Shhhhh Visit Enkarterri Next to Bilbao
Herriak eta hiribilduak
Natura
Berezko zaporeak
Kultura eta tradizioak
Historia eta xarmaz beteriko herriak aurkituko dituzu gurean.
Itsasaldeak eta mendiek bat egiten dute ingurune liluragarrien artean.
Eskualdeko errezeta bikainak eta berezko produktuak dasta itzazu.
Zabaleraz txikia izan arren, Enkarterri kultura-mosaiko paregabea da.
Enkarterri Bizkaiko mendebaldeko muturrean kokatuta dago, natura betean eta Bilbotik oso gertu. Gurean sekulako panoramikak aurkituko dituzu, Erdi Aroko kaleetan zehar ibiliko zara, munduko kobarik bitxienean barneratuko zara eta zaporerik onenak dastatuko dituzu. Zeren zain zaude Enkarterri bisitatzeko?
Azalera
Nola heldu
Aireportuak
Herri-zerrenda
Bizkaibus www.bizkaia.eus Renfe www.renfe.com/viajeros/ cercanias/bilbao Feve www.renfe.com/viajeros/feve
Bilbao Vitoria - Gasteiz Santander Hondarribia
25 km 61 km 70 km 150 km
Distantziak 10 km 65 km 70 km 125 km 130 km 425 km 640 km
Bilbao Vitoria - Gasteiz Santander Donostia - San Sebastián Burgos Madril Bartzelona
ENKARTUR Martin Mendia, 2 48800 Balmaseda (Bizkaia) Tel.: 946 802 976 www.visitenkarterri.com info@visitenkarterri.com
KARRANTZAKO TURISMO BULEGOA Ambasaguas auzoa, 22 48891 Karrantza Tel.: 946 806 928 turismo@karrantza.org
2
Abanto-Zierbena Alonsotegi Artzentales Balmaseda Galdames Gordexola Güeñes Karrantza Harana Lanestosa Muskiz Ortuella Sopuerta Trapagaran Turtzioz Valle de Villaverde (Kantabria) Zalla Zierbena
SOPUERTAKO TURISMO BULEGOA Carmen Quintana plaza, 6 48190 Sopuerta Tel.: 946 504 750 sopuertaturismo@sopuerta.biz
2 Konpromisoa Kalitate Turistikoarekin
500 Km
Konpromisoa Berrikuntzarekin
LANESTOSAKO TURISMO BULEGOA Balcón de Bizkaia plaza, 2 48895 Lanestosa Tel.: 675 71 61 61 lanestosaturismo@gmail.com
Shhhhh Enkarterri
Ongi etorri Enkarterrira
Shhhhh Enkarterri
Enkarterri 17
16
1 14
Parque Natural de Armañón
3
4
22 1
5
11
10 12
6 9
23
2
8 7
Getxo
18
6
15
19
20
25
13
Trapagaran 21 24
1
Lanestosako Alde Zaharra
2
Koben Koba
3
Pozalaguako kobazuloa
4
Armañongo Parke Naturala (Parketxea)
5
San Andrés de Biañez elizako margoak
6
Karpin Abentura
7
La Encartada Fabrika Museoa
8
Balmasedako Alde Zaharra
9
Enkarterrietako Museoa
10
Sopuerta Abentura
11
Armañongo Parke Naturala (Interpretazio Zentroa)
12
Loizaga Dorrea
13
Arenatzarte
14
El Pobaleko burdinola
15
Muñatoizko gaztelua
16
La Arena hondartza
17
Itsaslur
18
Zierbenako portua
19
Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa
20
Peñas Negras Ingurumen Interpretazioko Zentroa
21
Meaztegi Golf
22
Dolomitas Antzinako Fabrika Museoa
23
Villaverde Haraneko Zentro Etnografikoa
24
La Arboledako meatzarien etxea
25
Bizkaia Abentura Park Autokarabana gunea Funikularra Bia Berdea Bidegorria (oinez zein bizikletaz)
Shhhhh Enkarterri · Gure herriak
Gure herriak Erdi Aroko hiribilduetako alde zaharretik ibil zaitez. Gure haranak zeharkatu eskualdeko tradizioen eta industria ondare paregabearen bila. Kantauri Itsasoko labar bortitzen aurrean para zaitez argazkiak ateratzeko. Hauxe Enkarterrin egin dezakezun guztiaren zertzelada bat baino ez da. Aisia-aukerak zabalak eta anitzak dira gurean. Bisita gaitzazu! Enkarterri huts egingo al duzu?
Hiru plan proposatzen dizkizugu bakarrik, familia edo lagunekin Enkarterriz goza dezazun. Ez zara damutuko.
Natura
Meatze-sustraiak
Sekulako bilduma
Karrantza Harana ezagutu. Karpin Abenturan eta Armañongo Parke Naturalean primeran pasako duzu. Pozalaguako kobazuloan barneratu eta indianoen historiaz jabe zaitez. Bisitaldia amaitzeko, San Andrés de Biañez elizako margoak ikusteko aukera izango duzu.
Bizkaiko meatze-historian murgil zaitez Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoan. Burdinak itzelezko garrantzia izan zuen lurraldeko historian eta orografian, AbantoZierbena, Ortuella, Muskiz, Galdames eta Sopuertako paisaiak erabat moldatuz.
Galdamesen, mendien artean ezkutaturik, munduko Rolls Roycen bildumarik handiena gordetzen duen XIII. mendeko Loizaga Dorrea altxatzen da. Xarmaz beteriko tokia egunaz familiartean edo lagunekin gozatzeko.
6
Shhhhh Enkarterri ¡ Xarma handiko hiribilduak
Xarma handiko hiribilduak Estalperik gabeko museoa da Enkarterri. Denboraz kanpoko enparantzak eta kaleak, historiaz beteriko eraikinak, natura oparoa‌ Xarma dario Enkarterrik. Gurean Erdi Aroko zubiak, jauregi-etxeak, indianoen luxuzko etxeak, elizak eta komentuak aurkituko dituzu.
Zer ikusi Balmaseda: Zubi Zaharra Lanestosa: Koben Koba
Balmaseda
Lanestosa
Erdi Aroko zubia, kale harriztatuak, jauregiak, elizak eta komentuak ageri dira Bizkaiko lehen hiribilduan, 1199. urtean sortua. Balmasedak historiaren aztarnak eta modernotasuna elkartzen ditu. La Encartada Fabrika Museoa fusio honen adierazle bikaina dugu.
Lanestosak liluratuko zaitu. Enkarterriko bigarren hiribildua haran estuetan barrena zabaltzen da. Herrixka, txikia bada ere, historiaz beteriko tokia da, mendiz eta zidorrez inguraturik.
7
Shhhhh Enkarterri ¡ Itsasaldeko herriak
Itsasaldeko herriak Enkarterri itsasora zabaltzen da Muskiz eta Zierbenatik. Herri bietan zehar zabaltzen den La Arena hondartzan eguzkiaz gozatzeko eta surfa edo bestelako ur kirolak egiteko aukera izango duzu. Muskizeko ondarea hautemangarria da. MuĂąatoizko gaztelua eta El Pobaleko burdinola udalerriak iraganean izandako handitasun eta garrantziaren adierazgarri dira. Itsaslur pasealekua, halaber, Kantauri Itsasoko labarren ertzetik
Zer ikusi Itsaslur pasealekua Zierbenako portua
bihurka doa, ikuspegi liluragarrien artean. Arrantza-portua Zierbenak duen erakargarri turistiko nagusia da. Jatetxez beteta dago eta aparteko giroa eta eskaintza gastronomikoa ditu (Bizkaiko golkoko itsaski eta arrainetan berezitua). Ahosabaiak zein bost-zentzuek kostaldeko usain eta zaporeez gozatuko dute Enkarterriko itsasaldean.
Autokarabana guneak
Lanestosa Mirabueno, 6 Tel. 946 806 116/675 717 161 www.lanestosa.net
Hornikuntzak: Edateko ura Dutxak Korronte-hartunea Ur beltzen hustuketa Ur grisen hustuketa Bainugela publikoa Umeentzako jolastokia Picnic gunea Igeritokiak udan 22 plaza
Posible da Zallako udalerrian zehar autokarabanak aparkatzea eta bertan gaua ematea.
Araudia kontsultatu: www.zalla.org
9
Shhhhh Enkarterri ¡ Burdinaren ibilbidea
Burdinaren ibilbidea Aire zabaleko meategiek, eskualdeko meatzeiraganaren adierazgarri izan ez ezik, panoramika harrigarriak moldatu zituzten. Enkarterriko meatzeaberastasuna erromatarrek ezagutzen zuten
jadanik, baina mineral-hobien ustiapena ez zen XIX. mendera arte hasi. Meategiek oparotasuna ekarri bazuten ere, lan-gatazkak eragin eta herrien fisonomia eta izaera erabat aldatu zituzten.
Muskiz
Abanto-Zierbena
Ortuella
Meatzaritzak aztarna ugari utzi zuen Muskizen. El Pobaleko burdinolan, esaterako, burdin minerala metal bihurtzen zen. Itsaslur pasealekuak, halaber, meatze-trenbidearen bidea jarraitzen du itsasoko labarren ertzetik. Minerala trenetan eramaten zen kostalderaino, hemendik Europara garraiatzeko itsasontzietako sotoetan.
Meatzaritzak eta AbantoZierbenak bat egin zuten XIX. eta XX. mendeetan. Trianoko Mendien hegalean kokaturik, udalerria ezaguna da Gallarta auzoko lekualdaketagatik eta ondoriozko gatazka sozialengatik. Abanto-Zierbenako lurpeko ondasunak izugarriak ziren. Hemen dago Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa.
Bere meatze-iraganaz harro dago Ortuella. Hortaz, omenaldi bizia eskaini nahi izan dio mineralhobiak ustiatu zituzten langileei. PeĂąas Negras Interpretazio Zentroan meatzaritzak paisaian eragindako aldaketak hautemango dituzu. Nahiz eta industria aztarnak nonahi agertu, modernotasunak ere badauka tokia Ortuellan: Meaztegi golfzelaia adibide aparta dugu.
10
Shhhhh Enkarterri · Burdinaren ibilbidea
Zer ikusi Sopuerta: Enkarterrietako Museoa Galdames: Loizaga Dorrea Muskiz: El Pobaleko Burdinola Abanto-Zierbena: Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa Ortuella: Peñas Negras Ingurumen Interpretazioko Zentroa Trapagaran: La Arboledako Meatzarien Etxea
Galdames
Sopuerta
Trapagaran
Galdameseko paisaia bereizgarriak meatzaritzaren ondorio dira: hunkigarriak eta XX. mendeko historiaren adierazle.
Sopuertako bizimodu tradizionala erabat aldatu zuen meatzaritzak XIX. mendean eta XX.eko lehenengo hamarkadetan.
San Pedro auzoan Martínez de las Rivas ontzi-jabearen omenez egindako estatua ikus daiteke. Garcí González eta Mariano Benlliure artistek egindako oroitarria Bizkaikoen artean bikainena da, adituen arabera, eta oinarrian burdin-meategitako lanen eszenak ditu grabatuta.
Linde auzoan, aintzinako meategiaren azpiegituraz inguraturik, minerala kiskaltzeko erabiltzen ziren bi labe daude (ondare industrial izendatuta). Bestaldetik, Alen auzoan, iraganean udalerriko gune industrialena izan zena, gaur aparteko tokia dugu naturaz gozatzeko.
Euskadiko transformazio industrialaren buru da Trapagaran. Larreinetako funikularretik garai batean aire zabaleko meategiak izan ziren sakonuneak ageri dira, gaur egun aintzira eta gune berdeetan transformaturik. La Arboleda auzoan Europa osoan hobeto kontserbatutako meatzari-herria dago, haraneko ikuspegi hunkigarrien artean.
11
Shhhhh Enkarterri ¡ Gure haranak
Gure haranak
Turtzioz
Artzentales
Gordexola
Turtziozen Enkarterrin eta Euskadin bakarra den baserri mota aurkituko duzu. Bestalde, herrian ohitura izan zen zezen-plaza txikiak eliza eta baselizen ondoan eraikitzea erromeriak girotzeko.
Artzentalesen natura oparoa da, ezohiko ikuspegiak eskaintzen dituzten gailur harritsuz beterik. Baserriak, halaber, izaera ezberdineko auzoetan zehar banatzen dira, herriari kutsu xarmagarria emanez.
Gordexolan bizitza lasaitasunez doa aurrera, paraje zoragarrien artean eta Bilbotik oso gertu. Ondare arkitektonikoa aintzat hartzekoa da ere: indianoen etxeak, dorretxeak, Barrokoko jauregiak, komentuak, etab.
Sopuerta
Villaverdeko Harana
Karrantza
Sopuertan eskualdeko leku adierazgarrienetako bat aurkituko duzu: Abellanedako BatzarEtxea (gaur egun museo bihurtuta; Enkarterrietako Museoa, hain zuzen ere). Eskualdeko ordezkariak bertan bildu ziren mendeetan zehar.
Villaverdeko Harana Kantabriako barrendegia da Enkarterrin. Tejea basoan zehar ibiltzeko eta udalerriko Interpretazio Zentro Etnografikoa bisitatzeko aukera izango duzu, naturaren bihotzean.
Naturak, abeltzaintzak eta gastronomiak bat egiten dute Karrantzarekin. Haraneko ikuspegi apartak El Suceso muineko eta ArmaĂąongo Parketxeko begiratokietatik hauteman daitezke. Bizkaiko herririk zabalena da.
Shhhhh Enkarterri · Kadaguaren ibilbidea
Kadaguaren ibilbidea Bilbotik irtenda, eta Kadaguaren ibilgua jarraituz, Alonsotegi, Güeñes eta Zalla topatuko dituzu. Zalantzarik gabe, ibilbide honen edertasuna natura eta ondarearen arteko harmonian datza. Sorginduko zaitu!
Zer ikusi Alonsotegi: Pagasarriko elurzuloak Güeñes: La Quadra Dorrea Zalla: Bolunburu
Alonsotegi
Güeñes
Zalla
Bilbotik 8 kilometrotara, Alonsotegi kirolari eta mendizaleen paradisua da, mendiz eta zidorrez inguraturik. Bizkaiko herri maldatsuenetako bat da, baina lotura bikainak ditu Bilborekin errepidez, trenez eta autobusez.
Natura, ondarea eta arte garaikidearen arteko batura ezin hobea da Güeñes. ARENATZarte eskultura parkea, Urrutia Jauregia eta Santa María Eliza aniztasun horren adierazle dira. Bestalde, bidegorriz josita dago herria.
Tradizio, kontakizun, txakolina eta tipula morearen lurra da Zalla. Sustraitze handia izan zuten hemen naturaz gaindiko izakiei buruzko sineskeriek. Bolunburuko kastroa eta dorretxea, hala nola Mellako multzoa, udalerriko historiaren adierazle dira.
13
Shhhhh Enkarterri ¡ Arkitektura ikusgarria
Arkitektura ikusgarria
Indianoen etxeak
Turtziozeko baserria
Indianoek (hauxe da, XIX. mendean Ameriketan aberastu ziren auzokoek) eraikitako etxeak dira. Ikaragarriko lorategiak dituzte, sarritan palmondoz eta bestelako zuhaitz tropikalez jantzita. Emakumezkoen eta urruneko herrialdeen izenak ipini ohi zizkieten jabeek etxeei.
XVIII. mendeko erdialdean AgĂźera ibaiaren ibilguan zehar agerturiko baserri mota da, artoaren ekoizpenak ekarritako oparotasunaren ondorioz. Turtziozen ez ezik, Artzentalesen eta Villaverden nabarmentzen da baserri mota hau.
Gordexolan, Lanestosan eta Karrantzan nabarmentzen dira luxuzko eraikin itzel hauek. Amerikak egin zituzten talde txiki baten zoria islatzen dute etxeek. Liluratuta, beste auzoko asko haien urratsak jarraitzen saiatu ziren, baina ez zuten halako zorterik izan.
14
Euskadi eta Kantabriako ohizko etxeen ezaugarriak nahasten ditu; esaterako, aurrealdeko mutur batetik bestera zabaltzen diren balkoiak, askotan lorez apainduta agertzen direnak. XX. mendeko hasiera arte eraiki ziren.
Shhhhh Enkarterri · Arkitektura ikusgarria
Muñatoizko gaztelua Bisita gidatuak San Martín auzoa (Muskiz) Igandeak (ekainaren 15etik irailaren 14ra) Informazioa eta erreserbak Tel.: 629 271 516
Erdi Aroko dorretxeak
Muñatoizko gaztelua
XIV eta XVI. mendeetan zehar eraikitako gotorlekuak dira. Erdi Aroko leinu ahaltsuenak, bi alderdi nagusitan banatuta (Oñaz eta Gamboa familia famatuak), elkarren aurka borrokatu ziren Bizkaiko ondasunak eta boterea lortzeko lehian. Bortitzak izan ziren borrokak Enkarterrin bereziki.
Muñatoizko gaztelua XIV eta XV. mendeetan zehar eraiki zuten, Erdi Aroko leinu guduen garaian. Bizkaiko arkitektura-ondarearen adibide bikainenetako bat dugu. Monumentu multzo izendatu zuten horren ondorioz, eta probintzian gaztelutzat har daitekeen gotorleku bakarra da, kanpoko barrutia dela eta.
Babesa eta etxebizitza eskaini ez ezik, bandokideen izen eta ospearen adierazle ziren dorretxeak. Leinuaren interesak defendatzeko puntu estrategikoetan kokatzen ziren. Erdi Aroko guduen amaierak oparotasun handia ekarri zuen eskualdera.
Gazteluak harreman estua dauka Lope García de Salazar historialari eta bandokidearekin. Berak, Muskizen jaioa, Bizkaiari buruzko lehenengo kronika idatzi zuen.
15
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko itsasaldea
Enkarterriko itsasaldea
La Arena hondartza
Zierbenako portua
La Arena hondartza Muskiz eta Zierbenan zehar zabaltzen da eta Enkarterriko gune natural garrantzitsuenetako bat da. Kilometro bateko luzera izanik, Bizkaiko kostaldeko bigarrena da.
Zierbenako portuak, Bilboko portuaren eraikuntzaren ondorioz jasandako transformazioa arren, bere xarma tradizionala gorde du, portuko ontziek eta jatetxeek adierazten duten bezala.
Aparteko lekua da surfean edota bestelako ur kiroletan aritzeko. Aisialdi eskaintza handia eta anitza dauka. Dunetan gune berde zabala dago eta denbora pasatzeko jokoak ere badaude. Ikusi beharreko paisaia aldaketak eragiten dituzte itsasaldiek, itsas beherean batez ere, hondartzak itsasoaren kontura izugarriki zabaltzen denean.
Asteburuetan portuko marinel-jatetxeek eskainitako sukaldaritza apartaz gozatzeko aukera izango duzu. Tradizioak eta joera berriek bat egiten dute arrain eta itsaskiz eginiko kalitate handiko errezetetan. On egin!
16
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko itsasaldea
Labarretatik doan pasealekua
Surfa
Itsaslur pasealekuak Muskizeko PobeĂąa eta Kobaron auzoak elkartzen ditu eta ikuspegi zoragarrienez gozatzeko aukera eskaintzen digu.
La Arena hondartza Kantauri Itsasoko ertzean surfa egiteko leku garrantzitsuenetako bat da, daukan ur korronte haserre eta bortitzengatik.
Itsaslur itsaslabarren ertzetik bihurka doa, meatze-trenbidearen bidea jarraituz. Hortaz, meatzaritza-iraganeko aztarna ugari nabarmenduko dira ibilbidean zehar.
Baina, surfa ez ezik, bestelako uretako kiroletan aritzeko leku aparta da. Azken urteotan, urpeko igeriketak ospea hartu du La Arena hondartzan, mundu guztietatik etorritako zaleak erakarriz.
Bi kilometroko luzera du pasealekuak eta adin guztietako pertsonentzat egokia da, bankuz, iturriz eta askaldegiz beteta baitago.
Gainera, gustukoen dituzun kirol-ikastaroetan izena emateko aukera izango duzu. Ausartuko zara?
17
Shhhhh Enkarterri ¡ Aktiba zaitez
Aktiba zaitez
Natura betean
Surfa
BTT
Bizikletaz, oinez, zaldiz‌ Enkarterri zeharkatu eta ezagutzeko aukerak anitzak dira. Zurea da aukera. Natura gustuko baduzu eta txangozale zaildua bazara, gurean ezin erosoago sentituko zara.
Enkarterriko gune natural garrantzitsuenetako bat da La Arena hondartza. Daukan ur haserre eta korronte arriskutsuengatik, apartekoa da ur kirolak egiteko, batez ere surfa.
Beste edonon bezala ekingo diezu pedalei Enkarterrin. Eskualdeko lur malkartsuek eta ibilbide amaiezinek bat egiten dute esperientziarik onena eskaintzeko bi gurpilen gainean.
Ura osasuna da
Piraten lurraldea
Zuhaitzen gainean
Enkarterriko ur sendagarrietan murgil zaitez eta kezkak eta ardurak bazter itzazu ingurune hunkigarrien artean. Eskaintza zabala da: balnearioak, bainu turkoak, jacuzziak, saunak‌
Txikitxoenek primeran pasako dute piraten lurraldean. Zuhaitzetatik eta itsasargi batetik igoko dira, itsaslapurren sareetatik ihes egiten saiatu beharko dute eta egundoko txirristetatik jausiko dira.
Pilatutako estresa aska ezazu zuhaitzen gainean. Sopuerta Abenturan tibetar zubiak, tirolina zirkuituak, lianak eta abordatze sareak aurkituko dituzu. Adrenalina eta barreak adin guztientzat.
18
Natura betean
BTT
Ura osasuna da
Alboan Zerbitzu Turistikoak Balmaseda 605 757 420 www.alboanserviciosturisticos.com
Enkarterriko Pedalak (Burdinkleta Bike Point-ek eskainitako produktua) Vallejas auzoa, 1 Galdames 636 374 520 / 722 245 452 www.enkarterrikopedalak.com
El Molinar Termak Karrantza 946 806 002 www.casavicentepallotti.com
Carrantia Karrantza Harana 618 055 753 www.carrantia.com Mendian Zaldiz Sopuerta 649 988 473 www.mendianzaldiz.com
Surfa La Arena Surf Center La Arena auzoa, 21 Zierbena 946 366 381 / 617 480 401 www.laarenasurfcenter.com
Tracks de Euskadi (BizkaiRoute Bike Center-ek eskainitako produktua) Isasi Industria Poligonoa Zubiete auzoa, 44 Gordexola 685 757 999 www.bizkairoute.es
Piraten lurraldea Bizkaia Park Abentura Arangoiti, 1 - 1D -1H 48840 Güeñes 946 859 761 / 688 603 814 www.bizkaiaparkabentura.com
Spa Amalurra Artzentales 946 109 540 www.amalurra.com
Zuhaitzen gainean Sopuerta Abentura San Cristóbal auzoa (San Viator eskolako atzekaldean) Sopuerta 663 805 609 www.sopuerta-abentura.com
19
Shhhhh Enkarterri ¡ Mahastien artean
Mahastien artean
Txakolina Txakolina fruta-gustuko ardo gaztea eta garratza dugu, gehienbat zuria dena (hala ere, barietate beltza eta gorriak ekoizten dira ere); gure lurraldeko produktu tradizional eta bereizgarrienetako bat da. Enkarterrin txakolina ekoiztu izan da aspalditik, agian eskualdeko klima, barnealdeko eta kostaldeko ezaugarriak nahasiz, oso egokia delako kalitatezko mahatsak lortzeko. Izan ere, eguraldiari esker Enkarterriko txakolina Bizkaiko beste ardo baino egituratuagoa da. 20
Gurean ekoiztutako ardoen kalitatea nabarmena da. Mahastiak mimoz zaintzen dituzte mahastizainek; bestalde, produkzio-prozesuak (baita kontserbazioa ere) puntakoak dira azken urteon hobekuntzen ondorioz. Azken urteotan eskualdeko ardoak munduko onenen artean nabarmendu dira Bacchus nazioarteko ardo lehiaketan.
Shhhhh Enkarterri · Mahastien artean
Gure upeltegiak Bisita gidatuak Virgen de Lorea Txakoli Txabarri Galdameseko upeltegiak
Virgen de Lorea Lorea auzoa, z/g Otxaran-Zalla Tel.: 629 455 620 www.bodegasvirgendelorea.com
Txabarri Txakolina Bizkaiko txakolina J.I.
Lehenengo dastatzea
Gure txakolin guztiek “Bizkaiko Txakolina” jatorrizko izendapena dute.
Oso erreza da Enkarterriko txakolinak eskainitako xehetasun eta zaporeen unibertsoaz gozatzea.
Izendapen honek ardo guztiek kontseilu erregulatzaileak ezarritako kalitate-kontrolak gainditu dituztela esan nahi du. Kontseiluak, kalitatea ez ezik, txakolinak Bizkaiko mahatsez soilik egina daudela eta hainbat ezaugarri organoleptikoak biltzen dituztela bermatzen du.
Eskualdeko bar eta jatetxe gehienetan txakolin kopa bat hartzeko aukera izango duzu, pintxo edota plater tradizional batekin batera. Nahiago baduzu, enologo batek zuzendutako dastatze batean parte hartu ahal izango duzu, ardo honen xehetasun eta sekretu guztiak hautematen ikas dezazun.
Muñeran auzoa, 17 Aranguren-Zalla Tel.: 658 728 865 www.txakolitxabarri.com
Egia Enea Txakolina Castillo La Piedra, z/g Balmaseda Tel.: 661 922 101
Ulibarri Artzaiak Isuskiza Handia auzoa, 1 Gordexola Tel.: 665 725 732
Galdameseko upeltegiak El Bentorro, 4 Galdames Tel.: 627 992 063 www.vinasulibarria.com
21
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko zaporeak
Enkarterriko zaporeak
Ogia
Gozogintza
Esnekiak
Gure sukaldaritzako produktu nagusia da, janariari ezinbesteko zaporea eta kutsua ematen dion osagarria. Enkarterriko ogia xelebrea da bere aparteko kalitateagatik. Gure okinen sekreturik handiena pasioa da.
Enkarterriko gozogileek baserrietako errezeta tradizionalak gorde dituzte mendeetan zehar. Hemengo gozokiak, pastak eta postreak betiko erara egiten dira, baita glutenik gabe.
Eskualdeko mendi eta landetan bizi diren behiek kalitate handiko esnea ematen dute, geroxeago yogurrak, gaztak, gurina eta gatzatuak egiteko erabiltzen dena. Eguneroko plazer txikia.
Okela
Eztia
Tipula morea
Abeltzaintzak garrantzi berezia du Enkarterrin, gure ekonomiaren euskarrietako bat baita. Eskualdeko xahala, txerria eta arkumea dasta itzazu. Errepikatu nahi izango duzu.
Eskualdeko txilar- eta eukalipto-eztiek produktu honen aromak eta ezaugarri naturalak mantentzen dituzte. Enkarterriko zaporeak dastatzeko aukera galduko duzu?
Enkarterrik berezko tipula mota du: Zallako tipula morea. Ezaugarri ezin hobeak ditu (gozoa, ez osa mina eta mamitsua) eta Slow Food elkarte gastronomikoko kidea da. Aparta da ongailu gisa edota bizkaitar saltsan.
22
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko zaporeak
Baserriko arrautzak
Garagardoa
Vermoutha
Gure baserrietako arrautza eta kapoi esklusiboak dasta itzazu. Euskal oiloa bertoko hegazti arrazak emandakoak dira eta zapore bikaina dute. Arrautza-frijitu eta patata-tortilla ezin hobeak egingo dituzu.
Enkarterri maiteko dute garagardozaleek. Eskualdean garagardo barietate ugari eta bereizgarriak ekoizten dira. Primerako kalitatea dute eta oso estimatuak dira gurean eta baita beste lekuetan ere.
Txurrut –hauxe da, zurrupada– Enkarterrin hazitako hondarribi zuri mahatsekin egindako lehenengo vermoutha dugu. Txurrut eta Txurrut Vintage barietateak aurkituko dituzu gure denda eta saltokietan.
Ardi gazta
Hestebeteak
Karrantzako ardi latxaren esnearen emaitza dugu gazta hau. Primerako kalitatea ez ezik, zapore bereizgarria du. Hiru motako gaztak aurkituko dituzu: freskoa, erdiondua eta ondua (zein baino zein gozoagoa).
Enkarterritik joango zara hemengo hestebeteak dastatu gabe? Denetarik dugu: txorizoa, hirugiharra, zezina, solomoa eta askoz gehiago. Bestalde, tripaki-platerrak eta txerrihankak Bizkaiko erara prestatzen ditugu jankide ausartenentzat.
23
Shhhhh Enkarterri · Non erosi
Non erosi
Karrantza Gastronomika Turistika
Enkarterri Concept Store
Arte Carne
Delicatessen denda baino askoz gehiago da Karrantza Gastronomika Turistika. Enkarterriko aberastasun gastronomikoaren erakustoki aparta da.
Enkarterrietako produktuak Bilboko erdialdean aurkituko dituzu Enkarterri Concept Store saltokian. Gure baratzetako barazkiak eta lekaleak, upeltegietako txakolina, okelak eta hestebeteak, txilar- eta eukalipto-eztiak ikusgai daude urte osoan zehar. Jangaiak ez ezik, Enkarterrin egindako beste produktu asko erosi ahal izango dituzu.
Fernández Terreros familiaren harategia Muskizen egon da 1908tik. Limusin aziendak emandako haragikiak eta Euskal txerri izendapena duten txerrijangai sorta handia aurkituko dituzu hemen. Horrez gain, delicatessen produktuen aukera bikaina dago ikusgai. Enkarterrin lehenengo kalitateko lehengaiak besterik ez ditugu erabiltzen.
Bisitariei eta eskualdeko biztanleei lekuko produktuak erosteko aukera eskaintzen die denda honek. Izan ere, Karrantza Gastronomika Turistikan Enkarterrin egindako produktuak besterik ez dituzu aurkituko. Biañez auzoa, 16 Karrantza Tel.: 946 806 070
24
Urquijo Zumarkalea, 40 Bilbao Tel.: 946 123 282
Fernández Terreros Harategia San Juan auzoa, 17 Muskiz Tel.: 946 706 227 www.artecarne.com
Shhhhh Enkarterri ¡ Jatetxeak
Jatetxeak
Pintxoak
Jateko ordua
Potez pote
Euskadiko gosegarri ezagunenaren eskaintza zoragarria aurkituko duzu Enkarterrin. Mota guztietako pintxoak ditugu: tradizionalak, abangoardiakoak, pertsonalak‌ Gure taberna eta jatetxeetako barrak pintxoz gainezka daude urte osoan zehar, eskualdeko herri guztietan.
Pintxoak, betiko jakiak, okelak eta arrainak txingarretan, baratzeko barazkiak, txuletoiak eta baita sukaldaritza berritzailea ere elkartzen ditu Enkarterrik. Gure gastronomiaren askotasunak, zaporeak eta usainak harrituko zaituzte. On egin!
Lagunarteko denbora-pasa ez ezik, Euskadiko erritu-sozialik esanguratsuena dugu poteoa. Enkarterrin potez pote joateko taberna eta pub ugari aurkituko dituzu. Eguna lagunen artean eta barrezka amaitzeko ohitura dibertigarria da, giro alaian eta musikaren soinura.
Jatetxez, edaritegiz eta beste hainbat saltokiz osatutako bikaintasun sarea da Euskadi Gastronomika, produktua eta bezeroekiko kalitatea eta konpromisoa lokarri duena. Bere xede nagusia herrialdeko nortasun gastronomikoa eta honen kalitatea bermatzea da, betiere turismoari begira.
25
Non erosi
Haragikiak eta hestebeteak Lombera de Carranza Hestebeteak Ambasaguas auzoa, 97 Karrantza Tel.: 946 107 079 www.lomberadecarranza.com
Arte Carne Fernández Terreros Harategia San Juan auzoa, 17 Muskiz Tel.: 946 706 227 www.artecarne.com
Arrautzak eta kapoiak Emusan Goikuria auzoa, 5 Sodupe Tel.: 609 027 880
26
Ogia eta gozogintza Galdameseko Ogia Garai auzoa Galdames Tel.: 665 405 361 Saratxaga Egur Labea Artxube auzoa, 7 Güeñes Tel.: 660 696 511 www.pancaserosaratxaga.es
Crosta San Pantaleón auzoa, 2 Zalla Tel.: 946 390 447 Matxako Artisau Gozogintza Kontxa auzoa, 19 Karrantza Tel.: 946 806 110 www.matxako.com
Esnekiak Láctea de Balmaseda El Páramo Industriagunea, A Partzela, 8 Balmaseda Tel.: 946 802 864 lactebal.wordpress.com
Bizkaia Esnea Boiano auzoa, z/g Karrantza Tel.: 946 107 051 www.bizkaiaesnea.com
Eztia Herriko Eztia La Toba auzoa, 46 Artzentales Tel.: 608 318 059
Zallako tipula morea Ana Mari Llaguno Somavalle, 4 Otxaran Zalla Tel.: 619 471 700
Gluten eta laktosa gabeko gozogintza
Ardi gazta
Garagardoa
Isusi Anaiak gaztandegia Buniete Baserria Sodupe Tel.: 626 351 164
Laugar Brewery Zubiete auzoa, 42 Isasi Industriagunea, 9. nabea Gordexola Tel.: 628 069 653 – 692 710 263 www.laugarbrewery.com
Ulibarri Artzaiak Isuskiza Handia auzoa, 1 Gordexola Tel.: 665 725 735
Vermoutha Vegame Txurrut Vermoutha Carral auzoa, 55 Sopuerta Tel.: 946 104 869 www.txurrutvermut.com
Magora Bakery Los Lombanos, 15 Karrantza Tel.: 626 292 431 www.magorabakery.es
27
Jatetxeak
Albokak Jatetxea Bilbao-Balmaseda Errepidea (10. Irteera) Arbuio auzoa, 11 (14. Lokala) Alonsotegi Tel.: 944 982 370 www.albokakjatetxea.com
Amalurra Jatetxea La Reneja auzoa, 35 Artzentales Tel.: 946 109 540 www.amalurra.com
Pintxo i Blanco Martín Mendia, 5 Balmaseda Tel.: 626 166 665 www.pintxoiblanco.com
San Roque Jatetxea Campo de las monjas, 2 Balmaseda Tel.: 946 102 268 www.puntuanhoteles.com 28
Komentu Maitea Jatetxea Gordexola Sandamendi auzoa, 41 Tel.: 946 798 082 www.komentumaitea.com
Erreka Jatetxea Lasier auzoa, z/g (BilbaoBalmaseda errepidea, 17. km-a) Güeñes Tel.: 946 690 345 www.restauranteserreka.com
Gailurretan Jatetxea Lanzasagudas auzoa, 17 Karrantza-Harana Tel.: 946 806 667 www.gailurretan.com
Casa Garras Jatetxea Kontxa auzoa, 6 Karrantza Tel.: 946 806 280 www.casagarras.com
Mendi Alai Jatetxea Cezura, 23 Karrantza Harana Tel.: 944 005 440 - 678 787 256 www.mendialai.net
Pallottienea Jatetxea El Molinar, 17 Karrantza Harana Tel.: 946 806 002 www.casavicentepallotti.com
Arcos de Quejana Jatetxea Beotegi errepidea, z/g Kexana - Araba Tel.: 945 399 320 www.arcosdequejana.com
Mugarri Jatetxea Pobeña Enparantza, z/g Pobeña-Muskiz Tel.: 946 707 799 www.apartamentosmugarri.com
Ortuella Jatetxea Bilbao etorbidea, z/g (Granada Industria gunea, 1 – Trapagaran eta Ortuella artean, N-634) Tel.: 946 640 443 www.hotelortuella.com
Basilio Jatetxea El Crucero auzoa Sopuerta Tel.: 946 50 4129
Mendiondo Jatetxea Revilla auzoa, 1 San Martín de Carral Sopuerta Tel.: 946 504 452 www.mendiondo.com
Zierbenako Batzokia El Puerto auzoa, 19-21 Zierbena Tel.: 946 366 374 www.hotelkaiarural.com)
El Marinero Jatetxea El Puerto auzoa, 27 Zierbena Tel.: 946 365 058
El Puerto Jatetxea El Puerto auzoa, 19 Zierbena Tel.: 946 365 348
Gloria Jatetxea El Puerto auzoa, 25 Zierbena Tel.: 946 365 013 www.saborapuertozierbena.com
Aretxaga Jatetxea Aretxaga jatetxea, 16 Zalla Tel.: 946 390 679 29
Shhhhh Enkarterri ¡ Esperientziak
Esperientziak
Artzain egun batez
Historiaurrea eta sorginkeria ZALLA
Malta eta lupulua
SODUPE Benetako artzain bati lagundu nahiko zenioke? Bere errutina ezagutu eta eguneroko eginkizunetan parte hartu? Enkarterrin hau guztia egin ahal izango duzu.
Natura, kirolak, kultura ala sorginkeriari buruzko elezaharrak? Ez duzu aukeratu beharrik. Den-denaz txango bakar batean gozatuko duzu Kadagua ibaiaren arroan.
Artzaina eta ardi-txakurrei lagunduko diezu artaldea gidatzen duten bitartean (txakurraren trebetasunak harrituko zaitu), Enkarterriko ardi latxa ezagutuko duzu eta, amaitzeko, ardi-gazta zoragarria dastatzeko aukera izango duzu.
Bolunburuko kastroraino igoko zara eta bertan Burdin Aroko gotortutako herrixka ezagutuko duzu ikuspegi liluragarrien artean. Bisitaldia Bizkaiko lehenengo akelarreak egin ziren basoan amaituko da.
Laugar-en mikrogarardotegia beste leiho bat da Enkarterriko garagardorik sonatuenera. Bertan lehen eskutik ezagutuko duzu garagardoaren elaboratze prozesua, bere historia eta filosofia. Eta, birra bat ez ezik, gosegarri batzuk dastatzeko aukera izango duzu.
Alboan Zerbitzu Turistikoak 605 757 420 www.alboanserviciosturisticos.com 30
GORDEXOLA
Bisitaldiak gutxienez zortzi pertsonetako taldeetan antolatzen dira asteburuetan, goizetik.
Laugar Brewery 675 141 372 www.laugarbrewery.com
Shhhhh Enkarterri ¡ Esperientziak
Informazio gehiago Tel.: 946 802 976 www.visitenkarterri.com
Abeltzain egun batez
Larru tailerra
Itsasoko zaporeak
MUSKIZ
SOPUERTA
ZIERBENA
Kezkak eta ardurak baztertu egun batez abeltzain bihurtuz. Ganaduzainak Eusko Label kalitatearen K ikurra duen azienda erakutsiko dizu bere eguneroko zeregin guztietan parte hartzen duzun bitartean.
Larrua beti modan dago eta bat dator dotoretasunarekin. Aretxederra tailerrean eskulangintza-piezak egingo dituzu ondutako larru erabat naturala erabiliz.
Bakailao pil-pilean prestatzen ikasi nahi duzu? Edo txipiroiak bere tintan gogokoago dituzu? Zierbenako portuan dagoen Batzoki jatetxeak itsas produktuak prestatzen ikasteko aukera ematen dizu.
Oroitzapen ahaztezina eramango duzu etxera eta egun aparta pasako duzu familia edo lagunenekin. Jarduera hau Muskizeko muino batean egiten da, itsaslabarren aurrealdean.
Kalitatezko produktu esklusiboa lortuko duzu; neurrira egindako pieza bakarrak, beste inon aurkituko ez dituzunak. Sopuertan egiten da jarduera hau, inspirazioa dakarren mendiz ingurututako tailer batean.
Ohizko platerrak prestatzeaz gain (hegaluzea, muskuiluak...), gure produktuen kontserbazio teknikak erakutsiko dizkizugu: arrain gazituak, potean, eskabetxea, etab.
FernĂĄndez Terreros anaiak 946 706 227 / 616 767 763 www.artecarne.com
Aretxederra 607 761 059 www.aretxederra.com
Zierbenako batzokia 946 366 374 www.hotelkaiarural.com 31
Shhhhh Enkarterri · Esperientziak
Reluxeko leihoa
Indianoen arkitektura
KARRANTZA
KARRANTZA
Bizkaiko lehenengo hiribildua BALMASEDA
Reluxeko leihoa Karrantza eta Enkarterriko txokorik politenetako bat da. Ibilbide erraza egingo duzu bertaraino. Mazo mendiko hegaletatik abiatuta, Ubaleko larreetatik zehar abiatuko zara Karrantzako harana iparraldetik mugatzen duten kareharrietaraino iritsi arte.
Kontakizunak gustatzen zaizkizu? Karrantzara etor zaitez eta aspaldi batean Amerikak eta diruak egin zituzten auzokoen istorioak kontatuko dizkizugu.
Bizkaiko hiribildu zaharreneko (1199an sortuta) kaleetatik ibil zaitez, gaurko eta atzoko sekretuak ezagutuz. Denboran bidaiatzen ari zarela sentituko duzu Balmasedan.
Leykaturen eskutik, San Andrés de Biañezeko eliza eta Romulado Chávarriren gertaera zirraragarrienak ezagutuko dituzu. Horrez gain, Kontxa auzoan zehar bisita gidatua egingo dugu, bertan baitaude Karrantzako indianoen etxe gehienak.
Herri honek historiaren aztarnak eta modernotasuna elkartzen ditu. Erdi Aroko zubi eta kaleetan zehar ibiltzeaz gain, museoak bisitatzeko eta sekulako sukaldaritzaz gozatzeko aukera izango duzu.
Ordunteko mendiez inguratuta, saien artean ibili egingo duzu Reluxeko leihoraino. Kontuz ibili! Arkuaren beste aldean, itzelezko amildegia zabaltzen da.
Alboan Zerbitzu Turistikoak 605 757 420 www.alboanserviciosturisticos.com Carrantia 618 055 753 www.carrantia.com
32
Leykatur 616 498 621 www.leykatur.com
Leykatur 616 498 621 www.leykatur.com
Shhhhh Enkarterri ¡ Esperientziak
Meatzarien herrixka
Mendian Zaldiz
Masoiak eta tenplarioak
TRAPAGARAN
SOPUERTA
KARRANTZA
Bizkaiko industria erraietan barneratuko zara Trapagaranen. La Arboleda auzoan bikain kontserbatutako meatzari herrixka dago, haraneko ikuspegi hunkigarrien artean.
Enkarterri zeharka ezazu zaldi baten gainean. Mendian Zaldiz mota guztietako ibilbideak eskaintzen ditu El CastaĂąo auzotik, Sopuertan. Ibilbideak zenbait ordu edo egun iraun ditzake.
Indiano, masoi eta tenplarioei buruzko istorio harrigarrienak kontatuko dizkizuegu, Gurutzadetan borrokan aritu ziren zaldunen gorpuzkien artean edo Romualdo ChĂĄvarri jaunaren kriptaren aurrealdean.
Larreinetako funikularretik garai batean aire zabaleko meategiak izan ziren sekulako sakonuneak ikusiko dituzu. Gaur egun aintzirak eta gune berdeak dira, zoragarriak kirola egiteko eta aire zabalez gozatzeko.
Umeentzat zein helduentzat zuzenduta dago jarduera hau. Etxeko txikienak poniz ibiliko dira eta, primeran pasa ez ezik, animaliak gidatzen era errespetatzen ikasiko dute.
Loria eta distirako iragana ezagutuko duzu, sekretuz eta azpikeriaz beteta, Bizkaiko haran handieneko itxurazko baretasunaren artean.
Meatzaritzaren Museoa 946 363 682 www.meatzaldea.eus
Mendian Zaldiz 649 988 473 www.mendianzaldiz.com
Karrantza Gastronomika Turistika 627 340 218
33
Shhhhh Enkarterri · Artea eta kultura
Artea eta kultura
Informazio gehiago Tel.: 946 802 976 www.visitenkarterri.com
Enkarterrietako Museoa
Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa
Enkarterriko museo adierazgarriena da, Bizkaiko Batzar Nagusiena. Abellaneda batzarretxearen egoitza izan zen mendeetan zehar, hauxe da, eskualdeko herri bakoitzeko ordezkariak elkartzen ziren tokia.
Bizkaiko eta Enkarterriko meatzeiragana ezagut ezazu Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoan. Paisaiak eta ikuspegiak ez ezik, aire zabaleko meategiek tokikoen izaera erabat aldatu eta lan gatazka asko eragin zituen.
Galdameseko mendien artean ezkutaturik XIII. mendeko gotorleku hau altxatzen da. Barruan Rolls-Roycen bilduma bikaina gordetzen du, munduko onenetariko bat adituen arabera. Xarmaz beteriko tokia da, natura betean.
Abellaneda auzoa Sopuerta Tel.: 946 504 488 – 946 104 815 www.enkarterrimuseoa.net
Campodiego auzoa, z/g Gallarta Tel.: 946 363 682 www.meatzaldea.eus
Concejuelo auzoa Galdames Tel.: 946 802 976 – 649 412 001 www.torreloizaga.com
34
Loizaga Dorrea
Shhhhh Enkarterri · Artea eta kultura
La Encartada Fabrika Museoa
El Pobaleko Burdinola
Boinas La Encartada ehun-gaiak ekoizten zituen lantegia zen. Gaur egun Balmasedako museo nagusia da, Kadagua ibaiaren ertzean kokaturik. XIX. mendean txapelak nola egiten ziren ikasiko duzu, fabrikak garaiko makineria osorik mantentzen baitu.
El Pobaleko burdinola Muskizen dago, Barbadun ibaiaren ertzean. XVI. mendeko lantegi honetan burdin minerala metal bihurtzen zuten eguneroko objektuak egiteko. Larunbatetan erakustaldi osoa ikusteko aukera izango duzu.
Naturak eta arteak bat egiten dute ARENATZarten ehun urtetik gorako zuhaitz eta abangoardiako eskulturen artean. Paperez egindako jantzien erakusketa ikusgai dago urte osoan zehar. Bisita beharrekoa da.
El Peñueco auzoa, 11 Balmaseda Tel.: 946 800 778 www.laencartadamuseoa.com
El Pobal auzoa Muskiz Tel.: 629 271 516 www.bizkaia.net/elpobal
Enkarterri, 5 Güeñes Tel.: 649 890 320 – 946 802 976 www.bizkaia.net/elpobal
ARENATZarte
35
Shhhhh Enkarterri ¡ Artea eta kultura
Dolomitas Museoa
Koben Koba
Balmasedako museoak
Dolomitas antzinako lantegiaren deskarga-gunea, 2002an Eusko Jaurlaritzak Ondare kultural izendatu zuena, Monumentu kategoriarekin. Donosa harrobian dolomia minerala eraunzten zen eta aireko tranbia baten bidez Ambasaguas auzoraino eramaten zuten. Aireko tranbia hori Bizkaiko azkena izan zen. Martxan egon zen harrobia itxi zuen arte, 1976an.
Lanestosan, Los JudĂos kobazuloaren barnealdean, Europako Paleolitoko arteari buruzko lehen interpretazio zentroa dago: Koben Koba. Haitzuloaren lurazpiko pasabideak zeharka itzazu gizakiek margotutako lehenbiziko labarpinturak begiztatzen dituzun bitartean. Hau guztia, noski, era ludiko eta dibertigarrian.
Bi museo daude Balmasedako alde zaharrean, Bizkaiko lehen hiribildua denaren historia eta tradizioen adierazle: Historia Museoa eta Pasio Bizidunaren Interpretazio Zentroa.
Karrantza Ambasaguas auzoa, z/g Tel.: 946 806 928 / 696 446 301 www.karrantza.org
36
Lanestosa Tel.: 675 716 161 www.lanestosa.org
Balmasedako Historia Museoa San Juan del Moral Eliza MartĂn Mendia, 27 Tel.: 657 795 806 www.balmaseda.net
Pasio Bizidunaren Interpretazio Zentroa Santa Clara Eliza Komentua Campo de las Monjas, 2 Tel.: 946 806 438 www.balmaseda.net
Shhhhh Enkarterri · Donejakue bidea
Donejakue bidea
Donejakue bidea egin nahi duzu? Santiago de Compostolera doazen bi ibilbide igarotzen dira Enkarterritik: Iparraldeko bidea –ezagunenetariko bat– eta Ahaztutako edo Mendiko Bidea. Iparraldeko bidea, Portugaleten hasita, Ortuella, Abanto-Zierbena eta Muskiz zeharkatzen ditu Kobaron auzora iritsi arte. Aldapak ez dira handiak eta bidegorri bat dago ibilbidea bizikletaz egiteko. Era berean, Meatzaldeko eta Kantauri Itsasoko ikuspegiak zoragarriak dira, bidaiari kutsu are alaiagoa emanez.
Informazio gehiago www.elcaminoolvidado.com www.turismo.euskadi.net
Pobeña auzoan erromesentzako aterpetxea aurkituko duzu (maiatzean, ekainean, uztailean, abuztuan eta irailean baino ez du irekitzen). Ahaztutako bideak (edo mendikoa: hainbat izen ezberdin ditu) Enkarterriko historia eta kulturan murgiltzeko aukera eskura jartzen dizu. Bilbon hasita, mendebalderantz abiatzen da Alonsotegi, Güeñes, Zalla eta Balmasedan zehar. Bidea merkatari eta bidaiariz gainezka zegoen behinola, salgaiak Gaztelatik kostaldera –eta alderantziz– zeramatzatela. Dorretxeak, luxuzko etxeak eta jauregiak ageri dira bidean zehar.
37
Shhhhh Enkarterri · Historiaren bidean
Historiaren bidean
Elizez, baselizez eta komentuz josita dago Enkarterri. Tradizio katolikoak ondare arkitektoniko nabarmena utzi digu. Auzo bakoitzak bere tenplua du, historiaren eta estilo aldakorren adierazle. Aire zabaleko museoa dugu Enkarterri: bere historiaz harro dagoen eta tradizioaren aztarnak eta modernotasuna elkartzen dituen eskualdea.
Historiaren bidean sentituko zara gurean. Katedral-dimentsioak dituzten eraikin monumentalak (esaterako Santa María eliza, Güeñesen, edo San Severinokoa, Balmasedan), baselizen inguruetan eraikitako zezen-plazak, begizkoen aurkako babesa eskaintzen omen zuten tenpluak eta askoz gehiago aurkituko duzu. Zure zain gaude!
Shhhhh Enkarterri · Historiaren bidean
Bisita gidatuak (San Andrés de Biáñez) Leykatur Tel.: 616 498 621 www.leykatur.com
Ba al zenekien… … Enkarterriko mendebaldeko ohitura izan zela zezenplaza txikiak baselizen ondoan eraikitzea, erromeriak girotzeko meza ostean? Ezohiko arkitektura erlijioso honen adierazgarri nagusiak Artzentales, Karrantza, Sopuerta eta Turtziozen nabarmentzen dira batik bat.
San Andrés de Biáñez … sustraitze handia izan zutela sineskeria-kontuek Zallan? Elezaharrak dio San Pedro de Zariquete baselizara bide batetik joanez eta bestetik itzuliz begizkoen aurkako babesa aurkitzen zutela jainkozaleek. Sorginkeriak saihesteko erritoek milaka lagun erakarri zituzten Zallaraino mendeetan zehar. San Pantaleón baselizako jatorrizko kokalekuan Inkisizioak Lucía de Aretxaga auzokoa sorgintzat jo eta erre zuen.
San Andrés de Biáñez eliza berritzen ari zirela, XVIII. mendeko erretaula desmuntatu behar izan zuten. Orduantxe, eta halabeharrez, XV. mendeko fresko izugarria azaleratu zen. Oso balio handia du Errenazimenduko pintura honek; izan ere, Kantauriar eskualdeko margolan baliotsuen artean nabarmentzen da. Aurrez erreserba egitea beharrezkoa da eliza eta freskoa bisitatzeko. Bestalde, Karrantzako indianoen etxeak eta auzoko hauek eskualdeko artean eta kulturan izan zuten eragina ezagutzeko ibilbidea proposatzen dizuegu.
39
Shhhhh Enkarterri ¡ Natura betean
Natura betean
Pozalaguako kobazuloa Pozalaguako kobazuloak ikuskizun bakarra eskaintzen dio bisitariari: estalaktita eszentrikoak direlakoen pilaketa izugarria. Australiara jo beharko zenuke holako zerbait ikusteko. Estalaktitek forma imajinaezinak hartzen dituzte, grabitatelegeei aurre eginez itxuraz. Tamaina ezberdinetako zutabe eta koladak topatuko dituzu Versalles 40
gelarainoko ibilbidean. Areto honetan estalaktita eszentrikoen multzo handiena dago. Ikuspegi hunkigarrienak, alabaina, pasabidearen amaieran ageri dira, behatoki gisa egokitutako “muino� batean. Zorupeko handitasuna zirragarria da: behatzailea harritu eta txikiagotuko du aldi berean.
Informazio gehiago
Ranero auzoa Karrantza Harana Tel.: 649 811 673 www.visitenkarterri.com www.karrantza.org
Shhhhh Enkarterri · Natura betean
Armañongo Parke Naturala
Parketxea
Karrantza eta Turtziozeko udalerrien artean zabaltzen da Armañongo Parke Naturala. Paisaia karstikoak eta bazkaleku diren belardi aberatsak ditu ezaugarri. Izan ere, ganadua eta ardiak parkean bazkatzen dira urte osoan zehar.
Pozalaguako kobazuloaren aurrealdean, Dolomitas del Norte meatze-konpainia izan zenaren instalazioetan, parke naturalaren interpretazio zentroa dago. Parketxeak Armañongo eta Ordunte mendietako flora eta faunari buruzko informazioa, erakusketak eta erreprodukzioak ditu.
Los Jorrios eta Raneroko mendiguneak nabarmentzen dira. Inguruetan, Pozalaguako koba ez ezik, 200dik gorako haitzulo eta leize daude. La Torca del Carlista izenekoa itzel nabarikoa da, Europako handienetako bat baita.
Inguruko haranak eta paisaiak ikusteko behatoki aparta du parketxeak. Honetaz gain, eskualdeko ezaugarri geologikoak eta arkitektura bereizgarria ulertzeko aukera izango duzu, eta batak bestearekin duen erlazioa.
Armañon mendia, 854 m-ko altuera izanik, parkeko mendirik garaiena da. Eskualdeko baretasun eta edertasunaren adierazle bikaina dugu. Tontorrak itxura biribila du eta elurrez estalita agertzen da sarritan neguan.
Armañongo Parke Naturaleko informazio-puntua Lehendakari Agirre zeharkabidea, 59 Turtzioz
Parketxea Ranero auzoa Karrantza Harana Tel.: 946 560 079 armanon.parke.naturala@bizkaia.net
41
Shhhhh Enkarterri ¡ Natura betean
Karpin Abentura
Ordunteko mendiak
Karrantzako Karpin Abentura basa faunaren babes zentroa da; bertan arriskuan dauden animaliak hartzen dituzte, bizimodu duina izan dezaten eta bisitariak animalien aurkako bortizkeriaz kontzientziatzeko.
Hogei kilometro inguruko gailur-multzoak osatzen du Ordunteko mendiak. 1.000 metrotik gora duten hainbat gailur nabarmentzen dira, hala nola Zalama mendia (1.336 metro), Bizkaiko bigarren garaiena.
Hainbat kausa direla eta, animalia hauek ezin dira berezko habitatera itzuli. Karpin Abenturan zaintza egokia jasotzen dute bere istorioa ezagutarazten den bitartean. Hiru gune tematikotan banatzen da parkea: Dinosaurioen harana, Piztien lorategia eta Natura bizia. BiaĂąez auzoa, 37 Karrantza Harana Tel.: 946 107 066 www.karpinabentura.com
42
Ordunte Europako Natura 2000 sare ekologikoko lekua da. Izan ere, hemengo mendiek, pagoz eta haritzez estalitako baso-masa handia ez ezik, landare-espezie bereizgarriak dituzte. Joritasun itzelezko gunea da, zalantzarik gabe. Gizakiek eta mendiek bat egin dute Enkarterrin historian zehar. Kolitza (879 metro), esaterako, Bizkaian dauden bost deiadar-mendietako bat da. Mendi hauen tontorretan sua pizten zen Bizkaiko Batzar Nagusietara deitzeko.
Shhhhh Enkarterri · Natura betean
Peñas Negras Interpretazio Zentroa La Arboleda – Muskiz Errepidea 1,6. km-a (Ortuella) Tel.: 946 338 097
Trianoko mendiak
Peñas Negras Interpretazio Zentroa
Trianoko Mendien burdin aberastasuna eta kalitatea erromatarrek ezagutzen zituzten jadanik, baina mineral-hobien ustiapena XIX. mendean hasi zen (1876 eta 1930 urteen bitartean, batik bat).
Meatzaldeko bihotzean kokaturiko Peñas Negras zentroak ingurumenari buruzko informazioa herritarren eskura jartzea eta sentsibilizazioa handitzea du helburu. Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politika sailak kudeatzen du.
Meatzaritzak paisaian eragindako aldaketak agerian daude egungo, hala nola meategien hondarrak eta laku artifizialak. Mendien fisonomia eta auzokoen izaera erabat aldatu zituen mineral-hobien ustiapenak. Pasaden mendeko 90eko hamarkadan azken meategiak ixten joan ziren (azkena, Gallartan, 1993an). Ekonomiaren gainbeherak ondorio latzak izan bazituen ere, gaur egun ingurunearen berpizkunde prozesua antzeman daiteke (apurka-apurka).
Ortuellako inguruneak behatzeko aparteko ikuspuntua da. Paisaiaz gozatzeko aukera eskaini arren, meatzaritzaren ondorioz gertatutako eraldaketak eta hauen ondorioak azaltzeko xedea du zentroak. Kanpoaldean meategietatik ateratako piezen erakusketa ikusgai dago.
43
Shhhhh Enkarterri · Natura betean
GR 123 Bizkaiko Itzulia GR 281 Bizkaiko Itzulia
Burdin Mendien Bide Berdea
Kirolak natura betean
Bizkaiko historiaren erraietatik abiatzen den ibilbidea da Burdin Mendien Bide Berdea. Burdinak eskualdea erabat modelatu zituen mendeetan zehar: paisaiak, bizimodua eta herritarren izaera. Bide berdean zehar ibilita Meatzaldeko historian eta naturan murgilduko zara. Prest zaude?
Natura betean kiroletan aritzea egia bihurtutako ametsa da. Mendi maratoiak, lasterketak, MTB eta Enduro txapelketak… Hona hemen Enkarterriko kirol-egutegiaren zertzelada:
Antzinako meatze-trenaren bidea jarraitzen du 42 kilometro luzerako ibilbide honek, Artzentales eta Muskiz artean. Poesia kutsua sentituko du ibiltariak. Izan ere, Barbadun ibaiaren arroan zehar anitza da fauna: bisoi europarra, izokina eta sai zuria bezalako espezieak nabarmentzen dira, batik bat.
Apuko igoera eta Apuko Extrem www.apukoigoera.com
Hauxe da ibilbidea: Traslaviña (Artzentales), Sopuerta, Galdames, Muskiz, AbantoZierbena eta Zierbena.
“Galdameseko Itzulia” mendi martxa www.gaztainaga.galeon.com
www.montesdehierro.com
44
Galarleiz mendi maratoia www.galarleiz.org
Mello mendi martxa www.elcerromuskiz.com La SAMU Sánchez txirrindularitza martxa www.lasamu.enkarterri.biz
Gordexola Xtreme Enduro txapelketa www.motoclubaiala.com LaRetrobike Enkarterri www.laretrobike.com
Shhhhh Enkarterri · Zure neurrira
Zure neurrira Laguntza behar duzu zure egonaldia Enkarterrin antolatzeko? Gure turismo-zerbitzuetako enpresek oporrak edo geldialdia zure neurrira antolatzen lagunduko dizute.
Bisitaldiak, ibilbideak, bazkariak, ekitaldiak… Behar duzun guztiaz arduratuko gara zure egonaldiaren arrakasta bermatzeko. Ez izan zalantzarik eta gugana jo!
Leykatur
Alboan
Carrantia
Bisita gidatuak: Balmaseda, Lanestosa, Enkarterrietako museoa. Ibilbide tematikoak: indianoen etxeak, dorretxeak... Gida-laguntzailea. Bidaia eta txangoen antolaketa. Ekitaldien antolaketa. Ibilbideak (mendietatik, bizizkletaz), 4x4. Euskara, gaztelania eta ingelesa.
Bisita gidatuak: Balmaseda, Zalla, Güeñes, Gordexola… Ibilbide tematikoak: Güeñeseko udaletxea, indianoen etxeak, Turtziozeko baserria… Bisita eta ekitaldi gastronomikoak: upeltegiak, putxerak… Kirolak eta mendi ibilbideak. Euskara, gaztelania eta ingelesa.
Karrantzan espezializatua. Mota guztietako mendi txangoak eta ibilbideak. Oinez edo lur orotako ibilgailuan. Zure neurrira: nahi duzuna eskatu. Euskara, gaztelania eta ingelesa.
Alboan Zerbitzu Turistikoak Balmaseda Tel.: 605 757 420 www.alboanserviciosturisticos.com
Carrantia Karrantza Harana Tel.:618 055 753 www.carrantia.com
Tel.: 616 498 621 www.leykatur.com
45
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko agenda
Enkarterriko agenda
Jesusen gurutziltzaketa Balmasedako kaleak antzeztoki bihurtzen dira Aste Santuan. Bizkaiko lehen hiribilduko bazter bakoitzak, auzokoen jantziek eta makillajeak Jesusen azken orduko antzezpen hunkigarria osatzen dute. Sinetsi ala ez, Balmasedako Pasio Biziduna ezinbesteko ekitaldi artistikoa dugu, Kristoren gurutziltzaketaren errealismo eta herritarren parte-hartze masiboari esker.
omen baitu. Gau berean Olibetako mendian atxilotu eta Kaifasen aurrera eramango dute. Pilatosen Jesusi egindako epaiketak Ostiral Santua abian jartzen du. Kristoren Nekaldiak aurrera egiten duen bitartean, Pilatok bere burua hiltzen du. Antzezpena Jesusen heriotzarekin amaitzen da, Kalbario mendian.
Ostegun Santuan hasten da antzezpena. Azken afarian Jesusek amaiera hurbil dagoela esaten die bere diszipuluei, haietariko batek Kristo saldu 46
Informazio gehiago www.viacrucisbalmaseda.com
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko agenda
San Severino
Enkarterri Fest
Enkarzine
Urriaren 23an Balmasedak San Severino patroiaren eguna ospatzen du. Goizetik milaka lagun kalez kale ibiltzen dira giro ezin hobean, Nazioarteko Putxera Txapelketan parte hartu aurretik.
Zalla gastronomiaren hiriburu bihurtzen da Enkarterri Fest jaialdiaren eskutik, eskualdeko sukaldaritza ekitaldirik handiena. Tailerrak, dastatzeak, saioak, pintxo-ibilbideak eta produktuak aurkituko dituzu.
Enkarterriko Zine eta Bideo Amateur Lehiaketa azaroan ospatzeko da Zallan. Filmak, dokumentalak eta marrazkiak aurkeztu ahal dira. Grabazio irabazlea jaialdian proiektatzen da.
www.balmaseda.eus
www.enkarterrifest.eus
www.enkarzine.com
Mahats-bilketa
Euskadi Bike Fest
Gordexola Xtrem
Mahats Bilketaren Jaia ospatzen dugu Balmasedan udazkenean gure historian errotutako ardo honi omenaldia egiteko. Bizkaiko Txakolina jatorrizko izendapena duten upeltegiek besterik ez dute parte hartzen.
Txirrindularitza zaleen topagunea da Euskadi Bike Fest. Turismoa eta txirrindularitza bat datoz urtero Enkarterriko herri ezberdin batean antolatutako azoka honetan, aparteko ingurune eta giroan.
Hard enduroko probarik ezagunena da Gordexola Xtrem, pilotuak zein motorrak limiteraino eramaten dituena. Gordexolako paisaiak eta orografiak hobe ezinak dira lehiaketa hau ospatzeko.
www.balmaseda.eus
www.euskadibikefest.com
www.motoclubaiala.com
47
Shhhhh Enkarterri · Enkarterriko agenda
Arku loretsuak
Paperezko soinekoak
Erdi Aroko azoka
Urtero, abuztuaren 5ean, Lanestosako eguna ospatzen da: Elurretako Andra Marirena, hain justu. Herriko enparantza lorez beteriko dantza-pista bihurtzen da txistulariak jotzen duten bitartean.
Güeñeseko Nazioarteko Paperezko Soinekoen Lehiaketa irailean ospatzen da urtero. Sekulako artelanak ikus daitezke ibiltokian eta, horrez gain, soinekoak ikusgai daude urte osoan zehar ARENATZarten.
Maiatzean ospatzen den Balmasedako Erdi Aroko azoka Euskadiko nagusietako bat da. Garaiko jantziek, kale apaingarriek eta postu tematikoek izugarrizko kolorea ematen diote Bizkaiko lehenengo hiribilduari.
www.lanestosa.net
www.vestidosdepapel.com
www.balmaseda.eus
Gangas Eguna
Kantauri Fest
Burdin Jaia
Pagotxa pilo aurkituko dituzu Zallan urriaren lehenengo astelehenean. Baserritarrak herriko enparantza nagusian biltzen dira urteko uzta erakusteko aire zabaleko merkatu itzel honetan.
Zierbenan urriaren lehenengo asteburuan gertatzen dena ez da piraten lehorreratzea, Euskadiko ontzi tradizionalen festarik handiena baizik: txalupak, traineruak, batelak… eta makina bat jarduera!
Meatzaritzan historia oinaze eta atsekabeko kontaketa da. Abanto-Zierbenako Burdin Jaian gure burdina-zainetan aritu ziren meatzariak eta txirterak ohoratzen ditugu.
www.zalla.org
www.kantaurifest.com
www.abanto-zierbena.eus
48
Shhhhh Enkarterri ¡ Enkarterriko agenda
San Joan gaua
Apuko Igoera
Traineruak
Suak urteko gaurik labur eta magikoena argitzen du Muskizen urtero San Joan egunean. Sugarrak itzali baino lehen, itxi begiak eta desio bat eskatu.
Enkarterrin egiten den mendi lasterketen artean beteranoena da Apuko Igoera. Bi modalitate daude (lasterketa eta bizikleta) 22,3 kilometrotako ibilbidean.
Traineruen tradizioa bizirik mantentzeko kemena San Miguel Ligan eta Zierbenako traineruestropadan aurkitzen dugu. Urtero ospatzen da eta partehartzaileak Petronor bandera lortzeko lehian aritzen dira.
www.apukoigoera.com www.muskiz.org
www.zierbena.net
Sokorroko Ama Birjina
San Cosme
Sucesoko Ama Birjina
Irailaren 8an Sokorroko Ama Birjina -itsasgizonen babeslebere ermitatik ateratzen dute PobeĂąako auzotarrek eta San NicolĂĄs de Bari elizaraino eramaten dute andetan.
San Cosme Gordexolako erromeriarik bereizgarriena da. Urtero, irailaren 26an, parte-hartzaileek perfekziora hurbiltzen diren zurez egindako etxeak eraikitzen dituzte.
Irailaren 18an El Sucesoko Ama birjinaren omenezko erromeria ospatzen dute Karrantzan. Herri otoruntzak, lehiaketak eta dantzak ez ezik, zezen korrida izaten da.
www.muskiz.org
www.gordexola.eus
www.karrantza.org 49
Gure azokak Informazio gehiago www.euskadiferiak.com
Txerriki azoka (Sopuerta) Martxoaren lehenengo igandea
Lanestosako nekazaritzako elikagaien azoka Urriak 1
San José azoka (Güeñes) Martxoak 19
Gangas Eguna (Zalla) Urriak 2
Nekazaritza eta abeltzaintza azoka (Ortuella) Apirilak 2
Nekazaritza azoka (Karrantza) Urriak 7
Pottoka Eguna (Turtzioz) Maiatzak 1
Burdin Jaia (Abanto Zierbena) Urriak 7 eta 8
Balmasedako Erdi Aroko azoka Maiatzak 13 eta 14
Sagardo Eguna (Abanto-Zierbena) Urriak 14
Txakolin Eguna (Zalla) Maiatzak 21
Mahats Bilketaren azoka (Balmaseda) Urriak 15
Andra Mari azoka (Alonsotegi) Ekainaren lehenengo igandea
Gazta Eguna (Turtzioz) Azaroak 1
Nekazaritza azoka (Abanto Zierbena) Uztailak 9
Nekazaritza eta abeltzaintza azoka Abenduak 3
Nekazaritza azoka (Balmaseda) Uztailak 16
Ogi Eguna (Galdames) Abenduak 24
Nekazaritza eta abeltzaintza azoka (Muskiz) Irailak 17 Beziko azoka (Sopuerta) Irailak 27
50
2017ko datak
Sekulako bidaia egiteko prest zaude?
51
Shhhhh Enkarterri · Non geratu
Non geratu
Amalurra Hotela Artzentales La Reneja auzoa, 35 Tel.: 946 109 540 www.amalurra.com
Kolitza Landetxea Traslaviña (Artzentales) Regomedo auzoa, 45 A Tel.: 687 739 163 / 672 147 880 www.casaruralkolitza.com
Horkasitas Jauregia Traslaviña (Artzentales) Horkasitas auzoa, 69 Tel.: 946 809 055 / 615 655 822 www.palaciohorkasitas.com
52
Ortuella Hotela Granada industriagunea Trapagaran eta Ortuella artean (N634) Tel.: 946 353 204 www.hotelortuella.com
San Roque Komentu-Hotela Balmaseda Campo de Las Monjas, 2 Tel.: 946 102 268 www.puntuanhoteles.com
Ibarra Hotela Zalla Llantada auzoa, 11 Tel.: 618 789 720 www.hotelibarrazalla.com
Las Palmeras Hotela Muskiz Fuente Vieja zeharkabidea, 9 Tel.: 946 706 392 - 647 852 800 www.laspalmerashotelrural.com
Erreka Güeñes Hotela Lasier auzoa, z/g Bilbao-Balmaseda errepidea, 17km-a Tel.: 946 690 345 www.restauranteserreka.com
Kaia Hotela Zierbena El Puerto auzoa Tel.: 946 366 374 www.hotelkaiarural.com
Shhhhh Enkarterri · Non geratu
Isasi Hotela Gordexola Zubiete auzoa, 53 Tel.: 946 798 224 www.hotelisasi.com
Arcos de Quejana Hotela Kexana (Araba) Beotegi errepidea, z/g · 01477 Tel.: 945 399 320 www.arcosdequejana.com
Komentu Maitea Hotela Gordexola Sandamendi auzoa, 41 Tel.: 946 798 082 www.komentumaitea.com
Artetxea Landetxea Karrantza Harana Biañez auzoa, 24 Tel.: 946 106 853 - 630 659 404
Vicente Pallotti Etxea (El Molinar Termak) Karrantza Harana El Molinar auzoa, 17 Tel.: 946 806 002 www.casavicentepallotti.com
Enkartada Landetxea Sopuerta Mercadillo auzoa, 34 Tel.: 946 104 005 - 638 579 183 www.enkartada.com
Labeondo Landetxea Muskiz Memerea auzoa Giba Fregenal, 18 Tel.: 946 706 111 - 628 718 710 www.labeondo.com
Mendi Alai Landetxea Karrantza Harana Cezura auzoa, 23 Tel.: 944 005 440 - 678 787 256 www.mendialai.net
Aingeru Landetxea Karrantza Harana Los Lombanos auzoa Tel.: 946 107 180 - 675 118 632 www.casaruralaingeru.com 53
Shhhhh Enkarterri · Non geratu
Gailurretan Landetxea Karrantza Harana Lanzasagudas auzoa, 17 Tel.: 946 806 667 www.gailurretan.com Taboada Baserri-Landetxea Gordexola Allende auzoa, 4 – Iratzagorria Tel.: 944 499 231 - 675 715 298 www.fotorural.com
Mugarri Apartamentuak Muskiz Pobeñako Enparantza, z/g Tel.: 946 707 799 - 617 038 292 www.apartamentosmugarri.com
Amalurra Aterpetxea Artzentales La Reneja auzoa, 35 Tel.: 946 109 540 www.amalurra.com
Pikatzaenea Apartamentuak Sopuerta Cañedo auzoa, 8 – Bezi Tel.: 617 471 936 www.pikatzaenea.com
Santxosolo Aterpetxea Güeñes Santxosolo auzoa, z/g Tel.: 946 693 204 www.enkargune.com
Bizitza osorako esperientziak
facebook.com/bilbaoenkarterri twitter.com/enkarterribio
www.visitenkarterri.com
ENKARTUR C/ MartĂn Mendia, 2 48800 Balmaseda (Bizkaia) Tfno. +34 / 946 80 29 76 www.visitenkarterri.com info@visitenkarterri.com Neguko ordutegia Astelehenetik ostiralera: 10:00etatik 14:00etara, eta 16:00etatik 19:00etara Asteburu eta jaiegunetan: 10:00etatik 14:00etara Udako ordutegia (Ekainak 15 – Irailak 15) Astelehenetik larunbatera: 9:00etatik 14:00etara, eta 16:00etatik 19:00etara Igande eta jaiegunetan: 9:00etatik 14:00etara