Utilities 4 2018 by Industrielinqs

UTILITIES NUMMER 04 - juni 2018 â&#x20AC;˘ ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Innovatie op snijvlak biologie en technologie Potentieel restwarmte nog niet volledig benut Emmtec verkent onbalansmarkt www.utilities.nl

Koelwater behandeling voor NU en de TOEKOMST

• Best beschikbare techniek • Chemicaliën vrij • Continue monitoring • Complete water behandeling

• ROI < 4 jaar • Legionella preventie • Duurzaam

Holland Water - Marktleider en Expert op het gebied van Koper- en Zilverionisatie voor drink- en koelwater.

www.hollandwater.com

Inhoud

8 Interview Opvallend genoeg gaat een gesprek met Mark van Loosdrecht over technologie en innovatie in de waterketen meer over de implementatie van die innovaties dan over de technologie zelf. De complexiteit van de waterketen vraagt in de praktijk namelijk om een lange adem. Gelukkig is met het succes van Nereda het bewijs inmiddels geleverd dat geduld loont.

Corrosie onder isolatie

Benut potentieel restwarmte

Het kwam de industrie en de energiebedrijven de afgelopen jaren niet goed uit om heel veel aandacht te besteden aan corrosie onder isolatie (COI) ondanks dat met het fenomeen productieverlies, vervuiling en zelfs gewonden gepaard kunnen gaan. Nu de industrie weer positieve cijfers laat zien, moeten alle zeilen worden bijgezet.

Het energiebesparingspotentieel in de Nederlandse industrie is groot. Restwarmtebenutting en thermische energiebesparing in de industrie kunnen substantieel bijdragen aan CO2-reductie en zijn kosteneffectiever, in termen van euro per ton vermeden CO2, dan gesubsidieerde duurzame bronnen als zon en biomassa.

Waarde brijn ontsloten

Legionellabestrijding zonder chemicaliën

Energiewet

Waar water wordt gezuiverd of ingedikt, ontstaan automatisch brijn. Dit mengsel van zouten, mineralen en water is nu nog een probleemstroom. Een consortium van bedrijven en onderzoeksinstituten probeert het probleem om te buigen in een kansrijke bron van calcium, magnesium en zout.

Koper- en zilverionen hebben een bacteriologische afdodende werking. Wie de ionen in de juiste verhouding toevoegt aan drink- of proceswaterinstallaties doodt niet alleen aanwezige bacteriën, maar verstoort ook de reproductie van deze bacteriën en breekt de biofilm af. En dat zonder het gebruik van chemicaliën of noodzakelijke productiestop.

De transitie naar een duurzame energievoorziening heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen. De markt zoekt naar ruimte voor nieuwe ontwikkelingen en innovaties. Om deze ontwikkelingen te steunen en te stimuleren dient de wetgever de huidige energiewetgeving hierop aan te passen. Op 3 april 2018 is daarvoor een belangrijke eerste stap gezet met het aannemen van de Wet voortgang energietransitie (Wet VET).

Commentaar ...................................... 5 Trending news ................................... 6

Technologie & Innovatie ................. 12 Product & oplossing ....................... 28

Agenda ............................................. 37 In het volgende nummer................. 38

UTILITIES 3 nr. 4 - juni 2018

BROUGHT TO YOU BY POWER-GEN & DISTRIBUTECH

Register now for savings on visitor conference delegate rates Visit the registration page on www.electrify-europe.com to find out more

19 -21 • JUNE • 2018 MESSE WIEN | VIENNA | AUSTRIA

DISCOVER THE TECHNOLOGIES THAT ARE CHANGING THE ELECTRICITY INDUSTRY WHO WILL YOU MEET? Thousands of innovators and thought-leaders

WHAT WILL YOU LEARN? How the latest trends and technologies affect you

WHY SHOULD YOU ATTEND? To be inspired to evolve and adapt your business

Get inspired and energized at Electrify Europe with free to attend presentation arenas, thought provoking keynote, plenary and conference sessions plus unrivalled networking opportunities on the busy exhibition floor. For further information please visit www.electrify-europe.com

Legal & Regulatory Foundation Partner:

Owned and Produced by:

Presented by:

Scientific Research Partner:

CIRCULAIRE INDUSTRIE WIL SUBSIDIE

Natuurlijk doe je het nooit goed als overheid. De een roept dat subsidie nodig is om innovatie te versnellen terwijl de ander zegt dat dit alleen maar de markt verstoort. Waarschijnlijk ligt zoals altijd de waarheid in het midden, maar dat de overheid zorgvuldige afwegingen moet maken, is duidelijk. Eerst maar even het pronkstuk van het Nederlandse energiebeleid: de subsidieloze aanbesteding van offshore wind. Vele zuurpruimen die meenden dat windenergieprojecten nooit op zichzelf zouden kunnen staan, worden nu op hun nummer gezet. Ik weet ook wel dat de socialisering van de aanlanding van offshore wind nog steeds een vorm van overheidssteun is, maar het aanleggen van infrastructuur is ook de klassieke taak van overheden. In een gesprek met Mark van Loosdrecht kwamen vooral de nadelige gevolgen van subsidie naar voren. Doordat subsidie wordt verleend aan het vergassen of vergisten van biomassa, overstijgt biomassa de marktwaarde. En dat pakt weer negatief uit voor hoogwaardigere toepassingen van de biologische koolstofbronnen zoals biopolymeren. Een aantal van deze producten zouden al tegen concurrerende marktprijzen kunnen worden geproduceerd als de grondstofprijs niet onder druk stond. Van Loosdrecht ziet het liefste dan ook de subsidie zo snel mogelijk verdwijnen zodat de markt haar werk kan doen. De basisvraag is dan ook waar subsidie een markt kan creëren die anders nooit tot wasdom zou zijn gekomen en waar subsidie juist die markt tegenhoudt. De industrie, maar ook publieke partijen zoals de waterschappen die hun eerste schreden zetten in de circulaire economie kunnen wat financiering betreft wel

De basisvraag is waar subsidie een markt kan creëren die anders nooit tot wasdom zou zijn gekomen en waar subsidie juist die markt tegenhoudt.

wat ondersteuning gebruiken. De principes van een circulaire economie liggen zover af van de huidige situatie dat het even kan duren voordat de maatschappij, de economie, de technologie en het bestuurlijk kader is aangepast aan de nieuwe werkelijkheid. De energiewereld heeft wat aangaat de duurzame transitie een leidende positie genomen en nu komen de grondstoffen daar achteraan. Het mooie is dat die twee werelden straks bij elkaar komen en elkaar aanvullen. Zover is het echter nog niet. En dus zouden circulaire systemen financieel moeten worden ondersteund terwijl marktbarrières worden geslecht. Dat is geen eenvoudige opgave, maar wel een noodzakelijke. Een klimaatminister kan zich daar in vastbijten en leiderschap tonen door de energietransitie te koppelen aan de circulaire economie.

David van Baarle, hoofdredacteur van het Utilities Platform

Colofon achttiende jaargang nummer 4 - juni 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Mark Elderman, Izak Boot,Sophie Dingenen, Margot Besseling.

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 4 - juni 2018

Trending news op www.utilities.nl

Elektrificatie leidt tot stijging gasvraag Overstappen op elektrisch verwarmde huizen en transport via elektrisch aangedreven vervoermiddelen zijn twee belangrijke maatregelen om de CO2-uitstoot in Nederland terug te dringen en ons land minder afhankelijk te maken van fossiele energie zoals het Groningse aardgas. Dat zal leiden tot een sterke toename van de vraag naar elektriciteit. In het meest vooruitstrevende scenario van volledige elektrificatie van verwarming en transport komt dat neer op een stijging van 50 procent in 2050. Een behoefte waarin ons land paradoxaal genoeg juist door gascentrales zal moeten worden voorzien. Dat concluderen hoogleraren Machiel Mulder en José Luis Moraga González van

de Rijksuniversiteit Groningen in een onderzoek in opdracht van het Centre on Regulation in Europe.

Uitdagingen onbekende stoffen in Staat van het Water Minister Van Nieuwenhuizen van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stuurde de Staat van Ons Water naar de Tweede Kamer. In het rapport staat dat er zo’n 130 acties in gang zijn gezet om de waterkwaliteit verder te verbeteren en drinkwatergebieden nog beter te beschermen. Daardoor komen er minder nutriënten, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten in het water terecht. Uitdagingen voor het Nederlandse waterbeleid liggen bij de nieuwe onbekende stoffen die onder meer in de industrie worden gebruikt. Een voorbeeld is GenX dat vrijkomt bij de productie van anti-aanbak materialen.

Wiebes stelt emissiereductiedoelen industrie bij De subsidieloze aanbesteding van offshore windparken is een meevaller waar minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat eerder geen rekening had gehouden. En dat is goed nieuws voor de industrie, die waarschijnlijk maar 7,2 megaton in plaats van achttien megaton CO2 zou moeten afvangen en opslaan (CCS). In het regeerakkoord is een verdeling gemaakt van de bijdrage die vanuit de verschillende sectoren moet worden geleverd om 49 procent CO2-reductie te bereiken. De in het regeerakkoord geformuleerde opgave was echter gebaseerd op cijfers uit de NEV 2016. Sindsdien heeft het klimaat- en energiebeleid zich binnen en buiten Nederland verder ontwikkeld en zijn verschillende technieken aanzienlijk goedkoper geworden. Het verschil van elf megaton wordt verklaard door een daling van vijftien megaton door de subsidieloze aanbesteding van wind op zee. Mede hierdoor blijken de kosten van een aantal zon- en wind-opties op basis van nieuwe inzichten onder de kosten van een aantal CCS-opties te duiken.

6 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

Chemelot gaat voor klimaatneutrale chemiesite in 2050

Interesse in German LNG Terminal German LNG Terminal, een

Chemelot ontvouwde haar

samenwerking tussen Gasunie,

plannen en ambities voor

Vopak en Oiltanking, heeft

een klimaatneutrale site in

bekend gemaakt dat er brede

2050. Door aardgas en nafta

interesse is onder bedrijven in Duitsland voor het beoogde

gedeeltelijk te vergroenen, en over te stappen op duur-

dienstenpakket van German LNG Terminal, de geplande

zame elektriciteit, denkt het

LNG import terminal bij Brunsbüttel in Noord-Duitsland.

chemiepark zijn CO2-uistoot

Dit blijkt uit een open season-procedure die onlangs suc-

in 2030 met de helft te reduceren. In 2050 zou het park

cesvol is afgesloten. In deze procedure is de belangstel-

zelfs klimaatneutraal moeten zijn. Door aardgas en nafta

ling van potentiële klanten in kaart gebracht.

te vergroenen en voor de energievoorziening over te schakelen op duurzame elektriciteit, kunnen alle fabrieken binnen Chemelot verduurzamen.

Investering van 100 miljoen voor groene energiecentrale

Kabinet verbiedt kolencentrales Het kabinet verbiedt met ingang van 2030 elektriciteitsproductie in kolencen-

Energiespecialist

trales. De twee oudste cen-

Aspiravi en parket- en

trales – de Hemweg en de

vinylproducent Unilin

Amercentrale – moeten eind 2024 stoppen met

hebben de financiering rond voor de bouw van

elektriciteitsproductie door middel van kolen. De minis-

een nieuwe, groene

terraad heeft daarmee ingestemd op voorstel van minis-

energiecentrale op basis

ter Wiebes van Economische Zaken en Klimaat.

van niet-recyclebaar houtafval en houtstof in Wielsbeke, België naast de fabriek van Unilin. Met de bouw van deze nieuwe centrale, A&U Energie, gaat een investering van 100 miljoen euro gepaard waarvoor samengewerkt wordt met KBC.

Klimaatexperts willen negatieve CO2-emissies

FlexNode bouwt omkeerbare brandstofcel Binnen het Flexnode-project is een omkeerbare brandstofcelsysteem gebouwd waarbij niet alleen elektriciteit uit waterstof

Het klimaatkwartet

kan worden geproduceerd,

Bert Metz, Leo Meyer,

maar ook andersom. Op die

Sible Schöne en Wim

manier kunnen overschotten duurzame energie worden

Turkenburg stuurde

opgeslagen. Het gaat om een testopstelling op het

namens klimaatbu-

Entrance-terrein in Groningen.

reau HIER een oproep aan minister Wiebes voor het uit de lucht halen van CO2. Het viertal ziet ook voor de industrie een rol

op 10 Mega-windmolen Tweede Maasvlakte

Rotterdam wil op de Tweede

weggelegd met CCS bij de verbranding van bioplastics

Maasvlakte een megawind-

en biobrandstoffen. Het onttrekken van CO2 aan de lucht

molen bouwen, is te lezen op

kan op diverse manieren, zoals herbebossing en het ver-

de website van de Gemeente

hogen van het organisch-stofgehalte van grond. Een

Rotterdam. Het gaat om een

andere optie is het afvangen en opslaan van CO2 uit pro-

windturbine van tien mega-

cessen waarbij biomassa als grond- of als brandstof wordt gebruikt.

watt waarmee tenminste achtduizend huishoudens van stroom worden voorzien.

UTILITIES 7 nr. 4 - juni 2018

INTERVIEW

Snijvlak biologie en technologie levert mooiste innovaties Opvallend genoeg gaat een gesprek met Mark van Loosdrecht over technologie en innovatie in de waterketen meer over de implementatie van die innovaties dan over de technologie zelf. De complexiteit van de waterketen vraagt in de praktijk namelijk om een lange adem. Gelukkig is met het succes van Nereda het bewijs inmiddels geleverd dat geduld loont en er zit nog meer in het vat voor het korrelslib.

8 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

e status van Mark van Loosdrecht

een biologische verklaring voor het

afvalwater slechts een toevoeging is aan

in de wereld van afvalwaterbe-

verschil van bacteriegroei als korrels of

het proces. Niet voor niets waren Cargill

handeling is afgelopen jaar weer eens

als vlokken. Er is echter een goede fysi-

en Vika de Nereda-adepten van het

bevestigd met het toekennen van de

sche verklaring voor deze biologische

eerste uur. Een investering in een afval-

Stockholm Water Prize. De hoogleraar

processen, die komt erg overeen met

waterinstallatie is niets vergeleken met

Milieubiotechnologie en Waterzuivering

de mechanismen achter de morpho-

de investeringen in de productieassets.

van de TU Delft combineert kennis over

logie van precipitaten of kristallen. Het

Tegelijkertijd is de focus van de industrie

de biologische kant van afvalwaterzui-

is de kunst om fysische en biologische

niet direct gericht op waterinnovatie. De

vering via bacteriën en de technische

eigenschappen ten gunste van het zui-

businesscase moet dan ook kloppen,

installaties die nodig zijn om de pro-

veringsproces te benutten.

of de investeringen moeten binnen de

cessen te beheersen. Van Loosdrecht

Dit geldt ook voor Nereda. We stelden

duurzaamheidsstrategie passen.’

werkte onder meer mee aan het onder-

ons de vraag: waarom maken bacteriën

Toch ziet Van Loosdrecht ook in de

zoek naar de anaerobe ammonium oxi-

korrels en hoe zijn die korrels opge-

wereld van de waterschappen een

datie (Anammox), maar kreeg de meeste

bouwd? Een Nereda-korrel bestaat

omslag in techniekadaptatie. ‘De

bekendheid met de korrelslibreactor

uit veel verschillende bacteriën. De

opdracht voor de publieke partijen om

Nereda, dat commercieel wordt geëx-

bacteriën zijn goed te sturen, mits je ze

hun CO2-voetafdruk te verlagen, breidt

ploiteerd door RHDHV.

goed begrijpt. Zo geldt bijvoorbeeld de

de focus van waterzuivering uit met bio-

vuistregel dat iedere tien graden tempe-

technologie en bio-energie. Mede dank-

Actief slib Volgens Van Loosdrecht

ratuurverschil een verdubbeling of hal-

zij het subsidiebeleid rondom groen gas

gebeuren de mooiste dingen op het

vering van de omzetsnelheid oplevert.

zien waterschappen hun kans schoon

snijvlak van technologie en biologie,

Belangrijk aspect is de relatieve trage

om slib in te zetten als grondstof voor

waarmee hij ook de werelden van

respons van bacteriën op een verande-

biomethaan. Op zich een te begrijpen

de Wageningen Universiteit en de

ring in het proces. Wie chemische pro-

keuze omdat waterschappen het gas

Technische Universiteit Delft verbindt.

cessen gewend is, verwacht een directe

zelf kunnen gebruiken en AWZI’s daar-

‘De TU Delft heeft een rijke biologische

feedback bij veranderingen aan de pro-

mee energieneutraal kunnen worden.

historie en als een van de weinige uni-

cesparameters. Verander de zuurgraad

Of het de juiste keuze is, valt echter te

versiteiten nog een botanische tuin’, zegt Van Loosdrecht. ‘En ook op het gebied van industriële biochemie kent Delft een rijke historie met de alcohol en spiritusfabriek. Nu de chemische

Veel verklaringen voor procesverschijnselen in de milieubiotechnologie zijn dan ook eerder anekdotisch dan gefundeerd in goede procesanalyse.’

industrie steeds meer interesse krijgt in biochemische processen, ligt het voor

en je ziet vaak na twee a drie dagen pas

betwijfelen. De grootste energiecompo-

de hand om de ervaringen van beide

veranderingen in de omzettingsproces-

nent van het afvalwater bestaat namelijk

disciplines te bundelen en fundamen-

sen optreden. Bovendien is niet altijd

uit warmte, maar de terugwinning daar-

tele kennis over biosystemen te kop-

zeker of die verandering ook te danken is

van wordt niet sterk gestimuleerd via

pelen aan de proceswereld. Op dat vlak

aan die andere zuurgraad of dat andere

subsidie. Bovendien zouden de organi-

is er in mijn ogen namelijk nog wel wat

omgevingsfactoren meespelen. Veel

sche componenten waar nu biogas van

optimalisatie mogelijk.’

verklaringen voor procesverschijnselen

wordt gemaakt beter kunnen worden

‘Neem het voorbeeld van actief slib’,

in de milieubiotechnologie zijn dan ook

ingezet voor de biologische productie

vervolgt Van Loosdrecht. ‘Al rond 1916

eerder anekdotisch dan gefundeerd in

van hoogwaardige grondstoffen zoals

wist men dat de bacteriën afvalstoffen

goede procesanalyse.’

bioplastics of andere kunststoffen.’

kennis over het hoe en waarom was

Omslag De voordelen van de Nereda-

Alginaat Van Loosdrecht werkt

er jarenlang niet. Inmiddels is er meer

technologie zijn inmiddels bekend, het

met zijn team aan een spin-off van de

begrip over de bacteriën zelf en de

duurde echter nog best lang voordat

Nereda-technologie. ‘De bacteriën in

variabelen die hun groei bespoedigen

de waterschappen en de industrie ook

de slibkorrels maken een biopolymeer

of beperken. Die kennis lag dan ook

daadwerkelijk tot investeren kwamen.

dat de matrix vormt waarin de bacteriën

ten grondslag aan de ontwikkeling van

‘De waterwereld staat sowieso niet

groeien. Dit polymeer is een hydrocol-

de Upflow Anaerobic Sludge Blanket

zo bekend om zijn snelheid’, zegt Van

loïd dat overeenkomsten in het gedrag

(UASB, red.) reactor. Bacteriegroei is

Loosdrecht. ‘Waterschappen baseren

vertoont met alginaat. Daarnaast kunnen

goed te sturen, maar dan moet je het

hun investeringen op een afschrijftermijn

bacteriën in een afvalwaterzuivering

wel goed begrijpen. Zo kun je bacte-

van 25 jaar. Er zijn niet veel technieken

polyhydroxybutyraat (PHB), een bioplas-

riën stabiel in korrels laten groeien die

die een versnelde afschrijving rechtvaar-

tic uit de polyesterklasse, produceren.

makkelijk van het behandelde water te

digen. Wat dat aangaat rekent de indu-

Het alginaat-achtig polymeer (ALE) is in

scheiden zijn. Omdat het een biologsich

strie vaak met andere investeringssom-

zijn gedrag voor negentig procent gelijk

proces is wordt er vaak gezocht naar

men en afschrijvingstermijnen omdat

aan alginaat. ‘De toegevoegde waarde

konden afbreken, maar fundamentele

UTILITIES 9 nr. 4 - juni 2018

IVG-C CoolWater Chemie vrije Koelwater Behandeling

Water Innovator of the Year 2017 De nieuwe duurzame standaard in koelwaterbehandeling! Kalk, corrosie en legionella voorkomen, zonder suppletie van chemicaliën. Waterbehandeling die de standaard van morgen wordt zonder additieven, waterbesparend, energiezuinig en onderhoudsarm. ene De motivatie is om de waterschaarste terug te dringen in harmonie met het milieu en financieel rendementvol, daarom is ons motto:

Groen is Poen!

Pathema BV | Bezoekadres Maidstone 28 5026 SK - Tilburg | +31 (0)13 7820201 | office@pathema.nl

van deze kunststoffen is vele malen

Biopolymeren ALE- productie

hoger dan dat van biogas’, zegt Van

wordt momenteel opgeschaald met

Loosdrecht, bovendien komt het vast-

een extractie-installatie in Zutphen. Het

gelegde CO2 niet meer de atmosfeer

ruwe extract zal worden afgenomen

in. Als CO2-besparing het doel is, kan je

door Chaincraft, dat het verder opwerkt

het beter vastleggen in producten dan in

en naar markttoepassingen gaat

biogas dat je gelijk verbrandt. De keten

zoeken. Dit product heeft een aantal

voor chemische stoffen en producten is

unieke eigenschappen die niet concur-

echter complexer omdat de waterschap-

reren met bestaande technieken. Zoals

pen een afnemer moeten vinden voor

gezegd ontstaan de mooiste innovaties

die producten. Daarbij komt dat een

op het snijvlak van wetenschappelijke

commerciële afnemer doorgaans hoge

disciplines. In Delft profiteren we van

eisen stelt aan kwaliteit en leveringsze-

het feit dat we zowel watertechnologie,

kerheid. Dat is voor de milieumarkt nog

biologie als polymeeronderzoek herber-

een uitdaging.

gen. Die laatste afdeling, van professor

Wat betreft de hoge kwaliteitseisen

Stephen Picken, onderzocht niet alleen

kan de milieuwereld de hand in eigen

de unieke eigenschappen van biopoly-

boezem steken. Die stelde immers eisen

meren, maar bedacht er ook toepassin-

aan de chemiesector over de zuiverheid

gen voor. Composieten gebaseerd op

van producten en duldde geen onzeker-

ALE als polymeer zijn twintig procent

heden in de samenstelling ervan. Nu de

lichter dan traditionele vezelversterkte

milieusector zelf producent wordt, kan

materialen gebaseerd op olie, terwijl

ze niet ineens een uitzondering maken

de stijfheid hetzelfde is. Bovendien zijn

voor producten die ze in het kader van

deze composieten watergebaseerd,

circulaire economie op de markt willen

wat de verwerking ervan duurzamer

brengen. Dus zal of de grondstoffen en

maakt. Belangrijkste is dat we op basis

afvalstoffenwetgeving over het alge-

van deze polymeren ook composieten

meen relaxter moeten worden, of zal

kunnen maken met verwerkingseigen-

de afvalwaterwereld meer oog moeten

schappen zoals voorplastics, maar met

krijgen voor productkwaliteit. Met de hui-

een brandwerende werking zonder toe-

Technologieoptimisme Van

dige wetgeving kan het niet zo zijn dat je

voeging van brandvertragingsmiddelen.

Loosdrecht ziet met name een grotere

een product hebt waarvan twintig pro-

Helaas geldt voor bioplastics zoals

rol voor de overheid in de innovatie-

cent onbekend is. En dat is in de praktijd

PHB en PHA, dat deze ook uit melk-

routes die nodig zijn voor de over-

helaas wel vaak het geval. Er is recent

zuur ofwel polylactaat kunnen worden

gang naar een circulaire economie.

bekeken hoeveel verbindingen in het

geproduceerd. In dit geval heeft pro-

‘Het stimuleringsbeleid voor groen

ingaande en uitgaande afvalwater van

ductie van bioplastic uit afval duidelijk

gas heeft de markt scheefgetrok-

een rioolwaterzuiveringsinstallatie zaten

duurzaamheidsvoordelen maar het is

ken, hierdoor heeft groen afval een

en het bleek dat driehonderd nieuwe

lastiger naar de markt te komen omdat

positieve marktwaarde gekregen. Dit

chemische verbindingen in de waterzui-

je concurreert met bestaande materi-

bemoeilijkt de introductie van meer

vering worden geproduceerd. Het wordt

alen. De onderscheidende factor van

duurzame, niet gesubsidieerde, toe-

erg lastig als je al die verbindingen zou

deze materialen zit meer in de duur-

passingen van groen afval. Subsidie

moeten evalueren op hun impact.

zame oorsprong van het materiaal en

kan wel helpen bij het overbruggen

De drinkwatersector is wat dat aangaat

het feit dat een hoogwaardig product

van de valley of death die inherent is

verder. Dat komt met name door de

uit afval is gemaakt. De waarde daar-

aan innovatietrajecten. Dat wil overi-

verschillen in kernactiviteiten: drinkwa-

van is echter alleen maar te gelde te

gens niet zeggen dat je innovatie kunt

ter is een product terwijl afvalwaterzui-

maken als de consument bereid is daar

versnellen door er meer geld aan te

vering een dienst is. De drinkwatersec-

meer voor te betalen via een green pre-

spenderen. Innovatietrajecten moeten

tor is dan ook al voortvarend aan de

mium. Dat is met groene stroom ook

nog wel eens opboksen tegen afwezig

slag gegaan met het bundelen van pro-

gelukt dankzij de marketinginspannin-

realisme en ongebreideld technologie-

ductie en handel in reststoffen via de

gen van daarin gespecialiseerde par-

optimisme, waardoor het lijkt dat het

reststoffenunie, nu AquaMinerals. De

tijen. Het beste voorbeeld van slimme

heel lang duurt voordat een innovatie

afvalwatersector is daar voorzichtig bij

marketing is misschien wel de verkoop

marktrijp is. Dat is meer perceptie dan

aan het aanhaken of zou zelf een der-

van bronwater in een fles. Er is in

werkelijkheid. Om met oud-philips

gelijke derde partij kunnen oprichten.

Nederland geen enkel rationeel argu-

R&D-directeur Hendrik Casimir te spre-

Inmiddels levert de afvalwatersector

ment te vinden om water uit een fles te

ken: het maken van een baby verkort je

al fosfaat, struviet, cellulose en straks

verkiezen boven kraanwater, maar toch

niet tot een maand door negen vrou-

wellicht bioplastics.’

betaalt de consument er fors voor.’

wen in te zetten.’

•

UTILITIES 11 nr. 4 - juni 2018

Technologie & innovatie ZELF ASSEMBLERENDE BATTERIJ professor voorkomt de gekozen structuur verliezen door ‘dood’ volume. En doordat men op nanoschaal werkt, neemt de energiedichtheid enorm toe. Daardoor zou een batterij in theorie in enkele seconden kunnen worden opgeladen. Weisner gebruikte de methode die bekend staat als block-copolymere zelfassemblage. Daarmee bouwde hij de anode op uit dunne koolstoflagen met poriën met een grootte van veertig nanometer. Deze poriën werden resource recovery vervolgens voorzien van een tien nanometer dikke elektronisch isolerende, Bioelectrochemical Systems maar ionengeleidende laag via elektrofor Ammonia Recovery from polymerisatie. Wastewater De kathode van de batterij bestaat uit Steffen Georg een combinatie van zwavelsteffen.georg@wetsus.nl en poly 3,4-ethylenedioxythiopheen (pedot). Motivation Zwavel kan namelijk wel elektronen An increasing world population and rising nutrient demand will opnemen, maar geleidt geen elektricirequire higher agricultural output and therefore more fertilizer to sustain humanity. At the same time, nutrients in wastewater need to teit, iets wat het polymeer wel doet. resource recovery

Een gyroidal is een wiskundig interessante geometrische figuur met een minimaal, continu oppervlak en zonder rechte lijnen. Engineering professor Ulrich Weisner van de Amerikaanse Cornell University gebruikte de figuur al voor het verbeteren van zonnecellen en supergeleiders. Nu waagde zijn onderzoeksgroep zich aan het verbeteren van batterijen en dan met name

het verkorten van de oplaadtijd. Uitgangspunt van het onderzoek was het combineren van een anode en kathode op een 3D gyroidal-structuur. Dit deed men via zogenaamde zelf assemblerende technieken die het mogelijk maakten de poriën van de structuur op nanoschaal te vullen met materialen die energie konden opslaan en weer vrijgeven. Volgens de

be removed to protect waterbodies from eutrophication. Therefore nutrient recovery from wastewater streams is important to create a sustainable future. Bioelectrochemical Systems (BES) can convert biodegradable organic compounds in waste streams into electricity (Figure 1). This electrical current can be used to recover total ammonia nitrogen (TAN) as resource (i.e. fertilizer), combining both needs in an elegant and energy efficient solution. [1]

Bioelectrochemical Systems EUROPESE SUBSIDIE VOOR TERUGWINNING AMMONIUM for Ammonia Recovery from Wastewater ionische ammonium (NH4+) in het Microben die op de anode groeien, Het NEWBIES project van Wetsus, Steffen Georg gasvormige ammoniak (NH3). Dit zetten organische componenten wat staat voor Nitrogen Extraction steffen.georg@wetsus.nl gas wordt uit de kathode afgesom in elektriciteit. De elektrische from Water By an Innovative Motivation 1: Envisioned phosphorus andTMCS, nitrogen recovery from industrial, agricultural cheiden via de waar het zich stroom wordt gebruikt om ammo- Figure Electrochemical System, start in and source separated household wastewaters. BESs are used as ammonia separationwill and organics removal technology, which helps to create a resource cycle and a An increasing world population and rising nutrient demand met behulp van een gasdoorlatend nium door een membraan te persen sustainable juli met de eerste testen. De proworld. require higher agricultural output and therefore more fertilizer to membraan verspreidt in een zure richting kathode. In de kathode jectpartners werken drie jaar aan sustain humanity. At the same time, nutrients in wastewater need to Technological approach be removed to protect waterbodies from eutrophication. Therefore vloeistof. Deze stap zet het gasvorwordt vervolgens via waterreductie de ontwikkeling, opschaling en het nutrient recovery from wastewater streams is important to create a Organic compounds in wastewater are degraded and ammonium future. Bioelectrochemical Systems (BES) can convert ammoniak oma membrane TAN, wat diwaterstof en hydroxide geprodutesten van een innovatief elektro- sustainable ) recovered by combiningweer a BES with distillation (NH4+mige biodegradable organic compounds in waste streams into electricity unit (Trans Membrane ChemiSorption, TMCS). Microbes growing vervolgens kan worden gebruikt als ceerd. Dankzij het basische milieu chemisch systeem dat ammoniak (Figure 1). This electrical current can be used to recover on total the anode of the BES convert organic compounds into electricity as resource (i.e. fertilizer), combining bothmeststof voorcurrent de landbouw. vannitrogen deze(TAN) stoffen deprotoneert het (Figure kan terugwinnen uit urine, digestaat ammonia 2). The electric is used to drive NH4+ across a [1] needs in an elegant and energy efficient solution. membrane to the cathode. There, H2 and OH- are produced by water en percolaat. Behalve Wetsus parreduction and the ionic NH4+ is deprotonated under these alkaline conditions into gaseous ammonia (NH3). This NH3 is extracted ticiperen ook Evides Industriewater, from the cathode via the TMCS, where it diffuses through a gas W&F Technologies en het Spaanse permeable membrane into an acid solution. This converts NH3 back into NH4+ and hence a solubilized, ready-to-use resource. Figure 2: Ammonia separation with a microbial electrolysis cell as BES. Credits: M. Icra in het project dat een Europese Figure 1: Envisioned phosphorus and nitrogen recovery from industrial, agricultural Rodríguez Arredondo. and source separated household wastewaters. BESs are used as ammonia separasubsidie van 1,25 miljoen euro tion and organics removal technology, which helps to create a resource cycle and a sustainable world. Research goals and challenges ontving. Technological approach Current research recovers TAN from human urine (Figure 3). Eerder onderzochten wetenschapSince urine collection is not widely performed, new waste streams Organic compounds in wastewater are degraded and ammonium pers van Wetsus het terugwinnen need to be identified to broaden the TAN recovery application. A (NH4+) recovered by combining a BES with a membrane distillation literature search for suitable wastewater streams will be followed van zogenaamde total ammonia unit (Trans Membrane ChemiSorption, TMCS). Microbes growing by laboratory screening with small-BESs and degradation assays. on the anode of the BES convert organic compounds into electricity nitrogen (TAN) uit urine. Men Suitable wastewaters will be tested in lab-scale BES reactors to (Figure 2). The electric current is used to drive NH4+ across a identify limiting factors as well as best reactor designs and operating membrane to the cathode. There, H2 and OH- are produced by water maakte daarbij gebruik van eenconditions. Resulting insights will be used to design, build and run reduction and the ionic NH4+ is deprotonated under these alkaline an up-scaled BES to recover ammonium as resource from the most Trans Membrane ChemiSorption conditions into gaseous ammonia (NH3). This NH3 is extracted suitable wastewater stream and clean the effluent from organic from the cathode via the TMCS, where it diffuses through a gas (TMCS) membraan destillatie unit. compounds at the same time. permeable membrane into an acid solution. This converts NH3 back

Figure 2: has Ammonia withEuropean a microbial electrolysis as BES. This project received separation funding from the Union’s Horizon 2020cell research and Rodríguez Arredondo. innovation programme under the Marie Skłodowska-Curie grant agreement No 665874

12 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

[1] [2]

Figure 3: Technical setup depiction of a microbial electrolysis cell (MEC) as BES + and hence a solubilized, ready-to-use resource. intoa NH Credits:combined M. 4 to recover ammonia. Adapted from Rodríguez Arredondo et al. with TMCS 2017. [2]

M. Qin, Y. Liu, S. Luo, R. Qiao, Z. He (2017) Integrated experimental and modeling evaluation of energy consumption for ammonia recovery in bioelectrochemical systems; doi: 10.1016/j.cej.2017.06.182 M. Rodríguez Arredondo, P. Kuntke, A. ter Heijne, H.V.M. Hamelers, C.J.N. Buisman (2017) Load ratio determines the ammonia recovery and energy input of an electrochemical system; doi: 10.1016/j.watres.2016.12.051

Research goals and challenges Current research recovers TAN from human urine (Figure 3). www.wetsus.eu S. Georg, dr. P. Kuntke, dr.ir. A. ter Heijne, prof.dr.ir. C.J.N. Buisman Since urine collection is not widely performed, new waste streams www.wur.nl need to be identified to broaden the TAN recovery application. A

MEMBRANEN VOOR WATERZUIVERING MINI-FABRIEK OP VORMEN ZICHZELF Jody Lugger promoveerde aan de TU Eindhoven op een manier om membranen zichzelf te laten vormen. Lugger: ‘De huidige techniek om membranen te maken loopt tegen de grenzen aan. Nu maak je eerst de membraan en vervolgens prik je er kleine gaatjes in. Die methode is echter niet zonder risico’s. Met fysiek prikken bestaat de kans dat je twee gaatjes zo dicht op elkaar prikt dat ze samen een iets groter gat vormen. Om dat te voorkomen hebben de huidige membranen relatief weinig gaatjes

ZONLICHT WERKT per oppervlak en dat beperkt weer de efficiëntie.’ Lugger onderzocht daarom een andere methode. Hij laat het membraan zichzelf vormen via zelfassemblage. Het resultaat is een dunne, maar stevige laag met veel piepkleine gaatjes met een diameter van rond de nanometer. Als bouwsteen gebruikt Lugger vloeibare kristallen die graag ordenen in een nette structuur maar ook nog een beetje kunnen bewegen. De vloeibare kristallen vormen schijven met flexibele staarten. Onder de juiste condities stapelen die schijfjes spontaan op elkaar tot kolommen. De staarten van de schijven uit naastgelegen kolommen binden zich vervolgens, waardoor een stevige kunststoflaag ontstaat. Daarna wast een oplosmiddel het hart van de schijven weg. De kolommen maken dan plaats voor holle kanalen dwars door de kunststoflaag.

MAGNETISCHE HONINGRAAT VERHONDERDVOUDIGT BATTERIJCAPACITEIT Een van de belangrijkste klachten voor gebruikers van smartphones, laptops en andere op batterijen werkende elektronica is dat de levensduur van de batterij te kort is en dat de apparaten warmte genereren. Nu heeft een groep fysici onder leiding van Deepak K. Singh, universitair hoofddocent fysica en astronomie aan de universiteit van Missouri, een materiaal ontwikkeld dat beide problemen kan aanpakken. Het team heeft een patent aangevraagd voor een magnetisch materiaal met een honingraatroosterstructuur. Een diode geleidt normaal gesproken stroom en spanning in slechts één richting. Wanneer de spanning wordt omgekeerd, stopt de stroom. Door de halfgeleider te vervangen door een magnetisch systeem, dacht Singh een energetisch effectief apparaat te kunnen maken dat veel minder energie

verbruikt met verbeterde functies. Het team van Singh ontwikkelde een tweedimensionaal, nanogestructureerd materiaal door een magnetische legering te plaatsen op het honingraatgestructureerde sjabloon van een siliciumoppervlak. Het nieuwe materiaal geleidt unidirectionele stroom, ofwel stromen die maar op één manier stromen, zodat niet meer hoeft te worden geschakeld. Het materiaal heeft ook aanzienlijk minder dissipatieve kracht in vergelijking met een standaard halfgeleidende diode. De magnetische diode baant de weg voor nieuwe magnetische transistoren en versterkers die zeer weinig vermogen gebruiken. Dit zou kunnen betekenen dat ontwerpers de levensduur van batterijen meer dan honderdvoudig kunnen verlengen. Ook de lagere warmteontwikkeling is gunstig voor elektronica.

BIJ BEWOLKING

Met hun kunstmatig blad oogsten onderzoekers onder leiding van de Eindhovense chemicus Timothy Noël zo’n anderhalf jaar geleden veel bewondering. Als eerste slaagden zij erin om met zonlicht chemische reacties mogelijk te maken. Hun doorbraak schuilde deels in het gebruik van luminescent solar concentrators die een specifiek deel van het zonlicht in hun binnenste opsluiten. Vergelijkbaar met hoe planten dit doen met speciale antennemoleculen in hun bladeren. De tweede vondst was om in deze materialen zeer dunne kanaaltjes aan te brengen waar vloeistoffen doorheen worden gepompt. Dat stelt de vloeistoffen aan voldoende zonlicht bloot om chemische reacties te laten plaatsvinden. Aan de uiteindes van de kanaaltjes stromen vervolgens de eindproducten naar buiten. Eén van de grootste praktische problemen om dit op grote schaal toe te passen, is dat de zon niet altijd even sterk schijnt. Bij teveel licht krijg je ongewenste bijproducten en bij te weinig licht vinden de reacties niet of te langzaam plaat. Het nu ontwikkelde feedbacksysteem bestaat uit slechts drie relatief eenvoudige elementen. Een lichtsensor meet de hoeveelheid licht dat de kanaaltjes bereikt. Een microcontroller vertaalt dit signaal naar een pompsnelheid. En de pomp perst de vloeistoffen met die snelheid door de kanaaltjes. Dit alles kost bij elkaar nog geen vijftig euro.

UTILITIES 13 nr. 4 - juni 2018

TECHNO

Tijd om corrosie onder isolatie aan te pakken Het kwam de industrie en de energiebedrijven de afgelopen jaren niet goed uit om heel veel aandacht te besteden aan corrosie onder isolatie (COI). Ten eerste viel het aantal incidenten door COI nog mee en ten tweede lag de focus in de crisistijd meer op het uitstellen van investeringen dan in kostbare renovatieprojecten. Want dat het bestrijden van corrosie onder isolatie een kostbare zaak is, moge duidelijk zijn. Inmiddels zijn er wel degelijk incidenten geweest met als gevolg productieverlies, vervuiling en zelfs gewonden. Nu de industrie weer positieve cijfers laat zien, moeten dan ook alle zeilen worden bijgezet om het probleem van corrosie onder isolatie zo snel mogelijk aan te pakken.

14 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

solatie is zowel een potentiële red-

ding. ‘Een ontwerper kan al rekening

betreden of door personeel goed te

der als sluipend gevaar voor veel

houden met eventuele waterindringing

instrueren van de leidingen weg te

industriële processen. Thermische

of plekken waar water zich kan opho-

blijven. Helaas blijkt de praktijk weer-

isolatie voorkomt temperatuurverlies

pen. Bovendien moet in het ontwerp

barstiger en vertoont veel beplating

en bespaart daarmee miljoenen euro’s

voldoende ruimte overblijven om

waterverzamelende deuken.

aan energie. Bovendien beschermt

installaties en leidingwerk te voorzien

isolatie werknemers die in de buurt van

van zowel isolatie als beschermende

Sensoren

de hete assets aan het werk zijn. Toch

beplating.’

is dat alle kennis over corrosie onder

deinzen veel plantmanagers terug voor

Een andere uitdaging

isolatie die nu beschikbaar is, tien tot

het isoleren van hun assets omdat ze

Coaten Het coaten of metalliseren

twintig jaar geleden nog niet bekend

bang zijn dat ze niet snel genoeg kun-

van stalen leidingen kan al veel ellende

was. En er zijn meer geïsoleerde assets

nen ingrijpen bij calamiteiten en voor

voorkomen. Tegenwoordig gebruiken

van die leeftijd dan nieuwe. Gelukkig

eventuele verborgen corrosievorming.

veel bedrijven thermal spray alumi-

is de afgelopen jaren ook veel onder-

Die laatstgenoemde angst is niet hele-

nium als conserverende laag. Volgens

zoek besteed aan het opsporen van

maal onterecht, gezien de bevindingen

Rasmussen is de keuze met name

corrosie onder isolatie en in methoden

van een aantal bedrijven na grondige

afhankelijk van de temperatuur van het

om corrosie te kunnen voorspellen.

inspecties van hun bestaande assets.

medium dat een leiding transporteert,

Inmiddels wordt het steeds eenvou-

Met name leidingen, vaak vele kilome-

daarbij benadrukt de corrosie-expert

diger om omgevingsvariabelen zoals

ters lang, hebben nog wel eens met

dat een goede oppervlaktebehande-

luchtvochtigheid en temperatuur via

het fenomeen te maken. Zo berekende

ling minstens zo belangrijk is.

sensoren te verzamelen. Bovendien

ExxonMobil dat zo’n tachtig procent

Uiteraard moet het isolatiemateriaal

groeit het inzicht in de invloed van

van zijn aan COI gerelateerde proble-

zelf ook geen corrosie bevorderen. Zo

die variabelen op de integriteit van de

men gerelateerd waren aan lekkende

bevatten sommige isolatiematerialen

assets waardoor men via wiskundige

pijpleidingen. De kosten die hiermee

zouten, wat uiteraard niet bevorderlijk

algoritmes voorspellingen kunnen

gemoeid zijn, kunnen behoorlijk oplo-

is voor corrosiebescherming. Andere

doen over de degradatie. Althans, dat

pen, maar het voorkomen ervan bijna

materialen houden het vocht vast,

hopen Development manager Maurice

net zoveel. Het grootste probleem is

waardoor het water langer de tijd krijgt

Jilderda, van het asset health center, en

niet zozeer het feit dát er corrosie ont-

om te reageren met het staal van de

senior materiaal en corrosie engineer

staat, maar vooral dat men niet weet

pijpleiding. In een test die Rockwool

Peter Janssen van Sitech Services.

wáár deze zich bevindt. Uiteindelijk wil

uitvoerde kwam het eigen product niet

‘Momenteel testen we een veelbelo-

een asset owner de integriteit van zijn

geheel verrassend goed uit de verf.

vend sensor van het Belgische bedrijf

systemen borgen en dat begint bij het

Steenwol houdt immers geen water

Isoltechnics bij twee van de fabrieken

kennen van de zwakke plekken en de

vast en is basisch, wat ook helpt bij

waar wij verantwoordelijk zijn voor het

risico’s die ze vormen voor veiligheid, gezondheid en milieu.

Corrosie Corrosie begint bij een combinatie van staal, zuurstof en water. Haal een van deze elementen

De uitdaging is om patronen te ontdekken tussen de constatering van een vochtprobleem en het ontstaan van corrosieproblemen.

weg en de ijzerionen en de hydroxide ionen kunnen niet reageren. Het pro-

corrosiebestrijding. Overigens kwam

asset management’, zegt Jilderda. ‘De

ces versnellen kan overigens ook. Zo

ook silica aerogel redelijk goed uit

Sens-YD sensor doet een zogenaamde

bevordert zout water roestvorming, net

de praktijktest, maar deze oplossing

capacitieve meting van de isolatie en

als zuren. Gehydrateerd ijzeroxide laat

is nog relatief duur vergeleken met

meet daarmee of er vocht tussen de

ook nog eens lucht door, waardoor een

andere isolatiematerialen als glaswol,

isolatie en de leiding zit en/of de lei-

roestplek eenvoudig een stalen con-

glasvezel en calciumsilicaat.

ding lekt. Het mooie is dat de sensor

structie verder kan aantasten. Bij zeer

Uiteindelijk moet ook de bescher-

direct op de buitenbekleding van een

hoge temperaturen kan corrosie ook

mende beplating zo worden aan-

gesegmenteerde leiding kan worden

zonder de aanwezigheid van water ont-

gebracht dat er geen water op het

geplaatst zodat het isolatiemateriaal

staan, en de trekkrachten die bij grote

oppervlak kan blijven liggen. Uit prak-

niet hoeft te worden verwijderd en

temperatuurverschillen ontstaan op

tijkvoorbeelden blijkt dat de meeste

de sensor gemakkelijk kan worden

stalen constructies leiden op hun beurt

problemen worden veroorzaakt door

verplaatst. De sensor communiceert

ook weer tot corrosieproblemen.

schade aan de beplating doordat

via een draadloze communicatie met

Corrosiespecialist Søren Nyborg

iemand er even op leunt of er per

Gateway via LoRa waarmee het zeer

Rasmussen van Rockwool legt uit dat

ongeluk tegenaan rijdt. Dit is deels

eenvoudig wordt data te verzamelen

het voorkomen van isolatie begint bij

te voorkomen door leidingen zo neer

en te analyseren. Hoeveel sensoren we

het ontwerp van een installatie of lei-

te leggen dat ze niet kunnen worden

nodig hebben om betrouwbare voor-

UTILITIES 15 nr. 4 - juni 2018

Market review WATER

OVERIG INSPECTIE EN KEURINGEN

PRODUCTEN

Lubron Waterbehandeling

DIENSTEN

Kiwa Inspecta Nederland B.V.

Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

DDM Demontage

Industriële verhuizingen – Demontage – Sloopwerken – Transport – Asbestsanering – Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

Advertentie-index Holland Water b.v. ...................................................................................................................................................................................................................................... 2 Logisticon Water Treatment b.v. ...........................................................................................................................................................................................................22 MODELEC Data-Industrie b.v. ...............................................................................................................................................................................................................40 Pathema ....................................................................................................................................................................................................................................................10 PennWell Corporation .............................................................................................................................................................................................................................. 4 PeachGroup ..............................................................................................................................................................................................................................................39 Santon Circuit Breaker Services b.v. ....................................................................................................................................................................................................16

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

spellingen te doen en hoe ver deze uit elkaar moeten zitten om de integriteit van een leiding te kunnen bepalen, is onderdeel van het onderzoek. We denken wel dat deze informatie, samen met de kennis die we in het asset health center hebben opgebouwd rondom het fenomeen corrosie onder isolatie, de voorspelbaarheid van corrosierisico’s vergroot.’

Risicofactoren De sensor meet naast de geleidbaarheid ook de temperatuur van zowel het oppervlak en de leiding als van de omgeving. Ook de relatieve luchtvochtigheid kan de sensor om het kwartier weergeven, of met langere tijdsintervallen uiteraard. Die variabelen zijn niet geheel toevallig gekozen omdat ze allemaal corrosiebevorderend kunnen werken. Janssen: ‘Of ergens corrosie optreedt is uiteraard afhankelijk van de aanwezigheid van vocht aan het materiaal, maar ook de zilte omgeving van een kustklimaat helpt niet mee. Gelukkig hebben we daar in Limburg geen last van. Ook grote temperatuurschommelingen kunnen corrosie in de hand

aan symptoombestrijding doet, maar

manager ook de rest in een monito-

werken. Door onze kennis over cor-

daadwerkelijk inzicht krijgt in de achter-

ringsregime stoppen. We bieden onze

rosie te gebruiken, kunnen we voor

liggende fysische verschijnselen. We

klanten al diverse dashboards waar ze

de installaties die wij monitoren risico-

willen natuurlijk ook graag weten of we

snel kunnen aflezen op welke plekken

analyses uitvoeren. We koppelen de

aan een paar sensoren genoeg heb-

de kans het grootste is dat er corrosie

kans op corrosie aan de risico’s voor de

ben, of dat we een hele leiding moeten

ontstaat. Net als we dat al doen voor

bedrijfsvoering, maar ook voor safety,

volstoppen met sensoren. Uiteindelijk

pompen, kleppen en warmtewisse-

health and environment en kunnen zo

blijft het een afweging tussen kosten

laars. Naar gelang de kostprijs daalt,

risicogebaseerd onderhoud uitvoeren

en baten, maar de komende maan-

kunnen we meer meten en eventueel

aan de leidingen en appendages. Met

den zoeken we in ieder geval naar de

correlaties trekken tussen bepaalde

de toevoeging van de sensortechnolo-

reikwijdte van de sensoren en het opti-

trends. Uiteindelijk maken bedrijven

gie zouden we die risico’s nog gefun-

mum in meetintervallen.’

altijd een afweging tussen risico’s en kosten. Je kunt wel zes miljoen willen

Met de toevoeging van sensortechnologie zouden we risico’s nog gefundeerder kunnen bepalen.

uitgeven en alle leidingen vrijmaken voor inspectie, maar als je maar één miljoen te besteden hebt, zal je keuzes moeten maken. Dit wordt gemakke-

deerder kunnen bepalen, zeker als we

Dashboards Jilderda ziet het

lijker met het inzicht van sensoren en

daar de juiste algoritmes bij vinden die

onderzoek naar corrosie onder isolatie

algoritmes. Maar ook bij het ontwerp

kunnen voorspellen wanneer corrosie

als onderdeel van een grotere trend

kan het juist aanbrengen van een

echt een risico vormt. Het duurt name-

die zich voltrekt op het gebied van risc

goede coating al veel problemen voor-

lijk een bepaalde tijd voordat een roest-

based maintenance. ‘We zitten nu op

komen, net als zorgvuldigheid betrach-

plek echt doorwerkt en de constructie

het punt dat tachtig procent van de

ten bij het aanbrengen van isolatie.

aantast. De uitdaging is dan ook om

onderhoudskosten zich concentreert

Maar ook hier geldt dat hoogwaardige

patronen te ontdekken tussen de con-

rond twintig procent van de assets. De

leidingen, coatings en isolatiemateri-

statering van een vochtprobleem en

twintig procent kritische systemen wil

alen duur zijn. Bedrijven zouden hun

het ontstaan van corrosie problemen.

je eerst zo goed mogelijk monitoren

investeringsbeslissingen moeten base-

En dat het liefste op meerdere plekken

en naar gelang de kosten voor senso-

ren op de total cost of ownership, pas-

in een systeem, zodat je niet alleen

ren afnemen, kan een maintenance

send bij de bedrijfsbehoefte.’

•

UTILITIES 17 nr. 4 - juni 2018

ENERGIE-EFFICIENCY

Potentieel restwarmte nog niet volledig benut Het energiebesparingspotentieel in de Nederlandse industrie is groot, maar onderbelicht en deels onbenut. Restwarmtebenutting en thermische energiebesparing in de industrie kunnen substantieel bijdragen aan CO2-reductie en zijn kosteneffectiever, in termen van euro per ton vermeden CO2, dan gesubsidieerde duurzame bronnen als zon en biomassa. Terugbetaaltijden van industriĂŤle restwarmteprojecten binnen de eigen poort liggen momenteel regelmatig rond de vijf tot acht jaar. IndustriĂŤle energiebesparing en restwarmtebenutting dienen dan ook meer aandacht en prioriteit te krijgen.

18 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

Mark Elderman en Izak Boot van Bilfinger Tebodin Netherlands

et besparingspotentieel van rest-

Energieverbruik In 2015 gebruikte

aan de klimaatdoelen substantieel is.

warmtegebruik en efficiencyver-

Nederland 3080 petajoule energie, wat

Hoewel ambitieus, is deze ambitieuze

betering in de Nederlandse industrie is

neerkomt op dertig miljoen kuub gas of

doelstelling op voorhand niet onhaal-

enorm. De aanpak en realisatie daarvan

honderd miljoen kilowattuur elektriciteit.

baar, mits voldoende aandacht aan het

vraagt echter om maatwerk en krijgt

De Nederlandse industrie verbruikt

potentieel in de industrie wordt besteed.

daardoor niet altijd voldoende resour-

circa veertig procent van dit totaal.

Dat potentieel ligt met name in thermi-

ces om projecten te realiseren. Terwijl

Hiervan wordt bijna de helft omgezet in

sche energie, ofwel proceswarmte en

de industrie toch een fors en meer

producten. Kenmerkend voor diverse

ruimteverwarming, waar een besparing

kosteneffectief besparingspotentieel in

procesindustrieën is dat hogetempe-

van drie procent per jaar is te behalen.

energie en CO2 biedt vergeleken met de

ratuurwarmte nodig is in bijvoorbeeld

Het besparingspotentieel voor elektri-

gebouwde omgeving.

kraakprocessen voor chemie, staal- of

sche energie, wat vooral wordt aange-

glasproductie, wat wordt geleverd door

wend voor pompen, compressoren, koe-

Energietransitie

verbranding van aardgas of olie. Die

ling en drogen is twee procent per jaar.

Wiebes van Economische Zaken en

hoge temperaturen zijn helaas niet haal-

Dan is er ook nog een non energetische

Klimaat heeft onlangs een brief naar

baar met warmtepompen. Interessant is

besparing te halen door procesefficien-

de tweehonderd grootste industriële

wel dat bij processen met hoge tempe-

cyverbetering, verbeterde katalysatoren

laag calorisch gas (G-gas) verbruikers

raturen vaak weer substantiële hoeveel-

en regeling, wat tot een verbetering van

verzonden, met als doel te inventa-

heden restwarmte vrij komen.

één procent per jaar leidt.

Minister

Het hergebruik van restwarmte die vrij-

riseren hoe het gasverbruik uit het Groningenveld uiterlijk in 2022 kan

Energiereductiescenario

komt bij non energetische en thermische

worden beëindigd.

Veel bedrijven hebben al moeite de voor-

processen levert een energiebesparing

De energietransitie of verduurzaming

genomen energiebesparing van twee

op van zo’n twee procent per jaar. Tot

zal zeer kostbaar zijn, er zijn getallen van

procent per jaar van het MJA-convenant

slot levert elektrificatie en de inkoop

één tot drie procent van het bruto natio-

of de besparingsambitie van 1,5 pro-

van duurzame elektriciteit een extra

naal product, ofwel zeven tot 21 miljard

cent per jaar van het MEE-convenant te

efficiencyverbetering door elektrificatie

euro per jaar genoemd. Volgens het

realiseren. Desondanks zijn zo’n 1.100

van twee procent per jaar. De elektrische

Planbureau stijgt de energierekening

bedrijven toegetreden tot de convenan-

energieopwekking wordt verduurzaamd

per huishouden met zestig euro per

ten en in 2016 is de derde tranche ener-

door een grotere focus op (proces)effi-

maand. De Volkskrant noemde recent in haar artikel over volledige verduurzaming van huishoudens een investeringsbedrag dat zou kunnen oplopen

Het grootste potentieel wordt gevormd door restwarmtebenutting en besparing op thermische energie.

tot dertigduizend euro per huishouden. TenneT is voornemens om de komende

giebesparingsrapporten opgesteld en

ciencyverbetering. Voorbeelden hiervan

jaren 28 miljard euro in Duitsland

ingediend voor de periode 2017-2020.

zijn elektrificatie door toepassing van

en Nederland te investeren om haar

Bilfinger Tebodin is ervan overtuigd dat

mechanische damprecompressors in

hoogspanningsnetten te verzwaren en

momenteel nog veel potentieel in de

plaats van thermische indampers, het

geschikt te maken voor transport van

industrie onbenut blijft. Om het effect

gebruik van lage druk stoom warmte-

grotere overschotten duurzame wind

van dit potentieel aan te tonen, is in lijn

pompen in plaats van stoomketels of

-en zonnestroom.

met de ambitieuze 49 procent CO2-

warmwater warmtepompen in plaats van

Het enorme besparingspotentieel van

reductiedoelstelling een vereenvoudigd

stoomketels en stoomdistributie.

restwarmtegebruik en efficiencyver-

energiereductiescenario geschetst met

betering in de Nederlandse industrie

focus op de industrie. In dit scenario

Kosteneffectief Het energie-

is onderbelicht in de discussie als men

bespaart de industrie netto zeshonderd

reductiescenario illustreert dat het

dit vergelijkt met de aandacht voor

petajoule per jaar in de periode tussen

grootste potentieel wordt gevormd door

duurzame energieopwekking in de

2018 en 2030. Dit scenario vereist een

de categorieën restwarmtebenutting

gebouwde omgeving. Dit terwijl zij een

jaarlijkse efficiencyverbetering van twee

(273 petajoule per jaar) en besparing

grote energiegebruiker is met een fors

procent op het eindverbruik en een

op thermische energie (190 petajoule

besparingspotentieel in energie en

additionele twee procent vermindering

per jaar), daarna volgt op enige afstand

CO2 in vergelijking met de gebouwde

van het energiegebruik door restwarm-

extra besparing door elektrificatie (134

omgeving. De grootste uitdaging is

tebenutting en elektrificatie: totaal 5,7

petajoule per jaar). Om genoemde effi-

het feit dat de aanpak en realisatie van

procent besparing per jaar. Hierbij is ook

ciencyverbeteringen te behalen, dienen

energiebesparing en restwarmtebe-

rekening gehouden met een autonome

de huidige inspanningen zoals vastge-

nutting in de industrie om maatwerk

groei van het energiegebruik van 0,7

legd in de Energie Efficiency Plannen te

vraagt, waardoor bedrijven niet altijd

procent per jaar. Dit betekent een ver-

worden verdrievoudigd, een flinke extra

voldoende resources kunnen vrijmaken

vijfvoudiging van de energiebesparing,

inspanning. Door het intensiveren van

om projecten te realiseren.

waarmee de bijdrage van de industrie

het aantal energiebesparingsstudies en

UTILITIES 19 nr. 4 - juni 2018

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Karel Bruins slot Pentair

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Niels Groot Dow Benelux

Kennispartners Watervisie platform

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform? Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl â&#x20AC;&#x201C; 020 3122 085

toepassing van geavanceerde energiebesparingstools zoals pinch en patroonanalyses, zullen veel meer maatregelen met terugverdientijden van minder dan vijf jaar én aanvullende maatregelen met terugverdientijden tussen vijf tot acht jaar moeten worden geïdentificeerd en uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld restwarmteprojecten. Vaak is industriële restwarmtebenutting meer kosteneffectief in termen van euro per vermeden ton CO2 dan kostbare duurzame energiebronnen zoals zon, biostoom en geothermie.

Belemmeringen Het bedrijfs-EEP geeft een overzicht van geselecteerde energiebesparingsmaateregelen die de komende vier jaar zullen worden uitgevoerd. Het EEP is de uitkomst van een selectieproces van energiebesparingsideeën, besparingsmogelijkheden en

gedurende een periode van twee tot

vaak vijf jaar zoals vastgelegd in de

uitgewerkte besparingsprojecten binnen

drie jaar intensief samenwerken met het

Convenanten en soms intern korter

het bedrijf. De beschreven energiebe-

team van de klant en ook regelmatig op

omdat beslissingen hierover buiten

sparingsprojecten zijn geïdentificeerd

site komen.

Nederland kunnen worden genomen.

op basis van workshops, energie audits

Het team start met het opstellen van

Veel strategische utility- en procespro-

en best practice studies. De selectie

een Roadmap, ofwel toekomstvisie, voor

jecten hebben een lange technische

vindt plaats op basis van terugbetaaltijd,

energiebesparingsprojecten. Vervolgens

levensduur van soms 25 tot 35 jaar.

besparingspotentieel en duurzaamheid,

worden in een workshop veelbelovende

Denk aan modernisering van koelinstal-

complexiteit, flexibiliteit en praktische

besparingsmaatregelen geïdentificeerd.

laties, upgrade van stoom- of warmwa-

inpasbaarheid. In de Convenanten en

Voor elke maatregel wordt conceptuele

tervoorziening en restwarmteprojecten.

de Milieuvergunning wordt een terugbe-

engineering uitgevoerd met als resultaat

Het is redelijk om voor energiebespa-

taaltijdcriterium van vijf jaar gehanteerd.

een Capex-schatting, het energie bespa-

ringsprojecten met lange technische

Maatregelen met een kortere terug-

ringspotentieel, de terugbetaaltijd en

levensduur een terugverdientijd van vijf

betaaltijd moeten in principe worden

complexiteit van de maatregel. Bij posi-

tot acht jaar te accepteren zodat groot-

uitgevoerd.

tieve beoordeling wordt per maatregel

schalige energie-besparingsprojecten en

Uit jarenlange ervaring van Bilfinger

een basic engineering uitgevoerd waar-

modernisering van inefficiënte installa-

Tebodin met het opstellen van Energy

onder een diepgaande energiebespa-

ties eerder kunnen worden gerealiseerd.

Efficiency Plannen en besparingspro-

ringsanalyse, aanvullende metingen, een

Een nieuw, interessant instrument dat

jecten in de industrie komen een aantal

beschrijving (specificatie) van de maat-

energiebesparing flink zal stimuleren is

knelpunten naar voren die verdergaande

regel en een Capex estimate met hogere

het hanteren van zogenaamde interne

energiebesparing belemmeren. Een

nauwkeurigheid. Vervolgens wordt het

CO2 schaduwprijzen bij haalbaarheids-

van de belemmeringen is veelal het ont-

project aanbesteed, uitgevoerd en geïm-

berekeningen van energiebesparings-

breken aan beschikbaarheid en tijd van

plementeerd door een aannemer.

maatregelen. Dit wordt al door enkele

personeel op sites om energiebesparing

Een praktisch idee is om het Smart

multinationals toegepast. De CO2

diepgaand op te pakken. Vaak zijn het

Energy Team concept bij meerdere

schaduwprijs, bijvoorbeeld een drem-

technisch geschoold personeel en inge-

bedrijven met een tekort aan mens-

pelwaarde van vijftig euro per ton, wordt

nieurs overbelast. Daarnaast zijn er te

kracht toe te passen. Een beperkte

vermenigvuldigd met de CO2-uitstoot

weinig energiespecialisten of ingenieurs

overheidssubsidie als katalysator om

van de vervuilende referentieketel of

in dienst waardoor men niet toekomt

externe ingenieurs gedurende het traject

apparaat. De variabele kosten van de

aan het formuleren en begeleiden van

van twee tot drie jaar tussen identificatie,

vervuilende referentie zal hierdoor

energiebesparingsprojecten. Dit kan

development en executie in te zetten

toenemen en de terugverdientijd van

worden ondervangen door de opzet van

zou dan zeer welkom zijn.

de voorgestelde besparingsmaatrege-

Smart Energy Teams.

len daalt tot onder de vijf jaar wat ze

Smart Energy Teams bestaan uit een mix

Terugbetaaltijd Veel industriële

rendabel maakt. Een toename in het

van energie-, utility- proces- en eventueel

bedrijven hanteren voor energiebespa-

toepassen van reeds beschikbare stimu-

HVAC, elektro- of control- engineers, die

ringsprojecten korte terugverdientijden,

leringsmaatregelen (bijvoorbeeld EIA)

UTILITIES 21 nr. 4 - juni 2018

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen. logisticon adv a4.indd 1

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

02-12-15 09:56

Kleine en middelgrote restwarmteprojecten industrie -> uitkoppeling restwarmtebron Capex (uitkoppeling bron, distributie, inkoppeling gebruikers) EXCL. SUBSIDIES spec. investering project

case 1 industriële restwarmte t.b.v. HVAC toepassing

case 2 industriële restwarmte (stoom) aan tankfarm

case 3 levering restwarmte aan WBR-net

case 4 warmtepomp destillatie kolom COP = 4.0

2,7

4,0

15,0

4,8

1.670.000

1.800.000

5.000.000

4.500.000

619

450

333

938

MW € €/kW

annuïteitsfactor project (15 jaar, 4%)

1/jr

0,090

kapitaalslasten

€/jr

150.202

161.894

449.706

404.735

equivalente vollasturen levering

uur/jr

4.835

4.000

6.000

8.650

restwarmtebenutting

GJ/jr

46.996

57.600

324.000

149.472

waardering restwarmte (aardgas) EXCL. CO2 prijs ETS bedrijven

€/GJ

6,0

2,0

7,0

opbrengst restwarmte

€/jr

281.977

345.600

648.000

1.046.304

extra elektrakosten (warmtepomp)

€/jr

gering

415.200

eenvoudige terugverdientijd

jaar

5,9

5,2

7,7

7,1

rendement referentie ketelhuis (incl. ontgasser stoom)

90%

1.649.858

2.022.117

11.374.408

5.247.393

2937

3599

20246

5716

vermeden

Nm3

aardgas

vermeden ton CO2 looptijdproject restwarmteproject

Nm3/jaar ton/jr jaar

kosteneffectiviteit aardgas

€/Nm3 ae

0,091

0,080

0,040

0,077

kosteneffectiviteit CO2 (excl. subsidie)

€/ton CO2

51,1

45,0

22,2

70,8

draagt ook bij aan het rendabeler maken

kosteneffectiviteit wordt uitgedrukt in

subsidie. Doordat de terugbetaaltijden

van industriële energiebesparingspro-

euro per vermeden ton CO2.

net te hoog zijn of doordat subsidie ont-

jecten. De genoemde instrumenten

Een zestal voorbeelden laat de potentie

breekt worden deze projecten te weinig

zullen resulteren in een forse toename

van restwarmte zien. Zo koppelde een

uitgevoerd.

van implementatie van het aantal maat-

bedrijf 2,7 megawatt restwarmte uit

De kosteneffectiviteit van de industriële

regelen waardoor een forse additionele

voor ruimteverwarming van zijn eigen

restwarmteprojecten zijn twintig tot vijf-

energie- en CO2 besparing mogelijk zal

industriële hallen en kantoren. Een

tig euro per ton vermeden CO2 en voor

zijn, tegen relatief geringe kosten per

ander bedrijf koppelde vier megawatt

de warmtepomp case circa zeventig

vermeden ton CO2.

restwarmte uit voor verwarming van de

euro per ton CO2. De CO2 kosteneffecti-

eigen opslagtanks. Ook de industriële

viteit van de eerste drie restwarmtepro-

Lage elektriciteitsprijzen

restwarmtelevering van vijftien mega-

jecten is laag in vergelijking met elektri-

De grootverbruikersprijzen voor elek-

watt thermisch aan de restwarmteleiding

sche besparingsmaatregelen en kosten

triciteit (wholesale markt) zijn bijzonder

Rotterdam is een goed voorbeeld. Net

voor duurzame energie.

laag. De lage elektriciteitsprijzen zijn

als de opwaardering van de restwarmte

Het besparingspotentieel van rest-

mede het gevolg van goedkope kolen

van een top condensor destillatiekolom

warmteprojecten, vooral binnen de

die de Nederlandse markt overspoelen

via een warmtepomp van 4,4 megawatt

eigen fabriekspoort, is groot, maar vaak

en elektriciteit uit fors gesubsidieerde

thermisch. Het vijfde voorbeeld is de

nog onzichtbaar. Het totaal uitgekop-

duurzame energiebronnen. De lage

inzet van toerengeregelde motoren bij

pelde restwarmtevermogen van de vier

elektriciteitsprijzen belemmeren de

reeds bestaande ketelvoedingswater-

genoemde projecten is 26 megawatt

terugbetaaltijd van elektrische bespa-

pompen, wat een aardige elektrische

thermisch. Indien we uitgaan van bij-

ringsmogelijkheden. Aan de andere

energiebesparing oplevert. Als laatste

voorbeeld duizend industriële restwarm-

kant biedt de veranderende prijsratio

voorbeeld wordt ook nog een zonne-

teprojecten in Nederland, ofwel 6.500

tussen gas en elektriciteit op termijn

energie project bekeken waarbij zonne-

megawatt thermisch restwarmtevermo-

kansen voor nieuwe technieken zoals

panelen op daken van industriële hallen

gen, dan is het jaarlijkse besparingspo-

lage druk stoom warmtepompen in

worden geplaatst.

tentieel 140 petajoule per jaar. Dit correspondeert met een aardgasbesparing

de industrie ter vervanging van gasgestookte ketels. Momenteel zijn deze

Restwarmteketens De eerste

warmtepompen nog relatief kostbaar

vier besparingscases zijn alle restwarm-

een jaarlijkse CO2 emissiereductie van

en vragen veel maatwerk.

teprojecten. Een restwarmtesysteem

acht megaton. Dit lijkt niet onredelijk

kan vaak worden beschouwd als rest-

omdat al 1.100 bedrijven uit veertig sec-

van vijf miljard kubieke newtonmeter en

Potentie De kosten- en milieupresta-

warmteketen. Uit de voorbeelden kan

toren meedoen aan de MJA3 en MEE.

ties van verschillende industriële energie-

een aantal conclusies worden getrokken.

Veel restwarmteprojecten binnen de

besparingsprojecten kunnen onderling

Ten eerste liggen de terugbetaaltijden

eigen fabriekspoort zullen naar verwach-

worden beoordeeld met de indicatoren

van deze vier restwarmteprojecten in

ting terugbetaaltijden tussen vijf tot acht

kosteneffectiviteit en terugbetaaltijd. De

de range van vijf tot acht jaar, exclusief

jaar hebben, nog exclusief subsidie.

•

09:56

UTILITIES 23 nr. 4 - juni 2018

ZERO BRINE

Waarde brijn ontsloten

Waar water wordt gezuiverd of ingedikt, ontstaat automatisch brijn. Dit mengsel van zouten, mineralen en water is nu nog een probleemstroom. Een consortium van bedrijven en onderzoeksinstituten probeert het probleem om te buigen in een kansrijke bron van calcium, magnesium en zout.

24 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

et is mogelijk om gebruikt proces-

pilots goed verdeeld over de EU-landen.

op het terrein van Huntsman, waar we

water terug te winnen, te behande-

Zo zal een aantal van de testen worden

veilig kunnen experimenteren met de

len en opnieuw in het proces te gebrui-

uitgevoerd in een kolenmijn in Polen. Het

diverse technieken.’

ken. Ook koelwater recirculeert vaak al

water dat vrijkomt bij de kolendelving

meerdere keren voordat het uiteindelijk

bevat met name veel magnesium. Een

Scheiden Voor het indikken van

wordt geloosd. De grote uitdaging bij

fabriek voor geprecipiteerde silica in

de brijn, maar bijvoorbeeld ook het

ZLD of het recirculeren van koelwater

waterstressgebied Spanje recupereert

scheiden en kristalliseren van zouten

is het feit dat de mineralen in het water

de restwarmte uit zijn productieproces-

zijn diverse technieken beschikbaar. Zo

steeds meer indikken. Met name brijn,

sen, net als de zouten en water. En een

worden bekende scheidingstechnieken

een mengsel van geconcentreerde

textielfabriek in Turkije kijkt naar een-

zoals reverse osmose en nanofiltratie

diverse zouten en nog altijd negentig

zelfde combinatie van terugwinning van

beproefd, evenals elektrodialyse en

procent water, vormt een probleem

waardevolle grondstoffen en warmte.

eutectische vrieskristallisatie, ook wel

omdat het niet zomaar terug in het eco-

Eutectic Freeze Crystallisation (EFC)

systeem kan worden gestopt.

DWPII De Nederlandse bijdrage

genoemd. Die laatste techniek gebruikt

Een Europees consortium met 22 part-

aan het project komt van Evides

koude om water te scheiden van het

ners, onder leiding van de TU Delft,

Industriewater dat niet lang geleden zijn

zout. Het voordeel van EFC is dat een

onderzoekt of het mogelijk is het brijn-

tweede demiwaterfabriek opende op

deel van de koude kan worden herge-

probleem om te zetten in een kans voor

de Maasvlakte (DWPII). Het waterbedrijf

bruikt binnen het proces, zodat het in

de industrie. Als de zouten namelijk

onttrekt water uit het Brielse meer en

potentie energiezuiniger is dan verdam-

zouden kunnen worden gescheiden,

maakt daar vervolgens demiwater van.

ping. Verdamping op zijn beurt is weer

kunnen deze wellicht weer nuttig wor-

‘Het regeneratiewater van onze onthar-

interessant als er voldoende laagwaar-

den ingezet in diverse processen of

ders bevat een hoge zoutconcentratie’,

dige restwarmte aanwezig is.

bijvoorbeeld als grondstof voor chloor.

zegt Jan-Willem Mulder van Evides

De technieken worden zowel voor de

Bovendien bevat het brijn vaak waar-

Industriewater. ‘Normaal gesproken

(voor)concentratie als de ionensepara-

devolle mineralen zoals magnesium.

lozen we deze stroom weer op het

tie ingezet. Daarnaast bekijkt men ook

Als dit in pure vorm kan worden terug-

oppervlaktewater. We zijn echter zeer

membraankristallisatie als techniek om

gewonnen, zal dat positief uitpakken

benieuwd of we deze reststroom kun-

het magnesium te kunnen scheiden van

voor de businesscase. Tot slot heeft het

nen verwaarden door er extra water

het natriumchloride.

water zelf ook nog waarde, net als de

uit te halen en de zouten en mineralen

restwarmte die nuttig kan worden inge-

te scheiden. Hoewel momenteel in

PlantOne In PlantOne bouwt water-

zet bij de processen voor terugwinning.

Nederland nog geen noodzaak is voor

behandelingexpert Lenntech een pilot-

zero liquid discharge, willen we ons wel

installatie die het regeneratiewater van

Vier pilots Dimitris Xevgenos van

voorbereiden op toekomstige ontwikke-

Evides Industriewater zal behandelen.

SealEau is de bedenker van het Zero

lingen. Bovendien past dit in ons beleid

Het regeneraat krijgt eerst een nanofil-

Brine concept, wat eigenlijk een voort-

om afvalstromen waar mogelijk te voor-

tratiebehandeling waarna magnesium

zetting is van zijn eerdere onderzoek

komen. Als de omstandigheden of de

via membraankristallisatie wordt ont-

naar de inzet van zonne-energie voor

wetgeving dat vraagt, kunnen we onze

trokken. De reststroom die dan nog

brijnbehandeling. ‘Het succes van dat

processen aanpassen aan de nieuwe

overblijft kan via verdamping verder

project bewees dat brijn waarde had, nu

werkelijkheid. Uiteraard willen we dat

worden ingedikt en hergebruikt. Zo kan

wilde ik ook andere technieken combi-

wel zo economisch en energie-efficiënt

de natriumchloride worden ingezet voor

neren inzetten om brijn te behandelen,

mogelijk doen. Zo kijken we bijvoor-

regeneratie in de ionenwisselaar, terwijl

pure zouten terug te winnen en gebruik

beeld of we restwarmtestromen uit de

het water ook weer in de processen van

te maken van industriële restwarmte in

koeltorens die ons water gebruiken kun-

Evides kan worden gebruikt. Het proces

plaats van zonne-energie. De Europese

nen inzetten voor het verdampen van

levert ook calcium op. Dit zou kunnen

chemische industrie produceert meer

de brijn. Die temperaturen van tachtig

worden gebruikt in de waterbehande-

dan elf en een half miljoen ton chlorides

graden Celsius zijn te laagwaardig voor

ling. Bijkomende uitdaging is dat het

per jaar. De industrie als geheel is boven-

bijvoorbeeld stadswarmte, maar kunnen

brijn uit de waterzuivering ook organi-

dien verantwoordelijk voor 22 procent

worden opgeschroefd en geschikt wor-

sche verontreinigingen kent. Uiteraard

van de totale wereldwijde zoetwater

den gemaakt om de brijn in te dikken.

moeten die wel eerst worden verwijderd

vraag. Demineralisatie van water concen-

Zeker gecombineerd met membraan-

voordat het water en de grondstoffen

treert nu eenmaal zouten, waarom zou je

filtratie kunnen verschillende mineralen

hun weg vinden naar eventuele klanten.

dat niet nuttig gebruiken?’

apart worden teruggewonnen, en kan

De bij deze pilot betrokken partners

De komende vier jaar onderzoeken de

dat een gezonde businesscase opleve-

verwachten begin 2019 de eerste proe-

partners welke technieken of combinatie

ren. Maar of dat in de praktijk zo uitwijst,

ven te kunnen draaien. Het technology

van technieken de meeste waarde ople-

kunnen we alleen maar toetsen door

readiness level van de meeste geteste

veren tegen de laagste kosten. Zoals een

er mee te experimenteren. We bouwen

technieken is vrij hoog, waardoor de ver-

goed Europees project betaamt, zijn de

dan ook een proefopstelling in PlantOne,

wachtingen navenant zijn.

•

UTILITIES 25 nr. 4 - juni 2018

LEGIONELLAPREVENTIE

Legionellabestrijding zonder chemicaliën bespaart kosten Koper- en zilverionen hebben een bacteriologische afdodende werking. Wie de ionen in de juiste verhouding toevoegt aan drink- of proceswaterinstallaties doodt niet alleen aanwezige bacteriën, maar verstoort ook de reproductie van deze bacteriën en breekt de bioﬁlm af. En dat zonder het gebruik van chemicaliën of noodzakelijke productiestop.

26 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

olland Water levert al langer de

zorgen ervoor dat de aanwezigheid

remmen. Bij koper-zilver ionisatie is dit

zelfontwikkelde Bifipro koper-zil-

van de legionellabacterie onder de

niet het geval.

ver ionisatie technologie dat legionella

norm van duizend kolonievormende

Het verschil zit met name in de fysi-

op een effectieve, betrouwbare en ook

eenheden (KVE’s, red.) blijft. Dat deden

sche werking van koper-zilver ioni-

milieu- en kostenbesparende manier

we voorheen via dosering van corro-

satie. Bij het gebruik van chloor, een

bestrijdt in drinkwater. In navolging

sieremmers en biociden, chemische

veel gebruikte desinfectant, blijft de

van de Bifipro voor drinkwatertoepas-

middelen die op zich hun werk deden.

biofilm waarin de bacteriën gedijen

singen ontwikkelde Holland Water

In 2010 was die doseerinstallatie

in stand. Dosering met koper- en

Bifipro Cool voor de waterbehandeling

echter verouderd en zochten we met

zilverionen verlaagt het kiemgetal in

van koeltorens in de procesindustrie.

name naar een duurzamer alternatief

het koelwater, wat de kans op een

‘Hoewel de toegepaste techniek van

voor chemicaliëndosering. Die chemi-

Legionellabesmetting behoorlijk ver-

deze producten gelijk is, verschilt

caliën komen uiteindelijk weer in het

laagt. Maar nog relevanter is dat het

het beheer ervan wel degelijk’, zegt

milieu terecht, wat we uiteraard zoveel

systeem ook de biofilm uit het koelwa-

Jacqueline Birkhoff van Holland Water.

mogelijk willen voorkomen.

tercircuit verwijdert. Met het afbreken

‘Koeltorens kenmerken zich door circu-

Wat ook meespeelde was het feit dat

van de biofilm verdwijnt de voedings-

lerend water en een open constructie.

er regelmatig met chemicaliën moest

bodem voor bacteriën en kan micro-

Dankzij de open constructie verdampt

worden gewerkt vanwege bijvullen en

biologie zich niet onder de slijmlaag

een deel van het water waardoor het

opslag. Uiteraard namen we de prijs

verstoppen en vermenigvuldigen.’

zoutgehalte in het gekoelde water

ook mee in de overwegingen en die

stijgt. Die omstandigheden maken

was eerlijk gezegd gunstiger dan die

Spuien Een ander probleem van

waterbehandeling van koeltorens

van andere systemen. Met name de

chloor of chloordioxidedosering is dat

complexer dan dat van drinkwaterin-

operationele kosten zijn een stuk lager

deze de corrosiedruk in het koelwater

stallaties. Processturing en monitoring

omdat we op chemicaliën besparen.

verhoogt. Birkhof: ‘Scaling en corrosie

zijn dan ook essentieel voor deze

We hebben een contract met Holland

zijn veelvoorkomende problemen in

technologie en toch wordt hier in de

Water, dat het beheer op afstand

koelsystemen, die kunnen worden

regel weinig aandacht aan besteed.

doet. Momenteel lopen de KVE’s bij-

voorkomen door de samenstelling van

De Bifipro wordt 24 uur per dag online

voorbeeld iets op doordat bacteriën

het koelwater nauwkeurig te beheer-

gemonitord, zodat afwijkingen onmid-

goed gedijen in de zomerse omstan-

sen en te monitoren. Chloor werkt cor-

dellijk worden geconstateerd.’

digheden die nu, eind mei, heersen.

rosie alleen maar in de hand, waardoor

De systeemexperts van Holland Water

weer extra corrosieremmers moeten

Harsenproductie Een van de

kijken mee en kunnen advies geven als

worden gedoseerd. Een goede samen-

gebruikers van Bifipro Cool is de ves-

de waardes echt kritisch beginnen te

stelling van het koelwater begint bij

tiging van PPG Coatings in Tiel. EHS-

worden.’

een goede kwaliteit suppletiewater. Om dat te bereiken is in sommige

manager Marco Peters kende Bifipro al voor de behandeling van het drink-

Sensor Birkhof verzekert dat de

gevallen voorbehandeling nodig met

water van PPG en inmiddels is ook

kritische grens van duizend KVE’s niet

bijvoorbeeld een onthardings- of ont-

de koeltoren voorzien van hetzelfde

snel zal worden bereikt. ‘De kunst is

ijzeringsinstallatie. Gelukkig kunnen

systeem, maar dan aangepast aan de

om de verhouding tussen zilver en

ook deze installaties zonder chemica-

specifieke omstandigheden waarin een

koperionen goed en balans te hou-

liën worden bedreven.’

koeltoren opereert. Peters: ‘We produ-

den. Het systeem is voorzien van de

Ook PPG behandelt zijn koelwater

ceren hier in Tiel harsen voor diverse

zelfontwikkelde Silco-sensor, waarmee

voordat het water het proces ingaat.

coatings en gebruiken daarvoor reac-

we op ieder gewenst moment cruciale

Peters: ‘Het voordeel daarvan is dat

toren die met een bedrijfstemperatuur

parameters, zoals de hoeveelheid vrije

we veel minder hoeven te spuien

van zo’n 150 tot tweehonderd graden

koper- en zilverionen in het water, kun-

dan voorheen. Hoe vaker het water

Celsius werken. Tijdens het doseren

nen meten. Bij afwijkende waardes

een koelcyclus doorloopt, hoe meer

van de harsen moet de temperatuur

kunnen we eenvoudig op afstand de

de geleidbaarheid van het water

constant blijven en dat regelen we met

dosering bijstellen.

toeneemt door verdamping. Die

warmtewisselaars die met water wor-

Natuurlijk zijn er kunstmatige ingrepen

geleidbaarheid is de maatstaf voor het

den gekoeld. De warmte verdwijnt via

mogelijk, zoals extra spuien, om legi-

zoutgehalte, wat corrosie in de hand

een open recirculerend koelsysteem

onella kwijt te raken. Maar doorgaans

werkt. Waar we voorheen bij zeven-

via verdamping uiteindelijk in de lucht.

zie je na een aantal recirculatierondes

tot achthonderd microsiemens al de

Hoewel de koeltoren minder kritisch is

en kleine wijzigingen in de doseer-

kritische grens bereikten, kunnen we

wat betreft legionellabeheersing dan

verhoudingen dat de populatie weer

met dit systeem tot ongeveer 1500

het drinkwatersysteem, moeten we

afneemt. Bedrijven die chemicaliën

tot soms tweeduizend microsiemens

ons ook voor deze koeltoren ons aan

inzetten voor legionellabestrijding,

doorgaan voordat we het water moe-

de wetgeving houden. We gebruiken

kunnen eigenlijk alleen maar meer

ten verversen. Dat scheelt uiteindelijk

hiervoor een legionellabeheersplan en

chemicaliën inzetten om de groei te

vele kuubs water.’

•

UTILITIES 27 nr. 4 - juni 2018

Product & oplossing MINDER CHEMICALIËNVERBRUIK EN LEGIONELLAVEILIG De hybride verdampingskoelers van Decsa hebben een

besparing op het waterverbruik en daardoor tevens op het

gesloten koelcircuit. De warmtewisselaar met spiraalvor-

chemicaliënverbruik voor de waterbehandeling.

mige lamellen wordt

Door de Hybride Koeler tevens uit te rusten met een

na fabricage volbad

Desuperheater zullen de microscopische waterdrup-

verzinkt. De koelers

pels (water-aërosolen) die de druppelvanger nog pas-

zijn zowel nat als

seren geheel verdampen, waardoor er geen Legionella-

droog inzetbaar.

verspreiding plaats vind. Bijkomende voordelen van de

Door een juiste

Desuperheater zijn water- en chemicaliënbesparing

selectie zal de

gedurende de natte werking en geen damppluim boven

Hybride Koeler

de koeler.

ongeveer vijf maan-

De apparaten vinden hun toepassingen in diverse

den van het jaar

bedrijfstakken, waaronder de temperatuurbeheersing van

uitsluitend lucht-

chemische - en petrochemische processen, datacenters,

gekoeld kunnen

verwarmings- en verhittingsprocessen en koeling van

werken. Dit geeft

productiemachines.

een aanzienlijke

www.devap.nl

AANSLUITING TWEE GROTE ZONNEPARKEN Alfen is door Solarcentury geselecteerd voor het leveren van de aansluiting op het hoogspanningsnet van een 17,5 megawattpiek (Megawatt piek) zonnepark op de locatie van recyclingbedrijf Twence in Enschede en een zonnepark van ongeveer 45 Megawatt piek op de locatie van zinkfabriek Nyrstar in Budel. Solarcentury is een internationale ontwikkelaar van zonne-energieprojecten en financiert, ontwikkelt, bouwt, bezit en beheert grootschalige zonneparken. In de afgelopen jaren heeft Alfen al met Solarcentury samengewerkt aan diverse kleinere zonneparken in Nederland. In 2016 werkte Alfen aan een 6 Megawatt piek zonnepark op Ameland, destijds het grootste zonnepark in Nederland. In 2016 en 2017 heeft Alfen al twee kleinere zonneparken voor Solarcentury aangesloten op de locatie van recyclingbedrijf Twence in Enschede, van respectievelijk 1,3 Megawatt piek en 1,5 Megawatt piek. Zonneparken groeien snel, zowel in

ject by Nyrstar is nog groter, met meer

micro-grids, inclusief het leveren van

aantal als in afmetingen. Met meer

dan 150.000 zonnepanelen over 60

innovatieve 2.500 kVA transforma-

dan 60.000 zonnepanelen over 20

hectare en een capaciteit van ongeveer

torstations voor zonneparken en de

hectare en met een capaciteit van 17,5

45 Megawatt piek. Voor beide projec-

realisatie van de centrale netaanslui-

Megawatt piek, kan het nieuwste pro-

ten omvat Alfen’s scope de techniek,

ting. Beide projecten zijn gepland voor

ject bij Twence ongeveer 4.500 huis-

het projectmanagement, de installatie,

oplevering in 2018.

houdens van stroom voorzien. Het pro-

de ingebruikname en service van de

www.alfen.com

28 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

PRECISIE METEN VAN WISSELSTROOM De AI-031 is een analoge ingangsmo-

duidelijk weer te geven in de applicatie.

rail modules voor gerichte conditie

dule voor het meten van stroom. Deze

De status van individuele componen-

monitoring. Binnen deze compacte

compacte S-Dias module heeft drie

ten, machines en installaties

meetmodules (slechts 12,5 mm

ingangen met een meetbereik van 0 tot

kunnen daarmee comforta-

breed!) kunnen parameters zoals

5 A AC en is ontworpen voor het detec-

bel gecontroleerd worden.

stroom, spanning, temperatuur

teren van stroom in een 220-600 V voe-

Potentiële storingen zoals

of zelfs trilling worden gemeten.

ding. De conversietijd is 1 ms per kanaal

hoge slijtage, overmatige

Voor de eenvoudige integra-

met een resolutie van 12 bits. Voor het

weerstand of trage beweging

tie in de besturingskast zijn

ontkoppelen van de meetstroom wor-

worden zo snel opgespoord.

EPLAN-macro's voor de S-Dias

den externe transformatoren gebruikt,

Deze voorspellende data met

productfamilie beschikbaar. Met

die de toegepaste stroomsterkte

betrekking tot het onder-

de object-georiënteerde enginee-

omzetten van 0 tot 5 A AC.

houd maakt het mogelijk om

ring software tool LASAL kan de

De AI-031 maakt het mogelijk om data

schade, machinefouten en

besturing en I/O systeem comfor-

te verzamelen en visueel de consump-

stilstand-tijden te voorkomen.

tabel worden geprogrammeerd

tie, regelweerstand en stroomloops

De S-Dias serie biedt een

en geconfigureerd.

van AC-motoren te verzamelen en

breed assortiment aan DIN

www.sigmacontrol.eu

DIGITALE VA-METER Variable area (VA)-meters voor gassen kunnen, inherent

gestandaardiseerde volume eenheden. De Compact is uitge-

aan de meettechniek, al heel makkelijk tientallen procenten

voerd met een display die de actuele flow, de totaalflow, het

onzekerheid hebben bij beperkte drukvariaties. De Compact

gas en de eenheden weergeeft. De actuele flow ten opzichte

van Vögtlin Instruments is een interessant alternatief. Deze

van de volle schaal wordt in de vorm van een bargraph afge-

thermische gasmassafowmeter is niet gevoelig voor drukva-

beeld. Het instrument kan net als een VA-meter verticaal

riaties. Immers, dit instrument meet de gasflow in massa- of

met flow van onder naar boven geplaatst zijn, maar ook flow net andersom of horizontaal. Bijzonder is dat de display zich aanpast aan de oriëntatie van het instrument. Zo is de aflezing altijd netjes verticaal. De Compact kan batterijgevoed zijn voor tijdelijk gebruik, of via een 24 VDC voeding. Een alarm/relais functie is optioneel. Indien de Compact wordt gecombineerd met een ingebouwde regelventiel kan een gewenste flow handmatig worden ingesteld. De nauwkeurigheid blijft intact, ongeacht de procesdruk. a-b-t.nl

GROTE CORIOLIS MASSAFLOWMETERS Krohne introduceert grote diameters

De Optimass 6400 DN 150 en DN200

meting over een brede range aan gas-

coriolis massaflowmeters voor de

zijn de grootste diameters van deze

fracties en complexe flowcondities is

Optimass 6400 DN150 en DN200 en

high-end proces massaflowmeter,

gegarandeerd.

de Optimass 2400 tot DN400. De grote

die toepasbaar zijn bij temperaturen

nl.krohne.com

diameters zijn geschikt voor toepas-

van -200 °C tot +400 °C. De Optimass

singen in de procesindustrie als bulk

2400 DN 400 is voorzien van een

verladen en bunkeren van olieachtige

nieuw ontwerp waarin vier rechte

producten, LNG/cryogene of hoge tem-

buizen flowsnelheden tot 4.600 t/h

peratuurapplicaties.

mogelijk maken. Ze zijn verkrijgbaar

De meters zijn voorzien van MID en

in zowel duplex als super duplex. De

OIML custody transfer goedkeuringen

nauwkeurigheid is 0,1% met een turn-

voor gas en vloeistof, en voldoen aan

down van 20:1. De grote diameters

de richtlijnen voor API en AGA, SIL 2/3

beschikken ook over Entrained Gas

functionaliteit en NE 107 diagnostische

Management, waardoor continu een

functies.

herhaalbare massaflow of dichtheids-

UTILITIES 29 nr. 4 - juni 2018

ENERGIE

Emmtec verkent onbalansmarkt voor ketelwaterbehandeling ElektriďŹ catie van de energievoorziening helpt de industrie bij zijn opdracht de CO2-emissies fors terug te dringen. Met het toenemende aandeel van intermitterende bronnen, neemt echter ook de volatiliteit van de energieprijs toe. Emmtec Services voorziet een ontgasser van een elektrisch element en onderzoekt of de prijzen op de onbalansmarkt aantrekkelijk genoeg zijn om verdere investeringen te kunnen overwegen.

30 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

e maatschappelijke opdracht

Ontgasser

om de CO2-uitstoot te beperken

doen met elektriciteitsbalancering in

levert de inzet van deze elektriciteit wel

en uiteindelijk naar nul terug te bren-

het stoomsysteem is het de bedoe-

een CO2-besparing op, omdat erop dat

gen, vraagt om een significant ander

ling dat industriële elektrowarmte

moment geen stoom meer nodig is die

energiesysteem. Elektrificatie is een

specialist Huikeshoven een elektrisch

met aardgas is geproduceerd. Maar ver-

van de oplossingen waar momenteel

verwarmingselement installeert met

geleken met het totale energieverbruik

veel onderzoek naar wordt gedaan.

een vermogen van tussen de één en

van Emmtec is dit uiteraard maar een

Elektrochemie, elektrische warmte-

drie megawatt in een van de ontgas-

schijntje. Het gaat ons veel meer om

opwekking via boilers of warmtepom-

sers van Emmtec Services. Olde: ‘We

de resultaten van de proef, waarmee

pen en de productie van waterstof

hebben in totaal drie van deze ontgas-

we voorsorteren op een elektrische

via elektrolyse kunnen allemaal hun

sers die zuurstof en stikstof uit het

toekomst. Wanneer de proef succesvol

bijdrage leveren aan verlaging van

ketelwater verwijderen voordat we er

is kunnen we als eerste de andere twee

Om ervaring op te

Flexcapaciteit Olde: ‘Uiteindelijk

de industriële CO2-emissie. Enige

stoom van maken. Normaal gesproken

ontgassers op deze manier bedrijven.

uitdaging is het feit dat er nog weinig

ontgassen we het water met stoom,

Dat succes is mede afhankelijk van

ervaring is met elektrische hogetem-

maar nu gaan we kijken of er momen-

het aantal draaiuren van de elektrische

peratuurwarmte. Daar wordt inmid-

ten zijn dat het interessanter wordt

installatie. Als deze minder dan duizend

dels hard aan gewerkt, met als meest

om elektriciteit in te zetten. We kopen

uren kan worden ingezet, is het voor

recente voorbeeld het proefproject

ons gas tegen een vaste gasprijs in en

ons niet interessant. De investering in

dat op industrieterrein Emmtec wordt

weten dus wat we normaal kwijt zijn

een elektrische installatie moet in ieder

opgezet. Samen met TNO en ECN

aan de productie van stoom. In het

geval worden terugverdiend, hoewel we

onderzoekt process engineer Eric Olde

algemeen is elektriciteit veel duurder

uiteraard ook wel naar het ecologisch

van Emmtec Services de mogelijkhe-

dan gas, behalve als het elektriciteits-

rendement kijken. Elektrificatie kan een

den voor het gebruik van stroom in het

systeem het aanbod niet meer kwijt

bijdrage leveren aan de decarbonisatie

stoomsysteem van het industriepark.

kan. Het gebeurt geregeld dat er zelfs

van de industrie, maar we staan pas

‘Emmtec is thuishaven voor onder

elektriciteit op de onbalansmarkt tegen

aan het begin van een ontwikkeling.

andere Teijin Aramid, DSM, Bonar en

negatieve prijzen aangeboden wordt

We zullen eerst moeten ervaren hoe

andere industriële ondernemingen’,

om het net in balans te houden. De

de elektriciteitsmarkt reageert op extra flexmogelijkheden en of en hoe we kun-

Elektriﬁcatie kan een bijdrage leveren aan de decarbonisatie van de industrie, maar we staan pas aan het begin van een ontwikkeling.

nen profiteren van de onbalansmarkt en korte termijn elektriciteitsmarkten. We zullen nog maar een klein percentage warmte produceren via elektriciteit en dan nog via een eenvoudig elektrisch verwarmingselement. Die is alleen ren-

zegt Olde. ‘Emmtec Services levert de

onbalansprijzen kunnen gunstig zijn,

dabel bij zeer lage elektriciteitsprijzen.

utilitiesvoorzieningen voor de fabrieken

maar we willen uiteraard weten hoe

Een elektrische warmtepomp is veel

op het terrein zoals water, gas, stikstof,

vaak de elektriciteitsprijs onder de

efficiënter en kan daardoor ook bij

warmte, stroom en stoom. Wat betreft

gasprijs kruipt en hoe snel we kunnen

iets hogere elektriciteitsprijzen nog

aardgasverbruik zitten we bij de top

schakelen tussen stoom en elektriciteit.

renderen, maar dan moeten we inves-

twintig van Nederland. Bij dat gas zit

Nu is het technische deel nog niet zo

teren in een full scale installatie met

ook laagcalorisch gas en wij hebben,

heel ingewikkeld. Maar met name de

een behoorlijke kapitaalsinvestering.

net als tweehonderd andere grootver-

warmteverdeling van de elektrische

Voordat we die stap nemen, willen we

bruikers van het Groningengas, een

verwarming in de ontgasser en het

eerst ervaring opdoen op kleine schaal.

brief gekregen van Minister Wiebes.

schakelen op de onbalansmarkt maakt

Er zijn nog vele vragen rondom de

De minister verzoekt bedrijven de

het complex. Daarvoor werken we

inzet van elektriciteit voor de productie

komende vier jaar een alternatief te vin-

met de startup Sympower dat volledig

van hogetemperatuurwarmte die we

den voor het Groningengas. Een deel

automatisch per kwartier kan inkopen

moeten beantwoorden voordat de

van de oplossing zou kunnen liggen in

op de onbalansmarkt. De ontgasser

industrie kan overstappen. Hoe zit het

het elektrificeren van de warmtevraag.

krijgt vervolgens een seintje dat deze

bijvoorbeeld met de capaciteitsvergoe-

Nu hebben we een honderd megawatt

moet overschakelen op elektriciteit.

ding van het stroomnet. We betalen

gasaansluiting en een dertig megawatt

Voor een ontgasser is de impact daar-

nu een aansluitvergoeding, waarmee

elektriciteitsverbinding, dus helemaal

van niet heel groot omdat het water

we dertig tot 32 megawatt kunnen

één op één vervangen gaat niet. Maar

toch altijd al warm is. Ook de risico’s

intrekken. Wanneer het volledige ver-

we denken wel te kunnen bijdragen

op uitval van de complete installatie

mogen wordt ingetrokken, is dit een

aan de netbalancering die nodig is

zijn niet heel groot omdat we nog eens

zeer substantiële kostenpost. Als we

bij het toenemend aandeel wind- en

twee ontgassers hebben die redun-

echter stroompieken gaan opvangen,

zonne-energie.’

dantie in het systeem bieden.’

gaan we sporadisch veel vermogen

UTILITIES 31 nr. 4 - juni 2018

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld

Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

acts

manuf

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

intrekken. De vraag is wie hier meer

zijn nu nog gebaseerd op een capaci-

gie, die het mogelijk maakt meer duur-

van profiteert: de netbeheerder of de

teitstarief ofwel KW max, de maximaal

zame energie in het elektriciteitsnetwerk

gebruiker. Dat roept dan vervolgens

afgenomen capaciteit in kilowatts op

op te nemen.

ook de vraag op of dit capaciteitsver-

enige moment in een maand, maar

Van der Burg: ‘Hoe hoger de elektri-

goedingensysteem niet remmend

zou gebaseerd moeten zijn op een

citeitsvraag is, hoe beter windparken

werkt op het elektrificatieproces.’

verbruikstarief. Westland Infra heeft

zullen renderen. Op enig moment zul-

Olde denkt overigens voorlopig nog

hier een eenvoudige oplossing op

len de windturbines op land en op de

geen afscheid te nemen van zijn gas-

bedacht voor de WKK’s van de tuinders

Noordzee meer produceren dan de hui-

netwerk. ‘Ik denk dat we uiteindelijk het

met een soort stoplichtmodel. Op het

dige basis elektriciteitsvraag van nu der-

meeste baat hebben bij hybride syste-

moment dat er voldoende capaciteit

tien gigawatt. Daarvoor zou niet alleen

men waar we zowel elektriciteit als gas

is in het elektriciteitsnet gaat het stop-

de basislast omhoog moeten, maar

kunnen inzetten. Dat gas kan uiteraard

licht op groen en kunnen gebruikers

ook de flexibiliteitsopties. TenneT heeft

ook waterstof of biogas zijn. Het uit-

tijdelijk meer kilowattss binnenhalen.

al aangekondigd dat het de markt zijn

gangspunt is een zo laag mogelijke CO2-

Dit is nu een tijdelijke oplossing. Meer

werk wil laten doen. In de praktijk zal dit

uitstoot tegen zo laag mogelijke kosten.’

vergelijkbare experimenten in de prak-

betekenen dat exploitanten hun wind-

tijk zijn nodig om uiteindelijk tot een

turbines stil zetten bij overproductie.

Verbruikstarief Lennart van der

structurele oplossing te komen wat

Dat is vanuit maatschappelijk oogpunt

Burg is vanuit TNO betrokken bij het

voor meer zekerheid dient te zorgen en

natuurlijk zonde omdat de operationele

onderzoeksproject dat onder de vlag

dus investering in (flexibele) elektrische

kosten van een winturbine navenant

van Voltachem wordt uitgevoerd. Het

verwarming.’

nul zijn. Hybride systemen zouden hier een tussen oplossing kunnen bieden

innovatieprogramma richt zich op drie gebieden: power to heat, power to

Hybride Het verwachte marktpoten-

op weg naar volledige elektrificatie.

hydrogen en power to chemicals. Van

tieel voor Power-2-Heat bedraagt 1.500

Door een elektroboiler te plaatsen naast

der Burg: ‘Power to heat wordt in veel

megawatt op de middellange termijn.

een gasboiler, kunnen bedrijven kiezen

rapporten bestempeld als potentiële

Op korte termijn, dat wil zeggen binnen

voor de goedkoopste voeding voor hun

oplossing voor duurzame industriële

drie jaar, is volledige elektrificatie volgens

ketelwater.’

hogetemperatuurwarmte. Inmiddels

TNO onhaalbaar. De oplossing waar

De komende drie jaar kijken de onder-

zijn er dan ook industriële e-boilers van

het consortium onder aanvoering van

zoekspartners naar de valuecase van

de plank te bestellen, alleen gebeurt dit

TNO aan werkt bestaan uit een hybride

hybride systemen. Naast Emmtec doen

nog niet in grote getale. De gasprijs is

systeem waarin slim is te schakelen

ook mengvoederbedrijf E.J.Bos en

nog steeds vele malen lager dan die van

tussen de bestaande gasinstallatie en

olie en vetten leverancier Sime Darby

elektriciteit. Om echt slagen te maken,

duurzame bronnen. Het nieuwe hybride

Unimills mee aan de proef. ‘Uiteindelijk

zou die ratio moeten veranderen. Een

systeem bouwt voort op de jarenlange

is het de bedoeling dat de bedrijven de

deel van de oplossing zit in aanpassing

Demand Response ervaring van TNO,

zoveel mogelijk lage onbalansprijzen

van de transporttarieven. Die tarieven

waaronder de PowerMatcher technolo-

pakken en zo tegen dezelfde of lagere kosten hun CO2-uitstoot beperken’, zegt Van der Burg. ‘De valuecase valt of staat dan ook met name bij de frequentie van die onbalansprijzen. Het lastige daarbij is dat bij een toenemende flexcapaciteit, er minder onbalans in het netwerk zal optreden waardoor de businesscase minder interessant wordt. We zoeken dus constant naar een optimum tussen de capaciteit van intermitterende energieproducenten zoals windparken en flexvermogen bij energiegrootverbruikers. De prognoses voor wind op zee zijn in ieder geval zodanig dat we de komende jaren meer fluctuaties in het aanbod verwachten en ook de interconnectiviteit met het buitenland zal van vijf gigawatt verdubbelen naar tien gigawatt. Die extra verbindingen kunnen ervoor zorgen dat energiepieken meer uitvlakken, maar kunnen ook tijdelijk grote

•

stroompieken geven.’

UTILITIES 33 nr. 4 - juni 2018

ENERGIEWET

Wet VET is slechts begin wetgevingsagenda energietransitie De transitie naar een duurzame energievoorziening heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen. De markt past zich razendsnel aan en zoekt naar ruimte voor nieuwe ontwikkelingen en innovaties. Om deze ontwikkelingen te steunen en te stimuleren dient de wetgever de huidige energiewetgeving hierop aan te passen. Op 3 april 2018 is daarvoor een belangrijke eerste stap gezet met het aannemen van de Wet voortgang energietransitie (Wet VET). De praktijk moet uitwijzen of deze wet ook echt een verbetering is.

34 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

Sophie Dingenen & Margot Besseling & Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

e Wet VET is in feite een aan-

Eerste Kamer gestuurd waarin Wiebes

risico’s die eventueel door een netwerk-

passing van de al bestaande

erkent dat de maatschappelijke ener-

bedrijf kunnen worden aangegaan. De

Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet.

gietransitie zich in een sneller tempo

Wet VET bevat een limitatieve lijst van

Vanuit de markt bestond er al lange tijd

ontwikkelt dan de wettelijke grondslag

activiteiten die door het netwerkbedrijf

een grote behoefte aan een aanpas-

en roept Wiebes de Eerste Kamer op

kunnen worden uitgevoerd maar maakt

sing van het wettelijk kader om belang-

om mee te werken aan het behalen van

het tegelijkertijd ook mogelijk om door

rijke knelpunten zoals het gebrek

de beoogde tijdlijn tot en met begin

middel van een algemene maatregel

aan ruimte voor experimenten en de

2021 om zo de energietransitie structu-

van bestuur (amvb) meer activiteiten

verplichte aansluitplicht op het gasnet

reel te kunnen ondersteunen.

toe te staan indien hier later behoefte

weg te nemen. Het eerder ingediende

Dit artikel bespreekt een aantal onder-

aan is om zo tegemoet te komen aan

wetsvoorstel STROOM bood hiertoe

werpen uit de Wet VET, zoals de rolaf-

de gewenste flexibiliteit in het kader

ook al perspectieven, maar is na een

bakening tussen de netbeheerder en

van de energietransitie. Toegestane

uitgebreide behandeling in de Tweede

de verbonden netwerkbedrijven, het

activiteiten zijn bijvoorbeeld de aanleg

en Eerste Kamer op 22 december 2015

systeem van full disclosure en de aan-

en het beheer van een laadinfrastruc-

door de Eerste Kamer weggestemd.

gepaste gasaansluitingsplicht.

tuur voor elektrische voertuigen, de aanleg, het onderhoud en het ter

Het wegstemmen van wetsvoorstel STROOM werd door de toenmalige

Rolafbakening Netbeheerders

beschikking stellen van installaties en

Minister van Economische Zaken Henk

mogen alleen de aan hen toebedeelde

het uitvoeren van meetdiensten en

Kamp gezien als een grote terugslag

wettelijke taak uitvoeren en die taak

meetinrichtingen. Deze activiteiten kun-

in de ontwikkeling van de energie-

mag ook enkel door die netbeheerders

nen slechts worden uitgevoerd door

transitie omdat STROOM niet alleen

worden uitgevoerd, denk daarbij aan

het netwerkbedrijf indien het netwerk-

oplossingen bood voor de hierboven

het aanleggen van leidingen, transpor-

bedrijf specifieke kennis heeft die zij

benoemde knelpunten, maar ook de

teren van elektriciteit en gas en regelen

kan inzetten voor de ontwikkeling van

ontwikkeling van wind op zee en het

van netaansluitingen. Op grond van

de energietransitie en deze activiteiten

aanwijzen van TenneT als netbeheerder

de Wet Vet kunnen er tijdelijke taken

de markt faciliteren of tijdelijk vorm

op zee regelde. Om het halen van de

voor een periode van vijf jaar worden

geven zolang private partijen dit niet

doelstelling van veertien procent her-

toegekend aan de netbeheerder indien

zelf (voldoende) kunnen. Daarnaast

nieuwbare energie in 2020 en zestien

deze taken verbonden zijn aan de al

geeft de wetgever aan dat de rol van de

procent in 2023 uit het Energieakkoord alsnog binnen bereik te houden is op 23 maart 2016 een soort noodwet, de Wet Tijdig Realiseren Doelstellingen Energieakkoord, geïmplementeerd om in ieder geval te voorkomen dat de

Is de Wet voortgang energietransitie een vette vooruitgang of is Nederland toch weer het ijverigste jongetje van de klas?

realisatie van wind op zee en op land worden afgeremd. De overige bepalin-

bestaande wettelijke taken, deze taken

overheid en haar overheidsbedrijven

gen uit het wetsvoorstel STROOM zijn

van belang zijn voor het toekomstig

minimaal moet blijven om zo de vrije

heroverwogen en voor een groot deel

beheer van het net en als (private)

mededinging te bevorderen.

alsnog in Wet VET opgenomen.

marktpartijen hier niet of maar in een

Het is echter maar de vraag of deze

De Wet VET is de eerste stap in de door

beperkte mate in voorzien. Daarnaast

formulering wel die beloofde ver-

de Minister van Economische Zaken en

bevat de Wet VET een regeling op

duidelijking biedt. De subjectieve

Klimaat, Eric Wiebes, geïntroduceerde

basis waarvan de netbeheerder meer

toetsen zoals de hierboven beschre-

‘Wetgevingsagenda energietransitie’.

ruimte heeft om te experimenten. De

ven marktverstoring kunnen door

Aan de hand van deze agenda zal

precieze omvang van deze experimen-

verschillende partijen anders worden

Wiebes de komende jaren gefaseerd

teerruimte wordt ingevuld in een sepa-

geïnterpreteerd. Een voorbeeld hier-

verdere wetswijzigingen aandragen,

rate algemene maatregel van bestuur

van is de aanleg van laadinfrastruc-

onder andere met betrekking tot de

(amvb).

tuur voor elektrische voertuigen als

huidige Warmtewet, Wet windenergie

Een netwerkbedrijf is een groep waar-

toegestane activiteit. De laatste jaren

op zee en de Mijnbouwwet en is de

van een netbeheerder deel uitmaakt

is het aantal elektrische voertuigen

wetgever voornemens om een verdere

die nevenactiviteiten uitvoert die gere-

in Nederland snel toegenomen en is

herziening en samenvoeging van de

lateerd zijn aan het beheer van netten

er een groeiende behoefte aan een

Elektriciteits- en Gaswet door te voeren

en andere infrastructuur. De wetgever

laadinfrastructuur. Netwerkbedrijven

in de vorm van een gecombineerde

heeft beoogd om meer duidelijkheid te

kunnen hun kennis inzetten om deze

Energiewet. Om een vergelijkbaar

genereren over de rolafbakening van

infrastructuur snel verder uit te rollen,

moeizaam wetgevingsproces in de toe-

netbeheerders en netwerkbedrijven en

maar ook private marktpartijen spelen

komst te voorkomen heeft Wiebes op

daarmee de infrastructuur te bescher-

hier een steeds significantere rol in. De

11 december 2017 een brief naar de

men tegen onnodige (commerciële)

overheid dient zich af te vragen of het

UTILITIES 35 nr. 4 - juni 2018

nog steeds wenselijk is dat een publiek

invulling aan gegeven. Daarnaast is de

op het gebied van de energietransi-

orgaan deze taak blijft vervullen of dat

elektriciteitsmarkt een zeer internatio-

tie af te wachten met het oog op de

hier inmiddels een puur private rol voor

nale markt waarop Nederland handelt

aanstaande uitgifte van het Europese

marktpartijen is weggelegd. De Tweede

met andere Europese landen om de

Clean Energy Package.

Kamer opteert er daarom ook voor

elektriciteit te importeren. Deze lan-

dat deze toegestane activiteit wordt

den hanteren geen vergelijkbaar CvO

Gasaansluitingsplicht Met de

geschrapt in het eerste wetsvoorstel

systeem, waardoor de geïmporteerde

implementatie van Wet VET verdwijnt

van een gecombineerde Energiewet.

grijze stroom wordt geleverd zonder

de gasaansluitplicht voor nieuwbouw

een in Nederland uitgegeven CvO.

om de oplevering van gasvrije nieuw-

Waar Wet VET juist het doel heeft om

bouwwoningen te stimuleren. Het

huidige Elektriciteitswet worden digi-

honderd procent transparantie te bie-

verwijderen van de gasaansluitplicht

tale garanties van oorsprong (GvOs)

den in het stroometiket, zal in de prak-

voor nieuwbouw sluit aan bij het brede

uitgegeven voor duurzaam opgewekte

tijk door internationale handel er een

Programma Aardgasvrije Wijken waar-

energie. Een GvO is in wezen een

administratieve discrepantie ontstaan

voor in 2018 een bedrag van negentig

bewijs dat ergens op het net duurzaam

over de in het buitenland opgewekte

miljoen euro beschikbaar is gesteld

opgewekte stroom wordt geleverd.

grijze stroom. Deze discrepantie levert

aan gemeenten die hiermee aan de

De Wet Vet breidt dit systeem uit door

een vorm van schijn-transparantie op

hand van proeftuinen bestaande wij-

een full disclosure systeem te intro-

voor de consument, terwijl het huidige

ken aardgasvrij kunnen maken. Het

duceren waarbij naast deze garanties

systeem met GvOs de consument wel

schrappen van de gasaansluitplicht

van oorsprong ook certificaten van

duidelijk inzicht biedt in de herkomst

voor nieuwbouw in combinatie met het

oorsprong (CvOs) worden uitgegeven

van duurzaam opgewekte stroom. Het

Programma Aardgasvrije Wijken zien

voor niet-duurzaam opgewekte stroom.

zal moeten blijken of de uitwerking van

de Minister van Binnenlandse Zaken

Dit full disclosure systeem verplicht een

deze maatregel geen tegenovergesteld

en Koningsrelaties, Kasja Ollongren, en

energieleverancier om de volledige her-

effect heeft op het vertrouwen van de

Wiebes als een noodzakelijke stap om

komst van de geleverde stroom op het

consument over de certificering van

de doelstellingen van het klimaatak-

stroometiket op te nemen. Het voor-

de opgewekte elektriciteit. Daarnaast

koord van Parijs te behalen. Het college

naamste doel van dit systeem is om

brengt een dergelijk systeem ook extra

van B&W kan van de gasaansluitplicht

meer transparantie te genereren over

administratieve lasten met zich mee

afwijken indien de desbetreffende

de herkomst van de geleverde stroom

voor de leveranciers.

gemeente een dergelijke gasaanslui-

bij de consumenten en daarmee de

De voortvarendheid van de wetgever

ting wel noodzakelijk acht vanwege

energietransitie te stimuleren.

om een systeem met CvOs te imple-

‘zwaarwegende redenen van algemeen

De meningen zijn echter verdeeld over

menteren zonder de aanwezigheid

belang’. Hier wordt in een aparte rege-

de vraag of een dergelijk full disclosure

van breed gedragen en afgestemd

ling verder invulling aan gegeven.

systeem wel wenselijk is in de vorm

Europees systeem roept herinneringen

Met de Wet VET is de eerste stap

zoals het in de Wet VET is opgenomen.

op over de zogenoemde Splitsingswet

gezet naar de wettelijke verankering en

Wiebes onderschrijft zijn zorgen en

(Wet onafhankelijk netbeheer). Ook

ondersteuning van de energietransitie.

terughoudendheid over de invoering

toen bleek Nederland het ijverigste

De wetgever is de markt tegemoetge-

van dit full disclosure systeem in

jongetje van de klas te zijn door een

komen in het versoepelen en verduide-

Nederland in een brief aan de Tweede

Europese richtlijn zo strikt te interprete-

lijken van de Elektriciteits- en Gaswet

Kamer op 30 januari 2018. Hierin

ren dat energiebedrijven door middel

om zo meer experimenteer- en ontwik-

schetst Wiebes een tweetal problemen:

van een groepsverbod werden ver-

kelruimte te bieden aan de markt. Maar

(1) het ontbreken van Europese regel-

plicht om de voordelen die een netbe-

het is nog te vroeg om de Wet Vet als

geving om de internationale handel van

heerder heeft vanuit zijn monopoliepo-

een ‘vette’ vooruitgang te classificeren,

deze CvOs te ondersteunen ; en (2) de

sitie af te splitsen van de commerciële

het is immers een eerste stap in de

benodigde tijd om CvOs ook in lagere

tak van het energiebedrijf.

veelomvattende Wetgevingsagenda

regelgeving te implementeren en de

De komst van een vergelijkbaar

energietransitie. De komende jaren zal

uitgevende instantie CertiQ voor te

Europees full disclosure systeem is nog

wet en regelgeving nog vaker worden

bereiden. Het eerste punt schetst een

niet evident. Waar Kamp op 12 sep-

geëvalueerd en waar nodig aangepast

belangrijk conceptueel probleem. In

tember 2016 nog aangaf vertrouwen

om de ontwikkeling naar een duurzame

tegenstelling tot de GvOs, bestaat er in

te hebben in de komst van Europees

energievoorziening te ondersteunen.

Europa namelijk geen breed gedragen

systeem, komt Wiebes hier in zijn brief

Het zal moeten blijken of initiatieven

en afgestemd systeem voor CvOs. In

van 30 januari 2018 op terug door aan

zoals de implementatie van het full

de Europese Unie hebben Zweden,

te geven dat er bij andere lidstaten en

disclosure systeem deze ontwikkeling

Oostenrijk en Zwitserland wel een full

het Europees Parlement maar geringe

ten goede komt of juist het certifice-

disclosure systeem ingevoerd, maar

interesse is in een dergelijk systeem.

ringssysteem onnodig gecompliceerd

bij gebrek aan een Europese richtlijn

Nederland had er ook voor kunnen

maakt voor zowel de leverancier als de

wordt hier op een verschillende wijze

kiezen om de Europese ontwikkelingen

consument.

Full disclosure

36 UTILITIES

nr. 4 - juni 2018

Op grond van de

•

Agenda Masters of Industry: Industrial Internet of Things (IIoT) 18 juni

In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bij-

Endress+Hauser, Naarden

drage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote

www.mastersoﬁndustry.nl

vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren? Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op maandag 18 juni bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.

Electrify Europe 19 juni

Electrify Europe is ’s werelds eerste evenement dat zich richt op de convergentie tussen

Wenen

de energieproducenten en netbeheerders. Speerpunten voor de conferentie en tentoont-

www.electrify-europe.com

stelling zijn digitalisering, decarbonisatie, decentralisatie en elektrificatie.

Groene warmte uit houtpellets 26 juni

Op 26 juni organiseert de Projectgroep Biomassa & WKK een dag over duurzaam-

Labee, Moerdijk

heid, herkomst en gebruik van de biomassa die het zwaarst onder vuur ligt: houtpellets.

www.biowkk.eu

Verschillende experts geven dan hun visie en praktijkervaringen en we zullen dan ook de houtpelletfabriek in Moerdijk van de Labee Groep bezichtigen.

Gas Analysis 2019 18 juni Fokker Terminal, Den Haag www.gasanalysisevent.com

GAS Analysis is een internationaal evenement op het gebied van analyse van gassen. Hier worden de laatste ontwikkelingen en toepassingsmogelijkheden op het gebied van laboratoriumtechnologie, procesanalyse, metrologie en sensortechnologie gepresenteerd. Tijdens GAS Analysis 2019 worden grensverleggende analytische ontwikkelingen gepresenteerd en besproken met betrekking tot processen, energie, veiligheid, gezondheid en milieu. Deelnemers komen meer te weten over procesefficiëntieverbetering, consistentie, veiligheidsaspecten en emissiebeheersing.

Masterclass Quickscan Duurzame Energie voor de industrie 29 juni

Energie is voor grote bedrijven een aanzienlijke kostenpost. Het is dus zaak om dit effici-

RVO, Utrecht

ent in te richten. Heeft uw bedrijf ambities om de energievoorziening te verduurzamen?

www.rvo.nl

RVO.nl ontwikkelde de Quickscan DE voor de industrie om u hierbij te ondersteunen. Tijdens de Masterclass maken wij u wegwijs in het model. Het bestaat uit gestructureerde vragen die u stap voor stap doorloopt. Het geeft u een inzicht in de mogelijkheden voor duurzame energie in het bedrijf. De Quickscan toont u de kosten, de terugverdientijd en eventuele subsidiemogelijkheden. Aan het einde van de Masterclass kunt u de Quickscan DE in uw eigen werkpraktijk toepassen.

Vakbeurs Energie 2018 9 - 11 oktober

Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform gericht op duurzame energieopwekking en

Brabanthallen Den Bosch

energiebesparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen, live demonstraties en

www.energievakbeurs.nl

waardevolle contacten. Binnen Vakbeurs Energie is een specifiek platform ingericht: Energie & Industrie. Dit platform krijgt een eigen inhoudelijk programma en aparte presentaties op de beursvloer.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 4 - juni 2018

In het volgende nummer UTILITIES 5 VERSCHIJNT IN SEPTEMBER

Thema: Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren

Negatieve CO2productie AVR en HVC

Biostoom verovert Nederland

Als elektronen moleculen voeden

Zowel HVC als AVR gaan de rookgas-

Biomassa-installaties en groen gas

De chemische industrie kan een cru-

sen van hun verbrandingsinstallaties

worden steeds vaker ingezet voor de

ciale rol spelen in de energietransitie.

afvangen en aan tuinders leveren.

productie van groene stoom. IN de

Wanneer elektronen uit de offshore

Wat kan de industrie leren van deze

komende editie van Utilities vindt u een

windparken kunnen worden ingezet

eerste carbon capture and usage

volledig overzicht van deze projecten

voor de productie van hoogwaardige

(CCU)-projecten en wie volgt de twee

en lichten we een aantal aansprekende

kunststoffen of waterstof, wordt

voorlopers op grotere schaal? Twee

projecten er uit. Mis deze editie dus

balancering van het net een stuk een-

projectomschrijvingen van voorlopers

niet als u ook uw stoomproductie wilt

voudiger. In dit artikel krijgt u alvast

in de energiewereld.

vergroenen.

een vooruitblik op het internationale congres dat Utilities samen met VoltaChem, FME en Petrochem organiseert op 13 december op het terrein van Chemelot: When electrons power molecules.

Thema's 2018 6 Energietechnologie en -inkoop â&#x20AC;&#x201C; Beurs Energie 2018

Adverteren in deze thema's?

7 Stoom en ketelwaterbehandeling 8 Energie en waterinfra

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

38 UTILITIES nr. 4 - juni 2018

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

0197470.pdf 1

6401GD Heerlen

Tel. +31 (0) 45 528 1618

info@peachgroup.nl

www.peachgroup.nl

28-8-2017 14:34:26

www.moxa.com

IIoT computers; Embedded communicatie Gateways en Front-end processing. De Moxa industriële IIoT computers zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productieomgeving centraal staat. In te zetten als IIoT Cloud communicatie Gateway, waarbij door de krachtige processoren Front-end computing mogelijk is. Preventief onderhoud, procesoptimalisatie, data-analyse ofwel IIoT. Onze kijk hierop, pragmatisch.

Uw data één van de belangrijkste assets? Wij begrijpen dat. Ons aanbod: een betrouwbaar en veilig platform. Ondersteuning van o.a.: Microsoft Azure (Certified), Wonderware Online Insight, Generic MQTT, HTTP, Sparplug en M2X cloud server.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

18_adv_A4_Moxa_IIoTcomputers2.indd 1

15-01-18 15:22