EDUK ACJA IDEE
Witkowski_Edukacja.indb 1
I SFER A PUBLICZNA
I DOŚWIADCZENIA PEDAGOGIKI R ADYK ALNEJ
2010-11-08 13:26:06
Publikację tę dedykujemy najbardziej zasłużonemu dla pedagogiki w Polsce wydawnictwu promującemu myślenie alternatywne, twórcze, krytyczne i radykalne – krakowskiej Oficynie Wydawniczej „Impuls” na dwudziestolecie jej działalności Henry A. Giroux i Lech Witkowski Zbigniew Kwieciński i Tomasz Szkudlarek Zbyszko Melosik i Bogusław Śliwerski
Witkowski_Edukacja.indb 2
2010-11-08 13:26:07
HENRY A. GIROUX LECH WITKOWSKI
EDUKACJA
I SFER A PUBLICZNA
IDEE
I DOŚWIADCZENIA PEDAGOGIKI R ADYKALNEJ
Przedmowa: Zbigniew Kwieciński Posłowie: Tomasz Szkudlarek Aneks: Zbyszko Melosik, Bogusław Śliwerski
Kraków 2010
Witkowski_Edukacja.indb 3
2010-11-08 13:26:07
Copyright by: © Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków © Henry Armand Giroux © Lech Witkowski
Recenzenci naukowi: Prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosik Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski
Tłumacze: Monika Jaworska-Witkowska, Ewa Kiszkurno-Koziej, Piotr Kwieciński, Aleksander Nalaskowski, Lech Witkowski, Piotr Zamojski
Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller
Grafi ka wykorzystana na okładce: Ubu Król Stasys Eidrigevicius
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Publikacja dofinansowana ze środków na publikacje Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Witkowski_Edukacja.indb 4
2010-11-08 13:26:07
Jako Autorzy książkę tę dedykujemy wszystkim polskim pedagogom mającym swój udział w „doświadczeniu pokoleniowym” spotkania z duchem pedagogiki krytycznej/radykalnej, pogłębiającym etos „Solidarności” oraz troskę o demokrację i kulturę w przestrzeni akademickiej uniwersytetu. Henry A. Giroux i Lech Witkowski
Witkowski_Edukacja.indb 5
2010-11-08 13:26:07
Witkowski_Edukacja.indb 6
2010-11-08 13:26:07
Spis treści Podziękowania od Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zbigniew Kwieciski Przedmowa: dyskurs konieczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux, Lech Witkowski Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O wzajemnych kontaktach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O zamyśle książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O nas samych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Część I Próba bilansu i nowego otwarcia Lech Witkowski O stanie i problemach recepcji amerykańskiej pedagogiki radykalnej w Polsce. Próba świadectwa osobistego i refleksji o „doświadczeniu pokoleniowym” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp i teza: jest inna pedagogika – pedagogika jest inna . . . . . . . . . . . . . . O (po)wadze spotkania z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O oporze i odporze recepcyjnym: przykład polski i niemiecki . . . . . . . . . . Przejawy otwarcia w Polsce: cztery fale recepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O naszej inicjacji pokoleniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spór o zakres pedagogiki radykalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O obosieczności etykietek dla pedagogiki: przykład alternatywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakończenie: pytanie o minimum radykalności i filozoficzności . . . . . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 7
2010-11-08 13:26:07
SPIS
TREŚCI
Rozmowy: O wyzwaniach, marzeniach i uczelniach Edukacja wobec wyzwania demokracji Rozmowa Lecha Witkowskiego z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marzenia o edukacji radykalnej Wywiad Bernarda Murchlanda z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czy jest miejsce dla pedagogiki krytycznej na uniwersytecie? Manuela Guilherme rozmawia z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Część II Od reprodukcji, przez troskę o tożsamość, ideę pogranicza i walkę o media po odzyskiwanie uniwersytetu Henry A. Giroux Reprodukcja. Opór i akomodacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie przeglądu i krytyki teorii reprodukcji społecznej . . . . . . Teorie reprodukcji kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierre Bourdieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Basil Bernstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poza teorie reprodukcji społecznej i kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W stronę teorii oporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux W kierunku nowej sfery publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux Teoria krytyczna i racjonalność w edukacji obywatelskiej . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teoretyczne podstawy w teorii i praktyce edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pole problemowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ideologia amerykańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Społeczna i kulturowa reprodukcja w szkołach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dominująca racjonalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy typy racjonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność techniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność techniczna i edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność hermeneutyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność emancypacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Racjonalność emancypacyjna a edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 8
2010-11-08 13:26:07
SPIS
TREŚCI
Uwagi do teorii edukacji obywatelskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmieniające się społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Świadomość nauczycielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogika klasy szkolnej a edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . . . . . .
Paulo Freire, Henry A. Giroux Edukacja, polityka i ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja i „prawe towarzystwo”: lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nowe kierunki w latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konserwatywne, liberalne i radykalne recepty na oświatę . . . . . . . . . . . . . Konserwatyści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liberałowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Radykałowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Którędy do amerykańskich marzeń? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A co z przyszłością? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux Wobec wyzwań tożsamości i różnicy (poza dyskurs edukacji wielokulturowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neokonserwatyzm i polityka tożsamości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trudności z różnicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W stronę polityki artykulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux Pedagogia pogranicza w wieku postmodernizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogia pogranicza: wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogia pogranicza jako kontrtekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogia pogranicza oraz praktyka pamięci społecznej . . . . . . . . . . . . . . Pedagogia pogranicza i polityka [wobec] różnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux, Peter L. McLaren America i polityka wymazywania: demokracja i różnice kulturowe w oblężeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opakowując przyszłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polityka wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 9
2010-11-08 13:26:07
SPIS
TREŚCI
Testowanie i normy analfabetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nauczyciele jako cyborgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ameryka i polityka wymazywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Henry A. Giroux Odzyskiwanie uniwersytetu jako demokratycznej sfery publicznej (by to, co pedagogiczne, było bardziej polityczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reklamacja tego, co publiczne w pracy akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . Rzucanie wyzwania kompleksowi militarno-przemysłowo-akademickiemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Henry A. Giroux Naga pedagogia i przekleństwo neoliberalizmu: przemyśleć edukację wyższą jako praktykę wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytanie o pedagogikę i odzyskiwanie uniwersytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przemyśleć dzieło Paulo Freirego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Część III O radykalizacji dyskursu: od kolonizacji podmiotu i rytualizacji edukacyjnej po wyzwanie autorytetu Lech Witkowski Radykalne wizje podmiotu w dramacie współczesności . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podmiotowość i tożsamość człowieka (wobec modelu ameby) . . . . . . . . . Jak istnieje podmiot edukacji? Kres przejrzystości i scentrowania . . . . . . O postnowoczesnym wyjałowieniu podmiotowości (wymuszenie schizofreniczne i upadek kanonów uniwersalności) . . . . . . Problem kolonizacji „świata życia” (dławienie alienacji anomią kultury masowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W kręgu „posthumanistycznego” rozumienia człowieka (przeciw skłonności do autodestrukcji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lech Witkowski Szkoła i walka o sferę publiczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 10
2010-11-08 13:26:07
SPIS
TREŚCI
Lech Witkowski W kręgu pedagogiki radykalnej (dekonstrukcja – walka – etyczność) . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dekonstrukcyjny trop w pedagogice radykalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Walka w kulturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja wobec fenomenu kolonizacji „świata życia” . . . . . . . . . . . . . Edukacja a walka polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O publicznym uwikłaniu szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyzwanie etyczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O wyzwaniu prawicy społecznej i etycznej bezsilności lewicy . . . . . . Problem etyczności w teorii i praktyce edukacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . Słowo o liberalizmie etycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak jest możliwa „radykalna etyka” w pedagogice krytycznej? . . . . . . . . . . Lech Witkowski Wokół teorii i praktyki rytuałów szkolnych. Studium recenzyjne . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O zjawisku rytualizacji: jego warunki, rodzaje i stany interakcji . . . . . . . . O randze „antystruktury” oporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Walka o ciało i „drama” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zamiast zakończenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lech Witkowski Autorytet przeciw dominacji. Radykalna wizja autorytetu w pedagogice amerykańskiej (Larry Grossberg, Henry A. Giroux i Peter L. McLaren) . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cztery typy elitaryzmu i autorytetu w edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Źródła walki o autorytet (w) edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Autorytet między dominacją a hierarchią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie pracy wobec autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Autorytet i intelektualiści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak bronić autorytetu przed konserwatyzmem i liberalizmem? . . . . . . . . Autorytet w perspektywie trójwymiarowej niewspółobecności . . . . . . . . W stronę głosu jako przejawu autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy sposoby widzenia kryzysu autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Od zysku z krytyki autorytetu do odzysku autorytetu (dla) krytyki . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 11
2010-11-08 13:26:07
SPIS
TREŚCI
Peter L. McLaren o językowym i etycznym upełnomocnieniu do walki o autorytet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja jako walka o nowe oblicze autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miejsca pierwodruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Posłowie Tomasz Szkudlarek Po co nam dziś pedagogika krytyczna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aneks Bogusław Śliwerski Pedagogika krytyczna widziana liberalnie Glossa do książki H.A. Giroux i L. Witkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zbyszko Melosik Recenzja w trybie refleksji na temat wpływu pedagogiki krytycznej na moją tożsamość naukową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contents . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witkowski_Edukacja.indb 12
2010-11-08 13:26:07
Podziękowania od Autorów Zanim sformułujemy wspólne wyrazy wdzięczności, korzystamy z prawa do zwrócenia się indywidualnie i bezpośrednio do Czytelników i do siebie nawzajem jako współautorów tej książki. Henry A. Giroux: Jestem ogromnie zobowiązany i wdzięczny za to, że moje prace są czytane w Polsce, i głęboko doceniam – oraz jestem poruszony przez – naród polski za jego nieustającą siłę, odwagę i wytrwałość w walce o sprawiedliwość, wolność i godność ludzką. Jestem zaszczycony faktem tłumaczenia moich prac na język polski i dziękuję mojemu przyjacielowi Lechowi Witkowskiemu za tę możliwość publikacji. Lech Witkowski: Mam głęboką nadzieję, że inicjatywą tej publikacji umożliwię bardziej intensywny kontakt polskich pedagogów z przenikliwością poznawczą, determinacją intelektualną i szlachetną postawą duchową i profesjonalizmem akademickim znakomitego uczonego amerykańskiego i humanisty – Henry’ego Armanda Giroux. Możliwość kontaktu z jego tekstami od lat ., przez stan wojenny i dalej, a zwłaszcza osobiste poznanie go, dostarczyły mi wielu inspiracji i radości, które niniejsza książka dokumentuje i nią też staram się spłacić przyjacielski dług wdzięczności intelektualnej młodszego kolegi akademickiego, otwierając tę przestrzeń dla kolejnych pokoleń polskich pedagogów. *** Adresatami naszych wspólnych już wyrazów wdzięczności są wszyscy, którzy przyczynili się do zaistnienia najpierw materiału składającego się na tę książkę, a następnie jej publikacji. Nie ulega wątpliwości, że szczególne zasługi mają świetni tłumacze tekstów Henry’ego A. Giroux, wśród których obok Lecha Witkowskiego są: Monika Jaworska-Witkowska, Ewa Kiszkurno-Koziej, Piotr Kwieciński, Aleksander Nalaskowski,
Witkowski_Edukacja.indb 13
2010-11-08 13:26:07
PODZIĘKOWANIA
OD
A UTORÓW
Piotr Zamojski. Wszystkim bardzo dziękujemy za ich wysiłek i zainteresowanie wprost nie do przecenienia. Następnie jesteśmy winni podziękowania wydawnictwom i czasopismom, które publikowały nasze prace i zgodziły się na tłumaczenie i/bądź przedruk tekstów składających się na ten tom. Z polskiej strony są to: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydawnictwo Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie, Wydawnictwo „Adam Marszałek” w Toruniu, Oficyna Wydawnicza „Impuls” w Krakowie, Wydawnictwo „Edytor” w Toruniu. Z polskich czasopism i serii wydawniczych, jakie publikowały zebrane tu teksty, z niekłamaną wdzięcznością i uznaniem dla wręcz przełomowej roli w kształtowaniu dostępu polskiej pedagogiki do nowych tropów, w tym i naszych prac, odnotowujemy, owiany już legendą i pozycją instytucjonalną, rocznik Nieobecne dyskursy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, którego niestrudzonym inicjatorem i twórcą był darzony naszym podziwem i przyjaźnią Zbigniew Kwieciński, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk, wieloletni i zasłużony Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. Po stronie amerykańskiej pragniemy odnotować zasługi wydawnictw oraz czasopism, takich jak: Bergin and Garvey Publ. Inc. Massachusetts; Prakken Publications, Michigan; Routledge, New York & London; University of Minnesota Press, Minneapolis; „International Journal of Educational Reform”; „Language and Intercultural Communication Journal”; „Journal of Education”. *** Jest naszym szczególnie miłym obowiązkiem wyrażenie słów wdzięczności dwóm autorom niezwykle cennych dla nas świadectw w tej książce, nadających jej dodatkową rangę: Zbigniewowi Kwiecińskiemu za przedmowę oraz Tomaszowi Szkudlarkowi za posłowie. Mamy wielkie uznanie dla ich roli w rozwoju obecności pedagogiki krytycznej (radykalnej) w Polsce, a ich obecność w tej inicjatywie wydawniczej dowodzi poruszającego i zaszczytnego dla nas uznania z ich strony dla wagi tego przedsięwzięcia. *** Nie ulega też wątpliwości, że słowa szczególnej wdzięczności musimy skierować dodatkowo do Zbigniewa Kwiecińskiego jako kluczowego patrona i sprzymierzeńca oraz akademickiego partnera w podejmowaniu wysiłku namysłu nad stanem, kondycją, zagrożeniami i szansami edukacji, istotnymi dla etosu pedagogiki radykalnie zaangażowanej w edukację służącą demokracji i emancypacyjnej transformacji. Nieprzypadkowo rozmowa z nim została przez Henry’ego A. Giroux opublikowana w USA jako znaczące świadectwo wysiłków przezwyciężania ogra-
Witkowski_Edukacja.indb 14
2010-11-08 13:26:07
PODZIĘKOWANIA
OD
A UTORÓW
niczeń biurokratycznego socjalizmu i patologii stanu wojennego w Polsce w duchu krytycznej lewicy. *** Jest źródłem naszej prawdziwej radości, że recenzentami naukowymi tomu są wybitni polscy pedagodzy, mający szerokie kontakty międzynarodowe i zasługi w nadawaniu nowych impulsów polskiej pedagogice. Są to profesorowie: Zbyszko Melosik, Dziekan Wydziału Studiów Edukacyjnych i Kulturowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oraz Bogusław Śliwerski, z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Obaj koordynują wiele inicjatyw organizacyjnych i wydawniczych, ważnych dla polskiej pedagogiki, a przede wszystkim są promotorami recepcji nowych nurtów teoretycznych w polskiej pedagogice. Ich rekomendacja, jako znawców światowej pedagogiki i osób bardzo zasłużonych w promocji pedagogiki krytycznej wśród polskich pedagogów, jest dla nas zaszczytna. Dziękujemy za ich pouczające eseje, które zgodzili się włączyć do tomu jako Posłowie. *** Nie sposób nie wyrazić wielkich podziękowań Panu Wojciechowi Śliwerskiemu – dyrektorowi Oficyny Wydawniczej „Impuls” i jej znakomitym pracownikom za uznanie wagi naszego przedsięwzięcia i decyzję o jej finansowaniu z jednej strony, a z drugiej za znakomitą realizację publikacji oraz niezwykłą życzliwość dla autorów. Korzystając z okazji, składamy tą drogą wielkie słowa uznania i wdzięczności, zgodnie z formułą naszej dedykacji, za wielki dwudziestoletni wkład wydawnictwa w promocję postawy twórczej, krytycznej, zdolnej do alternatywnego myślenia i radykalizacji poczucia odpowiedzialności dla polskiej pedagogiki. *** Jesteśmy ogromnie wdzięczni swoim bliskim i ukochanym żonom: Susan Searls Giroux i Monice Jaworskiej-Witkowskiej – za duchowy patronat nad naszymi kontaktami i współpracą ostatnich lat oraz nad tym przedsięwzięciem edytorskim, które im razem i każdej z osobna dedykujemy z miłością. Henry Armand Giroux (McMasters University, Hamilton, Ontario, Kanada) Lech Witkowski (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, Polska) .. rok
Witkowski_Edukacja.indb 15
2010-11-08 13:26:07
Witkowski_Edukacja.indb 16
2010-11-08 13:26:07
ZBIGNIEW KWIECIŃSKI
Przedmowa: dyskurs konieczny Z wielką radością mogę powitać inicjatywę wydania wspólnej książki przez profesorów: Lecha Witkowskiego i Henry’ego A. Giroux. Mam nadzieję, że książka ta wejdzie do kanonu krytycznych studiów wszystkich tych humanistów, którzy interesują się najszerzej pojętą edukacją i jej relacjami ze sferą publiczną. Rzadko się zdarza, aby tak wybitny uczony amerykański (obecnie pracujący w Kanadzie) współautorsko wydawał książkę z polskim partnerem naukowym, książkę tak potrzebną i zarazem zaświadczającą o wieloletniej współpracy, która zaowocowała już kontaktami, tłumaczeniami, analizami i aplikacjami, które jeśli chodzi o wpływ na transformację dyskursu akademickiego w Polsce ostatnich trzech dekad są nie do przecenienia. Mam satysfakcję, że w serii Nieobecne dyskursy, jaką miałem okazję redagować na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, począwszy od lat ., zaznaczyła swoją obecność idea amerykańskiej pedagogiki radykalnej w Polsce. Obecnie ukazuje się książka po części będąca pokłosiem tego otwarcia na problemy podejmowane odkrywczo przez H.A. Giroux i jego współpracowników. Dziś nie można zlekceważyć nurtu pedagogiki radykalnej i dyskursu krytycznego w Polsce. Śledząc, dyskutując i wykorzystując prace H.A. Giroux, zainicjowaliśmy w kręgu naszych współpracowników i partnerów, ze szczególnym wkładem L. Witkowskiego, proces istotnego przeobrażania się dyskursu pedagogicznego i podstaw myślenia o zmianie edukacji. Od pierwszych bliskich nam prac H.A. Giroux, uwypuklających kategorię oporu dla pedagogiki przez obronę sfery publicznej i roli edukacji dla demokracji, po jego znakomite analizy krytyczne dominacji liberalizmu i ograniczeń korporacyjnych wobec uniwersytetu, w realiach kapitalizmu amerykańskiego i przeobrażeń rzeczywistości politycznej świata po ataku z września i w kontekście procesów globalizacji uzyskaliśmy oparcie dla dyskursu pedagogicznego, który wydaje się nam niezbędny w odniesieniu do zadań edukacji w Polsce w dobie transformacji
Witkowski_Edukacja.indb 17
2010-11-08 13:26:07
Z BIGNIEW KWIECIŃSKI
ustrojowej w następstwie upadku socjalizmu, przełomu „Solidarności” i zburzenia muru berlińskiego. Zaproszenie do Polski H.A. Giroux, do kraju dotkniętego stanem wojennym i załamaniem ustrojowym nie było przypadkiem. Poszukiwaliśmy nie tylko intelektualnych narzędzi do krytycznego oswojenia zdarzeń, ale zarazem sposobu projektowania nowej perspektywy filozoficznej i społecznej dla nieetatystycznej, nieautorytarnej wizji roli edukacji w długofalowym budowaniu przesłanek i zrębów społeczeństwa obywatelskiego. W tym dziele rola prac teoretycznych amerykańskiej pedagogiki radykalnej, a zwłaszcza H.A. Giroux, stała się fundamentalna. Odbyło się to w dużym stopniu za sprawą L. Witkowskiego, dlatego ukazanie się wspólnej książki obu autorów ma charakter symboliczny dla otwarcia nowego etapu rozwoju pedagogiki w Polsce, nad którym pracuje cała formacja jego uczniów, a także naszych wspólnych koleżanek i kolegów, choćby T. Szkudlarek, Z. Melosik, R. Kwaśnica, B. Śliwerski, M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, M. Nowak-Dziemianowicz i ich liczni już uczniowie i współpracownicy. Osobnymi, dziś już mocno rozgałęzionymi nurtami pedagogiki zorientowanymi na rozwojowe zmiany i transgresje są studia feministyczne, dekonstrukcyjne, andragogiczne i w zakresie edukacji międzykulturowej. Lech Witkowski jest inicjatorem, głównym sprawcą i autorem polskich odczytań amerykańskiej pedagogiki radykalnej i krytycznej, szczególnie zaś tekstów dwóch najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu: H.A. Giroux i P.L. McLarena. Jest też wiodącym polskim autorem reprezentującym pedagogikę krytyczną i promotorem wielu programów badawczych innych autorów. Z jego inicjatywy najwybitniejsi amerykańscy reprezentanci „lewicy kulturowej” w filozofii podejmującej współczesne wyzwania edukacyjne i w pedagogice filozoficznej byli gośćmi naszych wspólnych seminariów w Toruniu, Poznaniu i w Warszawie. Przypomnę krótko źródła tych inicjatyw, a potem wieloletnich kontaktów i studiów w zakresie pedagogiki krytycznej i radykalnej. Burzliwe zdarzenia lat –, a potem stan wojenny postawiły przed wieloma myślącym Polakami pytania o to, co dalej po spodziewanym końcu systemu autorytarnego etatyzmu z jego quasi-państwem rządzonym przez biurokrację partyjną wspieraną przez władze Związku Radzieckiego, a zasłoniętym propagandowymi fasadami rzekomego socjalizmu. Pytania te stanęły w centrum uwagi także naszego wspólnego z L. Witkowskim seminarium toruńskiego, z akcentem na problematykę zachodzących implikacji i możliwych zmian makrosystemowych dla edukacji, rozumianej jako ogół wpływów korzystnych dla rozwoju jednostek i grup społecznych. Wiedzieliśmy, że czeka nas zwrot ku demokracji, rynkowi i pluralizmowi, ale w pełni aktualne były pytania o to, czy Polacy wybiorą ruch „do przodu” i wykreują nieznaną dotychczas formację demokracji bez schorzeń współczesnych ustrojów
Witkowski_Edukacja.indb 18
2010-11-08 13:26:08
P R ZEDMOWA :
DYSKURS KONIECZNY
zachodnich, czy cofną się do własnej przeszłości i sięgną po imitacje gotowych wzorów zachodnich, czy może na wiele lat będą trwać w anomii i marazmie, w masowej ciemnocie i powszechnej demoralizacji, pozorach demokracji i obrzędowej religijności. W polskiej filozofii społecznej i filozofii wychowania, w socjologii i w socjologii edukacji nie było teorii umożliwiających znalezienie odpowiedzi na takie pytania. Dlatego też nasze seminarium z formuły „Społeczne aspekty wychowania” pod koniec lat . przemianowaliśmy na „Nieobecne dyskursy”, zmierzając do poszukiwania i budowania teorii umożliwiających ukazanie alternatywnych wizji nie tylko dla dotychczasowego ładu, ale także dla znanych rozwiązań politycznych i gospodarczych na Zachodzie, z którego niebawem mieliśmy czerpać różne wzory. Odwadze i szerokim horyzontom intelektualnym L. Witkowskiego polska pedagogika zawdzięcza „odkrycie” amerykańskiej pedagogiki radykalnej i krytycznej oraz dzieła jej najwybitniejszego przedstawiciela – H.A. Giroux. Pedagogika radykalna H.A. Giroux upomina się o możliwie szeroką alfabetyzację krytyczną we wszelkich formach i szczeblach edukacji formalnej i nieformalnej młodzieży i dorosłych. Demaskuje mity i złudzenia oficjalnej sfery publicznej, (za)prezentowanej zwłaszcza przez media elektroniczne, jako ważnej, jeśli nie głównej agendy edukacji powszechnej. Konsekwentnie upomina się o równe prawa i szanse dostępu przez edukację do kultury, do wysoko wykwalifikowanej pracy i do aktywności politycznej dla wszystkich osób i grup pozbawionych przywilejów lub marginalizowanych: kobiet, dzieci, młodzieży, mniejszości etnicznych i kulturowych, mieszkańców enklaw ubóstwa i opóźnienia kulturowego. Dekonstruuje ona ukryte przesłania wychowawcze masowej kultury popularnej i ukrytą przemoc edukacyjną codziennych praktyk rynku, sfery publicznej, polityki międzynarodowej i obsługujących je mediów. Ukazuje także procesy i mechanizmy oporu społecznego wobec przemocy symbolicznej. Otwiera horyzonty edukacji dla krytycznego dyskursu w sferze publicznej, edukacji otwierającej każdej jednostce drogę i dającej narzędzia do pełnego i ciągłego rozwoju własnego, również przez stałe i odważne uczestnictwo w rozwojowej zmianie społecznej. Dyskurs pedagogiki krytycznej w wydaniu H.A. Giroux i L. Witkowskiego odznacza się wyrafinowanym językiem, zaskakującym słowotwórstwem, niebywałą erudycją, swobodnym poruszaniem się po całej humanistyce światowej. Otwiera też czytelników akademickich na trudne wymagania metodologiczne, ponieważ z jednej strony jest to sięganie do analizy tekstów z bogatej tradycji fi lozofii nowożytnej i współczesnej, a z drugiej strony – do tekstów kultury wysokiej i popularnej, do doświadczeń codzienności jako źródeł uczenia się, konstruowania znaczeń i kształtowania tożsamości, zaangażowań i aktywności. Owo wysublimowanie języka i metody pedagogiki krytycznej było i jest powodem stawianych jej zarzutów, że stało się to przyczyną jej małej popularności w kształceniu akademickim i zaporą wdrożenia jej pomysłów do praktyki oficjalnych reform oświatowych.
Witkowski_Edukacja.indb 19
2010-11-08 13:26:08
Z BIGNIEW KWIECIŃSKI
Jest to nieporozumienie. Nie chodzi o to, jaki wpływ ma ten dyskurs na praktykę edukacyjną, a także na praktykowaną edukację akademicką, ale bardziej o to, że jest on niezbędny w Akademii jako ważny, poważny, współobecny, pełnoprawny dyskurs, który nie pozwala zdominować przez mity, fałsze, złudzenia, mody i stereotypy myślenia ludzi potrafiących studiować książki z filozofii edukacji i pedagogiki. Jest to dyskurs akademicko konieczny. Zbigniew Kwieciński
Witkowski_Edukacja.indb 20
2010-11-08 13:26:08