TEKORTEN LEIDEN TOT SAMENWERKING

Tekorten leiden tot meer ketensamenwerking

Wat hebben staal, aluminium, papier, hout en computerchips met elkaar te maken? Ze zijn of helemaal niet te krijgen, of tegen absurd hoge prijzen. De combinatie van hoge energieprijzen, de nasleep van de coronacrisis en de onzekere Oekraïnecrisis zetten de industrie momenteel voor grote dilemma’s. De hoge prijs van staal en andere bouwstoffen maken een projectbegroting haast onmogelijk, terwijl ook planningen steeds vaker uitlopen omdat materialen niet op tijd kunnen worden geleverd.

David van Baarle Kunstmestproducent Yara, zinkproducent Nyrstar en aluminiumproducent Aldel luidden eind vorig jaar de noodklok. De gas- en elektriciteitsprijzen schoten in het najaar zo snel omhoog dat de kostprijs hoger werd dan de afgesproken afzetprijzen. De hoge energieprijzen bleken een gevolg van vele factoren die bij elkaar een perfecte storm opleverden. Intussen is de olie- en gascrisis compleet na de Russische inval in de Oekraïne in februari van dit jaar. Met historisch hoge prijzen en een wereldmarkt die naarstig op zoek is naar alternatieven voor Russisch gas. Desondanks lijkt de pijn bij Yara minder groot dan eind vorig jaar. ‘Het verschil met vorig jaar september is dat de energieprijzen wereldwíjd de pan uitrezen en de productprijzen nu ook’, zegt Gijsbrecht Gunter, management lid van Yara in Sluiskil. ‘Vorig jaar voelden vooral de Europese bedrijven de pijn. De kunstmestmarkt is een wereldmarkt en de klanten volgen gewoon de laagste prijs. Met de snel fluctuerende prijzen van vorig jaar was het voor Yara lastig om de marges te bepalen, omdat we van tevoren al kunstmest hadden verkocht die we nog moesten maken en waarvoor we dus nog gas moesten inkopen.’ Nu er wereldwijd een stabiele hoge prijs is, profiteert Yara van alle inspanningen in de achterliggende jaren om de efficientie van de site in Sluiskil te verhogen. ‘We zijn op mondiale schaal een van de meest energiezuinige fabrieken, waardoor onze kostprijs momenteel relatief laag is en natuurlijk ook de carbon footprint. Bovendien konden we in de eerste helft van dit jaar de structureel hogere prijzen wél doorrekenen naar onze klanten, de land- en tuinbouwers. Die krijgen immers ook hogere prijzen voor hun gewassen. Dat geldt ook voor het product AdBlue, want een vrachtauto rijdt niet zonder en niemand wil dat de mobiliteitssector stilvalt. De eerste-kwartaalcijfers van Yara waren dan ook ronduit goed.’

Wereldmarkt

De zinkproductie van Nyrstar gaat echter nog wel moeizaam. De veel hogere stroomprijzen die het bedrijf moet betalen, zetten de prijzen onder druk. En Nyrstar kan deze kosten niet aan de klant doorberekenen omdat de prijzen op de wereldmarkt – door de LME – worden bepaald. Daardoor verdampen de marges. Guido Janssen, vicepresident Europa en USA, ziet alleen kans te overleven door een vlucht voorwaarts te nemen. ‘De mondiale zinkmarkt concurreert op kostenniveau en elektriciteit is daarbij de bepalende kostenpost. Wij hebben zelf nauwelijks CO2-uitstoot aangezien we volledig geëlektrificeerd zijn, maar betalen voor de uitstoot bij de elektriciteitscentrales. Dat klinkt raar als je volledig op groene energie draait, maar je betaalt nu eenmaal de marktprijs. De hogere prijs kunnen we niet aan klanten doorberekenen de compensatie hiervoor ligt in een land als Duitsland veel hoger

FOTO: NYRSTAR

terwijl we eenzelfde marktprijs of hoger betalen. Daardoor trekken de prijzen zelfs op Europees niveau scheef.’ Janssen ziet een uitweg in een versnelling van de verduurzaming van zijn sites, zo ook die in Budel. ‘De elektriciteit die wij inkopen is voor honderd procent afkomstig van hernieuwbare bronnen. Verder kunnen wij, door de processen die elektriciteit gebruiken te vergroten, ons productieproces inzetten bij flexibele vraagsturing. We investeren al in zonne- en windenergie, hebben ons ingeschreven voor offshore windpark Hollandse Kust West. En we kunnen dus ook onze productie inzetten als virtuele batterij. Daardoor kunnen we tot 150 procent produceren bij veel zon en wind en terugschakelen wanneer de zon niet schijnt en er geen wind is. Daarmee denken we niet alleen kosten te besparen, maar ook te helpen het Nederlandse energienet in de lucht te houden. En beter in staat te stellen de groene-energiepieken en -dalen te absorberen. Dit is actueler dan ooit, gezien de beslissing

van de netbeheerder onlangs om het elektriciteitsnet in Brabant en Limburg tijdelijk ‘op slot’ te gooien voor nieuwe aansluitingen. Voor verdere flexibilisering, hebben we uiteraard wel extra hoogspanningscapaciteit nodig, maar de realisatie van een lokale verzwaring is nog altijd goedkoper en sneller dan een verzwaring van het gehele Nederlandse net.´ De site in Budel heeft nóg een troef in handen. De eerste stap van de zinkproductie, het verbranden van het zinkconcentraat en zinkoxide, is namelijk een exotherm proces. Nyrstar gebruikt die temperaturen al voor de productie van stoom voor de andere processen. Maar die stoom kan natuurlijk ook worden ingezet om elektriciteit te produceren. Dit soort projecten kent echter wel een extra uitdaging, want de benodigde materialen zijn nauwelijks te krijgen of heel duur.’

Logistieke crisis

In het voorjaar van 2021 had een andere crisis al de alarmbellen moeten laten rinkelen. Toen blokkeerde containerschip The Ever Given het Suezkanaal. De transportsector was nog herstellende van

de coronacrisis en bedrijven waren net weer bezig leveringsachterstanden in te halen. Grondstoffen, consumentenproducten en computerchips bleken steeds schaarser te worden. En al snel sprak men vooral in Europa van een grondstoffencrisis. Veel grondstoffen en producten komen namelijk van buiten ons continent. Het economisch herstel in producentenlanden China en de Verenigde Staten was echter groter dan in Europa, waardoor de voorraden die er nog waren vooral in eigen land bleven. De Oekraïne-crisis voegde daar nog een extra component aan toe. Want Oekraïne is niet alleen de graanschuur van de wereld, de inmiddels beruchte Azovstal-staalfabriek in Marioepol leverde veel van het constructiestaal voor de industrie. Janssen: ‘Nyrstar Budel rondde onlangs de implementatie van twee nieuwe, energiezuinige persluchtcompressoren af. En we investeerden ook in een nieuwe rookgasbehandelingsinstallatie. We moesten toen al continu bijsturen wat betreft de planning en de projectkosten. Op sommige uitvragen kregen we niet eens een aanbieding. Nu hebben we twee projecten voor de boeg waar we dezelfde uitdagingen krijgen. Want behalve dat we de materialen lastig binnen krijgen, hebben we ook nog eens een gebrek aan mensen om het werk uit te voeren.’ En Nyrstar daar niet alleen in. Janssen: ‘Ook de netbeheerders zouden hun infrastructuur sneller willen verzwaren, maar lopen vast op de personeelscapaciteit. We moeten als industrie dan ook een antwoord vinden op beide uitdagingen. Anders dreigen we met z’n allen vast te lopen.’

Contractvormen

Volgens Mirjam Verhoeff, regionaal hoofd operaties bij Covestro Coatings and Adhesives, leidt de grondstoffenschaarste bij Covestro vooral tot meer creativiteit en ketensamenwerking.

‘Wij kunnen ons productieproces inzetten bij flexibele vraagsturing.’

‘Tijdens de Covid-periode gingen bij politiek en maatschappij steeds meer stemmen op om de productie- en leveringsketens te verkleinen. Door lokaal te produceren en in te kopen, voorkom je immers leveringsproblemen bij een lockdown. Toch is de praktijk wat weerbarstiger. We opereren nu eenmaal in een wereldmarkt. Onze fabrieken produceren voornamelijk voor de directe omgeving waarin ze zijn gevestigd. Maar mochten er elders tekorten ontstaan, dan exporteren we wel degelijk. Hetzelfde geldt voor onze resources. We kunnen nu eenmaal niet altijd lokaal staal inkopen of andere materialen en specialistische procesapparatuur.’ De uitdagingen ontstaan met name bij de planning en uitvoering van projecten. Zo merkte Verhoeff de marktverstoring onder meer toen Covestro een aanbesteding uitbracht voor een nieuwe machine. ‘We kregen welgeteld nul aanbiedingen. Uiteindelijk zijn we de dialoog aangegaan met de leveranciers. Die bleken vooral moeite te hebben met de prijsfluctuaties. Op het moment dat ze een aanbieding doen, is de kostprijs van een

machine alweer gestegen. De oplossing zit in een intensievere samenwerking. Door samen het risico van prijsstijgingen te delen, stel je noodzakelijke investeringen veilig terwijl de leverancier niet omvalt.’ Tegelijkertijd moet ook in de planning van projecten wel degelijk rekening worden gehouden met langere levertijden. ‘Op zich is alles te plannen,’ zegt Verhoeff, ‘maar nu moeten onze inkopers nog meer rekening houden met eventuele marktverstoringen. We hielden al rekening met levertijden van achttien maanden voor zogenaamde long lead items, dat is inmiddels al twee jaar geworden. Momenteel lijken de prijzen op de wereldmarkt weer wat te stabiliseren. Maar na Covid, blokkades en politieke ontrust wordt duidelijk dat er eigenlijk weinig zekerheden zijn. Ga er maar vanuit dat een nieuwe crisis om de hoek ligt. En dus moet je de productie en projecten dermate inrichten dat ze die verstoringen kunnen opvangen. We hebben al voorraden van onze meest kritische reserveonderdelen en eventueel kunnen onze fabrieken ook spares uitwisselen.

Tegelijkertijd moet je ook je medewerkers ondersteunen en trainen om snel te kunnen schakelen. We hebben nu eenmaal niet de keuze om niets te doen of een turnaround uit te stellen. En dus moeten we laveren met de middelen die we hebben.’

Turnaround

Janssen herkent veel van de uitdagingen en oplossingen van Covestro. ‘Ook wij investeren momenteel extra in het veiligstellen van kritische reserveonderdelen. Een leverancier grapte al dat het just in time principe plaats maakt voor just in case. Wat betreft de projecten voeren we steeds meer uit op regiebasis, zodat onze leveranciers en dienstverleners gewoon de actuele factuur kunnen inleveren. Daarmee voorkom je dat ze de lasten van prijsverhogingen zelf moeten dragen.’ Ook Gunter ziet nog wel uitdagingen in de projecten die voor de deur staan. ‘Yara Sluiskil staat voor de grootste turnaround in zijn geschiedenis. Dit najaar gaan een ammoniakfabriek, de ureumoplossingfabriek en twee granulatiefabrieken tegelijkertijd uit bedrijf voor inspectie en groot periodiek onderhoud. Offertes zijn korter houdbaar en de prijzen liggen hoger dan in het verleden. Bovendien zullen we soms rekening moeten houden met langere levertijden, en alvast uitkijken naar andere leveranciers als blijkt dat de bestaande leveranciers niet kunnen leveren. Je wil daarbij ook op tijd weten of die nieuwe leveranciers aan alle eisen voldoen.’ ‘Tenslotte word je soms geconfronteerd met de sancties tegen Rusland wanneer blijkt dat een bepaald onderdeel, materiaal of hulpmiddel op een of andere manier een link heeft met Rusland. Dat land is zeer verweven in tal van dingen, waar je normaal geen erg in hebt. We zullen dus gezamenlijk met onze toeleverende partijen moeten optrekken om de risicovolle leveringen op tijd op de site te hebben en te installeren. Dat kan in de praktijk nog best lastig zijn omdat onze aannemers vaak ook weer met onderaannemers werken en afhankelijk zijn van tal van factoren. Toch hebben we er vertrouwen in dat ook deze turnaround weer een succes wordt.’ ■

‘De oplossing zit in een intensievere samenwerking.’