Utilities 4 2017

UTILITIES NUMMER 04 - juni 2017 • ZEVENTIENDE JAARGANG

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Koelsystemen warmen demiwater op Volop energietechniek op Hannover Messe Technische innovatie versterkt verduurzaming waterbehandeling

www.utilities.nl

113GHZ + UW GOLFLENGTE

Uit de reeks van 113GHz aan radartechnologie hebben wij altijd de juiste radarfrequentie voor uw meettoepassing. Op het gebied van engineering bieden wij u de complete portfolio van niveaumeetinstrumenten aan en helpen wij u bij het optimaliseren van uw procesautomatisering. Wij stemmen af op uw golflengte om te begrijpen wat u precies nodig heeft om uw productieprocessen te optimaliseren.

Bekijk onze speciale website: www.yourlevelexperts.com

i n h o u d

V E R D E R Process control leidt waterwereld industrie 4.0 in 26

De uitdagingen voor de industrie en waterwereld zijn fors: specialistische kennis neemt af en tegelijkertijd wordt het uiterste van de assets gevraagd. Procesautomatisering biedt voor beide uitdagingen een oplossing en maakt het mogelijk om de grenzen nog verder op te zoeken.

Evides gebruikt restwarmte Huntsman voor demiwater 28

Evides Industriewater en Huntsman openden onlangs de warmtekoppeling tussen de koelsystemen van Huntsman en het demiwater van Evides Industriewater. Deze warmtekoppeling geeft een substantiële besparing van fossiele brandstoffen in het petrochemisch cluster in de Botlek. De samenwerking kan een jaarlijkse CO2-besparing van vijftienduizend ton opleveren.

Ontwikkeling offshore windparken in stroomversnelling 32

In het Energieakkoord is overeengekomen dat vanaf 2026 geen subsidies meer zullen worden verstrekt voor de aanleg van windparken. De trenddaling van de aanbesteding van Borssele 1 en 2 van respectievelijk DONG en Shell belooft een versnelling van die subsidiegrens.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar 5 Trending news 6 Technologie 12 Product en oplossing 30 Market Review 36 Agenda 37 In het volgende nummer 38

8

Utilities Manager Grolsche Bierbrouwerij, sinds vorig jaar onderdeel van Asahi, maakt vaart met haar duurzame doelstellingen. De waterfootprint is sinds 2008 met 23 procent gedaald en staat nu op 3,4, waarmee Grolsch een keurige middenmoter in de brouwerijwereld is.

16

Hannover Messe De Hannover Messe is dé technologiebeurs die onder andere de laatste ontwikkelingen op het gebied van energietechniek laat zien. Egbert Klop van Industrial Energy Experts bezocht de beurs en maakte verslag van opvallende technische trends en ontwikkelingen.

22 Interview Nu duurzame productie hoog op het prioriteitenlijstje staat van industriële bedrijven, krijgt ook waterbehandeling meer aandacht. Er is namelijk nog heel wat te winnen op het gebied van koelen ketelwaterbehandeling en afvalwaterzuivering. Nieuwe technologie kan zowel kosten drukken als de ecologische voetafdruk verkleinen.

UTILITIES 3 nr. 4 - juni 2017

The world’s leading trade event for process, drinking and waste water

A M ST E RDA M • N L

31 OCTOBER - 3 NOVEMBER

2017

LET'S TALK WATER AND UTILITIES  Make new contacts and meet 21,000+ water professionals.  Enrich your knowledge with topics such as reuse & resource recovery, water and energy, circular economy, smart solutions, water scarcity and many more.

 Visit thematic hotspots such as the Smart Water Networks Pavilion, Industrial User Experience and Desalination Pavilion.  Review the latest developments and innovations in the InnovationLAB and the BlueTech Research Innovation Pavilion.

Please register via www.aquatechtrade.com/amsterdam to ensure free entry by using your registration code AQA810001 Organised by

Part of

Supporting partners

Co-located with:

www.aquatechtrade.com

Sociale innovatie Minister Henk Kamp kon eind vorig jaar ineens ruim vier miljard euro in zijn zak houden toen bleek dat Borssele twee slechts 0,3 miljard euro subsidie nodig had.

Het Deense Vestas voorspelde onlangs nog dat het over twee jaar windparken kan aanleggen zonder subsidie. Die ontwikkeling zet de zwartkijkers op een zijspoor die maar bleven roepen dat windenergie nooit rendabel zou worden zonder subsidie. De vraag is natuurlijk waar deze omslag vandaan komt en zoals altijd is het een samenloop van omstandigheden. Want uiteraard staan de technische ontwikkelingen niet stil en zorgen grotere vermogens voor hogere rendementen.

Een groot deel van het succes is echter ook te danken aan sociale innovatie.

Door samenwerkingsverbanden tussen partijen die de parken aanleggen en beheren, maar ook tussen netbeheerders en parkeigenaren. En vergeet de overheid niet, die niet alleen de weg vrijmaakte door zijn nek uit te steken en subsidies te verschaffen, maar die ook obstakels wegnam in het vergunningenbeleid.

Eenzelfde gevoel bekroop me bij de aankondiging van Huntsman en Evides Industriewater over de koppeling van de demiwaterleiding van Evides aan de warmtewisselaars van Huntsman. Ook hier vroeg men de overheid om te participeren en te investeren in infrastructuur. En ook hier was de sociale innovatie groter dan de technische. Want eerlijk is eerlijk: een leiding langs een warmtewisselaar leiden doet de industrie al langer. De complexiteit sluipt er met name in als bedrijfsgrenzen worden overschreden en partijen met verschillende belangen en risicoprofielen moeten gaan samenwerken. Toch zit juist in die grensoverschrijdende samenwerking de meeste winst. Wat ook een beetje doorschemerde, was dat het economisch rendement van de investering niet heel groot was. De CO2-besparing des te meer.

Nu de windindustrie min of meer volwassen is geworden en subsidiepotjes gevuld blijven, is er misschien een kans voor de industrie om meer van dit soort projecten vlot te trekken. Want uiteraard zijn sociale innovatie, samenwerking en lef voorwaardes om de industriële CO2-uitstoot in te perken. Maar een goedgevulde subsidiepot zou ook helpen.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

COLOFON zeventiende jaargang nummer 4 - juni 2017 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T: 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670 Medewerkers aan dit nummer Egbert Klop, R.J.W. de Groot, Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Tsjeard Hoekstra Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies www.inzet-advies.nl Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min)

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan facts uit er van uit dat u het blad manuontvangt hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2017 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 4 - juni 2017

Trending news op www.utilities.nl

1 Groene stoom en minder waterverbruik voor Grolsch

Het duurzaamheidsverslag van Grolsch laat zien dat de bierbrouwer uit Twente op de goede weg is. Zo nam het waterverbruik in 2016 met 23 procent af in vergelijking met 2008. Ook de CO2-uistoot nam in diezelfde periode af met 21 procent. Het bedrijf gebruikt verder 18 procent groene energie, wat afkomstig is uit eigen biogas. Eelco Eerenberg Wethouder Gemeente Enschede is blij dat Grolsch het programma ‘Enschede wekt op’ heeft omarmt en samen met de gemeente Enschede stappen zet. De ondertekende intentieverklaring voor een onderzoek naar een groen stoomnetwerk voor industriële bedrijfsprocessen in Twente in samenwerking met Twence en Apollo Vredesteijn is daar een mooi voorbeeld van.

2 Kamp: Nauwelijks subsidies op fossiele brandstoffen

Een rapport van het Europees Parlement over de subsidiering van fossiele brandstoffen gaf aanleiding tot kamervragen.

Het rapport meldt onder andere dat Nederland in 2015 tien miljard dollar in fossiele subsidies stak. Het verweer van Minister Kamp geeft een mooi overzicht van de verhoudingen in Nederland, waar met name het vliegverkeer en de scheepvaart uit de wind wordt gehouden. De industrie profiteert ook van volumekortingen om de concurrentiepositie te waarborgen.

Fossiele brandstoffen worden in Nederland, in tegenstelling tot hernieuwbare energie, niet gesubsidieerd, ook niet via fiscale maatregelen. Sommige leveringen zijn echter vrijgesteld van accijns op grond van internationale verdragen.

3 TenneT opent balanceringsmarkt batterijen via blockchain

TenneT en Vandebron slaan de handen ineen en testen de inzet van gedecentraliseerde batterijen uit elektrische auto’s op de balanceringsmarkt middels blockchaintechnologie.

IBM faciliteert de pilot als technologiepartner. TenneT beoogt in de toekomst capaciteit uit kleinere decentrale bronnen te benutten om daarmee de leveringszekerheid te kunnen blijven garanderen. Daarom start de TSO een pilot met blockchain, gebaseerd op de open source Hyperledger software, dat vele kleinschalige batterijen koppelt aan de reguliere TenneT biedladder en systemen voor balanceringsvermogen. In deze pilot levert Vandebron vermogen afkomstig uit het opladen van haar EV (elektrisch rijden) klanten voor de balanshandhaving.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

start geothermie4 Officiële project Trias Westland

Afgelopen maand is het startschot gegeven voor het geothermieproject Trias Westland. In dit project gaan 49 (glastuinbouw)bedrijven op vier kilometer diepte boren naar warmte. Met deze aardwarmte verwarmen de Westlandse bedrijven straks hun kassen en gebouwen op een duurzame manier en tegen een stabiele kostprijs.

O -uitstoot steden gehal5Cveerd dankzij stadsverwarming

2

Het warmtenet van Arnhem, Duiven en Westervoort was in 2016 een van de schoonste van Nederland. In Arnhem, Duiven en Westervoort is dankzij de stadsverwarming in 2016 de uitstoot van 38.076 ton CO2 vermeden. Dat is 85 procent lager dan verwarmen met gasgestookte cv-ketels.

meer productie 6 Opnieuw industrie

voor energie- en 7MCOierenzuur -opslag

2

In een consortium van Shared Innovation Program VoltaChem werken zes partners de komende twee jaar aan een project waarin CO2 met duurzaam opgewekte elektriciteit op grote schaal wordt omgezet in mierenzuur. Dit kan worden ingezet als brandstof, als conserveringsmiddel in diervoeders, voor energieopslag en als chemische bouwsteen.

duikt onder 45 8 Olieprijs dollar per vat

De stijgende lijn van de olieprijs waar de sector afgelopen half jaar van profiteerde, is voorbij. De olieprijs dook onder de 45 euro per vat.

Oorzaak: de toegenomen stroom van Amerikaanse schalieolie. Na de afspraken tussen Opec en Rusland om de olieproductie terug te dringen, steeg de olieprijs. Daarmee werd het voor Amerikaanse schalieproducenten aantrekkelijker de productie te verhogen.

9Eneco eigenaar van Eni België

Eneco en het Belgische energiebedrijf Eni tekenden een overeenkomst waardoor Eneco volledig eigenaar wordt van Eni België. Daarmee zet Eneco een belangrijke stap in haar ambitie om de Belgische energievoorziening nog verder te verduurzamen. Eneco wil de grotere slagkracht gebruiken om nog meer te investeren in lokale wind- en zonne-energie.

inder winning, meer 10 Mverbruik aardgas in 2016

De gemiddelde dagproductie van de Nederlandse industrie was in maart vier procent hoger dan in maart 2016, maakt het CBS bekend. De stijging is iets kleiner dan in februari. Al anderhalf jaar produceert de industrie meer dan in dezelfde periode een jaar eerder. De productie van de machine-industrie groeide het sterkst.

Het energieverbruik is in 2016 met twee procent gestegen tot 3131 petajoule.

Vooral het aardgasverbruik steeg, met tachtig petajoule.

De winning van aardgas daalde juist met 120 petajoule. Het olieverbruik steeg met twintig petajoule en het verbruik van kolen daalde met dertig petajoule.

UTILITIES 7 nr. 4 - juni 2017

ENERGIE Grolsche Bierbrouwerij, sinds vorig jaar

onderdeel van Asahi, maakt vaart met haar duurzame doelstellingen. De waterfootprint is sinds 2008 met 23 procent gedaald en staat nu op 3,4, waarmee Grolsch een keurige middenmoter in de brouwerijwereld is. Die voor CO2 reductie - 5,56 kilogram per hectoliter - zal in 2017 worden gehaald. ‘Het is cruciaal dat we alert blijven en aandacht aan duurzame innovatie schenken’, zegt utility manager Martin Bosscher. ‘Optimalisatie zal in kleine stappen verlopen.’

Tekst: Tseard Zoethout

Alert blijven is voorwaarde tot duurzame innovatie SAB Miller, voorganger van Asahi, heeft sinds 2008 een traject voor duurzame bedrijfsvoering bij de brouwer uit Enschede uitgelegd. Op hoofdlijnen kwam het plan erop neer dat de Zuidafrikanen in 2020 de CO2 uitstoot met 33 procent wilden verminderen, afgezet tegen 2008. Toen de overname april 2016 werd afgerond, is dat door de Japanners overgenomen. Maar waar dit vakblad begin 2012 nog schreef dat Grolsch hoopte te profiteren van de voordelen die de Europese samenwerking binnen de SAB Miller groep met zich mee zou brengen, liep dat in de winter van 2016 anders.

‘Wereldwijde SAP implementatie bleek veel voeten in de aarde te hebben’, zegt Martin Bosscher. ‘Het IT-project zorgde voor grote administratieve druk. Alle handelingen moesten immers worden vastgelegd. Dat ging voor een deel ten koste van de aandacht voor besparingen. De impact van SAP bleek groter dan we eerst hadden ingeschat. Als de aandacht voor concrete maatregelen afneemt, vallen besparingen ook minder uit. Nu de belangrijkste hordes zijn genomen, bouwen we cascades in en nemen telkens kleine stappen voor procesoptimalisatie.’

8 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

Behandeling bronwater Een van de meest ingrijpende projecten dit jaar is terugwinning van spoelwater in de waterbehandelingsinstallatie.

Vroeger ging het spoelwater afkomstig van zandfilters – voor verwijdering van onder meer ijzer en mangaan – als koud water naar de Afvalwater zuiveringsinstallatie. Dit jaar heeft de bierbrouwer het proces ontkoppeld door het spoelwater eerst door middel van membranen te zuiveren en vervolgens te hergebruiken. Dat heeft niet alleen waterbesparing van maar liefst 0,1 hectoliter per afgevulde liter tot gevolg, ook wordt het water minder koud waardoor de anaerobe reactor beter kan functioneren.

‘We zijn erachter gekomen dat de reactor bij hogere temperaturen beter draait’, legt de utility manager uit. ‘Dat kan van de huidige tachtig procent chemical oxygen demand (COD, red.) tot 83 procent oplopen.

Een nog groter deel van de organische vracht wordt dan in methaan omgezet. In die twee procent zit onze eerste winst. De volgende stap die we dit jaar nemen, is plaatsing van een warmtewisselaar in het effluent, wat tot ruim één graad Celsius verhoging zal leiden. Als het beoogde

doel van 85 procent reductie wordt behaald, kunnen we een paar procent meer biogas opwekken. Circa achttien procent van Grolsch’ totale energiebehoefte wordt nu al met biogas ingevuld. Dat kan tot richting twintig procent stijgen. Goed voor het milieu, goed voor de portefeuille.’

Bosscher haast zich om te zeggen dat aantoonbare voordelen zoals minder heffingskosten en minder CO2 belasting niet betekenen dat dan ook een eind aan de maatregelen is gekomen.

‘Extra apparatuur betekent eveneens onderhoud en finetunen waarvoor je meer tijd en dus financiën moet uittrekken. Dat wordt soms wel eens vergeten.’

Meten en regelen Niet altijd snijdt het mes aan twee kanten, zowel qua besparing als energie-efficiency.

Andere stappen zijn moeilijker te nemen. Vooral de lage elektricteitsprijs strooit zand in de motor. Mede daardoor hebben sommige projecten een ROI van ruim 4 tot 6, oftewel dat de investeringen zich pas in ruim vier à zes jaar hebben terugverdiend. Wil de brouwer tijdens het proces besparen, dan zal het de meet- en regeltechniek moeten optimaliseren, weet Bosscher.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Een voorbeeld van zo’n stap is de koelinstallatie die elektrisch wordt aangedreven. Vorig jaar hebben engineers van Grolsch testen op de installatie uitgevoerd en is een van de vijf grote compressoren ook toerengeregeld gemaakt. Bosscher verduidelijkt: ‘De oude installatie draaide met een startstop systeem op een coefficient of performance (COP) van 3.6. Dat wil zeggen dat deze installatie met een

men positief tegen veel duurzame maatregelen aan waardoor er budget beschikbaar is gemaakt.’

Ook met warmte en ventilatie gaat Grolsch schuiven. Zo heeft de brouwer het voornemen een LuVo-, ofwel luchtvoorverwarming, systeem in de schoorsteen van de ketels te plaatsen.

De investering in het LuVo-systeem levert het bedrijf na instalatie vanaf oktober 2017 zo’n twee megajoule

Door een van de grote compressoren toerengeregeld te maken, kunnen we de COP van de koelinstallatie naar vier opkrikken. input van één kilowattuur 3.6 kilowattuur energie levert. Tijdens metingen kwamen we tot verrassende inzichten.

De efficiency van de kleine, toerengeregelde compressor viel veel lager uit dan we hadden verwacht. Door een van de grote compressoren toerengeregeld te maken, kunnen we de COP van de koelinstallatie naar vier opkrikken. Dat levert een besparing van 0.12 kilowattuur per hectoliter geproduceerd bier op. De elektriciteitsprijs werkt echter wel negatief voor de ROI uit, dat heeft onze discussie zwaarder gemaakt. Gelukkig is het management overtuigd van de noodzaak en kijkt

per hectoliter bier op, ofwel een CO2-reductie van twee à drie procent. Het systeem telt ook mee in de Meerjarenafspraken Energie Efficiency (MEE) dat Grolsch als ETS bedrijf, die emissies op de beurs verhandelt, met het Rijk heeft gesloten. Na vijf jaar zal het systeem verplicht worden gesteld.

Andere besparingen liggen volgens Bosscher vooral op het terrein van het optimaliseren van de regeltechniek.

‘Het ventilatiesysteem in de verpakkingshal is sterk overgedimensioneerd, soms wel met een factor vier’, zegt hij. ‘Door op de juiste punten met volumes, momenten en warmtete-

rugwinning te spelen, kunnen we ventilatie veel efficiënter maken. Een studie heeft al laten zien dat we in de hal circa één megajoule per hectoliter kunnen besparen. Daarna zijn de motoren aan de beurt. Nu nog worden die op frequentie geregeld, straks zou dat met gelijkstroom kunnen.’

Beter brouwen Centraal staat voor Grolsch het brouwproces waar circa één derde van alle energie naar toe gaat. Aan de kwaliteit van de verschillende soorten bier mag niet worden getornd, aan het proces wel. Door zo constant mogelijk te koken, valt tussen de één en anderhalf megajoule per hectoliter te besparen. ‘Fluctuaties in de verdamping dringen we terug door in plaats van drukregeling van energieregeling gebruik te maken’, licht de utility manager toe. ‘Dat is inmiddels bij drie brouwerijen binnen de SAB Miller groep geïnstalleerd, onder meer in Italië.’

Tenslotte heeft de bierbrouwer goede stappen met cleaning in place (CIP) gezet. Dit programma, gestart in 2010, is langzamerhand niet meer weg te denken uit de brouwerij. Vorig jaar heeft de brouwer het spoelen van de RVS vergistingstanks onder handen

UTILITIES 9 nr. 4 - juni 2017

HOUD UW METROFORM INSTALLATIE UP-TO-DATE

Het Metroform bord en het bedienend personeel beveiligen met de onderhoudsschakelaar Herconfiguratie van bestaande Metroform verdelers Inhoud lades vernieuwen eventueel introductie van bus automatiseringsystemen Sidunn conversiesets voor vermogensschakelaars

Een oplossing voor iedere leiding die gerepareerd, actief en/of passief beschermd moet worden!

PR

CT OTE

AND CONNECT

circuit breaker services

www.imbemadenso.nl • Tel. 023 - 517 24 24

genomen. ‘Bij het spoelen met andere chemicaliën wordt alles in de tank goed geraakt. Het naspoelwater vangen we op en gebruiken we opnieuw.

Als het als afvalwater weggaat, komt door chemieverandering circa veertig procent minder fosfaat op de lozing.

Bovendien besparen we 0.1 hectoliter per hectoliter op de spoeling. Vroeger werd dat water direct naar de AVI gestuurd.’

Regelgeving De huidige lage elektriciteitsprijs, nationale wet- en regelgeving en ETS regels schuren volgens

reductiedoelstellingen. Bij ETS, het emissiehandelssysteem van de EU, is dat overduidelijk. Bosscher: ‘door mee te doen aan de MEE verplichten we ons om 1,5 procent energie per jaar te besparen. Teveel besparen ten opzichte van het referentiejaar zorgt er echter voor dat we onze emissierechten moeten inleveren. Als de productiecapaciteit of bedrijfsactiviteiten toenemen, moeten we dat op de beurs weer terugkopen. Grolsch wordt daarmee dus feitelijk gestraft voor de gerealiseerde besparing.’

Grolsch heeft als ambitie om in 2025

De elektriciteitsprijs maakt de ROI voor projecten ‘uitdagend’ waardoor investeringsbeslissingen minder makkelijk genomen kunnen worden.

Bosscher soms wel met de maatregelen die het bedrijf verplicht is te nemen. De elektriciteitsprijs maakt de ROI voor projecten ‘uitdagend’ waardoor investeringsbeslissingen minder makkelijk genomen kunnen worden.

Ook veranderen eisen die het waterschap aan afvalwater stelt: om aan lozingseisen voor minder fosfaten te voldoen, heeft Grolsch in alternatieve middelen moeten investeren.

De meeste spanning voor de brouwer ligt echter op termijn bij de CO2

een klimaatneutrale brouwerij te zijn.

Dat betekent volgens Bosscher dat het bedrijf de komende jaren een ‘tandje bij’ moet zetten. ‘Na 2020 moeten we de absolute CO2-uitstoot met 25 procent hebben verminderd ten opzichte van 2005. Dat wordt nog een hele opgave’, besluit hij.

Biomassacentrale De koppeling met de nieuwe biomassacentrale van afvalverwerker Twence raakt het bedrijf dan ook zeer. Sinds 2011 levert

Twence stoom aan AkzoNobel voor het drogen van zout. Zodra de nieuwe biomassacentrale volgend jaar echter operationeel wordt, komen daar duurzame stroom en stoom bij en ontstaat er een duurzaam industrieel st(r) oomnetwerk. Een warmtenet voor de gebouwde omgeving ligt er al voor de Marssteden. Grolsch kan dat biostoom gebruiken voor brouwen, pasteuriseren, spoelen en ruimteverwarming, Apollo Vredenstein de stoom voor de productie van banden.

‘Met warmteterugwinning kunnen we straks een groot deel van onze ruimtes verwarmen. Met Apollo Vredestein besparen we jaarlijks elf miljoen aardgasequivalent, overeenkomend met twintig kiloton CO2 emissies. Door deze warmte nuttig aan te wenden, hoeven we in de toekomst misschien geen gebruik te maken van aardgasgestookte ketels en kunnen we een flinke stap in CO2 reductie maken.’

‘Het merendeel van die projecten’, zegt Bosscher op de valreep, ‘gaan natuurlijk in kleine stapjes. Het team ‘utilities’ van Grolsch – bestaand uit een dagdienst technoloog en drie in shift – zal constant alert moeten blijven om de behaalde besparingen te behouden, dat heeft de SAP implementatie wel laten zien.’ ■

UTILITIES 11 nr. 4 - juni 2017

technologie Waterstof uit vervuilde lucht Onderzoekers van Universiteit Antwerpen en de KU Leuven zijn erin geslaagd een apparaat te ontwikkelen dat de lucht zuivert en tegelijkertijd energie wint. Door twee kamers van een doos te scheiden met een membraan, is het gelukt lucht te zuiveren en waterstofgas te produceren uit de afbraakproducten.

Het membraan bevat katalysatoren op nanoschaal die normaal worden ingezet bij de productie van waterstof uit water. De productie van waterstof uit vervuilde lucht verloopt volgens de onderzoekers zelfs nog efficiënter dan die uit water. Het apparaat heeft wel zonlicht nodig als energiebron voor de waterstofproductie. Het

demoapparaat dat Sammy Verbruggen maakte, is nog enkele vierkante centimeters groot, maar opschaling zou

zeker mogelijk moeten zijn. Eerst wil Verbruggen de efficiëntie van de materialen nog eens verbeteren.

Nanotechnologie zet industriële restwarmte om in elektriciteit en stoom

Koolzuur zuivert water

Een consortium bestaande uit RGS Development, Tata Steel, ECN, ENGIE en Ontwikkelingsbedrijf NHN kreeg een Demonstratie energie-innovatie subsidie (DEI) toegewezen voor het initiatief ‘Waste Radiation Heat to Power

12 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

and Steam’ (WRAPS). Het Ministerie van Economische Zaken stelt met Topsector Energiesubsidie in totaal 1,5 miljoen Euro beschikbaar voor het project, dat ten doel heeft om energie uit industriële restwarmte te halen.

Onder de noemer ‘WRAPS’ werken de organisaties samen om de restwarmte van hoge temperatuur, tussen de zevenhonderd en twaalfhonderd graden Celsius, te benutten, die vrijkomt bij de productie van onder andere staal, metaal en glas. Daarvoor ontwikkelde RGS Development Thermagy hittepanelen die stralingswarmte omzetten in elektriciteit en warm water. ENGIE levert een Qpinch hittetransformator, die het vrijgekomen warme water in het proces omzet in stoom. Het demonstratieproject behelst een installatie, die in totaal één megawatt aan stroom en stoom terugwint uit ongeveer twee megawatt aan restwarmte. Het project loopt van midden 2017 tot eind 2019. De pilot wordt uitgevoerd bij Tata Steel IJmuiden.

Wetenschappers van Princeton hebben een manier gevonden om koolzuurgas in te zetten in een goedkoop waterbehandelingssysteem. CO2 wordt direct in de waterstroom geïnjecteerd en gemixt in een systeem van polymere kanalen die koolzuur doorlaten. De toevoeging van het koolzuur maakt het water tijdelijk zuurder waardoor positief geladen waterstofionen en negatief geladen bicarbonaat moleculen ontstaan. De waterstofionen bewegen zeer snel terwijl de bicarbonaat moleculen juist langzaam bewegen. Die snelle beweging van de ionen creëert een elektrisch veld dat vuildeeltjes in het water naar een kant van de kanaaltjes trekt. De kanaaltjes splitsen daarna in tweeën, waardoor schoon water wordt afgesplitst.

Forse energiebesparing dankzij slimme ramen met een schakelaar

Slimme ramen die in de zomer dienen als zonwering, en s' winters alle zonlicht doorlaten. Dat is het idee van de zonwerende ramen van TU/epromovendus Hitesh Khandelwal die onzichtbaar infrarood zonlicht tegenhouden, en het zichtbare licht doorlaten. Nieuw is dat je deze ramen 'aan en uit' kunt zetten. Dit kan het energieverbruik voor koeling en verwarming van gebouwen tot twaalf procent verminderen.

De slimme zonwerende ramen van Khandelwal kunnen licht tegenhouden met een golflengte van 700 tot 1400 nanometer. Dit licht bevindt zich in het

infraroodbereik en is niet zichtbaar, maar bevat wel bijna de helft van de energie van het zonlicht. Het vernieuwende van deze ramen is daarnaast dat deze aan- en uitgeschakeld kunnen worden. Gebruikers kunnen hiervoor een aan/uit knop gebruiken, maar het zou ook automatisch kunnen op basis van bijvoorbeeld temperatuursensoren.

In de zonwerende laag zitten organische vloeibare kristallen verwerkt die selectief licht van een bepaalde golflengte tegenhouden mits ze op een speciale manier zijn georganiseerd. Met het aanbrengen van een elektrische spanning kunnen deze moleculen worden 'uitgelijnd', en reflecteren ze het zonlicht. Via het toevoegen van verschillende vloeibaar kristallen moleculen, wist Khandelwal tot bijna honderd procent van het zonlicht tussen 700 nm en 1400 nm te blokkeren, terwijl de transparantie van het zichtbare licht nog steeds circa negentig procent bedraagt. Dit is vergelijkbaar met de transparantie van dubbel glas.

Energiecentrale profiteert van zon Onderzoekers van het Finse VTT technisch onderzoekscentrum, ontwikkelden een nieuw concept dat zonne-energie combineert met de traditionele manier van energieopwekking. Deze combinatie zou de uitstoot van broeikasgassen met ĂŠĂŠnderde kunnen terugdringen.

De Finnen combineerden concentrated solar power (CSP) met circulating fluidized bed (CFB) energiecentrales.

Deze centrales zijn ooit ontwikkeld voor kolenvergassing, maar kunnen ook biomassa omzetten in gas. Net als in conventionele centrales produceren deze centrales stoom die over een turbine wordt geleid, waarmee elektriciteit wordt opgewekt. Spiegels concentreren zon op een boiler waardoor hogedrukstoom wordt gegenereerd. Deze stoom voegt men vervolgens toe aan de hogedrukturbine van de CFB centrale.

Geometrische frustratie vergroot vermogen batterijen Onderzoekers van de University of Kent School of Physical Sciences vonden een manier om de geleidbaarheid van vaste materialen die worden gebruikt voor batterijen te vergroten.

Door de atomen van de materialen door elkaar te gooien, vergrootte men de ionische geleidbaarheid van de materialen waardoor lading zich veel sneller door het materiaal verplaatst.

Onderzoeker Sayle vergelijkt het principe van geometrische frustratie met een in lijn lopende menigte die vervolgens twee soorten paraplu’s krijgt uitgereikt met de opdracht zo dicht mogelijk op elkaar te staan. De voormalige orde wordt door elkaar gegooid en er ontstaan willekeurige gaten in de orde. Hetzelfde gebeurt met atomen van verschillende grootte.

Deze wanorde verhoogde het ladingtransport met een factor honderddui-

zend en is daarmee een interessante manier om krachtigere batterijen te ontwikkelen, maar ook nieuwe, emissie loze energiematerialen.

Voordeel van dit concept is dat het niet alleen van zone-energie afhankelijk is, maar dat de duurzaam opgewekte stoom complementair is aan het reguliere proces. Hierdoor is de voorzieningszekerheid geborgd terwijl de emissies significant afnemen.

Bovendien brengt de combinatie van twee technieken kostenvoordelen met zich mee omdat beide systemen van dezelfde turbine en andere assets gebruik maken.

De Finnen zullen de hybride techniek overigens niet in eigen land toepassen.

Daarvoor is het aantal zonne-uren te laag. Maar in mediterrane gebieden zou de combinatie van CSP en conventionele elektriciteitsproductie een rendabele en milieuvriendelijke oplossing bieden.

UTILITIES 13 nr. 4 - juni 2017

PARTNERS WATERVISIE PLATFORM

LEDEN WATERVISIE PLATFORM

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Karel Bruins slot Pentair

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Niels Groot Dow Benelux

KENNISPARTNERS WATERVISIE PLATFORM

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform?

Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Gerard Nieveen: gerard@industrielinqs.nl - 020-3122085

PATHEMA | TILBURG | 26 JUNI 2017

[Sch

rijf

u nu

in]

INDUSTRIËLE KOEL- EN KETELWATERBEHANDELING Conditionering van koel- en ketelwater voorkomt problemen met scaling, fouling en corrosie. Tot nog toe worden hiervoor veel chemicaliën gebruikt. Min of meer toevallig stuitte Pathema op een manier om koelwater op mechanische wijze te conditioneren.

Kleinere, zogenaamde comfortkoelingen, worden standaard al behandeld, maar bij grote koelsystemen in de petrochemie of de staalindustrie gebeurt dit nog niet. Toch kan ook voor dit soort systemen conditionering van het water voordelig zijn.

Tijdens deze Masters of Industry toont Mark Boeren (directeur Pathema en Water Innovator of the Year 2017) hoe de Industrial Vortex Generator koelwater kan behandelen zonder inzet van chemicaliën.

Nienke Koeman (onderzoeker bij KWR) geeft inzicht in de resultaten van het onderzoek dat zij deed naar de conditionering van koelwater bij open recirculerende systemen.

Meer informatie over deze bijeenkomst kunt u vinden op www.mastersofindustry.nl

Programma 15.00 uur

Ontvangst

15.30 uur

Start bijeenkomst met presentaties van Mark Boeren (Pathema) en Nienke Koeman (KWR) gevolgd door een discussie met sprekers en publiek

17.30 uur

Netwerkborrel

18.00 uur

Einde

AANMELDEN Op www.mastersofindustry.nl kunt u zich registreren voor deze bijeenkomst. Deelname kost €195 excl. BTW. De bijeenkomst is KOSTELOOS voor partners en experts van al onze platforms en genodigden. Partners kunnen met hun VIP-code voor twee personen inschrijven voor dit event.

Bedrijfsleden van onze platforms kunnen de bijeenkomst met €100 korting bijwonen. Uw VIP-code geldt hier als kortingscode.

Initiatiefnemer:

www.mastersofindustry.nl

ENERGIE De Hannover Messe is dé technologiebeurs

die onder andere de laatste ontwikkelingen op het gebied van energietechniek laat zien. Egbert Klop van Industrial Energy Experts bezocht de beurs en maakte verslag van opvallende technische trends en ontwikkelingen.

Energietechniek op de Hannover Messe Duurzame energie Wat Klop en zijn collega’s direct opviel, was dat de klassieke technologieleveranciers op het gebied van energieconversie weinig te zien zijn in de hallen van de Hannover Messe. De nieuwkomers des te meer. En het aandeel duurzame energie neemt ieder jaar toe.

Wat ook opvalt is dat er eigenlijk weinig stands zijn die techniek aanprijzen die inmiddels gewoon is geworden zoals ordinaire zon-pv. Vernieuwende systemen des te meer. Zoals bijvoorbeeld het RemotePro outdoor remote power system. Een zon-pv-systeem met batterijbuffer en een variabele DC-output en met DC/DC-converter.

Het systeem kan 1,25 tot 65 Watt continue leveren en is interessant voor gebieden waar geen andere stroombronnen aanwezig zijn zoals ontwikkelingslanden. Of wat te denken van de omvormers van Solartech die het mogelijk maken om met behulp van zonne-energie water op te pompen of te ontzilten met behulp van reverse osmose.

Op het gebied van windenergie waren – behoudens de enorme opschaling, vooral bij offshore wind - geen grote doorbraken te melden. De meeste innovaties richtten zich op inspectie 16 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

en onderhoud van (offshore) turbines, dat onder andere ook met robots kan worden uitgevoerd.

Voor wie liever gebruik maakt van waterkracht, is de DiveTurbine misschien een oplossing. De kleine waterkrachtturbine heeft een elektrisch vermogen van dertig tot tweeduizend kilowatt en is geschikt voor vervalhoogtes van twee tot 25 meter. Die hoogtes zijn zelfs in Nederland nog wel te vinden. Ook interessant is de combinatie van waterkracht en windenergie in het project Naturspeicher. In het pilotproject pompen windturbines water op in hun eigen voet en kunnen dit water loslaten en door een turbine leiden op het moment dat de energieprijzen hoog zijn.

Warmte en kracht Hoewel warmtekracht in Nederland aan populariteit verliest, waren er nog wel interessante ontwikkelingen in Hannover te melden. Met name twee systemen die de kracht in perslucht en warmte omzetten, kunnen interessant zijn voor industriële toepassingen. De ene komt van Bosch en kan 570 kuub perslucht per uur van zes tot 8,5 barg produceren. De andere, de PC+Compressor van Postberg produceert zelfs tot 10

barg perslucht en weet ook nog een thermisch vermogen tot vierhonderd kilowatt te produceren bij temperaturen van zeventig tot negentig graden Celsius.

Ook voor organic rankine cycle (ORC) techniek bleek nog ruimte te zijn op de Hannover Messe. Die van het Duitse Devetec werkt op basis van een zuigermachine met als drijfmiddel bio ethanol. De ORC kan een thermische input van 250 tot duizend graden Celsius omzetten in 133 tot 270 kilowatt elektrisch vermogen. Met de huidige elektriciteitsprijzen is het echter alleen met subsidie interessant om warmte van deze temperaturen om te zetten in stroom.

De Orcan ePack is een iets bescheidener uitvoering van een ORC en zet rookgassen van zo’n 550 graden Celsius om in elektriciteit en houdt daarbij ook warmte voor verwarmingsdoeleinden over. Deze technologie kan bijvoorbeeld interessant zijn voor de papierindustrie, de automotive of de keramische industrie.

Een andere mooie Nederlandse ontwikkeling is de EnerTwin. Dit is een kleine warmtekrachtunit van ruim drie kilowatt elektrisch, op basis van de MTT-gasturbine.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Waterstof Waterstof komt ook in Nederland op als transportbrandstof of als tussentijdse opslag voor duurzame energie. Met name het volume van het gas vormt nog uitdagingen, waar steeds meer oplossingen voor komen. Zo liet Haskel Hydrogen hydraulische en pneumatische waterstof gasboosters zien die waterstof konden comprimeren tot 310 of zelfs 1034 bar. De duurzame productie van duurzame waterstof gebeurt met behulp van een electrolyser, die splitst water in zuurstof en waterstof. In Duitsland loopt inmiddels een aantal proeven met onder andere power to gas. De electrolysers zijn in deze projecten nog een bottleneck omdat het omzetverlies doorgaans groot is. De meeste systemen gebruiken polymer electrolyte membrane (PEM) elektrolyse voor de splitsing van water. Opvallend waren de electrolysers van Thyssen Krupp, die een oppervlakte van 2,5 vierkante meter hadden. ITM, Proton en Hydrogenics laten volledig uitontwikkelde PEMsystemen zien op megawatt schaal die marktrijp zijn. Enige nadeel is dat ze nog wel prijzig zijn.

De omzetting van waterstofgas naar elektriciteit en warmte verloopt doorgaans in brandstofcellen. Overigens

werd in Hannover ook een brandstofcel van Serenergy getoond die methanol gebruikte als energiebron.

Methanol is vloeibaar en heeft een veel hogere energiedichtheid dan waterstofgas.

Stroom, stoom en warmte

lucht de emissies van een stoomketel omlaag brengt. Net als overig veel andere bedrijven, biedt Innecs ook steam expanders aan die een turbine aandrijven die de drukval van stoom gebruikt bij expansie naar een lagere druk. Andere leveranciers van steam expanders zijn Enva en Heliex.

De industrie maakt nog veel gebruik van stoom en zowel aan de voor- als achterkant is technologie beschikbaar die het energieverbruik temperen of de emissie van broeikasgassen omlaag brengen. Zo biedt de Powerburner van het Nederlandse Innecs een combinatie van stoomproductie en elektriciteitsopwekking. Maar het bedrijf heeft ook een retrofit burner die dankzij het roterend invoeren van de verbrandings-

Energieopslag Energieopslag is nog steeds een heet hangijzer voor met name de duurzame energiesector.

De opslag van warmte kan interessant zijn voor duurzame bronnen die gebruik maken van zonnewarmte, zoals concentrated solar power (CSP). Door warmte op te slaan kan ook ’s nachts elektriciteit worden geproduceerd.

Storasol Energy Storage koos voor

UTILITIES 17 nr. 4 - juni 2017

Uw innovatiepartner voor industrieel

watermanagement

Proceswater • Afvalwaterzuivering • Hergebruik Water is een bron van inspiratie. Evides Industriewater heeft alle expertise in huis om elk vraagstuk duurzaam op te lossen. Dagelijks werken we aan innovatieve oplossingen op het gebied van proceswater, afvalwaterzuivering, hergebruik en meer.

Voor ons is innovatie niet zomaar een begrip. Het is een manier van denken, een manier van werken. Er wordt continu geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe technologieën en kennis op het gebied van water- en assetmanagement.

Evides Industriewater, vindingrijk www.evidesindustriewater.nl

thermische opslag in zand. De temperaturen in het zand kunnen oplopen tot zeshonderd graden Celsius. Die warmte kan via een ORC worden omgezet in elektriciteit of direct worden gebruikt voor verwarming van woningen of processen. Het bedrijf test al sinds 2015 een installatie op megawattschaal. Het Duitse DLR kiest voor opslag in gesmolten zouten, waar het temperatuurbereik tot 560 graden Celsius komt. Wie met nog lagere temperaturen uit kan, zou het systeem van Le Marc kunnen overwegen. Dit hybride warmteopslagsysteem maakt gebruik van capsules met paraffine in combinatie met water. Het smeltpunt van parafine is rond de zestig graden Celsius, de werktemperatuur tussen de 62 en 65 graden Celsius.

Ook een interessante ontwikkeling is die van een hoge temperatuur warmtebuffer voor adiabatische persluchtopslag. Perslucht wordt al in meerdere systemen gebruikt voor de opslag van duurzaam opgewekte elektriciteit, maar nog niet in combinatie met warmte.

Het Duitse onderzoeksinstituut DLR test de technologie, maar er is nog wel veel onderzoek nodig voordat dit commercieel op de markt zal verschijnen.

Op de beurs is opvallend veel aandacht voor korte termijn opslag van elektri-

sche energie. De universele en uitwisselbare ‘Greenpack’, die erg geschikt is voor mobiliteit, is een voorbeeld daarvan. Maar ook voor stationaire toepassingen, al dan niet in combinatie met mobiliteit, worden veel systemen getoond door Storax, Jena, ASD en zo voorts.

Absorptiekoeling Warmte kan uiteraard ook worden ingezet voor de productie van koude. Een mooi voorbeeld hiervan is de absorptiekoelmachine van Kaelte Klima Sachsen die uit een warmtebron van tussen de negentig en 95 graden Celsius, koude weet te produceren tot min zes graden.

Met 56 kilowatt input en 25 kilowatt output, heeft de absorptiekoelmachine een COP van 0,38.

Ook de Glen Dimplex Hybrid Chiller viel op. Deze combinatie van adsorptiekoeling op basis van restwarmte en compressiekoeling levert koude van acht tot 21 graden Celsius op. De machine heeft daarvoor een warmtebron nodig van tussen de vijftig en 95 graden Celsius.

Power to X Hoewel power to products als serieuze optie wordt gezien voor verduurzaming van de chemische industrie, waren de voorbeelden op

de Messe vooral te zien bij de onderzoeksinstellingen. Zo liet Fraunhofer IKTS voorbeelden zien van de decentrale elektrochemische productie van waterstofperoxide, maar ook elektrochemische conversie van CO2 in etheen en alcoholen.

Het groeiende aanbod van goedkope duurzame elektriciteit zorgt er voor dat Power to Heat stijgt in populariteit.

Zowel voor grootschalige toepassingen als voor ‘huis tuin en keuken’ gebruik worden systemen gebouwd door Schniewindt, Helios en Enerpipe.

Elektrotechniek Op het gebied van elektrotechniek vielen met name de supergeleidende elektromotoren van Oswald op. De synchrone draaistroommotoren bieden een hoger vermogen en koppel tegen een lager gewicht en kleinere afmetingen.

Software De experts van IEE willen als laatste nog aandacht voor het interactieve softwareprogramma e-Sankey dat massastromen en energiestromen in kaart brengt. De rapportages zijn mooi en zeer beeldend met flowdiagrammen die bijvoorbeeld de energieverliezen tonen. Op de site is een testversie te downloaden die veertien dagen geldig is. ■

UTILITIES 19 nr. 4 - juni 2017

DRIE(!) CONCRETE TIPS …

Logisticon Water Treatment biedt u ruim 25 jaar ervaring in het: Realiseren van geavanceerde drinkwaterinstallaties.

Zuiveren en hergebruik van afvalwater.

Produceren van demi- en proceswater.

Verkopen en verhuren van installaties.

Op zoek naar een partij met een hoog probleemoplossend vermogen?

Wilt u minimaal 3 concrete tips voor een méér rendabele waterbehandeling?

Bel of mail Logisticon Water Treatment.

Logisticon Water Treatment b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com

WATERVISIE

WATER Nu duurzame productie hoog op het prioriteiten-

lijstje staat van industriële bedrijven, krijgt ook waterbehandeling meer aandacht. Er is namelijk nog heel wat te winnen op het gebied van koel- en ketelwaterbehandeling en afvalwaterzuivering. Nieuwe technologie kan zowel kosten drukken als de ecologische voetafdruk verkleinen.

Technische innovatie versterkt verduurzaming waterbranche tot het inrichten van circulaire systemen die minder energie en grondstoffen gebruiken. Een goede beheersing van proceswatersystemen spaart energie en uit de industriële afvalstromen kunnen juist energie en grondstoffen worden gewonnen. Daarbij worden de milieueisen ook steeds hoger en stimuleert of dwingt de overheid bedrijven minder chemicaliën te gebruiken.

Servicecontracten Gert-Jan

Waterbehandeling stond nooit hoog op het prioriteitenlijstje van industriële bedrijven. Net als energie nodig is om processen in gang te zetten, zo is de aanwezigheid van schoon, zoet water een voorwaarde om te kunnen produceren. Maar de behandeling van water is voor een gemiddeld productiebedrijf verre van de corebusiness. De uitdagingen op het gebied van proces- en afvalwater worden echter steeds groter. De klimaatcrisis dwingt bedrijven

22 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

Oude Egberink, commercieel directeur van Veolia Water Technologies Nederland, ziet dat de technische ontwikkelingen op het gebied van automatisering als ook nieuwe inzichten in waterbehandeling bedrijven kunnen helpen bij het verduurzamen van hun watergebruik. ‘Aan de ene kant stelt de overheid steeds strengere eisen op het gebied van afvalwaterbehandeling terwijl de kennis hierover bij veel bedrijven achteruit holt. Dit maakt het voor in waterbehandeling gespecialiseerde bedrijven aantrekkelijk om over de schouder van een medewerker van zo’n bedrijf mee te kijken. Wij hebben die kennis in huis en kunnen die inzetten bij diverse installaties. Dankzij de toenemende mogelijkheden op het gebied van monitoring en pro-

cescontrole is het mogelijk dat onze engineers installaties op afstand mee kunnen bewaken. Indien er een storing optreedt die niet op afstand te verhelpen is, kunnen we daarnaast ook nog altijd terugvallen op onze storingsmonteurs die verspreid over Nederland snel ter plaatse kunnen zijn.’

Veolia noemt dit remote monitoring systeem Vision Air, een beveiligde portal waarop ook klanten kunnen inloggen om de status van de systemen te kunnen aflezen. ‘De mate van samenwerking is altijd maatwerk’, zegt Oude Egberink. ‘Zo zijn we bij diverse klanten extended service contracten aangegaan waarbij we ook een operationele verantwoordelijkheid nemen en ontzorgen. Maar in andere gevallen kunnen we ook alleen backup geven als de utilities manager dat nodig heeft.

Iedere site of fabriek heeft zijn eigen kennis- en technologiebehoefte en dus moet je samenwerken om tegen de laagst mogelijke kosten de best mogelijke oplossing te leveren.’

Innovatie Technologische innovatie is een onderscheidende factor voor dit soort samenwerkingen. ‘We hebben een portfolio beschikbaar van 350 eigen technologieën, uiteenlopend

van online diagnostische oplossingen, evaporatie en kristallisatie, proces en afvalwatersystemen, mobiel water tot chemische waterbehandeling en lifecycle service ’, zegt Oude Egberink.

‘Maar we merken dat bedrijven op zoek zijn naar manieren om hun voetafdruk te verkleinen. Of het nu gaat om watergebruik, het gebruik van chemicaliën of bijvoorbeeld energie. Door de mondiale bevolkingsgroei neemt de druk op grondstoffen toe en de waterkwaliteit heeft hier ook, net als onder klimaatverandering, onder te lijden.

Het is voor bedrijven die zijn gevestigd in gebieden met waterschaarste lastig uit te leggen dat ze dezelfde bronnen gebruiken als waar de bevolking op is aangewezen. En dus zie je steeds meer investeringen in efficiëntie, ook in Nederland. Maar ook waterhergebruik kan de waterstress wegnemen.’

Oude Egberink benadrukt dat Veolia’s technologieën niet beperkt zijn tot nieuwbouwsituaties. We zien juist veel mogelijkheden voor bestaande installaties. De Nederlandse industrie is redelijk volwassen en de installaties zijn doorgaans ook op leeftijd. Grote delen van die installaties kunnen echter nog jaren mee en bedrijven kiezen dan ook steeds vaker voor renovatie

in plaats van nieuwbouw. We hebben inmiddels al heel wat installaties onder handen genomen en aangepast aan de huidige stand der techniek. Voor de meeste, zo niet alle, installaties geldt dat ze kunnen besparen op energie, water en chemicaliën. Dat vergt wel een initiële investering, maar die verdient zich op den duur wel terug door de besparingen.

Ketelwater Een van de ingrepen die het energieverbruik temperen, is een adequate ketelwaterbehandeling. Door ketelvoedingswater voor

enerzijds en de kosten voor chemicaliën anderzijds. Nu is daar de afgelopen jaren nog een extra component aan toegevoegd: duurzaamheid. Want hoewel energiebesparing uiteraard ook duurzaam is, is het gebruik van chemicaliën dat doorgaans niet. Wij zien toegevoegde waarde in aanpassing van de watervoorbehandeling waardoor er minder gespuid hoeft te worden en daarmee tevens het verbruik aan chemicaliën kan worden teruggedrongen. Ook de keuze voor duurzamere chemie met een lagere milieubelasting draagt extra bij.’

‘De mogelijkheden om de kwaliteit van het water inline te monitoren, zijn de afgelopen jaren toegenomen, waardoor je veel specifieker kunt doseren.’ te behandelen en diverse chemische additieven in te zetten kan het water meerdere cycli worden ingezet voor de productie van stoom en kan de spui beperkt worden. Oude Egberink: ‘Bij veel ketels worden ontharders en ketelwaterchemicaliën ingezet om afzettingen, corrosie en vervuiling te voorkomen. De technologie keuze wordt vooral bepaald door het type ketelsysteem, maar is ook altijd een afweging tussen de energiekosten

De service waar Oude Egberink op doelt, heeft Veolia in huis en is een combinatie van watervoorbehandelingsapparatuur, Aquavista monitoringsystemen, Hydrex chemische additieven en opvolging. ‘De mogelijkheden om de kwaliteit van het water inline te monitoren, zijn de afgelopen jaren toegenomen, waardoor je veel specifieker kunt doseren. Dus in plaats van aan de hoge kant te doseren om er maar zeker van te zijn dat de

UTILITIES 23 nr. 4 - juni 2017

CONFERENCE & EXHIBITION

27-29 JUNE 2017

KOELNMESSE, COLOGNE, GERMANY

DELIVERING DIGITALISATION: EXPLORING THE POTENTIAL FOR THE POWER SECTOR

PLENARY PANEL DISCUSSION | TUESDAY 27 JUNE 2017 | 14:00 - 16:00 Zuo Zhi Zhao Chief Technology Officer Power & Gas, Siemens

Uli Huener Head of Innovation Management EnBW Michael Rechsteiner Vice President Power Services, GE

Prof. William D’haeseleer Professor & Director KU Leuven Energy Institute

Matti Supponen Policy Co-Ordinator European Commission, DG Energy

L.J Rich Moderator

Join us at POWER-GEN Europe for the panel debate moderated by LJ Rich, the TV presenter, social media influencer and technology blogger.

The theme of this year’s panel discussion is ‘Delivering digitalisation: exploring the potential for the power sector.’

The panel boasts a diverse mix of industry experts and decision-makers, who will discuss a range of cutting-edge themes and topics reflecting the impact digital technology is having right across the power industry.

Find out more about this ‘must-attend’ event on www.powergeneurope.com And hurry, the earlybird discounts for conference delegates end on 19 May 2017

MAKING SENSE OF POWER WWW.POWERGENEUROPE.COM #POWEREUROPE

Presented by:

Owned and Produced by:

waterkwaliteit voldoende is, doseert het Aquavista-systeem op basis van actuele meetgegevens. Door de juiste Hydrex-producten op het juiste moment in te zetten, is het mogelijk het chemicaliënverbruik significant terug te dringen.’

Koelwater Eenzelfde dilemma speelt bij koelwaterbehandeling, waar het gebruik van chemische additieven de indikking van het water maximaliseert en daarmee geforceerd spuien beperkt. Oude Egberink: ‘Ook hier bieden Hydrex en Aquavista een oplossing. Naast kalk en corrosie is de aanwezigheid van biologische verontreinigingen een factor die de kwaliteit van het water aantast. Door parameters als pH, geleidbaarheid, redox, productgehalte en corrosie te meten kan je heel gericht die chemicaliën doseren die de gemeten afwijkingen kunnen compenseren. Uiteraard is hier eveneens veel maatwerk vereist. Hoewel de meet- en doseringssystemen van de plank komen, is het soms ook mogelijk, door het voorschakelen van een fysieke waterbehandeling, om de gewenste kwaliteit te halen vanuit alternatieve waterbronnen.

Waterkwaliteit is nu eenmaal een

lokale aangelegenheid en het scheelt nogal of je drink-, grond-, oppervlaktewater of effluent als grondstof gebruikt. Voordat je zo’n systeem aanlegt, zal je dan ook heel goed alle factoren bij zowel de inlaat als in het ketelhuis of het koelsysteem integraal moeten doorrekenen. Dit is gelukkig een exercitie waar we inmiddels veel ervaring mee hebben opgedaan.’

ringapparatuur zoal centrifuges. Nu ontwikkelde Veolia een zogenaamde hyperactivatie techniek genaamd Hydrapol Activ die ervoor zorgt dat de Hydrex polymeren zich in kortere tijd beter ontvouwen waardoor ze een groter oppervlak krijgen en meer slib aan zich kunnen binden.

Door deze hyperactivatie kan zomaar dertig tot veertig procent van het

Door parameters als pH, geleidbaarheid, redox, productgehalte en corrosie te meten kan je heel gericht die chemicaliën doseren die de gemeten afwijkingen kunnen compenseren.

Slibontwatering Een laatste innovatie die zijn impact kan hebben op de industriële watercyclus richt zich op de ontwatering van slib. ‘Het slib dat een afvalwaterzuivering produceert moet op den duur worden afgevoerd naar een slibvergister of verbrandingsinstallatie. Hoe hoger het percentage droge stof, hoe beter. Om de vaste stoffen te binden, maakt men gebruik van emulsiepolymeren of poederpolymeren. Deze moeten doorgaans voor dosering eerst rijpen, waarna ze zich uitvouwen en na dosering het slib aan zich binden. Dit gebonden slib kan dan beter worden gescheiden van het water in de aanwezige ontwate-

gebruik van polymeren worden teruggedrongen. Plus het feit dat er geen rijpingstank meer nodig is, biedt deze technologie bedrijven een behoorlijke besparing in hun polymeerverbruik en slibafvoerkosten door een verbeterde ontwatering.

Bedrijven moeten ervoor waken hun license to operate niet te verliezen.

Want hoe dan ook zal de druk op schoon, zoet water toenemen. Veolia Water Technologies is een van de leidende waterbehandelingsbedrijven wereldwijd en via de lokale vestiging in Ede zetten wij ons in om de Nederlandse industrie te helpen te verduurzamen.’ n

UTILITIES 25 nr. 4 - juni 2017

WATER De uitdagingen voor de industrie en waterwe-

reld zijn fors: specialistische kennis neemt af en tegelijkertijd wordt het uiterste van de assets gevraagd.

Procesautomatisering biedt voor beide uitdagingen een oplossing en maakt het mogelijk om de grenzen nog verder op te zoeken. Process control-specialist Endress+Hauser investeert dan ook fors in onderzoek en ontwikkeling om onder andere de waterwereld te laten aansluiten op de industrie 4.0-beweging.

Process control leidt waterwereld industrie 4.0 in De process control-wereld staat voor interessante tijden. De behoefte aan automatisering neemt toe omdat fabrieken de grenzen opzoeken van hun productiecapaciteit, terwijl de bemensing van de sites afneemt. Met de toenemende vergrijzing van de arbeidspoel vloeit veel proceskennis weg en de nieuwe generatie weet beter overweg te gaan met softe ICT-systemen dan met harde procesinstallaties.

Een groot deel van die intelligentie wordt dan ook overgenomen door DCS-, APS- of Scada-systemen, maar ook veldapparatuur krijgt meer decentrale intelligentie. Tel daarbij op de toenemende communicatiemogelijkheden en de beloften van datamining en het mag duidelijk zijn dat procescontrole meegaat in de smart industry-stroom.

In die wereld beweegt Endress+Hauser zich redelijk stabiel. De specialist in onder meer temperatuur, druk-, doorstroom- en niveaumeting (vloeistofanalyse) ziet voor zichzelf een duidelijke rol in de smart industry-beweging, of industrie 4.0 zoals de Duitse variant van de vierde industriĂŤle revolutie heet.

Beweging Dat ook de industriĂŤle sector zelf aan het veranderen is, merkte het bedrijf dat traditioneel

26 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

veel afzet vindt bij de olie- en gasindustrie aan een teruglopende orderportfolio in de upstream-hoek, maar ook downstream staat deze zeer cyclische markt wereldwijd onder druk. Die fossiele markt verschuift langzaamaan naar een biobased economie en duurzame energieopwekking. Hetzelfde geldt voor de staalindustrie, die in 2016 eveneens kampte met lage afzet en navenante marges.

ten van het bedrijf konden terugzien in 64 nieuwe producten.

Draadloos Draadloze communicatie is zo’n uitvloeisel van industrie 4.0 waar procesomgevingen van kunnen profiteren. Want waar bekabeling in sommige gevallen nog een beperking betekende, nemen draadloze systemen dit deel voor hun rekening.

Door de velddata draadloos te ont-

De nieuwe generatie weet beter overweg te gaan met softe ICT-systemen dan met harde procesinstallaties.

Inmiddels zijn de tekenen voor deze markten alweer gunstiger geworden en CEO Matthias Altendorf is dan ook positief.

Endress+Hauser zag met name betere resultaten in niet cyclische markten zoals de voedings- en genotmiddelenindustrie, de life sciences en de (afval)water industrie. Zelfs de energiemarkt bleek een dankbare afnemer van de meet- en regelapparatuur van het Zwitserse bedrijf. Om die markten zo goed mogelijk te kunnen bedienen, investeert het bedrijf nog fors in technische innovatie. Alleen al in 2016 kon Endress+Hauser 273 nieuwe patenten aanmelden, die klan-

sluiten, neemt de kwantiteit van de data toe en kunnen meer parameters worden verzameld. Hiermee neemt de kwaliteit van de informatievoorziening toe waarvan zowel de procesoperator als de maintenanceafdeling van profiteert.

De protocollen blijven daarbij hetzelfde, alleen maakt de bekabelde Profibus plaats voor de draadloze Profinet. Enige uitdaging is nog het feit dat veel installaties al een redelijk volwassen data-infrastructuur hebben.

Voor die installaties kan WLAN een oplossing bieden, terwijl de HARTbekabeling nog steeds de backbone blijft voor de procesbesturing.

Hartslag Het ligt voor de hand dat zeer kritische veldinstrumentatie het meest profiteert van de toegenomen informatie en communicatiemogelijkheden. Uitval van een kritische flowmeter, kan het proces verstoren of zelfs gevaarlijke situaties opleveren.

Endress+Hauser ontwikkelde voor dit soort instrumenten de zogenaamde heartbeat-technologie. Instrumenten met deze technologie, waar inderdaad veel flowmeters bij zitten, hebben diagnose-, verificatie- en monitoringfuncties aan boord zodat niet alleen procesinformatie wordt gecommuniceerd, maar ook informatie over de status van het veldapparaat zelf en de invloed hierop van het proces. Deze informatie kan zeer interessant zijn om de degradatie van de veldapparatuur te voorspellen en zo onderhoud uit te voeren voordat deze daadwerkelijk uitvalt. Doordat de apparatuur zelf meer diagnose aan boord heeft, wordt dit zogenaamde predictive maintenance een belangrijke troef in de optimalisatie van het asset management van een fabriek en zijn besturing. Correctief onderhoud kan namelijk het proces verstoren, terwijl preventief onderhoud relatief duur is omdat apparatuur die zijn technische levensduur nog niet heeft overschreden, wordt gereviseerd of soms zelfs vervangen. Apparatuur met heartbeattechnologie aan boord geeft zelf een alarm af als kritische waardes worden bereikt, zodat de onderhoudsdienst tijdig kan ingrijpen.

Dienst Het mooie van de brede ontsluiting van data is dat ook derde partijen, mits ze daarvoor geautoriseerd zijn, toegang kunnen krijgen tot de verzamelde gegevens. Ook Endress+Hauser biedt hiervoor zeer binnenkort cloud-diensten aan waar de data in een veilige omgeving kan worden opgevraagd. Door deze mogelijkheden kunnen service providers het asset management van de site of maintenance manager overnemen.

En daarmee zijn ook weer geheel nieuwe contractvormen mogelijk. De Zwitserse procesautomatiseerder heeft inmiddels al contracten met grote internationale spelers die niet meer betalen voor procesapparatuur, maar

voor de functie vloeistof- temperatuurof bijvoorbeeld drukmeting. Daarmee leggen de asset owners een deel van de verantwoordelijkheid over het functioneren van de procesapparatuur bij de service provider. In dit soort prestatiecontracten ligt een oplossing voor de wegvloeiende specialistische kennis over procesautomatisering, maar ze nemen ook de investeringsdruk weg bij de industriële klant.

Innovatie Inmiddels staat de innovatieratrace niet stil. Met name op het gebied van niveaumeting is de concurrentiedruk groot en troeven partijen elkaar af op het gebied van accuraatheid, snelheid en prestatie. Het gebruik van de tachtig gigahertzfrequentie voor radarmeting was een langgekoesterde mijlpaal die in de branche slechts door één andere concurrent ook is gehaald. Overigens onderscheidt Endress+Hauser zich van deze concurrent door het feit dat de Micropilot FMR6x voldoet aan de SIL-standaard voor veiligheid kritische installaties.

De nieuwe niveaumeter is met name geschikt voor vaste bulkstoffen en met niveaus tot 125 meter met een accuraatheid van 0,5 millimeter, maar natuurlijk ook voor allerhande vloeistof-applicatiesBijkomend voordeel is de beperkte uitstraling van het radarsignaal van drie graden.

Hierdoor is de kans op interferentie met in de opslagsilo of reactor aanwezige systemen minimaal. Nu

het radarsysteem klaar en werkend is, tempert het bedrijf direct zelf de vooronderstelling dat meer altijd beter is. Dat deed ze overigens zeer subtiel door een nog hogere frequentie op te voeren: 113 gigahertz. Dit bleek echter een optelsom te zijn van de totale range die Endress+Hauser biedt op het gebied van radarmeting. Bottomline is dat een niveaumeter in de gigahertzrange net zo waardevol kan zijn als die van tachtig gigahertz, afhankelijk van welk medium moet worden gemeten, in welke omstandigheden met welke accuraatheid.

Spectroscopie Een andere innovatie betreft niet zozeer een nieuwe technologie, maar wel nieuwe toepassingen voor een bestaande. De overname van Kaiser Optical Systems gaf Endress+Hauser toegang tot gespecialiseerde kennis en producten rondom Raman spectroscopie. De techniek die vergelijkbaar is met infraroodspectroscopie maakt het mogelijk de gezondheid van levende organismen te monitoren en de samenstelling van chemische en biologische producten te detecteren. De meetmethode wordt al veelvuldig toegepast in biologische processen, maar Kaiser ontwikkelde ook een toepassing die gasturbines efficiënter maakt. De technologie maakt het mogelijk de samenstelling van het gas voor de turbines te meten waardoor het brandermanagement op de gassamenstelling kan worden aangepast. n

UTILITIES 27 nr. 4 - juni 2017

WATER Evides Industriewater en Huntsman openden

onlangs de warmtekoppeling tussen de koelsystemen van Huntsman en het demiwater van Evides Industriewater. Deze warmtekoppeling geeft een substantiële besparing van fossiele brandstoffen in het petrochemisch cluster in de Botlek. De samenwerking kan een jaarlijkse CO2-besparing van vijftienduizend ton opleveren.

Evides gebruikt restwarmte Huntsman voor demiwater Huntsman Holland-directeur Max van der Meer sprak al tijdens het Watervisiecongres in 2014 de wens uit om restwarmte uit te koppelen naar Evides Industriewater. ‘We kijken gezamenlijk naar koeling van de MDI-1 fabriek met het water dat uit het Brielsemeer wordt gehaald’, zei Van der Meer destijds. ‘Dat leidt tot twee voordelen: wij hebben in de zomer extra koelcapaciteit terwijl Evides zijn water in de winter kan voorverwarmen. Dat leidt uiteindelijk tot een stevige energiebesparing.’

Voorsprong Evides is geen vreemde voor Huntsman. De demiwaterplant (DWP) Botlek staat ook op het Huntsmanterrein en Evides heeft ook het beheer van de proceswaterplant van Huntsman overgenomen.

Die integratie kan niet alleen kostenbesparingen opleveren, maar ook synergievoordelen die voor het milieu goed kunnen uitpakken. Volgens Van der Meer zal de Rotterdamse industrie meer moeten samenwerken om de huidige economische situatie het hoofd te blijven bieden. ‘We hebben het geluk in Rotterdam dat we veel verschillende fabrieken bij elkaar hebben. Moderne chemische parken delen vaak al de uti 28 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

lities en waarom zou dat in Rotterdam ook niet lukken? De Nieuwe Warmteweg is een mooi initiatief waar de overheid in heeft geïnvesteerd. Als we Rotterdam als één geïntegreerd gebied beschouwen kunnen we nog veel meer stromen met elkaar delen of uitwisselen. Wat efficiency betreft lopen we al voorop op de Verenigde Staten, die voorsprong moeten we blijven houden.’

Financiering Het was drie jaar geleden wel de vraag wie uiteindelijk investeert in zo’n voor het milieu gunstige oplossing die niet direct in extra opbrengsten voor Huntsman is uit te drukken. ‘Mijn uitgangspunt is dat wij alleen in de eigen assets investeren en zo staat Evides er volgens mij ook in.

Dat betekent dat er een deel infrastructuur is dat buiten de investeringsbeslissingen van beide bedrijven valt. Ik denk dat daar een mooie overheidstaak ligt om te investeren.’

De woorden van Van der Meer zijn blijkbaar in zowel Rotterdam als Den Haag overgekomen gezien de steun van gemeente Rotterdam en het Ministerie van Economische Zaken. De gemeente Rotterdam en het Ministerie van EZ hebben dit project financieel ondersteund, omdat het nauw aansluit

bij hun doelstellingen voor de energietransitie. Ondernemersvereniging Deltalinqs speelde een verbindende rol tussen de verschillende stakeholders in het project. De koppeling is een prachtig voorbeeld van ketensamenwerking op het gebied van energie efficiency en leidt tot een substantiële verduurzaming binnen de keten.

Restwarmte Evides benut de overtollige warmte van Huntsman voor het opwarmen van gedemineraliseerd water (demiwater). Demiwater is vrij van nutriënten, heeft een lage geleidbaarheid en wordt vooral gebruikt bij de productie van hogedrukstoom. In de wintermaanden moet Evides het innamewater op haar demiwaterfabriek DWP Botlek opwarmen tot minimaal vijf graden Celsius om het zuiveringsproces optimaal te laten verlopen. In de zomer heeft Huntsman juist behoefte aan extra koelcapaciteit.

Door het innamewater van Evides en het koelwater van Huntsman langs een warmtewisselaar te leiden, kunnen beide bedrijven hun water het hele jaar door op de juiste temperatuur houden.

In de winter warmt Huntsman met zijn restwarmte het Brielse Meer Water richting de demiwaterfabriek op, zodat

Evides geen extra stroomverwarming hoeft in te zetten. Door de hogere temperatuur besparen klanten energie bij hun stoomproductie. In de zomerperiode zorgt het water voor extra koeling ten behoeve van Huntsman.

Een mooie, duurzame oplossing waar zowel Huntsman als Evides profijt van hebben.

Evides levert het warmere demiwater aan een groot aantal bedrijven in de Botlek. Met een substantiële besparing van de inzet van fossiele brandstoffen en jaarlijks een flinke CO2-emissiereductie tot gevolg. Niet

Krekt, Programmadirecteur Deltalinqs Energy Forum (DEF), toe. ‘Wij roepen bedrijven op om met Deltalinqs en de partners van het Energy Forum, meer projecten te realiseren.’

als één systeem gaan werken om de klanten van Evides Industriewater ten alle tijden te kunnen bedienen. Volgens planning gaat de DWP Maasvlakte eind 2017 in gebruik.

DWP2 Inmiddels is de bouw van

Afvalwater Intussen staat de samenwerking tussen Evides Industriewater en Huntsman niet stil. Er zijn vergevorderde plannen om de centrale afvalwaterzuivering Botlek (CAB) eveneens op het terrein te vestigen. In 2014 ondertekenden Huntsman, Evides Industriewater en vier andere bedrijven een intentieverklaring voor een afvalwaterzuivering die de afvalwaterstromen van de verschillende sites samenvoegt.

De aangesloten bedrijven profiteren niet alleen van verbeterde efficiency en lagere investeringskosten in een AWZI, maar hebben bovendien geen omkijken meer naar hun afvalwaterbehandeling. De total cost of ownership neemt hierdoor naar verwachting af.

De contractonderhandelingen hiervoor zijn nog gaande. Een voorwaarde voor de CAB is de aanleg van een persriool met een lengte van ongeveer twaalf kilometer. Dit is nog een redelijk complexe exercitie in de redelijk volle leidingenstrook. n

een tweede demiwaterplant (DWP Maasvlakte) in volle gang. Op de Dolfijnweg op de Maasvlakte bouwt RWB de opvolger met een capaciteit van achthonderd kuub demiwater per uur. Ook deze proceswaterfabriek gebruikt Brielse Meer-water als grondstof. Het water wordt voorgezuiverd

Door de hogere temperatuur besparen klanten energie bij hun stoomproductie. alleen bij Huntsman en Evides, maar des te meer bij de afnemers van het verwarmde demiwater.

Duurzame haven Dit project draagt bij aan het realiseren van de afspraken in het Energieakkoord en Rotterdam Duurzaam. Het levert een potentiele reductie op van vijftienduizend ton CO2-uitstoot per jaar.

‘Dit project is een prachtig voorbeeld van publiek private samenwerking naar een duurzame haven’, licht Alice

door een dubbellaags zandfilter in combinatie met een flotatieproces.

Het voorbehandelde water passeert eerst een onthardingsstap. Hier wordt de hardheid verlaagd om scaling op de membranen te verminderen. In de omgekeerde osmose-installatie (RO) worden vervolgens de mineralen verwijderd. Het ruwe demiwater wordt vervolgens in een ionenwisselaar (mengbedfilter) ontdaan van de laatste sporen aan mineralen. De twee demiwaterplants moeten uiteindelijk

UTILITIES 29 nr. 4 - juni 2017

product & oplossing DIGITALE ULTRASONE FLOWMETER Siemens brengt met de Sitrans FS230, een combinatie van de Sitrans transmitter FST030 en Sitrans FSS200 clamp-onsensoren, de volgende generatie digitale ultrasone clamp-on flowmeters op de markt. Deze ruisongevoelige en nauwkeurige flowmeter is geschikt voor omgevingen waarin een kwalitatief hoogwaardige debietmeting van vloeistoffen vereist is. Daartoe behoren bijvoorbeeld water- en afvalwaterbehandeling, energiecentrales, de voedings- en drankensector, alsmede de chemische en farmaceutische industrie.

De transmitter Sitrans FST030 is uitgerust met een Digital Sensor Link, die het signaal in het vroegst mogelijke stadium van de meting digitaliseert. Dit zorgt voor een optimale signaal-ruisverhouding. Door zijn 100 Hz signaalverwerking (updatesnelheid) en dankzij het geïntegreerde PerformancePLUS-algoritme herkent de transmitter zelfs de kleinste veranderingen in het debiet met een onveranderd grote nauwkeurigheid van 0,5 tot één procent en een uiterst stabiel nulpunt. Het gepatenteerde “upstream en downstream configuratie menu” beschrijft de meest uiteenlopende ongunstige configuraties en compenseert

automatisch de daaruit voortvloeiende meetonzuiverheden in beide flowrichtingen. Daarnaast biedt de Sitrans FST030 uitgebreide simulatie- en diagnosefuncties. Veranderingen in de signaalkwaliteit, de geluidssnelheid en de temperatuur, alsmede in het vloeistoftype en de luchtinslag worden gedetecteerd en aan de gebruiker getoond. Dit vergroot de transparantie van het proces en vereenvoudigt in aanzienlijke mate het preventief onderhoud. www.siemens.com/fs230

KIJKGLAZEN OLIEKWALITEIT

Vaak komen problemen met betrekking tot de oliekwaliteit in een systeem pas aan het licht bij de jaarlijkse olie-analyse. Dagelijks inspecteren, is dus geen overbodige luxe. Hiervoor zijn handige oliekijkglazen verkrijgbaar.

Door regelmatig een blik door zo’n inspectiekijkglas te werpen, kunnen problemen al in een vroeg stadium 30 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

worden opgemerkt.

Neem de 3-D BullsEye van Des-Case.

Een handig driedimensionaal kijkglas voor inspectie van de olie op tandwielkasten, pompen en opslagtanks.

Bestaande kijkglazen kunnen eenvoudig door deze uitvoering worden vervangen. Het 360 graden zicht op de olie geeft direct een beeld van de

helderheid en kleur. Het materiaal van deze kijkglazen is UV-bestendig, dus zonlicht beïnvloedt de waarneming niet. De dikte van het materiaal maakt het 3-D kijkglas robuust en bestand tegen schokken.

Er zijn ook kijkglazen die onderin een oliereservoir worden geplaatst. Het is dan goed zichtbaar of er zich verzameld vrij water onderin het reservoir bevindt. Als dat zo is, dan kan dit via het Drainport-kijkglas worden afgetapt.

Uiteraard is de bodem van het oliereservoir niet de meest geschikte plaats om een oliemonster te nemen. Hier verzamelt zich immers het vervuilde en vrije water. Maar soms is er nu eenmaal geen ander monsternamepunt aanwezig. Dan kan daarvoor het Drainport Oil Sight Glass worden gebruikt.

Deze zijn in vele uitvoeringen beschikbaar, voor systemen met temperaturen tot >200 graden Celsius en met diverse aansluitmaten. www.hitma-filtratie.nl

LAAGOHMIGE WEERSTANDTESTER De Megger DLROHDX is een veelzijdig en robuust instrument voor het testen van verbindingen. Met een teststroom van maximaal 10A wordt de elektrische weerstand van een verbinding gemeten met een resolutie vanaf 0,1 micro-Ohm. Het toestel is geschikt voor diverse applicaties zoals fabrikanten en gebruikers van generatoren, elektromotoren, schakelaars, relais, accu’s en ups, maar ook de vliegtuigindustrie, spoorwegen, scheepvaart, energie distributie, defensie en

duurzame energie (windmolens). De DLRO10HDX biedt verschillende testmethodes en een ruim geheugen voor opslag van 200 testresultaten.

Deze testresultaten kunnen worden gedownload naar de optionele PowerDB software. Doordat het instrument is uitgerust met een krachtige accu en de behuizing bestaat uit een stevige draagkoffer (IP54 met open deksel en IP65 met gesloten deksel) kan het toestel op vrijwel alle plaatsen worden ingezet. www.euro-index.nl

4-INCH RVS BRONPOMP De UPAchrom-100-serie van KSB leent zich voor watervoorzienings- en bevloeiingstoepassingen alsook voor gebruik in kleinere systemen voor daling van het grondwaterpeil. De maximale opvoerhoogte bedraagt 550 meter, de maximale capaciteit ligt op 21.500 liter per seconde.

Het rendement van de hydrauliek voldoet aan de hoge eisen van de ErP-richtlijn en heeft een MEI-waarde (Minimale Efficiëntie Index) van meer dan 0,40. Dankzij de certificering conform de Franse (ACS) en Amerikaanse (NSF) normen, kunnen de pompen veilig worden ingezet in drinkwatertoepassingen. Alle pomponderdelen zijn vervaardigd van roestvaststaal. De aggregaten hebben een robuuste constructie en zijn geschikt om water met een vastestof-gehalte van vijftig gram per kubieke meter te verpompen. Een geïntegreerde en hydraulisch geoptimaliseerde terugslagklep voorkomt leegloop van de persleiding bij het uitschakelen van

het aggregaat. Dat verkleint de kans op schade die door terugloop van de pomp kan ontstaan.

Voor de aandrijving kan worden gekozen uit watergevulde busmotoren met een maximaal vermogen van 7,5 kW of herwikkelbare onderwatermotoren met vermogens tot max. 18,5 kW voor zeer grote opvoerhoogten. Alle aggregaten zijn voorzien van zelfinstellende axiaallagers en drukvereffeningsmembraan waardoor ze volledig onderhoudsvrij zijn. Ruim gedimensioneerde tussenlagers in iedere pomptrap voorkomen mogelijke asafwijkingen. De speciale constructie garandeert niet alleen een optimale smering van de lagervlakken maar maakt ook horizontale installatie of inbouw onder een hoek mogelijk. www.ksb.nl

INDUSTRIËLE BOILERS Aggreko heeft twee nieuwe industriële boilers toegevoegd aan zijn assortiment huurapparaten voor betrouwbare, spaarzame verwarming en warmwa-

tervoorzieningen. De 250 kW en 500 kW boilers leveren temperaturen tussen 20°C en 90°C bij een druk tot 10 bar. De nieuwe eenheden hebben

geavanceerde tweetrapsbranders, 3-weg klep en een intelligente regeling voor optimale temperatuurbeheersing en minimaal brandstofverbruik met lage emissies.

Ze zijn opgenomen in een compacte behuizing, zodat ze eenvoudig vervoerbaar zijn en maar weinig ruimte op de locatie van de klant nodig hebben. De boilers van Aggreko zijn ideaal voor gebruik bij diverse HVAC-toepassingen, waaronder tijdelijke verwarming, warmwatervoorziening, verwarmen van diverse ruimtes, procesverwarming, testen van warmtebelasting en inbedrijfstelling van vloerverwarming. www.aggreko.com

UTILITIES 31 nr. 4 - juni 2017

ENERGIE In het Energieakkoord is overeengekomen dat

vanaf 2026 geen subsidies meer zullen worden verstrekt voor de aanleg van windparken. De trenddaling van de aanbesteding van Borssele 1 en 2 van respectievelijk DONG en Shell belooft een versnelling van die subsidiegrens. In Duitsland is inmiddels al een windpark aanbesteed met een invoedingstarief van 0 cent. Wellicht biedt deze ontwikkeling ook mogelijkheden voor de Nederlandse windparken.

Tekst: Sophie Dingenen, Margot Besseling en Sharon van de Kerkhof, Bird&Bird LLP

Ontwikkeling offshore wind in stroomversnelling Op basis van de Richtlijn Hernieuwbare Energie dient de Nederlandse overheid onder andere na te streven dat minimaal veertien procent van het totale energieverbruik in 2020 op duurzame wijze wordt opgewekt. Om deze doelstelling te behalen is in het Energieakkoord van 6 september 2013 afgesproken dat het operationele offshore windvermogen dient toe te nemen tot 4450 megawatt in 2023. Dit betekent een toename van 3.450 megawatt in een periode van tien jaar. Om deze toename te realiseren berekende het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) dat de overheid achttien miljard euro dient uit te trekken om investeringen in windenergie op zee aantrekkelijker te maken voor marktpartijen. Dit bedrag zal gefaseerd worden uitgekeerd over een periode van vijftien jaar. Rekening houdende met het feit dat het na het afgeven van een subsidiebeschikking nog een aantal jaren duurt voordat er daadwerkelijk met de exploitatie van een windpark zal worden aangevangen, zal de SDE-subsidie verspreid over de jaren 2019–2037 worden uitgekeerd.

De benodigde financiële ondersteuning voor het bouwen en exploiteren van offshore windparken wordt voorals 32 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

nog door de Nederlandse overheid geboden via subsidies op basis van het programma Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+).

Tenderprocedure Het ontstaan van een offshore windpark kan worden onderscheiden in vier fasen: vergunning, ontwerp, constructie en operatie. De SDE+ subsidie wordt toegekend op basis van een tenderprocedure. Via een tenderprocedure wordt bepaald welke marktpartij aanspraak maakt op de vergunning voor het bouwen en exploiteren van het windpark. Voorheen handelde de Nederlandse overheid nog reactief door het indienen van een subsidie- en vergunningaanvraag aan marktpartijen over te laten, waar de overheid dan vervolgens op reageerde.

Tegenwoordig speelt de overheid een actieve rol in het bepalen van de omvang van de tenderprocedure.

In een zogenoemd kaderbesluit stelt de overheid de locatie van het windpark vast en bepaalt onder welke voorwaarden een offshore windpark kan worden gerealiseerd. De door de overheid gestelde voorwaarden zijn vastgesteld op basis van diverse onderzoeken die op verzoek van de

overheid worden uitgevoerd, onder andere met betrekking tot bodem, wind en watercondities ter plaatse van de kavel. De Nederlandse overheid wijst aldus een kavel aan, draagt zorg voor een gedegen voorbereiding en daaropvolgend mogen marktpartijen biedingen uitbrengen. De overheid heeft hiervoor gekozen om de investeringen in duurzame energie aan te moedigen. Door geïnteresseerde partijen te voorzien van deze uitgebreide informatie wordt het eigen risico van de marktpartijen tot de toekenning van de subsidie aanzienlijk beperkt.

Het tenderbedrag per kilowattuur maakt de marktpartij op het subsidieaanvraagformulier kenbaar. Nadat beoordeeld is op of de aanvragen volledig zijn ingediend, worden de aanvragen tot SDE-subsidie en windvergunning getoetst op haalbaarheid. De marktpartij met de laagste prijs voor de aanleg en exploitatie wordt tot winnaar verkozen van de tender.

De winnaar krijgt de SDE-subsidie toegekend waarmee hij gedurende de eerste vijftien jaar van de exploitatie van het windpark een subsidieaanspraak krijgt. Met de term ‘subsidie’ wordt gedoeld op het SDE-tarief per megawattuur voor de door het park

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

geproduceerde stroom. De SDE+ subsidie compenseert het verschil tussen de kostprijs van de offshore windenergie en de marktprijs van de geleverde energie. De subsidie-inkomsten vangen pas aan vanaf het moment dat de exploitatie van het windpark start.

Naast de subsidieaanspraak verkrijgt de winnaar van de tender ook een windvergunning voor een periode van dertig jaar. De verkrijger van de windvergunning heeft het exclusieve recht om op een specifiek kavel een windpark te bouwen en te exploiteren.

Zonder windvergunning is het dus verboden een windpark te bouwen of te exploiteren. Bovendien geldt dat slechts één vergunning kan worden afgegeven voor één kavel.

Verplichting Het tenderbedrag per kilowattuur is in beginsel doorslaggevend voor het aanwijzen van een winnaar van de tender. Marktpartijen dienen echter ook aan een aantal aanvullende eisen te voldoen. Zo dient de aanvrager aannemelijk te maken dat bouw en exploitatie van het windpark aanvangen binnen vier jaar na het verstrekken van de vergunning. Het eigen vermogen dient bovendien minimaal tien procent van de totale investerings-

kosten te bedragen en partijen dienen in staat te zijn een tweetal bankgaranties te verstrekken; tien miljoen euro ten tijde van de aanvraag en een vervangende garantie van 35 miljoen euro vóór het einde van het eerste jaar.

Op basis van artikel 61 lid 1 Besluit SDE is de winnaar van de tender, als ontvanger van de subsidie, verplicht het windpark binnen een bepaalde termijn in gebruik te nemen. Deze termijn is in het Energieakkoord vastgesteld op vier jaar. Lid 3 van artikel 61 Besluit SDE stelt vervolgens dat bij ministeriële regeling kan worden bepaald dat de subsidieverlening enkel wordt verleend indien de winnaar van de tender en de Nederlandse overheid een uitvoeringsovereenkomst tekenen binnen enkele weken na de subsidietoekenning. Indien een dergelijke uitvoeringsovereenkomst niet wordt afgesproken krijgt de subsidieverlening geen rechtskracht. Uit de uitvoeringsovereenkomst vloeit de verplichting voort om het windpark tijdig te bouwen en exploiteren, in overeenstemming met de termijn zoals vastgesteld in art. 61 lid 1 Besluit SDE. Indien de winnaar van de tender het windpark niet tijdig in gebruik neemt, is de winnaar een boete ter hoogte van 0,2

procent van het beschikte bedrag verschuldigd aan de Nederlandse overheid. Voor iedere daaropvolgende maand dat de exploitatie van het windpark nog niet is begonnen is de winnaar van de tender wederom 0,2 procent van het maximale subsidiebedrag verschuldigd, met een maximum boete van twee procent. Op basis van de uitvoeringsovereenkomst is de overheid gemachtigd de boetes te innen door het inroepen van de door de winnaar verstrekte bankgarantie.

Voorgaande sanctie is door de overheid gesteld om niet-serieuze partijen af te schrikken om mee te dingen naar de SDE-subsidie.

Daling Hoewel de geschiedenis met betrekking tot tenders voor windparken maar een korte tijdspanne omvat, hebben zich al opzienbarende ontwikkelingen voorgedaan. In 2015 is de eerste SDE-tender van het Borssele windpark, goed voor een opbrengst van zevenhonderd megawatt, toegewezen aan het Deense bedrijf DONG Energy. De bouw en exploitatie van de derde en vierde kavel van het Borssele windpark zijn toegewezen aan een consortium van Shell, Van Oord, Eneco en Mitsubishi/DGE.

UTILITIES 33 nr. 4 - juni 2017

Waar de winnaars van de eerste tenders de subsidietoekenning en windvergunning nog met een subsidieprijs van 72,70 euro per megawattuur in de wacht sleepten, is de laatste tender door het consortium gewonnen met een prijs van 54,50 euro per megawattuur. Een verdere verlaging van de prijs werd tot voor kort voor onmogelijk gehouden.

In Duitsland is het ENBW echter gelukt een tender te winnen op basis van een invoedingstarief van 0 cent per kilowattuur. ENBW zal aldus een gedeelte van het He Dreiht windpark, dat in totaal 1.490 megawatt omvat, bouwen en exploiteren zonder subsidieondersteuning van de Duitse staat.

Hierbij verdient wel opmerking dat de Duitse tenderprocedure op andere wijze is ingericht dan de Nederlandse procedure. De tender voor het He Dreiht windpark was de eerste tender sinds een herziening van de tenderprocedure in Duitsland waarin verschillende offshore windprojecten, die reeds op de planning stonden van windparkontwikkelaars, van verschillende omvang tegen elkaar opbieden.

Binnen het totale vermogen dat wordt getenderd, mogen partijen elk voor hun eigen omvang tegen elkaar opbieden. Een invoedingstarief van 0 cent per kilowattuur werd voor onmogelijk gehouden. Er werd dan ook gesproken van een historisch moment.

Vele deskundigen hebben zich gebogen over de vraag hoe het mogelijk is een windpark te bouwen zonder subsidie.

Een belangrijk aspect is dat het windpark pas over acht jaar zal worden gebouwd, waardoor ENBW naar eigen zeggen rekening kon houden met toekomstige technologische ontwikkelingen en verdere kostprijsdalingen.

Bovendien heeft ENBW reeds twee windparken in bezit welke dichtbij het nog te ontwikkelen windpark He Dreiht gelegen zijn, waardoor ENBW schaalvoordelen geniet ten opzichte van concurrerende marktpartijen. Een lage rente, de daling van staalprijzen en de grote omvang van het door ENBW te bouwen en te exploiteren windpark (900 MW) worden verder nog van belang geacht.

De afgelopen jaren is gebleken dat de financiering van windparken zich op verschillende wijzen presenteert.

Naast een volledige balansfinanciering door energiebedrijven, wordt de bouw en exploitatie van windparken ook vaak gefinancierd door middel van eigen vermogen van een consortium met gedeeld eigenaarschap, en aldus verspreiding van risico, en worden projecten steeds vaker gefinancierd met vreemd vermogen. Niet alleen ondernemingen die actief zijn in de energiesector, de traditionele energiebedrijven, dingen mee in de tenderprocedures, ook institutionele beleggers,

projectontwikkelaars en commerciële banken kiezen steeds vaker voor investeringen in duurzame energie.

Toekomst In het Energieakkoord is overeengekomen dat vanaf 2026 geen subsidies meer zullen worden verstrekt voor de aanleg van windparken.

Naar aanleiding van de ontwikkelingen in Duitsland lijkt de periode van een subsidievrije aanleg van windparken echter eerder aan te breken. Hoewel het te vroeg is om te concluderen dat een invoedingstarief van 0 cent ook in Nederland spoedig zal worden bereikt, gezien het verschil in toepassing van de tenderprocedures, bieden de omvang van de nog te tenderen windparken in Borssele en Hollandse Kust Zuid Holland (allen zevenhonderd megawatt) en lage rentes een goede bodem om windparken goedkoper dan ooit te kunnen bouwen en exploiteren in Nederland. Voorwaarde is uiteraard wel dat er voldoende financiële middelen voor handen zijn om de windparken te kunnen realiseren, maar op basis van de huidige diversiteit van geïnteresseerde marktpartijen en de lage rentes voor het verkrijgen van vreemd vermogen lijkt het aan financiële middelen niet te ontbreken. ■

MARKET REVIEW WATER

PRODUCTEN

UVAR Holland B.V. Enviro Chemie b.v.

Waarderweg 52 C 2031 BP HAARLEM Tel: +31 (0)23 - 542 69 13 Fax: +31 (0)23 - 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Waterfiltratie en Bermad afsluiters Griendweg 51 3295 KV ’S-GRAVENDEEL Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0) 78 673 1477 Fax: +31 (0) 78 673 4557 info@uvar.nl www.uvar.nl

GAS

PRODUCTEN

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

Grünbeck Waterbehandeling B.V. De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 info@gruenbeck.nl www.gruenbeck.nl

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000 JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

OVERIG Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 242 5255 Fax: +31 (0)74 243 4880 info@jotem.nl www.jotem.nl

Advertentie-index Endress + Hauser b.v. .............................................................. 2 Evides n.v............................................................................... 18 Imbema Holland b.v. .............................................................. 10 Logisticon Water Treatment b.v. ............................................. 20 MODELEC Data-Industrie b.v. ................................................ 40 Pathema ................................................................................. 34 PennWell Corporation ........................................................... 24 Amsterdam RAI | International Exhibitions ............................. 4 Santon Circuit Breaker Services b.v........................................ 10 Tensing .................................................................................. 39

36 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

DIENSTEN

DDM Demontage Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

agenda 22 juni Amsterdam ArenA managementproducties.com

Nationale CO2 Conferentie

Ook u bent van harte welkom op hét CO2 ontmoetingsplatform voor de industrie.

Donderdag 22 juni hoort u toonaangevende directeuren van o.a. Shell, ArcelorMittal, Statoil, AEB Amsterdam en Ocap. Centraal staan de investeringsbeslissingen, concrete projecten en de haalbaarheid van de business case. Naast de laatste inzichten in marktkansen ontmoet u ruim 100 collega’s uit de industrie in Amsterdam.

Industriële koel- en ketelwaterbehandeling 26 juni Pathema, Tilburg mastersofindustry.nl

Tijdens deze Masters of Industry toont Mark Boeren (directeur Pathema en Water Innovator of the Year 2017) hoe de Industrial Vortex Generator koelwater kan behandelen zonder inzet van chemicaliën. Nienke Koeman (onderzoeker bij KWR) geeft inzicht in de resultaten van het onderzoek dat zij deed naar de conditionering van koelwater bij open recirculerende systemen.

Erasmus Energy Forum 28 - 29 June 2017 Erasmus Universiteit Rotterdam erasmusenergyforum.com

Op het Erasmus Energy Forum komen industriële leiders, beleidsmakers, internationale investeerders en academici samen voor constructieve debatten over de toekomst van de energiemarkt. De focus bij die debatten ligt op decarbonisatie van de maatschappij en de industrie, transitiepaden naar duurzame stadsomgevingen, de financiering van emissievrije energie en technologische perspectieven voor versnelling van schone energieproductie.

Pumps & Valves 4-5 oktober Rotterdam Ahoy easyfairs.com

Na drie edities wordt de community van Pumps & Valves alsmaar groter en groter.

Het event bewijst zich dan ook steeds meer als het ‘must attend’ niche event. Zo is er niet alleen een groei in de bezoekersaantallen, maar naast bezoekers uit de procesindustrie maken ook bezoekers uit het watersegment en de maritiem & offshore een opmars naar de beurs.

Energie 2017 10 – 12 oktober Brabanthallen, Den Bosch energievakbeurs.nl

Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform gericht op duurzame energieopwekking en energiebesparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen, live demonstraties en waardevolle contacten. Binnen Vakbeurs Energie is een specifiek platform ingericht: Energie & Industrie. Dit platform krijgt een eigen inhoudelijk programma en aparte presentaties op de beursvloer.

Aquatech Amsterdam 31 oktober – 3 november Amsterdam RAI aquatechtrade.com

Dit jaar is het weer tijd voor de internationale beurs voor proces-, drink- en afvalwater Aquatech. De beurs is tevens de aftrap van de Amsterdam International Water Week (AIWW). De afgelopen editie kende een uitgebreid kennisprogramma, een innovatielab, diverse landenpaviljoens, de industrial user experience en diverse Aquastages.

Industrie & Energie 2017: Versnellen.

12 december 2017 FME Zoetermeer utilities.nl

De industrie wil zijn CO2-uitstoot terugdringen en claimt zijn rol in de energietransitie. De energiegrootverbruikers committeerden zich onlangs nog aan een extra energiebesparing van negen petajoule. Het huidige tempo van energie- en CO2-besparing is echter te laag om de CO2-uitstoot naar het niveau terug te dringen dat in het klimaatakkoord in Parijs is afgesproken. Versnellen is dan ook de enige optie. Versnellen door doorbraakinnovaties die de wereld van moleculen en elektronen met elkaar verbinden.

Versnellen door harmonisatie van wet- en regelgeving en financieringsmodellen.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 4 - juni 2017

IN

HE T VOLG E N DE

U T I LI T I E S

5 V E R S C HI JNT

I N

N UM M E R S EPT EMB ER

Thema: Stoom en war mte

Stoomsamenwerking

Stoom uit restwarmte

BDV Ede maakt stadswarmte van snoeihout uit de bossen.

HSV Moulded Foam Group, dat eveneens in Ede is gevestigd, maakte een koppeling met de installatie van BDV. Dit is niet alleen goedkoper, maar ook duurzamer. Deze toevallige samenwerking is een goed voorbeeld van de synergie die kan worden gehaald als bedrijven buiten de eigen bedrijfsgrenzen kijken.

Een consortium bestaande uit RGS Development, Tata Steel, ECN, ENGIE en Ontwikkelingsbedrijf NHN kreeg een Demonstratie energie-innovatie subsidie (DEI) toegewezen voor het initiatief ‘Waste Radiation Heat to Power and Steam’ (WRAPS). Het Ministerie van Economische Zaken stelt met Topsector Energiesubsidie in totaal 1,5 miljoen Euro beschikbaar voor het project, dat ten doel heeft om energie uit industriële restwarmte te halen.

Duurzame stoom Cargill heeft zich ten doel gesteld om in 2020 zo’n achttien procent van zijn energieverbruik met renewables in te vullen. Deels gebeurt dat al. Zo gebruiken ze in Brazilië vaak houtpellets of bagasse, de vezelfractie van suikerriet, voor de productie van stoom in een biomassacentrale. Nu is het verbranden van fiberfracties van sojabonen of cacao niet hetzelfde als het verbranden van hout. Het bedrijf bouwde een pilotinstallatie in Amsterdam die de lastige fiberfracties met een hoger rendement en minder vervuiling kunnen stoken.

38 UTILITIES nr. 4 - juni 2017

THEMA'S 2017 6 Energie-inkoop en balancering Energietechnologie en innovatie - vakbeurs Energie 7 Energie- en waterscenario’s voor 2020 - Aquatech 2017 8 Offshore gas en wind

Innovatie: water uit de kraan Maak je utility klaar voor de toekomst!

De digitale transformatie verandert de verwachtingen in onze samenleving. Hoe blijf je voldoen aan de hogere eisen die klanten stellen?

Alleen geografische informatie geeft het operationeel en strategisch inzicht dat nodig is om verwachtingen te overtreffen. Het geeft grip op de groeiende wens van klanten.

Excelleer! Optimaliseer de samenwerking tussen collega’s. Minimaliseer de impact van leveringsincidenten door een snellere reactietijd en het tijdig informeren van klanten.

Tensing biedt één geïntegreerde oplossing die de bekende patronen van asset management en ruimtelijke en geografische analyses ondersteunt.

Zo bereiden we water- en energiebedrijven voor op de toekomst!

Digitale transformatie

Online samenwerken Real-time data integratie

Energietransitie 1

Innovatiesprints

2

Implementatie

3

Beheer en onderhoud

Samen doorlopen we Agile innovatiesprints voor efficiënte ontwikkeling en optimale benutting van alle kansen.

Onze professionals, van architect tot ontwikkelaar, zorgen dat alles slim wordt geïmplementeerd in jouw utility.

Na implementatie ondersteunen we je graag bij het beheer en onderhoud. Zo blijft je utility klaar voor de toekomst!

Bekijk de voordelen van onze oplossing op:

gis.nl/tensing-unm Maak een afspraak met onze specialist:

Dave Laurier DLaurier@tensing.com 06 - 467 109 31

Betrouwbare en veilige Remote Access; onze geschiedenis én toekomst.

WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare Remote Access oplossingen. Zo hebben wij alleen al in Nederland tienduizenden analoge industriële modems van WESTERMO geleverd, waarvan er nog vele in gebruik zijn. De opgedane kennis van toen is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te configureren oplossingen te ontwikkelingen voor een nieuwe generatie Remote Access als LTE/4G, ADSL en VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop; dit geldt toch ook voor uw installaties?

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl