Industrielinqs 1, 2022 by Industrielinqs pers en platform

www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

JANUARI2020 2022 SEPTEMBER

industrie linqs

VERBINDT INDUSTRIËLE KETENS industrielinqs | 01 | 2022

Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Vergroen industrie

in samenwerking met netbeheerder Combineren van technieken

Prorail terug naar hoger heeft dewil toekomst veiligheidsniveau

Omslag los Ilinqs 01-2022.indd 1

Circulaire kooldioxide zoekt Energietranstie kost balans 52 miljard euro

HyCC bouwt aan grootschalige Gunvor begint alsnog aan productie waterstof uitgestelde stop

10:24 12-01-2022 10:19

Omslag los Ilinqs 01-2022.indd ILINQS omslagbestand.indd 2 2 2 ILINQS omslagbestand.indd

12-01-2022 10:25

Logisticon Logisti

COMMENTAAR

Linken leggen Momentum. Daar draait het bij kansen en veranderingen vaak om. Zo lijkt 2022 zomaar een belangrijk jaar voor waterstof. De eerste belangrijke vergunningen worden afgegeven en er staan verschillende investeringsbeslissingen gepland voor de bouw van groene waterstoffabrieken. Ook in de media draait het om momentum. Al jarenlang is innovatie een belangrijk vehikel om te overleven. Papier krijgt een andere rol, digitaal verkennen we steeds meer mogelijkheden en evenementen worden steeds meer tv-shows. De coronatijd heeft alles versneld. Voor 2020 werd me regelmatig gevraagd wat Industrielinqs met webinars ging doen. Het antwoord bleef ik schuldig. Maar nadat we vanaf 17 maart 2020 met ons allen op Teams, Zoom en meer stortten, was er ineens een veel groter bereik. Een momentum voor online talkshows. Inmiddels hebben we er meer dan twintig edities van Industrielinqs LIVE op zitten en er staan verschillende op de rol. Het is nu het moment om weer naar onze papieren magazines te kijken. Medio 2020 hebben we iMaintain en Utilities samengevoegd tot het magazine Industrielinqs. Vanaf 2022 verschijnen onze twee magazines Industrielinqs en Petrochem om en om. Abonnees van het ene blad krijgen ook het andere. Minimaal tien edities en de Industrielinqs catalogus. De inhoud van beide bladen groeide al naar elkaar toe. Haast synchroon aan de industrie en de energiesector. Staal, chemie, food, papier, energie worden steeds meer onderdeel van een geïntegreerd systeem. Onderwerpen als transitie, veiligheid, werkgelegenheid, investeringsklimaat zijn steeds meer cross-sectoraal. Natuurlijk zal de nadruk van Petrochem op de chemische keten liggen en in Industrielinqs zal iets meer nadruk liggen op onderhoud en transitie. Maar samen kleuren ze een geïntegreerd industrieel palet in. Uiteindelijk draait het bij Industrielinqs om wat zestien jaar geleden al in de naam is ingegeven: linken leggen in de industrie. In welke vorm en met welk medium dan ook, willen we dat blijven doen. We grijpen elk momentum aan om dat nog beter te kunnen doen. Hopelijk doet u ook mee in deze transitie.

Wim Raaijen hoofdredacteur

Traffic Breg Schoen 020 3122 088 abonnementen@industrielinqs.nl

Colofon Nummer 1 - 2022

Commercieel Janet Robben 020 3122 085 janet@industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Uitgave van Industrielinqs pers en platform Gedempt Hamerkanaal 153 1021 KP Amsterdam 020 3122 088 - info@industrielinqs.nl

Lay-out Bureau OMA BV, Doetinchem

Hoofdredactie Wim Raaijen wim.raaijen@industrielinqs.nl David van Baarle david@industrielinqs.nl

Cover Hoofdfoto: Eric de Vries Overig beeld: AdobeStock Advertentieverkoop Jetvertising www.jetvertising.nl Rob Koppenol 070 3990 000

Eindredactie Miriam Rook en Liesbeth Schipper redactie@industrielinqs.nl

arthur@jetvertising.nl

Met medewerking van Evi Husson

Drukwerk PreVision Graphic Solutions

Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Breg

Wim

rob@jetvertising.nl

Arthur Middendorp 070 3990 000

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

David

Liesbeth

Miriam

Abonnementsprijzen: Abonnement NL/BE Introductie NL/BE Overig buitenland Proefabonnement 3 mnd Studenten Losse verkoopprijs Digitaal abonnement

€ 139,50 € 104,50 € 163,00 € 32,00 € 45,00 € 20,00 € 53,50

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen en wijzigen kan per e-mail naar abonnementen@ industrielinqs.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is acht weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door ons is ontvangen. Als u hierom verzoekt, ontvangt u een

bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Overige vragen kunt u stellen per e-mail naar abonnementen@industrielinqs.nl of neem telefonisch contact met ons op via 020 312 20 88. Prijswijzigingen voorbehouden. ISSN: 2667-1123 © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. Papier binnenwerk: PAPER & BOARD MADE OF

AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU

Papier omslag:

Suzanne

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

B_Commentaar-Colofon.indd 3

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:10

SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs

Verbindt industriële ketens Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

www.ind ustrielinq s.nl www.ind ustrielinq s.nl

industrie linqs

SEPTEMB SEPTEM 2020 BERER2020

VERBI NDT INDUS TRIËLE KETEN S Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Industrielinqs inspireert en verbindt met actuele berichtgeving, wekelijkse nieuwsbrieven, online talkshows en diverse evenementen. Abonnees van het magazine Industrielinqs krijgen meer: • Acht edities Industrielinqs per jaar, met onder andere de projectendatabase • Industrielinqs Catalogus in de winterperiode • Industrielinqs Project & Innovatie update in de zomerperiode • Twee digitale edities Industrielinqs • Toegang tot alle interviews, artikelen en edities op de website www.industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Aluminiumfabriek

als spil in de energietransi Corona verscherpt discussie Prorail noodzaa wil terug naar k shutdow ns hoger

veiligheidsniveau

Samenwerking waterketens Energietranstie bespaart systeemkost kosten

52 miljard euro

tie

Zijn micro-organismen fabrieke

Gunvor van begint alsnog de toekoms t? aan uitgestelde stop

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

A_Voorplaat.indd 1 09-09-20 10:17

Ga direct naar industrielinqs.nl/abonneren en blijf anderen voor Aboadv ILINQS halve liggend.indd 1

ADOPTEER EEN PUP

09-09-20 10:19

ADVERTENTIE-INDEX Abonnees .............................................................................................................. 4

Easyfairs ................................................................................................... bijsluiter

Hogeschool Utrecht ..........................................................................................14

Industrielinqs pers en platform .....................................................................26

KNGF ....................................................................................................................... 4

Logisticon Water Treatment ............................................................................43

EN HELP ’M BLINDENGELEIDEHOND WORDEN. OMV Gas Marketing Trading & Finance .......................................................44

WWW.ADOPTEEREENPUP.NL

EN HELP ’M BLINDENGELEIDEHOND WORDEN.

WWW.ADOPTEEREENPUP.NL

Advertenties.indd 4

UNIS Group ........................................................................................................... 2

Van Meeuwen Lubrication ........................................................................ 15,16

12-01-2022 10:03

INHOUD

INTERVIEW Vergroen de industrie in samenwerking met 8 netbeheerder Het goede nieuws dat er eindelijk een kabinet is gevormd, ging gepaard met het nieuws dat er 35 miljard euro wordt vrijgemaakt voor vergroening van de Nederlandse industrie. Daarin maakt het aandeel groene stroom een veel groter deel uit van de Nederlandse energiemix. Dat dit een uitdaging is voor hoogspanningsnetbeheerder TenneT is nog zacht uitgedrukt. Toch heeft de industrie deels zelf in de hand hoe hoog de druk op het net en de daaruit vloeiende maatschappelijke kosten worden. Erik van der Hoofd en Patrick van de Rijt, respectievelijk hoofd marktontwerp en marktanalyse bij TenneT, willen graag in gesprek met de industrie en de overheid om samen tot de juiste keuzes te komen.

12 THEMA Combineren van technieken heeft de toekomst

Digitalisering is niet meer weg te denken in de industrie. Er is steeds meer mogelijk. Wat zijn de innovaties op dit gebied met betrekking tot asset management? ‘Nieuwe communicatietechnologieën zoals NB-IoT en 5G, de cloud en AI-modellen met Machine Learning protocollen zorgen ervoor dat de industrie veel meer kan met digitalisering, terwijl het ook goedkoper en betrouwbaarder wordt’, zegt Staf Seurinck, Country Managing Director bij ABB Nederland.

INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2021 18 EUROPEAN Circulaire kooldioxide zoekt balans Hoewel het opslaan en recirculeren van CO2 vaak in één adem worden genoemd, zijn het twee heel andere takken van sport. Beide opties zijn noodzakelijk om de CO2-uitstoot terug te dringen en de energie- en grondstoffentransitie vlot te laten verlopen. Volgens Earl Goetheer van TNO en Peter Moser van RWE moeten toegevoegde waarde en energieverbruik wel in balans zijn om de businesscase en de levenscyclusanalyse sluitend te krijgen.

INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2021 24 EUROPEAN Momentum voor waterstof Het jaar 2022 kan zo maar eens bepalend worden voor waterstof. Waarbij meerdere wegen naar Rome leiden. Bedrijven als Shell, RWE, Air Liquide en Uniper gaan de transitie van binnenuit aan. Andere zoeken het in nieuwe constructies. Denk aan het recent opgerichte HyCC. Er zijn ook new kids on the block. Spelers als Lhyfe, die de oude garde uitdagen in snelheid en het aantrekken van talent.

HyCC bouwt aan grootschalige productie 28 PROJECT waterstof Begin 2022 wordt de vergunning gepubliceerd voor waterstofproject Djewels 1. Een belangrijke stap op weg naar een investeringsbeslissing halverwege 2022. Gasunie en HyCC, het nieuwe waterstofbedrijf van Nobian en de Green Investment Group, willen de installatie eind 2024 operationeel hebben.

En verder

6 Actueel 22 Platformpagina’s 30 European Industry & Energy Summit 2021: Dragons nemen innovators onder hun vleugels 34 Projecten

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

C_Inhoud.indd 5

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

ACTUEEL

Kort nieuws Nu Aluchemie de deuren definitief heeft gesloten, kan de sloop en de sanering van de site in de Botlek beginnen. Het is de bedoeling dat het terrein helemaal terug naar greenfield wordt getransformeerd, zoals het was toen Aluchemie er in 1962 begon.De locatie beslaat een oppervlakte van ongeveer veertig voetbalvelden, met daarop en eronder installaties, ovens en infrastructuur. Aluchemie produceerde er ruim vijftig jaar koolstofanodes voor de aluminiumindustrie, met onder andere drie productielijnen, vier vormmachines en zeven ovens. Het bedrijf is eigendom van de Brits-Australische mijnbouwgroep Rio Tinto en de Noorse stroom- en aluminiumproducent Hydro. Een wereldwijde overcapaciteit aan aluminium zette de prijzen al een poosje onder druk. De eigenaren moesten begin vorig jaar een beslissing nemen: verkoop, investeren of sluiten. Het werd sluiting per 31 december 2021. De sloop en sanering verloopt in verschillende stappen. Eerst worden de gebouwen gesloopt, daarna de infrastructuur uit de grond verwijderd en tot slot wordt de bodem gereinigd. De ambitie is om zoveel mogelijk oud materiaal te recyclen. Naar verwachting duurt de sloop en de sanering zo’n twee jaar. Het is nog onduidelijk welke bestemming het terrein krijgt. Naar verwachting krijgt het snel een herbestemming omdat het productieproces een grote milieu- en stikstofruimte had, die nu vrijkomt. Het Israëlische bedrijf UBQ Materials wil in Bergen op Zoom een fabriek bouwen die huishoudelijk afval omzet in een thermo plastisch materiaal. De productiefaciliteit moet vanaf eind 2022 zo’n 70.000 ton UBQ-materiaal gaan produceren. Een deel daarvan, 10.000 ton per jaar, gaat naar Ducor Petrochemicals in Rotterdam. Dit bedrijf vermengt het thermoplastische materiaal met eigen PP-harsen. Het moederbedrijf van Ducor, het Israelische Bazan, wil tegen 2025 vijftien procent groene polymeren en tegen 2030 dertig procent groene polymeren produceren. UBQ gebruikt een gepatenteerd proces om gemeentelijk afval te verwerken. Het proces is volgens het bedrijf energiezuinig, gebruikt geen water en produceert ook geen afvalwater. Het geproduceerde materiaal lijkt op plastic en kan daar eventueel gemakkelijk mee worden vermengd. Het kan breed worden toegepast, van pijpen en pallets tot winkelwagentjes en auto-onderdelen. www.industrielinqs.nl

D_Actueel.indd 6

RWE zet een belangrijke stap voor de bouw van een fabriek voor groene wa terstof met een vermogen van vijftig megawatt in de Eemshaven. Daarvoor verstrekte de Provincie Groningen op 29 december een milieuvergunning. Eind 2020 presenteerde energiebedrijf RWE al plannen voor een industriële waterstofketen in de Eemsdelta. Naast de energie centrale in Eemshaven wil het bedrijf groene waterstof produceren als grondstof voor nabijgelegen chemische industrie. Zo heeft de energiereus een intentieverklaring getekend voor de toekomstige levering aan BioMCN in Delfzijl. Sinds een paar jaar produceert BioMCN extra methanol door een reststroom waterstof aan pure CO2 verbinden. Daarmee slaagde het bedrijf als eerste in Nederland om op industriële schaal CO2 als grondstof in te zetten. Een volgende

stap is opschaling met groen geproduceerde waterstof, zodat BioMCN nog meer CO2 in waardevolle chemische bouwstenen en brandstof kan omzetten. Ook is RWE van plan groene waterstof te leveren aan Evonik, eveneens in Delfzijl. De verstrekking van de vergunning brengt de bouw van een elektrolyse-installatie dichterbij. In het begin moet die een vermogen krijgen van vijftig megawatt en is dan direct gekoppeld aan RWE’s windpark Westereems in Eemshaven. Daarmee is het project van RWE het grootste vergunde waterstofproject van Nederland. Er liggen grotere plannen op de tekentafel, maar die zijn nog minder concreet. Voor de fabriek moet nog wel een bouwvergunning worden verstrekt, maar met de recent verleende milieuvergunning lijkt de belangrijkste hobbel genomen voor een definitief investeringsbesluit.

Investeringsbeslissing waterstoffabriek Shell lijkt nabij De investering van Shell in een groene waterstoffabriek in Rotterdam lijkt in de maak. Het concern maakt nu al de belangrijkste technologieleveran cier bekend. Thyssenkrupp gaat de installatie van tweehonderd megawatt ontwerpen en bouwen. Daarvoor levert de Duitse technologie gigant elektrolysemodules van twintig megawatt. Officieel moet Shell ergens komende maanden de investeringsbeslissing nog nemen, maar dat lijkt een formaliteit. De eerste bouwwerkzaamheden van de elektrolyse-installatie zijn gepland voor het

voorjaar. ‘Holland Hydrogen I’ gaat naar verwachting vanaf 2024 waterstof produceren. De waterstoffabriek komt in een hal met de omvang van twee hectare op de Tweede Maasvlakte. De groene waterstof is straks bedoeld voor industrie en het vervoer. De elektriciteit is dan afkomstig van het offshore windmolenpark Hollandse Kust (Noord). Dit offshore windpark van 759 megawatt zal in 2023 operationeel zijn en is een joint venture van Shell en Eneco. De waterstof kan worden getransporteerd via een pijpleiding van ongeveer veertig kilometer die loopt van de fabriek naar het Energie- en Chemie Park Rotterdam, ofwel Shell Pernis.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

Milieuvergunning voor waterstoffabriek RWE in Eemshaven

FOTO: ADOBESTOCK

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:12

Spr Dan cijfe

Engie en Equinor willen blauwe waterstof produceren in Gent

Naast commerciële gesprekken met potentiële afnemers van waterstof starten Engie en Equinor nu dus ook een haalbaarheidsstudie naar de technische en economische geschiktheid van een locatie in Gent. Met het havenbedrijf lopen er al besprekingen over de integratie met de haveninfrastructuur. ‘Het H2BE-project past in ons strategisch plan Connect 2025 omdat het de overgang naar klimaatneutraliteit en de ontwikkeling van de vereiste waterstof- en CO2-infrastructuur versnelt’, aldus Daan Schalck, CEO North Sea Port. De aanwezigheid van waterstof- en CO2-infrastructuur is cruciaal voor het slagen van het project. Daarom hebben de bedrijven hun krachten gebundeld met Fluxys Belgium, de onafhankelijke

FOTO: ADOBESTOCK

Engie en Equinor onderzoeken de technische en economi sche haalbaarheid van een fabriek die blauwe waterstof produceert in Gent. Het H2BE-project gebruikt autothermi sche reforming-technologie (ATR) om waterstof uit aardgas te produceren. Afgevangen CO2 wordt vervolgens getrans porteerd en opgeslagen onder de Noorse Noordzee. beheerder van het aardgastransportnet in België. Door grote volumes op de markt te brengen, kan het H2BE-project belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de waterstof- en CO2-infrastructuur met open toegang van Fluxys. In januari vroeg Fluxys al aan mogelijke gebruikers en industriële spelers van het toekomstige waterstof- en CO2-netwerk deel te nemen aan een informatieve marktraadpleging. Nu vraagt het bedrijf aan industriële partijen hun belangstelling uit te spreken voor een aansluiting. Dit is een volgende stap in de richting van het aanleggen van nieuwe leidingen en het herbestemmen van bestaande infrastructuur. Zo kan Fluxys tegen 2026 zorgen voor efficiënt vervoer van zowel waterstof als CO2.

Eerste emissievrije mouterij ter wereld in Eemshaven Holland Malt start met de realisatie van een emissievrije mouterij in de Eemshaven. Door een innovatief warmtesysteem maakt het bedrijf voor het moutproces niet langer gebruik van fossiele brandstoffen, biomassa of an dere schadelijke energiebronnen. Vanaf 2024 is het systeem operationeel. Met het volledig dichtdraaien van de gaskraan reduceert de mouterij een CO2-uitstoot vergelijkbaar met de uitstoot van 14.000 huishoudens per jaar. Het moutproces is een energie-intensief proces, met name voor het drogen van het mout

is veel warmte nodig. Warmte die nu wordt opgewekt door het verbranden van fossiele brandstoffen of biomassa. De grootste innovatie in de energietransitie van de mouterij zit in het hergebruik van de eigen restwarmte en de energiebesparing die dit oplevert door inzet van warmtepompen. Jos Jennissen, CEO Holland Malt: ‘De restwarmte uit ons droogproces vangen we af op 23 graden en kunnen we middels de warmtepomp opwaarderen naar de benodigde 85 graden. Zo kunnen we het hergebruiken voor een volgend droogproces. De inzet van de warmtepomp levert een energiebesparing van 67 procent op.

Het warmtesysteem moet natuurlijk wel voorzien worden van energie. De energie die daarvoor nodig is, halen we volledig uit duurzame energiebronnen.’ De stap van Holland Malt ligt in lijn met de ambitie van moederbedrijf Royal Swinkels Family Brewers om het bedrijf circulair door te geven. Het project komt mede tot stand dankzij de samenwerking met Provincie Groningen, Groningen Seaports, RWE Technology International en de overheid. Ook de eerste grote klanten (brouwers) hebben zich aangesloten bij dit project. Vanaf 2024 nemen zij honderd procent emissievrij geproduceerd mout af van de mouterij.

Ineos heeft groen licht voor bouw van ethaankraker Ineos heeft de omgevingsvergun ning voor Project ONE binnen en kan dus door met de realisatie van een ethaankraker in Antwerpen. Het con cern investeert ruim 3 miljard euro in het project en verwacht dat de stoomkraker in 2026 in productie is. ‘Door in ons ontwerp consistent te kiezen voor de best beschikbare technieken die vandaag voorhanden zijn, vestigen we

een nieuwe milieustandaard binnen onze sector’, stelt John McNally, CEO INEOS Project ONE. ‘Onze ethaankraker zal de laagste koolstofvoetafdruk van Europa hebben: drie keer lager dan de gemiddelde Europese stoomkraker en minder dan de helft van de tien procent beste presteerders in Europa.’ In het ontwerp is bovendien de nodige flexibiliteit ingebouwd om andere technologieën te integreren zodra deze zich

hebben bewezen, zoals koolstofafvang en -opslag en het opdrijven van het gebruik van waterstof als koolstofarme brandstof tot honderd procent naarmate er klimaatvriendelijke waterstof ter beschikking komt. Ook elektrificatie van de kraakovens komt in aanmerking wanneer de technologie industrieel schaalbaar wordt. Ineos mikt op 2026 als startjaar voor de exploitatie aangezien de bouw ongeveer vier jaar in beslag zal nemen.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

D_Actueel.indd 7

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:12

INTERVIEW PATRICK VAN DE RIJT EN ERIK VAN DER HOOFD TENNET

FOTO’S: ERIC DE VRIES

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

H_Interview.indd 8

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:13

Vergroen de industrie in samenwerking met netbeheerder Het goede nieuws dat er eindelijk een kabinet is gevormd, ging gepaard met het nieuws dat er 35 miljard euro wordt vrijgemaakt voor vergroening van de Nederlandse industrie. Daarin maakt het aandeel groene stroom een veel groter deel uit van de Nederlandse energiemix. Dat dit een uitdaging is voor hoogspanningsnetbeheerder TenneT is nog zacht uitgedrukt. Toch heeft de industrie deels zelf in de hand hoe hoog de druk op het net en de daaruit vloeiende maatschappelijke kosten worden. Erik van der Hoofd en Patrick van de Rijt, respectievelijk hoofd marktontwerp en marktanalyse bij TenneT, willen graag in gesprek met de industrie en de overheid om samen tot de juiste keuzes te komen.

David van Baarle

‘De voordelen van marktwerking zijn duidelijk’, zegt Erik van der Hoofd. ‘Vanaf het moment dat TenneT samen met de TSO’s van België en Frankrijk de elektriciteitsmarkten aan elkaar koppelde, zag je de prijzen gelijktrekken. Met een volwassen day ahead- en intra day-markt koppelden de partijen vraag en aanbod en sindsdien zijn er steeds meer landen bijgekomen. Daardoor kan een producent in Finland nu elektriciteit verkopen aan een gebruiker in Portugal en vice versa.’ De toevoeging van de flow-based day ahead-markt voegt daar nog een belangrijke component aan toe. ‘Die zorgt er namelijk voor dat capaciteit wordt toegewezen aan transacties die een hoge waarde vertegenwoordigen én een lage belasting op het net veroorzaken. De Europese consument profiteert dankzij deze marktkoppeling van lagere elektriciteitsprijzen, terwijl de netbeheerders een instrument hebben om de beschikbare capaciteit zoveel mogelijk te benutten.’ Patrick van de Rijt en Erik van der Hoofd, respectievelijk hoofd

Aansluitplicht

marktanalyse en marktontwerp

Toch is de internationale energiehandel maar een deel van de puzzel. Dankzij

bij netbeheerder TenneT.

de ontvlechting van energieproductie en transport zijn de transmission system operators (TSO’s) en distribution system operators (DSO’s) in Nederland in publieke handen en moeten ze voldoen aan Europese en lokale regels. Die zijn met name gestoeld op het principe dat de netcapaciteit altijd beschikbaar moet zijn en dat is met een medium als elektriciteit niet altijd eenvoudig. Zeker met het toenemend aandeel groene stroom ontstaan soms grote productiepieken die de volledige capaciteit van het net consumeren. Het is de vraag of netten op die pieken moeten worden ingericht of dat we accepteren dat bij productiepieken soms niet alle stroom de markt op kan. De TSO’s en DSO’s hebben bovendien een aansluitingsplicht. Als een investeerder een wind- of zonnepark wil aanleggen, moet de netbeheerder de aansluiting regelen. Dat kan best lastig zijn in gebieden waar nog nauwelijks aansluitingen zijn of waar de netten al op hun uiterste capaciteit zitten.

Ongelijke verdeling Om het net stabiel te houden kopen de www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 9

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:13

INTERVIEW PATRICK VAN DE RIJT EN ERIK VAN DER HOOFD TENNET

probleem worden weggenomen door meer netcapaciteit aan te leggen en netwerken verder te verknopen. Dat doet TenneT in Duitsland bijvoorbeeld met een half gigawatt HVDC-verbinding tussen Noord- en Zuid-Duitsland. ‘Maar daar zijn wel grenzen aan’, zegt Van de Rijt. ‘Behalve dat elektriciteitsnetten schreeuwend duur zouden worden, is het ook nog maar de vraag of er voldoende ruimte voor is. De energietransitie vraagt al om extra beslag op de boven- en ondergrondse ruimte en burgers staan niet te trappelen als daar ook nog twee keer zoveel hoogspanningslijnen bijkomen.’

Industriële elektrificatie

‘Hoe eerder we de plannen kennen, hoe eerder we kunnen beginnen met uitbreiding of het aanreiken van alternatieven.’ ERIK VAN DER HOOFD HOOFD MARKTONTWERP TENNET

netbeheerders onder andere balanceringsreserves, blindstroom en zelfs herstelvoorzieningen in. Op die manier zorgt men ervoor dat stroomvraag en aanbod in evenwicht zijn terwijl ook de stroomkwaliteit geborgd is. Patrick van de Rijt: ‘Een van de twistpunten heeft met name te maken met het zogenaamde redispatchen van invoeding en afname. Eenvoudig gezegd komt het er op neer dat als het transportnet pieken in het aanbod niet aankan, energiebedrijven in het ene gebied hun elektriciteitsproductie moeten terugdraaien, terwijl in een ander gebied moet worden opgeregeld. Noord-Duitsland kampt bijvoorbeeld bijna structureel met overschotten aan windenergie die men in Zuid-Duitsland op die momenten goed zou kunnen gebruiken. TenneT moet dan centrales in www.industrielinqs.nl

H_Interview.indd 10

Peakshaving Toch kan de industriële verschuiving naar elektriciteit -naast verduurzaming - ook

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

het zuiden op laten regelen en productie van bijvoorbeeld windparken in het noorden afregelen. De kosten hiervoor komen in de nettarieven terecht.’ Ook in Nederland komt dit steeds vaker voor. De Nederlandse netbeheerders ontwikkelden hiervoor het samenwerkingsplatform voor congestiemanagement GOPACS, waar ook industriële afnemers kunnen deelnemen. Van de Rijt: ‘Voor een optimale marktwerking moeten we het marktontwerp zo aanpassen dat ook de schaarste van transportcapaciteit wordt meegenomen bij locatiekeuze van opwek en ook van hele grote industriële gebruikers. Voor alle denkbare andere markten geldt natuurlijk ook dat kosten voor transport en beschikbaarheid van belang zijn bij prijsvorming en keuze van productielocaties door investeerders.’ Uiteraard kan een deel van het

De industrie speelt in het krachtenspel een relatief nieuwe rol. Van der Hoofd: ‘Tot nog toe is de verdeling van het industriële energieverbruik tachtig procent gas en twintig procent elektriciteit. Door stimulering via subsidie aan de ene kant en beprijzing van CO2 aan de andere kant, stuurt de overheid op verduurzaming van het energieverbruik, onder andere via elektrificatie. Daardoor verdubbelt die twintig procent elektriciteitsbehoefte mogelijk richting 2030 en gaat deze waarschijnlijk naar zestig procent in 2050. In de praktijk zorgt dat ervoor dat veel bedrijven een zwaardere aansluiting nodig hebben, wat de druk op de netbeheerders alleen maar verhoogt. TenneT zou dan ook graag zo vroeg mogelijk bij de besluitvorming betrokken willen worden om bedrijven te helpen bij hun keuzes. De geografische ligging van een bedrijf of cluster kan al heel veel verschil maken. Chemieparken aan zee kunnen eenvoudiger aansluiting vinden op offshore windparken dan grootverbruikers in het binnenland. Maar het maakt ook nogal uit of een nieuwe aansluiting vlak bij een hoogspanningsstation staat of daar ver vandaan. Hoe eerder we de plannen kennen, hoe eerder we kunnen beginnen met uitbreiding of het aanreiken van alternatieven. In sommige gevallen kan het interessanter zijn om een waterstofleiding in te zetten om duurzame energie te transporteren dan een elektriciteitsleiding.’

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:13

een andere positieve invloed hebben op het energiesysteem. Van der Hoofd: ‘Aan de opwekkingskant zien we steeds meer volatiele bronnen zoals wind en zon. Waar het energiesysteem vroeger was afgestemd op de elektriciteitsvraag, moeten we met de nieuwe bronnen rekening houden met een aanbodgestuurde markt. Zolang het voldoende waait en de zon voldoende schijnt, kunnen bedrijven volop produceren. Maar we moeten gezamenlijk zoeken naar oplossingen voor de zogenaamde dunkelflaute, de windstille nachten. Grote elektriciteitsverbruikers zoals Aldel, ESD-Sic en Nobian zetten hun elektrische assets al in als virtuele batterij. Als de vraag het aanbod overstijgt, draaien ze hun productie een stukje terug. Hoe meer van dit soort flexcapaciteit in het systeem zit, hoe beter.’ Onderzoek wijst uit dat TenneT de piekbelasting van zijn elektriciteitsnet met wel tien tot zeventien procent kan verlagen als ze het volledige potentieel benutten van industriële vraagsturing. ‘Helaas krijgen juist bedrijven die hun stroomverbruik stabiel houden momenteel korting op het netwerktarief. Dit kan oplopen tot wel negentig procent korting. Bedrijven zullen dan niet graag overstappen naar een flexibeler stroomverbruik.’ Ook echte batterijen krijgen in het toekomstige energiesysteem een grotere rol. Van der Hoofd: ‘Terwijl ook waterstof zijn positie opeist, alhoewel ik zelf eerder een toepassing zie voor het gas als grondstof voor de industrie dan als energiedrager. Er wordt namelijk al veel grijze waterstof ingezet voor de productie van onder andere kunstmest. Deze vervangen voor groene waterstof levert op de korte termijn meer milieuwinst op.’

Waterstof De beslissingen rondom het emissievrije waterstofgas hebben wel degelijk ook invloed op de keuzes van TenneT. ‘Ook hier geldt dat locatiekeuze zeer belangrijk is’, zegt Van de Rijt. ‘Het meest ideaal is natuurlijk om elektrolyzers te situeren dichtbij de aanlanding van een offshore windpark. Ook moet men goed nadenken over de inzet van de elektrolyzers. Voor een eigenaar van zo’n systeem is het interessanter om deze als basislast te gebruiken dan alleen als peakshaver. Het

‘Het is zonde om alle groene elektriciteit om te zetten in waterstof als de stroom ook direct kan worden ingezet.’ PATRICK VAN DE RIJT HOOFD MARKTANALYSE TENNET

zijn tenslotte dure assets die je zoveel mogelijk wilt benutten. Het is echter zonde om alle groene elektriciteit om te zetten in waterstof als de stroom ook direct kan worden ingezet. De wetgever moet het dan ook interessanter voor partijen maken om in dit soort dure assets te investeren, ook als ze niet altijd worden ingezet.’

Draagvlak Van der Hoofd: ‘Om de veranderingen bij te kunnen benen, hebben we echt andere spelregels nodig. We moeten immers investeren in geheel nieuwe systemen en de bijbehorende datainfrastructuur. We zouden dan ook iets meer ruimte willen van toezichthouder ACM om investeringen te doen die op het eerste gezicht buiten onze taken liggen. Maar die wel noodzakelijk om het

energiesysteem van de toekomst vorm te geven. Natuurlijk streven we daarbij nog steeds naar de laagst mogelijke maatschappelijke kosten, alhoewel we wel sneller zouden kunnen opschalen als we ook de ruimte krijgen om fouten te maken. De overheid zou zelf iets meer regie kunnen voeren in de keuzes voor productie, conversie, transport en opslag. Als ze daarbij kiest voor prijsprikkels, kan ze wellicht differentiëren in ruimtelijk ordeningsbeleid voor energieprojecten. Grond dichtbij gebruikers, infrastructuur of opslag kan dan aantrekkelijker worden gemaakt dan lastigere locaties. Hoe dan ook moeten we de komende jaren al het geld en mankracht inzetten op de energietransitie. Laten we er dan samen met de industrie en overheid voor zorgen dat die investeringen in de pas lopen met het maatschappelijke draagvlak.’ www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 11

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:13

THEMA MAINTENANCE

technieken toekomst

Combineren van heeft de

Digitalisering is niet meer weg te denken in de industrie. Er is steeds meer mogelijk. Wat zijn de innovaties op dit gebied met betrekking tot asset management? ‘Conditiemeting gebeurt in de industrie veel en vaak, maar tegelijkertijd voeren veel onderhoudsmonteurs ook nog manuele inspecties en preventief onderhoud uit. Toch zie je bedrijven werkzaam in de procesindustrie steeds vaker sensoren implementeren, er de meerwaarde van inzien en ze combineren met andere slimme technieken. Nieuwe communicatietechnologieën zoals NBIoT en 5G, de cloud en AI-modellen met Machine Learning protocollen zorgen ervoor dat de industrie veel meer kan met digitalisering terwijl het ook goedkoper en betrouwbaarder wordt’, zegt Staf Seurinck, Country Managing Director bij ABB Nederland.

Evi Husson

‘Ik verwacht dat augmented reality in 2022 deﬁnitief doorbreekt.’ STAF SEURINCK COUNTRY MANAGING DIRECTOR ABB NEDERLAND

www.industrielinqs.nl

I_Smart Innovation.indd 12

5G Met 5G zijn bepaalde technologieën ook eenvoudiger te implementeren, stelt Seurinck. ‘Met 4G en binnenkort 5G is veel mogelijk, maar het is tegelijkertijd vooralsnog niet goedkoop. Wil je dit in asset management toepassen, dan is een goed businessmodel essentieel. Het moet waarde genereren zoals het voorkomen van stilstanden, het verhogen van de productiviteit, het verlagen van kosten, verbeteren van processen enzovoort. Voor conditiemeting an sich is geen 5G nodig, maar wil je bijvoorbeeld augmented reality (AR) toepassen, dan is het een heel ander verhaal. Een engineer loopt met een AR-bril door de fabriek en ziet op het netvlies waarschuwingen opduiken bij een onderdeel van een asset. De tablet, die eveneens met 5G is gekoppeld, gebruikt de engineer om via een wireless verbinding meer info van de betreﬀende asset via de cloud op te vragen of remote ondersteuning van collega-engineers. Real-time ontvangt de monteur instructies. Dit beeld werd in het verleden al eens beschreven, maar dit zal binnenkort bij veel bedrijven realiteit worden. De nieuwste generatie brillen zijn namelijk in combinatie met 5G en softwareontwikkeling eenvoudiger te dragen en veel intuïtiever, waardoor ik verwacht dat AR in 2022

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

De technologie is marktbreed beschikbaar en de acceptatie neemt toe. Staf Seurinck: ‘De coronacrisis is een enorme enabler geweest voor veel bedrijven om die digitaliseringsslag te maken. Er is meer vertrouwen in bijvoorbeeld de cloud en online meetings, maar ook meer aandacht voor cybersecurity en remote service.’ Collega Robin Huber, condition monitoring expert, geeft een voorbeeld uit de praktijk. ‘Je kunt tegenwoordig vaak kiezen voor een éénweg- dan wel tweewegcommunicatie. Wij hebben voor onze drives onze gateways zo ingericht dat we niet alleen data kunnen uitlezen, maar indien nodig ook kunnen ingrijpen. Een engineer hoeft niet langer ter plaatse te komen, maar kan door in te loggen met een veilige digitale sleutel op afstand wijzigingen doorvoeren. Hiermee kun je veel kosten en tijd besparen.’ Een aantal van ABB’s klanten maken al gebruik van de tweewegcommunicatie, maar andere klanten geven vooralsnog de voorkeur aan eenrichtingsverkeer. ‘Het klopt dat er bij tweewegcommunicatie meer cyberrisico’s zijn in vergelijking met éénwegcommunicatie omdat er tijdelijk een deur wordt opengezet, maar door goede monitoring en de juiste veiligheidsmaatregelen kun je indringers buiten houden. Dit betekent wel dat er blijvende aandacht voor cybersecurity nodig is. De aandacht daarvoor wordt in de toekomst nog belangrijker aangezien steeds meer digitaal gebeurt. De overheid maakt gelukkig ook fondsen vrij om er extra aandacht aan te besteden.’

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:14

Spr Dan

definitief doorbreekt. Het fieldlab VIA APPIA dat bij World Class Maintenance is opgestart heeft twee miljoen subsidie gekregen van de overheid. De doelstelling van dit Smart Industry Fieldlab is om toepassingen van VR/AR in combinatie met AI binnen een maintenance en service context te industrialiseren door de gezamenlijke krachten, kennis en ervaringen van projectdeelnemers te bundelen, gezamenlijk te analyseren waar de beste kansen liggen en te bepalen hoe het beste kan worden gekomen tot waardevolle industriële toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van software om engineers automatisch van antwoorden te voorzien als zij vragen hebben. Hiermee komt de techniek in een stroomversnelling.’

Combinatie Het combineren van meerdere technieken heeft de toekomst, stelt Seurinck. ‘Sensoren en communicatieprotocollen worden beter en nauwkeuriger, rekenkracht wordt sneller en beter, machine learning wordt betrouwbaarder, vision technologie maakt stappen voorwaarts en AR is de kinderschoenen ontgroeid.’ Dit leidt tot nieuwe mogelijkheden, ook in asset management. Huber geeft een voorbeeld. ‘Een van onze klanten voerde in het verleden ééns in het kwartaal trillingsmetingen uit aan motoren. Dat gebeurt nu één keer per uur met behulp van slimme sensoren. Voor drives was de frequentie één keer per jaar, terwijl er nu een continue datastroom wordt verzameld in de cloud. Tegenwoordig analyseren we deze data aan de hand van machine learning, anomaliedetectie en statistische tools in combinatie met historische kennis en modellen, waardoor we steeds nauwkeurigere conclusies kunnen trekken. Voor een motor kunnen we nu al aan de hand van data concluderen dat bijvoorbeeld de lager aan de aandrijfzijde binnen afzienbare tijd moet worden vervangen. Koppel je deze informatie aan je longterm en short term KPI ’s, dan kun je hier acties en een onderhoudsstrategie aan koppelen.’ Seurinck vult aan: ‘Bedrijven kunnen besluiten veel beter gefundeerd nemen omdat er met meer factoren rekening kan worden gehouden. De algoritmes kunnen elkaar versterken en corrigeren zodat de diagnose die wordt gesteld veel betrouwbaarder wordt. De tijd van trial and error is definitief voorbij. Kortom, verbeterde technieken leiden tot een exponentieel beter resultaat.’

Systeem grijpt in We gaan van voorspellend naar oplossend onderhoud. Seurinck geeft een praktijkvoorbeeld: ‘In melkfabrieken is het probleem dat veel pompen te maken hebben met cavitatie.

FOTO: ADOBESTOCK

Het combineren van meerdere technieken heeft de toekomst

Het proces zorgt voor trillingen waardoor waaiers stuk gaan. Dat proces kunnen we meten in het stroombeeld van onze frequentiesturingen. Voorafgaand bepalen we in samenwerking met de procestechnoloog hoe het systeem hiermee om dient te gaan. Als het systeem cavitatie opmerkt, brengt dit het toerental gedurende een vooraf ingestelde periode naar beneden conform de input van de procestechnoloog. Na die periode van afschaling geeft het systeem het setpunt terug aan het bovenliggende controlesysteem. Zo wordt het systeem ingeregeld om zelfstandig cavitatie op te merken en daar zelf op te acteren. Dit gebeurt automatisch zonder tussenkomst van de procestechnoloog. Er komen steeds meer van dit soort applicaties op de markt. Je bent niet langer met preventief onderhoud bezig, maar ook prescriptief onderhoud.’ Johan Enters, directeur Digital Transformation bij Emerson Automations Solutions, ziet ook behoorlijk wat kansen voor digitalisering in de industrie. ‘In het verleden werd de staat of gezondheid van de asset bepaald tijdens periodieke inspecties, maar wil je asset management naar een hoger plan brengen, dan moet je tussen twee inspectieperiodes ook iets over de gezondheid van de assets kunnen zeggen zodat je de juiste onderhoudsbeslissingen kunt nemen. Dit kan onder meer door (real-time) monitoring. Veel bedrijven maken stappen en zijn volop aan het innoveren.’

Open standaard Steeds meer systemen genereren data. Deze worden – tegenwoordig vaak wireless – overgebracht naar een centraal systeem dat hier hiërarchie en context in aanbrengt en van data informatie maakt. Dit leidt tot het stroomlijnen van processen, het besparen van energie of het slimmer uitvoeren van onderhoud. Om dit mogelijk te maken moet informatie van diverse systemen van verschillende leveranciers aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Enters: ‘Wat je merkt is dat een open standaard, zoals Namur Open architecture, nodig is om www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

I_Smart Innovation.indd 13

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:14

KENNIS MOET JE OOK ONDERHOUDEN. • Wat is Asset Management? • Hoeveel onderhoud is juist genoeg? • Kunnen we met de onderhoudsfunctie waarde creëren? • Wat is de rol van onderhoud binnen het Asset Management? • Wat is Predictive Maintenance en hoe geef ik dit vorm?

DEZE OPLEIDIN ZIJN IN TE BRE GEN NG IN DE BACHEL EN WERKTUIGBOU OR WKUNDE DEELTIJD.

INFORMEER!

WAARDECREATIE DOOR GOED ONDERHOUD Een onderhoudsopleiding bĳ Hogeschool Utrecht helpt u in uw eigen bedrĳf de antwoorden te vinden op deze vragen. Aan de hand van kaders gesteld door het Institute of Asset Management (IAM) en de European Federation of National Maintenance Societies (EFNMS) zĳn vele mooie resultaten en forse besparingen bereikt bĳ de deelnemende bedrĳven. Door de brede scope op zowel Materiaalkunde, Engineering, Inspectie als Maintenance Management bieden onze opleidingen op het gebied van Onderhoud precies die (integrale) kennis die nodig is om verder te kunnen kĳken dan het eigen vakgebied, en daardoor aantoonbaar betere resultaten te boeken. • Post-HBO Onderhoudstechnologie Hoogeveen • Post-HBO Onderhoudstechnologie Utrecht • Post-HBO Onderhoud en Asset Management • Master of Engineering in Maintenance & Asset Management

Start 22 maart 2022 Start 6 oktober 2022 Start 13 oktober 2022 Start 5 september 2022

Nieuw: Post-HBO Projectmanagement voor Engineers In 2021 tweemaal succesvol gestart. Informeer naar de startdata in 2022. De Post-HBO opleidingen kunnen naar wens, op zowel post-mbo als post-hbo niveau, in-company (op maat) verzorgd worden. Meer weten? Bel 088 481 88 88, mail naar info@cvnt.nl of kĳk op www.cvnt.nl.

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

iMaintain 2022-FC-210x297mm.indd 1 Advertenties.indd 14

01-11-2021 11:26 12-01-2022 10:09

Spr Dan

koppelingen probleemloos te kunnen maken. Er zijn diverse wireless communicatieprotocollen op de markt, maar ik verwacht dat er uiteindelijk één of twee de standaard worden.’

Wil een bedrijf voorspellende beslissingen kunnen nemen op het gebied van asset management, dan moet de beschikbare data verworden tot informatie. ‘Er zijn hiervoor diverse platforms op de markt, zoals bijvoorbeeld het Emerson Plantweb Optics-platform. Dit verbindt en verzamelt operationele gegevens van productie-, procesbesturings- en ITsystemen. Deze worden in een context geplaatst en met behulp van algoritmes en machine learning omgezet naar bruikbare informatie die volledig beschikbaar is voor de besluitvormer.’

‘Data science is een belangrijke additionele competentie geworden.’ JOHAN ENTERS DIRECTEUR DIGITAL TRANSFORMATION EMERSON AUTOMATIONS SOLUTIONS

Ook augmented reality kan hieraan worden gekoppeld. ‘AR kun je zien als de Google Maps van een fabriek. Op het moment dat je met een AR-bril rondloopt zie je de assets en de procesvariabelen boven de assets, zodat je meteen kunt zien of actie nodig is. Daarnaast leidt een AR-bril je, als je een specifiek onderdeel zoekt, snel naar dit onderdeel. Deze technologie is essentieel om jongere werknemers snel wegwijs te maken in de fabriek.’

Ontzorgen Het doel is dat digitalisering bijdraagt aan het ontzorgen van de asset owner en werknemers met het bieden van meerwaarde. Enters: ‘Wanneer een apparaat op dit moment afwijkend gedrag vertoont, ontvangt de procesoperator een melding. Waar je heen wil, is dat het apparaat ook meteen de melding en onderliggende informatie naar de maintenance manager stuurt met de daarbij behorende prioriteit. Zodra de maintenance engineer klaar is met het onderhoud, zal de informatie over die specifieke asset automatisch worden bijgewerkt in onder andere het CMMS en ontvangen alle betrokkenen een melding van de status. Wanneer iedereen op diens niveau over de juiste actuele informatie kan beschikken, kun je misverstanden, miscommunicatie en tijdverlies voorkomen. Dit is het summum van digitale innovatie .’

FOTO: EMERSON

Platform

De operator moet meer kennis hebben over digitale aspecten.

Actie ondernemen Beslissingsmomenten kun je eveneens ondersteunen met digitale middelen. ‘Op bepaalde assets kun je een AI-gebaseerde tool toepassen die vertelt of je optimaal produceert, of onderdelen slijtage vertonen, of de output klopt met de verwachtingen, of er een mismatch is. Dit kun je niet alleen op procescontroleniveau doen, maar ook op assetmanagementniveau. Een voorbeeld: In realiteit kun je niet in een destillatiekolom kijken, maar met behulp van metingen en analysetools kun je zien of de gegevens die een kolomschotel genereren afwijkingen vertonen. Tegenwoordig kun je met het softwarepakket Automated Root Cause Analysis (eRCA) geautomatiseerd bepalen wat er aan de hand is (symptoom) en wat de afwijking veroorzaakt (root cause). Je kunt meteen actie ondernemen op datgene waarvan het systeem aangeeft dat waarschijnlijk de oorzaak is.’

Operators van de toekomst ‘Data science is een belangrijke additionele competentie geworden’, stelt Enters. ‘Data scientists moeten zorgen dat betrouwbare informatiemodellen worden gebouwd. Ze bepalen echter niet wat er moet gebeuren in de fabriek omdat ze deze kennis niet hebben. Je hebt nog steeds operators en maintenance managers nodig die in de fabriek de juiste handelingen uitvoeren om de beschikbaarheid van de fabriek te garanderen. Dat zal niet zo snel veranderen.’ Wel moet de operator meer kennis hebben over digitale aspecten. ‘Om te laten zien wat mogelijk is, levert ons bedrijf daarom onder meer een bijdrage aan STC Brielle voor hun ‘Plant of the Future’. Deze opleidingsplant wordt volledig uitgerust met smart transmitters. Ze bieden informatie over de toestand van de apparaten zelf. Daarnaast geven ze inzicht in de manier waarop ze invloed hebben op het gehele systeem en de fabriek. De operators en monteurs van de toekomst zien hier wat nu mogelijk is op digitaal gebied en worden hierop opgeleid.’ www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

I_Smart Innovation.indd 15

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:14

ADVERTORIAL

Samen sterk: Milieuvriendelijke smeermiddelen PANOLIN en Van Meeuwen Lubrication zijn de samenwerking gestart voor een bredere inzet van biologisch afbreekbare smeermiddelen voor het beheer van een gezonde natuur en een schoon milieu. De markt van biologische afbreekbare smeermiddelen is volop in beweging en speelt een bijzondere rol bij de nationale en Europese doelstellingen om het milieu minder te belasten.

Zorg voor het milieu is van zeer groot belang en de regelgeving wordt steeds strenger. Daarom is er in veel industrieën steeds meer vraag naar biologisch afbreekbare smeermiddelen die goede prestaties bieden. Met als gevolg een duidelijk waarneembare stijgende lijn in het gebruik van high-performance- en biologisch afbreekbare smeermiddelen. Zeker omdat er nu milieuvriendelijke producten zijn die beter presteren dan gangbare smeermiddelen. Een hoofdrolspeler in deze innovatieve markt is het familiebedrijf Van Meeuwen Lubrication uit Weesp, dat in tal van industrieën belangrijke waarde toevoegt met high-performance smeermiddelen. High performance, betrouwbare assets, economisch competitief en milieutechnisch verantwoord zijn maatgevende begrippen voor Van Meeuwen. Onlangs heeft Van Meeuwen haar aanbod aan smeermiddelen verder verbreed door de samenwerking aan

ILINQS Advertorial Van Meeuwen.indd 16

te gaan met het Zwitserse familiebedrijf PANOLIN als distributeur van kwalitatief hoogwaardige biologische afbreekbare smeermiddelen voor Nederland en Vlaanderen. Om klanten zo goed mogelijk te kunnen helpen, is het essentieel om een betrouwbare lokale partner te hebben. Dat is één van de redenen waarom PANOLIN en Van Meeuwen Lubrication met trots aankondigen dat ze zijn gaan samenwerken op de Nederlandse en Vlaamse markt. Voordeel van PANOLIN is dat er veel OEM-goedkeuringen aan de producten zijn verbonden. En PANOLIN is al ruim 35 jaar actief in onder andere de commerciële scheepvaart, de offshore en de baggerindustrie, maar ook onshore in de bouw, de landbouw en het natuurbeheer. Het is wereldwijd één van de meest bekende merken voor bio-smeermiddelen. In PANOLIN vond Van Meeuwen dus de perfecte partner om klanten in Nederland en Vlaanderen

duurzame oplossingen te bieden. ‘In de Benelux is een grote vraag naar high-performance biologisch afbreekbare smeermiddelen’, zegt Tim Lämmle, CEO van PANOLIN International. ‘De markt groeit snel en we verwachten dat dit doorzet vanwege de ervaring die men nu opbouwt en de regelgeving die wordt aangescherpt. We zochten een partner die een smeermiddelenspecialist is in de industrie. Een expert, zoals wij zelf ook zijn. Het bedrijf vond die expert in het Nederlandse Van Meeuwen Lubrication.’

Tim Lämmle: ‘Je hoeft geen genoegen te nemen met een mindere performance om daarmee het milieu te beschermen.’

12-01-2022 10:15

ADVERTORIAL

Rogier van Meeuwen: ‘De meest uiteen lopende equipment kunnen met high performance bio-smeermiddelen worden onder houden.’

Rogier van Meeuwen, Managing Director van Van Meeuwen: ‘We willen meer impact maken als bedrijf met onze kennis en het productportfolio dat wij klanten bieden. In dat portfolio misten we nog een sterk internationaal smeermiddelenmerk met een brede lijn hoge kwaliteit biologisch afbreekbare oliën en vetten.’ Taco Mets is Technical Director bij Van Meeuwen en vertelt enthousiast over deze markt: ‘Ons doel is om de beste smeertechnische oplossing voor elke specifieke situatie te kunnen bieden. Er is in deze tak bijzonder veel geïnnoveerd om te komen tot deze biologisch afbreekbare topproducten. Daarmee kun je niet alleen de conventionele smeermiddelen vervangen, maar ga je als bedrijf ook een stap verder in economisch en milieutechnisch opzicht voor de langere termijn.’ Mets vervolgt: ‘Onze boodschap is dat bedrijven zich bewust zijn van de mogelijkheden van high-performance- en biologisch afbreekbare smeermiddelen. De smeermiddelen zijn beschikbaar, we kunnen er echt kwaliteitsverbetering mee doorvoeren en men is er op termijn voordeliger mee uit. We moeten af van producten van minerale oorsprong. We zijn al te lang bezig om de aarde volledig uit te putten. Ik vind het belangrijk dat we daarvoor oog hebben en met z’n allen nu gaan voor duurzaamheid.’

Van Meeuwen Lubrication en PANOLIN International Van Meeuwen Lubrication is in 1934 opgericht en is gespecialiseerd in (op maat gemaakte) smeeroplossingen die assets betrouwbaarder maken. De focus van het Nederlandse familiebedrijf ligt op Nederland en Vlaanderen, waar het dé partner is voor asset owners, onderhoudsbedrijven en OEM’s die hun betrouwbaarheid naar een hoger niveau willen tillen via smering. Van Meeuwen levert naast oliën en vetten alles op het gebied van smering. Of het nu gaat om het ontwerpen en installeren van automatische smeersystemen, smeertechnische trainingen in theorie of praktijk, smeergereedschappen of het inrichten van voorraadruimtes. En niet te vergeten de modernste software met app om het smeertechnisch onderhoud te structureren en te optimaliseren. De PANOLIN Group is een familiebedrijf met het hoofdkantoor en de productiefaciliteiten in Zwitserland. Het bedrijf is in 1949 opgericht en is een full-range-aanbieder van smeermiddelen. De belangrijkste troef van PANOLIN zijn sinds 1983 de high performance biologisch afbreekbare smeermiddelen (EAL’s: Environmentally Acceptable Lubricants).

Wil je meer weten over de samenwerking tussen PANOLIN en Van Meeuwen Lubrication of ben je op zoek naar biologisch afbreekbare, milieuvriendelijke smeermiddelen van topkwaliteit? Scan dan deze QR-code.

ILINQS Advertorial Van Meeuwen.indd 17

12-01-2022 10:15

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT

Circulaire kooldioxide zoekt balans Hoewel het opslaan en recirculeren van CO2 vaak in één adem worden genoemd, zijn het twee heel andere takken van sport. Beide opties zijn noodzakelijk om de CO2-uitstoot terug te dringen en de energie- en grondstoffentransitie vlot te laten verlopen. Volgens Earl Goetheer van TNO en Peter Moser van RWE moeten toegevoegde waarde en energieverbruik wel in balans zijn om de businesscase en de levenscyclusanalyse sluitend te krijgen.

David van Baarle

Soms kunnen ontwikkelingen die al lang gaande zijn ineens in een versnelling komen. Want waar CCUS-expert Earl Goetheer van TNO tijdens de European Industry & Energy Summit begin december nog hoopvol meldde dat de ondertekening van het Rotterdamse CCS-project Porthos in 2022 zou plaatsvinden, kwamen de betrokken partijen voor het einde van 2021 al met het verlossende woord. Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell gaan definitief in zee met Porthos voor het transport en de opslag van CO2. De bedrijven gaan vanaf 2024 samen jaarlijks 2,5 miljoen ton CO2 van hun installaties in Rotterdam afvangen. De snelheid waarmee het project nu van de grond komt, heeft veel te maken met de zorgen die de Europese Unie en het nieuwe Nederlandse kabinet hebben uitgesproken rondom klimaatverandering. In het regeerakkoord is voorlopig 35 miljard euro vrijgemaakt voor vergroening van de industrie. CCUS is daar een niet te missen onderdeel van. Of zoals Goetheer het beschrijft: ‘Het is onderdeel van het team dat nodig is om de CO2emissies met de helft terug te dringen in 2030 en zelfs geheel te stoppen in 2050.’ Goetheer somt de andere teamleden nog even op: ‘Hernieuwbare, biologische grondstoffen, elektrificatie, proces efficiency en circulaire grondstoffen zijn allemaal belangrijke spelers in de transitie. Je kunt niet zomaar één van de vijf opties wegnemen zonder dat het hele team instort. CCS mag van de vijf in vele ogen de minst aantrekkelijke zijn, maar is wel noodzakelijk om snel CO2-uitstoot te beperken. En het afvangen en ondergronds opslaan van kooldioxide is ook niet nieuw. De Noren doen het al sinds 1996 in het offshore Sleipner-veld. Waar men een ondergrondse waterhoudende laag gebruikt om inmiddels twintig megaton CO2 op te slaan.’

‘Beide vormen, CCU en CCUS, zijn nodig om echt alle CO2 uit het systeem te halen.’ EARL GOETHEER EXPERT CARBON CAPTURE & UTILISATION TNO

Businesscase Dat de ontwikkelingen nu sneller gaan, heeft natuurlijk veel te maken met de ingrepen van de Europese en rijksoverheid in het energiesysteem. Het Emission Trade Scheme (ETS) was ooit al ingericht om de CO2-uitstoot terug te dringen, maar de prijzen van twintig euro per ton uitstoot zette de industrie nog niet in beweging. ‘Inmiddels zien we prijzen van rond de www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

L_Summit CCUS.indd 18

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:17

Spr Dan

FOTO: ADOBESTOCK

Het afvangen, transporteren en offshore opslaan van de CO2 van een aantal Rotterdamse fabrieken zal zo’n vijftig euro per ton kosten.

tachtig euro per ton en dat maakt een hoop projecten een stuk interessanter’, zegt Goetheer. ‘De bij het Porthos-project betrokken partijen berekenden namelijk dat het afvangen, transporteren en offshore opslaan van de CO2 van een aantal Rotterdamse fabrieken zo’n vijftig euro per ton zal kosten. De huidige ETS-prijzen dekken de investering dus al en de verwachting is dat de prijzen alleen nog maar zullen stijgen.’ Nederland is overigens verre van de enige met CCS-ambities. De meeste landen rond de Noordzee hebben wel plannen klaarliggen voor een vorm van afvang en opslag. Zo meldden de Noorse kranten onlangs nog een investering van 2,1 miljard euro in CCS bij een cementfabriek en een afvalenergiecentrale. ‘Het verschil tussen de projecten in zowel Nederland als Noorwegen zit met name in de keuze voor afvang vóór of na verbranding. De oorsprong van de CO2 in het Noorse Sleipnerveld is aardgas dat voordat het aan land werd gebracht werd gescheiden in blauwe waterstof en CO2. De CO2 die van de fabrieken komt, zal vanaf de schoorsteen worden afgevangen, dus na verbranding. Deze vorm van CO2-afvang is een stuk minder eenvoudig en efficiënt en dus duurder dan de variant voor verbranding. In Rotterdam kiest men dan ook voor de variant waarbij eerst blauwe waterstof wordt gemaakt uit aardgas om de CO2 vervolgens op te slaan. Bijkomend voordeel is dat men op dezelfde manier de productiegassen die vaak overblijven bij petrochemische processen kan decarboniseren.’ Natuurlijk heeft niet ieder proces de luxe om blauwe

waterstof te kunnen inzetten. Net als de Noren, verbrandt ook het Nederlandse AVR koolstofrijke afvalstromen om er elektriciteit en warmte van te maken. Ook hier vangt men na die verbranding de CO2 in de rookgassen af om dit vervolgens naar tuinders in de nabije omgeving te brengen. ‘Normaal gesproken zou AVR in de winter geen afzet meer hebben’, zegt Goetheer. ‘De groeiperiode is immers voorbij, maar momenteel is er zelfs een tekort aan CO2 in de markt. En dus gaat de CO2 nu naar industriële afnemers.’

Grondstof Die laatste toepassing is een voorbeeld van carbon capture and utilization, ofwel CO2 niet opslaan, maar gebruiken als grondstof. Hoewel CCU vaak voor het gemak wordt gecombineerd met CCS (CCUS), zijn het volgens Goetheer twee andere takken van sport. ‘Ook hier geldt dat beide vormen nodig zijn om echt alle CO2 uit het systeem te halen. Nu is CO2 voor de tuinbouwsector nog redelijk eenvoudig. Er chemische grondstoffen van maken, is echter best complex en energieintensief. CO2 bestaat namelijk voor 73 procent uit zuurstof, is vaak niet puur en ook niet gratis. Wie op een economisch en ecologisch verantwoorde manier CO2 wil hergebruiken, moet dan ook rekening houden met een aantal vuistregels. De eerste is dat je niet zou moeten streven naar volledige CO2-reductie. Er is namelijk heel veel energie nodig om ook dat laatste beetje aan te pakken. Streef bovendien naar een zo hoog mogelijke www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

L_Summit CCUS.indd 19

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:17

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT

FOTO: RWE

In Niederaussem (Duitsland) zoekt RWE de meest waardevolle toepassing van het kooldioxide molecuul.

moleculaire massa. En houd waar mogelijk de functionaliteit van het molecuul intact. Probeer ook niet tegen de wetten van de thermodynamica in te gaan en laat de levenscyclusanalyse leidend zijn voor de keuzes die je maakt.’ In de hiërarchie die uit de vuistregels van Goetheer komt bovendrijven hebben koolwaterstoffen de meeste waarde, maar de productie ervan gaat wel gepaard met veel energie. Wat dat aangaat zijn chemische bouwstenen als mierenzuur interessanter omdat niet alle zuurstof eruit hoeft te worden gereduceerd. De kunst is dus de balans te vinden tussen toegevoegde waarde en energiekosten.

Negatieve emissies Die hiërarchie moet Peter Moser, hoofd emissiereductie technologie van RWE, als muziek in de oren klinken. De Duitse energiegigant krijgt in de nabije toekomst een andere rol in het industriële landschap. Circulaire CO2 is daarbij een belangrijk element. Gezien de beperkte toegang van de Duitse vestigingen tot offshore opslaglocaties, focust RWE zich sowieso meer op CCU. ‘Als we dat slim doen, kunnen we zelfs negatieve emissies bereiken’, zegt Moser. ‘RWE heeft al ervaring met de inzet van biomassa voor de opwekking van energie en warmte. Hoewel we ook veel geld steken in duurzame energiebronnen als zonne- en windenergie, heeft het energiesysteem nog steeds basislast nodig. Je moet immers capaciteit achter de hand hebben als de zon niet schijnt en de wind niet, of niet hard genoeg waait. Een deel van die dunkelflaute is op te vangen met waterkracht of batterijen, www.industrielinqs.nl

L_Summit CCUS.indd 20

PETER MOSER HOOFD EMISSIEREDUCTIETECHNOLOGIE RWE

maar zelfs als we alles optimaal kunnen inzetten, is dat niet genoeg om de huidige vraag af te dekken. Laat staan als de vraag toeneemt. Bepaalde vormen van biomassa kunnen de nodige energie leveren om de tekorten waar nodig op te vullen. De CO2 die we afvangen aan de schoorsteen kunnen we vervolgens gebruiken als basis voor diverse chemische bouwstenen of transportbrandstoffen voor bijvoorbeeld de luchtvaart.’

Chemische basisproducten De mooie plannen van Moser worden gestaafd door een groot aantal onderzoeksprojecten waar RWE bij betrokken is. Het bedrijf heeft zelfs een eigen CCU Campus in Niederaussem. Daar zoekt men de meest waardevolle toepassing van het kooldioxide molecuul. Het meest eenvoudig is nog altijd om CO2 in te zetten voor de groei van planten of direct als procesgas voor de industrie. Maar de hogere toegevoegde waarde ligt bij de chemische industrie, met name polyurethaan of in energieopslag in koolwaterstoffen.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

‘Bepaalde vormen van biomassa kunnen de nodige energie leveren om de tekorten waar nodig op te vullen.’

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:17

Spr Dan

Nu al wordt bio-ethanol aan benzine en diesel toegevoegd, maar kan ook puur worden gebruikt als transportbrandstof

project dat de C3 en C4 alcoholen meeneemt in het onderzoek. Alle onderzoeken komen ongeveer samen in het project NRW-Revier-Power-to-BioJetFuel, waar RWE momenteel de haalbaarheid van bestudeert. Met rioolslib als basis wil RWE samen met BP een keten inrichten waar alle energie en grondstoffen van de biomassa wordt gebruikt. Het slib kan worden verbrand of via hogetemperatuurconversie worden omgezet in biogas. De kooldioxide die bij de verbranding wordt afgevangen kan samen met waterstof uit elektrolyse weer worden omgezet in synthetische vliegtuigbrandstof. De demonstratiefabriek zou jaarlijks tienduizend ton product moeten produceren.

FOTO: ADOBESTOCK

Neem bijvoorbeeld Align-CCUS, dat CO2 van bruinkoolcentrales opvangt en omzet in onder andere Dimethyl Ether (DME), een synthetische brandstof die een duurzaam alternatief is voor diesel. Bijkomend voordeel is dat bij de verbranding geen stikstof ontstaat en DME geen zwavel bevat. Een ander consortium van bedrijven en onderzoeksinstellingen kijkt onder de naam Take-Off naar de inzet van CO2 en waterstof voor de productie van sustainable aviation fuel (SAF). Ook aan de chemiekant is RWE betrokken bij een aantal interessante projecten. Zo bekijkt het bedrijf in het Oceanproject of het mogelijk is op elektrochemische wijze oxaalzuur te produceren uit CO2. Door oxidatie en reductiereacties te combineren denkt men het stroomverbruik te kunnen temperen. Terwijl de onderzoekers in het Loter.CO2M-project proberen de productie van methanol uit CO2 te vereenvoudigen. De geproduceerde methanol is basis voor een scala aan basischemicaliën. Methanol of alcohol heeft overigens ook veel belangstelling als transportbrandstof. Nu al wordt bio-ethanol aan benzine en diesel toegevoegd, maar kan met enige aanpassingen ook puur worden gebruikt als transportbrandstof. RWE rondde het MefCO2 project al af en biedt ook onderdak aan het EcoFuel-

FOTO: ADOBESTOCK

Met rioolslib als basis wil RWE samen met BP een keten inrichten waar alle energie en grondstoffen van de biomassa wordt gebruikt.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

L_Summit CCUS.indd 21

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:17

PLATFORM

Industrielinqs en haar verschillende platforms hebben diverse partners, leden en experts die het netwerk versterken Partners Industrielinqs

Partners iMaintain

Partners Utilities en Watervisie

Partners Het Nieuwe Produceren

Contentpartners

Kennis- en innovatiecentrum Maintenance Procesindustrie

Leden Industrielinqs

Leden iMaintain

Leden Utilities en Watervisie

CIRCULAIR

KOELWATER

Leden Het Nieuwe Produceren

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van Industrielinqs, kijk dan op www.industrielinqs.nl of neem contact op met Janet Robben - janet@industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

Platform 01-2022.indd 22

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:18

Experts iMaintain Henk Akkermans

Michel Grijpink

Universiteit Tilburg/WCM

Hogeschool Utrecht

Erik Bijlsma

Mark Haarman

TNO

Mainnovation

Taco Mets

Van Meeuwen Industries

Johan Wolt

Havenbedrijf Rotterdam

Mark Oosterveer

Tim Zaal

iTanks

TZConsultancy

Maarten Habets

Nico van Kessel

Peter Schokker

Heineken

Tata Steel

Koninklijke Vezet

Annemarie Burgemeester

Hans Hennekam

Ton Klinkenberg

Rijkswaterstaat

Yokogawa

Phijns

voormalig NAM/ Profion

Michael Donders

Rob de Heus

Theo Knijff

Binne Visser

Unilin Insulation

HeusConsult

Dow Chemicals

Philips

Leo van Dongen

Geert-Jan van Houtum

Cor van de Linde

Universiteit Twente

TU Eindhoven

iTanks

Simon Jagers

Semiotic Labs

Delesto

Giel Jurgens

Dennis Braamse

LambWeston/ Meijer

Roelf Venhuizen

Ivo van der Gaag

Alpha Storage Group

Ivo van Vliet

ENGIE Services West Industrie

Celeste Martens Ton Huibers

Nedschroef

Croonwolter &dros

Experts Utilities en Watervisie

Ron Wever

Schiphol Group

Experts Het Nieuwe Produceren Jacques Reijniers

Rob Kreiter Sjoerd Delnooz

Kiwa

TKI Energie en Industrie

Henri Spanjers

Geanne van Arkel

TU Delft

AmbassadorWise

EBS Business School

Martijn Kruisweg

Hans van der Spek

Corine Baarends

Richard Schouten

FME

VNO-NCW

SA3M

Aaldrik Haijer

Diana Seijs

Bilfinger Tebodin

Bird & Bird

AkzoNobel Coatings

Duska Disselhof

André Mepschen

Frank Tielens

Frontier Ventures

Water Alliance

HeatMatrix Group

Water & Energy Solutions

Teus van Eck Energie en Milieu

Johan van Mourik

Roy Tummers

Petrus Postma

Jan Willem Slijkoord

SKIW

VEMW

&Flux

SPIC Emmen

Marcel Galjee

Fokko Mulder

Arne Verliefde

Nouryon

TU Delft

Universiteit Gent

Martijn de Graaf

Frank Oesterholt

Cyril Widdershoven

VoltaChem/TNO

KWR

Verocy

Niels Groot

Johan Raap

Ad van Wijk

Dow Benelux

Avans Hogeschool

TU Delft

Paul Kloet

Han Slootweg

Iv-Water

Enexis

Sophie Dingenen

Teus van Eck

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

Platform 01-2022.indd 23

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:18

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT

Momentum voor waterstof Het jaar 2022 kan zo maar eens bepalend worden voor waterstof. Waarbij meerdere wegen naar Rome leiden. Bedrijven als Shell, RWE, Air Liquide en Uniper gaan de transitie van binnenuit aan. Andere zoeken het in nieuwe constructies. Denk aan chemiebedrijf Nobian dat onlangs met een partner HyCC oprichtte, speciaal voor waterstof. Er zijn ook new kids on the block. Spelers als Lhyfe, die de oude garde uitdagen in snelheid en het aantrekken van talent.

Wim Raaijen

Het was een cruciale vraag tijdens European Industry and Energy Summit 2021 afgelopen december. ‘Waar halen jullie de mensen vandaan’, vroeg Yolande Verbeek van energiebedrijf Uniper aan Luc Graré van het nieuwe waterstofbedrijf Lhyfe. In een jaar tijd groeide het nieuwe Franse bedrijf van vijftien naar tachtig medewerkers en momenteel worden vijf tot zeven nieuwe mensen per week aangenomen. Graré beantwoordde de vraag gretig: ‘Er is geen headhunter aan te pas gekomen’, stelde hij met enige trots. ‘Het gaat eigenlijk alleen maar via social media. Veel jonge hoogopgeleide mensen met een paar jaar werkervaring komen zoeken ons zelf op. Ze zeggen dat ze niet langer voor het oude systeem willen werken. Er zijn veel interessante vacatures in de olie- en gassector, maar veel jonge mensen, anders dan mijn generatie, zetten een hoog salaris en een auto van de zaak niet meer op één.’ Ze willen deel uitmaken van de transitie en verwachten dat ze meer impact hebben binnen nieuwe, ambitieuze bedrijven. Verbeek herkent het uit haar gesprekken met jonge mensen en zelfs haar eigen kinderen. Tegelijk stelt ze dat bedrijven als Uniper ook in transitie willen en moeten gaan. En daar zijn ook voldoende mensen voor nodig. Nog steeds is het bestaande systeem doorslaggevend voor bijvoorbeeld de betrouwbaarheid en de leveringszekerheid van energie. Volgens haar zijn beide partijen nodig, de oude partijen die moeten veranderen en de nieuwe bedrijven die zonder erfenis en verantwoordelijkheid om nu te leveren kunnen ondernemen.

Elke hoek En ja, de ambities van Lhyfe zijn gewoon aantrekkelijk. Net als de daadkracht. Het bedrijf, een paar jaar geleden opgericht in Frankrijk, wil sneller dan anderen investeren in de productie van groene waterstof. Te beginnen in Frankrijk, Duitsland, maar ook Nederland, België, Denemarken en vervolgens steeds meer Europese landen. Inmiddels heeft Lhyfe al een mandaat gekregen van verschillende investeerders om 0,5 miljard euro te steken in het bouwen van installaties. Waar de meeste partijen nog bezig zijn met vergunningsprocedures en investeringsbeslissingen, heeft Lhyfe sinds afgelopen zomer al een installatie in productie in het Franse Saint-Nazaire. Daar is een elektrolyzer direct verbonden aan vier windturbines en wordt zeewater gebruikt voor de productie van waterstof. Het vermogen is misschien nog niet heel groot, twee megawatt, ‘maar we hebben hiermee wel de eerste stap gezet’, stelt Graré. De vervolgstappen volgen snel. Het plan is om de komende jaren overal in Europa grotere installaties neer te zetten. ‘In Duitsland ontwikkelen we momenteel elf www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

01 | 2022

31-07-20 14:43

M_Summit Next Steps Hydrogen.indd 24

12-01-2022 10:15

Spr Dan

FOTO: ADOBESTOCK

Lhyfe heeft sinds afgelopen zomer een installatie in productie in het Franse Saint-Nazaire, waar een elektrolyzer direct verbonden is aan vier windturbines en zeewater wordt gebruikt voor de productie van waterstof.

productielocaties met vermogens tussen vijf en iets meer dan honderd megawatt. Die moeten in 2025 allemaal in gebruik zijn. We denken dat we dan elke hoek van dat land van groene waterstof kunnen voorzien. Datzelfde zijn we van plan in Nederland, waar we mogelijk voldoende hebben aan drie of vier fabrieken. België en Denemarken en ook andere Europese landen zullen volgen.’

‘Veel jonge mensen zetten een hoog salaris en een auto van de zaak niet meer op één.’ LUC GRARÉ INTERNATIONAL BUSINESS LHYFE

Elan Het gaat eerst om fabrieken op land. Maar om straks de levering van groen waterstof aan verschillende klanten in Europa verder op te voeren, kijkt Lhyfe vooral richting de zee. ‘De grote hoeveelheden gaan we straks offshore produceren.’ Ook op dat vlak is het bedrijf bezig met de eerste stap. Rond

september dit jaar wil Lhyfe als eerste in de wereld waterstof op zee produceren. Op een drijvend platform, zo’n 26 tot 30 kilometer van Saint-Nazaire in de Atlantische Oceaan, direct verbonden met een drijvende windturbine. ‘We weten dat verschillende partijen, zoals Poseidon in Nederland, hier ook mee bezig zijn. Maar die richten zich op 2025 en later. We vragen ons oprecht af waarom het zoveel tijd moet kosten. Doordat we drie jaar voor lopen op de rest hebben we meer tijd om te experimenteren en kunnen we ook onze snelheid houden in de toekomst.’ Het is met een elan dat veel jonge mensen sowieso zal aanspreken.

Competenties Wellicht heeft de aantrekkingskracht voor jonge mensen voor Nobian ook meegespeeld toen het chemiebedrijf samen met de Green Investment Group de Hydrogen Chemistry Company (HyCC) oprichtte. Sowieso denkt het bedrijf dat transitie, met name op het gebied van waterstof, om een andere aanpak vraagt dan veel bestaande bedrijven gewend zijn. ‘De projecten die we gaan doen, vragen om een andere snelheid, cultuur, financiering en competenties om ze tot een succes te maken’, stelde Marcel Galjee, managing director van HyCC, onlangs in De Volkskrant. ‘Nobian is al marktleider op het gebied van www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

M_Summit Next Steps Hydrogen.indd 25

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:15

MAGAZINES ONLINE TALKSHOWS BEREIK NETWERK EVENEMENTEN KENNIS DELEN BRANDED CONTENT NIEUWS

Industrielinqs pers en platform is een moderne uitgeverij en netwerk voor de industrie. Binnen onze platforms bouwen wij samen met partners, leden en experts aan uitgebreide kennisnetwerken. Kwaliteit van informatie en sterke onderlinge relaties hebben onze prioriteit. Verschillende media, die nauw met elkaar zijn verbonden, zorgen voor een transparante en inspirerende informatievoorziening. De journalistieke aanpak en de samenstelling van de platforms waarborgt de objectiviteit en zorgt voor een verregaande integratie in de doelgroep.

Meer informatie? Janet Robben +31(0)20 31 22 085 janet@industrielinqs.nl

www.industrielinqs.nl Industrielinqs advertentie Advertenties.indd 26 nieuw.indd 1

2-11-2021 08:48:56 12-01-2022 10:09

RWE heeft de eerste milieuvergunning binnen van de Provincie Groningen voor de bouw van een groene waterstoffabriek met een vermogen van vijftig megawatt in de Eemshaven.

elektrolyse voor de productie van groene waterstof. We hebben veel groene elektriciteit nodig en daarvoor staat de Green Investment Group bekend. Wij leveren de technologie, onze competenties komen samen bij HyCC.’

megawatt. Maar het kan nog groter. Bij het project H2-Fifty in de Rotterdamse haven gaat het om een waterstoffabriek met een vermogen van 250 megawatt. Die installatie moet straks groene waterstof leveren aan BP voor de hydrogenering van brandstoffen.

Hydrogenering Belangrijk zal ook geweest zijn dat de Green Investment Group fondsen binnenbrengt. Nobian lijkt te klein om de enorme investeringen die waterstof vraagt volledig uit eigen kas te betalen. Partijen als Shell en RWE hebben die omvang wel en kondigen ook investeringen aan. Zo heeft RWE op de valreep van 2021 de eerste milieuvergunning binnen van de Provincie Groningen voor de bouw van een groene waterstoffabriek met een vermogen van vijftig megawatt in de Eemshaven. Voor de levering van waterstof aan BioMCN en Evonik. Als chemische bouwsteen voor onder meer de productie van methanol. Maar ook HyCC lijkt inmiddels zover. In januari ontvangt ook dit bedrijf een milieuvergunning voor de Djewels 1 op Chemie Park Delfzijl. Die fabriek gaat ook aan BioMCN leveren en krijgt een capaciteit van twintig megawatt. Het plan is echter om snel met veertig megawatt uit te breiden in Djewels 2. Deze waterstof is straks bedoeld voor SkyNRG dat op een synthetische manier vliegtuigbrandstof wil produceren in Delfzijl. En er staan nog grotere investeringsprojecten op de rol voor HyCC. Waarbij H2ermes in IJmuiden zo maar in een stroomversnelling kan raken door recente ontwikkelingen bij toekomstige afnemer Tata Steel. Daarbij gaat het om een elektrolyzer van honderd

‘Doordat we drie jaar voor lopen op de rest hebben we meer tijd om te experimenteren.’ LUC GRARÉ INTERNATIONAL BUSINESS LHYFE

Slagveld Met de oprichting van HyCC lijkt Nobian extra snelheid te maken door in zee te gaan met een kapitaalkrachtige partner. Wellicht is het bedrijf ook wendbaarder en kan het zodoende net als Lhyfe gemakkelijker extra kapitaal aantrekken. Qua imago zal het ook helpen. Bij potentiële investeerders en zeker als het gaat om het aantrekken van jonge professionals. Want de transitie kan zo maar een slagveld worden voor talent. Er is al krapte en het zal steeds moeilijker worden om jonge mensen te binden. Elan en zichtbare impact lijken daarbij doorslaggevend. Dan lijken jonge ambitieuze bedrijven momenteel toch in het voordeel. www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

M_Summit Next Steps Hydrogen.indd 27

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:15

Spr Dan

PROJECT

HyCC bouwt aan grootschalige productie waterstof Begin januari wordt de vergunning gepubliceerd voor waterstofproject Djewels 1. Dit is een belangrijke stap op weg naar een investeringsbeslissing halverwege 2022. Gasunie en HyCC, het nieuwe waterstofbedrijf van Nobian en de Green Investment Group, willen de installatie eind 2024 operationeel hebben.

Liesbeth Schipper

Het plan is om op Chemiepark Delzijl een twintig megawatt elektrolyse-installatie te bouwen die ongeveer drieduizend ton groene waterstof per jaar maakt. Ongeveer, want de installatie volgt de fluctuaties van wind- en zonne-energie. ‘We willen flexibel opereren, meebewegen met het variabele aanbod van groene energie. Daarmee helpen we het elektriciteitsnet te balanceren’, vertelt Joost Sandberg, projectleider van Djewels 1 en commercieel directeur bij HyCC. Daarnaast werken de Gasunie en HyCC nauw samen met BioMCN, dat op Chemiepark Delfzijl methanol produceert. BioMCN combineert de groene waterstof met CO2 uit haar proces en maakt er e-methanol van. ‘We volgen dus wind en zon maar hebben tegelijkertijd een klant die liefst zoveel mogelijk waterstof wil afnemen. Dat is wat we met Djewels 1 doen: we koppelen de waardeketen zo concreet mogelijk aan elkaar, om dit soort modellen te testen en ervan te leren. Want je kunt er heel veel aan rekenen, maar je moet het ook gewoon doen.’

Elektrolyse op verhoogde druk

HyCC’s stappen in groene waterstofproductie Djewels 1 in Delfzijl 20 MW elektrolyzer 3.000 ton waterstof voor BioMCN Investeringsbeslissing: medio 2022

Djewels 2 in Delfzijl Uitbreiding met 40 MW 6.000 ton waterstof voor SkyNRG Investeringsbeslissing: 2022

H2ermes in IJmuiden 100 MW elektrolyzer 15.500 ton waterstof voor Tata Steel Investeringsbeslissing: onbekend

H2-Fifty in Rotterdam 250 MW elektrolyzer 45.000 ton groene waterstof voor BP Investeringsbeslissing: onbekend

www.industrielinqs.nl

K_Hycc project.indd 28

‘De uitdaging zit bij Djewels 2 niet zozeer in de technologie, maar in de waardeketen richting biokerosine.’ JOOST SANDBERG COMMERCIEELD DIRECTEUR HYCC

Nobian, inmiddels HyCC, en Gasunie hebben gekozen voor alkaline elektrolyzers. ‘Met alkaline-technologie hebben we als producent van chloor al veel ervaring. Het alternatief zou de opkomende PEM-technologie zijn. In kleinere eenheden wordt deze wel toegepast, bijvoorbeeld bij waterstoftankstations, maar alkalinesystemen hebben als groot voordeel dat ze efficiënter in energieverbruik zijn en ook in de aanschaf goedkoper.’

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

Daarnaast willen de partners in het project op technologiegebied een grote sprong voorwaarts maken. ‘We hebben veel tijd besteed aan de technologie en denken dat dit nu goed is, maar ook dat willen we zien’, vertelt Sandberg. ‘We gaan elektrolyse op verhoogde druk toepassen en met een hogere stroomdichtheid. Daarmee haal je meer product uit dezelfde stack doordat je de processen intensiﬁeert. Dat hebben we ook nodig, want we willen naar gigawatten om de industrie te verduurzamen. Dan moet je een technologie hebben die goedkoper wordt door meer product uit hetzelfde equipment te halen.’

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:14

Spr Dan

FOTO: ADOBESTOCK

Door mee te bewegen met het variabele aanbod van groene energie helpt Djewels 1 het elektriciteitsnet te balanceren.

PEM-elektrolyzers staan er wel om bekend dat ze flexibeler zijn. ‘Dat klopt, maar we zien dat alkalinesystemen ook snel kunnen reageren. En ja, PEM-elektrolyzers kunnen helemaal uit, naar nullast. Alkaline in het systeem dat we met Djewels gaan demonstreren, kunnen we terugschakelen naar zo’n tien procent op plantniveau. We onderzoeken straks in de praktijk waar precies dat minimumpunt ligt. Maar we houden dus toch een heel hoge flexibiliteit in het systeem, voldoende om het elektriciteitsnet te balanceren.’

Andere waardeketen Bij de ontwikkeling van Djewels 1 hebben de twee partners al veel geleerd en gezien. ‘Dat nemen we mee naar Djewels 2’, vertelt Sandberg. Djewels 2 is de volgende fase van het project. Daarbij gaat de capaciteit van de installatie naar zestig megawatt. De extra zesduizend ton geproduceerde groene waterstof gaat naar SkyNRG, dat het gebruikt om biokerosine te maken van afval- en reststromen, zoals gebruikt frituurvet van regionale industrieën. KLM neemt de biokerosine af. ‘We zetten goeie stappen richting een investeringsbesluit over dit vervolgproject. Dat willen we volgend jaar nemen, zodat we ook daar snelheid kunnen maken door te leren. We hebben bij Djewels 2 een ander type klant, een andere waardeketen. De uitdaging zit daar niet zozeer in de technologie, maar meer in de waardeketen richting biokerosine.’ Datzelfde geldt overigens ook bij Djewels 1. ‘We werken samen met BioMCN aan een keten waarbij waarde wordt gegenereerd

uit biomethanol. Daar is marktontwikkeling voor nodig. Het is nog een hele uitdaging om ervoor te zorgen dat voor het product uiteindelijk de prijs wordt betaald die dit mogelijk maakt. We willen ernaar toe dat dit de standaard waardeketen wordt, in plaats van de fossiele waardeketen.’

Opschaling Door stappen zorgvuldig te zetten en te leren, maak je de fabrieken die groter worden beter, stelt Sandberg. ‘Ondanks dat de technologie al bestaat, zijn er nog belangrijke verbeteringen mogelijk. We kennen waterstof, maar hoe het in een volledige waardeketen van wind tot en met eindklant wordt gebruikt, dat moeten we met elkaar leren. Die ontwikkeling willen we in Djewels in nauwe samenwerking met BioMCN en SkyNRG doormaken. Pas als we daarvan hebben geleerd, kunnen we serieus over opschaling praten.’ En die opschaling staat al in de planning. Na Djewels 2 wil HyCC nog een stap groter, naar een honderd megawatt elektrolyzer in IJmuiden. Dit project, H2ermes, produceert maximaal 15.500 ton groene waterstof per jaar voor Tata Steel. En daarna volgt het project H2-Fifty: een 250 megawatt elektrolyzer in Rotterdam. Deze gaat maximaal 45.000 ton groene waterstof produceren voor de raffinaderij van BP. ‘We zien de stappen die we moeten zetten, we moeten groter. Maar we leren door ontwikkeling van projecten. Daarom zijn we samen met Gasunie in een vroeg stadium begonnen om Djewels te ontwikkelen. Als je niet begint, ga je de lessen niet leren.’ www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

K_Hycc project.indd 29

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:14

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT

Dragons nemen innovators onder hun vleugels De energie en grondstoffentransitie vraagt om een radicale wijziging van zowel de industrie als de energiemarkt. Innovatie is daarbij een cruciale factor. De Dragons’ Den of Transition tijdens de European Industry & Energy Summit 2021 afgelopen december was een mooie gelegenheid om de innovators die staan te springen om de transitie vorm te geven, te koppelen aan investeerders en netwerken die ze verder kunnen helpen. De zes innovators hebben in ieder geval allemaal een uitnodiging gekregen voor een kopje koffie. Of daar ook verdere samenwerking uit voortkomt, houden we het komende jaar uiteraard belangstellend in de gaten.

David van Baarle

De verhouding tussen dragons en innovators was perfect in balans met zes dragons met elk hun eigen achtergrond en motieven voor samenwerking met de innovators. Zo vertegenwoordigt Alice Krekt het klimaatprogramma van de Rotterdamse industrievereniging Deltalinqs. Rotterdam werpt zich steeds meer op als transitiehaven met niet alleen open overslag van duurzame brand- en grondstoffen, maar ook met een duurzame industrie. Het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT) verbindt op zijn eigen manier onderzoek en ontwikkeling aan de behoefte van de procesindustrie. Directeur Tjeerd Jongsma zocht dan ook vooral innovators die zijn bestaande netwerk kunnen versterken en vice versa. Emiel ten Have van de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) en Heleen van Wijk van Groningen Seaports deelden een dragons-bank en koppelden daarmee de noordelijke netwerken en financiële ondersteuning. Ook de Eemshaven en Chemiepark Delfzijl faciliteren de energietransitie met ruimte voor start-ups, scale-ups en full-scale investeringen in duurzame projecten. Bij de European Industry & Energy Summit kon het Topinstituut voor kennis en innovatie (TKI) Energie & Industrie natuurlijk niet ontbreken. Directeur Rob Kreiter volgt de ontwikkelingen en innovaties op het gebied van industrieel energiegebruik nauwkeurig en wil de innovators graag verder helpen met het wegnemen van barrières om de markt te betreden. EIT InnoEnergy heeft een behoorlijke status wat betreft het aantal investeringen in hernieuwbare energietechnologie. Alexander Goos zoekt dan ook continu naar nieuwe start-ups die niet alleen hun technologie op orde hebben, maar die ook een solide bedrijfsplan kunnen tonen. Het liefste met klanten die staan te popelen om de innovatie te gebruiken.

SpectX

Akhilesh Goveas, SpectX.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

SpectX werkt aan een oplossing waarbij twee drones samenwerken om automatische röntgeninspecties van windturbinebladen op afstand mogelijk te maken. Op de Dragons’ Den of Transition vroeg Akhilesh Goveas de dragons hem te helpen met zowel financiering als met contacten bij windparkbeheerders die de technologie in de praktijk willen testen. De inspectiedrones van Spectx vielen goed in de smaak bij de dragons. Wel vroeg Alexander Goos zich af waaruit het intellectueel eigendom van Spectx bestond. ‘Drones zijn al van de plank te koop en er zijn genoeg hobbyisten die een drone kunnen besturen’, zei Goos. Goveas legde uit dat hij vooral bezig was met de kunstmatige intelligentie om de drones

01 | 2022

31-07-20 14:43

R_Summit Dragons Den.indd 30

12-01-2022 10:12

Spr Dan

FOTO’S: ERIC DE VRIES

Dragons Tjeerd Jongsma (ISPT), Emiel ten Have (NOM) en Heleen van Wijk (Groningen Seaports).

autonoom te laten vliegen en ook nog eens twee drones zo te laten samenwerken dat de ene röntgenstralen kan zenden die de ander opvangt aan de andere kant van de rotorbladen van een windturbine. ‘Daarnaast werken we ook aan een algoritme dat de data kan vertalen naar bruikbare informatie om de conditie van het rotorblad te bepalen. Op die manier kunnen windparkeigenaren preventief onderhoud uitvoeren en de levensduur van de turbines verlengen.’ De belofte van de technologie was voor Heleen van Wijk genoeg om Goveas uit te nodigen naar Groningen af te reizen. Daar zit namelijk het offshore wind innovation cluster en het DronePort Eemshaven. Volgens Van Wijk zijn er genoeg windparkeigenaren die de technologie snel zouden willen inzetten.

geen sprake’, zegt Hack daarover, ‘maar dat zal in de nabije toekomst wel mogelijk moeten zijn.’ Ook Alice Krekt is geïnteresseerd in de technologie. De Rotterdamse industrie heeft namelijk aardig wat zoute reststromen die in de zuiveringen worden gemengd met de zoete stromen. ‘Ik zou met mijn achterban moeten uitzoeken of er interesse is’, zegt Krekt. De Groningse bank ziet eveneens veel potentieel in zowel ontzilting als energieopwekking via (omgekeerde) elektrodialyse. Toevallig zitten Heleen van Wijk en Pieter Hack binnenkort in dezelfde handelsmissie naar het Midden-Oosten, ‘dus de connectie zal daar verder worden voortgezet.’

RedStack Met een techniek die bekend staat als omgekeerde elektrodialyse (RED), is het mogelijk om het energiepotentieel van zoet en zout water te oogsten. Pieter Hack deed mee aan de Dragons’ Den of Transition met het doel de opschaling van de proeffabriek en een productielijn voor de stackproductie te financieren. Tjeerd Jongsma was zeer geïnteresseerd in de techniek, maar niet vanwege de mogelijkheid om energie op te wekken. ‘Elektrodialyse is ook een zeer interessante techniek om water te ontzilten’, zei Jongsma. ‘Met name de voedingsmiddelenindustrie zoekt naar manieren om selectief zouten te kunnen verwijderen uit zijn reststromen.’ Nu heeft Redstack niet geheel toevallig al een zusteronderneming met de naam Pure Water Group die inderdaad in de waterontzilting momenteel veel succes boekt. ‘Van selectieve ontzilting is nog

Pieter Hack, RedStack.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

R_Summit Dragons Den.indd 31

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:12

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT

omgeving demonstreren aan onze potentiële klanten.’ De techniek die Pronker ontwikkelde staat bekend als directe koolstof immobilisatie (DCI), een techniek die al bekend is uit de staalindustrie voor de productie van cokes. De technologie bleek een uitstekende basis voor het recyclen van organisch afval. In twee stappen zet de DCI-technologie heterogene afvalstromen om in bouwstenen voor de chemie. Met name syngas uit waterstof en koolmonoxide, maar ook vaste koolstof, metalen en mineralen. De technologie lijkt een mooie aanvulling op de technieken die het Circular Plastics Initiative wil onderzoeken. ISPT is een van de initiatiefnemers van het onderzoeksproject waar ook Deltalinqs bij betrokken is. Tjeerd Jongsma en Alice Krekt nodigden DOPS dan ook uit om zich aan te sluiten bij het initiatief. Stephan Herrmann, BioCore.

Deep Branch BioCore Stephan Herrmann van BioCore was de enige innovator die, vanuit thuisland Duitsland, zijn pitch via de camera moest houden. Herrmann vroeg de dragons hulp bij het financieren van een full-scale pilotproject voor zijn solid oxide fuel cell technologie. Daarmee wordt de biogasproductie bij boeren weer economisch haalbaar. Alexander Goos herkende en erkende de uitdaging die de Duitse boeren momenteel ondervinden. ‘De subsidies voor biogas drogen op waardoor het voor boeren niet meer rendabel wordt om de technologie nog in de lucht te houden. Als BioCore daadwerkelijk een oplossing biedt die het rendement verdubbelt, zou ik zeker graag verder praten.’ Goos nodigde Herrmann dan ook uit voor een technische due dilligence om de onderzoeksresultaten te verifiëren. Een uitnodiging die Herrmann met twee handen aangreep.

Het Brits-Nederlandse biotechbedrijf Deep Branch gebruikt CO2, water, waterstof en micro-organismen om hoogwaardige eiwitten te maken die geschikt zijn als grondstof. Ondertussen staat mede-oprichter en CEO Peter Rowe voor de volgende stap: opschaling naar de eerste fabriek op commerciële schaal.

DOPS Als mede-oprichter van DOPS zocht Wiebe Pronker financiering voor een testreactor ter grootte van een twintig voet container. ‘Daarmee willen we onze technologie in een realistische

Wiebe Pronker, DOPS.

www.industrielinqs.nl

Rowe vroeg aan de dragons hulp bij het vinden van een geschikte locatie voor een zogeheten Market Launch Facility (MLF). Dit zal een locatie zijn van ongeveer 4.000 vierkante meter met toegang tot lokale bronnen van CO2 en waterstof. De MLF zal worden gebouwd met alle unit operations volledig representatief voor full scale productie. Tjeerd Jongsma en Alexander Goos waren met name geïnteresseerd in de oplossing die Deep Branche had gevonden voor het oplossen van waterstof in water. Iets wat nog een grote uitdaging is voor veel waterstofopslag technologieën. Rowe wilde daar niet al te veel over kwijt omdat het onderdeel was van het intellectueel eigendom. Maar het feit dat Deep Branche de waterstof bindt aan een stikstofhoudende stof om er poeder van te maken, was wel een belangrijk deel van de oplossing.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

Peter Rowe, Deep Branch.

01 | 2022

31-07-20 14:43

R_Summit Dragons Den.indd 32

12-01-2022 10:12

Emiel ten Have was zeer geïnteresseerd in de technologie en vond het tijd om een Engels bedrijf binnen te halen nu een groot Nederlands bedrijf richting het Verenigd Koninkrijk is vertrokken. Deep Branche heeft al een onderzoeksfaciliteit op het terrein van Chemelot, maar wie weet komt er binnenkort een uitbreiding in Groningen.

Metalot Naast een dragons duo waren er ook twee innovators die hun plek in het dragonsnest wilden veroveren. Tim Spee en Philip de Goey van de TU Eindhoven toonden de progressie die ze al hebben gemaakt met ijzerpoeder als transitiebrandstof. Metalot, zoals het bedrijf van de twee wetenschappers heet, wil diverse installaties in de industrie opzetten. Ook zoekt het een goede locatie voor een fabriek die geoxideerd ijzerpoeder regenereert. Rob Kreiter was zeer benieuwd of het de innovators al gelukt was de volledige cyclus op te zetten. ‘IJzer verbranden is redelijk eenvoudig, maar het regenereren en opnieuw verbranden, zonder degradatie, is nog best ingewikkeld.’ Spee erkent dat die cyclus nog best lastig is: ‘Nadat we het ijzerpoeder verbranden blijft roest over. Dat roest moeten we regenereren met behulp van waterstof of op elektrochemische wijze. Tot nog toe sturen we de roest naar Italië om het weer als ijzerpoeder terug te krijgen. Het Italiaanse systeem doet op zich zijn werk, maar is nooit voor deze functie ontworpen. We willen dit systeem komend jaar zelf ontwerpen zodat we de cyclus wat korter maken. Maar het bewijs dat het ijzerpoeder meerdere malen is te regenereren, is dus wel al geleverd.’

Philip de Goey en Tim Spee, Metalot.

Alexander Goos moet eerlijk bekennen dat EIT InnoEnergy al samenwerkt met Metalot. ‘Hoewel de technologie aan het begin staat van de innovatiecurve, is de potentiële impact ervan groot. Vandaar dat we ze graag ondersteunen. Het is dan ook mooi te vermelden dat Bavaria al testen uitvoerde met het ijzerpoeder.’ Alice Krekt was ook al op de hoogte van de mogelijkheden van Metalot, maar wil concreet kijken of het binnen het Fieldlab Industrial Elecrification (FLIE) mogelijk is om praktijktesten uit te voeren. Ook deze uitnodiging voor een kop koffie en een goed gesprek werd met vier handen aangegrepen.

Dragons Alexander Goos (EIT InnoEnergy), Rob Kreiter (TKI) en Alice Krekt (Deltalinqs).

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

R_Summit Dragons Den.indd 33

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:12

Spr Dan

PROJECTEN

GROOT ONDERHOUD Wie: Yara Wat: groot onderhoud Waar: Sluiskil Wanneer: 2022

Yara neemt in 2022 ammoniakfabriek C uit bedrijf voor een grote onderhoudsstop. Het doel is om zowel de efficiëntie als het veiligheidsniveau te verhogen en er wordt gekeken naar verdere automatisering van de fabriek.

VERVANGING, RENOVATIE EN SLOOP

www.industrielinqs.nl

Wie: AVR Wat: vervanging turbine Waar: Rozenburg Wanneer: eerste kwartaal 2022

AVR Rozenburg vervangt een bijna vijftig jaar oude turbine door een nieuwe tegendrukturbine van Siemens. Deze kan op volle kracht 22 megawatt elektriciteit leveren. Tegelijkertijd blijft hij ook goed draaien bij 5 megawatt, terwijl er efficiënt lagedrukstoom wordt gemaakt. Het project moet in het eerste kwartaal van 2022 zijn afgerond.

Wie: Dunea Wat: modernisering productielocatie Waar: Katwijk Wanneer: tot en met 2025

De procesautomatisering van productielocatie Katwijk wordt vervangen door volautomatische procesvoering enworden elektrotechnische installaties aangepast. BAM Industrie is in december 2018 begonnen met de vernieuwing van de energievoorziening van het drinkwaterpompstation. Dunea wil de middenspanning distributie en noodstroomvoorziening herinrichten.

Wie: Engie Wat: upgrade Maximacentrale Waar: Lelystad Wanneer: 2023

Engie bereidt een grote upgrade voor van de Maximacentrale in Lelystad. Een van de twee units krijgt nieuwe materialen, koelsystemen en een nieuw softwarepakket. Dit moet ervoor zorgen dat deze hogere temperaturen kan verdragen. Het rendement neemt daarmee toe tot boven de zestig procent en bovendien wordt bijstook van waterstof mogelijk.

Wie: EPZ Wat: ontmanteling kolencentrale Waar: Borssele Wanneer: tot en met 2022

EPZ ontmantelt de kolencentrale in Borssele. De centrale is in 1987 in gebruik genomen en sinds 2000 wordt er ook biomassa meegestookt. Vóór de sloop is de installatie zoveel mogelijk gereinigd. Volgens de planning worden de ontmanteling en bodemsanering eind 2022 afgerond.

NIEUW PROJECT Wie: Onyx Power Wat: ontmanteling kolencentrale Waar: Rotterdam Wanneer: tot en met 2025

De kolencentrale van Onyx Power in Rotterdam krijgt subsidie om te sluiten. Zodra aan alle voorwaarden zijn voldaan, moet de centrale binnen drie jaar zijn ontmanteld. Onyx Power is een dochter van het Amerikaanse Riverstone. Dit investeringsbedrijf nam de kolencentrale eind 2019 over van Engie.

Wie: TenneT Wat: grote vervangingsopgave Waar: Nederland Wanneer: tot 1 januari 2032

TenneT gaat met negen partners 360 hoogspanningsstations aanpassen, vernieuwen of uitbreiden. De stations van 110kV en 150kV moeten in veel gevallen volledig worden vervangen. Ze zijn soms vijftig jaar of langer in bedrijf en aan het eind van hun technische levensduur.

Wie: Vattenfall Wat: ontmanteling Hemweg 8 Waar: Amsterdam Wanneer: vanaf 2020

Vattenfall heeft zijn kolencentrale aan de Hemweg in Amsterdam eind december 2019 gesloten. Het ontmantelingstraject van Hemweg 8 is begonnen in 2020. Het terrein wordt een plek voor productie, doorvoer en tijdelijke opslag van fossielvrije elektriciteit en warmte.

Wie: Waterschap Brabantse Delta Wat: renoveren afvalwaterpersleiding Waar: Noord-Brabant en Zeeland Wanneer: start medio 2019

De afvalwaterpersleiding transporteert afvalwater van industrieterrein Moerdijk en 35 dorpen en steden naar de RWZI in Bath. In 2019 is de renovatie van persstations bij Roosendaal, Bergen op Zoom en Bath gestart. Ook wordt de leiding over 3,5 kilometer verdubbeld. De extra leiding is in 2020 in bedrijf en de gerenoveerde persstations in 2023.

Wie: Wintershall Noordzee Wat: ontmanteling platforms Waar: offshore Wanneer: 2022

Wintershall Noordzee begint met een grootschalig ontmantelingsprogramma in de Noordzee. Het bedrijf sluit 24 putten in zowel Nederlandse als Duitse wateren. Daarnaast verwijdert het bedrijf twee productieplatforms (Q4-A en Q4-B) en twee onderzeese installaties (P9-A en P9-B). De aanbesteding voor het eerste deel van het programma is gegund aan Swift Drilling.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 34

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN 35

GROEN EN BIO Wie: o.a. Alco Bio Fuel Wat: recovery unit CO2 Waar: Gent Wanneer: voorjaar 2022

Bioraffinaderij Alco Bio Fuel (ABF), industriële gasleverancier Messer Benelux en IJsfabriek Strombeek investeren tien miljoen euro in een ‘recovery unit’ voor koolstofdioxide. Het gaat om een tweede unit bij Alco Bio Fuel in Gent. De installatie recupereert en zuivert CO2-gas uit de processtroom en zet het om in vloeistof. In het voorjaar van 2022 moet de unit operationeel zijn.

Wie: ArcelorMittal Wat: bio-ethanol uit afvalgassen Waar: Gent Wanneer: 2022

ArcelorMittal investeert via dochteronderneming C-Shift 120 miljoen euro in het project Steelanol om tien procent van de afvalgassen van het staalbedrijf om te zetten in bio-ethanol. C-Shift maakt gebruik van een nieuwe technologie waarbij bacteriën CO-rijk gas vergisten tot ethanol en kan straks zo’n 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar produceren.

NIEUW PROJECT Wie: Avantium Wat: FDCA uit suikers Waar: Delfzijl Wanneer: eind 2023

Avantium bouwt in Delfzijl een demofabriek voor de productie van furaandicarbonzuur, een grondstof voor plastics. De installatie gaat plantaardige grondstoffen omzetten in zo’n 5.000 ton groene FDCA per jaar. Naar verwachting zal de bouw van de demofabriek eind 2023 klaar zijn.

Wie: BioBTX Wat: aromaten uit afvalplastic Waar: Delfzijl Wanneer: 2027

BioBTX bouwt in Delfzijl een fabriek die 50.000 ton plastic afval gaat omzetten in de grondstoffen benzeen, tolueen en xyleen. De bouw van de fabriek gaat in twee fasen, waarbij de eerste fase al in 2024 klaar moet zijn. De fabriek vergt een investering van tachtig miljoen euro.

Wie: Cargill Wat: biodieselfabriek Waar: Gent Wanneer: juni 2022

Cargill investeert 150 miljoen euro in een nieuwe biodieselfabriek in Gent. Deze krijgt een productiecapaciteit van 115.000 ton biodiesel per jaar en kan rioolslib, reststoffen uit de industrie en allerlei andere grondstoffen verwerken tot biodiesel. In juni 2022 moet de fabriek klaar zijn.

Wie: DBG BioEnergy Wat: bio-LNG uit afval Waar: Delfzijl Wanneer: eind 2022

DBG Bio Energy bouwt haar eerste fabriek in Delfzijl. Deze gaat cellulosehoudend industrieel afval omzetten in bioLNG, groene kunstmest en vloeibare CO2. De installatie krijgt een capaciteit van 15.000 ton bioLNG per jaar en moet eind 2022 operationeel zijn.

Wie: Dow Wat: zuivering pyrolyse-olie Waar: Terneuzen Wanneer: onbekend

Dow werkt aan het ontwerp en de engineering van een eenheid die pyrolyse-olie – gemaakt van afvalplastic – zuivert voor gebruik in de fabrieken van het concern. De eenheid komt in Terneuzen te staan en krijgt een capaciteit van 10.000 ton per jaar. Het hart van de eenheid draait om de PureStep-technologie van Haldor Topsoe, die onzuiverheden uit vloeibare grondstof verwijdert.

Wie: Gidara Energy Wat: methanol uit afval Waar: Amsterdam Wanneer: begin 2024

Gidara Energy bouwt in de haven van Amsterdam een fabriek die niet-recyclebaar afval omzet in syngas en vervolgens in methanol. De fabriek krijgt een capaciteit van ongeveer 87,5 kiloton methanol. De verwachting is dat deze begin 2024 operationeel is. Het project vergt een investering van 250 miljoen euro.

Wie: IST Green Chemicals Wat: bio-ethanol uit suikerbieten Waar: Axelse Vlakte Wanneer: begin 2024

IST Green Chemicals gaat op de Axelse Vlakte in Zeeland een nieuwe fabriek bouwen die bioethanol uit suikerbieten maakt. Niet via een tussenstap met suiker, maar rechtstreeks, dankzij de Betaprocess-technologie. Deze brengt de cellen van de suikerbiet via vacuümextrusie tot explosie, waardoor de suikers direct bloot komen te liggen.

Wie: o.a. Inovyn Wat: pilot met CO2/methanol Waar: Antwerpen Wanneer: eind 2022

Engie, Fluxys, Indaver, Inovyn, Oiltanking, Port of Antwerp en de Vlaamse Milieuholding gaan duurzame methanol produceren in de Antwerpse haven. Bij Inovyn komt een pilotinstallatie die afgevangen CO2 en waterstof, gemaakt met groene energie, omzet in methanol. Eind 2022 is de fabriek operationeel en produceert ongeveer achtduizend ton duurzame methanol per jaar.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 35

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

www.industrielinqs.nl

PROJECTEN

Wie: Neste Wat: aanpassingen voor productie SAF Waar: Rotterdam Wanneer: tweede helft 2023

Neste investeert 190 miljoen euro in haar productiecapaciteit in Rotterdam om de productie van duurzame vliegtuigbrandstof (SAF) mogelijk te maken. Momenteel produceert de raffinaderij voornamelijk duurzame diesel. Dankzij aanpassingen aan de raffinaderij kan Neste straks 500.000 ton SAF per jaar produceren.

Wie: Neste en Ravago Wat: verwerking plastic afval Waar: Vlissingen Wanneer: onbekend

Neste en Ravago willen in Vlissingen een fabriek bouwen die plastic afval gaat verwerken met de thermochemische liquefactietechnologie van het Amerikaanse Alterra Energy. De installatie krijgt een verwerkingscapaciteit van ongeveer 55 kiloton gemengd plastic afval per jaar.

NIEUW PROJECT Wie: Nordsol, Attero en Titan Wat: bio-LNG uit afval Waar: Wilp Wanneer: 2023

Nordsol, Attero en Titan willen samen organische reststromen omzetten in bio-LNG en beschikbaar maken voor de scheepvaart. Attero zet huishoudelijk bioafval om in zes miljoen kubieke meter biogas per jaar. Nordsol werkt dit op tot ongeveer 2.400 ton bio-LNG per jaar en Titan is de exclusieve langetermijnafnemer. De installatie in Wilp moet in 2023 klaar zijn.

Wie: o.a. Paques Wat: proeffabriek voor PHBV Waar: Dordrecht Wanneer: voorjaar 2022

Vijf waterschappen, Stowa, Paques en HVC gaan in Dordrecht een proeffabriek bouwen om PHBV te produceren. Dit is een volledig afbreekbaar en duurzaam bioplastic, gemaakt uit organische afvalstromen zoals zuiveringsslib, industrieel afvalwater en voedselresten. De proeffabriek komt bij de slibverwerkingsinstallatie van HVC in Dordrecht te staan.

Wie: Photanol en Nouryon Wat: organische zuren uit CO2 Waar: Delfzijl Wanneer: 2024

In een demofabriek van Photanol en Nouryon in Delfzijl zetten bacteriën CO2 om in organische zuren. De twee partijen willen de fabriek in 2023 gaan opschalen naar 30.000 ton. Deze commerciële fabriek moet vervolgens in 2024 in productie gaan.

Wie: Pryme Wat: pyrolyse-olie uit afvalplastic Waar: Rotterdam Wanneer: tweede helft 2022

Pryme bouwt in Rotterdam een proeffabriek voor de productie van pyrolyse-olie uit afvalplastic. In een eerste stap gaat de fabriek 35 tot 40 kiloton plastic verwerken (40 kiloton plastic levert ongeveer 30 kiloton pyrolyse-olie op). Gaandeweg voert Pryme de capaciteit op naar 60 kiloton plastic afval per jaar. De ingebruikname van een tweede fabriek met een productiecapaciteit van 350 kiloton pyrolyse-olie per jaar staat gepland voor 2024.

Wie: Relement Wat: aromaten uit biomassa Waar: Bergen op Zoom Wanneer: onbekend

Relement, een spin-off van TNO, vestigt zich op de Green Chemistry Campus. Het bedrijf gaat op commerciële schaal bio-aromaten uit biomassaresiduen produceren voor toepassing in onder meer smeermiddelen en coatings. Een van de eerste bio-aromaten die Relement op de markt brengt, is een alternatief voor ftaalzuuranhydride in alkydverf.

Wie: SCW Systems/Gasunie Wat: groen gas uit organische reststromen Waar: Delfzijl Wanneer: 2023

SCW Systems bouwt samen met partner Gasunie een fabriek in Delfzijl die jaarlijks 150 tot 200 miljoen kubieke meter groen gas produceert uit (natte) organische reststromen. Met de bouw van de fabriek is een investering gemoeid van 150 tot 200 miljoen euro. Naast groen gas wordt ook groene waterstof geproduceerd.

Wie: Shell Wat: demofabriek voor CO2-afvang Waar: Moerdijk Wanneer: 2024

Shell heeft een nieuwe technologie ontwikkeld om CO2 uit rookgassen af te vangen en bouwt daarvoor een demonstratiefabriek op het terrein van energiecentrale BMC Moerdijk. Deze gaat in de loop van 2024 zo’n 150 ton CO2 per dag afvangen. Bilfinger is engineering en projectpartner in het demonstratieproject, dat TulipGreenCO2 heet.

Wie: Shell Wat: biobrandstoffen uit (afval)olie Waar: Pernis Wanneer: 2024

Shell bouwt een fabriek die biobrandstoffen gaat maken van biologische (afval)olie. De fabriek krijgt een capaciteit van 820.000 ton biobrandstoffen per jaar. Naast de fabriek komt een pretreatment unit (PTU) met een capaciteit van ongeveer 1.100 kiloton voorbehandelde olie per jaar. Ook komen er nieuwe tanks op de site in Pernis.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 36

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN 37

Wie: Shell en BlueAlp Wat: pyrolyse-olie uit afvalplastic Waar: Nederland Wanneer: 2023

Een joint venture van Shell en BlueAlp bouwt twee installaties in Nederland, die dertig kiloton moeilijk te recyclen plastic gaan omzetten in pyrolyse-olie. De installaties moeten in 2023 operationeel zijn en leveren alle pyrolyse-olie als grondstof aan de krakers van Shell in Moerdijk en Duitsland.

Wie: SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol Wat: fabriek duurzame vliegtuigbrandstof Waar: Delfzijl Wanneer: 2026

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol bouwen Europa’s eerste fabriek voor duurzame vliegtuigbrandstof in Delfzijl. Nouryon en Gasunie bestuderen daarvoor een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid. Het plan is om groene waterstof te combineren met afval- en reststromen om 100.000 ton duurzame vliegtuigbrandstof en 15.000 ton bioLPG per jaar te produceren.

Wie: Synkero Wat: fabriek duurzame kerosine Waar: Amsterdam Wanneer: 2027

Start-up Synkero wil in de Amsterdamse haven een fabriek bouwen voor de productie van 50.000 ton duurzame kerosine. Grondstof is CO2 dat wordt afgevangen in de industrie of direct uit de lucht. Dit wordt samen met groene waterstof omgezet in synthetisch kerosine. De planning is dat de fabriek in 2027 draait.

Wie: Twence Wat: CO2-afvanginstallatie Waar: Hengelo Wanneer: laatste kwartaal 2023

Twence bouwt in Hengelo een grootschalige CO2-afvanginstallatie. Deze kan straks 100.000 ton CO2 per jaar afvangen en hergebruiken. Denk daarbij aan natriumbicarbonaat om rookgassen te reinigen of vloeibare CO2 voor gebruik in kassen. In het eerste kwartaal van 2022 gaat de eerste schop in de grond. Naar verwachting gaat de installatie in het laatste kwartaal van 2023 in bedrijf.

Wie: Vertoro Wat: demofabriek voor lignine-olie Waar: Rotterdam Wanneer: 2022

Vertoro bouwt een demofabriek die lignine-houdende biomassa kan omzetten in cellulose, suikers en zogenoemde Goldilocks. Dit laatste is een ruwe lignine-olie en een alternatief voor aardolie. De demofabriek moet in 2022 operationeel zijn.

Wie: Zenid Wat: demofabriek duurzame kerosine Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend

Zenid, een initiatief van Rotterdam The Hague Airport, Climeworks, SkyNRG en Rotterdam The Hague Innovation Airport, wil in Rotterdam een demonstratiefabriek voor duurzame kerosine bouwen. Met afgevangen CO2 uit de lucht als grondstof. Uniper is bij het project betrokken voor de engineering en gaat de fabriek opereren.

UTILITIES Wie: Air Liquide Wat: luchtscheidingseenheid Waar: Moerdijk Wanneer: 2022

Air Liquide investeert 125 miljoen euro in een luchtscheidingseenheid voor de productie van zuurstof. In 2022 moet de fabriek in Moerdijk operationeel zijn. Bijzonder is dat het bedrijf de unit combineert met een energieopslagsysteem. De unit kan straks maximaal 2.200 ton zuurstof per dag maken.

Wie: Avaio en Aecom Wat: ontziltingsinstallatie Waar: Antwerpen Wanneer: 2024

Avaio en Aecom bouwen samen een ontziltingsinstallatie op het terrein van Covestro in de haven van Antwerpen. Deze pompt vanaf begin 2024 brak dokwater op en zet dit om in hoogwaardig proceswater voor de chemiesector. Avaio verwacht medio 2022 te kunnen beginnen met de bouw van de installatie. Die zou twee jaar later, in 2024, operationeel moeten zijn.

Wie: Chemours Wat: zuiveringsinstallatie afvalwater Waar: Dordrecht Wanneer: medio 2022

Chemours wil een nieuwe zuiveringsinstallatie bouwen die onder andere gefluorineerde stoffen uit het afvalwater haalt. Dat gebeurt nu met een tijdelijke mobiele unit. De chemisch-fysische zuiveringsinstallatie gaat gemiddeld zestig kubieke meter afvalwater per uur verwerken, met een maximale capaciteit van 120 kubieke meter per uur.

Wie: D-CRBN Wat: pilot CO/O2 uit CO2 Waar: Antwerpen Wanneer: 2029

Start-up D-CRBN wil een pilot doen met een plasmareactor. Deze gaat per jaar 30.000 ton CO2 omzetten in CO en O2. De reactor is goed schaalbaar en de start-up hoopt dan ook in 2029 een miljoen ton per jaar te kunnen omzetten. Het project vergt een investering van 150 miljoen euro.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 37

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN

Wie: Evides Industriewater Wat: demiwaterinstallatie Waar: Antwerpen Wanneer: voorjaar 2022

Evides Industriewater bouwt een slimme demiwaterinstallatie op de site van BASF in Antwerpen. De installatie gebruikt verschillende waterstromen uit de productie van BASF en zet restwarmte uit condensaat in voor verduurzaming van de zuivering. Dit resulteert in efficiënter watergebruik en lager energie- en chemicaliënverbruik.

Wie: Gasunie Transport Services Wat: uitbreiding stikstofinstallatie Waar: Zuidbroek Wanneer: 2022

Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

Wie: Gate terminal Wat: uitbreiding LNG-capaciteit Waar: Maasvlakte Wanneer: oktober 2024

Gate, een joint venture van Gasunie en Vopak, breidt de capaciteit van haar LNG-terminal op de Maasvlakte uit met 1,5 bcm per jaar. Daarmee komt de totale capaciteit van de terminal straks op 13,5 bcm per jaar. De extra capaciteit moet vanaf oktober 2024 beschikbaar zijn.

Wie: Stercore Wat: mestvergassingsinstallatie Waar: Emmen Wanneer: 2022

Stercore heeft groen licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergassingsinstallatie in Emmen. De fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opgewekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.

Wie: Tessenderlo Group Wat: gascentrale Waar: Tessenderlo Wanneer: eind 2025

Tessenderlo Group wil een tweede gascentrale bouwen in Tessenderlo. Als alles volgens plan verloopt, zou de nieuwe 900 MW energiecentrale per 1 november 2025 operationeel moeten zijn. Het bedrijf heeft al een gasgestookte 425 MW STEG-centrale in Tessenderlo.

Wie: Twence Wat: mestverwaardingsinstallatie Waar: Zenderen Wanneer: mei 2022

Twence bouwt een mestverwaardingsinstallatie in Zenderen. Met deze installatie kan 250.000 ton mest worden verwerkt. Hiermee wordt groen gas voor drieduizend huishoudens geproduceerd en worden schaarse grondstoffen teruggewonnen. Naar verwachting zal de installatie in mei 2022 operationeel zijn.

Wie: Vattenfall, Gasunie en Equinor Wat: innovatieproject waterstof Waar: Eemshaven Wanneer: 2023

Vattenfall, Gasunie en het Noorse Equinor werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.

Wie: VTTI Wat: biogas uit organisch afval Waar: Tilburg Wanneer: derde kwartaal 2023

Tankopslagbedrijf VTTI neemt het bio-energieproject van Re-N Technology over. In 2023 wil het bedrijf een biogasinstallatie hebben gebouwd. Deze verwerkt organisch afval en nevenstromen met een anaeroob vergistingsproces. De installatie krijgt een capaciteit van 17 megawatt en genereert onder meer 23 miljoen kubieke meter biogas per jaar.

WIND EN ZON

www.industrielinqs.nl

Wie: CrossWind Wat: windpark Hollandse Kust (noord) Waar: Noordzee Wanneer: 2023

CrossWind (joint venture van Shell en Eneco) bouwt windpark Hollandse Kust (noord). Het windpark krijgt een vermogen van 759 megawatt en levert minstens 3.300 gigawatt uur per jaar. Het park omvat ook de toepassing van technologische demonstraties, zoals accu-opslag voor de korte termijn en groene waterstof gemaakt door elektrolyse.

Wie: PowerField Wat: zonnepark Leek Waar: Leek Wanneer: 2022

PowerField bouwt op ongeveer 21 hectare ter hoogte van Leek en Tolbert het zonnepark Leek. Er wordt 33 MW aan zonnepanelen geïnstalleerd met een jaarlijkse productie van ongeveer 31,2 GWh. Dit staat gelijk aan het verbruik van 9.900 gemiddelde Nederlandse huishoudens.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 38

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN 39

Wie: Shell Wat: energiepark Pottendijk Waar: Emmen Wanneer: 2023

Shell ontwikkelt in Drenthe het Energiepark Pottendijk. Vlakbij Emmen gaan 14 windturbines (vermogen 50 MW) en negentigduizend zonnepanelen (50 MW) samen stroom opwekken. Shell rekent op een jaarlijkse productie van 170 GWh. Eind 2022 moet volgens planning het windpark in bedrijf gaan, het zonnepark volgt begin 2023.

Wie: Statkraft Wat: zonneweide Blaakweg Waar: Harskamp Wanneer: 2022

Statkraft ontwikkelt in Harskamp (gemeente Ede) de zonneweide Blaakweg. Het gebied beslaat zo’n tien hectare, waarvan zeven hectare door panelen wordt bedekt. Dat levert een jaarlijkse productie van 10 GWh op.

Wie: Vattenfall en BASF Wat: windpark Hollandse kust Zuid Waar: Noordzee Wanneer: 2023

Windpark Hollandse Kust Zuid bestaat uit 140 windturbines die ruim 6 TWh groene stroom per jaar kunnen produceren. Het is het eerste en grootste windpark op zee dat zonder subsidie wordt gebouwd. Het windpark komt tussen 18 en 36 kilometer voor de kust van Nederland tussen Den Haag en Zandvoort te liggen.

Wie: Vattenfall en SwifterwinT Wat: vervanging windturbines Waar: IJsselmeer/Lelystad Wanneer: laatste kwartaal 2023

Vattenfall en SwifterwinT, de initiatiefnemers van Windplanblauw, vervangen 28 windturbines van het huidige windpark Irene Vorrink van Vattenfall door 24 moderne, krachtige turbines. Deze komen in twee rijen vlak voor de kust in het IJsselmeer te staan. Ook vervangen zij in de gemeenten Dronten en Lelystad 46 windturbines door 37 grotere turbines. De 61 nieuwe windturbines hebben een gezamenlijk opgesteld vermogen van ruim 335 MW.

Wie: Vattenfall Wat: zonnepark Sas van Gent Waar: Sas van Gent Wanneer: eerste kwartaal 2023

Vattenfall bouwt een zonnepark in Sas van Gent, ten westen van het kanaal van Gent naar Terneuzen. Van de zestien hectare grond in de Papeschorpolder is twaalf hectare bestemd voor zonnepanelen en vier hectare voor landschappelijke inpassing. In het eerste kwartaal van 2023 moet het zonnepark groene elektriciteit gaan leveren.

Wie: Vattenfall Wat: zonneweide Goirle Waar: Goirle Wanneer: najaar 2022

Vattenfall legt een zonneweide in Goirle aan. Het gaat om zes hectare en het zonnepark krijgt een vermogen van 13 MW. Begin 2022 start de bouw van het zonnepark en in het najaar van 2022 moet het zonnepark operationeel zijn.

NIEUW PROJECT Wie: verschillende partijen Wat: Windpark Hanze Waar: Dronten Wanneer: 2023

Windpark Hanze is een lokaal initiatief van 26 agrarische ondernemers, 180 lokale investeerders en het Waterschap Zuiderzeeland. De 15 windturbines krijgen een totaal geïnstalleerd vermogen van 90 megawatt. Daarvan zal Vattenfall 78 megawatt afnemen. Het windpark wordt in 2023 in gebruik genomen.

ELEKTRIFICATIE Wie: ArcelorMittal Wat: DRI-installatie en twee ovens Waar: Gent Wanneer: 2027

ArcelorMittal investeert 1,1 miljard euro in de bouw van een installatie voor direct gereduceerd ijzer in Gent. De installatie gebruikt aardgas en uiteindelijk mogelijk waterstof om ijzererts te reduceren en krijgt een capaciteit van 2,5 miljoen ton. Ook bouwt het bedrijf twee elektrische ovens om het gereduceerde ijzer te smelten. ArcelorMittal wil tussen 2025 en 2027 opstarten.

Wie: Coolbrook Wat: testreactor naftakraker Waar: Geleen Wanneer: april 2022

Het Finse Coolbrook investeert 12,5 miljoen euro in een zogeheten RDR-eReactor. Dit is een elektrische oplossing voor het verwarmen van de ovens in naftakrakers. De testreactor wordt op de Brightlands Chemelot Campus gebouwd en moet met een capaciteit van vijfhonderd kilo grondstoffen per uur produceren.

Wie: Tata Steel Wat: DRI-installatie Waar: IJmuiden Wanneer: onbekend

Tata Steel Nederland kiest voor de productie van groen staal via de waterstof route, dus via de direct reduced iron (DRI) technologie. Dit is een technologie waarmee ijzer wordt gemaakt op basis van aardgas of op termijn waterstof, in combinatie met een of meer elektrische vlamboogovens.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 39

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN

ELEKTROLYSE Wie: Tien private en publieke partners Wat: North-C-Methanol project Waar: Rodenhuize Wanneer: 2024

Tien partners investeren 140 miljoen euro in het North-C-Methanol project. Dit omvat een elektrolyzer van 65 megawatt die water met windenergie omzet in groene waterstof en een methanolfabriek die de waterstof gebruikt om afgevangen CO2 van lokale industriële spelers om te zetten naar groene methanol. De partners voorzien een opschaling naar 600 MW in 2030.

Wie: Bedrijven en overheden Wat: pilot groene waterstof Waar: Vlissingen-Oost Wanneer: 2025

Zeeuwse en Vlaamse bedrijven en overheden willen in 2030 een grote groene waterstoffabriek in bedrijf hebben. De fabriek moet een capaciteit krijgen van één gigawatt. en komt waarschijnlijk in Vlissingen-Oost te staan. Eerste stap is echter de bouw van een proeffabriek met een investering van honderd miljoen euro. Die moet er in 2025 zijn.

Wie: CEA, Paul Wurth, Engie, Sunfire, Neste Wat: pilot Multiplhy Waar: Rotterdam Wanneer: begin 2023

Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyzer met het bioraffinageproces van Neste in Rotterdam. De elektrolyzer produceert groene waterstof voor de productie van biobrandstoffen. Het gaat om ‘s werelds eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyzer voor waterstofproductie. De elektrolyzer krijgt een nominaal vermogen van 2,6 megawatt.

Wie: Gasunie en Nouryon Wat: waterstofproject Djewels Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject Djewels. De partners installeren een twintig megawatt elektrolyzer in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

Wie: PosHydon-consortium Wat: pilot waterstof uit wind Waar: offshore Wanneer: 2022

Een consortium van onder andere TNO, Neptune Energy, DEME en NEL doet een waterstofpilot op het Q13a-A platform van Neptune Energy, dertien kilometer voor de kust van Scheveningen. De pilot heet PosHYdon en gaat zeewater opwerken tot demiwater waarna een 1,25 MW elektrolyzer, gevoed door windstroom, dit omzet in maximaal 500 kilo groene waterstof per dag.

NIEUW PROJECT Wie: Shell Wat: waterstoffabriek Waar: Tweede Maasvlakte Wanneer: Beslissing in 2022

Shell wil op de Tweede Maasvlakte een groene waterstoffabriek bouwen, de Holland Hydrogen I. Deze gaat ongeveer 60.000 ton groene waterstof per jaar (60 ton per dag) produceren met energie van het windmolenpark Hollandse Kust Noord. Als alles volgens plan loopt, kan de installatie waarschijnlijk in 2024 in gebruik worden genomen.

Wie: VoltH2 Wat: groene waterstoffabriek Waar: Vlissingen Wanneer: onbekend

VoltH2 bouwt een groene waterstoffabriek in Vlissingen. Het gaat om een 25 MW elektrolyseeenheid die jaarlijks tot 3.600 ton groene waterstof kan produceren. Sweco ontwerp de installatie zo dat deze kan worden uitgebreid naar 100 MW. De investering voor de eerste fase is begroot op 35 miljoen euro. De jaren erna kan die bij uitbreiding oplopen tot 100 miljoen euro.

Wie: VoltH2 en Virya Energy Wat: groene waterstoffabriek Waar:Terneuzen Wanneer: tweede helft 2023

VoltH2 Terneuzen en Virya Energy bereiden een groene waterstoffabriek op industriepark Axelse Vlakte in Terneuzen voor. Het gaat om een 25 MW elektrolyse-eenheid. De fabriek zal jaarlijks tot 3.600 ton groene waterstof produceren. Eventueel kan de productie later worden verdubbeld of verdrievoudigd. De investering is voor de eerste fase is begroot op 35 tot 40 miljoen euro.

INFRA

www.industrielinqs.nl

Wie: Fluxys Wat: uitbreiding hervergassing LNG Waar: Zeebrugge Wanneer: tot begin 2026

Fluxys LNG gaat op de LNG-terminal in Zeebrugge zes miljoen ton extra hervergassingscapaciteit per jaar aanbieden, en daarvoor is bijkomende infrastructuur nodig. De extra capaciteit wordt in twee stappen aangeboden. Vanaf begin 2024 gaat het om in totaal 4,7 miljoen ton per jaar, en vanaf begin 2026 moet de volledige 6 miljoen ton per jaar beschikbaar zijn.

Wie: Gasunie Wat: warmteleiding Waar: Rotterdam – Den Haag Wanneer: 2025

Gasunie legt een warmteleiding aan van de Rotterdamse haven naar Den Haag. Deze maakt restwarmte van bedrijven uit de haven beschikbaar voor maximaal 120.000 woningen en andere gebouwen in de provincie Zuid-Holland. De aanleg van het wamtenet, het WarmtelinQ-project, is naar verwachting in 2025 klaar.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 40

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN 41

Wie: Gasunie Wat: opslag groene waterstof Waar: Zuidwending Wanneer: 2026

Gasunie bereidt de opslag van groene waterstof in zoutcavernes voor bij Zuidwending. Het bedrijf slaat in Zuidwending al aardgas op in zes zoutcavernes en onderzoekt wat er nodig is om vier zoutholtes in te richten voor groene waterstof. De eerste opslag kan in 2026 worden gevuld. Daarvoor moet de bouw in 2023 of 2024 beginnen.

Wie: Gasunie Wat: hydrogen backbone Waar: Nederland Wanneer: 2027

Gasunie investeert 1,5 miljard euro in een nationaal transportnet voor waterstof. Dit net sluit grote industriële clusters aan op installaties waar straks blauwe of groene waterstof wordt gemaakt. Het bedrijf zet voor dit net bestaande gasleidingen in, die vrijkomen door de dalende aardgasvraag. De backbone kan er al in 2027 liggen.

Wie: Gasunie en North Sea Port Wat: regionaal transportnetwerk waterstof Waar: Zeeland Wanneer: eind 2025

Gasunie en North Sea Port ontwikkelen een regionaal transportnetwerk voor waterstof in Zeeland. Het Hydrogen Delta Network NL wordt een open netwerk dat in 2027 wordt verbonden met de landelijke waterstofinfrastructuur die Gasunie in Nederland ontwikkelt. Begin 2022 wordt de route voor het regionale waterstofnetwerk bepaald.

Wie: North Water Wat: transportleiding voor industriewater Waar: Delfzijl - Garmerwolde Wanneer: eind 2023

Waterbedrijf Groningen en Evides Industriewater, verenigd binnen North Water , werken samen om de regio Delfzijl te voorzien van industriewater. Ze willen hiervoor onder andere een industriewaterleiding aanleggen tussen Garmerwolde en Delfzijl. Ook is er een industriewaterpompstation en een demiwatervoorziening nodig.

NIEUW PROJECT Wie: Port of Antwerp en Indaver Wat: warmtenetwerk Antwerpen Noord Waar: Antwerpen Wanneer: onbekend

In de haven van Antwerpen werken verschillende partners samen aan een warmtenetwerk. Boortmalt gaat de restwarmte van Indaver gebruiken. Het bedrijf heeft op zo’n acht kilometer van Indaver zijn grootste mouterij. Port of Antwerp en Indaver regelen de warmtelevering via Transportvennootschap Warmtenetwerk Antwerpen Noord.

Wie: o.a. Shell Wat: restwarmte Shell Pernis Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

RECYCLING Wie: Asbetter Acids Wat: verwerken asbestplaten Waar: Rotterdam Wanneer: 2024

Asbetter Acids bouwt een demonstratiefabriek die 60.000 ton asbestplaten gaat verwerken en tegelijkertijd 170.000 ton industriële restzuren neutraliseren. Het ontwerp voor de fabriek moet in september 2022 gereed zijn. Daarna volgt de aanbesteding voor de bouw van de fabriek. Het project vergt een investering van 60 tot 70 miljoen euro.

Wie: o.a. Bek & Verburg Wat: pilot met recycling visnetten Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

Bek & Verburg, Groningen Seaports en Impact Recycling zetten samen een pilotproject op om oude visnetten te recyclen. Ze onderzoeken of kunststof visnetten vanuit heel Nederland in Eemshaven kunnen worden gescheiden in PP en PE, beide met een zuiverheid van 98 procent. Na de proefperiode kan de installatie mogelijk tot twee ton visnetvezels per uur recyclen.

Wie: Black Bear Carbon Wat: pyrolyse autobanden Waar: Geleen Wanneer: onbekend

Black Bear Carbon gaat op Chemelot twee identieke productielijnen bouwen die rubbergranulaat van oude vrachtwagen- en autobanden langzaam pyrolyseren tot carbon black, pyrolyse-olie en -gas. De lijnen krijgen elk een capaciteit van 2.300 kilo granulaat per uur en kunnen samen 40.000 ton per jaar verwerken.

Wie: Circular Recycling Company Wat: recycling composiet Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend

Circular Recycling Company gaat op Maasvlakte II vezel versterkt thermohardend composiet recyclen. Denk daarbij aan turbinebladen van windmolens, boten en interieurs van treinen. De fabriek gaat zowel technieken voor mechanische als chemische recycling combineren.

www.industrielinqs.nl

01 | 2022

Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 41

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

PROJECTEN

Wie: CFK Recycling Wat: pyrolyse aramidevezels Waar: Delfzijl Wanneer: onbekend

Het Duitse CFK Recycling wil met Teijin Aramid een pilot opzetten voor het recyclen van koolstofvezels door middel van pyrolyse. Het gaat om een pilot op kleine schaal voor de recycling van aramide. De insteek is vooral om te kijken wat er met het gerecyclede product mogelijk is.

Wie: Itero Wat: demofabriek Waar: Sittard-Geleen Wanneer: 2023

Het Britse Itero bouwt op de Brightlands Chemelot Campus een demonstratiefabriek voor het omzetten van moeilijk te recyclen plastic afval in een grondstof voor nieuwe plastics. De unit krijgt een capaciteit van 27.000 ton gemengd plastic afval per jaar. Voor toekomstige fabrieken kunnen meerdere modules naast elkaar worden gezet worden. Investering: 25 miljoen euro.

Wie: Sabic en Plastic Energy Wat: chemische recycling plastic Waar: Geleen Wanneer: tweede helft 2022

Sabic en Plastic Energy bouwen binnen een 50/50 joint venture een fabriek die moeilijk recyclebare kunststoffen omzet in synthetische oliën. Deze Tacoil gaat als grondstof naar de installaties van Sabic op Chemelot. Die maakt er opnieuw polymeren van. De fabriek is de eerste installatie op commerciële schaal en krijgt een capaciteit van 15.000 ton Tacoil per jaar.

Wie: TES Wat: recycling lithium-ion batterijen Waar: Rotterdam Wanneer: 2022

TES gaat in de haven van Rotterdam batterijen van elektrische voertuigen recyclen. De fabriek moet eind 2022 volledig operationeel zijn en kan dan jaarlijks 10.000 ton materiaal verwerken. Dit is gericht op het herwinnen van nikkel, kobalt en lithium als grondstof voor het maken van nieuwe batterijen.

NIEUW PROJECT Wie: UBQ Materials Wat: thermoplastisch materiaal uit afval Waar: Bergen op Zoom Wanneer: eind 2022

Het Israëlische bedrijf UBQ Materials wil in Bergen op Zoom een fabriek bouwen die huishoudelijk afval omzet in een thermoplastisch materiaal. De productiefaciliteit moet vanaf eind 2022 zo’n 70.000 ton UBQ-materiaal gaan produceren.

Wie: Umincorp Wat: plastic recycling fabriek Waar: onbekend Wanneer: onbekend

Umincorp wil een tweede plastic recycling fabriek in Nederland bouwen. Het bedrijf heeft al een recyclingfabriek in Amsterdam en werkt bij de tweede samen met Bilfinger voor de engineering, procurement en constructie.

INDUSTRIE 4.0 Wie: BASF Wat: slimme proeffabriek Waar: Antwerpen Wanneer: begin 2023

www.industrielinqs.nl

BASF Antwerpen investeert 25 miljoen euro in een proeffabriek voor superabsorberende polymeren (SAP). Het nieuwe SAP Excellence Center wordt uitgerust met dataverwerkings systemen en sensortechnologie, die zorgen voor hogere productperformance en versnelling van de opschaling in de productie-installaties.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten 01-2022.indd 42

01 | 2022

31-07-20 14:43

12-01-2022 10:11

SLIMME SLIMMEDRIEHOEK DRIEHOEK… …GOED GOEDVOOR VOORUW UWKASBOEK KASBOEK UU wilt uwuw (afval)water hergebruiken of of uwuw ‘water-footprint’ verkleinen? UU streeft naar een verlaging van wilt (afval)water hergebruiken ‘water-footprint’ verkleinen? streeft naar een verlaging van chemische enen biologische verontreinigingen? UU wenst, ondanks dede strengere lozingseisen, een lagere chemische biologische verontreinigingen? wenst, ondanks strengere lozingseisen, een lagere TCO? EnEn u zoekt een (semi)permanente, mobiele of of pilot-oplossing voor koop, lease, huur of of volledige TCO? u zoekt een (semi)permanente, mobiele pilot-oplossing voor koop, lease, huur volledige outsourcing? outsourcing? Logisticon: al al 3030 jaar uwuw bewezen partner voor heldere oplossingen. Bel of of mail voor een antwoord opop Logisticon: jaar bewezen partner voor heldere oplossingen. Bel mail voor een antwoord al al uwuw watervragen, een TCO-berekening of of een vrijblijvende waterscan. UU wordt direct geholpen. watervragen, een TCO-berekening een vrijblijvende waterscan. wordt direct geholpen.

Logisticon Water Treatment B.V. Logisticon Water Treatment B.V. T T+31 (0)184 6060 8282 6060 +31 (0)184 Logisticon Verhuur B.V. Logisticon Verhuur B.V. E Ewater@logisticon.com water@logisticon.com Energieweg 2 2 Energieweg www.logisticon.com www.logisticon.com 2964 LELE Groot-Ammers, Nederland 2964 Groot-Ammers, Nederland W W

Logisticon_A4_Advertentie maart 2020_Waterhergebruik_NIEUW_V7_versie aug. 2020.indd 1 1 Logisticon_A4_Advertentie maart 2020_Waterhergebruik_NIEUW_V7_versie aug. 2020.indd Omslag los Ilinqs 01-2022.indd 43

18-08-2020 10:12 18-08-2020 10:12 10:26 12-01-2022 10:20 12-01-2022 10:20

industrielinqs | 01 | 2022

Deze dynamische tijden vragen om flexibele oplossingen. Als internationale aardgasleverancier werken wij met prijs- en leveringsconcepten op maat en weten we alles van risicomanagement. Graag analyseren wij met u de risico’s waardoor onze oplossingen aansluiten op uw behoeften. Zoekt u een professionele partner? Op ons kunt u rekenen. Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze energieoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: omv-gas.nl

Omslag omslagbestand.indd los Ilinqs 01-2022.indd1 44 ILINQS

12-01-2022 10:26

15, 16 & 17 MAART 2022

EVENEMENTENHAL GORINCHEM

PROCESS WATER

WWW.AQUANEDERLAND.NL TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH

WWW.LINKEDIN.COM/COMPANY/AQUA-EN-RIO

AQUA-NEDERLAND

BESTEL UW GRATIS TICKET MET CODE 3154

Samen werken aan water Bezoek dé nationale vakbeurs voor de drinkwater-, proceswater-, afvalwater- en stedelijk waterprofessional. Drie dagen lang ontmoet u exposanten met de laatste (afval)wateroplossingen en -technieken en kunt u tal van kennissessies bijwonen.

NIEUW! Aqua Nederland breidt uit met ‘Next Level’, de vernieuwde bovenverdieping. Hier staan o.a. kennisdeling, advies, netwerken, innovaties en carrière centraal. NIEUW! Gerichte kennissessies vanuit inhoudelijke kennispartners op Proceswater Dinsdag, Waterschap Woensdag, Drinkwater Donderdag en 3 dagen lang in het Stedelijk Watertheater. Bekijk op de website welke kennissessies voor u interessant zijn!

COVID PASS

VALID

Let op! Kijk op www.aquanederland.nl/covid-19 voor de meest gestelde vragen over veilig de beurs bezoeken.

BESTEL DIRECT UW GRATIS TICKET MET CODE:

3154 1. Ga naar www.aquanederland.nl. 2. Vul uw registratiecode in. 3. Vul uw gegevens in. 4. Na registratie ontvangt u uw ticket per mail. Toon het ticket op uw smartphone of print deze en neem hem mee tijdens uw bezoek. DEZE UITNODIGING WORDT U AANGEBODEN DOOR:

Industrielinqs Magazine OPENINGSTIJDEN 15, 16 & 17 MAART 2022 van 10.00 - 18.00 uur BEZOEKADRES: Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T +31 (0) 523 – 289 818 www.aquanederland.nl