APRIL2020 2021 SEPTEMBER
industrie linqs
VERBINDT INDUSTRIËLE KETENS industrielinqs | 03 | 2021
y
www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl
Naamloos-2 1
31-07-20 14:43
Operational excellence
als katalysator voor duurzame groei Membraantechnologie leidt
Prorail wilrichting terug naar hoger industrie bioraffinage veiligheidsniveau
Omslag los Ilinqs 3-2021.indd 1
Nieuwe hoogoven voor Energietranstie groene toekomstkost 52 miljard euro
Duurzame energieopwekking Gunvor begintmet alsnog aan in combinatie opslag uitgestelde stop
12:29 24-03-21 12:28
Wij begrijpen hoe uu streeft naar een constante Wij begrijpen hoe streeft naar een constante productkwaliteit enen optimalisatie van uw kosten. productkwaliteit optimalisatie van uw kosten.
STABILITEIT STABILITEIT + CONTINUITEIT + CONTINUITEIT U Ubent altijd van verzekerd dat uu voldoet aan benterer altijd van verzekerd dat voldoet aan uw enen kwaliteitseisen inin een consistent proces. uwveiligheidsveiligheidskwaliteitseisen een consistent proces.
80% 80%
van dede huidige van huidige kalibratie-intervallen kalibratie-intervallen optimaliseren optimaliseren
Verbeter Verbeterdedebeschikbaarheid beschikbaarheidvan vanuw uwinstallatie installatie enengarandeer garandeerdedekwaliteit kwaliteitmet meteen eenoptimaal optimaal kalibratieproces. kalibratieproces. •• Gepatenteerde, industriegerichte methodes omom uwuw kalibratieplan Gepatenteerde, industriegerichte methodes kalibratieplan
te te optimaliseren optimaliseren
•• Wij zijn een toonaangevende producent van procesinstrumentatie - Wij zijn een toonaangevende producent van procesinstrumentatie
gekwalificeerd omom kalibraties uituit te te voeren gekwalificeerd kalibraties voeren
€€
•• Onze wereldwijde, geharmoniseerde kalibratiestandaarden zorgen Onze wereldwijde, geharmoniseerde kalibratiestandaarden zorgen
voor een consistente servicekwaliteit voor een consistente servicekwaliteit
Meer informatie: Meer informatie: www.eh.digital/3uSGlFM www.eh.digital/3uSGlFM
Omslag los Ilinqs 3-2021.indd ILINQS omslagbestand.indd 2 22 ILINQS omslagbestand.indd
23-03-21 16:57
COMMENTAAR
3
Op zicht varen Nederland heeft gekozen, maar waarvoor is nog niet helemaal duidelijk. In de verkiezingsprogramma’s namen energie en klimaat een belangrijk deel in van de beloften van de partijen. Waar de VVD onder andere voor nieuwe kerncentrales ging, ziet D66 meer in zonneen windenergie. Ook het CDA ziet vooral heil in duurzame en hernieuwbare energie en wil het aantal kavels voor offshore windenergie vergroten. De formatie is nog in volle gang, dus het wordt gissen welke partijen zich precies bij de coalitie voegen. Zoals het er nu uitziet, zullen de discussies over emissieloze energie en circulaire grondstoffen niet zozeer gaan over de noodzaak ervan, maar wel over hoe dat vorm krijgt en hoe snel. Zoals het een goede formatie betaamt, zal de uiteindelijke koers wel ergens in het midden komen te liggen. Op het moment dat demissionair premier Mark Rutte de locaties noemde van eventuele kerncentrales, stond men in Groningen niet direct te juichen. Maar ook windturbines, met name op land, en zonneparken op landbouwgrond stuiten momenteel op verzet. Tot in het extreme toe. En dan moeten er ook nog noten worden gekraakt over biomassa, Russisch aardgas of Amerikaans schaliegas, en blauw of groen waterstofgas. Persoonlijk hoop ik dan ook dat de klimaatkoers niet al van tevoren wordt verankerd in het regeerakkoord. De energie- en grondstoffentransitie is namelijk een onderwerp dat een breed maatschappelijk draagvlak nodig heeft om te kunnen slagen. Natuurlijk vraagt een transitie om een visie die de kabinetsperiode ruim overstijgt. Maar het aantal variabelen is zo groot dat elke keuze tientallen volgende keuzes uitlokt. Laat duidelijk zijn dat we zowat elke duurzame energiebron en hernieuwbare grondstof nodig hebben om fossiele brand- en grondstoffen te kunnen vervangen. De verhoudingen bepalen met name het eindresultaat. Wat dat aangaat kan de aanpak van de coronacrisis een belangrijke les zijn voor de aanpak van de klimaatcrisis. Ook bij deze crisis moet men beslissingen nemen die anders kunnen uitpakken dan men van tevoren had gehoopt. De kunst is om er van te leren en op zicht te blijven varen. Dat kan alleen als je iedereen aan boord houdt.
David van Baarle hoofdredacteur
Traffic Breg Schoen 020 3122 088 abonnementen@industrielinqs.nl
Colofon
Nummer 3 - 2021
SEPTEMBER 2020
www.industrielinqs.nl
industrie linqs
Uitgave van Industrielinqs pers en platform Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam 020 3122 088 Naamloos-2 1
Commercieel team Janet Robben 020 3122 085 janet@industrielinqs.nl Pascal van der Molen 06 26 929 688 pascal@industrielinqs.nl
31-07-20 14:43
Lay-out Bureau OMA BV, Wehl
Hoofdredactie Wim Raaijen 020 3122 081 wim.raaijen@industrielinqs.nl David van Baarle 020 3122 082 david@industrielinqs.nl
Cover Hoofdfoto: Gerard Falke. Overig beeld: Wafilin, ArcelorMittal, AW-Energy Advertentieverkoop Jetvertising www.jetvertising.nl Rob Koppenol
Eindredactie Miriam Rook 020 3122 086 Liesbeth Schipper 020 3122 083 redactie@industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau
Energietranstie kost 52 miljard euro
Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop
rob@jetvertising.nl | 070 3990 000
Arthur Middendorp
arthur@jetvertising.nl | 070 3990 000
Redactie Dagmar Aarts 020 3122 084 redactie@industrielinqs.nl
Breg
Wim
Drukwerk PreVision Graphic Solutions
Dagmar
David
Liesbeth
Abonnementsprijzen: Abonnement NL/BE Introductie NL/BE Overig buitenland Proefabonnement 3 mnd Studenten Losse verkoopprijs
€ 133,00 € 99,75 € 155,00 € 30,50 € 43,00 € 19,00
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen en wijzigen kan per e-mail naar abonnementen@industrielinqs.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is acht weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door ons is ontvangen. Als u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw
Miriam
Pascal
opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Overige vragen kunt u stellen per e-mail naar abonnementen@industrielinqs.nl of neem telefonisch contact met ons op via 020 312 20 88. Prijswijzigingen voorbehouden. ISSN: 2667-1123 © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. Papier binnenwerk: PAPER & BOARD MADE OF
AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU
Papier omslag:
Suzanne
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
B_Commentaar-Colofon.indd 3
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:00
KENNIS MOET JE OOK ONDERHOUDEN. • Wat is Asset Management? • Hoeveel onderhoud is juist genoeg? • Kunnen we met de onderhoudsfunctie waarde creëren? • Wat is de rol van onderhoud binnen het Asset Management? • Wat is Predictive Maintenance en hoe geef ik dit vorm?
DEZE OPLEIDIN ZIJN IN TE BR GEN ENG IN DE BACHEL EN WERKTUIGBOU OR WKUNDE DEELTIJD.
INFORMEER!
2021 EXTRA START LOGIE TECHNO ONDERHOUDS EEN. IN HOOGEV
W ARDECREAT WA A IE DOOR GOED ONDERHOUD AT Een onderhoudsopleiding bij Hogeschool Utrecht helpt u in uw eigen bedrijf de antwoorden te vinden op deze vragen. Aan de hand van kaders gesteld door het Institute of Asset Management (IAM) en de European Federation of National Maintenance Societies (EFNMS) zijn vele mooie resultaten en forse besparingen bereikt bij de deelnemende bedrijven. Door de brede scope op zowel Materiaalkunde, Engineering, Inspectie als Maintenance Management bieden onze opleidingen op het gebied van Onderhoud precies die (integrale) kennis die nodig is om verder te kunnen kijken dan het eigen vakgebied, en daardoor aantoonbaar betere resultaten te boeken. • Post-MBO Onderhoudstechniek (OTK) • Post-HBO Onderhoudstechnologie (OT) • Post-HBO Onderhoud en Asset Management • Master of Engineering in Maintenance & Asset Management
INFORMEER!
Start september 2021 Start oktober 2021 Start oktober 2021 Start september 2021
Alle genoemde opleidingen kunnen naar wens in-company (op maat) verzorgd worden. Informeer naar de mogelijkheden. Meer weten? Bel 088 481 88 88, mail naar info@cvnt.nl of kijk op www.cvnt.nl.
ER VALT NOG GENOEG TE LEREN
iMaintain 2019-FC-210x297mm.indd 1 Advertenties.indd 4
20-05-20 15:17 23-03-21 17:03
INHOUD
5
Operational excellence als katalysator voor 10 INTERVIEW duurzame groei Teijin Aramid is volop in beweging. De producent van supersterke aramidevezels, waaronder Twaron, zet vol in op een circulaire productieketen. Met de belangrijkste installaties in Noord-Nederland. COO Edward Groen: ‘Door de productie in één land te houden is het gemakkelijker om schaalvoordelen te benutten. Onze ambitie is om het beste high performance vezelbedrijf van de wereld te zijn.’
Membraantechnologie leidt industrie richting 14 THEMA bioraffinage Bioraffinage is een redelijk nieuwe industrietak die de producten op moleculair niveau ontleedt. Biologische producten als aardappels, suikerbieten en algen zijn daarmee zowel voedingsmiddel als grondstof voor chemicaliën. Inmiddels kunnen selectieve membranen stoffen op moleculair niveau van elkaar scheiden. Daarmee ontstaat een alternatieve route voor functionele voeding én chemische grondstoffen.
18 ENLIGHTENMENTZ Eiwitten uit CO en waterstof 2
Het Brits-Nederlandse biotechbedrijf Deep Branch produceert met CO2, waterstof en microben hoogwaardige eiwitten die geschikt zijn als grondstof voor voeding voor pluimvee en kweekvis. De CO2-uitstoot van dit proces is negentig procent lager dan processen die nu worden gebruikt om eiwitten te maken.
Duurzame energieopwekking in combinatie 24 INNOVATIE met opslag Nu wind- en zonne-energie een groter deel van de energieproductie voor hun rekening nemen, begint het energiesysteem te wankelen. De combinatie van energieopwekking en -opslag of koppeling van energieproductie aan bijvoorbeeld waterontzilting ontlast de netbeheerders en versterkt de businesscase. Innoveren is dan ook steeds vaker combineren.
30 PROJECT Nieuwe hoogoven voor groene toekomst
ArcelorMittal Belgium heeft zijn hoogoven B in Gent vernieuwd. Hiermee is het staalbedrijf klaar voor een toekomst waarin hij niet alleen de CO2uitstoot wil verminderen, maar ook afval uit de maatschappij wil verwerken.
En verder
6 Actueel 22 Fotopagina megatransport 23 Neste kiest Rotterdam voor nieuwe fabriek 28 Techniekheld: Falen van assets op grote schaal voorspeld 32 Projecten
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
C_Inhoud.indd 5
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:07
6
ACTUEEL
Kort nieuws
Vopak Terminal Vlaardingen breidt uit
De Provincie Limburg kent kenniscentrum Brightsite een subsidie toe van negen miljoen euro voor de komende vijf jaar. Met deze steun stimuleert Brightsite de ontwikkeling en commerciële toepassingen van technologieën en de daarbij behorende opleidingen, die de chemische industrie in staat stellen de klimaatdoelstellingen te halen en een energietransitie te bewerkstelligen. Het kenniscentrum is gevestigd op de Brightlands Chemelot Campus in Sittard-Geleen. ‘Vanuit nationaal en Europees perspectief is het ecosysteem van de Brightlands Chemelot Campus en de Chemelot-site bijzonder kansrijk vanwege de kennis en kunde in zowel ontwerp als systeemintegratie van procestechnologie’, zegt Arnold Stokking, managing director Brightsite. ‘De unieke combinatie van chemische industrie met de innovatieve campus community maakt dat bij uitstek hier de transitie naar duurzame energie en grondstoffen kan plaatsvinden.’
Vopak investeert in opslag van op afval gebaseerde grondstoffen die geschikt zijn voor de productie van biobrandstoffen. Het bedrijf bouwt zestien nieuwe opslagtanks op haar terminal in Vlaardingen. In totaal gaat het om extra opslagcapaciteit van 64.000 kubieke meter.
Nouryon verkoopt het bedrijfsonderdeel Salt Specialties aan de Franse Salins Group. De overname omvat drie locaties voor de verpakking en distributie van speciaalzout in Hengelo (Nederland), Mariager (Denemarken) en Göteborg (Zweden). Hieronder valt onder andere het merk Jozo. De verkoop van Salt Specialties heeft geen gevolgen voor Delfzijl. Mijnbouwactiviteiten bij Veendam en Winschoten, en de productie van industrie- en wegenzout in Delfzijl, Hengelo en Mariager blijven bij Nobian (de nieuwe naam voor de activiteiten van Industrial Chemicals van Nouryon). Het besluit past in de strategie van Nobian, waarin het bedrijf zich richt op de productie en verkoop van essentiële basischemicaliën. www.industrielinqs.nl
D_Actueel.indd 6
Eind in zicht voor crystallizer-project Huntsman Huntsman is volop bezig met het vervangen van een crystallizer voor de MDI 1-fabriek in Rozenburg. Eind 2020 is de kolom al in de staalconstructie gehesen en halverwege dit jaar moet de installatie veilig en succesvol draaien. Crystallizer 5 vervangt een ouder exemplaar, dat nog stamt uit 1973. De nieuwe installatie is zo’n vijftig meter hoog en qua techniek vergelijkbaar met Crystallizer 1 en 2 van de MDI 2-fabriek. Met de nieuwe crystallizer kan Huntsman meer hoogwaardig product aan de downstream fabrieken leveren omdat de capaciteit groter is. Met pijpen van achttien meter lang kan de installatie zes ton destillaat per uur verwerken. De eindproducten gaan naar de Variants-fabriek. In 2017 verving Huntsman ook al een crystallizer. Toen ging het om een onverwachte klus omdat een van de crystallizers ernstig vervuild bleek te zijn. Het was daardoor een
snelkookpan-project. Hoewel er eigenlijk acht maanden levertijd voor stonden, kon uiteindelijk in drie maanden een nieuw exemplaar worden geleverd. In de tussentijd werkte een team op de site aan het leidingwerk, de appendages en de instrumenten. Toen de nieuwe crystallizer op het terrein aankwam, is deze nog dezelfde dag in de fabriek gehesen. Na de pre-testen programmeerde het commissioning-team de nieuwe crystallizer met de instellingen waarop de oude het meest optimaal presteerde. Na nog wat fine tuning draaide de nieuwe crystallizer binnen twee dagen op de juiste kwaliteit en capaciteit. Deze keer kan Huntsman meer tijd nemen voor de vervanging van de crystallizer en ook beter op het budget letten. Samen met de grote contractors kijkt het bedrijf bijvoorbeeld of er slimmere keuzes kunnen worden gemaakt, die een kostenbesparing opleveren.
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
FOTO: WIM RAAIJEN
In de zomer van 2022 moet een nieuwe luchtscheidingsfabriek van Air Liquide in Moerdijk operationeel zijn. De eerste paal is inmiddels geslagen. De fabriek komt ten zuiden van de site van Shell Moerdijk te staan. Air Liquide investeert 125 miljoen euro in de bouw van de fabriek, waarvan het energieverbruik tien procent lager zal zijn dan vergelijkbare installaties. Bovendien helpt de luchtscheidingsunit het elektriciteitsnet te stabiliseren. Als er op het energienet sprake is van piekbelasting, dan kan de nieuwe installatie tijdelijk het energieverbruik verlagen. De productie van zuurstof blijft daarbij gelijk.
De grondstoffen die in de nieuwe tanks worden opgeslagen, zijn bijvoorbeeld afgewerkte bakolie en talg. Deze kunnen worden omgezet in biodiesel en biokerosine. Vopak Terminal Vlaardingen heeft al ervaring met de opslag van dit soort grondstoffen. De terminal heeft tanks voor
plantaardige oliën, dierlijke vetten, oleo chemicaliën en biodiesel. Er staan 293 tanks op de site, met bij elkaar een opslagcapaciteit van 565.606 kubieke meter. De laatste keer dat de terminal nieuwe opslagtanks plaatste, was in 2014. Toen ging het om negen tanks die vier oude moesten vervangen. Een jaar later nam het bedrijf ook nog een nieuw railverladingsstation in gebruik. Hoewel grote investeringen sindsdien uitbleven, staat de inmiddels negentig jaar oude terminal niet stil. Vopak Vlaardingen is de eerste terminal in de Rotterdamse haven waar op een tankdak energie wordt opgewekt met zonnefolie.
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 17:05
ACTUEEL
Spr Dan cijfe
7
Relement vestigt zich op Green Chemistry Campus TNO’s Biorizon spin-off Relement vestigt zich op de Green Chemistry Campus. Het bedrijf gaat op commerciële schaal bio-aromaten produceren en verkopen voor toepassing in onder meer smeermiddelen en coatings.
FOTO: PIXABAY
De spin-off Relement komt voort uit het Shared Research Center Biorizon van TNO. Sinds 2013 werkt Biorizon aan technologieën
voor de productie van functionele bio-aromaten. Aromaten zijn essentiële bouwstenen voor de chemische industrie. Relement zet biomassaresiduen om in hoogwaardige bio-aromaten. Deze vormen een duurzamer alternatief voor fossiele aromaten in bestaande producten. Relement is afgelopen zomer opgericht om de bio-aromaten die binnen Biorizon zijn ontwikkeld op commerciële basis te produceren en verkopen. Op termijn wil Relement commerciële fabrieken bouwen voor diverse premium bio-aromaten en zo bijdragen aan een groenere chemische industrie. Een van de eerste bio-aromaten die Relement op de markt brengt, is een alternatief voor fossiel phthalic anhydride. Dit wordt onder meer toegepast in alkydverf. Met de bio-aromaten kan voor het eerst honderd procent biobased alkydverf worden gemaakt. Deze verf gaat niet alleen langer mee door een betere krasvastheid en UV-bestendigheid, hij is ook duurzamer, zo bleek uit een onderzoek van CE Delft.
Bioplasticmembraan verwijdert olievlekken uit water Wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen en NHL Stenden Hogeschool ontwikkelden een polymeermembraan uit biobased appelzuur.
gebruikten een relatief nieuw type polymeer om een membraan te maken dat zowel sterk als gemakkelijk te recyclen is.
FOTO: PEXELS
Het superamfibisch vitrimere epoxyhars membraan scheidt water en olie en is volledig recyclebaar. Wanneer de poriën verstopt zijn door verontreinigingen, kan het worden gedepolymeriseerd, gereinigd en vervolgens tot een nieuw membraan worden geperst. Superamfibische membranen, die zowel van olie als van water houden, zijn een veelbelovende oplossing voor het opruimen van olievlekken op water. Helaas zijn deze membranen vaak niet robuust genoeg voor gebruik buiten de laboratoriumomgeving. Bovendien kunnen de membraanporiën dichtslibben door aangroei van algen en zand. Chongnan Ye en Katja Loos van de Rijksuniversiteit Groningen en Vincent Voet en Rudy Folkersma van NHL Stenden
Port of Amsterdam onderzoekt grootschalige import van waterstof
Het initiatief ligt bij Port of Amsterdam en tankopslagbedrijf Evos. Zij willen de import en opslag van een miljoen ton
groene waterstof per jaar mogelijk maken. Samen met Electriq Global, Hydrogenious en Hysilabs onderzoeken ze het komende half jaar de technische en commerciële haalbaarheid van het plan. Ook werken de partijen aan een blauwdruk voor een import-, opslag-, distributie- en handels hub, en schetsen ze een routekaart richting 2030. Om grote hoeveelheden te transporteren, moet waterstof sterk worden gecomprimeerd en gekoeld. In het H2Gate-project verkennen de vijf partners de mogelijkhe-
den van verschillende waterstofdragers. Daaruit volgen later mogelijk studies en proefprojecten voor ontwerp en realisatie.
FOTO: PIXABAY
Is het importeren van een miljoen ton groene waterstof per jaar haalbaar in de Amsterdamse haven? Dat onderzoeken vijf partijen onder de naam H2Gate. Zij delen de visie dat naast lokale productie van waterstof ook import nodig is om aan de toekomstige vraag in Europa te voldoen.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
D_Actueel.indd 7
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:05
[Sav e th
ROTTERDAM AHOY | 15 JUNI
e da te]
www.deltavisie2021.nl ADVERTENTIE-INDEX Abonnees ...............................................................................................38
Deltavisie 2021 ........................................................................................8
LEIDINGRENOVATIE TERWIJL UW BEDRIJFSVOERING GEWOON DOORGAAT
Endress + Hauser ....................................................................................2
GMB Beheer .............................................................................................8
Hogeschool Utrecht Centrum voor Natuur & Techniek ................ 4
Industrielinqs pers en platform .......................................... 20, 21, 26
Logisticon Water Treatment ...............................................................16
MODELEC Data-Industrie....................................................................40
GMB is marktleider in naadloze leidingrenovaties met sleufloze technieken. We renoveren riool-, drink-, pers-, blus-, proces- en koelwaterleidingen. Met aandacht voor uw bedrijfsvoering brengen we een glasvezel- of naadviltliner aan die we uitharden met uv-licht, water of stoom. Meer weten? Kijk op www.gmb.eu
Pathema ..................................................................................................39 www.gmb.eu Technag.......................................................................................... bijlage
Advertenties.indd 8
23-03-21 17:04
ACTUEEL
Spr Dan cijfe
9
Black Bear Carbon bouwt nieuwe fabriek op Chemelot Ruim een jaar geleden leek Black Bear Carbon in zee te gaan met Port of Rotterdam voor de bouw van een nieuwe fabriek die carbon black zou terugwinnen uit oude banden. Inmiddels blijkt het bedrijf neer te strijken op Chemelot.
granulaat per uur en kunnen samen 40.000 ton granulaat per jaar verwerken. Dit levert maximaal 18.000 ton carbon black, ongeveer 6.000 ton gas en 20.000 ton olie per jaar op.
FOTO: PIXABAY
In twee identieke productielijnen gaat Black Bear Carbon op Chemelot rubbergranulaat van afgekeurde vrachtwagen- en autobanden verwerken via carbonisatie. Dit is een pyrolysetechniek waarbij het rubbergranulaat zonder toevoeging van zuurstof wordt verhit in draaitrommelovens. Bij een temperatuur van 400 tot 850 graden Celsius valt het rubber uiteen in gasvormige en olieachtige producten, en een vaste reststroom. Tijdens het pyrolyseproces, dat enkele uren duurt, ontstaat steeds meer gas en steeds minder olie naarmate de temperatuur toeneemt. De vaste reststroom, de carbon black, is geschikt als vulmiddel in rubber voor banden of bijvoorbeeld als pigment in verf. Het gas is na behandeling geschikt als voeding voor een warmtekrachtcentale. De olie gaat na behandeling naar drie opslagtanks van ieder 145.000 liter. Black Bear Carbon geeft aan dat er meerdere mogelijkheden zijn voor afzet van deze olie, waaronder blending in benzine of het invoeden in een kraker. De twee productielijnen krijgen elk een capaciteit van 2.300 kilo
Langste ondergrondse hoogspanningskabelverbinding aangesloten Windpark Fryslân, het grootste windpark in een binnenwater ter wereld, levert vanaf komende lente duurzaam opgewekte elektriciteit. De verbinding met hoogspanningsstation Oudehaske bij Heerenveen, een 55 kilometer lange ondergrondse 110 kV-kabel grotendeels langs de A7, is klaar voor gebruik.
Hiermee is deze verbinding de langste ondergrondse hoogspanningskabelverbinding van Nederland. De kabels van het windpark en hoogspanningsnetbeheerder TenneT zijn ter hoogte van Bolsward aan elkaar gelast en succesvol getest. De las tussen de hoogspanningskabels is een tijdelijke toepassing. TenneT is bezig met de voorbereidingen voor een
nieuw hoogspanningsstation ten westen van bedrijventerrein De Marne bij Bolsward. Met het aansluiten van bestaande en nieuwe kabelverbindingen ontstaat vanaf 2023 hiermee in het West-Friese hoogspanningsnet een extra ‘ring’, waarmee naast de capaciteit, ook de betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet wordt vergroot.
Waterstofcoalitie vraagt investering van 2,5 miljard euro De Waterstofcoalitie biedt het nieuwe kabinet een pact aan voor de ontwikkeling van een Nederlandse waterstofketen. De breed ondersteunde samenwerking van industrie, netbeheerders, energiebedrijven, overheden en NGO’s wil onder andere investeren in vijfhonderd megawatt elektrolysecapaciteit. Daarvoor is wel een jaarlijkse investering van 2,5 miljard euro nodig, gemiddeld vijfhonderd miljoen per jaar. Uit de verschillende verkiezingsprogram-
ma’s blijkt dat er voldoende draagvlak is onder politieke partijen voor afspraken in het regeerakkoord over waterstof. Met het sluiten van het pact voor in het regeerakkoord kan de besluitvorming over waterstof worden versneld, om het Nederlandse klimaat- en energiebeleid toekomstbestendig te maken. Han Blokland, CEO Engie Nederland: ‘De haalbaarheidsstudie voor de HyNetherlands elektrolyzer is afgerond en we zetten momenteel de puntjes op de i van het technisch ontwerp. We willen eind dit jaar een besluit nemen over de bouw van
deze eerste honderd megawatt van een gigawatt-schaal elektrolyzer. Dergelijke grote investeringen kunnen alleen van de grond komen met voldoende ondersteuning vanuit de overheid.’ Tegenover de overheidssteun staan toezeggingen van bedrijfsleven en infrastructuuraanbieders. Zij staan in de startblokken om waterstof te produceren, transporteren en te gebruiken. Daarnaast zal de coalitie zich inspannen voor het ontwikkelen van de benodigde infrastructuur voor waterstof en de opwekking van voldoende extra hernieuwbare elektriciteit.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
D_Actueel.indd 9
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:05
INTERVIEW EDWARD GROEN TEIJIN ARAMID
FOTO’S: GERARD FALKE
10
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
H_Interview.indd 10
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 17:03
11
Operational excellence als katalysator voor duurzame groei Teijin Aramid is volop in beweging. De producent van supersterke aramidevezels, waaronder Twaron, zet vol in op een circulaire productieketen. Met de belangrijkste installaties in Noord-Nederland. COO Edward Groen: ‘Door de productie in één land te houden is het gemakkelijker om schaalvoordelen te benutten. Onze ambitie is om het beste high performance vezelbedrijf van de wereld te zijn.’
Wim Raaijen
Het is een bijzonder verhaal. Vorig jaar zou Edward Groen bij Teijin Aramid de stap maken van sitemanager in Delfzijl en daarvoor Emmen - naar de topfunctie op het gebied van duurzaamheid binnen het bedrijf. En hij had daar ook echt veel zin in. Hij was echter nog maar een paar weken in zijn nieuwe functie, toen de chief operations officer (COO) zijn afscheid bekend maakte. Het waren een paar mooie duurzame dagen, maar Teijin Aramid had hem toch nog meer nodig aan het hoofd van de operaties. Met zijn kennis en ervaring was het duidelijk dat hij de vertrekkende COO moest opvolgen. En zo geschiedde. De productieketens van Teijin Aramid zijn volop in beweging. En ja, vooral ook in combinatie met verduurzaming. Dus die connectie blijft. Groen: ‘Alles is er op gericht om onze footprint zo klein mogelijk te maken, zowel op het gebied van energiegebruik als de grondstoffen.’ Een belangrijke doelstelling van het
Onder leiding van COO Edward Groen werkt Teijin Aramid in
bedrijf is een circulaire aramideketen. Op dat vlak heeft het bedrijf in het verleden al verschillende stappen gezet. Met name in het recyclen van de aramidevezel. Daarmee won het in 2012 de Responsible Care prijs van de VNCI. Omdat het bedrijf toen al zeer innovatieve en circulaire stappen zette.
Toeleveranciers Nu lijkt de volgende stap aanstaande, naar biogebaseerde grondstoffen. Om nog onafhankelijker te worden van fossiele feedstock. Samen met technologiebedrijven BioBTX en Syncom is Teijin Aramid er de afgelopen jaren in geslaagd om in het laboratorium biobased Twaron-vezels te maken. Om dat voor elkaar te krijgen waren bio-aromaten nodig. BioBTX produceerde benzeen, tolueen en xyleen uit ruwe glycerine, een bijproduct van biodieselproductie. Deze aromaten zijn vervolgens door Syncom omgezet in specifieke bouwstenen zoals
‘Alles is er op gericht om onze footprint zo klein mogelijk te maken, zowel op het gebied van energiegebruik als de grondstoffen.’
Delfzijl aan een uitbreiding van 25 procent.
EDWARD GROEN CHIEF OPERATIONS OFFICER TEIJIN ARAMID
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
H_Interview.indd 11
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:03
12
INTERVIEW EDWARD GROEN TEIJIN ARAMID
paraxyleen. Daarna kon Teijin Aramid er haar polymeer en garen van maken. Deze chemische bouwstenen maken ze niet zelf. Het bedrijf krijgt deze grondstoffen vanuit locaties van diverse toeleveranciers in Europa. Daardoor kunnen de fabrieken in Delfzijl en Emmen tijdens de pandemie ook doordraaien, stelt Groen. ‘Om biogebaseerde vezels te produceren is het nu belangrijk om met onze toeleveranciers te praten. Zij moeten daar in investeren.’ Een proces dat nog grotendeels zijn beslag moet krijgen.
Warmteterugwinning Meer impact op de kortere termijn heeft de grootste onderhoudsstop in de historie van het bedrijf, binnenkort in Delfzijl. Tussen half april en half juni zijn hiervoor dagelijks 800 tot 900 extra mensen op het Chemiepark Delfzijl aan het werk. Dat de stop zo groot is, heeft twee redenen. Groen: ‘Sowieso willen we het interval tussen turnarounds verlengen. Uiteindelijk willen we van een stopcyclus van twee naar vier jaar. Nu zit er in de tussenfase nog drie jaar tussen.’ www.industrielinqs.nl
H_Interview.indd 12
EDWARD GROEN CHIEF OPERATIONS OFFICER TEIJIN ARAMID
Minder stops dus, maar per stop wel meer werkzaamheden. Dan worden de turnarounds per keer vanzelf groter. De andere reden is dat tijdens de komende stop ook veel voorbereidingen worden getroffen voor een grote uitbreiding. Groen: ‘Uiterlijk zomer 2022 willen we de productie met 25 procent hebben uitgebreid. Veel nieuwe equipment voor die uitbreiding wordt tijdens de stop geplaatst.’ Deze uitbreiding heeft ook verduurzamende aspecten. Zo biedt de nieuwe schaalgrootte in de productie nieuwe kansen op het gebied van energie-efficiëntie. ‘Door de grotere productiecapaciteit straks, kan bijvoorbeeld de bouw van een installatie voor betere droogtechniek wel uit. Voorheen was dat een lastige rekensom.’
Elektrische warmtepomp Schaalgrootte was ook een belangrijke reden om de productie in Nederland uit te breiden en niet elders in de wereld een nieuwe fabriek neer te zetten. Daar is serieus naar gekeken. De conclusie was echter dat het beter mogelijk is om marktleider te blijven door de productie vooralsnog in één land te concentreren. Sinds een paar jaar heeft Twaron van Teijin meer marktaandeel dan het concurrerende Kevlar van Dupont. In Azië zijn nieuwe concurrenten in opmars, maar Teijin wil concurrenten telkens een stapje voor blijven. Groen: ‘Wij willen het beste én grootste high performance vezelbedrijf van de wereld zijn. Zo kunnen we nu makkelijker verduurzamende stappen zetten op het gebied van energie.’ In Delfzijl komt daardoor dus
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
‘Iedereen roept Industrie 4.0, maar het gevaar van dergelijke grote termen is dat we vergeten er aan te beginnen.’
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 17:03
13
betere droogtechniek binnen handbereik. Groen: ‘In Emmen zetten we een verdere stap in elektrificatie. In de uitbreiding zit bijvoorbeeld een installatie voor mechanische damprecompressie, een soort grote elektrische warmtepomp.’
Landingsparachute De Twaron-vezel is ongeveer zeven keer zo sterk als staal bij gelijk gewicht. Bovendien zijn de vezels licht qua gewicht en zijn ze zijn bestand tegen relatief hoge temperaturen. Dat maakt ze geschikt voor uiteenlopende toepassingen. Van kogelwerende vesten tot helikopterbladen en sleep- en hijskabels. De bijzondere vezel is in het verleden ontwikkeld door AkzoNobel, dat het in de jaren tachtig van de vorige eeuw op de markt bracht. Eind 2000 zijn de Twaron-activiteiten overgenomen door het Japanse bedrijf Teijin Limited. Voor de aramide-activiteiten is Teijin Aramid opgericht, met een hoofdkantoor in Arnhem. De productie van het polymeer en garen en vezels gebeurt voornamelijk in respectievelijk Delfzijl, Emmen en Arnhem. In Delfzijl produceert het bedrijf het basismateriaal voor het product Twaron. Hier worden allereerst de monomeren PPD en TDC geproduceerd. Deze monomeren worden vervolgens in een gesloten proces samengevoegd, zodat er een uniek aramidepolymeer (polyparafenyleentereftal-amide, PPTA) ontstaat. In een aparte installatie wint Teijin oplosmiddelen terug voor hergebruik. Na het drogen wordt het polymeer verpakt en vervoerd naar de andere grote productielocatie van Teijin Aramid in Emmen, waar er Twaron-garen, -vezels en -pulp van worden gemaakt. In Arnhem staat ook een fabriek waar pulp wordt geproduceerd. Teijin Aramid heeft ook productielocaties in Japan en Thailand, waar geen Twaron, maar andere aramidevezels
worden geproduceerd. Waaronder Technora. Deze para-aramide vezel heeft onlangs nog een rol gespeeld bij de landing op mars. ‘De ophangkoorden en de riser van de landingsparachute zijn gemaakt van Technora,’ vertelt Groen met enige trots. Met name de sterkte van de vezel was doorslaggevend. De Mars Perseverance Rover draagt de zwaarste last van alle missies naar de Rode Planeet tot nu toe. Tijdens uitvoerige tests heeft het parachutesysteem bewezen een belasting van 31.751 kilogram te kunnen dragen, onder extreme omstandigheden op Mars. Ofwel temperaturen van -63 graden Celsius, vaak voorkomende stofstormen en atmosferische elektriciteit.
Behapbaar De katalysator voor groei is operational excellence. Verduurzaming is daar een onderdeel van, maar Groen ziet ook veel kansen op het gebied van digitalisering. Met name van het wereldwijde enterprise resource systeem. Het is de bedoeling dat Teijin straks één wereldwijd gestandaardiseerd digitaal dataplatform heeft dat een geïntegreerde business planning mogelijk maakt. Zodat verkoop, voorraadbeheer en productie optimaal op elkaar worden afgestemd. Ook op het gebied van productie en onderhoud ziet hij veel kansen voor
digitalisering en bijvoorbeeld de voorspelbaarheid van de installaties. Maar hij is tegelijkertijd ook realistisch. ‘Iedereen roept maar Industrie 4.0, maar het gevaar van dergelijke grote termen is dat we vergeten er aan te beginnen. Wellicht dat een autonome fabriek in de toekomst ook bij ons mogelijk is, maar daar zijn we nog lang niet. Ik denk dat we vooral veel moeten experimenteren en telkens stapjes zetten. Door de mensen in het veld erbij te betrekken, krijg je ze ook daadwerkelijk mee. Op het gebied van predictive maintenance bijvoorbeeld. Dat terrein is nog steeds relatief nieuw. Door experimenten aan te gaan, bijvoorbeeld zoals bij ons met een smart helmet, ontstaat draagvlak om ook volgende stappen te zetten.’ Dan raken mensen volgens Groen enthousiast en komen ze ook zelf met ideeën. Het moet volgens Groen op deze manier ook behapbaar blijven. ‘We gaan nu richting die enorme stop in het voorjaar. En de mensen hebben het nu al druk in de normale dagelijkse praktijk. Onze fabrieken in Delfzijl en Emmen zijn al complex en er is veel te bevatten voor medewerkers. Als je dan ook nog het idee geeft van de toekomst die nog groter en ingewikkeld is, dan gaat er nu niks gebeuren.’ Stap voor stap experimenteren en implementeren dus. www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
H_Interview.indd 13
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:03
14
THEMA WATERBEHANDELING
Membraantechnologie leidt industrie richting bioraffinage Bioraffinage is een redelijk nieuwe industrietak die de producten op moleculair niveau ontleedt. Biologische producten als aardappels, suikerbieten en algen zijn daarmee zowel voedingsmiddel als grondstof voor chemicaliën. Inmiddels kunnen selectieve membranen stoffen op moleculair niveau van elkaar scheiden. Daarmee ontstaat een alternatieve route voor functionele voeding én chemische grondstoffen.
David van Baarle
Stel dat de procesindustrie nog niet bestond en bedrijven zouden nu hun sites moeten inrichten. Zouden ze dan nog steeds dezelfde keuzes maken als pakweg vijftig à zestig jaar geleden? Waarschijnlijk niet. De wereld is sinds die tijd namelijk behoorlijk veranderd. Want waar in de jaren zestig en zeventig energie en grondstoffen nog in overvloed waren, ondervinden we nu de gevolgen van dat energieverbruik. De toenemende wereldpopulatie zet bovendien extra druk op de beschikbaarheid van grondstoffen. Als gevolg van die druk verschuift de focus van de voedingsmiddelenmarkt langzaam naar bioraffinage, met als achterliggend idee dat niets van de waarde van biologische grondstoffen verloren mag gaan. Wat mens en dier niet kunnen of willen consumeren, kan wellicht in andere vorm nog wel waardevol zijn. Het is de kunst om die stoffen zo te scheiden dat ze los van elkaar kunnen worden ingezet waar ze de meeste waarde hebben. Dat kan met membraantechnologie. Grote kans dan ook dat membraantechnologie in de nieuwe keuzes een prominentere plek zou krijgen. De meeste processen zijn nu eenmaal scheidingsprocessen, vaak gedreven vanuit het verschil in kookpunt tussen verschillende fracties. Ook de voedingsmiddelenindustrie scheidt heel wat af in haar processen, bijvoorbeeld water uit grondstoffen als aardappels en melk.
Aardappeleiwit
De membraankeuze wordt veelal bepaald in pilots. Hier afgebeeld het Spiral Wound UF membraan.
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
I_Thema.indd 14
Wafilin en Avebe zijn in februari van dit jaar verkozen tot Water Innovator of the Year met het Ducam-project. Avebe verwerkt namelijk al jarenlang aardappels tot zetmeel voor diverse toepassingen. Het na verwerking overgebleven vruchtwater bevat echter nog waardevolle eiwitten. Al eerder vond Avebe een waardevolle toepassing voor de eiwitten. Wie namelijk allergisch is voor kippeneiwit, kan de aardappeleiwitten wel verdragen. Ook voor veganisten biedt het aardappeleiwit dat Avebe onder de naam Solanic verkoopt een diervriendelijk alternatief. Voordat Wafilin ten tonele verscheen, won men de eiwitten uit het water door het te verhitten. Door de hitte vlokken de eiwitten uit en kan men ze afscheiden van het water. Het resterende water dampte men in om ook nog zouten terug te kunnen winnen. Dat verhitten en indampen kostte niet alleen veel energie, maar verspilde ook kostbaar water, dat als damp verdween. Gezamenlijk besloten de partijen het aardappelvruchtwater eerst door een ultrafiltratie-unit te persen, zodat minder water hoefde te worden verwarmd voor het uitvlokken. De rest van het water ging nog door een reverse osmose-installatie, die de zouten van het water scheidden. Aan het einde heeft Avebe dus zowel eiwitten als zouten en schoon
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 17:02
Spr Dan
FOTO’S: WAFILIN
15
De focus van de voedingsmiddelenmarkt verschuift langzaam naar bioraffinage, met als achterliggend idee dat niets van de waarde van biologische grondstoffen verloren mag gaan.
water. Dat water kan het bedrijf weer inzetten in zijn eigen productieprocessen.
daarvóór haalt men er eerst zoveel mogelijk water uit met membranen.’
Melkpoeder
Eiwittransitie
Hoe eenvoudig de ingreep ook lijkt, eenvoudig was het niet. Het kostte Wafilin en Avebe de nodige jaren voordat ze de obstakels van de processen geslecht hadden. De zwevende deeltjes in het vruchtwater verstopten namelijk de membranen, waardoor deze steeds minder goed werkten. De enige oplossing is dan terugspoelen of chemisch reinigen van de membranen. Iets wat uiteraard weer negatief kan uitpakken voor de businesscase. Inmiddels hebben de innovators de juiste parameters gevonden en blijven ze nog steeds procesverbeteringen doorvoeren. De opgedane kennis maakt echter ook de weg vrij voor andere toepassingen. En dat is precies waar Jos van Dalfsen, R&D manager bij Wafilin, mee bezig is. ‘In de voedingsmiddelenindustrie is membraantechnologie niet nieuw’, zegt Van Dalfsen. ‘De melkindustrie gebruikt al jaren technieken als microfiltratie, ultrafiltratie, nanofiltratie en omgekeerde osmose om selectief eiwitten of lactose te kunnen scheiden uit melk. Daarmee is bijvoorbeeld het productieproces van de kaasverwerkers enorm geoptimaliseerd. Zo was wei, ofwel melkeiwit dat overblijft na de kaasproductie, een redelijk waardeloos restproduct. Nu wordt het eiwit uit deze reststroom grootschalig verwerkt in babyvoeding en voedingssupplementen. De meeste poeders worden nog steeds via sproeidrogen geproduceerd. Maar
Inmiddels ziet ook de suikerindustrie mogelijkheden voor verduurzaming van haar processen en verwaarding van haar reststromen. De groene bladeren van suikerbieten bevatten namelijk ook waardevolle plantaardige eiwitten. Royal Cosun investeerde al in een proeffabriek waar het zijn extractieproces op grotere schaal test. Net als de eiwitten van Avebe kan dit eiwit worden gebruikt in vleesvervangers, maar ook in schuimgebak, dranken, sauzen en desserts.
‘Als je water op efficiënte en energiezuinige wijze kunt scheiden van eiwitten en vetten, versterkt dat de businesscase voor alternatieve grondstoffen.’ JOS VAN DALFSEN R&D MANAGER WAFILIN
Van Dalfsen: ‘We zien aan de ene kant dat bedrijven hun reststromen willen verwaarden, maar aan de andere kant zijn er geheel nieuwe bedrijven die alternatieven aanbieden www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
I_Thema.indd 15
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:02
Kleine investeringen
VOOR GROTE OPLOSSINGEN U zoekt een - tijdelijke - oplossing voor een waterzuivering, waterhergebruik of andere waterbehandeling? En u wilt liever niet investeren? Europa’s grootste verhuurvloot biedt u complete full-scale installaties of losse componenten, zoals zandfilters, actiefkoolfilters, striptorens, pompen, bufferbakken, lamellenbezinkers, flotatie, beluchtingen, ionenwisselaars, omgekeerde osmose, ultrafiltratie en MBR. Plug & Play opgeleverd, inclusief de benodigde certificaten. Bel of mail Logisticon Verhuur voor een áltijd passende huur- of lease-oplossing.
Logisticon Water Treatment B.V. Logisticon Verhuur B.V. Energieweg 2 2964 LE Groot-Ammers, Nederland
Advertenties.indd 16
T +31 (0)184 60 82 60 E water@logisticon.com W www.logisticon.com
23-03-21 17:04
17
voor dierlijk vlees of fossiele brandstoffen. De kweek van insectenlarven is bijvoorbeeld een opkomend duurzaam alternatief voor diervoeding. Net als de meeste organismen bestaan deze larven grotendeels uit water. Wil je aan het einde een droge stof overhouden, dan moet je dat water afscheiden.’ Hetzelfde geldt voor de algenkweek voor consumptie, cosmetica of als chemische grondstof. ‘Als je het water op efficiënte en energiezuinige wijze kunt scheiden van de eiwitten en vetten, versterkt dat de businesscase voor dit soort alternatieve grondstoffen. We krijgen ook vragen van partijen die vetzuren, suikers of pectine uit groente- en fruitafval willen winnen. De pectines fungeren dan als grondstof voor 2,5-furaandicarbonzuur, waar bio-plastics van kunnen worden gemaakt. Door selectieve membranen te ontwikkelen, kan je de juiste stoffen afscheiden‘, legt Van Dalfsen uit. ‘Onze taak is om ervoor te zorgen dat deze processen niet alleen in een geconditioneerde omgeving werken, maar ook onder de wisselende samenstellingen die nu eenmaal gepaard gaan met biologische grondstoffen. Veel membranen zijn van het schap te koop, maar laten per toepassing wel verschillende eigenschappen zien. In die gevallen maakt de configuratie en procesbesturing het verschil. Er zijn namelijk heel wat parameters die het succes bepalen van een filtratieinstallatie. Je kunt spelen met de druk, de flow en diverse voorbehandelingen toevoegen. Die proceskennis hebben we in dertig jaar opgebouwd en we leren nog steeds dagelijks bij.’
‘We hebben inmiddels stappen gezet met zogenaamde zelforganiserende materialen.’ KITTY NIJMEIJER HOOGLERAAR MEMBRAANTECHNOLOGIE TU EINDHOVEN
Onderzoek Hoe selectiever een membraan dus stoffen van elkaar kan scheiden, hoe waardevoller de producten die na de scheiding overblijven. Hoogleraar membraantechnologie Kitty Nijmeijer van de TU Eindhoven buigt zich met haar onderzoeksgroep over de eigenschappen van polymere membranen. ‘Je kunt moleculen op meerdere niveaus van elkaar scheiden’, zegt Nijmeijer. ‘Zo kun je met de poriegrootte bepalen welke moleculen worden doorgelaten en welke tegengehouden. Maar datzelfde kun je ook doen met ladingverschillen, ofwel positief en negatief geladen stoffen. En het is bijvoorbeeld
Keramische microfiltratie: Er zijn heel wat parameters die het succes bepalen van een filtratie-installatie.
ook mogelijk om de verschillen in hydrofobe en hydrofiele eigenschappen te benutten voor selectieve scheiding.’ Om die eigenschappen zo goed mogelijk te benutten, is nog wel veel fundamenteel en toegepast onderzoek nodig. ‘We hebben inmiddels stappen gezet met zogenaamde zelforganiserende materialen. In de huidige membranen zijn de poriën vaak niet even groot en ook niet gelijkmatig verdeeld over het oppervlak. Het is mogelijk zogenaamde isoporeuze materialen te maken waarvan alle poriën dezelfde diameter hebben. Dat vergroot de flux, maar ook de selectiviteit van de membranen. Op die manier hou je aan het einde zuiverdere stoffen over met een hogere marktwaarde.’
Mest Nijmeijer ziet een grote rol voor membranen weggelegd in de circulaire economie. ‘Neem bijvoorbeeld de melkveehouderij. Een koe produceert zowel melk als mest. Bij de melkproductie ontstaan veel reststromen. De melk wordt verkocht, maar als je de eiwitten, vitamines en aminozuren uit die reststromen selectief kunt scheiden, neemt de waarde enorm toe. De eiwitten en vitaminen kunnen we verwerken in functionele voedingsmiddelen terwijl de aminozuren de basis kunnen vormen voor plastics. Het is overigens niet eenvoudig om dat te doen, maar er is wel steeds meer mogelijk op dit vlak.’ De mest van koeien en met name van varkens kan deels worden gebruikt voor lokale bemesting, maar is nu nog grotendeels een weinig bruikbare afvalstof. ‘Maar met een combinatie van membranen en andere scheidingstechnologie kun je de ammoniak-, kalium- en fosfaatfracties selectief scheiden. Die stoffen zijn weer bruikbaar voor duurzame en precisielandbouw. Tegelijkertijd houd je na afloop van je scheidingsprocessen ook nog schoon water over, dat ook weer kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld irrigatie.’ www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
I_Thema.indd 17
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 17:02
Spr Dan
18
ENLIGHTENMENZ
CO2 en waterstof
Eiwitten uit
Het Brits-Nederlandse biotechbedrijf Deep Branch produceert met CO2, waterstof en microben hoogwaardige eiwitten die geschikt zijn als grondstof voor voeding voor pluimvee en kweekvis. De CO2-uitstoot van dit proces is negentig procent lager dan van processen die nu worden gebruikt om eiwitten te maken.
In het lab en op kleinere schaal is de technologie al bewezen. Op de Brightlands Chemelot Campus in Sittard-Geleen bouwt het bedrijf momenteel aan een proeffabriek. De verwachting is dat deze in het tweede kwartaal van dit jaar operationeel is. Dan moet hij genoeg eiwitten produceren om samen te kunnen werken met producenten van diervoeding. Daarnaast sloot het snelgroeiende bedrijf onlangs een investeringsronde van acht miljoen euro om haar Scale-Up Hub op Chemelot uit te breiden. De pilotplant is een onderdeel van deze hub, maar er staat bijvoorbeeld ook equipment voor procesoptimalisatie. De investering stelt Deep Branch in staat om belangrijke informatie te krijgen voor het engineeringontwerp van haar eerste productiefaciliteit op commerciële schaal.
Dagmar Aarts
Maximale productie De eiwitten, Proton genoemd, worden gemaakt door middel van fermentatie. ‘Het is anders dan de meeste vormen van fermentatie’, legt Peter Rowe, medeoprichter en CEO van Deep Branch, uit. ‘In plaats van suiker als koolstof en energiebron te gebruiken, maken wij gebruik van koolstofdioxide en waterstof. Dat is goedkoper en we leunen niet op land dat ook voor het verbouwen van voedsel kan worden gebruikt. Het verschil met andere fermentaties is ook dat wij in plaats van een batchproces een continuproces runnen. We hebben hierdoor een maximale productie.’ Voor het proces heeft Deep Branch microben geselecteerd die van zichzelf al veel eiwitten produceren. Zij groeien op waterstof en CO2 die van fabrieken komt. ‘De microben zijn eigenlijk het product’, zegt Rowe. ‘Het is een goede manier om makkelijk eiwitten te maken. Het downstream proces is niet ingewikkeld. We moeten ontwateren en het product laten drogen waarna een poeder overblijft. Dat hoeven we vervolgens niet meer uitgebreid te behandelen.’
CO2-besparing
Illustratie van het proces van Deep Branch.
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
E_Enlightenmenz.indd 18
Pluimvee en kweekvis in Europa worden nu gevoerd met vismeel en soja, voornamelijk afkomstig uit Zuid-Amerika. Dat is niet duurzaam vanwege de visserij, het gebruik van landbouwgrond en het transport. Deep Branch vond dat dat anders kon. De voedingswaarde van haar eiwitten is het meest vergelijkbaar met vismeel. ‘Dat is de gouden standaard voor diervoeding’, zegt Rowe. ‘Het bevat 65 procent eiwitten en bevat goede aminozuren. Dat is allebei belangrijk voor het dieet van een zalm. In de sojavoeding zit 45 procent eiwitten en het mist essentiële aminozuren. Die moeten er later nog aan worden toegevoegd. Ons product heeft zeventig procent eiwitten en vergelijkbare aminozuren als vismeel.’
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:56
Spr Dan
FOTO EN ILLUSTRATIE: DEEP BRANCH
19
Door één ingrediënt te veranderen in de voeding van zalm, ontstaat een grote verandering in de CO2-voetafdruk.
Het grote voordeel is volgens Rowe dat zijn proces veel CO2 bespaart in vergelijkbaar met de traditionele manier van het produceren van visvoer. ‘Het scheelt negentig procent aan CO2-uitstoot. Door één ingrediënt te veranderen in de voeding van zalm, ontstaat een grote verandering in de CO2-voetafdruk.’ De impact wordt duidelijk als je kijkt wat het betekent als je een zalmfilet in de supermarkt koopt. De eiwitten maken volgens Rowe 25 procent van de CO2-voetafdruk uit van een pak zalmfilet. Dat is met de verpakking en het transport allemaal meegerekend.
eerste commerciële plant gebouwd willen hebben. Uiteindelijk willen we ook in Nederland een fabriek hebben. Daar zouden Rotterdam of Geleen een goede plek voor zijn, maar dat hangt af van de beschikbaarheid van CO2 en koolstofarme waterstof.’
‘Onze technologie kunnen we als platform gebruiken voor veel andere producten, zoals bioplastics of hoogwaardige nutriënten.’
Commerciële plant Deep Branch test haar technologie straks niet alleen in de pilotplant. Ze heeft ook al een mobiele pilotunit in gebruik. Dit is een zeecontainer waar het hele proces in zit. Daarmee kan het biotechbedrijf langs kan bij bedrijven. De unit staat nu nog in het Verenigd Koninkrijk, maar komt dit jaar naar de haven van Rotterdam. ‘We willen met partners in de haven gaan samenwerken om hun CO2 in ons proces te gebruiken.’ Deep Branch denkt ook al na over haar eerste commerciële fabriek. Ze ziet daarvoor Noorwegen als ideale locatie vanwege de leidende positie in de zalmindustrie en genoeg productie van koolstofarme waterstof. Rowe: ‘In 2023 zouden we onze
PETE ROWE CEO DEEP BRANCH
Andere producten Voor de komende twee jaar ligt de focus van Deep Branch op het naar de markt brengen van Proton. ‘Als we dat succesvol hebben gedaan, gaan we kijken naar andere producten die in de R&D-pijplijn zitten. Onze technologie kunnen we als platform gebruiken voor veel andere producten. Denk aan bioplastics, hoogwaardige nutriënten en andere fermentatieprocessen waar nu suikers voor worden gebruikt.’ www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
E_Enlightenmenz.indd 19
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:56
20
PLATFORM
Industrielinqs en haar verschillende platforms hebben diverse partners, leden en experts die het netwerk versterken Partners Industrielinqs
Partners iMaintain
Partners Utilities en Watervisie
Partners Het Nieuwe Produceren
Contentpartners
Kennis- en innovatiecentrum Maintenance Procesindustrie
Leden Industrielinqs
Leden iMaintain
Leden Utilities en Watervisie
Leden Het Nieuwe Produceren
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van Industrielinqs, kijk dan op www.industrielinqs.nl of neem contact op met Janet Robben - janet@industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
03 | 2021
31-07-20 14:43
F_Industrielinqs Platform 03-2021.indd 20
23-03-21 16:56
21
Experts iMaintain Henk Akkermans
Michel Grijpink
Universiteit Tilburg/WCM
Hogeschool Utrecht
Erik Bijlsma
Mark Haarman
TNO
Mainnovation
Taco Mets
Van Meeuwen Industries
Ron Wever
Havenbedrijf Rotterdam
Mark Oosterveer
Johan Wolt
iTanks
Delesto
Maarten Habets
Nico van Kessel
Peter Schokker
Tim Zaal
Heineken
Tata Steel
Koninklijke Vezet
TZConsultancy
Annemarie Burgemeester
Hans Hennekam
Ton Klinkenberg
Rijkswaterstaat
Yokogawa
Phijns
Michael Donders
Rob de Heus
Theo Knijff
Unilin Insulation
HeusConsult
Dow Chemicals
voormalig NAM/ Profion
Leo van Dongen
Geert-Jan van Houtum
Cor van de Linde
Binne Visser
Universiteit Twente
TU Eindhoven
iTanks
Philips
Celeste Martens
Ivo van Vliet
Croonwolter &dros
ENGIE Services West Industrie
TKI Energie en Industrie
Frank Tielens
Niels Groot
Johan Raap
HeatMatrix Group
Dow Benelux
Avans Hogeschool
Teus van Eck Energie en Milieu
Fokko Mulder
Cyril Widdershoven
Verocy
AkzoNobel Coatings
Henri Spanjers
TU Delft
Marcel Galjee
Han Slootweg
Ad van Wijk
Johan van Mourik
Roy Tummers
Nouryon
Enexis
TU Delft
SKIW
VEMW
Martijn de Graaf
Hans van der Spek
Duska Disselhof
Frank Oesterholt
Arne Verliefde
VoltaChem/TNO
FME
Frontier Ventures
KWR
Universiteit Gent
Simon Jagers
Semiotic Labs
Schiphol Group
Giel Jurgens
Dennis Braamse
LambWeston/ Meijer
Jan Stoker
Hogeschool Utrecht
Roelf Venhuizen
Ivo van der Gaag
Alpha Storage Group
Ton Huibers
Nedschroef
Experts Utilities en Watervisie Rob Kreiter Sophie Dingenen
Bird & Bird
Teus van Eck
Martijn Kruisweg
TU Delft
Experts Het Nieuwe Produceren Aaldrik Haijer
Jacques Reijniers
AmbassadorWise
Water & Energy Solutions
EBS Business School
Corine Baarends
Petrus Postma
Richard Schouten
Jan Willem Slijkoord
VNO-NCW
&Flux
SA3M
SPIC Emmen
Geanne van Arkel
Diana Seijs
Bilfinger Tebodin
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
F_Industrielinqs Platform 03-2021.indd 21
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:56
FOTOPAGINA MEGATRANSPORT
FOTO’S: WE SHOOT IT
22
Een tank van zeshonderd kubieke meter is begin maart van Hengelo naar Teijin Aramid in Emmen gebracht. Het gevaarte is in twee delen over het water en de weg vervoerd. Stoplichten en verkeersborden moesten wijken voor deze bijzonder grote vracht, waarmee Teijin Aramid haar capaciteit kan uitbreiden.
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
J_Fotopagina.indd 22
In Emmen staat de grootste aramidefabriek ter wereld. In de spinnerij maakt het bedrijf het supersterke Twaron-garen. De tank is bedoeld voor opslag van hulpstoffen en is onderdeel van een meerjarenplan om de productiecapaciteit met 25 procent te vergroten en de productie te verduurzamen. In de loop van 2022 is deze extra productiecapaciteit volledig beschikbaar. De tank is in twee delen vervoerd, ieder met een diameter van circa 9,5 meter en een hoogte van 6 meter. Van Hengelo vervoerde een schip de tankdelen naar Drachten, waar deze zijn overgezet op trailers voor het laatste stuk naar Emmen.
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:54
ACTUEEL 23
Neste kiest Rotterdam voor
nieuwe fabriek
FOTO: NESTE
Het ziet ernaar uit dat Neste een nieuwe fabriek voor hernieuwbare producten gaat bouwen op de Eerste Maasvlakte in Rotterdam. Het bedrijf heeft daar al een raffinaderij voor duurzame diesel. De uiteindelijke investeringsbeslissing volgt eind dit jaar, of begin volgend jaar. De investeringskosten zijn geraamd op 1,5 miljard euro.
Liesbeth Schipper
Het verschil in kosten weegt significant in het voordeel van Rotterdam.
Neste kondigde in maart 2020 aan dat het van plan was haar productiecapaciteit voor hernieuwbare producten in Europa te vergroten. De twee mogelijke locaties: Rotterdam of Porvoo in Finland. Het bedrijf heeft inmiddels een grondige studie voltooid en daaruit blijkt dat het verschil in kosten significant in het voordeel weegt van Rotterdam.
voorbehandelingsinstallatie, een tankpark, steigers en een pijpleidingverbinding naar het terrein van Neste. Met de overname van de raffinaderij wilde Neste de voorbehandelingscapaciteit voor hernieuwbare grondstoffen in Rotterdam sneller opschalen. Het bedrijf betaalde 258 miljoen euro voor de overname.
Criteria
Groei
Het bedrijf heeft naar verschillende criteria gekeken, waaronder de huidige markten en het regelgevend kader dat ondersteuning biedt voor marktgroei. Maar ook de mogelijkheden voor inkoop van grondstoffen en de investerings- en exploitatiekosten. Verder keek het bedrijf naar de infrastructuur en koolstofarme nutsvoorzieningen evenals lokale synergieën en stimuleringsmaatregelen. Doorslaggevend waren de logistieke kosten, de locatiespecifieke bouwkosten en de beschikbaarheid van koolstofarme waterstofvoorzieningen. Daarnaast is de locatie in Porvoo complexer, wat leidt tot een hoger uitvoeringsrisico en een langere constructietijd. Rotterdam profiteert bovendien van de nabijheid van nieuwe markten en de nabijheid van grondstofbronnen.
Neste wil in de overgenomen raffinaderij een steeds complexere afval- en reststoffenstroom kunnen verwerken. Maar toen al steunde de overname ook verdere groei van de productiecapaciteit na 2023. De voorbehandelingscapaciteit in Rotterdam zal overigens pas eind 2024 volledig beschikbaar zijn voor de grondstoffen van Neste. De overgang zal namelijk gefaseerd verlopen van begin 2021 tot in 2024. In die periode zal Bunge de faciliteit gedeeltelijk in fasen terug leasen om haar klanten nog van producten te kunnen voorzien.
Overname Vorig jaar nam Neste in november al de Rotterdamse raffinaderij van Bunge Loders Croklaan over. De raffinaderij staat naast de bioraffinaderij van Neste en bestaat uit een
Count Terminal Neste nam in 2011 haar Rotterdamse productiefaciliteit voor hernieuwbare producten in gebruik. In Sluiskil heeft het bedrijf faciliteiten voor de opslag en voorbehandeling van hernieuwbare grondstoffen. Eerder dit jaar kocht Neste ook al een terminal in Rotterdam aan voor de opslag, raffinage en menging van duurzame afval- en reststoffen. Het ging toen om Count Terminal. www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
M_Actueel.indd 23
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:53
24
INNOVATIE
Duurzame energieopwekking in combinatie met opslag Nu wind- en zonne-energie een groter deel van de energieproductie voor hun rekening nemen, begint het energiesysteem te wankelen. De combinatie van energieopwekking en -opslag of koppeling van energieproductie aan bijvoorbeeld waterontzilting ontlast de netbeheerders en versterkt de businesscase. Innoveren is dan ook steeds vaker combineren.
David van Baarle
Energieopslag is nog steeds de achilleshiel van hernieuwbare energiesystemen die afhankelijk zijn van wind en zon. Tweederde van deze energie wordt namelijk opgewekt in een derde van de tijd. Dit is niet alleen lastig voor de producenten, maar ook een steeds groter probleem voor de netbeheerders. Die moeten hun netten immers zeer ruim bemeten voor misschien een paar stroompieken per jaar. Wat betreft die nachtvraag en dagelijkse schommelingen in vraag en aanbod kunnen batterijen de productiepieken opslaan en een paar uur later weer afgeven. Op de langere termijn biedt waterstof een efficiënter en goedkoper alternatief. Ook is er een keur aan andere opslagmethoden die interessant kunnen zijn voor de korte en middellange termijnopslag. Het is dan ook niet vreemd dat steeds meer partijen die zich bezighouden met energieproductie nadenken over transport en opslag van die energie. De total cost of ownership van een windturbine of zonnepark valt immers grotendeels samen met het aantal uren dat ze produceren. Bovendien kan het in sommige gevallen goedkoper zijn om een gas te transporteren dan een elektriciteitskabel aan te leggen. Zeker offshore is de aanlanding van de opgewekte energie een belangrijk deel van de totale kosten van een windpark. Op plekken met een volwassen gasinfrastructuur, zoals in de Noordzee, zou het zelfs redelijk eenvoudig zijn om de elektriciteit om te zetten naar waterstof. De overheid houdt nu bij het gunnen van offshore concessies rekening met oplossingen van de potentiële concessiehouders voor transport en opslag. Zo won Crosswind, een samenwerking van Shell en Eneco, onder meer de aanbesteding van het park door de investering in een elektrolyzer.
FOTO: HYGRO
Waterstofmolen
Het Duwaal-demoproject moet aantonen dat waterstofproductie van wind tot wiel mogelijk is.
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
N_Combitechnologie.indd 24
Een van de eerste partijen die de combinatie van windturbine en elektrolyzer onderzocht was de laatste Nederlandse windturbinebouwer Lagerwey. Samen met waterstofexpert Hygro en een aantal publieke en private partijen startte men drie jaar geleden met het Duwaal-project. Het demoproject moet aantonen dat waterstofproductie van wind tot wiel mogelijk is. Idee van de projectpartners is om een vier megawatt windturbine te voorzien van een geïntegreerde elektrolyzer met een vermogen van twee megawatt. De waterstof gaat vervolgens naar een vijfhonderd bar opslagen distributiesysteem dat op zijn beurt levert aan een vijftal tanklocaties. Het eerste waterstofstation is die van NXT Boekelermeer in Alkmaar. Daar zouden publieke voertuigen zoals vuilniswagens waterstof kunnen tanken, wat via een brandstofcel energie levert.
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:52
Spr Dan
Inmiddels bouwt Enercon, die Lagerwey vorig jaar overnam, een waterstofturbine op het ECN Windturbine Testveld Wieringermeer, nu van TNO. Deze zou in het tweede kwartaal waterstof moeten leveren. Bij dit project zijn windturbine en de elektrolyse nog fysiek gescheiden, maar wel al op elkaar afgestemd. Dankzij deze afstemming voorkomt men conversieslagen en bijbehorende energieverliezen. Hygro en TNO staan niet meer alleen in hun ambities. Begin dit jaar kondigden de twee afsplitsingen van Siemens, Siemens Gamesa en Siemens Energy, hetzelfde te doen. In een tijdsspanne van vijf jaar investeren de bedrijven gezamenlijk 120 miljoen euro in onderzoek naar de combinatie van de grootste windturbine die het bedrijf levert, de SG14-222 DD met een capaciteit van vijftien megawatt, en een elektrolyzer. Siemens Energy past de elektrolyzer zodanig aan dat het ook onder zware offshore omstandigheden kan produceren en synchroniseert de productie met die van de windturbine. Beide bedrijven denken rond 2025 een offshore demonstratie te leveren.
Golfenergie De plannen blijven niet bij windturbines alleen. De WaveRoller van het Finse AW-Energy is een apparaat dat energie uit oceaangolven omzet in elektriciteit. De heen- en weergaande beweging van het water, aangedreven door de golfslag, brengt het WaveRoller-paneel in beweging. Het apparaat werkt in gebieden ongeveer 0,3 tot twee kilometer van de kust op een diepte tussen acht en twintig meter. Op die diepte is de golfslag namelijk het krachtigst. Afhankelijk van de getijdenomstandigheden dompelt men de Waveroller geheel of gedeeltelijk onder en verankert hem aan de zeebodem. Een enkele WaveRoller-eenheid heeft een vermogen van 350 tot 1000 kilowatt met een capaciteitsfactor van 25 tot 50 procent, afhankelijk van de golfcondities op de projectlocatie. Terwijl het WaveRoller-paneel beweegt en de energie van oceaangolven absorbeert, pompen hydraulische zuigerpompen die aan het paneel zijn bevestigd, hydraulische vloeistoffen binnen een gesloten hydraulisch circuit. De onder hoge druk staande vloeistoffen worden naar een energieopslag- en afvlakkingssysteem gevoerd, dat in verbinding staat met een hydraulische motor die een elektriciteitsgenerator aandrijft. De elektrische output van deze duurzame golfenergiecentrale wordt vervolgens via een onderzeese kabel aangesloten op het elektriciteitsnet. Ook AW-energy ontwikkelt tegelijkertijd met de WaveRoller plannen om de energie op te slaan of in ieder geval nuttig in te zetten. In de plannen die het bedrijf onlangs ontvouwde, zit dan ook ondermeer een investering in een elektrolyzer. Het
FOTO: AW-ENERGY
25
De WaveRoller zet energie uit oceaangolven om in elektriciteit.
voordeel van golfenergie is dat deze vaker beschikbaar is dan windenergie. De Finnen beloven dan ook dat ze de elektrolyzer zestig procent van de tijd kunnen inzetten. Om waterstofgas te produceren, heeft het bedrijf ook zuiver water nodig. Dat wil AW-energy produceren via zeewaterontzilting. Een deel van het water wil men inzetten als vloeiwater voor de landbouw. Het is dan ook niet voor niets dat de eerste projecten nu in Portugal, Mexico, Sri Lanka en Indonesië zijn gepland.
Energieopslag is nog steeds de achilleshiel van hernieuwbare energiesystemen die afhankelijk zijn van wind en zon. Rainmaker Die laatste plannen lijken weer op een Nederlandse innovatie die inmiddels al een aantal jaren zijn weg vindt naar droge gebieden: De Dutch Rainmaker. Inmiddels is de naam van het bedrijf omgedoopt naar Rainmaker Worldwide. Dat is overigens niet de enige verandering. Want waar de innovatie destijds nog de combinatie van windturbine en waterproductie betrof, zijn die systemen toch weer losgekoppeld. Het bedrijf biedt inmiddels ook twee smaken watertechnologie: ontzilting en condensatie. Basistechnologie achter de innovatie is een klein koelsysteem dat de buitenlucht afkoelt en de hierbij vrijkomende condensdruppels opvangt. Elektrische compressoren persen buitenlucht door een warmtewisselaar, die de lucht afkoelt. De benodigde koude komt van een elektrische warmtepomp. www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
N_Combitechnologie.indd 25
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:52
MAGAZINES ONLINE TALKSHOWS BEREIK NETWERK EVENEMENTEN KENNIS DELEN BRANDED CONTENT NIEUWS
Industrielinqs pers en platform is een moderne uitgeverij en netwerk voor de industrie. Binnen onze platforms bouwen wij samen met partners, leden en experts aan uitgebreide kennisnetwerken.
Versterk uw netwerk! Meer informatie over partnerships, lidmaatschappen en contentproducten: Janet Robben +31(0)20 31 22 085 janet@industrielinqs.nl
Pascal van der Molen +31(0)6 26 92 96 88 pascal@industrielinqs.nl
Onze platforms
www.industrielinqs.nl Industrielinqs advertentie Advertenties.indd 26 nieuw.indd 1
7-9-2020 13:19:37 23-03-21 17:05
Spr Dan
Het mooie van dit systeem is dat het eerst waterdamp creëert om het vervolgens neer te slaan. Hetzelfde principe bleek ook goed toepasbaar op zeewaterontzilting. Normaal gesproken ontzilt men zeewater via reverse osmose. Het systeem van Rainmaker verdampt het zeewater onder lage druk via een warmtepompcondensatieproces. Een verdamper recupereert daarbij de warmte. De damp die vrijkomt bij het verwarmen van het water passeert daarna damp-selectieve en hydrofobe membranen. Dit membraan laat alleen waterdamp door, in tegenstelling tot omgekeerde osmose waar water met opgeloste zouten en andere vaste stoffen door het membraan gaat. De poriën in dit membraan zijn ook groter dan de poriën in omgekeerde osmose-membranen, zodat er minder druk en energie nodig is. De drijvende kracht van deze technologie is het partiële drukverschil, dat ontstaat door het temperatuurverschil tussen beide zijden van de membraanporiën. Dit principe maakt de technologie ook zeer geschikt voor restwarmtebenutting. Bedrijven of bijvoorbeeld hotels die veel warmte moeten wegkoelen, kunnen deze ook inzetten om water te ontzilten. De meeste klanten van Rainmaker zitten dan ook in waterstressgebieden of eilanden met weinig zoetwaterinfrastructuur.
‘De Battolyser wordt een essentieel hulpmiddel om de productie van grondstoffen groen te maken.’ FOKKO MULDER HOOGLERAAR DUURZAME ENERGIESYSTEMEN TU DELFT
Battolyser In een artikel over combinatietechnologieën kan de Battolyser niet ontbreken. De combinatie van elektrische opslag in zogenaamde Edison batterijen en waterstofproductie als de batterijen vol zijn bereikt een nieuwe fase. De innovatie van Fokko Mulder van de TU Delft wordt binnenkort geïnstalleerd bij de Magnum-centrale van Vattenfall. De demonstratie-installatie heeft een elektrische opslagcapaciteit van vijftien kilowattuur en een waterstofproductievermogen van vijftien kilowatt. Daarna verwacht Proton Ventures, dat de Battolyser ontwikkelt, snel op te schalen naar installaties van tien megawatt. De nikkel-ijzerbatterij die Edison in 1901 ontwikkelde had een relatief laag elektrisch opslagvermogen en bij het opladen trad bovendien elektrolyse op. Zodra de batterij verzadigd was,
FOTO: RAINMAKER
27
Rainmaker, een koelsysteem koelt de buitenlucht af en vangt hierbij vrijkomende condensdruppels op.
begon hij waterstof te produceren. Hoogleraar Fokko Mulder van de TU Delft zag met name die laatste eigenschap als pluspunt. Gekoppeld aan zonne- of windenergie kan de batterij eerst stroomtekorten opvangen als de productie terugloopt. De geproduceerde waterstof kan zelfs langer worden opgeslagen of ingezet in de industrie. Mulder ziet meerdere voordelen van de Battolyser vergeleken met alkaline elektrolyzers. ‘Conventionele alkaline elektrolyzers moeten blijven doorwerken wanneer de elektriciteit te duur is om waterstof te produceren. Het Battolyser-systeem doet dat niet. Het systeem kan direct schakelen tussen volledige waterstofproductie en het ontladen van de batterij. Daardoor kan het systeem overschakelen van elektriciteit-inkoop bij lage prijzen, naar elektriciteitverkoop bij hoge prijzen.’ Door zijn vermogen om continu waterstof te leveren, is de Battolyser geschikt voor de productie van ammoniak, methanol en andere processen zoals DRI, of directe reductie van ijzer. De continue aanvoer van waterstof is nodig om shutdowns van fabrieken of procesfluctuaties te voorkomen. De huidige technologieën kunnen dit niet, waarmee de Battolyser een essentieel hulpmiddel wordt om de productie van dergelijke grondstoffen groen te maken. Voor installaties op grotere schaal zou de Battolyser de voorkeur kunnen krijgen in de energietransitie, omdat wordt vertrouwd op elektroden gemaakt van nikkel en ijzer, materialen die in de mijnbouw onder eerlijke werkomstandigheden in ruime mate beschikbaar zijn. Daardoor wordt het mogelijk om Battolysertechnologie wereldwijd op te schalen. Volgens Mulder behaalt de Battolyser een uitstekende totale efficiëntie van maximaal tachtig tot negentig procent. ‘En dankzij zijn zeer robuuste en duurzame karakter levert hij energie voor vele jaren, wat ook beter is dan bestaande technologieën.’ www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
N_Combitechnologie.indd 27
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:52
28
TECHNIEKHELD
Falen van assets op grote schaal voorspeld Met meer dan tachtig sensoren op elf assets is het Sebastiaan Guzik, Nickel van de Mortel en hun team bij Sitech Services gelukt om het falen van assets in de kunstmestfabriek op de Chemelot site in Geleen te voorspellen. Een flinke uitdaging, omdat Industry 4.0 nog een nieuw gebied is voor de chemische industrie, de sensormarkt nog niet volwassen is en een goede draadloze verbinding in een fabriek ook wat voeten in de aarde heeft.
Dagmar Aarts
Een van Sitechs klanten wilde de prestaties van een aantal assets van haar fabriek in Geleen verbeteren. Het ging daarbij om assets die de meeste impact hadden vanwege onderhoudskosten en derving. Het team van Sebastiaan Guzik (32 jaar, reliability engineer) en Nickel van de Mortel (23 jaar, service delivery manager) wilde met behulp van dataanalyse de assets monitoren om zo vroegtijdig falen te kunnen detecteren. Nog niet eerder is volgens de twee een combinatie van Industry 4.0 en big data op zo’n grote schaal, elf assets en meer dan tachtig sensoren, toegepast in de industrie.
Wat hebben jullie eerst gedaan? Guzik: ‘We zijn gaan uitzoeken hoe assets falen. Zo’n faalvorm kan bijvoorbeeld een lager zijn of een afdichting die kapot is. Je zag dat sommige faalvormen steeds terugkwamen. Daarmee konden wij een set van dominante faalvormen definiëren. Door vervolgens een data-analyse te maken, kunnen we dit faalgedrag voorspellen.’
Wat heb je daarvoor nodig? ‘Voldoende sensordata en een gedegen data-analyse zijn nodig’, zegt Van de Mortel. ‘We zijn tegen enkele problemen aangelopen bij het verkrijgen van de sensoren. Het viel ons op dat de hele Industrial IoT markt (Internet of Things, red.) nog best wel onvolwassen is. Veel sensoren voldeden bijvoorbeeld niet aan de vraag van de klant of aan de specificaties van de fabrikant. Het viel met name op dat er standaardsensoren beschikbaar waren. Het bleek moeilijker te zijn om sensoren met een ietwat afwijkend karakter te krijgen die nodig waren voor de unieke machines. Uiteindelijk zijn enkele sensoren gevonden die goed genoeg functioneerden. Maar het ging niet zonder slag of stoot. Sommige fabrikanten hadden problemen met de levertijden. Anderen hadden wel sensoren, maar nog geen certificaat om op het KPN-netwerk te mogen zenden. Door de onvolwassenheid in de markt liepen wij vertraging op.’
Hoe is het jullie toch gelukt om de juiste sensoren in de fabriek te krijgen?
Techniekhelden Techniekhelden zijn technici die om bepaalde redenen onmisbaar zijn voor het bedrijf of die iets bijzonders doen of hebben gedaan met grote impact. Heeft u een collega die u in het zonnetje wilt zetten? Laat het ons weten via redactie@industrielinqs.nl
www.industrielinqs.nl
K_Techniekheld.indd 28
En toen kregen jullie problemen met de verbinding. ‘Het beeld was geschetst dat de signaalsterkte overal op de site goed was.’, zegt Van de Mortel. ‘Maar dat is anders in een
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
Guzik: ‘Er zijn enkele maanden overheen gegaan om het juiste bij elkaar te krijgen.’ Van de Mortel vult hem aan: ‘Sommige sensoren die niet draadloos waren, hebben we zelf aan een draadloze transmitter kunnen koppelen waardoor we het signaal toch via het LoRa-netwerk van KPN konden versturen.’
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:51
Spr Dan
FOTO: SITECH SERVICES
29
Met meer dan tachtig sensoren op elf assets is het Nickel van de Mortel en Sebastiaan Guzik en hun team bij Sitech Services gelukt om het falen van assets in de kunstmestfabriek op de Chemelot site in Geleen te voorspellen.
betonnen kelder. We hebben uiteindelijk extra voorzieningen, zoals een extra router opgehangen, waardoor het grootste gedeelte van de issues is opgelost. Maar het blijft altijd oppassen. Stel er wordt tijdens onderhoud een steiger neergezet naast de router, dan liggen de sensoren van het gedeelte van de fabriek dat nog wel werkt eruit. Daar zitten nog verbeterpunten.’
‘In 3,5 maand hebben we in totaal zestien uur aan productiestilstand bespaard.’ NICKEL VAN DE MORTEL SERVICE DELIVERY MANAGER SITECH
Guzik: ‘Ook willen we de standtijd van de sensoren verhogen. Veel fabrikanten beloofden een batterijduur van één, twee of drie jaar. Die batterijduur zou je volgens hen halen als je één keer per uur een berichtje verstuurd. Dat doen wij. Uiteindelijk bleek dat die batterijduur maar drie maanden tot een half jaar is. Een paar van die sensoren willen we vervangen door exemplaren met grotere batterijen.’
Hoe functioneert het nu? ‘Nu is het allemaal voldoende betrouwbaar’, zegt Van de Mortel. ‘In de modellen die we eerst hadden gemaakt hadden we de data van elke sensor nodig. Achteraf gezien realiseerden we ons dat dat niet perse nodig was voor het voorspellend vermogen. Het bleek ook voldoende te zijn om een paar sensoren niet mee te nemen als deze tijdelijk offline zijn.’
Hebben jullie al falen weten te voorkomen? Van de Mortel: ‘In 3,5 maand hebben we vier succescases gehad waarbij we in totaal zestien uur aan productiestilstand hebben bespaard. Twee daarvan zagen we na afloop bij de interpretatie van de data. Dat kwam omdat nog niet alles was geoptimaliseerd. Maar de potentie is er wel. De twee anderen zagen we wel op tijd. We konden de plant bijvoorbeeld op tijd waarschuwen dat een transportband uit het midden begon te lopen. In het verleden liep de transportband wel eens te ver uit het midden waardoor hij de constructie raakte. Dan valt de hele band stil en heb je productieverlies.’
‘Het is zaak om de modellen opnieuw te bekijken als we een grotere dataset hebben.’ SEBASTIAAN GUZIK RELIABILITY ENGINEER SITECH
Wat gaan jullie nu verder doen? ‘Het model is zo goed als de data die je aanvoert’, legt Guzik uit. ‘Hoe meer data je verzamelt om het model op te baseren, des te beter het wordt. Voor sommige modellen is bijvoorbeeld een jaar aan data nodig zodat je ook de verandering in buitentemperatuur mee kunt nemen. Het is zaak om de modellen opnieuw te bekijken als we een grotere dataset hebben. Dat is het streven voor de komende jaren. Ook willen we de scope uitbreiden binnen dezelfde site, maar ook naar andere fabrieken.’
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
K_Techniekheld.indd 29
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:51
30
PROJECT
Nieuwe hoogoven voor
groene toekomst ArcelorMittal Belgium heeft zijn hoogoven B in Gent vernieuwd. Hiermee is het staalbedrijf klaar voor een toekomst waarin hij niet alleen de CO2-uitstoot wil verminderen, maar ook afval uit de maatschappij wil verwerken.
De twintig jaar oude hoogoven is zo aangepast dat de productiviteit is verhoogd en zodat ze in de toekomst andere grondstoffen kan verwerken. Want ArcelorMittal is met een heleboel projecten bezig om zijn staalproductie te verduurzamen. Houtafval, plastic, afvalgassen en groene waterstof moeten daar als grondstof bij helpen. De bijproducten van het hoogovenproces moeten ook weer dienen als grondstof voor de cementsector, (petro)chemie en zelfs de voedingsindustrie. Het bedrijf heeft de ambitie om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.
Dagmar Aarts
5.000 ton staal In september 2020 is gestart met de vernieuwing van de oven. In februari was het project klaar. Zo’n anderhalve maand later dan gepland. Een van de redenen waren de coronamaatregelen. De hoogoven heeft een geoptimaliseerde vorm gekregen. Verder is ArcelorMittal overgeschakeld naar een nieuw PLC-platform en zijn de veiligheidsconcepten naar een hoger niveau gebracht. Daarnaast is er een nieuwe netwerkinfrastructuur gekomen, is de procescomputersoftware aangepast en zijn modellen voor de sturing van de nieuwe hoogoven geoptimaliseerd. Voor de hoogovenvernieuwing is 5.000 ton staal en 3.000 ton vuurvast materiaal gebruikt. Daarnaast is er 265 kilometer aan elektrische kabels getrokken.
Groene koolstof
Impact op de site De vernieuwing van de hoogoven had een behoorlijke impact op de site van ArcelorMittal in Gent. Met maar één van de twee hoogovens draaiende, kon er maandenlang minder worden geproduceerd. Daar was al rekening mee gehouden door van tevoren extra stock aan te leggen. Hoewel Covid-19 lastig was voor het werken tijdens de vernieuwing, zorgde het er ook voor dat er minder vraag was naar staal.
www.industrielinqs.nl
L_Project.indd 30
Bio-ethanol Bij het gebruik van koolstof ontstaat CO en CO2. Om die twee te scheiden, bouwt ArcelorMittal een installatie. Daarnaast bouwt ze ook nog een installatie, Steelanol genaamd, die
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
De nieuwe ‘state-of-the-art hoogoven’ dient als platform om nieuwe technologie en nieuwe grondstoffen in te kunnen zetten. In de hoogovens wil de staalproducent fossiele koolstof vervangen door groene en circulaire koolstof en door groene en circulaire waterstof. Nu worden nog fossiele varianten gebruikt in het proces. Bijvoorbeeld om de grondstof ijzererts te verwerken. Dit is een combinatie van ijzer en zuurstof. Voor de staalproductie moet het ijzergehalte richting de honderd procent gaan. De zuurstof moet dus worden verwijderd. Dat doet het bedrijf nu met fossiele koolstof. ArcelorMittal zet voor dit proces al steeds meer groene waterstof in. Maar heeft ook nog alternatieven nodig, want er is bij lange na niet genoeg groene waterstof beschikbaar. Ze zet daarom in op groene koolstof. Met de ‘Torero-installatie’ kan het bedrijf vanaf eind 2022 houtafval verwerken tot biokoolstof die geschikt is voor het hoogovenproces.
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
Spr Dan
FOTO: ARCELORMITTAL
31
In de hoogovens wil de staalproducent fossiele koolstof vervangen door groene en circulaire koolstof en door groene en circulaire waterstof.
de CO vervolgens met behulp van bacteriën omzet in bioethanol. Deze moet in 2022 operationeel zijn. En samen met chemiebedrijf Dow in Terneuzen draait het staalbedrijf een pilotproject om CO om te vormen tot synthetische nafta. Verder loopt er nog een project om restgassen van de cokesfabriek en de chemische industrie naar de hoogoven te begeleiden waar ze fossiele brandstoffen kunnen vervangen. Ook kijkt ArcelorMittal waar ze de CO2 in kan zetten om nuttige producten te maken voor de maatschappij. Zo loopt er een project om CO2 op te slaan in beton en onderzoekt ze samen met de Universiteit Gent of CO2 kan worden gebruikt om eiwitten te maken voor diervoeding.
Afval ArcelorMittal richt zich echter niet alleen op het emissieprobleem, maar ook op het afvalprobleem. De staalproducent wil zijn hoogovens inzetten als afvalverwerkers. Via het Torero-project kan het bedrijf afvalhout uit containerparken voorbewerken tot biokoolstof die geschikt is
voor het hoogovenproces. Ook lopen twee projecten waarbij plasticafval in de vorm van poeder of gas in de hoogoven kan worden geïnjecteerd. Dan is er ook nog het eigen afval. Dat probeert het bedrijf te hergebruiken. Het hoogovenslak wordt ingezet in de cementindustrie. Een andere vorm van slak, LD-slak, wordt gebruikt in waterbouwwerken.
ArcelorMittal Belgium ArcelorMittal Belgium heeft vestigingen in Gent, Luik, Genk en Geel en telt 5.000 medewerkers. De totale directe en indirecte tewerkstelling wordt op 30.000 banen geraamd. Het bedrijf produceert hoogwaardig staal voor de meest uiteenlopende toepassingen in de automobielsector en andere industriële sectoren zoals de groene-energiesector, bouwsector, witgoedsector en de verpakkingssector.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
L_Project.indd 31
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:51
32
PROJECTEN
GROOT ONDERHOUD Wie: Gate terminal Wat: onderhoud jetties 1 en 2 Waar: Maasvlakte Rotterdam Wanneer: juni - juli 2021
Vanaf 15 juni 2021 voert Gate terminal onderhoudswerkzaamheden uit aan haar jetties 1 en 2. Voor een periode van 26 dagen zijn dan geen schepen toegestaan aan de steigers. Gate heeft de opdracht voor het uitvoeren van de detailengineering en de constructie-activiteiten gegund aan Spie.
Wie: Teijin Aramid Wat: groot onderhoud Waar: Delfzijl Wanneer: april - juni 2021
Teijin Aramid op Chemiepark Delfzijl begint in april aan de grootste stop in haar geschiedenis. Deze zal tot medio juni duren. Het bedrijf produceert er de grondstof voor Twaron, een supersterke vezel die het bedrijf in Emmen spint.
VERVANGING, RENOVATIE EN SLOOP Wie: AVR Wat: vervanging turbine Waar: Rozenburg Wanneer: eerste kwartaal 2022
AVR Rozenburg vervangt een bijna vijftig jaar oude turbine door een nieuwe tegendrukturbine van Siemens. Deze kan op volle kracht 22 megawatt elektriciteit leveren. Tegelijkertijd blijft hij ook goed draaien bij 5 megawatt, terwijl er efficiënt lagedrukstoom wordt gemaakt. De voorbereidende werkzaamheden beginnen in mei 2021 waarna het project in het eerste kwartaal van 2022 moet zijn afgerond.
Wie: Dunea Wat: modernisering productielocatie Waar: Katwijk Wanneer: tot en met 2025
De procesautomatisering van productielocatie Katwijk wordt vervangen door volautomatische procesvoering enworden elektrotechnische installaties aangepast. BAM Industrie is in december 2018 begonnen met de vernieuwing van de energievoorziening van het drinkwaterpompstation. Dunea wil de middenspanning distributie en noodstroomvoorziening herinrichten.
Wie: EPZ Wat: ontmanteling kolencentrale Waar: Borssele Wanneer: 2019 - 2021
EPZ is begonnen met de ontmanteling van zijn kolencentrale in Borssele. De centrale is in 1987 in gebruik genomen en sinds 2000 wordt er ook biomassa meegestookt. Vóór de sloop is de installatie zoveel mogelijk gereinigd. Volgens de planning worden de ontmanteling en bodemsanering eind juli 2021 afgerond.
Wie: TenneT Wat: grote vervangingsopgave Waar: Nederland Wanneer: tot 1 januari 2032
TenneT gaat met negen partners 360 hoogspanningsstations aanpassen, vernieuwen of uitbreiden. De stations van 110kV en 150kV moeten in veel gevallen volledig worden vervangen. Ze zijn soms vijftig jaar of langer in bedrijf en aan het eind van hun technische levensduur.
Wie: Vattenfall Wat: ontmanteling Hemweg 8 Waar: Amsterdam Wanneer: vanaf 2020
Vattenfall heeft zijn kolencentrale aan de Hemweg in Amsterdam eind december 2019 gesloten. Het ontmantelingstraject van Hemweg 8 is begonnen in 2020. Het terrein wordt een plek voor productie, doorvoer en tijdelijke opslag van fossielvrije elektriciteit en warmte.
Wie: Waterschap Brabantse Delta Wat: renoveren afvalwaterpersleiding Waar: Noord-Brabant en Zeeland Wanneer: start medio 2019
De afvalwaterpersleiding transporteert afvalwater van industrieterrein Moerdijk en 35 dorpen en steden naar de RWZI in Bath. In 2019 is de renovatie van persstations bij Roosendaal, Bergen op Zoom en Bath gestart. Ook wordt de leiding over 3,5 kilometer verdubbeld. De extra leiding is in 2020 in bedrijf en de gerenoveerde persstations in 2023.
GROEN EN BIO Wie: o.a. Alco Bio Fuel Wat: recovery unit CO2 Waar: Gent Wanneer: voorjaar 2022
www.industrielinqs.nl
Bioraffinaderij Alco Bio Fuel (ABF), industriële gasleverancier Messer Benelux en IJsfabriek Strombeek investeren tien miljoen euro in een ‘recovery unit’ voor koolstofdioxide. Het gaat om een tweede unit bij Alco Bio Fuel in Gent. De installatie recupereert en zuivert CO2-gas uit de processtroom en zet het om in vloeistof. In het voorjaar van 2022 moet de unit operationeel zijn.
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 32
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
PROJECTEN 33
Wie: ArcelorMittal Wat: bio-ethanol uit afvalgassen Waar: Gent Wanneer: 2022
ArcelorMittal investeert via dochteronderneming C-Shift 120 miljoen euro in het project Steelanol om tien procent van de afvalgassen van het staalbedrijf om te zetten in bio-ethanol. C-Shift maakt gebruik van een nieuwe technologie waarbij bacteriën CO-rijk gas vergisten tot ethanol en kan straks zo’n 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar produceren.
Wie: ArcelorMittal en Dow Wat: pilot met CO/syngas Waar: Gent Wanneer: 2022
Staalproducent ArcelorMittal in België wil CO uit zijn afvalgassen leveren aan Dow Benelux in Terneuzen. Dow kan de CO met eigen overtollig waterstof combineren tot syngas. Allereerst worden voor 20 miljoen euro twee proeffabrieken gebouwd in Gent. In 2022 wordt op basis van de pilots besloten of het businessplan economisch levensvatbaar is.
Wie: Cargill Wat: biodieselfabriek Waar: Gent Wanneer: juni 2022
Cargill investeert 150 miljoen euro in een nieuwe biodieselfabriek in Gent. Deze krijgt een productiecapaciteit van 115.000 ton biodiesel per jaar en kan rioolslib, reststoffen uit de industrie en allerlei andere grondstoffen verwerken tot biodiesel. In juni 2022 moet de fabriek klaar zijn.
NIEUW PROJECT Wie: Deep Branch Wat: eiwitten uit CO2 en H2 Waar: Geleen Wanneer: onbekend
Biotechbedrijf Deep Branch wil een proeffabriek bouwen op Chemelot. Het bedrijf gebruikt micro-organismen om CO2 en waterstof om te zetten in eiwitten. Met de proeffabriek wil het bedrijf informatie verzamelen voor het engineeringontwerp van haar eerste productiefaciliteit op commerciële schaal. Die fabriek zou in al 2023 moeten produceren.
NIEUW PROJECT Wie: Dutch Sustainable Development Wat: bio-ethanol uit suikerbieten Waar: Axelse Vlakte Wanneer: begin 2024
Dutch Sustainable Development gaat op de Axelse Vlakte in Zeeland een nieuwe fabriek bouwen die bio-ethanol uit suikerbieten maakt. Niet via een tussenstap met suiker, maar rechtstreeks, dankzij de Betaprocess-technologie. Deze brengt de cellen van de suikerbiet via vacuümextrusie tot explosie, waardoor de suikers direct bloot komen te liggen.
Wie: o.a. Inovyn Wat: pilot met CO2/methanol Waar: Antwerpen Wanneer: eind 2022
Een consortium van Engie, Fluxys, Indaver, Inovyn, Oiltanking, Port of Antwerp en de Vlaamse Milieuholding gaat duurzame methanol produceren in de haven van Antwerpen. Op de site van Inovyn komt een pilotinstallatie die afgevangen CO2 en waterstof, gemaakt met groene energie, omzet in methanol. Tegen het einde van 2022 is de pilotfabriek operationeel en produceert hij ongeveer achtduizend ton duurzame methanol per jaar.
Wie: Nordsol Wat: proeffabriek voor PHBV Waar: Dordrecht Wanneer: eind 2021
Nordsol bouwt een bio-LNG-installatie op het terrein van Renewi in Amsterdam. De installatie produceert 3,4 kiloton bio-LNG per jaar uit biogas dat Renewi in vergisters maakt van organisch afval. Shell verkoopt het bio-LNG bij haar LNG-tankstations.
Wie: o.a. Paques Wat: proeffabriek voor PHBV Waar: Dordrecht Wanneer: eind 2021
Vijf waterschappen, Stowa, Paques en HVC gaan in Dordrecht een proeffabriek bouwen om PHBV te produceren. Dit is een volledig afbreekbaar en duurzaam bioplastic, gemaakt uit organische afvalstromen zoals zuiveringsslib, industrieel afvalwater en voedselresten. De proeffabriek komt bij de slibverwerkingsinstallatie van HVC in Dordrecht te staan.
Wie: Photanol en Nouryon Wat: organische zuren uit CO2 Waar: Delfzijl Wanneer: 2024
In een demofabriek van Photanol en Nouryon in Delfzijl zetten bacteriën CO2 om in organische zuren. De twee partijen willen de fabriek in 2023 gaan opschalen naar 30.000 ton. Deze commerciële fabriek moet vervolgens in 2024 in productie gaan.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 33
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
34
PROJECTEN
NIEUW PROJECT Wie: Relement Wat: aromaten uit biomassa Waar: Bergen op Zoom Wanneer: onbekend
Relement, een spin-off van TNO, vestigt zich op de Green Chemistry Campus. Het bedrijf gaat op commerciële schaal bio-aromaten uit biomassaresiduen produceren voor toepassing in onder meer smeermiddelen en coatings. Een van de eerste bio-aromaten die Relement op de markt brengt, is een alternatief voor ftaalzuuranhydride in alkydverf.
Wie: S4 GroNext Wat: waste-to-plastics fabriek Waar: Eemshaven Wanneer: medio 2021
S4 GroNext bouwt een fabriek in de Eemshaven waarin plastic afval dat niet recyclebaar is, wordt omgezet in gas. Dit kan vervolgens in de chemische industrie worden gebruikt als duurzame grondstof.
Wie: SCW Systems/Gasunie Wat: groen gas uit organische reststromen Waar: Delfzijl Wanneer: 2023
SCW Systems bouwt samen met partner Gasunie een fabriek in Delfzijl die jaarlijks 150 tot 200 miljoen kubieke meter groen gas produceert uit (natte) organische reststromen. Met de bouw van de fabriek is een investering gemoeid van 150 tot 200 miljoen euro. Naast groen gas wordt ook groene waterstof geproduceerd.
Wie: SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol Wat: fabriek duurzame vliegtuigbrandstof Waar: Delfzijl Wanneer: 2022
SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol willen Europa’s eerste productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof bouwen in Delfzijl. Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid ter plaatse. Groene waterstof zou worden gecombineerd met afval- en reststromen om 100.000 ton duurzame vliegtuigbrandstof en 15.000 ton bioLPG per jaar te produceren.
Wie: Synkero Wat: fabriek duurzame kerosine Waar: Amsterdam Wanneer: 2027
Start-up Synkero wil in de Amsterdamse haven een fabriek bouwen voor de productie van 50.000 ton duurzame kerosine. Grondstof is CO2 dat wordt afgevangen in de industrie of direct uit de lucht. Dit wordt samen met groene waterstof omgezet in synthetisch kerosine. De planning is dat de fabriek in 2027 draait.
Wie: o.a. Twence Wat: pilot met CO2/mierenzuur Waar: Hengelo Wanneer: 2021
Twence, Coval Energy, TNO en de TU Delft bouwen een pilot-installatie voor de productie van mierenzuur. De installatie wordt in eerste instantie gevoed met CO2 uit de bestaande natriumbicarbonaatinstallatie. Coval Energy ontwikkelt technologie. Mierenzuur heeft de potentie om als groene grondstof fossiele grondstoffen te vervangen.
Wie: Waternet Wat: groengasinstallatie Waar: Amsterdam Wanneer: tweede kwartaal 2021
Waternet bouwt in opdracht van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht een groengasinstallatie op het terrein van de rioolwaterzuivering in het westelijk havengebied van Amsterdam. De groengasinstallatie haalt CO2 uit biogas dat ontstaat bij het vergisten van slib. Door stikstof toe te voegen, krijg je groengas, met dezelfde calorische waarde als aardgas. De installatie maakt van ongeveer 14,7 miljoen m3 biogas zo’n 9,7 miljoen m3 groengas en 5,7 miljoen m3 bruikbaar CO2.
Wie: Zenid Wat: demofabriek duurzame kerosine Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend
Zenid, een initiatief van Rotterdam The Hague Airport, Climeworks, SkyNRG en Rotterdam The Hague Innovation Airport, wil in Rotterdam een demonstratiefabriek voor duurzame kerosine bouwen. Met afgevangen CO2 uit de lucht als grondstof. Uniper is bij het project betrokken voor de engineering en gaat de fabriek opereren.
UTILITIES Wie: Air Liquide Wat: luchtscheidingseenheid Waar: Moerdijk Wanneer: 2022
www.industrielinqs.nl
Air Liquide investeert 125 miljoen euro in een luchtscheidingseenheid voor de productie van zuurstof. In 2022 moet de fabriek in Moerdijk operationeel zijn. Bijzonder is dat het bedrijf de unit combineert met een energieopslagsysteem. De unit kan straks maximaal 2.200 ton zuurstof per dag maken.
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 34
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
PROJECTEN 35
Wie: Air Liquide Wat: stikstofverwijderingseenheid Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021
Air Liquide bouwt een nieuwe stikstofverwijderingseenheid op de site van BASF in Antwerpen. Deze kan het bedrijf van zeer zuiver gas voorzien om een efficiëntere productie van MDI mogelijk te maken. Naar verwachting is de nieuwe eenheid medio 2021 operationeel.
Wie: Air Products Wat: drie luchtscheidingsinstallaties Waar: Zuidbroek Wanneer: oktober 2021
Air Products bouwt drie luchtscheidingsinstallaties voor een nieuwe stikstofinstallatie van Gasunie in Zuidbroek, Groningen. De stikstof maakt geïmporteerd aardgas geschikt voor Nederlands gebruik. De fabrieken produceren 180.000 kubieke meter stikstof per uur zodra ze in oktober 2021 operationeel zijn.
Wie: Avaio en Aecom Wat: ontziltingsinstallatie Waar: Antwerpen Wanneer: 2024
Avaio en Aecom bouwen samen een ontziltingsinstallatie op het terrein van Covestro in de haven van Antwerpen. Deze pompt vanaf begin 2024 brak dokwater op en zet dit om in hoogwaardig proceswater voor de chemiesector. Avaio verwacht medio 2022 te kunnen beginnen met de bouw van de installatie. Die zou twee jaar later, in 2024, operationeel moeten zijn.
Wie: BP Geel Wat: stoomketel Waar: Geel Wanneer: 2021
BP Geel bouwt een nieuwe stoomketel die ervoor zorgt dat de site ook betrouwbaar van stoom wordt voorzien als een van de twee bestaande ketels in onderhoud is. De komende jaren worden de drie ketels op elkaar afgestemd om een optimale combinatie te maken. Zo zal een van de bestaande ketels op termijn een standby-ketel worden. In 2021 moet dat proces rond zijn.
Wie: Evides Industriewater Wat: demiwaterinstallatie Waar: Antwerpen Wanneer: voorjaar 2022
Evides Industriewater bouwt een slimme demiwaterinstallatie op de site van BASF in Antwerpen. De installatie gebruikt verschillende waterstromen uit de productie van BASF en zet restwarmte uit condensaat in voor verduurzaming van de zuivering. Dit resulteert in efficiënter watergebruik en een lagere energie- en chemicaliënverbruik.
Wie: Gasunie Transport Services Wat: uitbreiding stikstofinstallatie Waar: Zuidbroek Wanneer: 2022
Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.
Wie: Stercore Wat: mestvergassingsinstallatie Waar: Emmen Wanneer: 2022
Stercore heeft groen licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergassingsinstallatie in Emmen. De fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opgewekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.
Wie: Twence Wat: mestverwaardingsinstallatie Waar: Zenderen Wanneer: mei 2022
Twence bouwt een mestverwaardingsinstallatie in Zenderen. Met deze installatie kan 250.000 ton mest worden verwerkt. Hiermee wordt groen gas voor drieduizend huishoudens geproduceerd en worden schaarse grondstoffen teruggewonnen Naar verwachting zal de installatie in mei 2022 operationeel zijn.
Wie: Vattenfall, Gasunie en Equinor Wat: innovatieproject waterstof Waar: Eemshaven Wanneer: 2023
Vattenfall, Gasunie en het Noorse Equinor werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.
WIND EN ZON Wie: Blauwwind Wat: Borssele III en IV Waar: Noordzee Wanneer: 2021
De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5 megawatt windmolens van Vestas met een totale capaciteit van 731,5 megawatt. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur zijn.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 35
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
36
PROJECTEN
Wie: CrossWind Wat: windpark Hollandse Kust (noord) Waar: Noordzee Wanneer: 2023
CrossWind (joint venture van Shell en Eneco) bouwt het windpark Hollandse Kust (noord), 18,5 kilometer uit de Nederlandse kust bij Egmond aan Zee. Het windpark krijgt een vermogen van 759 megawatt en levert minstens 3.300 gigawatt uur per jaar. Het park omvat ook de toepassing van technologische demonstraties, zoals accu-opslag voor de korte termijn, turbines om onderlinge negatieve ‘windschaduw’-effecten te beperken en groene waterstof gemaakt door elektrolyse.
NIEUW PROJECT Wie: RWE Wat: zonnepark Kerkrade Waar: Kerkrade Wanneer: zomer 2021
RWE bouwt op een terrein van 12 hectare bij Kerkrade een zonnepark met een capaciteit van meer dan 14 megawatt. De ingebruikname van de meer dan 36.000 zonnepanelen is gepland voor het begin van de zomer van 2021.
ELEKTRIFICATIE Wie: Coolbrook Wat: testreactor naftakraker Waar: Geleen Wanneer: eerste helft 2021
Het Finse Coolbrook investeert twaalf miljoen euro in een zogeheten RDR-eReactor. Dit is een elektrische oplossing voor het verwarmen van de ovens in naftakrakers. De testreactor wordt op de Brightlands Chemelot Campus gebouwd en moet met een capaciteit van vijfhonderd kilo grondstoffen per uur produceren.
ELEKTROLYSE Wie: Tien private en publieke partners Wat: North-C-Methanol project Waar: Rodenhuize Wanneer: 2024
Tien private en publieke partners investeren 140 miljoen euro in het North-C-Methanol project. Dit project omvat een elektrolyzer van 65 megawatt die water met windenergie omzet in groene waterstof en een methanolfabriek die deze waterstof gebruikt om afgevangen CO2 van lokale industriële spelers om te zetten naar groene methanol. De partners voorzien trapsgewijs een opschaling naar 600 MW in 2030.
Wie: Bedrijven en overheden Wat: pilot groene waterstof Waar: Vlissingen-Oost Wanneer: 2025
Zeeuwse en Vlaamse bedrijven en overheden willen in 2030 een grote groene waterstoffabriek in bedrijf hebben. De fabriek moet een capaciteit krijgen van één gigawatt. en komt waarschijnlijk in Vlissingen-Oost te staan. Eerste stap is echter de bouw van een proeffabriek met een investering van honderd miljoen euro. Die moet er in 2025 zijn.
Wie: CEA, Paul Wurth, Engie, Sunfire, Neste Wat: pilot Multiplhy Waar: Rotterdam Wanneer: begin 2023
Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyzer met het bioraffinageproces van Neste in Rotterdam. De elektrolyzer produceert groene waterstof voor de productie van biobrandstoffen. Het gaat om ‘s werelds eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyzer voor waterstofproductie. De elektrolyzer krijgt een nominaal vermogen van 2,6 megawatt.
Wie: Gasunie en Nouryon Wat: waterstofproject Djewels Waar: Eemshaven Wanneer: Onbekend
Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject Djewels. De partners installeren een twintig megawatt elektrolyzer in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.
Wie: VoltH2 Wat: groene waterstoffabriek Waar: Vlissingen Wanneer: onbekend
VoltH2 investeert 100 miljoen euro in een groene waterstoffabriek in North Sea Port. Het gaat om een 25 megawatt elektrolyse-eenheid. De fabriek produceert jaarlijks tot 3.600 ton groene waterstof. Door haar design is ze ook uit te breiden tot 100 megawatt met een potentiële productie van 14.400 ton groene waterstof per jaar.
INFRA Wie: Antwerp@C Wat: CO2-infrastructuur Waar: Antwerpen Wanneer: onbekend
www.industrielinqs.nl
Antwerp@C, een consortium van Air Liquide, BASF, Borealis, ExxonMobil, Ineos, Fluxys, Port of Antwerp en Total, onderzoekt de haalbaarheid van een CO2-infrastructuur in Antwerpen. Het gaat om een centrale pijpleiding op zowel de linker- als de rechteroever en verschillende gemeenschappelijke behandelingsunits. Ook een gemeenschappelijke installatie voor het vloeibaar maken van CO2 en de tussentijdse opslag van CO2 zijn onderdeel van de infrastructuur.
SEPTEMBER 2020
industrie linqs Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 36
03 | 2021
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
PROJECTEN 37
Wie: Gasunie Wat: opslag groene waterstof Waar: Zuidwending Wanneer: 2026
Gasunie bereidt de opslag van groene waterstof in zoutcavernes voor bij Zuidwending. Het bedrijf slaat in Zuidwending al aardgas op in zes zoutcavernes en onderzoekt wat er nodig is om vier zoutholtes in te richten voor groene waterstof. De eerste opslag kan in 2026 worden gevuld. Daarvoor moet de bouw in 2023 of 2024 beginnen.
NIEUW PROJECT Wie: Gasunie Wat: hydrogen backbone Waar: Nederland Wanneer: 2026
Gasunie investeert 1,5 miljard euro in een nationaal transportnet voor waterstof. Dit net sluit grote industriële clusters aan op installaties waar straks blauwe of groene waterstof wordt gemaakt. Het bedrijf zet voor dit net bestaande gasleidingen in, die vrijkomen door de dalende aardgasvraag. De backbone kan er al in 2026 liggen.
Wie: North Sea Port Wat: Zeeland Waar: onbekend Wanneer: onbekend
Het havengebied van North Sea Port onderzoekt de haalbaarheid, vormgeving en uitrol van een grootschalige buisleidinginfrastructuur voor transport van CO2, waterstof of restgassen.
NIEUW PROJECT Wie: North Water Wat: transportleiding voor industriewater Waar: Delfzijl - Appingedam Wanneer: onbekend
North Water wil een transportleiding voor industriewater realiseren tussen Delfzijl en Appingedam. Door deze vervolgens aan te sluiten op de industriewaterleiding GarmerwoldeEemshaven wordt het mogelijk om industriewater op basis van oppervlaktewater te leveren aan de regio Delfzijl.
Wie: o.a. Shell Wat: restwarmte Shell Pernis Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend
Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.
RECYCLING Wie: o.a. Bek & Verburg Wat: pilot met recycling visnetten Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend
Bek & Verburg, Groningen Seaports en Impact Recycling zetten samen een pilotproject op om oude visnetten te recyclen. Ze onderzoeken of kunststof visnetten vanuit heel Nederland in Eemshaven kunnen worden gescheiden in PP en PE, beide met een zuiverheid van 98 procent. Na de proefperiode kan de installatie mogelijk tot twee ton visnetvezels per uur recyclen.
NIEUW PROJECT Wie: Black Bear Carbon Wat: pyrolyse autobanden Waar: Geleen Wanneer: onbekend
Black Bear Carbon gaat op Chemelot twee identieke productielijnen bouwen die rubbergranulaat van oude vrachtwagen- en autobanden langzaam pyrolyseren tot carbon black, pyrolyse-olie en -gas. De lijnen krijgen elk een capaciteit van 2.300 kilo granulaat per uur en kunnen samen 40.000 ton per jaar verwerken.
NIEUW PROJECT Wie: CFK Recycling Wat: pyrolyse aramidevezels Waar: Delfzijl Wanneer: onbekend
Het Duitse CFK Recycling wil met Teijin Aramid een pilot opzetten voor het recyclen van koolstofvezels door middel van pyrolyse. Het gaat om een pilot op kleine schaal voor de recycling van aramide. De insteek is vooral om te kijken wat er met het gerecyclede product mogelijk is.
Wie: Indaver Wat: demo-installatie Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021
Afvalbeheerder Indaver bouwt een demo-installatie voor het recyclen van vijftienduizend ton end-of-life plastics per jaar. De installatie zet gemengde polyolefines om in basisproducten als nafta en wax. Polystyrenen worden afgebroken tot monomeren die opnieuw als grondstof zijn te gebruiken. De installatie krijgt een capaciteit van twee ton per uur.
www.industrielinqs.nl
03 | 2021
Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 37
SEPTEMBER 2020
industrie linqs
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
38
PROJECTEN
Wie: Itero Wat: demofabriek Waar: Sittard-Geleen Wanneer: 2023
Het Britse Itero bouwt op de Brightlands Chemelot Campus een demonstratiefabriek voor het omzetten van moeilijk te recyclen plastic afval in een grondstof voor nieuwe plastics. De unit krijgt een capaciteit van 27.000 ton gemengd plastic afval per jaar. Voor toekomstige fabrieken kunnen meerdere modules naast elkaar worden gezet worden. Investering: 25 miljoen euro.
Wie: PolyStyreneLoop Wat: demofabriek Waar: Terneuzen Wanneer: eind tweede kwartaal 2021
PolyStyreneLoop wil naast chemiebedrijf ICL-IP in Terneuzen een demofabriek bouwen, die broomhoudend polystyreenafval recyclet. De bouw is begin 2019 gestart. Het proces levert schone polystyreen op die direct kan worden hergebruikt. De demofabriek kan drieduizend ton gerecycled polystyreen per jaar produceren.
Wie: Sabic en Plastic Energy Wat: chemische recycling plastic Waar: Geleen Wanneer: tweede helft 2022
Sabic investeert in een project voor de chemische recycling van moeilijk verwerkbaar plastic afval in een grondstof voor stoomkrakers. Het bedrijf werkt hierbij samen met Plastic Energy. De partners bouwen op Chemelot demofabriek met een capaciteit van vijftienduizend ton pyrolyseolie per jaar. Deze komt naar verwachting in 2021 in bedrijf.
Wie: Umincorp Wat: plastic recycling fabriek Waar: onbekend Wanneer: onbekend
Umincorp wil een tweede plastic recycling fabriek in Nederland bouwen. Het bedrijf heeft al een recyclingfabriek in Amsterdam en werkt bij de tweede samen met Bilfinger voor de engineering, procurement en constructie.
Wie: UPM Wat: bioraffinaderij Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend
Het Finse UPM wil een geavanceerde bioraffinaderij met een capaciteit van 500.000 ton hooogwaardige hernieuwbare brandstoffen bouwen. Het bedrijf ziet Rotterdam als mogelijke plek voor de nieuwe raffinaderij, naast het Finse Kotka . Grondstof voor de raffinaderij zijn houtige biomassa en duurzaam vloeibaar afval en andere restgrondstoffen.
SEPTEMBER 2020
www.industrielinqs.nl
industrie linqs
Verbindt industriële ketens Naamloos-2 1
31-07-20 14:43
www.ind ustrielinq s.nl www.ind ustrielinq s.nl
industrie linqs
SEPTEMB SEPTEM 2020 BERER2020
VERBI NDT INDUS TRIËLE KETEN S Naamloos-2 1
31-07-20 14:43
Industrielinqs inspireert en verbindt met actuele berichtgeving, wekelijkse nieuwsbrieven, online talkshows en diverse evenementen. Abonnees van het magazine Industrielinqs krijgen meer: • Acht edities Industrielinqs per jaar, met onder andere de projectendatabase • Industrielinqs Catalogus in de winterperiode • Industrielinqs Project & Innovatie update in de zomerperiode • Twee digitale edities Industrielinqs • Toegang tot alle interviews, artikelen en edities op de website www.industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau
Energietranstie kost 52 miljard euro
Aluminiumfabriek
als spil in de energietransi Corona verscherpt discussie Prorail noodzaa wil terug naar k shutdow ns hoger
veiligheidsniveau
Samenwerking waterketens Energietranstie bespaart systeemkost kosten
52 miljard euro
tie
Zijn micro-organismen fabrieke
Gunvor van begint alsnog de toekoms t? aan uitgestelde stop
n
Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop
A_Voorplaat.indd 1 09-09-20 10:17
Ga direct naar industrielinqs.nl/abonneren en blijf anderen voor Aboadv ILINQS halve liggend.indd industrie linqs 03 | 2021
www.industrielinqs.nl
SEPTEMBER 2020
Naamloos-2 1
G_Projecten 03-2021.indd 38
1
09-09-20 10:19
31-07-20 14:43
23-03-21 16:50
Circulair Circulair koelwater koelwater 100% 100%chemievrij: chemievrij:rigoureus rigoureuseenvoudig eenvoudig
100% CHEMIEVRIJ 100% CHEMIEVRIJ
IVG-CT IVG-CT
KOELTOREN KOELTOREN
GERECYCLED GERECYCLED AFVAL-& KOELWATER AFVAL-& KOELWATER
DeDe watertransitie staat voor de de deur. DeDe hoogste tijdtijd omom watertransitie staat voor deur. hoogste ‘Take, Make & Waste’ definitief omom te draaien naar ‘Reduce, ‘Take, Make & Waste’ definitief te draaien naar ‘Reduce,
100% chemievrij en en circulair te koelen. DatDat betekent: 100% chemievrij circulair te koelen. betekent: zonder risico’s, zonder hoge kosten en en metmet eeneen oplossing zonder risico’s, zonder hoge kosten oplossing
Re-use & Recycle’. DatDat klinkt complex, maar datdat is het niet. Re-use & Recycle’. klinkt complex, maar is het niet. Onze hoogwaardige IVG-CT koelwateroplossing maakt hethet Onze hoogwaardige IVG-CT koelwateroplossing maakt
diedie zich breeduit heeft bewezen in de prakijk. Te Te mooi zich breeduit heeft bewezen in de prakijk. mooi omom waar te zijn? NietNiet bij bij Pathema. Daarom beloven wij:wij: waar te zijn? Pathema. Daarom beloven
voor u als waterverbruiker eenvoudig omom voor u als waterverbruiker eenvoudig
eenvoud als als basis, impact als als garantie. eenvoud basis, impact garantie.
€€
€€ €€ 100% 100% chemievrij chemievrij
Direct Direct rendement rendement
€€ Laagste Laagste (water)footprint (water)footprint
Geheel Geheel ontzorgd ontzorgd
Circulair Circulairkoelen koelenzonder zonderrisico’s? risico’s? t: t: 013 - 78 2020 201 sales@pathema.nl www.pathema.nl 013 - 78 201e: e: sales@pathema.nlw:w: www.pathema.nl
Omslag los Ilinqs 3-2021.indd 39
16:58 23-03-21 16:54 23-03-21 16:54
Wij zijn dé netwerkspecialisten, die IT en OT betrouwbaar, kwalitatief en veilig weten te verbinden. Waarom MODELEC? Gedegen advies en ondersteuning bij: • Netwerk ontwerpen • Configureren • Afname FAT/SAT • Ondersteuning op locatie • Trainingen
IIoT platform 4G & 5G oplossingen
Industriële Netwerktechnologie
Protocol Gateways & Converters
MODELEC Data-Industrie B.V. Email: contact@modelec.nl
Omslag omslagbestand.indd los Ilinqs 3-2021.indd 1 40 ILINQS
23-03-21 16:58
industrielinqs | 03 | 2021
Industriële Cybersecurity