UTILITIES NUMMER 02 - maart 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
New Energy Coalition onderbouwt energiedebat Energieakkoord is werk in uitvoering Nieuwe NOx-eisen voor indirecte stookinstallaties www.utilities.nl
SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management
Postbus 5198
0197470.pdf 1
|
6401GD Heerlen
|
Tel. +31 (0) 45 528 1618
|
info@peachgroup.nl
|
www.peachgroup.nl
28-8-2017 14:34:26
Inhoud
8 Interview Lankhorst De bundeling van Energy Valley, Energy Academy Europe en het Energy Delta Institute in de New Energy Coalition vergroot de impact van de drie gevestigde namen op het gebied van energieonderzoek en -opleiding. Voorzitter Gertjan Lankhorst staat dan ook te popelen om de binnen de instituten aanwezige kennis en kunde in te zetten om de energietransitie te versnellen.
16
18
Blockchain verandert ook watersector
Elektrocoagulatie én slibscheiding
Hoewel blockchain momenteel voornamelijk wordt gekoppeld aan cryptocurrency zoals de bitcoin, reiken de mogelijkheden van blockchaintechnologie veel verder. Blockchain kan meet- en regeltechniek finetunen, maakt pay per use-systemen een stuk eenvoudiger net als machine to machine-communicatie en -transacties.
De patenten van een van origine Finse innovatie zijn in licentie genomen door een Belgische ondernemer. De elektrocoagulatie-flocculatie-flotatie installatie is van origine ontwikkeld om het afvalwater van de Scandinavische papierindustrie te zuiveren, maar NOAH Water Solutions heeft grootsere plannen.
20
28
24
Energieakkoord is werk in uitvoering
NOx-eisen stookinstallaties
Coöperaties in energietransitie
De borgingscommissie van het Energieakkoord stuurde onlangs zijn uitvoeringsagenda naar het kabinet. Met een aantal aanvullende maatregelen denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen behalen. Zo worden bedrijven verplicht informatie te verschaffen over energiebesparende maatregelen en kunnen ze een sanctie verwachten als ze daaraan niet kunnen voldoen.
Een Europese emissiebeperkende richtlijn voor middelgrote stookinstallaties wordt onderdeel van het activiteitenbesluit milieubeheer. Beheerders van dit soort installaties zullen rekening moeten houden met verscherpte emissieeisen, verplichte periodieke metingen en meer administratieve druk. Wie eind dit jaar een nieuwe ketel koopt, zal dan al rekening moeten houden met deze nieuwe regels.
Er kan gerust worden gesteld dat energiecoöperaties meedoen in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Maar wat is het voordeel van energiecoöperaties en wat zijn de risico's nu eigenlijk?
Commentaar ........................... 5
Technologie & Innovatie ...... 14
Product & oplossing ............ 26
Agenda .................................. 33
Trending news ........................ 6
Market Review ...................... 22
Column .................................. 31
In het volgende nummer...... 34
UTILITIES 3 nr. 2 - maart 2018
[Sch
THE AWAREHOUSE | SCHERPENZEEL | 19 APRIL
Duurzaam betekent in onze beleving nog te vaak houdbaar. Maar willen we nog rondrijden in vervuilende diesels uit de jaren negentig? En moeten we nog steeds fabrieken bouwen die twintig, dertig, veertig of zelfs vijftig jaar meegaan? Met ons streven naar houdbaarheid sluiten we ons in veel gevallen voor lange tijd af van wezenlijke en vaak broodnodige vernieuwingen. Vaak moeten we juist afbreken om te verbeteren.
Het Nieuwe Produceren gaat op 19 april in Scherpenzeel op zoek naar voorbeelden van upcycling. Niet compenseren, maar accelereren.
nu i
n]
Programma 10.15 uur
Ontvangst en registratie
11.00 uur Pitches & Preaches 1 • Opening door dagvoorzitters Geanne van Arkel (Interface) en Wim Raaijen (Het Nieuwe Produceren) • Openingslezing Rob van Hattum (VPRO Tegenlicht) • Pitches Process Enlightenmentz 12.15 uur
Recycling betekent nog te vaak downcycling: hergebruik van materialen in producten met een lagere toegevoegde waarde. Oude dieselauto’s moeten we uit elkaar halen en de materialen hergebruiken in nieuwere, veel efficiëntere auto’s of andere hoogwaardigere producten.
rijf
Netwerklunch
13.15 uur Pitches & Preaches 2 • Lezing Henk Akkermans (World Class Maintenance) • Pitches Project Enlightenmentz 14.45 uur
Korte pauze
15.15 uur
Pitches & Preaches 3
• Pitches Social Enlightenmentz • Afsluitende lezing Rob Stevens (Wepa) • Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 2018 17.00 uur
Netwerkborrel
Partners:
www.hetnieuweproduceren.nu/jaarcongres
s
LENTE
Misschien komt het door het weer, maar er hangt iets positiefs in de lucht. Na een onverwacht koudefront van de beast from the east, waar het overgrote deel van Nederland blij was dat ze nog kon terugvallen op het Groningengas, lijkt het nu tijd voor een duurzame lente. Oké, we bundelen nog onderaan in de lijstjes met duurzaamheidsdoelen, maar dat geldt alleen voor energie en emissies. Voor de rest lijkt alles in het land er klaar voor om de energietransitie nu met een vliegende start te omarmen. Nederland zit duidelijk in een hoogconjunctuur en kan dit economische tij gebruiken om zijn positie in de duurzame ranglijsten te verhogen. De successen van de offshore windindustrie lijken de schellen te doen vallen van de azijnpissers die windenergie geen kans gaven omdat er toch subsidie bij moest. Inmiddels is er een dermate volwassen markt ontstaan dat de eerste subsidieloze parken worden aanbesteed en struikelen de duurzame energieprofeten over elkaar om te melden dat dat succes ook voor hun deel van de energietransitie kan gelden. Ik meld: groen gas, groene waterstof, biomassa. Allemaal veelbelovende alternatieven voor fossiele brandstoffen waar nu nog veel subsidie bij moet, maar die op zichzelf kunnen staan in een volwassen duurzame energiemarkt. Zeker in een all electric energievoorziening waar de pijlen nu op gericht zijn, zijn die drie energiebronnen of vormen hard nodig als buffercapaciteit, maar ook als koolstofbron voor de chemische industrie. En nu we het toch over de chemische industrie hebben: ook die voorziet in 2050 zijn emissies fors terug te kunnen brengen. Ook daar is veel geld voor nodig en zullen harde noten moeten worden gekraakt over CCS, maar wat moet, dat
Het lijkt er op dat de individuele stukjes inmiddels klaar zijn en dat het nu zaak is de best complexe puzzel in elkaar te zetten.
moet. Het laat in ieder geval zien dat de industrie de noodzaak inziet voor een snelle energietransitie. Al mag het misschien zelfs nog wel een stukje sneller dan 2050. Maar, als ik dan toch een positief lentegeluid wil laten horen: als een aantal beschikbare technologieën tot wasdom komt, kan het veel sneller gaan. En dan heb ik het nog niet eens over de surprise-technologie die we nu nog niet kennen. Die laatste term hoorde ik van Gertjan Lankhorst, die ook hard bezig is de onderzoek- en opleidinggelederen te sluiten om de Nederlandse energievoorziening te verduurzamen. Het lijkt er dan ook op dat de individuele stukjes inmiddels klaar zijn en dat het nu zaak is de best complexe puzzel, zonder voorbeeld, in elkaar te zetten.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon achttiende jaargang nummer 2 - maart 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Dorien Derksen, Johan Raap, Fons Heuven, Marlies Huijbers
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
UTILITIES 5 nr. 2 - maart 2018
Trending news op www.utilities.nl
1
Veel aardgasverbruik op koudste dag sinds zes jaar Met een effectieve etmaaltemperatuur van minus 10,9 graden Celsius is woensdag 28 februari tot nu toe de koudste dag sinds zes jaar gebleken. In dit etmaal heeft Gasunie Transport Services 453 miljoen kubieke meter gas getransporteerd (4,4 TWh energie). Ter vergelijking: 4,4 TWh energie in één etmaal staat ruwweg gelijk aan de totale hoeveelheid elektriciteit die over een periode van tien dagen door Nederland wordt gebruikt. Het grootste deel van de getransporteerde hoeveelheid aardgas betrof laagcalorisch gas dat onder meer gebruikt wordt om woningen en gebouwen warm te houden. Met 335 miljoen kubieke meter in een etmaal was dit eveneens de grootste hoeveelheid in zes jaar.
2
Manon van Beek CEO TenneT Manon van Beek wordt per 1 september 2018 de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van TenneT. Zij volgt Mel Kroon op die begin dit jaar aankondigde dat hij TenneT gaat verlaten. Manon van Beek (47) is op dit moment Algemeen directeur bij Accenture B.V. Nederland en was bij Accenture jarenlang verantwoordelijk voor de portfolio van energie- en waterbedrijven in Nederland en op Europees niveau. Van Beek vindt het ‘een voorrecht om leiding te mogen geven aan TenneT in het decennium waarin we in mijn ogen echt de versnelling naar een duurzame energiehuishouding gaan vormgeven én realiseren. De overgang naar een duurzame maatschappij vraagt om innovatie en dialoog en ik lever heel graag mijn bijdrage aan deze maatschappelijke opgave op een cruciaal kantelpunt in de energietransitie.’
3
Hybride energiesysteem kan gasbehoefte industrie verminderen De industrie kan op korte termijn al deels overschakelen van gasgestookte technieken naar systemen die met groene stroom warmte opwekken. Dat stellen ECN en TNO. Om dat aan te tonen ontwikkelen ze een hybride energiesysteem. Op momenten dat er veel elektriciteit beschikbaar komt uit zon en wind schakelt de gasinstallatie uit. Dan wordt de proceswarmte uit duurzaam opgewekte elektriciteit gemaakt. Komende tijd wordt het systeem bij drie bedrijven in de praktijk getest. Minister Wiebes (EZK) heeft 200 grootverbruikers van laagcalo-
risch aardgas per brief laten weten dat het onontkoombaar is dat zij binnen vier jaar omschakelen op hoogcalorisch aardgas of een duurzaam alternatief.
6 UTILITIES nr. 2 - maart 2017
Afvalwaterbehandeling moeten energie4 Bedrijven 7 voor farmaceutisch bedrijf besparende maatregelen melden Veolia Water Technologies heeft
De borgingscom-
een aanbesteding gewonnen voor
missie van het
het leveren van een omvangrijk
Energieakkoord
systeem voor het behandelen van
stuurde zijn uitvoe-
afvalwater op een farmaceutische productielocatie in Nederland.
ringsagenda naar het kabinet. Opvallend
Dankzij de EVALED- verdampingstechnologie van Veolia
punt in die agenda is
is de farmaceut straks in staat om het afvalwater dat bij
de verplichting voor
de productie vrijkomt optimaal te behandelen zodat het
de industrie te melden welke energiebesparende maat-
veilig geloosd kan worden via het riool.
regelen ze heeft genomen. Op die manier kunnen investeringen in dit soort maatregelen die zichzelf binnen vijf jaar terugverdienen, worden afgedwongen.
5
8
Nieuwe functie gasplatform De komende decennia zullen veel offshore-platforms in de Noordzee uitge-
Technologie-optimist Samsom boegbeeld bij Energieakkoord
produceerd raken. Daarom lijkt het Total verstandig om eerst naar een mogelijke tweede leven te kijken voor het gasplat-
Voormalig PvdA-partijleider
form. Verschillende opties worden over-
Diederik Samson is aangesteld als
wogen. Cees Visser: ‘L7 kan bijvoor-
een van de voorzitters van het
beeld een functie krijgen bij CCS, in dit geval de onderzeese
nieuwe Klimaatakkoord. Hij gaat
opslag van CO2. Ook is het niet ondenkbaar dat het een rol
over het terugdringen van de
gaat spelen bij de opkomst van windparken op zee.’
CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving. Diederik Samsom stelde tijdens het jaarcongres Watervisie dat hij zeer hoopvol is over de snelheid waarop tech-
9
In 2030 duurzame waterstof Over tien jaar is waterstof qua
nologische innovatie zich momenteel ontwikkelt.
technologie klaar voor grootschalige introductie in een heel scala van toepassingen in
neemt klanten E.ON 6 Eneco over van Uniper
Nederland. Ulco Vermeulen, voorzitter van het TKI Nieuw Gas van de Topsector Energie, overhandigde de Routekaart Waterstof aan Sandor Gaastra, directeur-generaal Energie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). De Routekaart beschrijft waar en hoe duurzame waterstof kan worden ingebed in het Nederlandse energie- en grondstoffensysteem.
Eneco Groep neemt de Nederlandse verkoop- en leve-
10
Elektriciteitsopslag en waterstofproductie Proton Ventures en de
ringsactiviteiten van Uniper Benelux over. Daartoe heb-
Technische Universiteit Delft
ben beide energiebedrijven een overeenkomst onderte-
gaan onderzoek doen naar de
kend. Uniper is op de Nederlandse energiemarkt actief
nieuw ontwikkelde battolyser-
onder de merknaam E.ON. Dankzij de overeenkomst ver-
technologie. Deze technologie
welkomt Eneco ongeveer 200.000 particuliere en zake-
combineert elektriciteitsopslag
lijke energieklanten van E.ON in Nederland. De overname
met de batterijfunctie van elek-
geeft Eneco mogelijkheden om te groeien op het gebied
troden. Volledig opgeladen wordt de battolyser een effi-
van duurzame energie en innovatieve energiediensten.
ciënte elektrolyser die waterstof en zuurstof produceert.
UTILITIES 7 nr. 2 - maart 2017
INTERVIEW
New Energy Coalition onderbouwt energiedebat De bundeling van Energy Valley, Energy Academy Europe en het Energy Delta Institute in de New Energy Coalition vergroot de impact van de drie gevestigde namen op het gebied van energieonderzoek en -opleiding. Voorzitter Gertjan Lankhorst staat dan ook te popelen om de binnen de instituten aanwezige kennis en kunde in te zetten om de energietransitie te versnellen. ‘De energietransitie biedt een enorme kans en dus moeten we vol inzetten op het terugdringen van onze CO2-emissies. Wij hopen onze bijdrage aan het politiek energiedebat te kunnen leveren met joint fact finding binnen een breed scala aan wetenschappelijke disciplines.’
8 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
S
inds de ontdekking van het Slochteren gasveld ligt het zwaar-
tepunt van de mondiale gaskennis in Groningen. Hoewel Nederland nog grotendeels afhankelijk is van aardgas, is de liefde dankzij de aardbevingen in het gaswingebied behoorlijk bekoeld. Ook de CO2-uitstoot van het fossiele gas, is niet meer wenselijk en dus kijkt onderzoek, onderwijs en overheid naar duurzamere alternatieven. Op het gebied van elektriciteit en duurzame energie heeft het noorden van Nederland tevens een goede propositie. De Eemshaven wordt niet voor niets oneerbiedig het stopcontact van Nederland genoemd met bijna twintig gigawatt aan vermogen van de centrales van Nuon, RWE en Engie. Ook de stroom van het Gemini-windpark komt in de Eemshaven aan land, net als de NorNed-kabel met een capaciteit van 700 megawatt. Daar komt volgend jaar de CoBra-kabel tussen Denemarken en Nederland bij met nog eens 700 megalen tot energiehub, maar kwamen ook
niet alleen de technische inpassing van
duurzame initiatieven van de grond op
duurzame energie te bespoedigen,
het gebied van duurzame en hernieuw-
maar deze ook gelijke tred te laten
ook niet verwonderlijk dat de energie-
bare energievoorziening zoals groene
lopen met de maatschappelijke accep-
kennis zich ook met name concen-
methaan en groene waterstof. De
tatie. Bovendien integreert het instituut
treert op de noordelijke provincies. De
inspanningen van Energy Valley waren
de academische kennis en visie van
bundeling van Energy Valley, Energy
er met name op gericht om de lokale
het wetenschappelijke onderwijs met
Academy Europe (EAE) en het Energy
economie te verstevigen en richting te
de vertaling van die kennis naar de
Delta Institute in de New Energy
geven en daarin is men zeer succesvol
dagelijkse praktijk via het HBO en het
Coalition lijkt net zo’n logische vol-
gebleken.’
veldwerk van het MBO. Alle drie de
watt capaciteit.
Gevestigde namen
Het is dan
gende stap om de uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt het hoofd te bieden. Gertjan Lankhorst, voormalig DG Energie, voormalig directeur GasTerra en nog steeds actief
De uitdaging zit in de complexiteit van het energiesysteem en de maatschappelijke acceptatie van de nieuwe energiewerkelijkheid.
voorzitter van belangenvereniging VEMW bekleedt in deze nieuwe ener-
Energy Academy Europe kent een wat
schakels zijn nodig om de sprongen te
giecoalitie de directeurspositie. Een rol
kortere historie dan Energy Valley, maar
maken die nodig zijn om de energie-
die hem op het lijf geschreven lijkt en
kan een zeer waardevolle bijdrage
transitie zo snel en pijnloos mogelijk te
die hij wil gebruiken om de energie-
leveren aan de technische en sociale
laten verlopen.’
transitie in geheel Nederland, dus niet
vraagstukken rondom de energietransi-
Het Energy Delta Institute is voortge-
alleen voor het noorden, te versnellen.
tie. Lankhorst: ‘De uitdagingen van de
komen uit de samenwerking tussen
‘De drie instituten die nu samengaan,
energietransitie beperken zich allang
GasTerra, Gasunie, Shell en Gazprom en
hebben hun waarde in het verleden
niet meer tot technische innovatie. De
de Rijksuniversiteit Groningen voor ken-
bewezen, de huidige uitdagingen van
technische elementen zijn al aanwezig
nisdeling op het gebied van aardgas.
de energietransitie vragen echter om
om CO2-emissies significant terug te
Inmiddels is het programma-aanbod
een integrale aanpak’, vat Lankhorst de
brengen. De uitdaging zit meer in de
uitgebreid met energietransitie thema’s
bundeling samen. ‘Energy Valley heeft
complexiteit van het energiesysteem
zoals waterstof en opslag van energie.
een grote rol gespeeld in de merkbe-
en de maatschappelijke acceptatie
Lankhorst: ‘De Nederlandse regering
kendheid van noord Nederland als
van de nieuwe energiewerkelijkheid.
heeft grote ambities vastgelegd in
energieregio. Dankzij die sterke bran-
Energy Academy Europe werkt al vanaf
het Energieakkoord om in 2050 CO2-
ding kon de Eemshaven zich ontwikke-
het begin interdisciplinair samen om
neutraal te zijn. Om dat te bereiken,
UTILITIES 9 nr. 2 - maart 2018
EEN TOPCONDITIE SAMEN MET SANTON CIRCUIT BREAKER SERVICES MAAK NU EEN AFSPRAAK EN ONTVANG • GRATIS sporthorloge • GRATIS advies voor een conditieanalyse van uw schakelaars
Kijk op www.santonCBS.com voor meer informatie
circuit breaker services
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam
Phone: +31(0)10 283 26 00 cbs@santonswitchgear.com
UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren
Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor
moeten we niet alleen de eigen ener-
hang tussen die disciplines.
technisch vraagstuk, maar een die alle
gietransitie versnellen, maar ook de
Wij hopen onze bijdrage aan het poli-
wetenschappelijke disciplines en de
rest van de wereld meekrijgen. Het
tiek debat te kunnen leveren door via
gehele maatschappij raakt.’
heeft namelijk weinig zin als de hier
joint fact finding consensus te krijgen
bespaarde CO2-emissies elders in de
over de impact van politieke beslissin-
Inclusief De New Energy Coalition
wereld alsnog in de atmosfeer worden
gen op het gebied van energievraag-
wordt volgens Lankhorst dan ook
losgelaten. We kunnen een hefboom-
stukken. Veel politieke en maatschap-
geen exclusief feestje voor de drie
effect creëren als we de Nederlandse
pelijke keuzes worden gemaakt op
samenwerkende partners. ‘Nederland
kennis en expertise exporteren, wat
basis van opinies en nog te weinig op
kent een aantal internationaal hoog
uiteindelijk ook gunstig is voor onze
basis van feiten. Tot nog toe is in de
aangeschreven onderzoeksinstituten
economische positie.’
academische wereld nog maar bar
op het gebied van energie en dus wer-
weinig interesse voor het energievraag-
ken we ook samen met TNO en ECN.
stuk. Economische proefschriften of
Dat deed EAE al onder de vlag van
Joint fact finding
De bijdrage
vanuit de wetenschap aan het maatschappelijke debat is volgens Lankhorst hard nodig. ‘We merken dat het politieke debat erg gekleurd is en niet altijd ondersteund door gedegen wetenschappelijk onderzoek. Veel in opdracht van de overheid en andere partijen uitgevoerd onderzoek komt uit
Wij hopen onze bijdrage aan het politiek debat te kunnen leveren door via joint fact finding consensus te krijgen over de impact van politieke beslissingen op het gebied van energievraagstukken.
de consultancyhoek, terwijl wij denken dat het maatschappelijk debat moet
promotieonderzoeken beperken zich
het energy systems transition centre
worden gevoed met academische ken-
nog teveel tot de financiële of arbeids-
(Estrac, red.) dat miljoenen euro’s aan
nis uit verschillende wetenschappelijke
markt, terwijl de energietransitie juist
financiering ontving voor een meerjarig
disciplines. Met name de complexiteit
gebaat zou zijn met meer academische
onderzoeksprogramma naar de grote
van de energietransitie, vergt een
onderbouwing voor keuzes binnen het
thema’s rondom de energietransitie.
zogenaamde T-vorm benadering waar-
energiesysteem. Hetzelfde geldt voor
Behalve naar energiesystemen, kijkt
bij je zowel de diepte ingaat wat betreft
gammastudies over de maatschap-
men ook naar lokale ervaringen met
technische, politieke, maatschappelijke
pelijke impact van de energietransitie
duurzame energieprojecten om die
en economische vraagstukken terwijl je
of de juridische consequenties ervan.
te vertalen naar beleid. Eveneens
ook in de breedte kijkt naar de samen-
De energietransitie is niet alleen een
interessant is het onderzoek rondom
Partners Utilities platform
Leden Utilities platform
Partners (en Leden)
Nieuwsbrief
Vakblad Utilities
Website
Congres en evenement
Rondetafel-bijeenkomsten
Experts
Ad van Wijk
Teus van Eck
AndrĂŠ Jurjus
Sander de Bruyn
Paul van Son
Sophie Dingenen
Professor
Teus van Eck
Directeur
manager/Researcher
CEO DII
Bird & Bird
Sustainable Energy,
Energie en Milieu
Netbeheer
Environmental
Nederland
Economics CE Delft
TU Delft
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
waterstof als duurzame energiedrager, net als het onderzoek naar de rol van de Noordzee in de energietransitie. Als laatste neemt het Estrac-onderzoek ook de rol van de industrie in de energietransitie mee. Belangrijk in dit onderzoek is dat het geen op zichzelf staande studies betreft, maar een team van wetenschappers verbindt die zich langdurig verbinden aan de vijf onderzoeksgebieden.’
Voorwaarden Lankhorst is terughoudend met uitspraken over toekomstscenario’s en hij verwacht ook niet dat de New Energy Coalition zich zal laten verleiden tot uitspraken over de energievoorziening van de toekomst. ‘In deze turbulente tijden is het lastig en eigenlijk ook onnodig om scenario’s neer te leggen. Met name het surprisedeel dat veel energiescenario’s in het verleden als waarschuwing meegaven, maakt het lastig om echt uitspraken te doen. De technologie die we morgen nodig hebben, is
CO2-neutraal Als het over de rol
niet om de afvang en opslag van CO2
hoogstwaarschijnlijk vandaag nog niet
van de industrie in de energietransitie
heen kunnen. Hoewel dit voor de
beschikbaar of zelfs niet bekend. Het is
gaat, zet Lankhorst ook regelmatig de
lange termijn misschien niet de beste
dan ook heel lastig om beleid te voeren
pet op van VEMW-voorzitter. ‘VEMW
oplossing zal zijn, wordt er momen-
op onbekende technologie.
heeft een duidelijk signaal afgegeven
teel gewoon teveel CO2 uitgestoten.
De voorwaarden om die onbekende
naar de politiek met een achttal opties
Natuurlijk kijk je eerst naar energiebe-
technologie straks te kunnen exploi-
om de industriële CO2-emissies in
sparing en fossielvrije alternatieven,
teren zijn veel interessanter. Welk
2050 met 95 procent te reduceren.
maar die omschakeling is niet van de
systeem is nodig om het pad te effe-
Elektrificatie van de industrie kan niet
ene op de andere dag gemaakt. Om dit
nen voor disruptieve technologie,
alleen een antwoord zijn op het kli-
te laten slagen moeten ook duidelijke
welke infrastructuur hebben we straks
maatprobleem, maar biedt tevens een
keuzes worden gemaakt rondom de
nodig? De enorme groei van wind op
kans voor de Nederlandse industrie
infrastructuur. Hetzelfde geldt voor
zee is mede mogelijk gemaakt door de
om efficiënter en daarmee concurre-
de noodzakelijke infrastructuur voor
infrastructuurinvesteringen los te kop-
rend te worden. Bij een noodzakelijke
waterstof. De overheid heeft een grote
pelen van de overige assets. Diezelfde
investering in nieuwe ketels zouden
rol in het al dan niet slagen van deze
keuzes moeten ook worden gemaakt
bedrijven vooruit moeten kijken en
oplossingen, met name omdat zij ook
voor de overige energievraagstukken.
nadenken over hun warmtesystemen.
met lagere rendementen genoegen
Wat betekent het bijvoorbeeld voor de
Zijn er elektrische alternatieven, zijn
kan nemen.
elektrische infrastructuur als we gas
de hoge temperaturen echt nodig en
De New Energy Coalition kan de pijn
willen vervangen voor elektriciteit? Dit
zo ja, kan die temperatuur ook worden
rondom de energietransitie niet geheel
zijn serieuze uitdagingen die in cohe-
bereikt met bijvoorbeeld waterstof of
wegnemen, maar wel verzachten.
rentie met de markt moeten worden
biomassa? De alternatieven zijn er al en
In een revolutie vallen nu eenmaal
uitgezocht. De meest eenvoudige,
dankzij die alternatieven is de industrie
slachtoffers. Vooral gascentrales en
maar tevens meest dure oplossing
ook minder afhankelijk van ontwikke-
WKK’s hebben het onder de huidige
is om de elektrische infrastructuur te
lingen in het geopolitieke speelveld die
omstandigheden zwaar omdat ze moe-
vergroten en verzwaren. Maar veel is
de energieprijzen opstuwen.’
ten concurreren tegen gesubsidieerde
ook mogelijk met peakshaving en load-
‘De energietransitie biedt dus een
duurzame stroom. Iedere maatregel
balancing. Op dit vlak kan de industrie
enorme kans voor zowel de maat-
die de overheid neemt, verstoort de
een grote bijdrage leveren, zeker als
schappij als de industrie en dus
markt hoe dan ook. Het is onze taak
ook industrieel gas plaatsmaakt voor
moeten we vol inzetten op het terug-
om de overheid te ondersteunen bij
elektrochemie, elektrische of hybride
dringen van de CO2-emissies’, besluit
zijn keuzes om voor de BV Nederland
boilers.’
Lankhorst. ‘Dat betekent ook dat we
de meeste waarde te creëren.’
•
UTILITIES 13 nr. 2 - maart 2018
Technologie & innovatie EFFICIËNT ZONNEBRANDSTOF
MOF ONTZILT
MAKEN DANKZIJ NANOMATERIAAL
WATER EN WINT
Onderzoekers van UT-onderzoeksinstituut MESA+ hebben een belangrijke stap gezet in het efficiënter maken van technologie om zonnebrandstoffen (solar fuels) op te wekken. Met enkel materialen die veel in de natuur voorkomen, ontwikkelden ze de meest efficiënte omzettingsmethode tot nu toe. De truc: ze slaagden er in om de plaats waar je zonlicht opvangt, te ontkoppelen van de plaats van de omzettingsreactie. Een consortium van onderzoekers van UT-onderzoeksinstituut MESA+ van de Universiteit Twente werkt aan een zogenoemd solar to fuel-apparaat, dat
waterstof produceert. Met behulp van veelvoorkomende materialen slaagden ze er in om de meest efficiënte methode te ontwikkelen om licht om te zetten naar waterstof. Het systeem bestaat uit microdraadjes gemaakt van silicium die minder dan één tiende van een millimeter lang zijn en waarvan alleen de bovenkant bedekt is met een katalysator. De fotonen worden tussen de draadjes opgevangen. De chemische reactie waarbij waterstof ontstaat, vindt plaats bij de katalysator aan het uiteinde van de draadjes. In hun onderzoek bereikten de wetenschappers, door de dichtheid en de lengte van de microdraadjes te variëren, een maximale efficiëntie van 10,8 procent. Deze wisten ze te behalen doordat ze de plaats waar de fotonen werden opgevangen los hadden gekoppeld van de plaats waar de omzettingsreactie plaatsvindt.
WATERIGE OPSLAG Het Koreaanse instituut voor wetenschap en technologie KAIST vond een veilig alternatief voor organische elektrolyten in redox flow batterijen. De hybride batterij kan bovendien in minder dan een halve minuut worden geladen en snel zijn lading weer afgeven. Daarmee wordt het een interessante energiebron voor draagbare elektronische apparatuur. De onderzoekers pakten zowel de kathode als de anode aan en kwamen
14 UTILITIES
nr. 2 - maart 2018
met technisch uitdagende oplossingen. Zo bestaan de anodes uit grafeengebaseerde polymeren terwijl de katode is gemaakt van sub nanogestructureerde metaaloxiden. De onderzoekers konden de door hen ontwikkelde batterij met een normale telefoonlader opladen in twintig tot dertig seconden. De batterij had een honderdvoudige energiedichtheid vergeleken met de gangbare redox flow-batterijen.
LITHIUM
Metal organic frameworks (MOF’s) zijn sponsachtige kristallen die chemische stoffen kunnen vangen opslaan en weer afstaan. Onderzoekers van de Australische Monash Universiteit en de Universiteit van Texas ontdekten dat deze structuren kunnen worden gebruikt om water te ontzilten en te ontdoen van metaalionen. De ontdekking van het nieuwe materiaal biedt een alternatief voor reverse osmose-membranen, die het nadeel kennen dat ze redelijk veel energie consumeren bij het ontzilten van zoutwater. Ook in de mijnbouwindustrie kunnen MOF’s worden ingezet om productiewater te zuiveren of juist metalen te winnen uit waterstromen. Een van de toepassingen die de wetenschappers voor ogen hebben is de productie van lithium uit zeewater of afvalwaterstromen. Hoewel het materiaal nog verder moet worden onderzocht, zien de wetenschappers er veel toepassingen voor. Zo bevat het productiewater van schaliegasvelden veel lithium, wat met economische ontginning via MOF’s een extra inkomstenbron oplevert. Voordat de structuren commercieel kunnen worden ingezet, is nog wel onderzoek nodig. Met name de selectiviteit voor lithium moet verder worden verbeterd om de grondstof voor lithium-ion batterijen te kunnen winnen uit zoutwaterstromen.
PROTONENBATTERIJ SLAAT MEER ENERGIE OP Vergeet lithium-ion en verwelkom de protonenbatterij, althans als je de onderzoekers van de Australische RMIT Universiteit moet geloven. De onderzoekers demonstreerden onlangs een oplaadbare protonenbatterij met een elektrode van poreus actief kool dat waterstof, de protonen van water, kan opslaan. De protonenbatterij combineert volgens de onderzoekers de voordelen van een brandstofcel en elektrische batterij. Tijdens het laden bindt het koolstof van de elektrode met behulp van elektronen de protonen die worden gemaakt door water te splitsen. De protonen zijn dus gebonden nog voor er waterstofgas kan ontstaan. Nadat de protonen weer worden vrijgegeven, verliest het waterstof een elektron en wordt weer een proton. De protonen gaan via het celmembraan terug naar de batterij waar ze in contact komen met zuurstof en weer water vormen. Uiteraard blijft de koolstof in het systeem zitten. De onderzoekers produceerden een batterij ter grootte van een twintig cent muntstuk met dezelfde energiedichtheid als een vergelijkbare lithium-ion batterij. Ze verwachten echter met een
beetje optimalisatie veel betere resultaten te kunnen halen. Het onderzoek spitst zich nu toe op het vergroten van de energiedichtheid door gebruik te maken van atoom dikke koolstofmaterialen zoals grafeen. De batterij is veel efficienter dan de huidige waterstof brandstofcellen, met name omdat het geen energie verliest bij het splitsen in waterstof en de omgekeerde reactie naar protonen. De onderzoekers zochten al eerder
naar een ideaal elektrodemateriaal voor een protonenbatterij en kwamen destijds met een metaallegering. Deze bleef echter achter in prestaties en bevatte bovendien zeldzame aardmetalen waardoor het zwaar en duur werd. Het poreuze geactiveerde kool, gemaakt van fenolhars, was in staat om één massafractie waterstof in de elektrode op te slaan en leverde een spanning van 1,2 volt.
DRIJVENDE WATERSTOFFABRIEK Onderzoekers van de Columbia Universiteit maakten een drijvende elektrolyse-installatie die zeewater via zonlicht omzet in waterstof en zuurstof. Het drijvende platform
gebruikt zonnecellen om elektriciteit op te wekken wat wordt gebruikt voor de scheiding van waterstof en zuurstof via elektrolyse. Omdat het ontwerp geen gebruik maakt van
membranen of pompen is het zeer robuust. De onderzoekers maken gebruik van een nieuwe elektrodeconfiguratie dat het drijfvermogen van gassen in water benut om waterstof en zuurstof te scheiden en waterstof op te vangen. Op deze manier is het gelukt om waterstof te produceren dat nagenoeg puur is. De vloeistof doorlatende gaasstructuur van de elektrodes is aan één zijde ervan voorzien van een katalysator. Daardoor ontstaat aan slechts één zijde van de elektrode waterstof of zuurstof. Als de groeiende waterstof en zuurstofbellen groot genoeg zijn, drijven ze naar de oppervlakte en kunnen ze gescheiden worden afgevangen.
UTILITIES 15 nr. 2 - maart 2018
BLOCKCHAIN
Blockchain verandert ook watersector Hoewel blockchain momenteel voornamelijk wordt gekoppeld aan cryptocurrency zoals de bitcoin, reiken de mogelijkheden van blockchaintechnologie veel verder. Blockchain kan meet- en regeltechniek finetunen, maakt pay per usesystemen een stuk eenvoudiger net als machine to machinecommunicatie en -transacties. De mogelijkheden zijn zo divers en ingrijpend dat ook de watersector zich zal moeten verdiepen in deze distrupting technology. Ad Kroft van de Dutch Blockchain Coalition gaf tijdens Watervisie 2018 inzicht in de nieuwe manieren van samenwerken die blockchain mogelijk maakt.
16 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
B
anken, notarissen en allerlei over-
dat de samenwerkingen meetbare
heidsorganisaties ontlenen hun
winsten opleveren, is er nog wel veel
bestaansrecht aan het onafhankelijk
wantrouwen binnen ketenpartners. Je
toetsen en vastleggen van transacties,
ziet binnen die ketens dan nog steeds
contracten en (persoons)gegevens.
veel audits die het vertrouwen moe-
Zo’n tussenpersoon werkt echter ver-
ten geven dat producten en diensten
tragend en kostenverhogend. In een
aan de verwachte kwaliteitseisen en
tijd waarin energie decentraal wordt
kwantiteit voldoen. Behalve dat audi-
opgewekt, machines met elkaar gaan
ting hoge kosten met zich meebrengt,
praten en duurzame grondstoffen
neemt de complexiteit van industriële
worden gewonden uit talloze deelstro-
ketens de komende jaren alleen maar
men, zou het handiger zijn als die tus-
toe. Blockchaintechnologie is een
senschakel weg wordt genomen. Dit
grote game changer in dit soort syste-
is precies wat blockchain kan doen.
men. Het managet complexe proces-
Door een geautomatiseerd autorisatie
sen en samenwerkingsverbanden en
en authenticatiesysteem te gebruiken,
geeft ook kleinere partijen toegang tot
ontstaat een betrouwbaar en veilig
die ketens.’
systeem voor transacties.
Derde generatie Gamechanger
Ad Kroft is
TenneT heeft
al aangekondigd te kijken naar block-
programmamanager bij de Dutch
chaintechnologie om overtollige ener-
Blockchain Coalition, een initiatief
gie op te kunnen slaan in de batterijen
van het ministerie van Economische
van elektrische auto’s. Ook voor de
Zaken en Klimaat waarin 25 partners
watersector zou blockchain een oplos-
samenwerken om Nederland op te
sing kunnen zijn voor de decentrale
stuwen in de Smart Industry. ‘De infor-
productie van groen aardgas en grond-
matie en communicatietechnologie
stoffen. ‘Nederland is al vrij ver met
verandert de industrie razendsnel’,
blockchaintechnologie’, zegt Kroft. ‘Met
zegt Kroft. ‘Sensortechnologie maakt
name omdat de overheid zeer geinte-
het mogelijk om te laten betalen voor
resseerd is en ook actief meedoet in
het gebruik van kapitaalgoederen in
de coalitie. Want uiteindelijk moet ook
plaats van het bezit ervan. Maar ook
wet- en regelgeving worden aangepast
industriële processen kunnen wor-
aan de nieuwe werkelijkheid, net als
den gemonitord, gestuurd en waar
de belastingdienst graag wil weten
nodig bijgestuurd dankzij the internet
welke transacties bedrijven en burgers
of things, big data analyse en block-
doen. Er zijn nog wel wat technische
chain. Als het systeem registreert dat
en sociale uitdagingen te overwinnen
van tevoren afgesproken productie-
voor de technologie volwassen is. De
volumes niet worden gehaald, kan het
techniek is nog niet stabiel genoeg en
ingrijpen en de besturing aanpassen
de verwerkingscapaciteit is nog te laag.
of in ieder geval tijdig waarschuwen
Daarnaast is de volatiliteit van de bit-
dat de output afwijkt.’
coin ook nog een zorgpunt. Inmiddels
De industrie staat voor grote uitda-
wordt al aan een derde generatie
gingen: veel industrietakken concur-
gewerkt die ook het energieverbruik en
reren op wereldschaal met landen die
hoge kosten van blockchain aanpakt.
lagere loon- en energiekosten hebben.
Het is dus nog een technologie in ont-
Daarnaast nemen de zorgen over het
wikkeling, maar wel een die zeer snel
effect van de industrie op het milieu
gaat. Ik verwacht over vijf tot tien jaar
toe en scherpen de overheden de
dan ook echt nieuwe samenwerkings-
regels aan. Kroft: ‘Bedrijven hebben al
vormen te zien die dankzij blockchain
veel van hun eigen processen geopti-
mogelijk zijn geworden. Economen
maliseerd en zoeken efficiencywinst
hebben uitgerekend dat van de tachtig
in trans sectorale samenwerking. Door
triljoen dollar omzet in de wereldwijde
coalities te vormen met branchege-
supply chains zo’n dertig triljoen weg-
noten en ketenpartners weten ze de
vloeit door inefficiëntie. Blockchain
ruis uit de keten te halen en de toege-
heeft de potentie om die inefficiëntie
voegde waarde te verhogen. Ondanks
weg te nemen.’
•
UTILITIES 17 nr. 2 - maart 2018
WATERINNOVATOR
Waterinnovator combineert elektrocoagulatie en slibscheiding De patenten van een van origine
van het effluent. In onze elektrische cel
een tweetal afvalverwerkingsbedrijven
Finse innovatie zijn in licentie geno-
wordt zuiver ijzer of aluminium in het
en op het afvalwater van een spiegelfa-
men door een Belgische onderne-
water gebracht met als nevenreactie de
briek. ‘De COD-verwijdering, afkomstig
mer. De elektrocoagulatie-floccula-
vorming van waterstof en hydroxides.’
van moeilijk afbreekbare moleculen, was veel hoger dan vergelijkbare
tie-flotatie installatie is van origine ontwikkeld om het afvalwater van de
Waterstof Nu is het bijzondere van
fysicochemische technieken voor
Scandinavische papierindustrie te
het ontwerp van NOAH dat men de
de behandeling van percolaat’, aldus
zuiveren, maar Rik van Meirhaeghe
vorming van waterstofgas in de reactor
Parmentier. ‘Bovendien verwijderde de
en Dries Parmentier van NOAH
maximaal benut om het gevormde slib
elektrocoagulatie-flocculatie-flotatie
Water Solutions hebben grootsere
naar boven te stuwen, maar ook om
installatie de meeste metalen. Na
plannen voor de compacte en relatief
emulsies te breken. Op deze manier
behandeling moest nog wel actief kool
goedkope installatie. Want ook de
gebruikt men de zwaartekracht om het
worden ingezet om de lozingsnormen
metaalindustrie, olie en gas, chemi-
slib binnen een half uur te scheiden
te halen, maar veel minder dan men
sche industrie en bijvoorbeeld ener-
van het gezuiverde water. Volgens
gewend was.’
giecentrales kunnen de technologie
Parmentier heeft deze manier van
gebruiken om hun proceswater te
waterzuivering een groot aantal voor-
Spiegelfabriek
ontdoen van organische vervuilingen
delen. ‘Ten eerste gebruiken we geen
de spiegelfabriek waren misschien nog
of zware metalen.
chemicaliën, maar offeren alleen een
wel beter. ‘Bij het proces komen zilver
elektrode van ijzer of aluminium op. Het
en tin in het water’, zegt Parmentier.
Het idee van elektrocoagulatie is niet
onderhoud aan de installatie beperkt
‘Uiteraard mogen deze zware metalen
geheel nieuw. Men zet een spanning
zich dan ook tot het vervangen van
niet worden geloosd en dus worden
op een tweetal elektrodes waardoor
die elektrode. Daarbij neemt de zout-
ze zoveel mogelijk teruggewonnen uit
aan de kant van de elektrode ijzer- of
concentratie van het water niet toe en
de afvalstromen. Desondanks blijft er
aluminiumionen vrijkomen en aan
ook de temperatuur van het afvalwater
aan het einde toch nog met zilver en
de kathodezijde waterstofgas en
gaat niet verloren, wat voordelig is
tin vervuild water over. We slaagden
De resultaten in
er niet alleen in het water binnen de
We slaagden er niet alleen in het water binnen de lozingsnormen te krijgen, maar ook nog tegen een zeer lage kostprijs van 36 tot 71 cent per kuub.’
tegen een zeer lage kostprijs van 36 tot 71 cent per kuub.’
Doorbraak
Parmentier verwacht
hydroxylionen. De ionen reageren
wanneer het water wordt hergebruikt
dan ook dat 2018 een doorbraakjaar
tot metaalhydroxiden die colloïdale
in een stoominstallatie. En omdat het
wordt voor de elektrocoalgulatie-
deeltjes en vervuilingen insluiten tot
een elektrochemisch proces is en geen
flocculatie-flotatie reactor. ‘De techniek
een slibmassa. Daardoor kunnen de
biologisch, gaat het zuiveren ook nog
heeft zich in zeer uitdagende afval-
meeste negatief geladen deeltjes zoals
een stuk sneller en kan het worden
waterstromen bewezen en kan ook in
bacteriën en organische vervuilingen
geautomatiseerd. De reactor is zeer
andere waterstromen waar emulsies
worden afgevangen, alsook fosfaten,
compact en produceert minder en
of metalen moeten worden verwijderd
zwarte metalen, fluoriden en cyaniden.
droger slib dan traditionele coagulatie-
worden ingezet. De belangstelling is
Parmentier: ‘Bij traditionele coagulatie
flocculatiemethoden.’
dan ook groot. Ook in Nederland, waar
worden echter chloride- of sulfaatzou-
lozingsnormen te krijgen, maar ook nog
we samen met Evides Industriewater
ten van aluminium of ijzer aan het water
Percolaat De technologie heeft zich
een testopstelling bouwden in de
toegevoegd. De anionen van deze
inmiddels ook buiten de papierindu-
Stadsboerderij ‘Uit je eigen stad’ om
zouten, zoals chloride of sulfaat, wor-
strie bewezen. Zo testte Parmentier in
nutriënten te verwijderen uit het indu-
den niet verwijderd en zorgen hierdoor
samenwerking met de Universiteit Gent
strieel afvalwater met het oog op recu-
voor een stijging van de geleidbaarheid
de technologie op het percolaat van
peratie van waardevolle grondstoffen
18 UTILITIES
nr. 2 - maart 2018
•
Energie-inkoop en Asset Management
ENERGIE
Energieakkoord is werk in uitvoering De borgingscommissie van het Energieakkoord stuurde onlangs zijn uitvoeringsagenda naar het kabinet. Met een aantal aanvullende maatregelen denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen behalen. Zo worden bedrijven verplicht informatie te verschaffen over energiebesparende maatregelen en kunnen ze een sanctie verwachten als ze daaraan niet kunnen voldoen. Als dan ook nog de doelstellingen voor wind op land en zonneenergie worden gehaald, denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen halen.
20 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
D
e energietransitie is volop in
rende maatregelen nu op eigen initiatief
beweging, maar worden er vol-
te melden aan lokale overheden. Indien
doende maatregelen getroffen om de
bedrijven niet of niet tijdig aan de op
doelstellingen voor 2020 en 2023 te
korte termijn in te voeren informatie-
behalen? In oktober 2017 luidde het
plicht voldoen, zal er een nader te bepa-
Energieonderzoek Centrum Nederland
len sanctie worden opgelegd door het
nog de noodklok omdat doelstellingen
bevoegd gezag. Naar schatting zal de
als veertien procent hernieuwbare
informatieplicht voor 100.000 bedrijven
energie en honderd petajoule extra
in het MKB gaan gelden. De ambitie is
energiebesparing in 2020 niet langer
dat de bedrijven eind 2020 voldoen aan
haalbaar zouden zijn gebleken. De
de nieuwe energiebesparende verplich-
Borgingscommissie is daarentegen
ting.
positiever gestemd en stelt een aantal aanvullende maatregelen voor in de
Hernieuwbare energie De
Uitvoeringsagenda Energieakkoord
realisatie van windprojecten op land
2018 om de doelstellingen van het
is volgens de Borgingscommissie een
Energieakkoord te kunnen behalen.
belangrijke drijfveer voor het behalen van een aandeel van veertien procent
Extra energiebesparing
hernieuwbare energie. Op dit moment
Van de beoogde honderd petajoule
blijft de realisatie van wind op land ech-
extra energiebesparing in 2020 (ten
ter achter ten opzichte van de voorspel-
opzichte van 1990) is tot op heden 75
lingen. Daarnaast is het ook nog maar
petajoule aan bezuiniging gerealiseerd.
de vraag of de offshore windparken
De nog 25 petajoule extra besparing
daadwerkelijk gerealiseerd gaan wor-
kan volgens de Borgingscommissie
den gezien de recentelijke resultaten
de komende twee jaren onder meer
van de tenders. Investeerders hebben
worden gerealiseerd door het invoe-
immers in de toekomst te verwachten
ren van een informatieplicht in de
prijsdalingen ten aanzien van de realisa-
Wet Milieubeheer. Artikel 2.15 van het
tie van windparken op zee al meegeno-
Activiteitenbesluit Milieubeheer ver-
men in de subsidieloze tenderbiedingen
plicht bedrijven op dit moment al om
die zij eind 2017 hebben ingediend.
alle energiebesparende maatregelen
De finale beslissin-g om te investeren
te nemen die binnen vijf jaar kunnen
in windparken op zee zal door een
worden terugverdiend. Hierbij kan
afwachtende houding van investeerders
bijvoorbeeld gedacht worden aan het
in het licht van toekomstige prijsdalin-
vervangen van de bestaande verlichting
gen pas ruim na de subsidie- en vergun-
door LED-verlichting. Op basis van het
ningstoekenning worden genomen, zo
nieuwe artikel 2.15 zijn bedrijven ver-
stelt de Nationale Energieverkenning.
plicht informatie te verstrekken over de
Of investeerders daadwerkelijk in staat
maatregelen die zij hebben genomen
zijn om windparken op zee geheel zon-
en dienen daarbij tevens te motiveren
der subsidie te realiseren, blijft dus nog
waarom zij voor deze maatregelen heb-
even de vraag.
ben gekozen. Deze informatieplicht legt de bewijslast voor het treffen van
Kernteam Om de realisatie van de
energiebesparende maatregelen neer
overeengekomen zesduizend megawatt
bij bedrijven, waardoor deze temeer
voor wind op land in 2020 te bespoe-
worden aangespoord om het energie-
digen, is er een kernteam wind op land
verbruik te reduceren.
samengesteld, bestaande uit onder meer het ministerie van Economische
Handhaving
Niet enkel de uitvoe-
Zaken en Klimaat, het Interprovinciaal
ring, maar tevens de handhaving van de
Overleg en de Vereniging van
verplichtingen zal naar verwachting ver-
Nederlandse Gemeenten. Het kernteam
beteren, aldus de Borgingscommissie.
rapporteert iedere drie maanden de
Het is immers niet langer aan de
voortgang van de te realiseren wind op
gemeenten om actief de naleving van
land projecten aan de voorzitter van
de Wet Milieubeheer te controleren.
de Borgingscommissie. In geval van
Bedrijven dienen de energiebespa-
problemen zal de voorzitter passende
UTILITIES 21 nr. 2 - maart 2018
Market review WATER PRODUCTEN
Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu
OVERIG INSPECTIE EN KEURINGEN
DIENSTEN
Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl
DDM Demontage
Industriële verhuizingen – Demontage – Sloopwerken – Transport – Asbestsanering – Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu
Advertentie-index Hanze Development ...................................................................................................................................................................................................................bijsluiter Industrielinqs .............................................................................................................................................................................................................................................. 4 MODELEC Data-Industrie .....................................................................................................................................................................................................................36 Peachgroup ................................................................................................................................................................................................................................................ 2 PennWell Corporation ...........................................................................................................................................................................................................................35 Santon Circuit Breaker Services ..........................................................................................................................................................................................................10 WINGAS Benelux ....................................................................................................................................................................................................................................22
WINGAS Energie voor winnaars.
Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
S E I T I UTIL
ER NU MM
br ua 01 - fe
ri 20 18
• AC HT
TI EN DE
JA AR
GA NG
ts
ufac
man
in omie en econ
kt arkt ar
m ennm ssse as
g en ga er-- en er
at wat ,w e--, gie ergi ener de en de
e en giie log Techno
Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig. 018 isie 2 Waterv ijlage b le pecia es’ M et s coaliti Yara tieve pijler ‘Proac ische trateg te is s rs a a ch de Waters dezelf f gaat atersto shore wind w e n Groe ls off g op a richtin
www.wingas.nl
.nl
tilities
www.u
maatregelen treffen, wat kan resulteren
energieprojecten, het verbeteren van de
bekend gemaakt dat van start zal wor-
in het plaatsen van projecten onder de
huidige SDE+ regeling, onder meer op
den gegaan met de voorbereiding van
Rijkscoördinatieregeling, om de realisatie
het gebied van warmteprojecten en bio-
zes à zeven pilots ten behoeve van de
van deze projecten te versnellen. Zo
gas, en een hernieuwde aandacht op
realisatie van grondgebonden zonne-
kunnen besluiten met betrekking tot ver-
de bijdrage die lokale energiecoöpera-
parken. De projecten zullen ieder een
gunningen en ontheffingen op basis van
ties kunnen bieden aan de ontwikkeling
gemiddeld vermogen van tachtig tot
de Rijkscoördinatieregeling tegelijkertijd
van duurzame energieprojecten.
honderd megawatt opleveren en vóór
worden genomen door de verschillende
Met name de focus op de versnelde
2020 worden gerealiseerd.
bevoegde instanties, na onderling over-
realisatie van wind op land-projecten
leg. Ook andere verplichtingen, zoals het
zal een flinke bijdrage leveren aan het
Tijdsdruk Het behalen van de
verzorgen van de kennisgeving en terin-
behalen van de doelstelling van veertien
doelstellingen voor 2020 en 2023 is
zagelegging van de besluiten, worden
procent hernieuwbare energie in 2020.
eveneens van belang met het oog op
vanuit één orgaan geregeld.
Naar verwachting levert de versnelde
het nieuw op te stellen Klimaat- en
realisatie van wind op land een bespa-
Energieakkoord. De onderhandelingen
Aanvullende maatregelen
ring op van tien petajoule, waarmee
over het Klimaat- en Energieakkoord zul-
Een aandeel van veertien procent her-
de helft van de nog benodigde twintig
len naar verwachting spoedig van start
nieuwbare energie in 2020 komt vol-
petajoule wordt gerealiseerd. Het verbe-
gaan. De meer dan veertig organisaties
gens de Nationale Energieverkenning
teren van de SDE+ regeling levert een
die zich reeds in 2013 hebben aange-
2017 overeen met 280 petajoule. Om
potentiële bijdrage van zes petajoule.
sloten bij het huidige Energieakkoord
een aandeel van 280 petajoule her-
De Borgingscommissie stelt in de
zullen dan ook gezamenlijk de krachten
nieuwbare energie te behalen in 2020
Uitvoeringsagenda meerdere malen dat
moeten bundelen om de verduurzaming
zijn volgens de Borgingscommissie
de doelen van 2020 nog steeds kun-
van het energiegebruik in Nederland te
aanvullende maatregelen noodzakelijk.
nen worden behaald, mits er per direct
kunnen realiseren en de gestelde doe-
Dergelijke aanvullende maatregelen
maximale inspanningen volgen van alle
len te behalen. Het is zaak dat de over-
kunnen gestalte krijgen in de vorm van
betrokken partijen.
heid duidelijke regelgeving opstelt met
het ter beschikking stellen van rijksgron-
In het kader van de Uitvoeringsagenda
concrete handhavingsmogelijkheden
den voor de realisatie van duurzame
heeft de Rijksoverheid op 28 februari jl.
indien deze niet wordt nageleefd.
•
UTILITIES 23 nr. 2 - maart 2018
ASSET MANAGEMENT
Nieuwe NOx-eisen voor indirecte stookinstallaties De Europese emissiebeperkende richtlijn voor middelgrote stookinstallaties is opgenomen in het Activiteitenbesluit milieubeheer. Beheerders van dit soort installaties moeten in de toekomst voldoen aan verscherpte emissie-eisen, meer administratieve verplichtingen en verplichte periodieke metingen uitvoeren. Wie eind dit jaar een nieuwe ketel koopt, zal dan ook al rekening moeten houden met deze nieuwe regels.
24 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
Fons Heuven, Senior Adviseur KWA Bedrijfsadviseurs en Marlies Huijbers, Juridisch adviseur KWA Bedrijfsadviseurs
D
e Europese unie introduceerde
Meten emissies Onder de
installatie een bewijs van onderhoud
Richtlijn (EU) 2015/2193, emis-
voorgaande versie van het Activiteiten-
worden bewaard.
siebeperkingen van verontreinigende
besluit en de Activiteitenregeling kon
stoffen in de lucht door middelgrote
met een éénmalige meting worden
Tijd De meetverplichting is van
stookinstallaties destijds om de emis-
aangetoond dat een stookinstallatie vol-
toepassing op het moment dat de
sies van middelgrote stookinstallaties te
deed aan de eisen. Door de implemen-
emissie-eisen van toepassing zijn. Voor
beperken. Deze richtlijn moest uiterlijk
tatie van Richtlijn (EU) 2015/2193 moet
bestaande stookinstallaties tussen de
op 19 december 2017 zijn opgenomen
voortaan periodiek worden gemeten.
één en vijf megawatt thermisch moet
in Nederlandse wet- en regelgeving en
Vanaf 2025 moeten bestaande stook-
per 1 januari 2030 aan de metings- en
is nu te vinden in het Activiteitenbesluit
installaties met een ingangsvermogen
emissiegrenswaarden worden voldaan.
milieubeheer en de Activiteitenregeling
groter dan twintig megawatt thermisch
Stookinstallaties tussen de vijf en vijftig
milieubeheer. De richtlijn bevat voorschriften om emissies van middelgrote stookinstallaties van gassen als zwaveldioxide (SO2) en stikstofoxiden (NOx) en stof te beheersen. Het Activiteitenbesluit bevatte al emis-
De nieuwe NOx-emissie-eis voor een indirect gestookte aardgasinstallatie is tachtig milligram per kubieke meter.
sie-eisen voor ketels, zuigermotoren en gasturbines. Door genoemde imple-
één keer per jaar de emissies meten.
megawatt thermisch moeten per
mentatie krijgen nu alle middelgrote,
Stookinstallaties tussen de één en twin-
1 januari 2025 aan de metings- en
indirect gestookte installaties emissie-
tig megawatt thermisch moeten één
emissiegrenswaarden voldoen.
eisen opgelegd. Welke consequenties
keer per drie jaar hun emissies meten.
Nieuwe stookinstallaties, die op of
dit heeft voor uw stookinstallatie?
De frequentie voor zuigermotoren en
na 20 december 2018 in bedrijf zijn
Voordat we daarop ingaan, volgt kort
gasturbines is éénmaal per vier jaar.
genomen, moeten vanaf de datum van
de inhoud van de wijzigingen.
Bij de periodieke inspectie door de
ingebruikname aan de nieuwe emissie-
Stichting Certificering Onderhoud en
eisen en meetverplichting voldoen.
Emissie-eisen
In hoofdstuk 3 van
Inspectie van Stookinstallaties (SCIOS),
het Activiteitenbesluit staan de eisen
wordt koolmonoxide (CO) gemeten
Praktijk Voor ketels, zuigermo-
waaraan de ketels, zuigermotoren en
als indicatie van een volledige verbran-
toren en gasturbines geldt nu een
gasturbines moeten voldoen. Met de
ding. Die meting is nu een verplichting
terugkerende meetverplichting, die in
nieuwe wijziging zijn nu alle indirect
geworden, maar hieraan worden geen
2025 van kracht wordt. Voor indirecte
gestookte installaties zoals proces-
verdere eisen gesteld.
stookinstallaties, zoals fornuizen,
fornuizen, drogers en ovens hieraan
luchtverhitters en ovens, moet worden
toegevoegd. Verder gelden de emissie-
Informatie In navolging van de
onderzocht of deze voldoen aan de
eisen niet alleen voor standaard brand-
Europese Richtlijn middelgrote stookin-
nieuwe emissie-eisen dan wel worden
stoffen, maar ook voor vergunning-
stallaties, moet meer informatie over de
bepaald of maatwerk in de vergunning
plichtige brandstoffen.
stookinstallaties worden geregistreerd.
noodzakelijk is. Het bevoegd gezag kan
De bestaande NOx-eisen in hoofd-
Alle verplichte registraties worden in het
maatwerk toestaan als de plaatselijke
stuk 3 blijven gehandhaafd en zijn
SCIOS-afmeldsysteem opgenomen.
milieuomstandigheden en technische
strenger dan de eisen van de Richtlijn
Deze informatie is, met uitzondering van
kenmerken dit toelaten.
middelgrote stookinstallaties. De
de emissiegegevens, voortaan openbaar
De nieuwe NOx-emissie-eis voor een
Rijksoverheid geeft aan dat dit nodig
beschikbaar op de website van Infomil.
indirect gestookte aardgasinstallatie
is, omdat anders de luchtkwaliteit
Het keuringsrapport moet ook meer
is tachtig milligram per kubieke meter.
niet wordt verbeterd. Dit zou in strijd
informatie bevatten. Deze informatie
De verwachting is dat veel bestaande,
zijn met de verplichting om de best
komt eveneens in het afmeldsysteem.
indirect gestookte installaties hieraan
beschikbare technieken (BBT) in te zet-
Voorbeelden van verplichte informatie
niet voldoen en dus maatwerk moeten
ten. Bovendien moesten de ketelinstal-
zijn het adres van de stookinstallatie,
aanvragen. Maatwerk zal in een aantal
laties, zuigermotoren en gasturbines al
naam en adres van de gebruiker, nomi-
gevallen onvoldoende ruimte bieden,
per 1 januari 2017 aan deze eisen vol-
naal thermisch ingangsvermogen, het
waardoor een DeNOx-installatie moet
doen. Bedrijven hebben dan ook fors
type stookinstallatie en de datum van
worden geplaatst. DeNOx-installaties
geïnvesteerd om dit te realiseren.
de ingebruikname.
zijn kostbaar en zijn dus zeker belang-
Verder kan voor bepaalde stookinstal-
Het bevoegd gezag heeft volledig
rijk om rekening mee te houden bij
laties maatwerk worden aangevraagd,
inzicht in alle informatie die beschik-
uw toekomstige investeringen. Dus
om af te wijken van de emissiegrens-
baar is via de SCIOS-database. De keu-
onderzoek welke consequentie deze
waarden. De maximale toegestane
ringsrapporten van de stookinstallatie
wetgeving voor u heeft en welke stap-
emissie bij maatwerk is eveneens vast-
moeten minimaal zes jaar beschikbaar
pen u moet nemen om aan de nieuwe
gelegd.
blijven. Daarnaast moet bij de stook-
wetgeving te voldoen.
•
UTILITIES 25 nr. 2 - maart 2018
Product & oplossing OPEN IOT-ARCHITECTUUR ECOSTRUXURE Schneider Electric lanceert de open IoT-architectuur EcoStruxure gelanceerd. Dit open platform verbindt technische installaties met elkaar. Hierdoor ontstaat een slim ecosysteem dat innovatieve toepassingen voor efficiënter onderhoud, beheer en management faciliteert. De EcoStruxure-architectuur helpt organisaties om data van verbonden installaties te analyseren en daarmee de juiste actie te nemen. De architectuur faciliteert niet alleen slimmer energieverbruik, maar biedt ook meer controle over processen en prestaties. EcoStruxure maakt het voor Schneider Electric, partners en eindgebruikers mogelijk om schaalbare IT/ OT-oplossingen te ontwikkelen: van
wen, datacenters en infrastructuur.
on-premise als in de cloud te gebrui-
verbonden producten, controle- en
Hierdoor draagt het systeem bij aan
ken met ingebouwde cybersecurityop-
beheersoftware (edge control), tot
verbeteringen op het gebied van vei-
lossingen. Om optimale veiligheid te
apps, analytics en services. Schneider
ligheid, betrouwbaarheid, efficiëntie,
waarborgen, draait de IoT-architectuur
Electric biedt met EcoStruxure oplos-
duurzaamheid en connectiviteit.
op Microsoft Azure.
singen voor de industrie, gebou-
EcoStruxure-oplossingen zijn zowel
www.schneider-electric.com
STRING-OMVORMER De Ttrio-TM is een driefasige stringomvormer oplossing
De Trio-TM wordt geleverd met aparte en configureerbare
met nominale vermogens tot 60 kW. De Trio-TM is geschikt
AC- en DC-compartimenten, die apart van de omvormer-
voor kostenefficiënte, grote, decentrale PV systemen. De
module binnen het systeem kunnen worden verbonden. De
omvormer is er voor zowel commerciële als utiliteitstoepas-
omvormer een complete bedradingskastconfiguratie met
singen, zowel voor op het dak als op de grondgemonteerde
inbegrip van maximaal 15 gelijkstroominputs, wisselstroom-
installaties en combineert het prestatie- en prijsvoordeel van
en gelijkstroomschakelaars en type II wisselstroom- en gelijk-
een centrale omvormer met de flexibiliteit en het installatie-
stroomoverspanningsbeveiligers.
gemak van een stringomvormer.
Het luchtkoelsysteem in de stringomvormer is zodanig ontworpen dat deze eenvoudig en snel kan worden geïnstalleerd. Optioneel zijn de horizontale of verticale bevestigingsbeugels, waarmee de ruimte onder of achter de zonnepanelen optimaal benut kan worden. Ook wordt een efficiënte installatie gegarandeerd, met een geïntegreerde internet gebruikersinterface via elk apparaat met wifi. Eenmaal in gebruik, biedt de tweefasige conversietopologie het voordeel van een breed ingangs-spanningsbereik voor maximale flexibiliteit van het systeemontwerp. Een Sunspeccompatibel Modbus-protocol maakt ook eenvoudige integratie mogelijk met monitoring- en controlesystemen van derde partijen. new.abb.com
26 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
METEN EN BEWAKEN STERKSTROOMNETWERKEN zichtbaar is in het elektriciteitsnetwerk,
de netkwaliteit (Power Quality) te waar-
nog voordat er negatieve consequen-
borgen.
ties zijn voor mens of apparatuur. Het
De instrumenten bieden een breed
meetgedeelte van het instrument kan
scala aan functies die verder kunnen
meer dan 1500 meetparameters detec-
worden uitgebreid met optionele
teren waarmee de netvoedingsstatus,
componenten. Ze kunnen door middel
het energieverbruik en de netkwaliteit
van communicatie-interfaces, digitale
kunnen worden bepaald. De parametri-
I/O´s, analoge uitgangen of relais
sering gebeurt met bedieningsknoppen
worden geïntegreerd in de procesom-
De Sineax AM serie van Camille Bauer
en het intuïtieve TFT-scherm of met een
geving. Het universele meetsysteem
Metrawatt bestaat uit een reeks com-
webbrowser. In laagspanningsnetwer-
kan direct worden toegepast op elk
pacte instrumenten voor
ken kunnen nominale spanningen tot
type stroomnetwerk. Het is geschikt
het meten en bewaken van sterk-
690 V met meetcategorie CATIII direct
voor meerdere stroomnetwerken, van
stroomnetwerken. De apparaten kun-
worden aangesloten. Door het registre-
enkelfasige tot 4-draads ongebalan-
nen in alle soorten applicaties worden
ren van relevante data bij het optreden
ceerde circuits.
gebruikt. Ze tonen wat in feite niet
van een event is het ook mogelijk om
www.camillebauer.com
LED-ARMATUREN De Feled serie led-armaturen van
IECEx gecertificeerd en toe te passen
Emerson Appleton zijn wat betreft
in zone 1-2 en 21-22. De serie werkt
gebruiksvriendelijkheid en installatie-
op een spanning van 100-240Vac,
kosten gelijk aan de tl armaturen uit
50/60Hz en is verkrijgbaar in vier ver-
de eerder verschenen FE serie. Op
schillende lichtstromen: 2000, 4000,
onderhoudskosten is met de Feled-
5000 en 8000 lumen. De 5000-versie
armaturen echter flink besparen van-
toch te vullen, heeft Emerson Appleton
kan optioneel worden uitgebreid met
wege de meer dan zestigduizend uur
een feature toegevoegd aan één van
een noodaccu van 3 uur (batterij van
onderhoudsvrije levenscyclus.
de armaturen uit de FELED serie: een
7Ah-6V) De centrale opening heeft een
Ook op het gebied van lichtoutput
lichtoutput van achtduizend lumen.
unieke gepatenteerde samenstelling
zijn de armaturen uit de Feled-serie
Verder onderscheiden de armaturen
die ervoor zorgt dat het openingsme-
vergelijkbaar met die uit de FE serie.
uit de Feled-serie zich doordat ze direct
chanisme niet kan beschadigen tijdens
Maar om het gat dat er bestaat tussen
starten bij een temperatuur van -30°C.
onderhoud.
schijnwerpers en ‘gewone’ armaturen
Verder zijn de led-armaturen ATEX/
www.controlin.nl
MAGNEETVENTIELEN IN BALLASTWATERBEHANDELING Emerson heeft DNV-GL goedkeuring
551 en 553 serie is gecertificeerd voor
zuiveringsinstallatie of het schip wordt
gekregen voor zijn ASCO 551 en 553
gebruik in functionele safety loops, zoals
gebouwd.
serie magneetventielen. Dit betekent dat
voorkomen op LNG schepen en tankers.
www.emerson.com
de ventielen voldoen aan de binnenkort
Deze brede waaier van toepassingen
door te voeren wereldwijde regelgeving
vereenvoudigt het standaardiseren op
voor de behandeling van ballastwater.
één magneetklep, waardoor onderhoud
Vanaf die datum moeten alle ventielen
aan boord makkelijker wordt. Emerson
die worden gebruikt voor de behande-
is de enige leverancier in haar klasse die
ling en het beheer van ballastwater aan
ventielen levert die zowel DNV-GL als SIL
boord van schepen aan de nieuwe norm
goedgekeurd zijn.
voldoen.
NV-GL goedkeuring combineert twee
De ASCO DNV-GL goedgekeurde
standaards: DNV (Det Norske Veritas) en
magneetventielen zijn leverbaar met alu-
GL (Germanischer Lloyds).
minium en roestvast stalen ventielbehui-
Het is een wereldwijde standaard het-
zingen en met vele magneetkopopties.
geen betekent dat de noodzaak vervalt
Daardoor kunnen ze worden toegepast
om verschillende magneetventielen
in veilige omgevingen en in Ex zones. De
aan te schaffen, afhankelijk van waar de
UTILITIES 27 nr. 2 - maart 2018
ENERGIEWET
Vele handen maken licht werk van energietransitie Er kan gerust worden gesteld dat energiecoöperaties meedoen in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Maar wat is het voordeel van energiecoöperaties en wat zijn de risico’s nu eigenlijk?
28 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
Foto: Nuon Jorrit Lousberg
Het onderwerp ‘energietransitie’ is
Wanneer een samenwerkingsverband
vierduizend leden van deze burgerener-
inmiddels niet meer weg te denken en
kiest voor de rechtsvorm coöperatie is
giecoöperaties vormen samen de eige-
investeringen in duurzame projecten
het sinds 1 januari 2018 van belang om
naren en investeerders van Windpark
door zowel bedrijven als particulieren
een onderscheid te maken tussen zoge-
Krammer. Windpark Krammer heeft
zijn aan de orde van de dag. Een vorm
noemde houdstercoöperaties en reële
vervolgens met Akzo Nobel, DSM,
waarin deze investeringen gedaan kun-
coöperaties. Waar tot 2017 in beginsel
Philips en Google een power purchase
nen worden is de energiecoöperatie;
alle coöperaties nog waren uitgezon-
agreement (PPA) afgesloten voor de
een samenwerkingsverband dat al
derd van het betalen van dividendbe-
afname van de opgewekte stroom. Het
jaren aan populariteit wint in Nederland.
lasting op de winst die zij uitkeert aan
bijzondere aan dit project is hierdoor
Uit een analyse van de Lokale Energie
haar leden, zijn de hiervoor genoemde
dat burgers duurzaam opgewekte
Monitor volgt dat het totale aantal ener-
houdstercoöperaties nu wél onderwor-
stroom via het net leveren aan vier grote
giecoöperaties in Nederland afgelopen
pen aan dividendbelasting. Voor de
bedrijven zonder inmenging van een
jaar van zestig is toegenomen tot 392
kwalificatie van houdster- dan wel reële
energieleverancier, ook wel een consu-
energiecoöperaties. Deze energiecoö-
coöperatie wordt naar de activiteiten
mer-to-business model genoemd.
peraties investeren in diverse duurzame
van de coöperatie gekeken. Indien de
projecten, zoals zon (37 megawattpiek)
opbrengst van een coöperatie hoofd-
Postcoderoosregeling In
en wind (118 megawatt), en wekken
zakelijk (lees: zeventig procent) bestaat
Nederland bestaan er een aantal finan-
samen zoveel duurzame elektriciteit op
uit het houden van deelnemingen of
ciële stimuleringsregelingen waardoor
dat zij 85.000 huishoudens van stroom
het direct of indirect financieren van
het voor partijen interessant kan zijn
kunnen voorzien. Er kan dus gerust
verbonden lichamen of natuurlijke per-
om als energiecoöperatie te investeren
worden gesteld dat energiecoöperaties
sonen, kwalificeert een deelneming als
in duurzame energie. Een welbekende
meedoen in de transitie naar een duur-
houdstercoöperatie en is zij dividendbe-
en veelbesproken maatregel is de
zame energievoorziening. Maar wat is
lasting verschuldigd over datgene wat
stimuleringsregeling voor de opwek-
het voordeel van energiecoöperaties en
zij uitkeert aan haar leden.
king van duurzame energie, ofwel de
wat zijn de risico’s nu eigenlijk?
De diversiteit van de energiecoöpera-
SDE+ subsidie. De overheid heeft de
ties in Nederland volgt niet enkel uit de
afgelopen jaren elk half jaar een sig-
Coöperatie Een energiecoöperatie
verscheidenheid aan rechtsvormen,
nificant budget beschikbaar gesteld
kan in verschillende vormen gestalte
maar ook uit de zeer uiteenlopende
voor het verstrekken van subsidies voor
krijgen. Breed bezien is een energieco-
doelstellingen. Zo kunnen zij zich pri-
duurzame energieprojecten. De Lokale
operatie een samenwerkingsverband
mair richten op de ontwikkeling van
Energie Monitor signaleert dat er een
tussen verschillende partijen, dus bur-
één bepaalde bron, zoals wind of zon,
SDE+ subsidie is aangevraagd voor 71
gers, bedrijven of gemeenten, met als
of bijvoorbeeld op één bepaald project
toekomstige zonneprojecten door ener-
doel het bevorderen van de al dan niet
of geografisch gebied. Er zijn ook coö-
giecoöperaties. Voor de kleinschaligere
duurzame energievoorziening, door
peraties die bestaan uit een samenwer-
projecten is de SDE+ subsidie echter
collectief te investeren in het opwek-
kingsverband tussen meerdere (kleine)
een minder interessant vehikel doordat
ken, handelen en/of gebruiken van
coöperaties.
het aanvragen van de SDE+ een relatief dure en uitgebreide procedure is en er
duurzaam opgewekte elektriciteit. Deze samenwerkingsverbanden kunnen in
Burgerenergiecoöperaties
bepaalde minimum productie quota
verschillende juridische rechtsvormen
Energiecoöperaties bestaande uit bur-
gelden.
worden gerealiseerd, maar de Lokale
gers, burgerenergiecoöperaties, kun-
Voor deze projecten kan de Regeling
Energie Monitor heeft na onderzoek
nen een belangrijke rol spelen bij het
Verlaagd Tarief een interessant alter-
vastgesteld dat een coöperatie, met
creëren van een draagvlak voor nieuwe
natief zijn. De leden van energiecoöpe-
uitgesloten aansprakelijkheid, de meest
energieprojecten en de bewustwording
raties of verenigingen van eigenaren
voorkomende vorm is gevolgd door de
van de noodzaak van de energietransi-
die gebruik maken van deze regeling
vereniging of stichting. Een coöperatie
tie. Zo organiseren burgerenergie-
ontvangen namelijk korting op de ener-
is een bijzondere vorm van een vereni-
coöperaties buurtbijeenkomsten om
giebelasting voor lokaal en duurzaam
ging en kan in die hoedanigheid over-
energiebesparingsmaatregelen te
opgewekte elektriciteit. Deze regeling
eenkomsten aangaan voor en met haar
bespreken en leveren zij een bijdrage
wordt in de volksmond ook wel de post-
leden. Daarnaast kan een coöperatie
aan het ontwikkelen van innovatieve
coderoosregeling genoemd. Dit omdat
winst uitkeren en de aansprakelijkheid
nieuwe projecten of investeringsmo-
de regeling enkel kan worden gebruikt
van haar leden voor schulden van de
dellen. Een interessant voorbeeld is
door leden binnen een afgebakend
coöperatie bij ontbinding uitsluiten.
Windpark Krammer. Twee burgerener-
geografisch gebied in de nabijheid van
Daardoor leent deze vorm zich over het
giecoöperaties, te weten Deltawind en
een wind- of zonnepark. Dit is direct
algemeen uitstekend voor een meer-
Zeeuwind, hebben samen de aanleg
ook één van de grootste nadelen van
partijen samenwerkingsverband voor
van een windpark bestaande uit 34 tur-
de postoderoosregeling, naast het feit
investeringen in duurzame energie-
bines met een totaal vermogen van 102
dat de postcoderoos-coöperaties op
projecten.
megawatt gerealiseerd. De meer dan
grond van de huidige Regeling Verlaagd
UTILITIES 29 nr. 2 - maart 2018
Tarief geen gebruik kunnen maken
schreven is de overheid daarnaast van
natrekking genoemd. Of er sprake is van
van subsidies of andere door de over-
plan de salderingsregeling te herzien
een ‘duurzaam met de grond verenigd’
heid gefinancierde tegemoetkomin-
om over-stimulering te voorkomen.
bouwwerk, wordt beoordeeld aan de hand van een bepaalde stelregel die is
gen. Desalniettemin heeft de Lokale Energie Monitor geconcludeerd dat de
Geschil Met de toenemende inte-
gebaseerd op eerdere uitspraken van
postcoderoosregeling voorzichtig tot
resse in het opzetten van energieco-
gerechtelijke instanties. Deze uitspraken
bloei komt, nu van de honderd nieuwe
öperaties, groeit ook het belang om
bepalen dat van ‘duurzame vereniging
collectieve zonneprojecten in 2017, 63
coöperaties goed in te lichten over de
met de grond’ sprake is, indien het
projecten zijn gerealiseerd met deze
juridische en financiële consequen-
betreffende bouwwerk naar aard en
regeling. Eind 2017 is de postcoderoos-
ties van bepaalde investeringen. Een
inrichting bestemd is om duurzaam ter
regeling geëvalueerd in opdracht van
belangrijke les kan worden geleerd uit
plaatse te blijven. Hierbij dient onder
het Ministerie van Economische Zaken
de uitspraak van Rechtbank Noord-
andere rekening te worden gehouden
en Klimaat. De resultaten van dit onder-
Holland van 20 december 2017 over
met de bedoeling van de bouwer en niet
zoek worden begin 2018 verwacht.
de afwikkeling van het faillissement van
met de technische mogelijkheid om een
Zonnegrond B.V. Zonnegrond B.V. had
bouwwerk te verplaatsen. De rechter
Salderingsregeling Tot slot kun-
op een stuk braakliggende grond van de
heeft in deze zaak geoordeeld dat het
nen partijen zoals verenigingen voor
gemeente een grondgebonden zonne-
zonnepark bedoeld was om duurzaam
eigenaren, sportclubs of bedrijven
park gebouwd met in totaal 1600 pane-
ter plaatse te blijven aan de hand van
gebruik maken van de salderingsre-
len. Coöperatie Zonnegrond UA had
de vormgeving van het zonnepark en
geling. Saldering vindt plaats op het
666 van deze zonnepanelen met bijbe-
de aanwezigheid van een frame, beton-
moment dat een gedeelte van de opge-
horende installatie gekocht. Na faillisse-
nen palen en installaties als een trans-
wekte energie niet direct zelf wordt
ment van Zonnegrond B.V. had de cura-
formatiekast. Het zonnepark dient dus
gebruikt maar terug wordt geleverd aan
tor, op verzoek van de gemeente, deze
te worden beschouwd als één geheel
het elektriciteitsnet. De hoeveelheid
666 panelen verkocht. De ontstemde
met het onroerend goed waarop het is
elektriciteit die aan het net terug wordt
coöperatie had zich daarop tot de rech-
gebouwd. Als eigenaar van de grond,
geleverd, wordt in mindering gebracht
ter gewend om een schadevergoeding
werd de gemeente via verticale natrek-
op de hoeveelheid elektriciteit die van
van de curator te vorderen. Essentieel
king dus ook eigenaar van de zonnepa-
het net wordt afgenomen. Door dit
in deze zaak is de vraag wie de eigenaar
nelen. Dit geschil had kunnen worden
systeem hoeft de kleinverbruiker geen
van de zonnepanelen was ten tijde
voorkomen indien de partijen een recht
leveringskosten en heffingen te betalen
van het faillissement. De coöperatie,
van opstal hadden gevestigd. Een recht
over het verrekende gedeelte van de
Zonnegrond B.V., of toch de gemeente
van opstal voorkomt dat zonnepanelen
afgenomen elektriciteit. Deze regeling is
als eigenaar van de grond? Kort gezegd
ten gevolge van verticale natrekking
minder interessant voor de energieco-
wordt op grond van de Nederlandse
eigendom worden van de eigenaar van
öperaties nu het salderen gericht is op
wet de eigenaar van onroerend goed
de grond. Het recht van opstal brengt
de kleinverbruiker en betrekking heeft
ook eigenaar van hetgeen op dat onroe-
een juridische scheiding aan tussen het
op het verrekenen van zelf opgewekte
rend goed wordt gebouwd indien dat
onroerende goed en hetgeen daarop
en afgenomen stroom. Zoals we in
gebouwde ‘duurzaam met de grond is
gebouwd is. Het is voor energiecoöpe-
een eerdere editie van dit magazine al
verenigd’. Dit wordt ook wel verticale
raties dus belangrijk om bij het aangaan
van investeringen in duurzame energieprojecten goed na te gaan of de juiste rechten zijn gevestigd om het eigendom van de aankoop vast te stellen.
Ondersteuning De toename in het aantal energiecoöperaties geeft blijk van de maatschappelijke interesse
Zonneparken op landbouwgrond
om gemeenschappelijk te participeren
Dorien Derksen en Johan Raap,
in duurzame energieprojecten en de
Centre of Expertise Biobased Economy, Avans Hogeschool Breda.
aanwezige potentie voor toekomstige groei. De huidige financiële stimule-
In de diverse media begin dit jaar lazen wij met grote verbazing een pleidooi
ringsregelingen zoals de SDE+ en de
van oud staatssecretaris van EL&I, Henk Bleker, om landbouwgronden (ver-
postcoderoosregeling bieden perspec-
plicht!) aan te wenden voor opvang van zonne-energie in de vorm van elek-
tief, maar kennen ook hun beperkingen.
triciteit, dus via zonnepanelen. Onze verbazing richt zich op twee fronten die
Het is dus wenselijk dat er vanuit de
we zullen toelichten. Allereerst hebben we in Nederland (of eigenlijk in dit
overheid meer middelen beschikbaar
deel van NW EU) goede vruchtbare akkerbouwgrond en een klimaat hebben
worden gesteld om deze initiatieven te
welke uitstekend geschikt zijn voor de teelt van gewassen. Ja het is zo dat de
ondersteunen. Het nieuwe kabinet heeft
energieopname gemiddeld over een jaar via zonnepanelen hoger is dan via
dit belang erkend in het regeerakkoord,
planten, vooral omdat die plant niet het gehele jaar kan groeien. Maar met
waarin zij aangeeft dat er een aparte
zonnepanelen heb je alleen maar elektronen, en die opslaan of wel omzetten
regeling dient te komen voor energie-
naar nuttige stoffen staat echt nog in de kinderschoenen. Met landbouw-
coöperaties, die het mogelijk maakt
gewassen heb je daarentegen meteen een bruikbaar product, zoals voed-
dat omwonenden makkelijker kunnen
sel voor mens en dier, maar ook de productie van (bio-)plastic, vezels voor
participeren in duurzame energieprojec-
bouwmaterialen et cetera. En jawel, ook restanten naar benutbare energie-
ten in hun directe omgeving. Daarnaast
dragers als brandstoffen. Met deze toevoegingen zitten we meteen in het
is er op 14 december 2017 een motie
tweede aspect, namelijk de zogenaamde ‘food en fuel’ discussie, immers
ingediend door een aantal leden van
mogen we landbouwproducten wel inzetten als energiedrager dan wel aard-
de Tweede Kamer waarin de regering
olievervanger voor producten als plastics? Als je ooit ergens een partij rotte
wordt verzocht te onderzoeken hoe coö-
aardappelen over hebt en die wilt omzetten naar benutbare brandstof dan
peraties met een maatschappelijk doel
heb je tegenwoordig veel uit te leggen. Maar die vraag zouden we dus ook
beter toegang kunnen krijgen tot finan-
kunnen stellen voor de akkerbouwgronden zelf: mogen we die (vruchtbare)
ciering en hiertoe concrete voorstellen
akkerbouwgrond en natuurgronden dan wèl opofferen voor deze energie-
voor aan te leveren. Daarnaast wordt er
winning? Ons pleidooi is nog steeds om de akkerbouwbodem te benut-
ook vanuit internationaal verband een
ten waar die het best voor benut kan worden, namelijk voortbrenging van
oproep gedaan aan de Nederlandse
gewassen. En eerst maar eens alle daken in de bebouwde omgeving volzet-
overheid om de energietransitie te
ten met zonnepanelen. We zien nog steeds hele bouwloodsen met platte
ondersteunen middels financiële sti-
daken en geen zonbenutting. Scheelt meteen een hoop in bescherming
muleringsmaatregelen. Een voorbeeld
tegen vernieling en vandalisme van panelen op de grond. Als we dat eerst
hiervan is de oproep van de OECD in het
gerealiseerd hebben, dan kunnen we later nog eens verder praten. Dus
recent gepubliceerde Taxation Energy
zonnepanelen prima, maar graag eerst op het dak en (nog) niet in de wei.
Use 2018 rapport, waarin zij overheden verzoeken meer te ondernemen met de nationale energiebelasting om zo het terugdringen van CO2 uitstoot te verminderen. Wiebes heeft afgelopen januari schriftelijk aangegeven op korte termijn op de motie te zullen reageren en te onderzoeken op welke wijze uitvoering zal worden gegeven aan het bereiken van de duurzame doelstellingen uit het regeerakkoord. Of en op welke wijze energiecoöperaties aanspraak kunnen gaan maken op een aparte, eenvoudigere regeling binnen de SDE+ subsidie of een andere regeling blijft op
•
dit moment nog speculeren.
UTILITIES 31 nr. 2 - maart 2018
Adsensys adv anc ed
sen sor sys tem s
Welkom bi j Utilit ie
Dr uk Flo w Da uw pu nt
Niv ea u An aly se
s
Vanaf 2017 is de website van Utilities nieuws vind een stuk aant en over wate rekkelijker r, energie en Ook de Nieu geworden. (industriële) wsbrief heef U kunt hier gassen voor t een facelift dagelijks kunt vinden de industrië ondergaan. en voor de le grootverb We hopen diepgang een ruikers. dat u uw dage abonnement lijkse nieuws 1 neemt up nog sneller het vakblad Utilities. Veel leesplezier.
Slimme met er kan bijn a zes keer verbruik aang te hoog even Bepaalde elekt
ronische ener giemeters kunn een tot wel en 582 procent te hoog verb ruik aangeven. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Twente in sam enwe rking met de Hogeschool van Amsterda m. UT-hoogl Frank Leferink eraa aarr schat dat at in de mete a rkasten van zeker 750.000 nederlandse huishoudens meter is geïn een stalleerd die potentieel foute meterstanden kan weergeve n.
In 2016 gem iddeld 21 minuten geen stroom Huishoudens
en zakelijke gebruikers vorig jaar gem hadden iddeld 21 minu ten geen stroo gevolg van m als een storing. Dat is 17 proc dan het vijfja ent korter arlijks gemidde lde. e. Gasstorin zorgden ervo gen or dat een huish ouden in 2016 gemiddeld 58 seconden geen gas had.
Aqua Nederla nd Vakbeurs en de RioleringsVak dagen kome n er weer aan!
Het platform Het Utilities platform brengt de (hogere) management functies bij elkaar die verantwoordelijkheid hebben omtrent de grote hoeveelheden gas, water en (duurzame) energie die door de organisatie stromen. Het platform belicht journalistiek en onafhankelijk nieuws, trends en innovaties. Actuele onderwerpen worden uitgediept en het uitgebreide netwerk dient voor kennisdeling en inspiratie.
Op 21, 22 & 23 maart 201 7 vinden Aqu RioleringsV a Nederland akdagen wee Vakbeurs en r plaats in Eve thema îVan nementenha vuil naar scho l Gorinchem onìì. De vakb met als cent waterbehand eurs kenmerkt raal eling, waterma zich als de nagement en vakbeurs voor Nationale Wat watertechno ertechnolog logie en maa ie Week. Toe kt deel uit van demonstrati voe ging de en eterrein en voor 2017 zijn een îmust seeï een groot innovatie rout e. Wilt u zich registreren voor uw bezo ek? Bezoek www.evenem onze website: entenhal.nl/a quario-go
Dat gebeurt o.a. via verschillende media die nauw met elkaar zijn verbonden. Vakblad Utilities (acht edities per jaar), de website www.utilities.nl (dagelijkse updates) en de nieuwsbrief die twee keer in de maand wordt verzonden.
Meerdere elektriciteits leveranciers aansluiting op een mogelijk
Om de lever
ingszekerheid van elektricite Rotterdam it in te vergroten , heeft Tenn eT een ieuwe onde rgrondse hoog spanningsverb angelegd. Begi inding n januari is een deel van bel, tussen de Ommoord en Krimpen aan ssel, al in gebr den uik genomen . Giste ren is ook het eede deel tusse n Marconist raat en Omm der spanning oord gebracht. De hele 22 kilom ge verbindin eter g is nu in gebr uik.
atform ev ents
n 2017: Shar e
Gasdistributi enet krijg t grondsto fpaspoort Liander heef t in samenwe rking met productiefacili teit AVK Plas tics, Kiwa Tech en AVK Nede nology rland een form at voor een Grondstofpas poort ontwikkel d.
Thema’s magazine 2018: februari Waterketens (beurzen: Aqua Nederland – Maintenance/Pumps&Valves A’werp) maart Energie-inkoop – Asset Management (beurzen Maintenance Gorinchem - Stocexpo) mei Schoon gas en biomassa juni Watertechnologie en innovatie augustus Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren (beurs: WOTS) september Energietechnologie en –inkoop (beurs: Vakbeurs Energie) oktober Stoom en ketelwaterbehandeling december Energie en waterinfrastructuur
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Arthur Middendorp van Jetvertising, telefoon (070) 399 00 00, e-mail arthur@jetvertising.nl
Agenda Vakbeurs Maintenance Gorinchem 2018 17 april Gorinchem www.easyfairs.com
Hét oplossingsgerichte totaalplatform voor industrieel onderhoud en asset management Van 17 t/m 19 april 2018 staat Evenementenhal Gorinchem in het teken van vakbeurs Maintenance; hét oplossingsgerichte totaalplatform voor industrieel onderhoud en asset management. Professionals uit diverse sectoren bezoeken Evenementenhal Gorinchem voor innovaties, kennis en om ontspannen te netwerken. Bezoekers treffen een breed aanbod aan diensten en producten: van onderhoud tot inspectie en van IT tot veiligheid. Procesoptimalisatie staat centraal. Bent u erbij?
Havencongres Rotterdam 18 april Rotterdam www.managementproducties.com
De haven moet zich de komende jaren opnieuw uitvinden. Hoe pakken we dit aan en welke nieuwe verdienmodellen zijn denkbaar? Het Havencongres Rotterdam 2018 draait om positieve businessmodellen in een veranderende wereld. Wat zijn de 5 P's van de haven en hoe kunnen we waarde toevoegen? Wat zijn de invloeden van digitalisering en hoe kunnen we onze toppositie behouden? Maar ook duurzaamheid speelt een rol. Hoe kunnen we vergroening inzetten als USP? Rotterdam verkopen we immers samen.
Het Nieuwe Produceren jaarcongres: Upcycle 19 april Scherpenzeel www.hetnieuweproduceren.nu
Duurzaam betekent in onze beleving nog te vaak houdbaar. Maar willen we nog rondrijden in vervuilende diesels uit de jaren negentig? En moeten we nog steeds fabrieken bouwen die twintig, dertig, veertig of zelfs vijftig jaar meegaan? Met ons streven naar houdbaarheid sluiten we ons in veel gevallen voor lange tijd af van wezenlijke en vaak broodnodige vernieuwingen. Vaak moeten we juist afbreken om te verbeteren. Recycling betekent nog te vaak downcycling: hergebruik van materialen in producten met een lagere toegevoegde waarde. Oude dieselauto’s moeten we uit elkaar halen en de materialen hergebruiken in nieuwere veel efficiëntere auto’s of andere hoogwaardigere producten.
Energy Tech Day! 24 mei Eindhoven www.managementproducties.com
Hét netwerkevent, voor 150+ experts, over de technologische ontwikkelingen op energiegebied vindt plaats op donderdag 24 mei. Ook u bent van harte welkom. In één middag bent u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. We gaan in op nieuwe technologieën & groeiende business kansen onder leiding van 3 deskundige dagvoorzitters:
Deltavisie 2018: Het nieuwe produceren 7 juni
We staan aan de vooravond van de vierde industriële revolutie. De combinatie van
Spijkenisse
slimme sensoren en enorme rekencapaciteit van computers zorgt er bijvoorbeeld voor
www.deltavisie 2018.nl
dat we enorm veel data beschikbaar krijgen en die op een waardevolle manier kunnen interpreteren. Toch is deze ontwikkeling niet een doel op zich. Industry 4.0 is vooral een middel om processen duurzamer, efficiënter en ook veiliger te kunnen doen. Ook verschillende andere innovatieve technologieën op het gebied van elektrificatie en nieuwe zienswijzen over bijvoorbeeld de omgang met grondstoffen en materialen leggen de basis voor ‘Het Nieuwe Produceren.’ Tijdens Deltavisie 2018 gaan we op zoek naar de kansen die vernieuwing biedt voor de procesindustrie.
14 juni LantarenVenster, Rotterdam www.managementproducties.com
Nationale CO2 Conferentie 2018
De CO2-uitstoot in Nederland moet in 2030 met 49 procent zijn teruggedrongen ten opzichte van 1990. De plannen zijn ambitieus, hoe gaan we deze doelstelling halen? Op welke innovaties zal de industrie in moeten zetten en hoe gaat het verdienmodel er uit zien?
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 2 - maart 2018
In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN APRIL
Thema: Schoon gas en biomassa
Duurzame waterstof Over tien jaar is waterstof qua techno-
Biostoom voor frieslandCampina
De circulaire watersector
logie klaar voor grootschalige introduc-
FrieslandCampina schakelt voor zijn
Het winnen van de Water Innovator of
tie in een heel scala van toepassingen
kaasproductielocatie in Balkbrug over
the Year-verkiezing is voor de betrokken
in Nederland. Tenminste, dat beweren
op groene stoom die wordt opgewekt
partners van het Phario-project een eer,
de samenstellers van de Routekaart
via de verbranding van houtsnippers.
maar zeker geen kroon op het werk. Het
Waterstof De Routekaart beschrijft
Om dat mogelijk te maken, bouwde
werk is namelijk nog lang niet klaar. De
waar en hoe duurzame waterstof kan
de firma Brouwer Bio Centrale B.
pilot demonstreerde dat het mogelijk
worden ingebed in het Nederlandse
een bio-verbrandingsinstallatie. De
is om bio-PHA, een biologisch afbreek-
energie- en grondstoffensysteem.
centrale levert jaarlijks circa 55.000
baar kunststof, te produceren uit
ton bio-stoom aan de productielo-
rioolslib. Om de technologie echt maat-
catie FrieslandCampina Balkbrug en
schappelijke meerwaarde te geven, is
vervangt daarmee 5.5 miljoen kuub
opschaling nodig naar een proefinstal-
aardgas.
latie en uiteindelijk een full scale fabriek. het team rondom de Phario-techniek grijpt de titel Water Innovator of the Year 2018 aan om de drempels naar een circulaire watersector te adresseren en waar mogelijk te slechten.
Thema's 2018 4 Watertechnologie en innovatie
Adverteren in deze thema's?
5 Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren 6 Energietechnologie en -inkoop – Beurs Energie 2018 7 Stoom en ketelwaterbehandeling 8 Energie en waterinfra
Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
34 UTILITIES nr. 2 - maart 2018
BROUGHT TO YOU BY POWER-GEN & DISTRIBUTECH
Register now for savings on conference delegate rates.
19 -21 • JUNE • 2018
Visit the registration page on www.electrify-europe.com to find out more
MESSE WIEN | VIENNA | AUSTRIA
BIG DATA – BIG OPPORTUNITY The arrival of the Industrial Internet is re-writing energy economics. So how can we meet the challenge and derive value from vast sets of data that will be produced? Get the answers at Electrify Europe. For further information please visit www.electrify-europe.com or contact:
EXHIBIT SALES WORLDWIDE
EUROPE
NORTH AMERICA & CANADA
Leon Stone T: +44 (0) 1992 656 671 E: leons@pennwell.com
Sophia Perry T: +44 (0) 1992 656 641 E: sophiap@pennwell.com
Jared Auld T: +1(918) 831-9440 E: jareda@pennwell.com
Owned and Produced by:
Presented by:
www.moxa.com
Moxa Smart Switch; een fantastisch compromis. De Moxa Smart Switch biedt een fantastisch compromis tussen de eenvoud in het gebruik van een unmanaged switch, maar mĂŠt integratie van veldbus protocollen als Ethernet/IP en Profinet, praktische management- en Cyber-Security functionaliteiten volgens IEC-62443. Ontworpen voor gebruik in de machinebouw en productie omgeving. Een oplossing ontstaan uit marktonderzoek; van behuizing tot functionaliteit. Een wereldmarktleider van industriĂŤle IT oplossingen, die luistert naar de wensen van haar gebruikers. Wat ons betreft Smart, wat vindt u?
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl
18_adv_A4_Moxa_SmartSwitch.indd 1
15-01-18 15:18