Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

ISBN 83-7308-534-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) 422-41-80, fax (0-12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2005

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

SPIS TREŒCI Wstêp .............................................................................................................. 7 I. CZÊŒÆ TEORETYCZNA ....................................................................... 9 Charakterystyka okresu rozwojowego .................................................. 11 Techniki pracy z dzieæmi ...................................................................... 13 Zasady prowadzenia zajêæ metodami aktywizuj¹cymi ........................ 16 Treœæ programu ...................................................................................... 18 Realizacja programu z rodzicami dzieci .............................................. 21 II. SCENARIUSZE ZAJÊÆ ....................................................................... 23 Klasa I Bezpieczna szko³a ............................................................................ 25 Klasa to my ...................................................................................... 26 Jaki jestem? ...................................................................................... 27 Komu potrzebne s¹ normy i regu³y? ............................................... 28 Obrazy z przesz³oœci ........................................................................ 29 Podobieñstwa i ró¿nice .................................................................... 30 Moje intymne czêœci cia³a ............................................................... 31 „Dobry” i „z³y” dotyk ...................................................................... 32 Uwaga! Obcy .................................................................................... 33 Nie wpuszczam obcych do domu .................................................... 35 Dobre i z³e samopoczucie................................................................ 36 Co mo¿na, a czego nie mo¿na jeœæ? ............................................... 37 Niebezpieczne zabawy. Cz. I ........................................................... 38 Niebezpieczne zabawy. Cz. II .......................................................... 39 Klasa II Idê bezpiecznie do szko³y ................................................................ 40 Co zrobisz? ....................................................................................... 41 Bezpieczny dom, czyli o obs³ugiwaniu urz¹dzeñ domowych ........ 42 Moja rodzina .................................................................................... 43

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

G³uchy telefon .................................................................................. 45 Jak siê czujê, gdy jestem roz³oszczony, a jak, gdy jestem spokojny? .......................................................................................... 46 Czy „inny” to znaczy „gorszy”? ...................................................... 47 Co mam w œrodku? .......................................................................... 49 Co zrobiæ, ¿eby byæ zdrowym? ....................................................... 51 £akomstwo siê nie op³aca ................................................................ 52 Planowanie dnia ............................................................................... 53 Higiena osobista cz³owieka.............................................................. 54 Co robiæ, by mieæ zdrowe zêby? ..................................................... 56 Klasa III Wspólnota ......................................................................................... 58 Bezpieczne skrzy¿owanie ................................................................. 59 Czy wiesz, jak nale¿y siê zachowaæ? .............................................. 60 Jak spêdzam swój czas wolny? ........................................................ 61 Dbam o czystoœæ w najbli¿szym otoczeniu .................................... 63 Ubieram siê odpowiednio do pory roku ......................................... 64 Mój jad³ospis .................................................................................... 66 O porozumiewaniu siê z ludŸmi ...................................................... 67 Rozpoznajemy swoje i cudze uczucia ............................................. 68 Uczymy siê odmawiaæ ..................................................................... 69 Rozbitkowie ...................................................................................... 71 Jak rozwi¹zywaæ konflikty? Cz. I ................................................... 73 Jak rozwi¹zywaæ konflikty? Cz. II .................................................. 74 Scenariusze spotkañ z rodzicami Wspó³praca z rodzicami ........................................................................ 77 Spotkanie I ....................................................................................... 78 Spotkanie II ...................................................................................... 80 Spotkanie III ..................................................................................... 85 Spotkanie IV ..................................................................................... 89 Spotkanie V ...................................................................................... 92 Za³¹czniki ..................................................................................................... 97 Zawartoœæ CD-ROM .................................................................................. 139 Teksty do wykorzystania w czasie zajêæ ................................................... 141 Bibliografia ................................................................................................. 160

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

WSTÊP Wychowanie jest jednym z g³ównych obszarów pracy ka¿dej szko³y. Z dzia³alnoœci¹ wychowawcz¹ realizowan¹ w szko³ach nieroz³¹cznie s¹ zwi¹zane ró¿nego rodzaju programy profilaktyczne adresowane do dzieci i m³odzie¿y. Profilaktyka to ró¿norodne oddzia³ywania, których celem jest zapobieganie chorobom i zaburzeniom zachowania, a tak¿e ich skutkom. Pozwalaj¹ one chroniæ zdrowie cz³owieka, utrzymuj¹c je na sta³ym poziomie. O wadze i znaczeniu wychowania, a tak¿e profilaktyki nie trzeba nikogo przekonywaæ. Koszty ponoszone przez spo³eczeñstwo w zwi¹zku z podejmowaniem zachowañ dewiacyjnych przez dzieci i m³odzie¿ s¹ bowiem ogromne. Proponowany program profilaktyczno-wychowawczy jest przeznaczony dla dzieci w m³odszym wieku szkolnym (klasy I–III szko³y podstawowej). Oparty jest na koncepcji wspierania rozwoju pe³nego zdrowia polegaj¹cego na podejmowaniu dzia³añ, które zmierzaj¹ do osi¹gniêcia przez cz³owieka stanu dobrego poczucia w czterech wymiarach zdrowia: fizycznym, psychicznym, spo³ecznym i osobistym. Zgodnie z t¹ ide¹ oraz z treœciami zawartymi w „Podstawach programowych…” sporz¹dzono materia³y przeznaczone dla nauczycieli. Materia³y sk³adaj¹ce siê na ca³oœæ prezentowanego programu profilaktyczno-wychowawczego opracowano i skompletowano tak, by umo¿liwiæ nauczycielowi przeprowadzenie zajêæ z dzieæmi bez koniecznoœci dodatkowego przygotowywania siê. Zajêcia te mo¿e wiêc przeprowadziæ ka¿dy nauczyciel pracuj¹cy w klasach I–III. W pakiecie profilaktycznym umieszczono równie¿ scenariusze spotkañ z rodzicami uczniów. W³¹czenie ich do dzia³añ szko³y realizowanych w obszarze wychowawczym wydaje siê niezbêdne z punktu widzenia efektywnoœci ca³ego przedsiêwziêcia. Dotychczasowe obserwacje i doœwiadczenia autora programu wskazuj¹ jednoznacznie na to, ¿e jedn¹ z g³ównych przyczyn niskiej efektywnoœci oddzia³ywañ profilaktyczno-wychowawczych jest niewielkie zaanga¿owanie rodziców. Mam nadziejê, ¿e proponowany program profilaktyczno-wychowawczy oka¿e siê przydatnym i pomocnym w pracy nauczycieli oraz pozwoli uzyskaæ satysfakcjonuj¹ce efekty w pracy wychowawczej.

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

I CZÊŒÆ TEORETYCZNA

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

Charakterystyka okresu rozwojowego Zajêcia w proponowanym programie profilaktyczno-wychowawczym prowadzone s¹ metodami aktywnymi. Zadaniem tych zajêæ jest umo¿liwienie dzieciom aktywnego doœwiadczania i prze¿ywania tego, co jest przedmiotem zajêæ. W zwi¹zku z tym bardzo wa¿ny jest dobór technik realizacji zajêæ odpowiednio do wieku (mo¿liwoœci) dzieci. Osi¹gniêcie wieku 7 lat powoduje zmianê w sytuacji dziecka, wi¹¿e siê ze zdobywaniem nowych, nieznanych dotychczas, doœwiadczeñ. Dziecko przekracza próg szko³y, wchodzi w nowe œrodowisko rówieœnicze (czasami po raz pierwszy), przechodzi pod opiekê nowych osób doros³ych, nauczycieli. Rodzice w dalszym ci¹gu s¹ bardzo wa¿ni dla dziecka (daj¹ mu poczucie bezpieczeñstwa i wsparcie w sytuacjach krytycznych), ale w najbli¿szym otoczeniu pojawiaj¹ siê nowe autorytety, z których zdaniem nale¿y siê liczyæ. M³odszy wiek szkolny (kl. I–III) jest tym okresem rozwojowym, w którym dzieci zdobywaj¹ podstawy wiedzy maj¹ce istotne znaczenie dla ich dalszego funkcjonowania w roli ucznia oraz osoby doros³ej. W tym okresie ¿ycia dzieci rozwijaj¹ umiejêtnoœci wspó³dzia³ania w grupie (np. we wspólnej zabawie), zaspokajania w³asnych potrzeb, pe³nienia ró¿nych ról spo³ecznych, czyli tego wszystkiego, co jest niezbêdne do prawid³owego funkcjonowania w szerszej spo³ecznoœci. Po raz pierwszy m³ody cz³owiek jest poddawany intensywnemu oddzia³ywaniu ze strony otaczaj¹cego œrodowiska i zmuszany do w³asnej aktywnoœci w pokonywaniu ró¿norodnych trudnoœci. Myœlenie dzieci w m³odszym wieku szkolnym ma charakter konkretny. Oznacza to, ¿e dzieci bazuj¹ na w³asnym doœwiadczeniu. Dostrzegaj¹ to, ¿e pewna konkretna sytuacja jest efektem, kontynuacj¹ tego, co wydarzy³o siê wczeœniej. Innymi s³owy, wykonanie pewnych czynnoœci wywo³uje okreœlone zmiany. Dziêki prostym po³¹czeniom logicznym dzieci ucz¹ siê, w coraz wiêkszym stopniu, przewidywaæ skutki w³asnego dzia³ania. W tym okresie ¿ycia nastêpuje równie¿ szybki rozwój umiejêtnoœci komunikacyjnych: s³uchania, mówienia, czytania i pisania. Proces uczenia siê dziecka jest stymulowany i wspomagany przez nauczycieli, rodziców, rówieœników. Dzieci coraz czêœciej samodzielnie siêgaj¹ te¿ do ksi¹¿ek, czasopism. Ogromn¹ satysfakcjê

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

daje dziecku samodzielnoœæ w wykonywaniu czynnoœci, w wyniku których powstaj¹ konkretne wytwory. St¹d te¿ chêtne podejmowanie takich czynnoœci, jak: malowanie, rysowanie, majsterkowanie. W stadium operacji konkretnych dziecko, poprzez manipulacjê i eksperymentowanie, d¹¿y do rozwi¹zania konkretnego zadania, problemu. W tym stadium wa¿n¹ rolê spe³nia najbli¿sze otoczenie, które poprzez pochwa³y i zachêty pobudza do rozwoju, a tak¿e podnosi poczucie w³asnej wartoœci i poziom motywacji do dalszego dzia³ania. W ten sposób otoczenie przyczynia siê do wzrostu efektywnoœci uczenia siê. W przypadku gdy wysi³ki m³odego cz³owieka nie zostan¹ dostrze¿one i nagrodzone przez doros³ych, dziecko skoncentruje siê na swoich b³êdach, zacznie prze¿ywaæ poczucie ni¿szoœci, a w konsekwencji zaniecha podejmowania wysi³ków, zacznie unikaæ sytuacji, w których bêdzie musia³o wykonaæ jakieœ zadanie. Samoocena dziecka ma ogromny wp³yw na jego stosunek do otaczaj¹cej rzeczywistoœci, funkcjonowanie w niej oraz osi¹gane sukcesy i ponoszone pora¿ki. Pamiêtaæ nale¿y o tym, ¿e samoocena dziecka jest kszta³towana najpierw pod wp³ywem ocen ze strony osób znacz¹cych (doros³ych, rówieœników), a dopiero póŸniej, gdy nastêpuje rozwój myœlenia syntetycznego, dziecko tworzy system wiedzy o sobie niezale¿nie od ocen i pogl¹dów otoczenia. Reasumuj¹c, nale¿y stwierdziæ, i¿ uczniowie w m³odszym wieku szkolnym zwykle nie potrafi¹ jeszcze mówiæ o swoich uczuciach, emocjach, a najlepiej ucz¹ siê przez dzia³anie i wytwarzanie konkretnych rzeczy. Dlatego te¿ zabawy, rysowanie, malowanie, ogl¹danie i odgrywanie scenek teatralnych, pantomima, s¹ najlepszymi technikami s³u¿¹cymi wyra¿aniu emocji, uczuæ oraz uczeniu siê. Poprzez takie, jak wy¿ej wymienione, dzia³ania dziecko roz³adowuje tkwi¹ce w nim napiêcie emocjonalne, konflikty i niepokoje. Zadaniem osoby doros³ej (nauczyciela) jest wspomaganie, poprzez swoje uwagi i komentarze, procesu poznawania swoich emocji oraz rozwijanie umiejêtnoœci wgl¹du w samego siebie. Osoba doros³a mo¿e, przez umiejêtne stosowanie uwag, ukierunkowaæ emocje, które dochodz¹ do g³osu w trakcie zajêæ. W ten sposób dzieci poszerzaj¹ kr¹g w³asnych doœwiadczeñ, ucz¹ siê o wiele szybciej i efektywniej ani¿eli w czasie werbalnego przekazu informacji. Realizacji tego celu s³u¿y stosowanie ró¿norodnych form pracy z uczniami oraz wykorzystywanie w czasie zajêæ nowych, ciekawych pomocy dydaktycznych.

K. Zajączkowski, Program profilaktyczno-wychowawczy dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-301-6, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2005

ZA£¥CZNIK NR 17

129