Janina Wyczesany
Myśli Marii Grzegorzewskiej
1888–1967
Kraków 2022
Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 3
09.08.2022 09:53:20
© Copyright by Janina Wyczesany, Kraków 2022
Recenzent: prof. dr hab. Zenon Gajdzica
Redakcja wydawnicza: Zespół
Opracowanie typograficzne i projekt okładki: Katarzyna Kerschner
Fotografia na okładce: ze zbiorów Muzeum Marii Grzegorzewskiej
ISBN 978-83-8294-043-5
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2022
Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 4
09.08.2022 09:53:20
Spis treści Wprowadzenie . .............................................................................................................7 Przywołanie pamięci Marii Grzegorzewskiej – twórczyni pedagogiki specjalnej . ....................................................................... 11
Myśli Marii Grzegorzewskiej
I. O człowieku .......................................................................................................... 35 II. O szkole i nauczycielu . .................................................................................... 45 III. O osobach niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie . ... 59 IV. O metodach pracy w szkolnictwie specjalnym ..................................... 73 Bibliografia .................................................................................................................. 87 Aneks . ............................................................................................................................ 89
5 Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 5
09.08.2022 09:53:20
Nie ma kaleki – jest człowiek Maria Grzegorzewska
Wprowadzenie Stajemy obecnie wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości, dla których istotną rolę odgrywają przepisy oświatowe ulegające ciągłym zmianom. Świadomość, że osiągnięcie społecznej integracji jest możliwe, gdy rozpocznie się ona we wczesnych fazach rozwoju dziecka, wskazuje na potrzebę rehabilitacji zaraz po urodzeniu. W rozumieniu przepisów oświatowych za ucznia niepełnosprawnego uznaje się takiego, którego zaburzenia i odchylenia rozwojowe powodują, że w procesie edukacji wymaga stosowania specjalnej organizacji nauki i specjalnych metod pracy. Efekty tej działalności są poddawane analizom i dyskusjom we współpracy ze specjalistami (lekarz, psycholog, pedagog). Metody i techniki usprawniania osób z niepełnosprawnością są istotnymi ogniwami rozwojowymi tych jednostek. Trzeba niektóre z nich dobrze znać, żeby móc przeciwstawić im właściwy sposób oddziaływania rehabilitacyjnego. Postawa poszukująco-badawcza nauczyciela ma istotny wpływ nie tylko na człowieka, ale i na środowisko jego życia. O wartości wpływu nauczyciela decyduje zawsze to, jaki on jest jako człowiek, jaka jest jego wartość wewnętrzna (Maria Grzegorzewska). Również miłość do ludzi i poczucie odpowiedzialności za niesienie pomocy dzieciom. Na treść pedagogiki specjalnej i jej ukierunkowanie niewątpliwy wpływ mają myśli i kierunki nauk społecznych i medycznych. Obok pedagogiki specjalnej intensywnie rozwijały się jej poszczególne subdyscypliny (działy pedagogiki specjalnej). Coraz wyraźniej zarysowują się nowe dziedziny wiedzy jak ortodydaktyka, edukacja integracyjna. Wsłuchując się w głos przeszłości chciałabym zwrócić uwagę na to, co było udziałem oceny M. Grzegorzewskiej, gdy chodzi o pracę szkoły. Kultura i klimat placówki, osoba pedagoga specjalnego, oto najważniejsza spuścizna minionych lat.
7 Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 7
09.08.2022 09:53:20
Prawdziwa wielkość człowieka dostrzegana jest z pewnego dystansu z perspektywy czasu. Trudno mi wydarzenia związane z prof. Grzegorzewską, do których należę i ja – Jej uczennica zakwalifikować jako przeszłe. Wiele materiałów związanych z jej osobą pochodzi z opinii wybitnych polskich pedagogów, takich jak: Ludwik Bandura, Janina Doroszewska, Marian Falski, Otton Lipkowski, Ryszard Wroczyński. Główne źródło tego opracowania stanowi spuścizna naukowa Marii Grzegorzewskiej, dla której decydującą wartością w pracy człowieka jest jego człowieczeństwo. Jak również zwrócenie się w kierunku ludzi, którzy w kręgu zainteresowań i dążeń człowieka stanowią autorytety i wyróżniają się talentem, urokiem osobistym oraz niekwestionowanym dorobkiem w swojej działalności. Postawa polegająca na tym, że człowiek traktuje innych jako równouprawnionych, pozwala wyjść z jego centrum, pozwala dostrzec w innych coś więcej. Warto od czasu do czasu odejść od współczesności cofnąć się w odległe nam czasy, by spojrzeć wstecz na różne problemy psychospołeczne. Zastanowienie się „jak to kiedyś było”, może wzbogacić nasze refleksje, na temat czasów współczesnych. Warto też zapoznać się ze źródłem wiedzy o osobach niepełnosprawnych w starożytnej Grecji i Rzymie. Przez całe wieki były one były postrzegane jako społecznie nieprzydatne, mniej wartościowe. Ten stereotyp nieużyteczności społecznej był skutkiem braku dostępności rehabilitacji i edukacji specjalnej. Genezą tych postaw jest dziedzictwo starożytnych Greków. Najbardziej charakterystycznym źródłem informacji są wątki bajki Ezopa o kulawej żabie oraz dramatu Sofoklesa opisującego losy łucznika Filokteta (z jątrzącymi się ranami), który jako chory został pozbawiony kontaktów społecznych. Warto w tym miejscu przypomnieć propozycję M. Grzegorzewskiej – twórczyni pedagogiki specjalnej, która polegała na tym, że pracę z dzieckiem niepełnosprawnym należy oprzeć na pokazaniu wizji życia w płaszczyźnie społecznie pozytywnej. Pozytywne emocje wpływają na pracę poszczególnych organów. To, co przeżywają dzieci, kiedy się rodzą, jest równie ważne, jak przeżycia dojrzewania. Człowiek musi do czegoś dążyć i potrzebna mu jest droga do takiego celu, który naprawdę mógłby osiągnąć. Życie zmusza do odkrywania po tysiąc razy tych samych oczywistości wzbogaconych o nową wiedzę. Sądzę, że zebrane myśli Marii Grzegorzewskiej stanowić będą przyczynek do refleksji nad modelem współczesnej edukacji i rehabilitacji dziecka. Dziękuję wszystkim współpracownikom z Instytutu Pedagogiki Specjalnej UP w Krakowie, którzy wzbogacali
8 Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 8
09.08.2022 09:53:20
dorobek pedagogiki specjalnej przez wiele lat, wykorzystując spuściznę naukową Marii Grzegorzewskiej. Pragnę również podziękować Dr Ewie Dyduch za pomoc w przygotowaniu ilustracji dołączonych do tekstów książek o Marii Grzegorzewskiej. Obecna publikacja została przygotowana dla uczczenia 100-lecia Akademii Pedagogiki Specjalnej i jej Twórczyni. Wszyscy, którzy mieli szczęście spotkać Marię Grzegorzewską na drodze swego życia uzyskali niewyczerpany skarbiec wskazań i myśli. Śmiem sądzić, że wybrała tę formę wypowiedzi, ponieważ jest ona efektywniejsza w procesie edukacji. Janina Wyczesany
Kraków 30.03.2022
9 Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 9
09.08.2022 09:53:20
Nie ma teraźniejszości bez przeszłości Józef Piłsudski
Przywołanie pamięci Marii Grzegorzewskiej – twórczyni pedagogiki specjalnej Mottem działalności teoretycznej i praktycznej PIPS w zakresie pedagogiki specjalnej są słowa Marii Grzegorzewskiej: Wartość człowieka jest najcenniejszą wartością świata. Celem edukacji jest kształtowanie człowieka dostosowanego do świata, w którym on żyje. Działalność ta prowadzi do tego, aby ludziom, których społeczeństwo często odrzuca od siebie zapewnić należne im miejsce we wszystkich obszarach jego życia. Cenne osiągnięcia Marii Grzegorzewskiej pozwoliły na realizację podstawowych zasad pedagogiki specjalnej w praktyce. Statut Instytutu z 15 lipca 1922 roku określa jego zadania: „prowadzenie badań oraz kształcenie nauczycieli-wychowawców dla wszystkich działów pedagogiki specjalnej, a więc nauczycieli głuchych, niewidomych, upośledzonych umysłowo, moralnie zaniedbanych, kalekich. Praca nauczyciela polega na rozwijaniu w dziecku nowych dróg poznania, pobudzenia rozwoju tego co zahamowane. Opracowana przez prof. M. Grzegorzewską metoda ośrodków pracy stwarza możliwości edukacji i rehabilitacji dziecka. Znajomość jego potrzeb i jego środowiska pozwoli zastosować właściwy sposób oddziaływania rewalidacyjnego. Wyrazem twórczej myśli i pracy M. Grzegorzewskiej były setki placówek specjalnych, tysiące pracujących w nich nauczycieli. Ta część spuścizny po twórczyni pedagogiki specjalnej utrwalona w opublikowanych pracach, świadczy o jej wielkości. Nieustanną wdzięczność za trud jej życia i działania jej uczniów i nauczycieli. Cenne wskazówki pozwalają nauczycielowi na przygotowanie osób z niepełnosprawnością do życia dorosłego. Dla studentów i nauczycieli-wychowawców była wzorem twórczej pracy pedagogicznej. Zmierzała bowiem do rozbudzenia u nauczycieli aktywności
11 Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 11
09.08.2022 09:53:20
Załącznik 8. Lista uczestników uroczystego otwarcia Zakładu dla Niewidomych w Krakowie Źródło: Kronika Szkoły dla Niewidomych w Krakowie.
Wyczesany_Mysli Marii Grzegorzewskiej.indd 96
09.08.2022 09:53:24