Nauczyciel jzyków obcych i jego niepełnosprawni uczniowie (z zaburzeniami i dysfunkcjami)
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb1 1
2010-02-12 12:57:03
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb2 2
2010-02-12 12:57:03
Elbieta Zawadzka-Bartnik
Nauczyciel jzyków obcych i jego niepełnosprawni uczniowie (z zaburzeniami i dysfunkcjami)
Kraków
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb3 3
2010-02-12 12:57:03
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller
Projekt okładki: Elżbieta Zawadzka-Bartnik
Opracowanie graficzne okładki: Andrzej Augustyński
Publikacja dofinansowana przez Wydział Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb4 4
2010-02-12 12:57:03
Spis treci Wstęp .......................................................................................................................
. Niepełnosprawność jako problem społeczny ..................................................
.. Osoby niepełnosprawne w dokumentach Unii Europejskiej i dokumentach polskich .............................................................................. .. Postrzeganie niepełnosprawności w społeczeństwie – rola stereotypów ............................................................................................ .. Postawy społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych ................... . Niepełnosprawni uczniowie jako problem edukacyjny ............................... .. Niepełnosprawni uczniowie w realizacji reformy edukacji ................. .. Wiedza i przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniami niepełnosprawnymi ................................................................. .. Postawy nauczycieli wobec niepełnosprawności i kształcenia integracyjnego ........................................................................ .. Wiedza uczniów o niepełnosprawności ................................................... .. Postawy uczniów wobec niepełnosprawnych rówieśników ................ .. Stan i tendencje kształcenia uczniów niepełnosprawnych w Polsce i w Europie ..................................................................................... . Idea kształcenia integracyjnego i problemy w jej realizacji ........................ .. Zalety, trudności i ograniczenia w realizacji kształcenia integracyjnego .......................................................................... .. Warunki efektywnej realizacji idei integracji ......................................... .. Kształcenie nauczycieli dla potrzeb nauczania uczniów niepełnosprawnych ......................................................................
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb5 5
2010-02-12 12:57:03
Spis treci
. Analiza wybranych niepełnosprawności/specjalnych potrzeb edukacyjnych i wskazania metodyczne ............................................ .. Uczniowie z niepełnosprawnością słuchu (niedosłyszący i niesłyszący) ....................................................................... .. Uczniowie niedowidzący (słabo widzący) i niewidomi ........................ .. Uczniowie z niepełnosprawnością ruchową ........................................... .. Uczniowie z zaburzeniami mowy/zaburzeniami komunikacji .......... .. Uczniowie dyslektyczni ............................................................................... .. Uczniowie z ADHD ...................................................................................... .. Uczniowie przewlekle chorzy ..................................................................... Zakończenie ................................................................................................................ Bibliografia ..................................................................................................................
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb6 6
2010-02-12 12:57:04
Wstp Reforma edukacji w Polsce i wejście w r. naszego kraju w struktury Unii Europejskiej (UE) spowodowały daleko idące zmiany w szkolnictwie. Do najważniejszych można zaliczyć konieczności przeciwdziałania dyskryminacji i umożliwienie wyrównywania szans edukacyjnych dzieciom o nietypowym rozwoju, innych potrzebach i możliwościach. Przez wiele lat pozostawały one pod opieką wyspecjalizowanych placówek szkolno-wychowawczych i były wyłączone z głównego nurtu nauczania, co znacznie ograniczało ich możliwości edukacyjne i prawidłowy rozwój osobisty i społeczny. Międzynarodowe oraz krajowe ustalenia i akty prawne zwiększyły także tej grupie uczniów dostępność szkolnictwa na wszystkich poziomach nauczania i wpłynęły na uświadomienie roli nauki języków obcych przez uczniów o innych prawidłowościach rozwojowych, wynikających z nich trudnościach i możliwościach nauki. Konsekwencją tych zmian jest obowiązkowa nauka języków obcych dla wszystkich uczniów, także tych, którzy przez wiele lat byli z niej zwalniani. Coraz więcej uczniów o różnego typu zaburzeniach, deficytach, niepełnosprawnościach, powodujących trudności w nauce (posiadających odpowiednie orzeczenie placówek psychologiczno-pedagogicznych lub bez takiego orzeczenia), ma dostęp do edukacji w szkolnictwie ogólnodostępnym pozwalającym na integrację społeczną. Stwarza to konieczność odpowiedniego przygotowania nauczycieli języków obcych oraz studentów kierunków filologicznych i placówek kształcenia nauczycieli do efektywnej realizacji nowych zadań. Z myślą o nich powstało niniejsze opracowanie, które ma na celu przybliżenie tej ważnej, lecz niedostatecznie uwzględnianej lub wręcz pomijanej w kształceniu przyszłych nauczycieli problematyki. Niedostateczna wiedza nauczycieli o trudnościach oraz możliwościach uczniów o innych prawidłowościach rozwojowych, o ich problemach psychologicznych i społecznych, błędne przekonania i postawy dotyczące roli integracji społecznej, brak odpowiedniego przygotowania metodycznego powodują liczne
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb7 7
2010-02-12 12:57:04
Wstp
nieporozumienia w kontaktach z nimi i ograniczają efektywność oddziaływań dydaktycznych, terapeutycznych i wychowawczych. Analizie zagadnień teoretycznych i wynikających z niej wnioskom są poświęcone trzy rozdziały opracowania. W rozdziale pierwszym zostały omówione zagadnienie niepełnosprawności w aspekcie społecznym oraz postrzeganie osób niepełnosprawnych i postawy społeczeństwa wobec nich. Rozdział drugi jest poświęcony problemom edukacyjnym. Analizie zostały poddane wiedza i postawy nauczycieli i rówieśników wobec uczniów niepełnosprawnych oraz został omówiony stan obecny i tendencje w kształceniu specjalnym (tj. kształceniu uczniów potrzebujących specjalnej pomocy) w Polsce i w Europie. W rozdziale trzecim są przedstawione zalety, trudności i warunki efektywnej realizacji idei integracji oraz sugestie dotyczące kształcenia nauczycieli. Kolejny rozdział jest próbą przybliżenia nauczycielom języków obcych i kandydatom do tego zawodu problemów uczniów niepełnosprawnych (z różnymi deficytami i zaburzeniami) w zależności od rodzaju niepełnosprawności. Analizie poddane zostały te niepełnosprawności, z którymi najczęściej się może spotkać nauczyciel w szkołach masowych. W każdym z siedmiu podrozdziałów zostały nakreślone zarys niepełnosprawności oraz przyczyny, objawy i charakterystyczne zachowanie uczniów, skutki niepełnosprawności i trudności psychologiczne, dydaktyczne i społeczne, a także są sformułowane wskazania dydaktyczne w odniesieniu do nauczania języków obcych. Niepełnosprawność, deficyty rozwojowe, zaburzenia i trudności mają jednak bardzo indywidualny charakter, różny zakres i głębokość, mogą dotyczyć różnych aspektów, mogą być sprzężone, dlatego ich opis został ograniczony do najczęściej występujących problemów.
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb8 8
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny Niepełnosprawność jest złożonym zjawiskiem o komponentach medycznych, psychologicznych i społecznych. Jest pojęciem ogólnym i wieloznacznym. Może być oceniana na poziomie biologicznym (dotyczyć zmian klinicznych, lokalizacji, zakresu niepełnosprawności), psychologicznym (obejmować konsekwencje dla funkcjonowania) i społecznym (uwzględniać zdolność do pełnienia podstawowych, adekwatnych do wieku i możliwości ról społecznych). Może być identyfikowana społecznie, postrzegana potocznie czy stwierdzona prawnie. Niepełnosprawność może dotyczyć funkcji fizycznych danej osoby, jej funkcji motorycznych, umysłowych, emocjonalnych, społeczno-przystosowawczych. Może być spowodowana czynnikami natury biologicznej i psychospołecznej, a jej nasilenie może w różnym stopniu utrudniać przebieg rozwoju i działania. Powodowana różnego typu dysfunkcjami ma jednak zawsze wymierne konsekwencje funkcjonalne i społeczne. Niepełnosprawność jest jednocześnie czymś relatywnym, ponieważ wyobrażenie o „normalności” powstaje w wyniku społecznych interakcji, podczas których cecha niepełnosprawności jest przypisywana określonym osobom (Maciarz , s. ; Gawlik ; Kirenko , s. –). W przyjętej w r. przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) terminologii jest podkreślana trójwymiarowość zjawiska niepełnosprawności i są wyodrębnione trzy powiązane ze sobą i wzajemnie uwarunkowane czynniki: uszkodzenie narzdów (odchylenie od normy anatomicznej, fizjologicznej, psychicznej spowodowane czynnikami zewnętrznymi lub wewnętrznymi), niepełnosprawno funkcjonalna (ograniczenie lub niemożność aktywności i funkcjonowania w sposób typowy dla życia ludzkiego) oraz upoledzenie społeczne (niezdolność do wypełniania ról społecznych, które są uważane za normalne, biorąc pod uwagę wiek, płeć, czynniki kulturowe).
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb9 9
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
Pojęcie niepełnosprawności nie jest dotychczas jednoznacznie zdefiniowane i istnieje w tym zakresie wiele rozbieżności. U Masajów (lud afrykański) np. kryterium zaliczające do niepełnosprawności ma charakter czysto funkcjonalny – niepełnosprawni to ludzie niewidomi, z dysfunkcją ruchu i ludzie starsi. W Norwegii, gdzie za kryterium sprawności uważa się zdolność do pełnienia ról społecznych, dominuje charakter socjalny. W oficjalnym nazewnictwie WHO mamy do czynienia z biomedycznym określeniem dysfunkcji i chorób (Żuraw ). Zazwyczaj przyjmuje się (np. Pieronkiewicz ), że istnieją trzy typy definicji niepełnosprawności: ogólne [stosowane w UE i traktujące osobę niepełnosprawną jako osobę, „która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest w stanie wykonywać czynności, które osoba w tym wieku zazwyczaj jest zdolna wykonywać” (Pieronkiewicz, )], sporządzane dla określonych celów (np. rehabilitacji czy zatrudnienia, według której za niepełnosprawną uważa się osobę, która z powodu urazu, choroby czy wad wrodzonych ma trudności w uzyskaniu i utrzymaniu pracy na własny rachunek, odpowiadającej jej wiekowi, kwalifikacjom itp. niezależnie od wspomnianych deficytów) i szczegółowe, odnoszące się do różnych typów niepełnosprawności. W Polsce również nie sformułowano jednoznacznie, co to jest niepełnosprawności, dlatego w dalszej części opracowania niepełnosprawność będzie definiowana za Kirenko (, s. ), jako „stan fizycznego lub psychicznego naruszenia zdrowia powodujący trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub niemożliwość udziału w stosunkach społecznych i wypełniania ról według przyjętych kryteriów i obowiązujących norm”. Ze względu na rodzaj naruszonej sprawności psychofizycznej do niepełnosprawnych będą zaliczane: ) osoby z niepełnosprawnością fizyczną: – z uszkodzonym narządem ruchu (niepełnosprawność motoryczna), – cierpiące na przewlekłe choroby wewnętrzne; ) osoby z niepełnosprawnością sensoryczną (uszkodzenie narządów zmysłów): – niewidome i słabo widzące, – niesłyszące i słabo słyszące;
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb10 10
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
) osoby z niepełnosprawnością psychiczną: – z chorobą psychiczną, – z niepełnosprawnością intelektualną; ) osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością. Aby dana osoba mogła być uznana za niepełnosprawną w formalnym rozumieniu, musi spełniać wymogi zawarte w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Zielak , s. ). Zakres niepełnosprawności zależy od jej rodzaju, stopnia uszkodzenia narządu i wieku osoby niepełnosprawnej. Następstwa niepełnosprawności można rozpatrywać w wymiarach indywidualnym i społecznym. Niepełnosprawność wywołuje problemy natury fizycznej, psychologicznej, umysłowej, emocjonalnej, zawodowej, społecznej, ekonomicznej, rodzinnej. Powoduje poczucie braku bezpieczeństwa, mniejszej wartości, winy, osamotnienia, czego skutkiem jest często dezorganizacja wszystkich obszarów życia. Odchylenie od normy powinno się zatem rozpatrywać w wymiarze organicznym (uszkodzenie czy deficyt rozwojowy jakiejś części ciała), psychicznym (następstwa dla funkcjonowania psychicznego człowieka) i społecznym (znaczenie uszkodzenia dla miejsca i funkcji osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie). Cechą wyróżniającą osoby niepełnosprawne nie jest zatem sama przyczyna niesprawności. Ważne są także trudności z nią związane. Powszechnym sposobem postępowania medycznego i społecznego w stosunku do osób z niepełnosprawnością jest rehabilitacja, której celem jest możliwie maksymalne przywrócenie osobie z naruszoną sprawnością fizyczną lub psychologiczną zdolności do samodzielnego życia, pracy i włączenie jej w życie społeczne. Niezbędna jest zatem rehabilitacja nie tylko w wymiarze biomedycznym, lecz także wspomaganie jednostki w jej przystosowaniu do społeczeństwa, przy równoczesnym dostosowywaniu środowiska do jej możliwości i oczekiwań. Okazało się, że przez uaktywnienie obszarów dotychczas nieaktywnych, przez odpowiednią stymulację i duży udział sfery emocjonalnej można osiągnąć znaczne efekty kompensacyjne. Niepełnosprawność nie jest zatem pojmowana jedynie medycznie przez pryzmat niepełnosprawności, ale osoba niepełnosprawna jest dostrzegana na tle jej potrzeb i możliwości (Kirenko ).
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb11 11
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
Współczesny świat coraz bardziej jest świadomy moralnej odpowiedzialności za losy osób niepełnosprawnych. Na kuli ziemskiej żyje ponad mln osób niepełnosprawnych, mln niewidomych, mln z mózgowym porażeniem, mln z dysfunkcją słuchu, ponad mln jest chorych na choroby zakaźne. Szacunkowo liczba niepełnosprawnych w Unii Europejskiej stanowiła w r. około , tj. około milionów osób. Przyjmuje się, że w Europie jedno na dzieci jest niepełnosprawne. W Polsce żyło w latach . XX w. około mln niepełnosprawnych, w tym w wieku – lat – . Wskaźnik dzieci z odchyleniami od normy, uczęszczających do szkół zwykłych i specjalnych, wynosił – (Kossewska , s. ). Obecnie jest w Polsce blisko mln osób niepełnosprawnych, co stanowi ogółu ludności (Rocznik Statystyczny... ), brak jednak pełnych i wiarygodnych danych statystycznych (na temat dzieci niepełnosprawnych por. rozdział ). W stosunku do osób niepełnosprawnych zachodzą w ostatnich latach widoczne zmiany. Z oficjalnego języka usunięto takie określenia, jak: „ułomny”, „kaleka” czy „osoba upośledzona”. Termin „inwalida”, funkcjonujący najdłużej i używany przez wiele lat do określenia wyłącznie osób o znacznej niesprawności fizycznej spowodowanej wojną lub służbą wojskową, został zastąpiony terminami: „niepełnosprawny”, „osoba niepełnosprawna” lub „osoba z niepełnosprawnością”. Określenie „niepełnosprawny” jest według badań OBOP-u (Społeczna percepcja niepełnosprawności... ) używane przez badanych, głównie przez ludzi młodych, uczniów i studentów, mówi o inwalidach (głównie mężczyźni o wykształceniu zawodowym), o kalekach (głównie osoby starsze), używa określenia „sprawny inaczej”, które jest lansowane głównie przez media i budzi ze względu na akcentowaną odmienność i dość żartobliwy wydźwięk duże wątpliwości i ma wielu przeciwników. Pojmowanie niepełnosprawności ulega zatem systematycznej ewolucji od terminów pejoratywnych i stygmatyzujących do terminów sprzyjających integracji społecznej. Jest to wynik zmian zachodzących w rozumieniu samego pojęcia zdrowia i choroby. Czynników zagrażających zdrowiu upatruje się nie tylko w sferze biologicznej i psychicznej, ale także społecznej. Przyczynami niepełnosprawności są zarówno biologiczne ograniczenia, jak i konsekwencje wynikające z nastawionego na potrzeby ludzi pełnosprawnych kształtowania środowiska oraz ograniczanie lub brak możliwości
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb12 12
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
wyrównywania szans przez osoby niepełnosprawne. Osoby niepełnosprawne wyróżniają jednak wśród innych nie sama przyczyna niepełnosprawności, ale trudności z nią związane i potrzeba specjalnej pomocy. Mówi się zasadniczo o dwóch modelach niepełnosprawności – indywidualnym i społecznym. W modelu indywidualnym problemy niepełnosprawnych są traktowane jako konsekwencja choroby. Celem pomocy osobie niepełnosprawnej jest tworzenie czynników umożliwiających jak najlepsze jej przystosowanie do ogólnych warunków, głównie przez motywowanie jej do podejmowania wysiłku związanego z usprawnianiem i umożliwiającego funkcjonowanie zgodnie z panującymi wzorami i normami. Model społeczny, który wydaje się zyskiwać coraz więcej zwolenników, zwraca uwagę na ograniczenia wynikające ze środowiska i zakłada konieczność dostosowania wzorów jego zachowań i oczekiwań do możliwości osób niepełnosprawnych (Szluz ). Między osobami niepełnosprawnymi istnieją jednak duże różnice indywidualne we wszystkich sferach rozwoju psychoruchowego, w zakresie temperamentu, charakteru, usposobienia, doświadczeń, systemu wartości, postaw społecznych, motywacji. Niepełnosprawność w sferze funkcji fizycznych, motorycznych, umysłowych, emocjonalnych, wolicjonalno-dążeniowych czy społecznych może być w różnym stopniu nasilona i w różnym stopniu utrudniać prawidłowy rozwój i działalność (Maciarz , s. ). Nawet niski stopień niesprawności może powodować trudności natury emocjonalnej i przystosowawczej, przy czym niezwykle istotną rolę odgrywają pod tym względem postawy społeczeństwa. Pełną samorealizację utrudnia zatem osobom niepełnosprawnym wiele subiektywnych i obiektywnych czynników. Do osiągnięcia maksymalnego rozwoju zgodnego z możliwościami niezbędna jest pomoc innych, rozumiana jako „dążenie do tego, aby wraz z nimi poszukiwać sensu życia, celów, do których dążą i sposobów ich osiągania” (Siegień, Murach ). Miejsce pomocy nacechowanej pozorami litości i filantropii powinny zająć współdziałanie i wsparcie, uznanie emancypacji środowisk niepełnosprawnych i stwarzanie niezbędnych warunków do integralnego funkcjonowania społecznego w prawie każdej roli, bez indywidualnego naznaczania i degradacji. Na takie pojmowanie niepełnosprawności wskazuje wiele dokumentów europejskich.
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb13 13
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
Niewątpliwą szansą poprawy sytuacji jest dla niepełnosprawnych dobra znajomość języków obcych, dzięki której mają dostęp do szeroko rozumianej rzeczywistości społecznej i kulturowej. Mają ułatwiony kontakt ze światem przez radio, TV, Internet, poszerzone możliwości poznawcze. Znajomość języków obcych podnosi też prestiż osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, rozwija w nich poczucie własnej wartości i stwarza nowe perspektywy zawodowe (np. tłumacz, lektor), dając szansę twórczego spełniania się. Przez wiele lat osoby niepełnosprawne nie były jednak objęte obowiązkiem uczenia się języków obcych, o czym będzie mowa w rozdziale .
.. Osoby niepełnosprawne w dokumentach Unii Europejskiej i dokumentach polskich W krajach UE, w których żyje koło mln osób niepełnosprawnych, brak jest jednoznacznej definicji niepełnosprawności, czego konsekwencją jest niejednolity system orzekania o niej. Niepełnosprawność nie jest jednak już rozumiana jako skutek choroby czy urazu, lecz przede wszystkim jako rezultat barier napotykanych przez osoby niepełnosprawne w społeczeństwie, a ich eliminowanie lub kompensowanie umożliwiające korzystanie z dóbr publicznych przy jednoczesnym respektowaniu praw osób niepełnosprawnych należy do zadań społeczeństwa. Unia Europejska, odwołując się do praw człowieka i prawa oraz poszanowania różnic indywidualnych, za podstawowy cel swoich działań wobec niepełnosprawnych przyjmuje dążenie do tworzenia społeczeństwa otwartego i dostępnego dla wszystkich. Odpowiedzialność za politykę wobec osób niepełnosprawnych w UE ponoszą poszczególne państwa członkowskie. Podstawę działań na rzecz osób niepełnosprawnych stanowią kluczowe dokumenty międzynarodowe, takie jak: − Powszechna deklaracja praw człowieka (), − Konwencja praw dziecka (), − Światowa deklaracja „Edukacji dla Wszystkich” (), − Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych (), − Deklaracja z Salamanki oraz wytyczne dla działań w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych (), − Traktat amsterdamski (),
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb14 14
2010-02-12 12:57:04
.. Osoby niepełnosprawne w dokumentach Unii Europejskiej...
− Strategia lizbońska (), − Deklaracja madrycka (), − Deklaracja lizbońska (). Powszechna deklaracja praw człowieka (), rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), zawarta w artykułach, postuluje w artykule dotyczącym oświaty przyznanie każdemu człowiekowi prawa do nauki i do realizacji pełnego rozwoju. Zwraca uwagę na konieczność poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności (http://www.unesco.pl/fi leadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf). Konwencja praw dziecka () jest to dokument uchwalony przez ONZ dotyczący osób, które nie ukończyły . r.ż. Zawiera katalog praw i wolności dziecka, obejmujący prawa i wolności osobiste, socjalne, kulturowe i polityczne. Światowa deklaracja „Edukacji dla Wszystkich” () jest głównym programem Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), którego celem są działania prowadzące do zaspokojenia podstawowych potrzeb edukacyjnych (np. opanowanie umiejętności czytania, pisania, liczenia czy rozwiązywania problemów) wszystkich ludzi. Plan działań przyjęty na lat na konferencji jako Światowa deklaracja „Edukacji dla Wszystkich” został skonkretyzowany na międzynarodowej konferencji w Warszawie w r. Za jeden z istotnych problemów uznano w nim edukację dzieci specjalnej troski (http://www.unesco.pl/edukacja/ edukacja-dla-wszystkich). Zasadniczą rolę w zmianach dotyczących postrzegania praw osób niepełnosprawnych, wyrównywania szans i zwiększania dostępności i pomocy niepełnosprawnym w korzystaniu z oferty edukacyjnej, opieki zdrowotnej, zatrudnienia i usług społecznych przypisuje się uchwale ONZ – Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych z r. Strategia UE, inspirowana tą uchwałą, koncentrowała się na zwiększeniu współpracy między Komisją Europejską a krajami członkowskimi, promowaniu pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i upowszechnianiu problematyki niepełnosprawności. W zasadzie dokumentu dotyczącej edukacji zwracono uwagę na konieczność uznania równych szans w zakresie edukacji na poziomie podstawowym, średnim i wyższym o charakterze integracyjnym dla niepełnosprawnych dzieci, młodzieży i dorosłych. Pań-
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb15 15
2010-02-12 12:57:04
. Niepełnosprawno jako problem społeczny
stwa powinny zagwarantować, że edukacja osób niepełnosprawnych będzie stanowiła integralną część systemu oświaty (htp://www.eurosprawni.sprint. pl/print.php?id_cat=&id_art=&lang=pl). Powyższy dokument stanowił inspirację dla Deklaracji z Salamanki w sprawie zasad, polityki i praktyki w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz wytyczne dla działań (UNESCO ). Potwierdzono w niej prawo do wyboru form kształcenia najbardziej odpowiadających potrzebom, warunkom i aspiracjom dzieci. Wyrażono przekonanie o konieczności przyjmowania przez szkoły wszystkich dzieci niezależnie od ich warunków fizycznych, intelektualnych i innych oraz znajdowanie sposobów skutecznego kształcenia. Szkoły powinny realizować pedagogikę zorientowaną na dziecko, która przez ograniczenie liczby dzieci rezygnujących z dalszej nauki służy wszystkim uczniom, a w konsekwencji całemu społeczeństwu. Programy nauczania powinny odpowiadać potrzebom dzieci o różnych możliwościach i zainteresowaniach. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinny w kontekście takiego samego programu otrzymywać dodatkową pomoc dydaktyczną i mieć zapewnione stałe wsparcie. Do oceniania powinna być włączona ocena opisowa, pozwalająca na określanie trudności i pomoc w ich przezwyciężaniu. Realizację programów nauczania powinny wspierać nowoczesne technologie. Społeczność międzynarodowa powinna zaaprobować formę szkolnictwa integracyjnego i popierać rozwój nauczania dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych jako integralnej części wszystkich programów oświatowych (http://www.ukie.gov.pl/HLP/files. nsf/afdbcddceaed/efeffceacfb?OpenDocument). Ważną rolę w realizacji działań wspólnotowych odegrał Traktat amsterdamski (), w którym zostały sformułowane strategiczny plan i konkretne działania mające na celu dostosowanie prawa unijnego oraz promocję większej integracji w UE. W r. utworzono Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (http://www.eurosprawni.sprint.pl) z siedzibą w Brukseli, międzynarodową organizację reprezentującą interesy osób niepełnosprawnych w dialogu z UE. Jej misją jest promowanie i zapewnienie osobom niepełnosprawnym równych szans w dostępie do podstawowych praw i aktywnym wpływaniu na politykę UE w zakresie niepełnosprawności. W jego skład wchodzą Narodowe Rady Osób Niepełnosprawnych. W Polsce działa PFON – Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych (http://www. pfon.org),
Zawadzka-Bartnik_Nauczyciel.indb16 16
2010-02-12 12:57:04