Obyczajowość seksualna Polaków

OBYCZAJOWOŚĆ

SEKSUALNA POLAKÓW perspek t y wa interdyscyplinarna Redakcja

Krzysztof Wąż

Kraków 2019

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 3

22.01.2019 07:55:28

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019

Recenzent: prof. dr hab. Kazimierz Pospiszyl

Redakcja wydawnicza: Sylwia Stojak

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Pablo Heimplatz | Unsplash.com

Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Uniwersytet Zielonogórski

ISBN 978-83-8095-536-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2019

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 4

22.01.2019 07:55:28

Spis treści Krzysztof Wąż Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter Wprowadzenie ..................................................................................................

7

I. Obyczajowość seksualna. Zagadnienia podstawowe Beata Pastwa-Wojciechowska Miłość a wierność i zdrada, czyli wieloznaczność postrzegania i oceny zachowań seksualnych człowieka ...................................................... 23 Mariola Bieńko Społeczne konteksty seksualności .................................................................. 47 Zbigniew Izdebski Wybrane metodologiczne i etyczne problemy w badaniach obyczajowości seksualnej ................................................................................. 69

II. Obyczajowość seksualna. Kalejdoskop obrazów Krzysztof Wąż Cechy obyczajowości seksualnej osiemnastolatków ...................................... 93 Maria Woźniak Kulturowe wyznaczniki tożsamości płciowej i zachowań seksualnych młodych ludzi .............................................................................. 117 Emilia Paprzycka Biografie intymne singli – analiza typologiczna ........................................... 135 Beata Trzop Dojrzała kobiecość po polsku: pomiędzy kulturą nowoczesności a kulturą młodości ............................................................................................ 177

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 5

22.01.2019 07:55:29

6 ▒ Spis treści Maria Łukaszek Obyczajowość seksualna mężczyzn społecznie niedostosowanych ............. 193 Beata Wróbel Stereotypy seksualne a diagnozowanie i leczenie zaburzeń zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego kobiet ............................................. 213 Lidia Hendler Niepłodność a leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego in vitro. Dylematy niepłodnych par .................................. 233 III. Socjalizacyjne konteksty obyczajowości seksualnej Marzanna Farnicka Między wyborem a przymusem – ku autonomiczności w pełnieniu roli kobiety i mężczyzny w rodzinie ........................................... 255 Krzysztof Wąż Rola nauczyciela wychowania fi zycznego i trenera we wspomaganiu rozwoju psychoseksualnego młodzieży.

Kontekst obyczajowy ....................................................................................... 275 Joanna Dec-Pietrowska Obyczajowość seksualna jako kategoria subiektywna w streetworkingu ............................................................................................. 297 Tatiana Maciejewska Instagram i Facebook jako przestrzeń kreowania cielesności ...................... 327 IV. Zamiast podsumowania Obyczajowość seksualna współczesnych Polaków.

Dyskusja panelowa ........................................................................................... 345 Noty o autorach i uczestnikach dyskusji panelowej ............................................ 371

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 6

22.01.2019 07:55:29

Krzysztof Wąż

Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter Wprowadzenie O tempora, o mores! („O czasy, o obyczaje!”) – to zawołanie Cycerona powtarzali ludzie w kolejnych epokach, z reguły krytycznie oceniając postępowanie młodych. Upadek obyczajów kojarzono najczęściej z zachowaniami związanymi z manifestowaniem i zaspokajaniem potrzeb seksualnych oraz obrazem relacji intymnych. Dlaczego obyczajowość seksualna była i jest uznawana za bardzo ważny obszar obyczajowości obowiązującej w danym społeczeństwie (społeczności, grupie)? Dlaczego normy (wzory) postępowania związanego ze sferą seksualną były i są obecne we wszystkich katalogach norm religijnych, w kodeksach prawnych, w pisanych i niepisanych przekazach kulturowych? Wynika to, niewątpliwie, ze specyfi ki seksualności człowieka. Seksualność stanowi bowiem swoisty fenomen w biologiczno-społecznej konstrukcji jednostki. Jej jądrem, czynnikiem, który energetyzuje, skłania osobę do podejmowania aktywności seksualnej, jest popęd seksualny (libido), a więc jedna z najbardziej pierwotnych dyspozycji. Otoczenie społeczne podejmuje bardzo intensywne działania, aby ten popęd okiełznać, nałożyć mu równie silny „kaganiec” kulturowy, na który składa się zestaw norm i wzorów postępowania, a także sankcji za brak ich respektowania.

Ponadto jest jeszcze inna kwestia, którą należy uwzględnić przy próbie zarysowania przedmiotu obyczajowości seksualnej – wynika ona z istoty popędu seksualnego człowieka. Popęd seksualny (libido) ujawnia się bowiem na dwa sposoby. Pierwszy to chęć zaspokojenia potrzeb seksualnych. Drugi natomiast wiąże się z tendencją do wchodzenia w relacje i pozostawania w związku z partnerem seksualnym, potrzebą kochania

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 7

22.01.2019 07:55:29

8 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter i bycia kochanym. Zachowania podejmowane przez jednostkę w obu tych wymiarach są oceniane przez otoczenie społeczne.

Obyczajowość seksualna jest częściej obiektem zainteresowania opinii publicznej i kreujących ją mediów niż przedmiotem badań naukowych.

Gdy przychodzi ją zdefiniować na potrzeby dociekań i analiz naukowych, wówczas okazuje się, że nie jest to łatwe. Wydaje się, że bardziej „czujemy”, czym jest obyczajowość seksualna, niż rzeczywiście wiemy, co przez owo pojęcie należy rozumieć. Nie oznacza to, że w obrębie różnych dyscyplin naukowych brakuje opracowań poświęconych tej problematyce. Możemy to odnotować, począwszy od XIX wieku, kiedy – jak twierdzi Michel Foucault – nastąpiło unaukowienie seksu i stał się on obiektem zainteresowania m.in. medycyny, prawa, psychologii, a w końcu także seksuologii, i przedmiotem wciąż mnożących się dyskursów poszukujących prawdy: wyznań o charakterze moralnym i metod naukowych o charakterze racjonalnym (Foucault, 2010, s. 51).

Przez obyczajowość najczęściej rozumie się ogół obyczajów przyjętych w danej grupie (zbiorowości). Obyczaje zaś to charakterystyczne dla określonego środowiska (także miejsca i czasu), powszechnie w nim znane i respektowane formy zachowania się pewnej zbiorowości społecznej (Wroczyński, 2006, s. 756). Zachowania te, przebiegające według określonego wzoru, są wyznaczone systemem wartości, związane z oceną moralną i obarczane sankcjami przymusu moralnego oraz utwierdzone tradycją, a ich nieprzestrzeganie może spowodować niezadowolenie społeczne, a nawet naganę lub karę, wyrugowanie z kręgu wspólnoty (Gajda, 2008, s. 25). Na obyczajowość składają się wzory zachowań zarówno uświadamianych przez podmiot, jak i nieuświadamianych. Te pierwsze mogą (ale nie muszą) stanowić element tradycji. W skład obyczajowości wchodzą (o czym się z reguły zapomina) nie tylko wzory zachowań uznawane za pozytywne, ważne społecznie (te są propagowane), lecz także wzorce (modele) zachowań negatywnych, prowadzących do niepożądanych następstw społecznych (te są – nie zawsze skutecznie – zwalczane) (Słaboń, 2001, s. 48). Jednym z komponentów obyczajowości jest obyczajowość seksualna. Od wieków uznawano ją za jądro obyczajowości, czego najlepszym dowodem było utożsamianie określenia „zachowanie nieobyczajne” z tą sferą aktywności człowieka. Do dzisiaj ślad tego myślenia możemy odnaleźć w kodeksach prawnych. Obyczajność publiczna jest przywoływana przez polskie prawo w rozdziale XXV Kodeksu karnego „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności” oraz rozdziale XVI „Wykroczenia przeciw obyczajności publicznej” Kodeksu wykroczeń, a prawna definicja obyczajności została sformułowana przez Sąd Najwyższy w sposób wąski w odniesieniu do sfery płciowej człowieka (Zbrojewska, 2010, s. 583).

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 8

22.01.2019 07:55:29

9

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

W obyczajowości współczesnej znaczenie obyczajowości seksualnej jest jeszcze większe, ponieważ obserwujemy wzrost rangi seksu i miłości, a także innych wartości witalnych, takich jak: ciało, uroda, zdrowie oraz sprawność fizyczna. Są one coraz częściej traktowane jako wyznaczniki szczęścia, a człowiek, który nie posiada ich w komplecie, czuje się wybrakowany, niepełnowartościowy (Trawińska, 1985, s. 226).

Złożone relacje zachodzą pomiędzy obyczajowością, moralnością i etyką seksualną. Niektórzy autorzy utożsamiają te pojęcia, traktują je zamiennie. W tym miejscu warto jednak wskazać na istotne różnice między nimi. Moralność, etyka i obyczajowość są składowymi ładu aksjonormatywnego, który obejmuje wartości i normy mające na celu regulację wzajemnych interakcji, zachowań, dążeń do realizacji tych, a nie innych celów (Dyczewski, 1993, s. 37). Moralność – w najszerszym znaczeniu – jest systemem uporządkowanych obyczajowych żądań (nakazów) i zachowań (praktyk), obejmującym wszystkie sfery życia (np. moralność chrześcijańska) bądź uwzględniającym tylko jego wybrane aspekty (np. moralność seksualna) (Mariański, 2006, s. 240). Z kolei [...] etyka zajmuje się normatywną stroną moralności i poszukuje uzasadnień oraz kryteriów ostatecznych dla norm postępowania moralnego (kryteria dobra i zła). [...] Etyka normatywna poucza o obowiązkach etycznych, o tym, co człowiek powinien czynić, czego unikać, by uchodzić za godnego szacunku; wskazuje, o co należy zabiegać w życiu, by uznać je za godne i słuszne (Ossowska, , s. –).

Norma obyczajowa odwołuje się do preferencji wspólnoty, norma moralna do pewnej uniwersalnej koncepcji człowieka, wolności i świata. Tak więc norma obyczajowa może być niezgodna z normą moralną. Tak jak wiele jest typów obyczajowości i norm obyczajowych, tak też wiele jest typów etyk, czyli systemów oceniania, jak również norm (zakazów i nakazów), których punktem odniesienia jest pewna koncepcja dobra, zła, powinności lub cnoty (Izdebski, , s. ).

Normy moralne „[...] przenikają zdecydowaną większość reguł obyczajowych i norm prawnych” (Pietkiewicz, 1966, s. 14), stają się rzeczywistymi regulatorami ludzkich zachowań, jeśli posiadają konkretyzację w postaci norm obyczajowych. Jak pisze Andrzej Potocki: [...] wartości i normy przez pośrednictwo obyczajów przenoszą się na konkret życia. Zaś obyczaje dzięki wartościom i normom znajdują dla siebie przekonujące [...] uzasadnienie (Potocki, , s. ).

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 9

22.01.2019 07:55:29

10 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter Respektując normy obyczajowe, nie pytamy o ich głębsze uzasadnienie.

Wystarczy nam świadomość, że „tak się robi”, że „u nas wszyscy tak robią”.

Nie zmienia to faktu, że pewne czynności obyczajowe miewają silne zaplecze moralne, choć nie zawsze uświadamiane (Potocki, 2012, s. 166). Sankcje związane z naruszeniem norm obyczajowych nie zawsze muszą być tożsame z sankcjami grożącymi za nierespektowanie norm moralnych.

Naruszenie norm prawnych pociąga za sobą karę, naruszenie norm moralnych – krytykę, potępienie, a naruszenie reguł obyczajowych – ośmieszenie (Pietkiewicz, , s. ).

Należy przy tym zauważyć, że [...] w powszechnej świadomości, jak i w zapisach katalogów norm seksualnych (np. normy partnerskiej) uznaje się, że jeśli nasze zachowania seksualne nikogo nie krzywdzą, nie instrumentalizują, nie upokarzają, to znajdują się poza osądem moralnym (Izdebski, , s. ).

Choć zmiany wzorów obyczajowych dokonują się zazwyczaj powoli, a ich trwałe zaistnienie można stwierdzić czasem dopiero w perspektywie historycznej (Bystroń, 1994), to wyraźną modyfikację obyczajów seksualnych można dostrzec już z perspektywy ostatnich kilku dekad.

Współcześnie następuje zasadnicza zmiana w ładzie aksjonormatywnym odnoszącym się do seksualności człowieka. Można mówić o współistnieniu różnych etyk przyjmujących jako wartość autonomię jednostki ludzkiej, autonomię moralną i etykę indywidualną. Ludzie coraz bardziej cenią sobie podmiotowość, możliwość decydowania o sobie, zwłaszcza w sferze prywatnej, i nie chcą, aby ktoś obcy w nią ingerował, szczególnie w odniesieniu do kwestii związanych z seksualnością i pozostawaniem w związku. Następuje proces indywidualizacji, uwalniania się jednostek od więzów narzuconych przez tradycję i grupę, odspołecznienia, prywatyzacji seksu i zarazem jego „odmoralnienia”, co przejawia się w powszechnej akceptacji tego, co dawniej uznawane było za godne potępienia (np. seksu przedmałżeńskiego i wspólnego zamieszkania przed ślubem). Wzrasta akceptacja dla sfery zachowań seksualnych charakteryzujących się relatywizmem moralnym (Simon, 2002). Seksualność zostaje wyzwolona z dyktatu obyczajowego i staje się plastyczna – nie jest bezwarunkowo związana z prokreacją, może stanowić źródło beztroskiej przyjemności i być dowolnie kształtowana podług potrzeb poszczególnych jednostek.

Relacje intymne stają się „czyste”, „niezanieczyszczone” przez regulacje ekonomiczne i obyczajowe, czy obowiązek instytucjonalizacji. Dochodzi

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 10

22.01.2019 07:55:29

11

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

do demokratyzacji intymności (rosnące równouprawnienie kobiet i mężczyzn, ludzi lepiej i gorzej sytuowanych) (Giddens, 2007) oraz demokratyzacji pożądania (emancypacja relacji seksualnych wcześniej uważanych za dewiacje, np. homoseksualizmu) (McNair, 2004).

Innego znaczenia w życiu człowieka nabiera moda. W antropologii kulturowej przyjmuje się, że [...] moda jest swoistym typem obyczaju, z tą różnicą, że nie wymaga aprobaty tradycji, a wręcz się jej przeciwstawia. Jest obyczajem przejściowym i dotyczy spraw mniej istotnych społecznie. Nowoczesność jest w niej przeciwstawiana tradycji; dążenie do nowości i zmienności – konserwatyzmowi, temu, co stałe i powtarzające się niezmiennie. W tej opozycji moda i klasyczne obyczaje wzajemnie się uzupełniają i zapewniają ciągłość tradycji (Gajda, , s. ).

Dzisiaj szybko zmieniająca się moda staje się swoistym zamiennikiem obyczajowości. Zmiany w sferze mody i obyczaju, polegające na liberalizacji norm, mogą spowodować zmiany w kodeksie moralnym, a nawet w prawnym (Budzyńska, 2012, s. 19). Procesowi uwalniania seksualności od obowiązujących zakazów i norm towarzyszy coraz większe dyscyplinowanie ciała (reżim wzorców urody i kult sprawności, także seksualnej, i związany z nim reżim diet, uprawiania ćwiczeń, opalania, a nawet wprowadzania korekt poprzez operacje plastyczne).

Inną ważną zmianą jest medykalizacja, czyli proces, w ramach którego niemedyczne problemy definiuje się i traktuje jak medyczne, określa się je mianem choroby lub zaburzenia i – w związku z tym – poddaje leczeniu.

We współczesnych społeczeństwach medycyna zastąpiła religię, pełniącą wcześniej funkcję dominującej ideologii moralnej oraz instytucji kontroli społecznej, a normy medyczne zastępują normy moralne (Conrad, 1992, s. 209–213; Kluczyńska, 2015).

Proces poznawania oczekiwań społecznych, norm, wzorów i modeli postępowania składających się na obyczajowość seksualną oraz ich internalizacja to socjalizacja seksualna. Można ją interpretować jako korzystny dla jednostki zespół oddziaływań, który w rezultacie prowadzi do uspołecznienia seksualności, nadania jej biologicznemu charakterowi wymiaru społecznego (Wąż, 2011), bądź jako dążenie systemu władzy–wiedzy do ujarzmienia jednostki, narzucenia jej sposobu konstruowania swojej seksualności poprzez wyraźne określenie tego, co w seksie można uznać za „normalne”, a co za „nienormalne” (Foucault, 2010). W wyniku procesu socjalizacji seksualnej następuje internalizacja tzw. skryptów seksualnych, które stanowią matrycę zachowań, umożliwiają podmiotowi ocenę

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 11

22.01.2019 07:55:29

12 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter tego, jakie scenariusze zachowań seksualnych są poprawne, właściwe czy wręcz pożądane (Seidman, 2012, s. 70).

Współcześnie obserwujemy bardzo wyraźną zmianę znaczenia poszczególnych agend (czynników) socjalizacji seksualnej. Dominującą rolę, kosztem rodziny, szkoły i Kościoła, uzyskała kultura popularna, a zwłaszcza media elektroniczne, w tym Internet. Rozwój środków komunikacji cyfrowej, sieci komputerowych i technologii światłowodowych, systemów audiowizualnych, mobilnej telefonii doprowadził do tego, że te nowe media inicjują specyficzne stosunki społeczne. Można wręcz wyróżnić nowy paradygmat w społecznych ramach kultury, tj. cyberkulturę (kulturę społeczeństwa sieci), która wyraźnie różni się od kultury popularnej pozycją odbiorcy. Staje się on jej aktywnym współtwórcą. Zmienia się także formuła kontroli społecznej. Wspólnota wirtualna, stanowiąca przestrzeń podmiotowego eksperymentu i poszukiwania afirmacji, nie odgrywa takiej roli jak wspólnota sąsiedzka lub zawodowa czy paczka towarzyska, które były wspólnotami kontrolującymi i konformizującymi (Sułkowski, 2011). Wydaje się, że to w świecie wirtualnym są inicjowane dzisiaj i skutecznie prowadzone kampanie, które odgrywają bardzo istotną rolę w przemianach obyczajowości seksualnej. Najlepszym przykładem jest akcja wymierzona przeciwko molestowaniu seksualnemu kobiet w przemyśle filmowym „#MeToo”, którą rozpoczęła w Stanach Zjednoczonych aktorka Alyssa Milano i która przerodziła się w ogólnoświatowy protest przeciwko molestowaniu seksualnemu i seksizmowi.

W tym kontekście zasadne wydaje się postawienie szeregu pytań. Czy obyczajowość seksualna pełni dzisiaj nadal funkcję regulacyjną wobec ludzkich zachowań? Czy przy widocznym osłabieniu mechanizmu kontroli społecznej, anonimowości człowieka w społeczności lokalnej (zwłaszcza w wielkich aglomeracjach) i anonimowości w coraz ważniejszym dla niego świecie wirtualnym ten mechanizm jeszcze ma większe znaczenie? Czy może zastąpiły go inne mechanizmy społecznego oddziaływania? Czy człowiek dzisiaj nie obawia się bardziej ośmieszenia w kręgach znajomych i hejtu w Internecie niż restrykcji społecznych za podejmowanie zachowań uznawanych kiedyś powszechnie za nieobyczajne?

Efektem zmian w obyczajowości seksualnej jest zdecydowane zróżnicowanie postaw wobec podejmowania aktywności seksualnej. Magdalena Środa twierdzi, że w ramach etyki seksualnej można wyróżnić co najmniej sześć takich postaw i że dwie skrajne są w równym stopniu aberracyjne: – postawę czystości; – postawę ascetyzmu religijnego w obrębie małżeństwa ofiarnego, która nie uznaje żadnej pozamałżeńskiej aktywności seksualnej, całkowicie podporządkowując seks prokreacji;

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 12

22.01.2019 07:55:29

13

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

– postawę ascetyzmu oświeconego w obrębie małżeństwa radosnego, postawę życzliwą wobec seksu, zalecającą wszakże wstrzemięźliwość przedmałżeńską (przy czym nakaz ten jest skierowany przede wszystkim do kobiet); – postawę liberalną, która traktuje stosunki seksualne wszelkiego typu jako obojętne z moralnego punktu widzenia, w określonych jednak granicach; zachowanie seksualne może być uznane za moralnie słuszne, jeśli prowadzi do rozwoju jednostki, do jej szczęścia i nie pociąga za sobą krzywdy; jest zaś złe, gdy wiąże się z poniżaniem lub cierpieniem drugiej osoby; – postawę proseksualną, która podkreśla samoistną wartość seksu i traktuje współżycie seksualne jako moralnie dobre, bo przynoszące radość i jakiś rodzaj wyzwolenia czy poznania, niezależnie od kontekstu; zło, jakie towarzyszy aktom seksualnym, jest według tego stanowiska spowodowane przez czynniki pozaseksualne (brak wychowania seksualnego, niewłaściwe stosunki międzyludzkie itd.); – postawę niczym nieograniczonego permisywizmu, seksualnej anarchii, która uznaje, że nie ma w dziedzinie życia seksualnego niczego, co mogłoby zostać uznane za amoralne, nawet przemoc i krzywda; postawa ta nie dopuszcza żadnej kontroli, nie uznaje żadnych norm, nie widzi żadnych granic (Środa, 2006, s. 71–74).

Przytoczona tu, dalece niepełna charakterystyka obyczajowości seksualnej pozwala na konstatację, że może powinna ona być rozpatrywana w różnych perspektywach, zarówno w świetle etyki i antropologii fi lozoficznej, antropologii kulturowej, socjologii, seksuologii, psychologii, jak i pedagogiki, prawa, medycyny, a także biologii (nie tylko wtedy, kiedy ktoś podziela podejście socjobiologii opierające się na przekonaniu, że wszystkie zachowania społeczne, w tym ludzkie, mają biologiczne podłoże i należą do ewolucyjnego procesu, w wyniku którego zostają wyselekcjonowane niektóre geny lub grupy genów) (Midgley, 2000, s. 34).

*** Publikacja Obyczajowość seksualna Polaków. Perspektywa interdyscyplinarna została pomyślana przeze mnie jako monografia opracowana przez autorów reprezentujących różne dziedziny wiedzy. Podstawową przesłanką w jej powstaniu było uznanie, że obyczajowość seksualna obejmuje – z jednej strony – stosunek do norm, wzorów i modeli postępowania odnoszących się do zachowań seksualnych, manifestacji i realizacji potrzeb seksualnych (to co jest deklarowane, uznane za właściwe), z drugiej zaś dotyczy tego, co realne, co możemy zaobserwować w postępowaniu

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 13

22.01.2019 07:55:29

14 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter poszczególnych osób, zwłaszcza w zachowaniach podejmowanych wobec partnera seksualnego, w celu zainicjowania związku, jego utrzymania lub zakończenia. Niektóre z tych zachowań, uznane przez prawo, religię lub otoczenie społeczne za ważne, poddane są kontroli społecznej mimo ich prywatnego charakteru (Wąż, 2010). Założyłem, że tak ujmowana obyczajowość może być dobrym punktem odniesienia dla przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych do przygotowania opracowań na temat wybranych komponentów seksualności, zdrowia seksualnego, aktywności seksualnej i relacji w związku oraz stosunku współczesnych Polaków do norm (społecznych, prawnych, medycznych) obowiązujących w tym zakresie, a także próby określenia kierunków przemian. Zaproponowanie takiego punktu odniesienia nie wykluczało przyjęcia przez poszczególnych autorów innego ujęcia obyczajowości seksualnej bądź podjęcia polemiki z tą propozycją. Takie określenie profi lu przygotowywanej publikacji nie przesądzało o charakterze każdego z opracowań. Zamieszczono w niej zarówno teksty o charakterze teoretycznym, opracowania bazujące na danych zastanych, jak i relacje z badań własnych. W rezultacie w prezentowanym tomie znalazły się teksty, w których autorzy, omawiając interesujące ich zagadnienia związane z obyczajowością seksualną, odwołują się do różnych paradygmatów teoretycznych i referują wyniki badań zrealizowanych przy wykorzystaniu zarówno ilościowych, jak i jakościowych strategii badawczych.

W pierwszej części książki, dotyczącej podstawowych zagadnień związanych z obyczajowością seksualną i jej badaniem, zamieszczono trzy opracowania.

W artykule Miłość a wierność i zdrada, czyli wieloznaczność postrzegania i oceny zachowań seksualnych człowieka Beata Pastwa-Wojciechowska omawia psychologiczne aspekty problematyki obyczajowości seksualnej.

Wskazuje m.in. na dużą rolę emocji w relacjach seksualnych, dostrzegając przy tym, że – pomimo znaczących zmian obyczajowych – [c]iągle staramy się intelektualizować miłość i seks, zapominając czy wręcz broniąc się przed jej uwarunkowaniami emocjonalnymi. Takim też wzorcem jesteśmy bombardowani w życiu codziennym, a wszelkie odstępstwa traktowane są jako zjawiska nieprawidłowe, gorsze czy wręcz zwierzęce.

A przecież miłość, obowiązek, gniew oraz seks przeplatają się w naszym życiu, będąc swoistą mieszanką osobistych doświadczeń, często też podejmowanych wyborów.

Mariola Bieńko z kolei charakteryzuje w swoim opracowaniu społeczne konteksty seksualności. Zwraca uwagę, że współcześnie odchodzimy już

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 14

22.01.2019 07:55:29

15

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

od traktowania seksu jako pierwotnego, instynktownego działania, które powinno być kontrolowane kulturowo i społecznie. Dzisiaj system normatywnej regulacji, społeczne praktyki kształtowania, monitorowania i dozoru mają coraz mniejszą wartość, a narzędziem normatywizacji staje się tożsamość, czyli jednostkowa koncepcja siebie i świata oraz oparty na tych wizjach system norm i wartości. Przy tym, jak pisze autorka: Nie ulega wątpliwości, że seksualność staje się współcześnie podstawowym kluczem do tożsamości jednostki, warunkiem rozumienia stosunków społecznych, intymności i erotyzmu.

W tym ciekawym artykule zawarto także materiał empiryczny dotyczący opinii respondentów na temat stosunku Polaków do seksu/seksualności w sferze prywatnej i publicznej oraz obserwowanych przez nich w tej dziedzinie zmian obyczajowych.

Pierwszą część książki zamyka tekst Zbigniewa Izdebskiego, zatytułowany Wybrane metodologiczne i etyczne problemy w badaniach obyczajowości seksualnej. Autor – uznany badacz seksualności Polaków – opierając się na swoich doświadczeniach, przypomina najważniejsze zasady związane z badaniami podejmowanymi w tym specyficznym obszarze oraz wskazuje na potrzeby, jakie należałoby uwzględnić przy konstruowaniu kolejnych projektów badawczych. Swoistą przestrogą dla coraz liczniejszej grupy osób, które podejmują się realizacji badań seksualności i obyczajowości seksualnej, jest opisany przez autora tego opracowania społeczny odbiór jego badania obyczajowości seksualnej młodzieży i krytyka tego projektu wynikająca ze zideologizowanego traktowania problematyki seksualności w Polsce.

W drugiej, najobszerniejszej części książki zawarto kilka tekstów, które stanowią swoisty kalejdoskop obrazów obyczajowości seksualnej współczesnych Polaków.

W moim opracowaniu, relacjonując wyniki badań ilościowych zrealizowanych na próbie ponad 1300 osób, przedstawiam cechy obyczajowości seksualnej osiemnastolatków, prezentując: stosunek do podejmowania aktywności seksualnej przez osoby w ich wieku, stosunek do stwierdzeń opisujących normy odnoszące się do przepisów ról płciowych oraz ocenę wzorów postępowania dotyczących podejmowania aktywności seksualnej i relacji z partnerem w związku intymnym.

Kolejne trzy teksty bazują na wynikach badań jakościowych. Maria Woźniak w artykule Kulturowe wyznaczniki tożsamości płciowej i zachowań seksualnych młodych ludzi podejmuje próbę odpowiedzi na pytania: jak młodzi ludzie negocjują dostępne scenariusze kulturowe, z jakich korzystają,

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 15

22.01.2019 07:55:29

16 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter a jakie odrzucają; jakie normatywnie narzucone wzory płciowości dostrzegają, jak się do nich odnoszą i jakie elementy kwestionują i – co za tym idzie – jakie stosują formy stawiania oporu wobec normatywnie usankcjonowanych wzorów.

Emilia Paprzycka w obszernym opracowaniu Biografie intymne singli – analiza typologiczna przedstawia analizę przeobrażeń kategorii wielkomiejskich singli i zmian w jej definiowaniu. Z prezentowanych przez nią badań wynika, że życie seksualne singli ma charakter cykliczny, a praktyki intymne i doświadczenia seksualne mężczyzn żyjących w pojedynkę są różnorodne w zakresie form relacji z kobietami i aktywności seksualnej.

Beata Trzop w artykule Dojrzała kobiecość po polsku: pomiędzy kulturą nowoczesności a kulturą młodości, odwołując się do wyników autorskich badań poświęconych problematyce stylów życia Lubuszanek 50+, poszukuje cech charakterystycznych dla praktyk podejmowanych w sferze kształtowania się nowych dojrzałych tożsamości, w tym w obszarze seksualności dojrzałych Polek.

Tekst autorstwa Marii Łukaszek, zatytułowany Obyczajowość seksualna mężczyzn społecznie niedostosowanych, to z kolei diagnoza oparta na wynikach badań ilościowych zrealizowanych na próbie ponad tysiąca wychowanków placówek resocjalizacyjnych lub spełniających funkcje resocjalizacyjne: zakładów karnych, schronisk dla nieletnich, zakładów poprawczych oraz podstawowych jednostek ochotniczych hufców pracy.

Na ich podstawie autorka ustaliła, że obyczajowość seksualną mężczyzn niedostosowanych społecznie cechują: przypadkowość i wysoki stopień ryzyka w podejmowaniu aktywności seksualnej i doborze partnerów, brak refleksji na temat konsekwencji kontaktów seksualnych, działanie pod wpływem impulsu, często w stanie upojenia alkoholowego i odurzenia narkotykowego, nastawienie na rozładowanie napięcia seksualnego z pominięciem więzi emocjonalnej z partnerem, instrumentalne traktowanie partnerów, agresja/brutalność kontaktów oraz nastawienie na pozaseksualne korzyści.

Omawianą część książki zamykają dwa opracowania odnoszące się do obyczajowego kontekstu problematyki zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. Beata Wróbel – doświadczony ginekolog i seksuolog – w swoim artykule Stereotypy seksualne a diagnozowanie i leczenie zaburzeń zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego kobiet zajmuje się m.in. kilkunastoma najbardziej utrwalonymi stereotypami, których istnienie uniemożliwia wprowadzenie i wykorzystanie w codziennej pracy lekarza ginekologa badania ginekologiczno-seksuologicznego, co wpływa negatywnie na prowadzone postępowanie diagnostyczne. Natomiast Lidia Hendler – w kontekście podejmowania leczenia metodą zapłodnienia pozaustrojowego in vitro –

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 16

22.01.2019 07:55:29

17

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

omawia dylematy niepłodnych par, dla których ta procedura stanowi jedyną realną szansę na posiadanie biologicznego dziecka. Autorka wskazuje na liczne, tj. światopoglądowe, etyczne, społeczne, prawne i finansowe, przyczyny tych problemów.

Trzecią część książki, poświęconą socjalizacyjnym kontekstom obyczajowości seksualnej, otwiera tekst Marzanny Farnickiej Między wyborem a przymusem – ku autonomiczności w pełnieniu roli kobiety i mężczyzny w rodzinie. Autorka omawia w nim m.in. znaczenie rozpoznanego schematu płci w aktywności podejmowanej przez młodych dorosłych oraz proces transformacji w dziedzinie funkcjonowania kobiet i mężczyzn w rodzinie, koncentrując się na takich aspektach aktywności współczesnych młodych dorosłych, jak mobilność oraz tempo i kolejność realizowania zadań rozwojowych.

W niniejszej monografii nie ma opracowania poświęconego szeroko rozumianej roli szkoły jako agendy socjalizacji seksualnej, a zwłaszcza funkcji, jaką w tym zakresie pełnią zajęcia wychowania do życia w rodzinie.

Spowodowane zostało to tym, że w ostatnich latach opublikowano wyniki szeregu badań, zarówno ilościowych, jak i jakościowych, które w dostatecznym stopniu umożliwiły diagnozę w tym zakresie (Bulkowski i in., 2015; Bieńko, Izdebski, Wąż, 2016). Istnieją jednak problemy mniej rozpoznane. Przykładem może być rola nauczyciela wychowania fizycznego i trenera we wspomaganiu rozwoju psychoseksualnego młodzieży, którą zająłem się w kolejnym artykule. Na podstawie wyników badań ilościowych podjąłem próbę pokazania rzeczywistej skali podejmowania działań przez nauczycieli wf. i trenerów w omawianym zakresie. Prezentuję także opinie i doświadczenia respondentów dotyczące sytuacji mogących wywołać kontrowersje związane z intencjami nauczyciela (kontakt fizyczny z wychowankiem, np. w trakcie asekuracji, oraz konieczność wejścia do szatni w trakcie korzystania z niej przez wychowanków).

W następnym z opracowań zamieszczonych w tej części książki, zatytułowanym Obyczajowość seksualna jako kategoria subiektywna w streetworkingu, Joanna Dec-Pietrowska omawia wyniki badań jakościowych, które umożliwiły jej zaprezentowanie refleksji streetworkerów na temat zjawiska prostytucji i podejmowanych przez grupy docelowe zachowań (także seksualnych) oraz ich postrzegania w kontekście obyczajowym.

Tę część książki kończy artykuł Tatiany Maciejewskiej Instagram i Facebook jako przestrzeń kreowania cielesności. Autorka podejmuje w nim próbę opisania wpływu mediów społecznościowych na kształtowanie obrazu ciała. Analizując wyniki nowych badań podejmowanych w tym zakresie, podkreśla, że Instagram i Facebook stały się przestrzenią, w której można

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 17

22.01.2019 07:55:29

18 ▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter porównywać siebie z innymi, ale także swobodnie kreować własny wizerunek online, często niezgodny z prezentowanym w świecie realnym.

Rolę podsumowania odgrywa w publikacji zapis dyskusji panelowej przeprowadzonej w ramach ogólnopolskiej konferencji naukowej „Społeczne i zdrowotne uwarunkowania obyczajowości seksualnej współczesnych Polaków. W 40. rocznicę wydania Sztuki kochania Michaliny Wisłockiej”, która odbyła się w Warszawie 3 czerwca 2016 roku. W dyskusji uczestniczyli wybitni przedstawiciele kilku dyscyplin naukowych: Zbigniew Lew-Starowicz i Andrzej Depko – seksuolodzy, Agnieszka Kościańska – antropolog kultury, Beata Pastwa-Wojciechowska – psycholog oraz Monika Płatek – prawnik. Głos w dyskusji zabrali także: Grzegorz Jakiel – ginekolog, Bohdan Wasilewski – psychiatra oraz Zbigniew Izdebski – pedagog, seksuolog. W dyskusji tej pełniłem funkcję moderatora. Uczestnicy debaty w trakcie żywej wymiany opinii poruszyli ważne problemy związane z tematyką książki, m.in. kwestie określenia cezury rozpoczęcia gwałtownych przemian w obyczajowości seksualnej Polaków oraz najważniejszych obszarów, których one dotyczą. Szczególnie dużo emocji wzbudziły wśród panelistów takie tematy, jak sposób stanowienia i egzekwowania w Polsce przepisów prawa odnoszących się do sfery seksualnej oraz równoprawnego traktowania kobiet i mężczyzn, także w zakresie respektowania ich praw seksualnych.

*** Zawartość niniejszego tomu nie do końca spełnia nakreślony w tytule zamysł ukazania obyczajowości seksualnej w szerokiej interdyscyplinarnej perspektywie. Dominują w nim opracowania przygotowane przez reprezentantów nauk społecznych: socjologów, psychologów i pedagogów. Tym cenniejsze wydają się teksty i wypowiedzi reprezentantów innych dziedzin nauki. Jako redaktor przedkładanego czytelnikom wydawnictwa chciałbym wyrazić nadzieję, że zamysł pokazania obyczajowości seksualnej jako ważnej kategorii teoretyczno-metodologicznej i zebrania tekstów poświęconych obyczajowości seksualnej współczesnych Polek i Polaków w jednym tomie zostanie uznany za godny zainteresowania. Na koniec dziękuję bardzo wszystkim osobom, które – doceniając pomysł na tę książkę – zechciały, czasami odkładając inne, pilne zadania, przygotować do niej swoje opracowania.

Krzysztof Wąż

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 18

22.01.2019 07:55:29

19

▒ Krzysztof Wąż. Obyczajowość seksualna i jej interdyscyplinarny charakter

Literatura Bieńko M., Izdebski Z., Wąż K. (2016), Edukacja seksualna w polskiej szkole. Perspektywa uczniów i dyrektorów, Wydawnictwo „Difin”, Warszawa.

Budzyńska E. (2012), Rząd czy nierząd? Socjologiczna refleksja nad kondycją moralną społeczeństwa polskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, 40, 11–31.

Bulkowski K., Federowicz M., Grajkowski W., Kaczan R., Malinowska K., Marszał D., Męziński M., Poziomek U., Rycielski P., Walczak D., Wichrowski A. (2015), Opinie i oczekiwania młodych dorosłych (osiemnastolatków) oraz rodziców dzieci w wieku szkolnym wobec edukacji dotyczącej rozwoju psychoseksualnego i seksualności.

Raport z badania, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.

Bystroń J.S. (1994), Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Conrad P. (1992), Medicalization and social control, „Annual Review of Sociology”, 18, 209–232.

Dyczewski L. (1993), Kultura polska w procesie przemian, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.

Foucault M. (2010), Wola wiedzy [w:] Historia seksualności, przeł. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Gajda J. (2008), Antropologia kulturowa. Kultura obyczajowa początku XXI wieku, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.

Giddens A. (2007), Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach, przeł. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Izdebski Z. (2012), Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Kluczyńska U. (2015), Medykalizacja męskiej seksualności, „InterAlia. Pismo poświęcone studiom queer”, 10, 92–120.

Mariański J. (2006), Socjologia moralności, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.

McNair B. (2004), Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania, przeł. E. Klekot, Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”, Warszawa.

Midgley M. (2000), Pochodzenie etyki [w:] P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, przeł.

W.J. Bober i in., Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, Warszawa.

Ossowska M. (1963), Podstawy nauki o moralności, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Pietkiewicz E. (1996), Dobre obyczaje, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa.

Pietkiewicz E. (1997), Savoir vivre dla każdego, Wydawnictwo „Diogenes”, Warszawa.

Potocki A. (2012), W poszukiwaniu aksjonormatywnej perspektywy obyczajów towarzyskich, „Normy, Dewiacje i Kontrola Społeczna”, 13, 161–192.

Seidman S. (2012), Społeczne tworzenie seksualności, przeł. P. Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Simon W. (2002), Commentary on the status of sex research. The postmodernization of sex [w:] K. Plummer (ed.), Sexualities. Critical concepts in sociology, vol. IV: Sexualities and their futures, Routledge, London – New York.

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 19

22.01.2019 07:55:29

Słaboń A. (2001), Problemy percepcji przemian obyczajowych, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, 556, 47–56.

Sułkowski B. (2011), „Społeczne ramy kultury” czterdzieści lat później. Pięć modeli komunikacji kulturowej, „Kultura i Społeczeństwo”, 55, 2–3, 5–35. Środa M. (2006), Postawy wobec seksu, „Rocznik Lubuski”, 32, 2, 61–74.

Trawińska M. (1985), Obyczajowość współczesna [w:] K. Imieliński (red.), Seksuologia.

Zarys encyklopedyczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Wąż K. (2010), Znaczenie kultury popularnej w (re)konstruowaniu obyczajowości seksualnej [w:] D. Hejwosz, W. Jakubowski (red.), Kultura popularna – tożsamość – edukacja, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.

Wąż K. (2011), Socjalizacja seksualna i przemiany w obyczajowości seksualnej młodzieży [w:] Z. Izdebski, T. Niemiec, K. Wąż (red.), (Zbyt) młodzi rodzice, Wydawnictwo „Trio”, Warszawa.

Wroczyński K. (2006), Obyczaj [w:] A. Maryniarczyk i in. (red.), Powszechna encyklopedia filozofii, t. 7, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2006.

Zbrojewska M. (2010), oprac. art. 51 i art. 140 [w:] T. Grzegorczyk (red.), Kodeks wykroczeń. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.

Krzysztof Wąż

Sexual customs and their interdisciplinary character An introduction Keywords: morality, ethics, sexual customs, axionormative order The book introduction characterizes sexual customs, as well as the complex interaction between customs, morality, and sexual ethics. This section proceeds to discuss the direction of the contemporary transformation of axionormative order of human sexuality. In this context, it highlights the phenomenon of the replacement of social conventions and models by norms and customs promoted by fashion and imposed by medicine. Among changes concerning sexual socialization, particular attention is paid to those stemming from the increasing importance of electronic media, especially the Internet. It emphasizes the transformations specific to this influence. This enables an exploration of the emergence of a new paradigm in a socio-cultural framework, i.e. the cyberculture (culture of a virtual society). Furthermore, the author (and editor) of the book, discusses its inception and briefly reviews the papers it contains.

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 20

22.01.2019 07:55:29

Noty o autorach i uczestnikach dyskusji panelowej Mariola Bieńko – dr hab., socjolog, adiunkt w Katedrze Studiów Rodziny i Patologii Społecznej w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się problematyką socjologii małżeństwa i rodziny, wychowania i edukacji seksualnej oraz zagadnieniami intymności i seksualności w doświadczeniach i praktykach życia codziennego. Ekspertka w programach naukowo-badawczych.

Joanna Dec-Pietrowska – dr pedagogiki, adiunkt w Zakładzie Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Jej zainteresowania badawcze to: poradnictwo skierowane do grup marginalizowanych, zjawisko prostytucji, edukacja seksualna, prawa seksualne i reprodukcyjne, gender.

Andrzej Depko – dr med., specjalista seksuolog, specjalista neurolog, certyfikowany seksuolog sądowy, superwizor psychoterapii zaburzeń seksualnych. Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Seksualnej, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Prezes Fundacji Promocji Zdrowia Seksualnego im. dr. Stanisława Kurkiewicza. Redaktor naczelny kwartalnika „Seksuologia po Dyplomie” wydawanego przez Fundację Promocji Zdrowia Seksualnego.

Marzanna Farnicka – dr psychologii, adiunkt w Zakładzie Psychologii Klinicznej i Psychopatologii Rozwoju w Instytucie Psychologii na Uniwersytecie Zielonogórskim. Jej zainteresowania badawcze dotyczą warunków kształtujących rozwój i funkcjonowanie jednostki w ujęciu kontekstualnym (w perspektywie indywidualnej, rodzinnej i zawodowej/szkolnej).

Lidia Hendler – dr pedagogiki, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Opiekuńczej i Profi laktyki Społecznej Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół edukacji seksualnej dzieci i młodzieży oraz przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć, w ramach których omawiana jest problematyka seksualności człowieka.

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 371

22.01.2019 07:55:48

372 ▒ Noty o autorach i uczestnikach dyskusji panelowej Ponadto zajmuje się promocją zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, profi laktyką HIV/AIDS oraz profi laktyką przemocy seksualnej wobec dzieci.

Zbigniew Izdebski – prof. dr hab., pedagog, seksuolog, doradca rodzinny, specjalista w zakresie zdrowia publicznego. Kierownik Katedry Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Seksuologii na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Kierownik Zakładu Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Zielonogórskiego. Inicjator i organizator Ogólnopolskich Debat o Zdrowiu Seksualnym. Honorowy członek Niemieckiego Towarzystwa Wychowania Seksualnego (2008). Od 2010 roku jest współpracownikiem naukowym Instytutu ds. Badań nad Seksem, Płciowością i Prokreacją im. Kinsey’a w Uniwersytecie Indiana w USA. Autor znaczących polskich i międzynarodowych badań nad seksualnością człowieka. Popularyzuje wiedzę z zakresu zdrowia seksualnego w prasie, radiu i telewizji. Autor licznych publikacji, m.in. Seksualności Polaków na początku XXI wieku. Studium badawczego (2012).

Grzegorz Jakiel – prof. dr hab. med., Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Specjalista w dziedzinie położnictwa i chorób kobiecych oraz w zakresie zdrowia publicznego, androlog. Kierownik Katedry i Kliniki Rozrodczości i Andrologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Przewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Andrologicznego. Autor i współautor ponad 270 publikacji recenzowanych i doniesień zjazdowych z zakresu medycyny rozrodu, ginekologii i położnictwa, andrologii i seksuologii.

Agnieszka Kościańska – dr hab., antropolożka kulturowa, adiunkt w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się badaniami nad seksualnością, płcią i religijnością. Jest autorką książek: Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu (2017); Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce (2014) oraz Potęga ciszy. Konwersja a rekonstrukcja porządku płci na przykładzie nowego ruchu religijnego Brahma Kumaris (2009).

Zbigniew Lew-Starowicz – prof. dr hab. med., kierownik Zakładu Seksuologii Medycznej i Psychoterapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Kierownik Katedry Psychospołecznych Podstaw Rehabilitacji na Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Lekarz specjalista psychiatra, seksuolog, licencjonowany psychoterapeuta, doradca małżeński, biegły seksuolog sądowy, superwizor psychoterapii zaburzeń seksualnych. Ekspert z zakresu seksuologii i konsultant krajowy w tej dziedzinie. Prezes Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego i Polskiego Towarzystwa Medycyny Seksualnej.

Autor wielu prac z zakresu psychiatrii, a zwłaszcza seksuologii, a także książek popularnonaukowych.

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 372

22.01.2019 07:55:48

373

▒ Noty o autorach i uczestnikach dyskusji panelowej Maria Łukaszek – dr pedagogiki, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacyjnej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jej zainteresowania naukowe koncetrują się wokół zagadnień seksualności osób społecznie niedostosowanych oraz jej uwarunkowań (związanych głównie z procesem wykolejania się: socjalizacją w grupach dewiacyjnych, uzależnieniami, przestępczością, pobytem w placówkach resocjalizacyjnych).

Tatiana Maciejewska – dr pedagogiki, adiunkt w Zakładzie Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Zajmuje się badaniem obrazów ciała, kreowania cielesności oraz problematyką w obszarze men’s studies.

Emilia Paprzycka – dr socjologii, Zakład Socjologii Katedry Socjologii Struktur i Działań Społecznych Wydziału Nauk Społecznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Obszary jej zainteresowań naukowych to: single, przemiany intymności i obyczajowości, kulturowe wzorce kobiecości i męskości, kapitał seksualny, metodologia badań społecznych.

Beata Pastwa-Wojciechowska – prof. dr hab. psychologii, pracuje w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego. Jej specjalnościami naukowymi i praktycznymi są psychologia kliniczna, sądowo-penitencjarna i seksuologia.

W sferze jej zainteresowań naukowych leżą przede wszystkim metodologiczne, etyczne i kliniczne aspekty opiniowania sądowo-psychologicznego w sprawach karnych, psychologia zaburzeń osobowości, zwłaszcza psychopatyczne zaburzenia osobowości, psychologia zdrowia i kliniczna: norma vs. patologia, a także zaburzenia rozwoju psychoseksualnego osób z zaburzeniami osobowości.

Monika Płatek – prof. dr hab., prawniczka, pracuje w Zakładzie Kryminologii w Instytucie Prawa Karnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Jej działalność naukowa i społeczno-polityczna koncentruje się na takich dziedzinach, jak prawo karne wykonawcze, prawa człowieka, w tym prawa kobiet, penitencjarystyka, kryminologia, wiktymologia, penologia, psychologia społeczna, gender studies, mediacja, sprawiedliwość naprawcza i socjologia prawa. Jest założycielką (1994) i długoletnią prezeską Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej.

Beata Trzop – dr hab., socjolog, pracuje na stanowisku profesora w Zakładzie Metodologii i Socjologii Empirycznej w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki kultury masowej i czasu wolnego, stylu życia, zjawisk zachodzących na pograniczu oraz problematyki płci społeczno-kulturowej. Autorka monografii: Typy kultury popularnej na łamach czasopism kobiecych (2005); Dojrzałe, spełnione, niezależne…? Kobiety 50+ w socjologicznym zwierciadle (2013).

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 373

22.01.2019 07:55:48

374 ▒ Noty o autorach i uczestnikach dyskusji panelowej Bohdan Wasilewski – prof. dr hab. med., specjalista w zakresie psychiatrii, licencjonowany psychoterapeuta, specjalizujący się w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, psychosomatycznych, problemów rodzinnych i osobistych, w tym seksualnych. Dyrektor Instytutu Psychosomatycznego w Warszawie. Orędownik wykorzystania w nowoczesnej medycynie dorobku medycyny tradycyjnej oraz podtrzymania tradycji sztuki medycznej i jej holistycznego rozumienia choroby. Zajmował się następstwami zdrowotnymi stresu, w tym mobbingu, molestowania i dyskryminacji.

Krzysztof Wąż – dr pedagogiki, adiunkt w Zakładzie Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego. Absolwent Szkoły Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Jego zainteresowania naukowe dotyczą edukacji i profi laktyki seksualnej, socjalizacji i obyczajowości seksualnej, zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego młodzieży oraz pedagogiki rodziny. Autor ekspertyz podręczników wychowania do życia w rodzinie i rzeczoznawca w tym zakresie.

Maria Woźniak – absolwentka Uniwersytetu Amsterdamskiego (UvA), doktorantka w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, socjolożka, edukatorka seksualna, certyfi kowana doradczyni ds. HIV/AIDS. Pracę doktorską poświęca konstrukcjom i indywidualnym negocjacjom seksualności młodych ludzi w kontekście szkolnej i pozaszkolnej edukacji seksualnej.

Beata Wróbel – dr n. med., lekarz ginekolog-położnik, specjalista seksuolog. Prowadzi Indywidualną Specjalistyczna Praktykę Lekarską w Dąbrowie Górniczej.

Ukończyła studia podyplomowe z fi lozofii w Collegium Civitas. Praktykuje zawód lekarza ginekologa-położnika od 30 lat, seksuologa od 20 lat. Jej praca naukowa i badawcza jest powiązana z Uniwersytetem Medycznym w Katowicach.

Jej główne zainteresowania badawcze i naukowe skupiają się wokół seksuologii ginekologicznej.

WAZ_OBYCZAJOWOSC.indb 374

22.01.2019 07:55:49