Pokonywanie trudności w uczeniu się dzieci z dysleksją
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 1
30.04.2013 09:46
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 2
30.04.2013 09:46
Leokadia Wiatrowska
Pokonywanie trudności w uczeniu się dzieci z dysleksją
Kraków 2013
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 3
30.04.2013 09:46
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Recenzenci: prof. zw. dr hab. Krystyna Ferenz dr hab. Urszula Ordon, prof. AJD
Redakcja wydawnicza: Joanna Kosturek
Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner
Projekt okładki: Andrzej Augustyński
Publikacja sfinansowana przez Wyższą Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną w Brzegu
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: () , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 4
30.04.2013 09:46
Spis treści
Wstęp .................................................................................................................................... Rozdział Rola aktywności poznawczej w kształtowaniu umiejętności czytania i pisania ................................................................................................................ .. Przetwarzanie informacji i ich związek z poznaniem i działaniem ............................................................................................................ .. Paradygmat podwójnego kodowania ............................................................... .. Paradygmat pojedynczego kodu ........................................................................ .. Reprezentacje (struktury) poznawcze i ich taksonomie .............................. ... Struktury obrazowe .................................................................................. ... Struktury werbalne ................................................................................... ... Struktury mentalne ...................................................................................
.. Konstruktywizm jako idea poznawczego rozwoju człowieka ..................... Rozdział Problematyka trudności w uczeniu się .......................................................................... .. Ustalenia definicyjne określeń: „trudności w uczeniu się”, „niepowodzenia szkolne” a „opóźnienia w nauce” ........................................ .. Wielość orientacji etiologicznych odnośnie do trudności w uczeniu się w świetle nauki ........................................................................... .. Kryteria klasyfikacyjne trudności w uczeniu się i niepowodzeń szkolnych .................................................................................... .. Przyczyny trudności w uczeniu się ................................................................... .. Czynniki pedagogiczne jako źródło ograniczeń edukacyjnych ................. .. Rozpoznawanie i symptomatologia niepowodzeń dydaktycznych ...........
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 5
30.04.2013 09:46
6
Spis treści
Rozdział Psychofizjologiczne aspekty dysleksji .......................................................................... .. Czytanie i pisanie jako umiejętności człowieka ........................................... .. Psychofizjologiczne podstawy czytania i pisania ........................................ .. Dziecko z dysleksją w różnych sytuacjach ..................................................... ... W szkole ..................................................................................................... ... W rodzinie ................................................................................................. ... W społeczeństwie ....................................................................................
Rozdział Podstawy teoretyczne zastosowanej metody nauczania liter ................................ .. Specyfika uczenia się małych dzieci ............................................................... .. Wartość dydaktyczna różnych metod uczenia się ...................................... .. Indywidualne style uczenia się i dobór form pracy .................................... .. Style nauczania i możliwości ich modyfikacji .............................................. .. Wyznaczniki przyjętej metody ........................................................................ Rozdział Teoretyczne założenia badań własnych ...................................................................... .. Pedagogiczny i społeczny sens badań nad dysleksją ................................... ... Osobowościowy aspekt dysleksji .......................................................... ... Społeczny aspekt dysleksji ...................................................................... .. Przedmiot badań eksperymentalnych ........................................................... .. Problemy i hipotezy badawcze. Zmienne i wskaźniki ................................ .. Metody weryfikacji hipotez .............................................................................. Rozdział Badania dotyczące efektywności zastosowania metody werbalnego i obrazowego nauczania liter ......................................................................................... .. Sytuacja dziecka jako ucznia w klasie pierwszej – analiza danych empirycznych .......................................................................... ... Stan umiejętności czytania i ryzyka dysleksji wszystkich badanych dzieci rozpoczynających naukę w szkołach podstawowych w Brzegu (liczba badanych – uczniów) ......................................................... ... Klasy pierwsze PSP nr w Brzegu – badania wstępne i kontrolne (grupa eksperymentalna – EI i EII) ................................
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 6
30.04.2013 09:46
7
Spis treści
... Klasy pierwsze PSP nr w Brzegu – badania wstępne i kontrolne (grupa kontrolna – KI i KII) ........................................... ... Analiza porównawcza wyników eksperymentu między grupą E (grupa eksperymentalna) a grupą K (grupa kontrolna) .................................................................................... ... Analiza wyników grupy eksperymentalnej ER (grupa eksperymentalna ze stwierdzonym ryzykiem dysleksji w stopniu umiarkowanym i wysokim) ............................................. ... Analiza wyników grupy kontrolnej KR (grupa kontrolna ze stwierdzonym ryzykiem dysleksji w stopniu umiarkowanym i wysokim) ............................................. ... Analiza wyników grupy eksperymentalnej EN (grupa eksperymentalna bez stwierdzonego ryzyka dysleksji i z pograniczem ryzyka) ....................................................................... ... Analiza wyników grupy kontrolnej KN (grupa kontrolna bez stwierdzonego ryzyka dysleksji i z pograniczem ryzyka) ..... ... Analiza porównawcza wyników eksperymentu między grupą ER (grupa eksperymentalna ze stwierdzonym ryzykiem dysleksji w stopniu umiarkowanym i wysokim) i KR (grupa kontrolna ze stwierdzonym ryzykiem dysleksji w stopniu umiarkowanym i wysokim) .............................. ... Analiza porównawcza wyników eksperymentu między grupą EN (grupa eksperymentalna bez stwierdzonego ryzyka dysleksji lub z pograniczem ryzyka) i KN (grupa kontrolna bez stwierdzonego ryzyka dysleksji lub z pograniczem ryzyka) ................................................................... .. Sytuacja dziecka w klasie zerowej – analiza danych empirycznych ....... ... Analiza badań wstępnych i porównawczych klasy eksperymentalnej zerowej – gr. EOI > gr. EOII .................... ... Analiza badań wstępnych i porównawczych klasy kontrolnej zerowej – gr. KOI > gr. KOII ................................. ... Analiza porównawcza badań klasy zerowej eksperymentalnej i kontrolnej – gr. EO > gr. KO ..........................
Rozdział Uwarunkowania nauki pisania i czytania .................................................................. .. Znaczenie środowiska rodzinnego ................................................................. .. Znaczenie środowiska nauczycielskiego .......................................................
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 7
30.04.2013 09:46
8
Spis treści
Rozdział Podsumowanie wyników empirycznych jako ogólna ocena skuteczności metody werbalnego i obrazowego nauczania liter ................................................... Literatura ............................................................................................................................ Aneks ................................................................................................................................... Spis tabel, wykresów i schematów ...............................................................................
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 8
30.04.2013 09:46
Wstęp Umiejętności i zdolności człowieka mają wielką siłę sprawczą w jego psychicznym i społecznym funkcjonowaniu. To dzięki nim pełni on określone role i sprawuje ważne z punktu widzenia osobniczego funkcje, które pozwalają mu ukazać pełnię własnych kompetencji i sprawności. To za ich sprawą jednostka realizuje swoje potrzeby i osiąga cele, bez których życie byłoby pozbawione sensu. One też rodzą motywację, skierowaną na osiągnięcie sukcesu, który jest homogeniczną mieszaniną osobistych oczekiwań i wymagań otoczenia. Kryteria osiągnięcia sukcesu – aktywność własna, indywidualne zdolności (możliwości), emocjonalna dojrzałość – dyskredytują niejednokrotnie jego pełnię, gdy na drodze ich osiągania człowiek nie spotka wsparcia czy pomocy. Takiego właśnie wsparcia oczekują osoby, które zostały wyposażone w mniejsze (zaburzone) zdolności wskutek neurofizjologicznych czynników. Do ludzi tych bezspornie można zaliczyć coraz częściej ujawniającą się grupę osób z dysleksją, dla których wyuczenie się czytania i pisania jest kompetencją trudną do osiągnięcia w ontogenetycznym rozwoju. Dysleksja jest zagadnieniem bardzo często rozważanym w badaniach naukowych jako problem współczesnej cywilizacji. Chociaż istniała od dawna, to dopiero w ostatnich dziesięcioleciach dostrzega się jej powagę i znaczenie dla egzystencji człowieka. To obszerny zbiór trudności szkolnych, które zaburzają całą przestrzeń życiową jednostki, zawężając obszar jej możliwości w dążeniu do samorealizacji i spełnienia. Trudne – a nieraz wręcz niemożliwe – jest pokonywanie owych trudności w osamotnieniu, w pojedynkę, gdy rodzice, nauczyciele i otaczający ludzie mają w stosunku do dziecka własne oczekiwania i priorytety. Niełatwo wyjść z tego labiryntu, który uniemożliwia nabycie podstawowych umiejętności, jakimi jest czytanie i pisanie, a w konsekwencji oddziałuje na całą naukę szkolną i przyszłe życie. Bazując zatem na dorobku nauki i praktyki pedagogicznej w tym właśnie zakresie, chciałam przedstawić istotę dysleksji jako trudności w uczeniu się czytania, która determinuje inne zdolności wymagające uwzględnienia umiejętności czytania czy pisania. Opierając się właśnie na tych innych zdolnościach dziecka, można korzystniej dla samego podmiotu organizować proces nauczania i uczenia się, aby w konsekwencji osiągnąć zamierzony cel edukacyjny. Ważną płaszczyzną działań dydaktycznych w przypadku osób z parcjalnymi czy fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi jest różnorodność stosowanych
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 9
30.04.2013 09:46
10
Wstęp
metod nauczania. Warunkują one indywidualizację i podmiotowość dziecka w tym procesie, jak również umożliwiają szybsze dotarcie do zaburzonych zakamarków jego osobowości. Kiedy konwencjonalne metody pracy zawodzą, niejednokrotnie warto – i należy – zwrócić się ku innowacyjnym metodom nauczania, które mogą ułatwić edukacyjne zmagania. Pomoc taka może wypłynąć od nauczyciela, który – będąc profesjonalistą – najczęściej pierwszy zauważa trudności dziecka związane z nauką czytania i pisania. To on dostrzega niepokój wychowanka związany z wykonywaniem tych czynności i on informuje rodziców o swoich spostrzeżeniach. Do niego też należy wybór metody, którą zastosuje w przypadku konkretnego dziecka. Skala występowania zjawiska dysleksji (ryzyka dysleksji) ujawniona przez naukę, jak również praktykę pedagogiczną skłania wielu badaczy do poszukiwania nowszych, innych i skuteczniejszych sposobów pracy z dzieckiem, aby pomóc mu w wysiłkach edukacyjnych związanych z nauką czytania i pisania. Także ta książka jest wskazaniem nowej metody pracy z uczniem rozpoczynającym swoją szkolną karierę. Aby owa nauka okazała się jak najmniej bolesna, można zastosować tę metodę w przypadku dzieci z zaburzeniami rozwojowymi i uczynić z nauki przyjemną zabawę połączoną z twórczą działalnością. Dzięki teoretycznym rozważaniom dotyczącym dysleksji i jej metodycznego aspektu metoda ta może być również stosowanym przez rodziców sposobem pracy z dzieckiem. To przecież oni, jako największy autorytet, stanowią często silny oręż w pokonywaniu trudności swoich potomków. Stąd wykorzystanie przez rodziców opisanej metody może się przyczynić do zmniejszania kryzysów i porażek tych, których bardzo kochają. Wspólna praca z dzieckiem to nie tylko wyraz troski o nie, lecz także strukturyzowanie inteligencji emocjonalnej, tak bardzo niezbędnej człowiekowi w dobie nanocywilizacji. Każdy rodzic jest zatem zobowiązany do wspomagania rozwoju swojego dziecka, co może czynić, zapoznając się z przedstawianą metodą pracy. Nie ma w niej zwycięzców i pokonanych, nie ma mądrzejszych i mniej zdolnych. Są tylko wytrwali i ambitni, którzy pragną rozwijać swoje horyzonty poznawcze przez nieustawanie w wysiłkach.
Wiatrowska_Pokonywanie trudnosci.indb 10
30.04.2013 09:46