Utilities 4 2019 by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 04 - juni 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Gasterra CEO Annie Krist: ‘Er is gewoon geen silver bullet’ Schiphol bestrijdt legionella met koper en zilver Anodamine conserveert ketels RWE www.utilities.nl

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

6401GD Heerlen

Tel. +31 (0) 45 528 1618

info@peachgroup.nl

www.peachgroup.nl

Inhoud

8 Er is gewoon geen silver bullet’ Nederland heeft veel te danken aan de aardgaswinning. Decennia klonk het fier: Holland Gasland. Echter door de aardgasproblematiek in Groningen en de klimaatambities is van die trots weinig over. Volgens Annie Krist, CEO van Gasterra moeten we echter niet doorslaan. Vooral het van gas los, is volgens haar een "merkwaardig doel". ‘De samenleving moet vooral af van de schijnkoppeling t ussen de energietransitie en de problemen bij de gaswinning in Groningen. Het is goed mogelijk dat door het Gasunie-net straks ook andere producten stromen. Denk aan waterstof, meer groen gas en zelfs CO2.'

14 Nieuw middel conserveert ketels RWE De omstandigheden noodzaken RWE de warmtekrachtcentrale Moerdijk te conserveren. Om roestvorming tijdens stilstand te voorkomen, testte chemicus Corné van der Westen van RWE het conserveringsmiddel Anodamine. De resultaten van de proef waren zo goed, dat RWE ook andere centrales op dezelfde manier wil beschermen.

Schiphol bestrijdt legionella

Grondstoffen uit afvalwater

Energiewet

Ook binnen de industrie duiken links en rechts steeds meer gevallen van legionellabesmetting op. Open recirculerende koeltorens vormen een potentieel gevaar voor besmetting met de bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken. Schiphol bestreed de bacterie al met ozon, maar vond een goedkopere en milieuvriendelijkere manier: koper- zilverionisatie.

Afvalwater is een waardevolle bron van grondstoffen als water, nutriënten en energie. Het goede nieuws is dat die grondstoffen met commercieel verkrijgbare waterbehandelingstechnieken zijn te winnen. Evides Industriewater onderzoekt samen met de partners binnen het Nereus-project welke technieken de meeste toegevoegde waarde bieden.

Een glastuinder wil zijn netcapaciteit vergroten, maar de netbeheerder wijst het verzoek af. Als de tuinder vervolgens een klacht indient bij de Autoriteit Consument en Markt, oordeelt deze dat de netbeheerder in strijd handelde met de aanbiedingsplicht van artikel 24 Elektriciteitswet. Een ogenschijnlijk onschuldige uitspraak maar wel eentje met mogelijkerwijs verstrekkende gevolgen. Met name voor de energietransitie.

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Technologie & Innovatie................. 12 Utilities Projecten............................ 21

Agenda............................................. 33 In het volgende nummer................. 34

UTILITIES 3 nr. 4 - juni 2019

Advertorial

Geavanceerde oxidatie van organische verbindingen Medicijnresten, hormoonverstoorders, organische chloorverbindingen (AOX), carcinogene polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK), pesticiden en herbiciden: Het vormen slechts enkele van de moeilijk afbreekbare stoffen die door een inferieure waterzuivering in ons aquatisch milieu terechtkomen. Met behulp van geavanceerde oxidatieprocessen (AOP) kunnen deze hardnekkige vormen van contaminatie in de waterkringloop aangepakt worden. PureBlue Waterzuivering specialist PureBlue staat garant voor een kwaliteitsvolle behandeling van proces- en afvalwater. In het najaar van 2018 slaagde het er nog in om aan te sluiten bij de top 30 meest innoverende bedrijven van Nederland. De ambities voor 2019 bouwen verder op de ideologie om de meest duurzame en vooruitstrevende technieken in te zetten om schoon en veilig water bij de klant te borgen. Met toepassingen in o.a. de industrie, maritieme sector en agricultuur wordt aangetoond dat er achter PureBlue een breed assortiment aan producten, expertise & ervaring schuil gaat.

MicroForce++: slimme combinatie van AOP en biologische oxidatie Als resultaat van jarenlang onderzoek in de geavanceerde oxidatietechnologie (AOP) werd de MicroForce++ ontwikkeld. In deze gepatenteerde technologie worden chemische en biologische oxidatie gecombineerd om de verwijdering van recalcitrante, organische verbindingen (COD) in afvalwater zo duurzaam mogelijk te realiseren. MicroForce++ behandelt het water met geavanceerde oxidatie (AOP) waarbij zuurstofen hydroxylradicalen worden geproduceerd. Deze radicalen vallen de onzuiverheden onwillekeurig aan. Hierdoor worden niet-biodegradeerbare moleculen omgezet naar kleinere biodegradeerbare componenten. Vervolgens worden de kortere verbindingen afgebroken door bacteriĂŤn in een biologische reactor. De micro-organismen bevinden zich in een biofilm op dragersystemen, ook wel bekend als MBBR (Moving Bed Bioreactor). De combinatie van AOP en biologische oxidatie maakt de MicroForce++ een uniek product in haar soort en zorgt voor installatie dat zeer

economisch is in energie en andere verbruiksmaterialen. Dankzij de compacte containerbouw heeft de Microforce++ een kleine footprint on site, is de installatie gemakkelijk transporteerbaar (zowel over land als zee) ĂŠn snel te installeren. Deze plug-and-play modulaire eenheden zijn eenvoudig uit te breiden en zorgen voor een maximale flexibiliteit in capaciteit. Op vraag van de klant kunnen de installaties uiteraard ook als een skid geleverd worden, of onsite worden ingebouwd. Ervaring Na jarenlang piloottesten in zowel farmaceutische als chemische industrie, was de MicroForce++ klaar voor het echte werk. PureBlue ging in zee met MLPC Arkema Group (FR) om met een full-scale MicroForce++ een lozingswaardig effluent te garanderen. Begin 2018 werd dit project succesvol opgeleverd, met een tevreden klant als resultaat.

HET HELE PLAATJE

Af en toe is het lastig om een goed overzicht te krijgen over alle ontwikkelingen die de energietransitie in gang heeft gezet. Want hoewel ik thematisch altijd onderscheid probeer te maken tussen water, energie en industriële gassen, lopen de onderwerpen vaak door elkaar. Deze editie gaat dat op voor anodamine, een veelbelovend middel dat de water- en stoomsystemen van energiecentrales conserveert. Die centrales worden steeds vaker in de mottenballen gelegd als de stroomprijzen weer eens omlaagduiken. Maar ook als de centrales zo nu en dan moeten bijspringen als de wind- en zonproductie tegenvalt, moeten ze tussentijds vrij blijven van roest en andere nare zaken. Dit is een typisch water-thema, maar dan wel een in de energiewereld. Of wat te denken van legionellabehandeling. Met de klimaatverandering neemt de behoefte aan koeling toe, maar door de warmte groeit ook het gevaar van legionellabesmetting. Er zijn talloze technieken voorhanden om legionella te voorkomen, maar die kosten of veel chemicaliën of veel energie. De interactie tussen water en energie is dan ook niet meer los te zien. Net als dat water, grondstoffen en voedingsstoffen een samenhang kennen. Dankzij een groeiende wereldbevolking en hogere levensstandaard wordt de schaarste aan deze middelen steeds meer voelbaar. De onderlinge afhankelijkheid van die utilities maakt het lastig ze los van elkaar te zien. Water is een energiedrager, bron van grond- en voedingsstoffen en op zichzelf, in de zoete vorm, misschien nog wel het meest waardevol. Helaas zie ik in de praktijkverhalen nog veel ruis ontstaan tussen de water- en energiewereld waardoor nog veel energie de lucht of het riool in ver-

Water is een energiedrager, bron van grond- en voedingsstoffen en op zichzelf, in de zoete vorm, misschien nog wel het meest waardevol.

dwijnt. Of wat te denken van grondstoffen die in het milieu belanden, waar ze meer fout dan goed doen. Helaas kunnen we niet terug naar de tijd dat schoon zoetwater en grondstoffen uitgebreid voorradig waren en we twee keuzes hadden: fossiele of nucleaire energie. De toekomst is decentraal, integraal en multidisciplinair. Om het ook nog betaalbaar te houden, is samenwerking cruciaal. Anders ziet niemand het hele plaatje en werkt iedereen aan suboptimale systemen. Wil de echte regisseur opstaan?

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon negentiende jaargang nummer 4 - juni 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Wim Raaijen

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05

Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden.

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

WWW.PAPERWISE.EU

UTILITIES 5 nr. 4 - juni 2019

Trending news op www.utilities.nl

1 Groene waterstofinstallatie is bijna klaar

De groene waterstofinstallatie HyStock van Gasunie in Veendam wordt eind juni officieel geopend door koning Willem-Alexander. De waterstofinstallatie zet één Megawatt duurzame stroom om in groene waterstof. Later wil Gasunie het gas opslaan in zoutcarvernes. De waterstofinstallatie van HyStock zet één Megawatt duurzame stroom om in groene waterstof en is daarmee de eerste die dit proces op serieuze schaal kan toepassen. Doelstelling van Gasunie is waterstof in de nabije toekomst grootschalig en economisch rendabel op te slaan in ondergrondse gasopslagen van Gasunie’s EnergyStock. Zo kan het gebruikt worden als duurzame energiebron, ook op momenten dat zonne- en windenergie niet voorradig zijn.

2 Klimaatwet aangenomen

De meerderheid van de Eerste Kamer stemde in met de Klimaatwet. De wet, ontworpen door Jesse Klaver en Diederik Samsom, legt voor het eerst klimaatdoelstellingen wettelijk vast. Daarnaast voert de wet een mechanisme in dat ervoor zorgt dat overheid die klimaatdoelen ook gaat halen. Al sinds de start van dit kabinet onderhandelt de coalitie over een klimaatakkoord, voorlopig zonder resultaat. De Klimaatwet legt vast dat er al in 2019 een Klimaatplan wordt gepresenteerd waarin de maatregelen staan die nodig zijn om de doelen van de Klimaatwet te halen.

3 Plannen productie groene kerosine in Delfzijl

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl. Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid ter plaatse. Groene waterstof zou worden gecombineerd met afvalen reststromen zoals gebruikte frituurolie om 100.000 ton duurzame vliegtuigbrandstof en 15.000 ton bioLPG per jaar te produceren. Vliegen met duurzame vliegtuigbrandstof levert volgens de initiatiefnemers een vermindering van de CO2-uitstoot op van ten minste 85 procent in vergelijking met conventionele kerosine.

6 UTILITIES nr. 4 - juni 2019

Lekkage tankenpark NAM Een gebrek aan alert-

Nationaal Icoon Waterinnovator Elemental

heid bij de NAM is

Water Makers is genomineerd

een belangrijke oor-

als finalist voor de verkiezing

zaak voor de lekkage

van de nieuwe Nationale

van dertig kuub aard-

Iconen. Het gaat om

gascondensaat uit het

Nederlandse oplossingen voor

tankenpark in Delfzijl.

wereldwijde vraagstukken op

Dat stelt het

het gebied van gezondheid, energie, digitalisering, circu-

Staatstoezicht op de

laire materialen en mobiliteit. Het kabinet maakt in sep-

Mijnen (SodM). SodM

tember bekend wie de uiteindelijke winnaars zijn.

heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de gezondheidsrisico’s als gevolg van de lekkage laten controleren. Omwonenden hebben geen gezondheidsrisico’s gelopen, daarvoor is de blootstelling te laag geweest.

Microsoft koopt windenergie van Vattenfall Vattenfall en Microsoft zijn een samenwerking gestart om

nieuwe vestigingen van data-

Extra biostoom voor chemie Delfzijl

centers in Zweden te voorzien

van duurzame windenergie. In

Chemie Park Delfzijl

2017 sloten beide partijen al

gaat nog meer bio-

een tienjarige overeenkomst in

stoom inzetten. Dat

Nederland waarbij Microsoft de opgewekte energie van

kan door een extra lijn

vijftig windmolens van Windpark Wieringermeer afneemt

bij afvalverbrander

voor hun datacenter in Middenmeer.

EEW en uitbreiding van de infrastructuur. De recente toename volgt op de ingebruikname van een derde afvalverbrandingslijn waarin EEW de afgelopen jaren zeventig miljoen euro investeerde.

Eneco en Shell zoeken Rotterdamse aardwarmte

Eneco en Shell willen gezamenlijk zoeken naar naar Rotterdamse aardwarmte.

Daartoe hebben ze een aan-

Grondwater te goedkoop Het grondwater dat

vraag voor een opsporingsvergunning ingediend bij het Ministerie van Economische

wordt opgepompt om

Zaken en Klimaat. De warmte zal vooral worden ingezet

gewassen te irrigeren

in bestaande en nieuwe warmtenetten.

is in veel gebieden te goedkoop en werkt daarmee inefficiënt gebruik en grondwateruitputting in de hand. Het meeste

10 Uitstap kernenergie

Het Internationale Energie

grondwater wordt

Agentschap (IEA) waarschuwt

gebruikt in de drogere

voor een al te grootschalige

gebieden van onder

uitstap uit kernenergie. In een

andere de Verenigde

recent verschenen rapport

Staten, India, Pakistan, Iran en China. Omdat in deze droge gebieden het grondwater nauwelijks wordt aange-

concludeert het energieagentschap dat als de plannen voor

vuld, leidt dit tot dalende grondwaterstanden en grond-

het sluiten van kerncentrales worden doorgezet, de CO2-

wateruitputting.

uitstoot met vier miljard ton toeneemt.

UTILITIES 7 nr. 4 - juni 2019

INTERVIEW

‘Er is gewoon geen silver bullet’ Nederland heeft veel te danken aan de aardgaswinning. Decennia klonk het fier: Holland Gasland. Echter door de aardgasproblematiek in Groningen en de klimaatambities is van die trots weinig over. Volgens Annie Krist, CEO van Gasterra moeten we echter niet doorslaan. Vooral het van gas los, is volgens haar een ‘merkwaardig doel’.

8 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

Wim Raaijen

t’s a dirty job, but somebody has

op de Mijnen dat als een veilige grens

een mogelijkheid biedt om juist van

to do it. Toen Annie Krist twee jaar

zag. Maar daar bleef het niet bij. Krist:

bruin- en steenkool af te komen. En

geleden werd gevraagd om Gasterra

‘Het kabinetsbesluit vorig jaar om de

zodoende heel veel CO2-uitstoot te

te gaan leiden, moest ze eerst toch wel

winning van het Groningen gas bin-

reduceren.

even goed nadenken. ‘Het is natuurlijk

nen tien jaar naar nul terug te brengen

De heersende beeldvorming klopt

een ingewikkeld bedrijf’, wist ze natuur-

kwam hier echt hard aan. Vooral het

vaak niet. De samenleving moet vooral

lijk ook wel. En ze zat prima in de top

getal nul doet best veel. Medewerkers

af van de schijnkoppeling tussen de

van Gasunie. Dus waarom zou ze.

van Gasterra hebben nog steeds het

energietransitie en de problemen bij

Natuurlijk had ze ook bij Gasunie met

idee dat ze in een maatschappelijk rele-

de gaswinning in Groningen, stelt ze.

de actuele ontwikkelingen te maken

vante sector werken. Begrijp me niet

‘Heel veel mensen denken nog steeds

rond de gaswinning in Groningen. Maar

verkeerd: binnen het bedrijf heerst veel

dat als Groningen naar nul gaat, dat

minder direct. Gasunie is een trans-

begrip voor het besluit om de gaskraan

aardgas ook naar nul gaat. Dat is

portbedrijf, dat sowieso minder vastzit

in Groningen dicht te draaien. Veel van

natuurlijk niet zo.’ Het aardgas zal wel-

aan het Nederlandse aardgas. De her-

onze medewerkers wonen immers in

iswaar steeds minder uit Groningen

komst van het aardgas dat door het net

het aardbevingsgebied.’

komen, maar in plaats daarvan wel

stroomt, is van minder belang. Als de

Maar dat hoeft nog niet te betekenen

meer en meer uit Rusland, Noorwegen

kwaliteit maar goed is. Daarnaast is het

dat de rol van aardgas volledig is uitge-

en uit de kleine velden. Niet voor niets

goed mogelijk dat door het Gasunie-

speeld. Gas komt sowieso niet alleen

bouwt Gasunie stikstofinstallaties om

net straks ook andere producten stro-

uit Groningen. ‘En we denken nog

van het hoogcalorische geïmporteerde

men. Denk aan waterstof, meer groen

steeds dat Gasterra een belangrijke rol

aardgas, laagcalorisch gas te maken.

gas en zelfs CO2.

in de energietransitie kan spelen. Als

Geschikt voor onder andere huishou-

De positie van GasTerra is echt anders.

het terugdringen van de CO2-uitstoot

delijk gebruik.

Bij de afsplitsing van Gasunie is dat

de belangrijkste doelstelling is, doen

Een blik op de cijfers zegt bovendien

bedrijf indertijd juist opgericht om het

we zeker mee. Maar ik heb het idee dat

genoeg. De productie in Groningen

Nederlandse gas te verkopen. Met

we in Nederland momenteel enorm

is de afgelopen jaren al flink teruggeschroefd. Toch verkocht Gasterra in 2018 in totaal 55,5 miljard kubieke

‘De samenleving moet vooral af van de schijnkoppeling tussen de energietransitie en de problemen bij de gaswinning in Groningen.’

meter aardgas, slechts een miljard minder dan in het jaar daarvoor. Nog geen twee procent dus. Door de opleving van de gasprijs steeg de omzet zelfs van 9,6 miljard naar ruim elf miljard euro.

de grootste voorraad in Groningen.

verstarren in discussies. Polariseren

Daarnaast ook aardgas uit de kleine

helpt echt niet. Zo is het heel vervelend

velden, onder andere in de Noordzee.

dat mensen die bij Gasterra werken

Kolencentrales De totale

Door de aardbevingen kwam de win-

ineens fossiel worden genoemd. Dat

Nederlandse vraag zal de komende

ning van het Groningse aardgas de

aardgas een fossiele brandstof is,

jaren nog niet sterk dalen, verwacht

afgelopen jaren maatschappelijk en

wordt geprojecteerd op de werkne-

Krist. Nederland is volgens de CEO van

politiek enorm onder druk te staan. De

mers. Dat is heel negatief en ook onno-

Gasterra nog altijd voor veertig procent

winning van het Groningse gas moest

dig. Er werken hier veel goede mensen,

van zijn energiebehoefte afhankelijk

worden teruggebracht. Dat raakte

die op die manier een onterecht stem-

van aardgas. Ze verwacht dat ons land

dus direct aan de kern van Gasterra.

pel krijgen. Voor sommigen is het zelfs

tot na 2030 nog steeds per jaar 25 –

Zelfs de meest wezenlijke vraag kwam

een reden om weg te gaan. Ze krijgen

30 miljard kubieke meter gas aardgas

voorbij. Wat is de reden van bestaan?

moeiteloos een andere baan binnen de

nodig zal hebben. Natuurlijk worden

Toch koos ze voor de nieuwe baan. En

energietransitie.’

steeds meer nieuwbouwwoningen

dat het voor Annie Krist een uitdaging

zonder aardgasaansluitingen opgele-

werd, was vanaf het begin wel dui-

Omzet

delijk. Dat trok haar eigenlijk ook het

een ‘merkwaardig doel’, stelt de CEO

het gas afhalen is niet zomaar gebeurd.

meeste aan.

van Gasterra. In de zo gewenste ener-

Het is volgens haar zelfs heel goed

Vooral het van gas los, is

verd, maar bestaande woonwijken van

gietransitie zijn er volgens haar geen

denkbaar dat de vraag de komende

Energietransitie Maar dat die

exclusieve paden. Alle zeilen moeten

jaren zelfs toeneemt. ‘We gaan steeds

uitdaging voor Gasterra snel na haar

worden bijgezet, ook die van aardgas.

meer elektriciteit gebruiken. Gaan we

aantreden bij Gasterra nog veel groter

‘We lijken te wachten op een silver

kolencentrales sluiten, dan hebben we

werd, was ook voor haar een verrassing.

bullet, maar die is er gewoon niet.’ Het

meer gas nodig voor stroomopwek-

Ze wist dat de gaswinning in Groningen

is bijzonder dat we in Nederland van

king.’ De vraag is wel of Gasterra of

op termijn naar twaalf miljard kuub per

het gas af te willen, terwijl aardgas in

juist andere leveranciers dat aardgas

jaar zou gaan, omdat het Staatstoezicht

andere landen, bijvoorbeeld Duitsland

grotendeels gaat leveren.

UTILITIES 9 nr. 4 - juni 2019

UTILITIES.NL geeft nog meer waarde voor uw geld

Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

acts

manuf

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

‘Voordeel van groen gas is dat je het zonder problemen in de huidige gasinfrastructuur kunt brengen. Je hoeft er niets aan te veranderen.’

Aflopen De komende jaren vragen

deelhouders. Dat zijn de Nederlandse

geproduceerde waterstof pas tussen

van Annie Krist en haar 150 mede-

staat, Energie Beheer Nederland -

2030 en 2035 commercieel interes-

werkers vooral veel organisatietalent.

samen vijftig procent - en de oliemaat-

sant wordt.

Vooral om de publieke en de commer-

schappijen Shell en Exxon – ook samen

Op de kortere termijn ziet Krist daarom

ciële belangen af te wegen en ze zo

vijftig procent.

meer in groen gas. ‘We zijn nu al de

optimaal mogelijk op elkaar af te stem-

Daar zal de komende jaren wel meer

grootste handelaar van groen gas in

men. Krist vindt vooral dat een interes-

duidelijkheid in moeten komen.

Nederland. Voordeel van groen gas is

sante uitdaging. ‘Marktwerking heb ik

Verschillende leveringscontracten zul-

dat je het zonder problemen in de hui-

misschien wel het meest in mijn genen.

len aflopen en mogelijk niet worden

dige gasinfrastructuur kunt brengen.

Ik geloof echt dat we via marktwerking

verlengd. Dus de activiteiten op dat

Je hoeft er niets aan te veranderen.’

veel tot stand kunnen brengen. We zijn

vlak zullen vanzelf afnemen.

Recent waren twee innovatieve processen voor groen gas volop in het

er sinds de intrede van de vrije markt in de gassector ook goed in geslaagd om

Groen gas

die goed zijn werk te laten doen. Ook

Gasterra nieuwe mogelijkheden aan-

bedrijf Bareau met demonstratiepro-

binnen de veelheid van regels waaraan

dienen, hoewel de omvang daarvan

ject van een innovatieve vergistings-

ons bedrijf is gebonden.’ De regels zijn

mogelijk kleiner zal zijn. ‘Natuurlijk

techniek Ameland voorzien van groen

vooral bedoeld om de publieke belan-

hebben we ook onderzoek laten

gas. SCW Systems uit Alkmaar kiest

gen te waarborgen. ‘Te veel regels?

doen naar de kansen van de handel

echter een andere route: ‘superkriti-

Nee, ik zou er geen een willen schrap-

in waterstof. We hebben professor

sche watervergassing’. De vergassing

pen. Het blijft natuurlijk wel puzzelen,

Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit

van SCW is een chemisch proces bij

puzzelen, puzzelen. Maar dat hoort

Groningen laten onderzoeken wat de

hoge temperatuur. Vergisting zoals

erbij en maakt het ook interessant.’

behoefte is en wordt. Wat is er nodig

Bareau toepast, is een biologisch pro-

Wat er op de langere termijn met

voor een bloeiende waterstofmarkt?’

ces met behulp van bacteriën.

Gasterra gaat gebeuren, is echter voor

Uit de resultaten die in maart wer-

Krist vindt het wel jammer dat biogas

niemand duidelijk.

den gepubliceerd bleek dat groen

momenteel in de biomassa-discussie

Ook niet voor Annie Krist. Het bedrijf

waterstof pas rendabel is wanneer

wordt gezogen. ‘Dat is onterecht. Het

ziet voor zichzelf nog steeds wel een

de prijs van aardgas langdurig hoog

gaat bij SCW helemaal niet om hout-

toekomst weggelegd als handelaar in

is. Bovendien moet hernieuwbare

snippers of andere biomassa waar

gas. Maar of het bedrijf die taak in de

stroom beduidend goedkoper zijn dan

discussie over is, maar om slib. Uit de

toekomst kan blijven uitvoeren, hangt

nu. Dat kan nog even duren. Andere

directe omgeving. Dat is echt van een

af van het oordeel van Gasterra‘s aan-

onderzoekers verwachten dat groen

heel andere orde.’

Wellicht dat zich voor

nieuws. Zo gaat het Heerenveens

•

UTILITIES 11 nr. 4 - juni 2019

Technologie & innovatie SCHONE SYNGASPRODUCTIE MET ELEKTRISCHE REACTOR Onderzoekers van Haldor Topsoe, Technical University of Denmark (DTU), Danish Technological Institute en Sintex ontwikkelden een nieuwe manier om synthesegas te produceren. De onderzoekers vervangen het traditionele steam methane reforming voor een elektrische variant waardoor de CO2-voetafdruk van het proces een stuk lager wordt. De onderzoekers berekenden dat ongeveer drie pro-

cent van de wereldwijde CO2-emissies afkomstig zijn van de productie van syngas. Dat is vergelijkbaar met de uitstoot van de gehele luchtvaart. De wetenschappers onder leiding van Sebastian Thor Wismann denken deze uitstoot met een derde te kunnen verminderen, wat overeenkomt met één procent van de wereldwijde CO2uitstoot. Een ander groot voordeel van de nieuwe technologie is dat het de syngasreactor kan verkleinen van een dertig meter lang gebouw met zes verdiepingen tot een honderd keer kleinere unit. Samen met de uitstekende energie-efficiëntie en de lage CO2-uitstoot maakt dit de technologie commercieel aantrekkelijk. Het onderzoeksteam gebruikte computersimulaties en laboratoriumtests om aan te tonen dat directe elektrische verwarming in combinatie met een innovatieve dunne katalytische coating zowel de energie-efficiëntie als de katalytische efficiëntie verhoogt. De verbeterde efficiëntie bespaart op zichzelf CO2, maar de echte winst komt van het vervangen van aardgas door elektriciteit om het proces tot negenhonderd graden Celsius te verwarmen. Het volledige potentieel wordt bereikt bij het gebruik van groene stroom van windturbines of zonnepanelen.

ENERGIEMANAGEMENT VERLENGT LEVEN BRANDSTOFCEL Onderzoekers van de Waterloo University ontwikkelden een nieuwe brandstofcel configuratie die tien keer langer mee kan gaan dan de huidige technologie. Door drie clusters van brandstofcellen beurtelings hun vermogen te laten afgeven, voorkomen de wetenschappers dat de cellen degenereren. Xianguo Li, directeur van het Fuel Cell and Green Energy Lab van de Waterloo Universiteit vond de oplossing in het verdelen van de lasten over drie clusters van brandstofcellen. Hij kreeg het voor elkaar ieder cluster op een vast uitgangsvermogen te laten werken. Door de cellen beurtelings hun vermogen af te laten geven en de actieve tijd gelijkmatig te verdelen, lukte het hem de piekvermogens af te vlakken en de levensduur van de cellen aanzienlijk te verlengen. Testen van het energiemanagement-

12 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

systeem in een brandstofcelauto lieten zien dat met name een stadsauto hiervan profiteert. In de stad wordt veel gestopt en gestart, waardoor de cellen normaal gesproken meer aan en uit worden gezet. Het systeem van Li vermindert het aantal aan- en uitschakelingen en voorkomt bovendien piekbelasting. De levensduur van de brandstofcellen in de stadsauto verlengde dan ook maar liefst 11,8 keer. Maar ook op de snelweg en in combinaties van stad en snelweg

leverde het energiemanagementsysteem voordelen op. In de snelwegsituatie verlengde de levensduur 4,8 keer en in de hybride variant (stad en snelweg) 6,9 keer.

ALGEN ALS INSPIRATIE VOOR SUPEREFFICIËNTE ZONNECELLEN Wetenschappers van de Universiteiten van Utrecht en Birmingham ontrafelden een mechanisme, dat een inspiratiebron kan zijn voor superefficiënte zonnecellen. Eén ingenieus eiwitcomplex zorgt er voor dat algen het meest efficiënt zonneenergie kunnen vastleggen van alle bekende organismen. Algen leggen – net als planten – via fotosynthese energie van de zon vast in biomassa. Maar een plant legt gemiddeld twaalf procent van de energie vast, een alg tot wel 98 procent. ‘Die enorme efficiëntie maakt algen uitermate geschikt voor energieopvang en -omzetting’, stelt promovendus aan de Universiteit Utrecht Sem Tamara in een persbericht. De promovendus doet onderzoek naar de moleculaire structuur die de efficiënte fotosynthese in algen

mogelijk maakt. Een alg bevat aan zijn oppervlak vele uitsteeksels die een belangrijk onderdeel van het systeem vormen om licht te oogsten. Tamara: ‘Het is een zeer complex systeem. Elk uitsteeksel bestaat uit een aantal op elkaar gestapelde schijfjes. Binnenin ieder schijfje zit de zogenoemde gamma-bouwsteen, dat het licht doorschakelt verder het systeem in.’ Via massaspectrometrie (MS) ontdekte Tamara dat er misschien wel twintig verschillende gamma

bouwstenen bestaan. Hoogleraar Massaspectrometrie Albert Herck, begeleider het promotie-onderzoek: ‘Volgens mij maakt juist de diversiteit in gamma bouwstenen dat het systeem onder alle omstandigheden optimaal werkt. Het kan zich steeds aanpassen en is daarmee nog geraffineerder dan we al dachten.’ Heck hoopt dat de huidige zonnepanelen, met een opbrengst van hooguit twintig procent, uiteindelijk te verbeteren zijn met het systeem dat algen gebruiken. ‘Het ingenieuze schakelkastje waarmee algen zo efficiënt zonlicht omzetten in bruikbare energie, is ingewikkelder dan een Zwitsers horloge. Dit is het product van drie miljard jaar evolutie. Daar kunnen ingenieurs nog veel van leren. Een oer-organisme geeft ons de blauwdruk voor ultieme super-efficiënte zonnecellen.’

ELEKTROCHEMISCHE SYNGASPRODUCTIE UIT CO2 Een onderzoeksteam van de universiteit van Toronto ontwikkelde een nieuwe manier om uit de lucht gewonnen CO2 elektrochemisch om te zetten in syngas. Installaties die CO2 uit de lucht halen bestaan al langer. Doorgaans wordt daarbij lucht door alkalisch materiaal geleid waardoor de CO2 tot carbonaat wordt omgevormd. Dit carbonaat wordt vervolgens vergast, zodat er chemische bouwstenen van kunnen worden gemaakt. Dat vergassen gebeurt op temperaturen tot negenhonderd graden Celsius, waardoor het proces redelijk energie-intensief en dus duur is.

De onderzoekers van de universiteit van Toronto gebruikten een bipolair membraan om carbonaat elektrochemisch direct in CO2 om te zetten. Daardoor zou verhitting niet meer nodig zijn. De elektrolyser is bovendien uitgerust met een op zilver gebaseerde katalysator die de koolzuurgas direct omzet in synthesegas. Daarmee zet de elektrolyser al het carbonaat om in puur synthesegas en gaat dus niets verloren. In het laboratorium haalden de onderzoekers een energie-efficiency van 35 procent. De elektrolyser kon bovendien zes dagen achtereen probleemloos zijn werk doen. De volgende stap is dan ook de technologie op te schalen naar industriële schaal.

UTILITIES 13 nr. 4 - juni 2019

WATER

Nieuw middel conserveert ketels RWE De omstandigheden noodzaken RWE de warmtekrachtcentrale Moerdijk te conserveren. Om roestvorming tijdens stilstand te voorkomen, testte chemicus CornĂŠ van der Westen van RWE het conserveringsmiddel Anodamine. De resultaten van de proef waren zo goed, dat RWE ook andere centrales op dezelfde manier wil beschermen.

14 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

ankzij de energietransitie is het

conservering van de ketels hebben we

met Anodamine toen hij nog chemical,

energielandschap behoorlijk ver-

een aantal keuze-opties’, zegt Van der

environmental & fuel engineer was

anderd. Letterlijk, maar ook figuurlijk.

Westen. ‘De eerste keuze is tussen het

bij een andere gasgestookte centrale

De windturbines en zonnepanelen

nat of droog conserveren van het water

in Nederland. ‘In de Verenigde Staten

die steeds meer onderdeel van het

en stoomsysteem. Bij natte conserve-

gebruikt men Anodamine al twintig jaar,

Nederlandse landschap worden, zorgen

ring voeg je bijvoorbeeld stikstof toe

maar tot dusver hadden wij er nog nooit

voor een verschuiving in de energie-

of zorg je voor een hoge PH-waarde

van gehoord’, zegt Verstraeten. De tes-

wereld. Want voor de opgewekte watts

van het water. Bij de eerste methode is

ten bij deze centrale gaven zeer goede

aan duurzame energie, is minstens een

het lastig te controleren of het stikstof

resultaten wat aanleiding was om het

zelfde hoeveelheid ondersteunend

daadwerkelijk alle delen van de instal-

product te blijven gebruiken. Inmiddels

vermogen nodig. En dat zijn tot nog toe

latie bereikt. En het verhogen van de

hebben we ook in Europa al meerdere

voornamelijk de traditionele centrales.

PH-waarde heeft alleen invloed op het

centrales geconserveerd.’

Dit vormt een grote uitdaging voor de

watersysteem terwijl het stoomsysteem

Wat de exacte formulering van

energiesector omdat de centrales dus

ook moet worden beschermd.

Anodamine precies is, weet zelfs

grote delen van de tijd zullen stilstaan.

Bij droog conserveren loop je het risico

Verstraeten niet. ‘Ik weet alleen dat

Nieuwere centrales zijn vaak beter

dat er alsnog water in het systeem ont-

het een groene oorsprong heeft, niet

voorbereid op dit start-stop-bedrijf dan

staat omdat de luchtvochtigheid tegen

toxisch is en geen veiligheidsrisico’s

oudere. Bovendien zijn modernere cen-

de honderd procent is. Het risico is

kent. Het product heeft een aantal

trales doorgaans efficiënter waardoor

dan erg groot dat er plassen ontstaan

unieke eigenschappen die geen enkel

de businesscase soms nog goed kan

in de ketels, die vervolgens corrosie in

ander op de markt verkrijgbaar product

uitpakken. Toch zullen centrales steeds

de hand werken. Om dit te voorkomen

heeft. Zo is bijvoorbeeld het product

vaker voor korte of langere tijd stilstaan.

installeren sommige centrales mecha-

thermisch zeer stabiel en ontstaan er

En stilstand is voor dit soort centrales

nische drogers die het vochtgehalte

geen organische zuren waardoor de

doorgaans een behoorlijke uitdaging

omlaag brengen tot dertig procent.

eerder beschreven potentiele proble-

voor de asset managers. Stilstaande

Dit is redelijk duur omdat de drogers

men niet aanwezig zijn.

assets vergen nog de nodige aandacht

constant stroom nodig hebben. De

Maar misschien wel het belangrijkste

voor de turbines en de bescherming

installatie en eventuele de-installatie van

is dat Anodamine een beschermende,

van de stoom-water cyclus. RWE koos

drogers kost bovendien best wat tijd.

hydrofobe film vormt op alle stoom- en

om deze reden ervoor om zijn stoom-

Ook zou je voor droge conservering

water gerelateerde oppervlakken. Het

ketels te conserveren met een voor

met stikstof kunnen kiezen, waardoor

product verdeelt zich gelijkmatig tus-

Europa nieuw conserveringsmiddel:

zuurstof geen kans heeft de corrosiere-

sen de damp en waterfase waardoor

Anodamine. Chemicus Corné van der

actie in gang te zetten. Behalve dat dit

alle oppervlakken worden behandeld.

Westen van RWE wilde wel eerst zeker

redelijk kostbaar is, brengt het gebruik

Gelukkig is er geen effect op de altijd

weten dat het middel deed wat de fabri-

van stikstof ook een behoorlijk risico

aanwezige online kwaliteitsmetingen

kant ervan beloofde en testte het in de

met zich mee. Het is tenslotte zuurstof

waardoor de bewaking van de kwali-

Moerdijkcentrale. De resultaten zijn der-

verdrijvend. En ook hier geldt weer dat

teit van de stoom- water cyclus geen

mate veelbelovend dat RWE Anodamine

het lang duurt voordat je een centrale

gevaar loopt. Er zijn drie factoren nodig

ook in andere centrales gaat toepassen.

weer kunt opstarten.’

om een corrosiereactie in gang zetten:

Om het lijstje compleet te maken, moe-

een anode, kathode en een elektrolyt.

Conserveren De warmtekrachtcen-

ten ook filmvormende aminen worden

De anode in de corrosiereactie is het

trale Moerdijk 1 van RWE draaide tot

meegenomen. ‘Het idee is dat de ami-

ketelsysteem. Door de anode te isole-

voor kort nog met mooie rendementen

nen een beschermende laag vormen

ren, voorkom je deze reactie.

omdat het onderdeel was van de stoom-

die de ketel en het stoomsysteem afsluit

Anodamine zorgt ervoor dat er een

keten van buurman Shell. De centrale

van zuurstof. Helaas zien we in de prak-

beschermende laag wordt gevormd

kreeg hogedrukstoom van afvalverbran-

tijk dat de moleculen afbreken en zelfs

op het basismetaal, onder de oxides.

der Attero aangeleverd op een tempera-

mierenzuur en azijnzuur vormen. De

Vervolgens wordt de hele aanwezige

tuur van vierhonderd graden Celsius,

organische zuren condenseren mee met

oxidelaag verzadigd met Anodamine en

waardeerde dit op naar vijfhonderd

het water. Doordat er weinig alkalise-

blijft een hydrofobe beschermlaag over.’

graden Celsius en stuurde dit onder de

rend middel aanwezig is heeft dat een

westelijke insteekhaven door naar Shell.

behoorlijk negatief effect op de locatie

Test Een praktijktest moest Van

De contracten met zowel Attero als Shell

waar het eerste condensaat ontstaat.’

der Westen ervan overtuigen dat

liepen echter af en Attero gaat nu direct

Anodamine ook voor de Moerdijk-

stoom leveren aan Shell.

Anodamine Toen Alwin Verstraeten

centrale de juiste keuze was. Van der

Wanneer de centrale wel weer inte-

van Anodamine Van der Westen bena-

Westen: ‘De beloftes waren groot,

ressant wordt in het energiesysteem

derde om wat testen uit te voeren, was

maar ik wilde eerst zeker weten dat

is onduidelijk en dus moet de con-

deze dan ook zeer geinteresseerd.

Anodamine ook onze ketels zou

servering zorgvuldig gebeuren. ‘Voor

Verstraeten kwam zelf in aanraking

beschermen. Zo is van aminen bekend

UTILITIES 15 nr. 4 - juni 2019

“BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOF LEEROMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Daarnaast hebben wij ruimte voor afstudeerders en stagiars. Kijk voor meer informatie op één van onze websites. Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Advertentie-index Logisticon............................................................................................. 35 Modelec................................................................................................ 36 OMV Gas.............................................................................................. 16 Peachgroup............................................................................................2 PureBlue AWWS....................................................................................4 Santon................................................................................................... 16

Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze aardgasoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: www.omv-gas.nl

dat ze de kationgeleidbaarheid kunnen

blijven de geleidbaarheden van de ver-

Bewijs Het meest overtuigende

beïnvloeden. Net als ammoniak kunnen

schillende stromen ruim onder de norm

bewijs dat Van der Westen kreeg, zag

amine-verbindingen een extra H+ kation

van 0,2 µSiemens per centimeter.

hij in één van de drums van de stoom-

opnemen en daarmee samen een posi-

ketel. ‘Zoals eerder gezegd, is de lucht-

tief geladen groep vormen. Dat heeft

Geslaagd Toen de unit uit bedrijf

vochtigheid in het systeem zeer hoog.

direct invloed op de geleidbaarheid

genomen was, kwam het meest span-

Als de temperaturen dalen, kan daar-

en dus de kwaliteit van het demiwater

nende deel van de test. RWE moest er

door nog wel eens condensvorming

en de stoom. Bij Anodamine zagen

immers op vertrouwen dat de bescherm-

optreden. In september zagen we na

we deze kation-geleidbaarheid niet

laag ook na langere tijd nog actief bleef.

inspectie een plasje water in een drum

toenemen. Bijkomend voordeel is dat

Van der Westen: ‘Uit de proeven bleek

van de stoomketel. Normaal gesproken

de geleidbaarheids- en PH-meters niet

dat Anodamine op de plekken waar we

zou hier als snel corrosie ontstaan. Dat

vervuilen zodat we ze niet meer hoeven

geïnspecteerd hebben aanwezig was en

was echter niet het geval. Toen we in

schoon te maken en kalibreren.

dat de beschermende laag inderdaad

januari nogmaals inspecteerden was de

Na tien dagen doseren van Anodamine

zijn werk deed. Ook niet onbelangrijk is

plas verdwenen, maar konden we nau-

volgde een zogenaamde hot flush

dat in de praktijk bevestigd werd dat de

welijks zien waar hij had gelegen. Geen

waarbij al het water uit het systeem

dosering geen negatieve invloed had

corrosie en dus geen probleem.’

werd gehaald. Tijdens die tien dagen

op de waterbehandeling. Het retour-

Inmiddels is Moerdijk I geconserveerd

werd de dosering van initieel twee parts

condensaat uit de stoomcyclus wordt

met Anodamine, maar Van der Westen

per million (PPM) al vrij snel opgevoerd

namelijk behandeld met een condensaat

is zo enthousiast geworden dat RWE

naar gemiddeld acht tot tien PPM.

reinigingsinstallatie (kation – mengbed,

ook andere centrales wil beschermen.

Opvallend was dat direct na dosering

red.). Als dit verstoord wordt, zou dit pro-

‘De marktomstandigheden zijn der-

de kation geleidbaarheid in het con-

blemen kunnen opleveren in de stoom-

mate gunstig geworden dat we de

densaat toeneemt. ‘Dat komt doordat

productie, met name de kwaliteit van de

Clauscentrale in gebruik gaan nemen.

Anodamine eerst de verontreiniging die

geproduceerde stoom. En dankzij de

De centrale heeft enkele jaren stilge-

aanwezig is in de oxidelaag verwijdert’,

lage toxiciteit van het conserveringsmid-

staan en zal moeten worden onderhou-

zegt Verstraeten. ‘Deze verontreiniging

del was goedkeuring voor het gebruik

den voordat we hem kunnen starten.

bestaat uit anionen en kationen die

van het product snel geregeld bij de

Anodamine kan daarbij helpen. Maar

zich in de oxidelaag bevinden. Hierdoor

overheid. Daardoor kunnen we het water

ook als de centrale in gebruik is en

loopt de geleidbaarheid van de stoom-

uit het systeem lozen via de normale

meerdere keren per dag wordt gestart

en condensaatstromen wat op. Deze

route zonder dat we een extra behande-

en gestopt, beschermt Anodamine het

piek neemt daarna rap af en vervolgens

ling nodig hebben.’

water en stoomsysteem.’

•

UTILITIES 17 nr. 4 - juni 2019

LEGIONELLAPREVENTIE

Schiphol bestrijdt legionella met koper en zilver Ook binnen de industrie duiken links en rechts steeds meer gevallen van legionellabesmetting op. Open recirculerende koeltorens vormen een potentieel gevaar voor besmetting met de bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken. Schiphol bestreed de bacterie al met ozon, maar vond een goedkopere en milieuvriendelijkere manier: koper- zilverionisatie.

18 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

elaas staat legionella weer volledig

terminals. Het staat dan ook buiten kijf

in de belangstelling. De bacterie

dat Schiphol er alles aan doet om legio-

die de veteranenziekte kan veroorzaken

nellabesmetting te voorkomen. Marco

dook onlangs op in de kanaalzone van

van der Ham is verantwoordelijk voor

Gent. Op het moment van schrijven

het cluster Energie & Infra van Schiphol,

zijn er 32 mensen besmet, waarvan er

waar de koelwatervoorziening ook

twee overleden. Het vervelende was

onder valt. ‘Het dagelijkse onderhoud

dat onze zuiderburen de bron van de

aan deze systemen besteden we uit’,

besmetting niet direct konden vinden.

zegt Van der Ham. ‘Dat wil overigens

Inmiddels weet men dat de koeltoren

niet zeggen dat we de verantwoordelijk-

van papierproducent Stora Enso kan

heid ook uitbesteden. Wij blijven altijd

worden gelinkt aan de bacteriën die bij

de eindverantwoordelijke voor de inte-

de patiënten zijn gevonden. Het bedrijf

griteit en veiligheid van de installaties.’

had na de uitbraak zijn koelsystemen al

Elk deel van de terminal heeft zijn eigen

gedesinfecteerd, waardoor het gevaar

aircosysteem met bijbehorende koel-

inmiddels is geweken.

torens op het dak. De service provider

Vorig jaar kampte een afvalwaterzuive-

die tot voor kort verantwoordelijk was

ring bij een vleesverwerker in Brabant

voor beheer en onderhoud van de

ook met legionellabacteriekoloniën in

koelinstallaties koos bij aanvang voor

het water. Een innovatieve afvalwater-

behandeling van het koelwater met

zuivering bleek een onverwachte legio-

ozon. Een beproefde methode, maar

nellabron te zijn.

wel een redelijk dure. Schiphol heeft

Nu zijn deze gevallen redelijk uniek te

met de service provider onderzocht of

noemen, omdat tot dusver geen andere

alternatieven beschikbaar waren voor

gevallen bekend waren van besmettin-

de legionellabehandeling. Van der Ham:

gen vanuit deze industriële installaties.

‘Ten eerste is behandeling met ozon

Gelukkig zijn er inmiddels voldoende

redelijk kostbaar omdat je dat constant

middelen beschikbaar om de bacterie

moet aanmaken in het circulerende

geen kans te geven zich in het water

water. Bovendien willen we het liefst zo

te nestelen. Beheerders van open

min mogelijk chemicaliën gebruiken.

recirculerende koelwatersystemen die

Voordat we echter een nieuwe legio-

in gebieden staan waar veel mensen

nellabehandeling zouden installeren,

samenkomen, zijn naar de letter van de

moesten we wel zeker weten dat deze

wet verplicht om preventieve maatre-

zijn werk afdoende deed.’

gelen te nemen. De praktijk wijst echter nog anders uit en handhaving is helaas

Chemievrij Het technisch advies-

ook niet altijd op orde.

bureau DWA deed, namens Schiphol, onderzoek naar twee chemie-vrije legio-

Schiphol Een goed voorbeeld van

nella preventietechnieken. Als referentie

een gebied waar veel mensen samen-

gebruikten de onderzoekers ozon. De

komen is luchthaven Schiphol. Jaarlijks

twee chemie-vrije varianten die ze hier-

verwerkt de terminal van onze nationale

mee vergeleken waren hydrocavitatie

luchthaven al 71 miljoen passagiers. En

en koper- zilverionisatie. De eerste vari-

dan zijn er ook nog eens heel veel weg-

ant doodt bacteriën op mechanische

brengers en afhalers in de buurt van de

wijze door een hydrovortex in het water

LEGIONELLA De legionellabacterie groeit in water met een temperatuur tussen de 20 en 50 graden Celsius. Als het water in hele kleine druppeltjes (nevel) in de lucht komt, kan iemand de bacterie inademen en besmet raken. Van nature komt de bacterie voor in grond en in water.De meeste mensen worden niet ziek als ze de legionellabacterie inademen. Als er klachten ontstaan, gebeurt dat meestal binnen twee tot tien dagen nadat de bacterie is ingeademd. Sommige mensen krijgen milde, griepachtige klachten. Dat gaat na een paar dagen vanzelf weer over. Heel soms veroorzaakt de legionellabacterie een ernstige longontsteking. Dat heet ook wel veteranenziekte of legionellalongontsteking. Deze longontsteking kan zo ernstig verlopen dat mensen eraan kunnen overlijden. Er bestaat geen vaccin tegen de legionellabacterie. Behandeling met antibiotica is wel mogelijk.

UTILITIES 19 nr. 4 - juni 2019

te maken. Koper- zilverionisatie maakt gebruik van de biociderende werking van de twee pure metalen. Via elektrolyse worden koper en zilverionen gevormd die zich door het water verspreiden. De ionen en bacteriën trekken elkaar aan. Het koper tast de celwand van bacteriën aan, waarna het zilver zich hecht aan de celkern, waardoor de groei stopt. Bijkomend voordeel is dat de ionen residuele werking hebben en ook de biofilm, de voedingsbron voor Legionella, vernietigen. Het onderzoek pakte het gunstigste uit voor koper- zilverionisatie en meer specifiek het Bifipro Cool-systeem van Holland Water. De onderzoekers keken niet alleen naar de effectieve legionellapreventie, maar ook naar de milieueffecten, betrouwbaarheid en levenscycluskosten van de drie technieken. Bifipro haalde op zes van de acht punten de hoogste score terwijl het de eerste plaats deelde bij de andere twee scores. Dit bewijs was overtuigend genoeg om over te stappen naar Bifipro Cool. ‘Inmiddels hebben we twee nieuwe serviceproviders die het beheer en onderhoud van de terminals voor hun rekening nemen’, zegt Van der Ham. ‘Maar de oude serviceprovider bege-

ning nemen, zodat we zeker weten dat

te onbekend. In 2017 mochten we een

leidt nog de overgang naar dit nieuwe

we geen risico lopen.’

pilot uitvoeren op een van de koeltorens,

systeem. Een groot voordeel van koper-

met zeer bevredigend resultaat. We

zilverionisatie is dat je er nauwelijks

Pilot Peter van der Linde van Holland

overtuigden Schiphol van de werking

omkijken naar hebt. Het systeem wordt

Water: ‘Schiphol is niet over een nacht

van het systeem en de kostendoorreke-

continu gemonitord en wij vragen een

ijs gegaan voordat ze overstapte op

ning van DWA hielp uiteraard ook mee.

maandelijkse rapportage met cijfers

Bifipro Cool. We leveren de techniek al

De installatie van Bifipro Cool in een

over kiemgetallen en filmvormende

een tijdje, maar toen Schiphol een aan-

werkend koelsysteem is volgens Van

kolonies. De nieuwe serviceproviders

tal jaren geleden de beslissing moest

der Linde redelijk eenvoudig. We maken

zullen de monstername voor hun reke-

nemen, was koper- zilverionisatie nog

een bypass in het suppletiewater en plaatsen daar ons systeem. Verder

OOK VOOR NIET PRIORITAIRE INRICHTINGEN

bouwen we ook de zelfontwikkelde

Het gebruik van biociden wordt gereguleerd door het College voor de toelating

Silco-sensor in, die steekproefsgewijs

van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Dit college van experts

cruciale parameters, zoals de hoeveel-

beoordeelt of gewasbeschermingsmiddelen en biociden enerzijds effectief zijn

heid vrije koper- en zilverionen in het

en anderzijds veilig zijn voor mens, dier en milieu.

circulerende water meet.’

Holland Water beschikt al sinds 2010 over een Ctgb toelating voor toepassing

Holland Water levert het systeem

in drinkwater en koeltorens. Toepassing in drinkwater is in Nederland beperkt

samen met een beheer- en onder-

tot zogenaamde prioritaire instellingen en mag niet preventief worden ingezet.

houdscontract. ‘Dat betekent 24/7

De wetgever en het Ctgb overwegen echter wel om die beperkingen aan te

online monitoring en vier keer per jaar

passen zodat koper- zilverionisatie op meer locaties problemen kan voorko-

op locatie een inspectie en onderhoud

men. Ook Europees is er geharmoniseerde biocidenwetgeving in de maak.

uitvoeren’, verzekert Van der Linde. ‘Het

Voor koeltorens geldt er geen beperking. Beheerders van deze torens zouden

meeste is op afstand te monitoren en

zich dan ook moeten afvragen in hoeverre ze een potentieel gevaar vormen

bij te sturen. Maar zo nu en dan moet je

voor de volksgezondheid.

wel de elektroden schoonmaken en/of vervangen.’

20 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

•

Uitgelicht project

Uitbreiding elektrolyser naar zestig megawatt Nouryon en Gasunie doen onderzoek naar de mogelijke uitbreiding van een geplande productiefaciliteit voor groene waterstof in Delfzijl. De partijen kwamen tot deze keuze na een afspraak met SkyNRG om groene waterstof in te zetten in de productie van vliegtuigbrandstof en bio-lpg. Daarvoor kan de geplande faciliteit worden opgeschaald van twintig megawatt tot minimaal zestig megawatt met een jaarlijkse conversiecapaciteit van 9.000 ton waterstof. SkyNRG is een van de eerste partijen die duurzame vlieg-

te bouwen met een capaciteit van twintig megawatt. De

tuigbrandstof wil produceren. Het Nederlandse bedrijf kon-

groene waterstof zou dan worden geleverd aan methanol-

digde samen met KLM, brandstofdistributeur SHV Energy en

producent BioMCN. Met de toevoeging van SkyNRG zou de

Schiphol aan om de eerste productiefaciliteit voor duurzame

fabriek kunnen worden opgeschaald naar zestig megawatt of

vliegtuigbrandstof in Europa te realiseren in Delfzijl. Het plan

zelfs hogere vermogens.

is om groene waterstof te mengen met afvalen reststromen zoals gebruikte frituurolie om 100.000 ton duurzame vlieg-

Biomethanol

tuigbrandstof en 15.000 ton bio-lpg per jaar te produceren.

biobrandstof die chemisch gezien gelijk is aan methanol. Bij

BioMCN produceert biomethanol, een

de productie van biomethanol wordt geen gebruik gemaakt Omdat de brandstof niet op fossiele basis is, stoot deze veel

van fossiele brandstoffen, wat bij methanol wel het geval is.

minder CO2 uit dan fossiele kerosine. SkyNRG belooft een 85 Het bedrijf investeerde in 2017 nog ruim een miljoen euro in procent lagere uitstoot. De productie in Delfzijl zou goed zijn

een nieuwe technologie om minder CO2 te gebruiken. Hierbij

voor een reductie van 270.000 ton CO2 per jaar.

wordt CO2 die vrijkomt bij biogasproductie geïnjecteerd in de reactor bij BioMCN.

Kerosine Duurzame kerosine is een van de belangrijkste opties voor de luchtvaart om op korte termijn haar CO2 – uit-

Elektrolyser

stoot significant te reduceren, naast vlootvernieuwing en een

capaciteit van hun geplande elektrolyser. Zestig megawatt is

efficiëntere vliegoperatie. Er is op dit moment echter te weinig

een behoorlijke stap vergeleken met de eerste elektrolyser

productie van duurzame kerosine. De fabriek is een project

die Gasunie deze maand oplevert in Veendam. Dit zoge-

van SkyNRG en wordt speciaal gebouwd voor het fabriceren

naamde Hystock-project zet zonnestroom via een elektrolyser

van duurzame vliegtuigbrandstof. Vanaf 2022 zal de fabriek

van één megawatt om in waterstofgas. Dat gas wordt ingezet

100.000 ton duurzame kerosine produceren en als bijproduct

als transportbrandstof.

Gasunie en Nouryon vergroten dus de

15.000 ton duurzame propaan per jaar. Dit is een belangrijke stap in de oplossing voor het productietekort van duurzame

Afzonderlijk van elkaar onderzoeken beide partijen ook al

kerosine en betekent daarnaast een jaarlijkse afname met zo’n

met andere partners kansen voor de energiedrager. Gasunie

270.000 ton van de CO2-uitstoot in de luchtvaart.

werkt met Engie aan een fabriek met een elektrolyser van honderd megawatt. Die fabriek moet begin 2020 klaar zijn.

Waterstof

Om het frituurvet op te werken tot kerosine is

Nouryon onderzoekt samen met Tata Steel kansen voor een

wel waterstof nodig en uiteraard het liefst een groene vorm.

waterstofcluster in Amsterdam. In 2030 willen 27 partijen uit

Gasunie en Nouryon kondigden begin dit jaar al aan te onder- heel Nederland dat er landelijk minimaal drie gigawatt aan zoeken of het mogelijk is om in Delfzijl een elektrolysefabriek

groene waterstof wordt opgewekt.

UTILITIES 21 nr. 4 - juni 2019

Projecten Biomassa • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste productiefa-

Investering: Onbekend

ciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl. Om aan voldoende

Waar:

waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een

Delfzijl

geplande groene waterstofeenheid ter plaatse.

Afronding:

Om deze plannen waar te kunnen maken, is er een grote aanvoer van groen waterstof nodig. Daarom onderzoeken Gasunie en Nouryon hoe een inmiddels geplande waterstofinstallatie kan worden opgeschaald van 20 megawatt tot minstens 60 megawatt, wat een conversie van 9.000 ton groene waterstof per jaar mogelijk maakt. Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een vijftien megawatt ther-

Investering:

Onbekend

misch bio-wkk. De stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die er

Waar:

Innofase, Duiven

zijn drooginstallaties mee voedt.

Afronding:

2020

De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Wind en zon • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: GroenLeven

GroenLeven realiseert in gemeente Albrandswaard een zonnepark langs de A15 in

Waar:

Albrandswaard

Rhoon. Het zonnepark met 1600 panelen wekt genoeg stroom op voor zo’n 1.300

Investering:

Onbekend

huishoudens.

Afronding:

Onbekend

Vermogen:

4,5 megawatt

Opdrachtgever: Blauwwind

De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit luidt

(Partners Group,

de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5 mega-

Shell, DGE, Eneco

watt door MHI Vestas geleverde windmolens met een totale capaciteit van 731,5

Groep en Van Oord. MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur (GWh) Waar: Borssele III en IV, Noordzee Investering:

onbekend

Afronding:

2021

bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.

• NIEUW PROJECT • Waar: Hollandse Kust

Begin 2017 is gestart met de uitwerking van het windpark in het windenergiege-

Noord

bied Hollandse Kust (noord) op minimaal 18,5 kilometer afstand van de kust met

Investering:

Onbekend:

een vermogen van circa 700 MW.

Afronding:

Onbekend

Naast het windpark kavel V Hollandse Kust (noord) wordt de procedure voor kavels VI en VII Hollandse Kust (west) voorbereid. Ook de procedures voor de netverbindingen, net op zee Hollandse Kust (noord en west Alpha) en net op zee Hollandse Kust (west Beta) worden voorbereid. • NIEUW PROJECT •

Waar:

Rozenburg

Eneco Mistral van het Windpark Landtong Rozenburg heeft het voornemen de hui-

Investering:

Onbekend

dige tien windturbines op het middelste gedeelte van de Landtong Rozenburg te

Arronding:

Onbekend

vervangen door negen grotere windturbines. De aangevraagde windturbines hebben een ashoogte van 110 tot 130 meter, een rotordiameter van 110-130 meter en een tiphoogte van 165 tot 195 meter. De windturbines worden in een lijnopstelling op het middelste deel van de Landtong Rozenburg gebouwd.

22 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

Projecten • NIEUW PROJECT • Waar:

A16

Windenergie A16 met 28 windmolens nabij het knooppunt Klaverpolder, knoop-

Investering:

Onbekend

punt Zonzeel, knooppunt Galder en aan weerszijden van de A16 ter plaatse van

Afronding:

Onbekend

bedrijventerrein Hazeldonk tot aan de Belgische grens.

Opdrachtgever: Ørsted

Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de vergunning voor de kavels

Waar: Borssele I en II,

I en II van het windenergiegebied Borssele. De windparken krijgen een gezamenlijke

Noordzee Borssele capaciteit van 752 megawatt. In november 2017 maakte Ørsted bekend dat het I en II

windpark wordt voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is.

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk Flevoland door Windpark

Waar:

Zeewolde

Zeewolde B.V. waarin bijna alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit

Investering:

Onbekend

het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied maken plaats voor 93 gro-

Vermogen:

320 megawatt

tere, modernere turbines.

Afronding:

Onbekend

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door boerenbedrijven uit de

Waar: Oostermoer,

Veenkoloniën. Hun weidse akkerlanden zijn zeer geschikt voor het opwekken van

Drenthe Investering:

Onbekend

Vermogen:

150 megawatt

Afronding:

Onbekend

energie uit wind.

Opdrachtgever: REScoop Limburg

De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben onlangs de vergunningaan-

Waar:

Leudal

vragen van de windparken De Kookepan, Heibloem en Ospeldijk goedgekeurd.

Investering:

Onbekend

Afronding:

Onbekend

Vermogen:

24 megawatt

Water Opdrachtgever: Evides

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt een centrale afvalwater-

Industriewater

zuivering. AkzoNobel Industrial Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical

Waar:

Botlek

en Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides

Investering:

Onbekend

Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de

Afronding:

Onbekend

nieuwe afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in

Waar:

Rotterdam

de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het

Afronding:

Onbekend

ardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind

Investering:

Onbekend

2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbrandingsinstal-

Covestro

latie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval wordt behandeld en

Waar:

Maasvlakte

omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande

Investering:

150 miljoen euro

productiefaciliteit op de locatie.

Afronding:

2020

UTILITIES 23 nr. 4 - juni 2019

Projecten Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen euro in een nieuwe hoge-

Waar:

Zwijndrecht

drukstoomketel met een capaciteit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers,

Investering:

30 miljoen

die dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

Afronding:

medio 2019

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere chemiebe-

Waar:

Antwerpen

drijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer

Investering:

Onbekend

lengte. Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos,

Afronding:

Onbekend

Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.

Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die

Waar:

Rotterdam

vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het

Investering:

16 miljoen euro

project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te

Afronding:

Onbekend

kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

Gas Opdrachtgever: Gasunie

Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens een honderd megawatt groene

Deutschland,

waterstoffabriek bouwen. De fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de

TenneT Thyssens

grootste power-to-gas-installatie in Duitsland zijn.

Waar: Nedersaksen, Duitsland Investering: Onbekend • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell

De Rheinland-raffinaderij van Shell heeft een Europese primeur. Op deze Duitse raf-

Waar: Wesseling

finaderij is de bouw gestart van de grootste elektrolysefabriek ter wereld. De instal-

(Duitsland)

latie gaat met groene stroom waterstof maken voor eigen gebruik en mogelijk ook

Investering:

20 miljoen euro

voor klanten buiten de raffinaderij.

Afronding:

2020

Opdrachtgever: Nouryon, Tata

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffa-

Steel en Port of

briek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel

Amsterdam

Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bou-

Waar: Tata Steel IJmuiden wen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de Investering:

Onbekend

productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen.

Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen gas en

Waar:

Emmtec, Emmen

kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels

Afronding:

Onbekend

zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec. Als die worden goedgekeurd, kan Stercore eind 2018

Investering: Capaciteit: 20 miljoen kuub groen gas Opdrachtgever: SCW Systems,

beginnen met bouwen. Een tweede vergunningsaanvraag voor de regio Havelte zal binnenkort worden ingediend. De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in

Gasunie

superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet

Waar:

Investa Alkmaar

van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een

Afronding:

Onbekend

demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote

Investering:

Onbekend

schaal kan worden toegepast.

Capaciteit: 13,5 miljoen kuub groen gas

24 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

Projecten Opdrachtgever: Gasunie Transport

Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. In de

Services

installatie wordt stikstof uit de lucht gewonnen, zodat het kan worden gemengd

Waar:

Zuidbroek

met (geïmporteerd) gas dat een hogere verbrandingswaarde heeft dan het gas uit

Afronding:

2022

het Groningenveld. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer

Investering:

500 miljoen

nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Gasunie en Enexis

Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproductielocatie van Attero in

Waar:

Wijster

Wijster (Drenthe) een enorme compressor. Deze Groen-gas-Booster comprimeert

Investering:

Onbekend

groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke gasnet.

Afronding:

medio 2019

De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in Emmen

Waar:

Emmtec, Emmen

komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende

Investering:

Onbekend

partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken op het

Afronding:

Onbekend

Emmtec-terrein onafhankelijk maken van het Groningen-gas.

Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: TenneT

Tennet wil de bestaande hoogspanningsverbinding tussen Diemen en Lelystad

Investering:

Onbekend

verbeteren. Dit project is onderdeel van het programma ‘Beter Benutten’. De

Afronding:

Onbekend

bestaande hoogspanningsmasten worden versterkt, de geleiders (draden) worden vervangen en geschikt gemaakt voor een hogere transportcapaciteit. • NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding op

Waar: tussen Isle of Grain basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-Brittannië en en Fedderwarden

Duitsland. NeuConnect wordt ontwikkeld door een consortium van Meridiam SAS,

Investering:

1,6 miljard euro

Allianz Capital Partners, Kansai Electric Power Company en Greenage Power.

Afronding:

2023

Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts hebben een contract getekend

Waar:

Groenlo

voor de bouw van het duurzaamste schakelstation van Nederland. Bij de realisatie

Contractor:

Etech Experts

van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op circulariteit en duurzaamheid,

Investering:

Onbekend

door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing en CO2-reductie.

Afronding:

Eind 2019

Het project wordt ook als pilot gezien om te leren hoe deze elementen het best kunnen worden toegepast.

Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk Waar: Eemshaven, Endrup Investering:

Onbekend

Afronding:

2019

De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup (Denemarken). Twee converterstations op land, een in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te sluiten op de bestaande netten.

• NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie,

Met het project ViA15 wil Rijkswaterstaat de autosnelweg A15 vanaf knooppunt

Vitens, Liander,

Ressen doortrekken naar de A12 tussen Duiven en Zevenaar. De A12 en A15 zul-

Waterschap Rijn

len dan ook worden verbreed. Hiertoe moeten er kabels en leidingen van Gasunie,

en IJssel

Vitens, Liander en Waterschap Rijn en IJssel worden verlegd.

Waar:

Duiven – Zevenaar

Afronding:

Onbekend

UTILITIES 25 nr. 4 - juni 2019

CIRCULAIR WATER

Bestaande technologie haalt grondstoffen uit afvalwater Afvalwater is een waardevolle bron van grondstoffen als water, nutriĂŤnten en energie. Het goede nieuws is dat die grondstoffen met commercieel verkrijgbare waterbehandelingstechnieken zijn te winnen. Evides Industriewater onderzoekt samen met de partners binnen het Nereus-project welke technieken de meeste toegevoegde waarde bieden. Een combinatie van een fijnzeef, elektrocoagulatie, nanofiltratie en reverse osmose levert interessante grondstoffen op.

26 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

e droge zomer van 2018 zette de Nederlandse waterhuishouding

in een nieuw daglicht. Ineens werden beperkingen ingesteld voor inname van zoetwater. Inmiddels onderzoeken zowel waterschappen als industriewaterbedrijven ook manieren om zoet water te benutten. Het blijft natuurlijk nog steeds interessant om de grondstoffen in restwaterstromen te benutten, de toevoeging van water maakt de businesscase alleen maar sterker. Evides Industriewater is mede om die reden ook betrokken bij het Nereusproject. Dit door de Europese Unie ondersteund Interreg-project onderzoekt de mogelijkheden van terugwinning van grondstoffen en energie uit afvalwaterstromen. En uiteraard neemt men daarbij het hergebruik van water in de onderzoeken mee.

Grondstoffen projectleider Paula van den Brink onderzoekt hoe ze stoffen als cellulose, fosfor, en stikstof

Vooral de inzet van elektrocoagulatie is redelijk nieuw.

zoveel mogelijk kan te scheiden en concentreren. ‘We zetten hier eigenlijk

schappen gebruikt deze al om met

anode lost door deze reactie op en de

het Rinew-project voort dat we inmid-

name cellulose uit het afvalwater te

positief geladen ionen neutraliseren de

dels hebben afgerond’, zegt Van den

filteren. In het Nereus-onderzoek wil

negatieve lading van de colloïdale deel-

Brink. ‘Bij dat project onderzochten

men echter een andere kant op met het

tjes. Bovendien ontstaan door de oxi-

we op de locatie van de stadsboerderij

cellulose dan tot nog toe gebruikelijk

datiereactie gasbelletjes die de vlokken

Uit je Eigen Stad in Rotterdam welke

is. Van den Brink: ‘De afgevangen cel-

opdrijven, waardoor ze eenvoudiger

grondstoffen we uit het lokale afvalwa-

lulose wordt nu bijvoorbeeld ingezet

zijn te verwijderen.

ter konden terugwinnen. Met wisse-

als afdruipremmer in asfalt of als bouw-

Van den Brink: ‘Als we vaste stoffen

lend succes konden we humuszuren,

materiaal. Wij willen er echter enzymen

zoals fosfaat gemakkelijker kunnen

cellulose, fosfor, stikstof en zoet water

aan toevoegen zodat de suikers in de

binden en verwijderen, krijgen we een

afscheiden en hergebruiken. Bij het

cellulose beschikbaar komen voor de

meer geconcentreerde grondstof. Nu

Nereus-project zetten we dit onder-

biologie. Als dit goed werkt in de prak-

is de afzetmarkt voor fosfaat nog niet

zoek voort, zij het op een andere loca-

tijk, kan dit wellicht ook een oplossing

heel lucratief, maar het vroeg afschei-

tie en met andere technieken.’

bieden voor de papierindustrie.’

den ervan heeft wel veel afgeleide voordelen. Zo voorkom je bijvoorbeeld

Die nieuwe locatie is op de Delft Blue Innovations site op rioolwaterzuive-

Elektrocoagulatie Vooral de

de vorming van magnesiumammoni-

ring Harnaschpolder (Den Hoorn) van

inzet van elektrocoagulatie is redelijk

umfosfaat, ofwel struviet: een harde

Delfluent Services. De technieken die

nieuw. Van den Brink: ‘Normaal gespro-

mineraalsoort die door aankoeking in

van den Brink in ieder geval wil testen

ken brengen we de flocculatie op gang

leidingen voor problemen kan zorgen.’

zijn een combinatie van een fijnzeef,

met behulp van ijzerchloride. Met elek-

De inzet van elektrocoagulatie zou

elektro-coagulatie, nanofiltratie en

trocoagulatie doe je dit op een elektro-

voor de industrie ook interessant kun-

reverse osmose. Van den Brink: ‘De

chemische manier, wat in theorie een

nen zijn, vermoedt Van den Brink. ‘Een

bijdrage van Evides Industriewater bin-

aantal voordelen oplevert. Of dit ook in

voordeel van elektrocoagulatie is dat

nen dit Europese project is vooral tech-

de praktijk zo uitwerkt, willen we graag

zware metalen wellicht aan de elek-

nologiegericht. De technieken die we

in de pilot testen.’

troden blijven hangen of in de vlokken

hier onderzoeken, zouden namelijk ook

Bij elektrocoagulatie worden twee

worden ingevangen. Daardoor kun

binnen onze doelgroep, de industrie,

elektroden in het te behandelen water

je ze veel gemakkelijker verwijderen.

kunnen worden toegepast.’

geplaatst. Door hier stroom op te zet-

Omdat de positief geladen deeltjes alle

ten, ontstaat een oxidatiereactie aan

negatief geladen deeltjes afvangen,

Fijnzeef De inzet van een fijnzeef

de anodekant en een reductiereactie

zouden we ook bacteriën en anorga-

is niet geheel nieuw. Een aantal water-

bij de kathode. De ijzeren of aluminium

nische deeltjes kunnen afvangen. Dat

UTILITIES 27 nr. 4 - juni 2019

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Niels Groot Dow Benelux

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht

Kennispartners Watervisie platform

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform? Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl â&#x20AC;&#x201C; 020 3122 085

De microalg Galdieria sulphuraria kan in zeer extreme, zoals hete en zure, milieus leven.

zou het proces interessanter maken als

vervolgens om algen op te kweken.’

Misschien nog wel de grootste uitda-

je het water weer wilt hergebruiken. Of

De keuze voor algen is ook bijzonder

ging voor de gewonnen grondstoffen

dit in de praktijk ook daadwerkelijk zo

te noemen. De microalg Galdieria

is om ze van de afvalstatus te ontdoen.

werkt, moeten we nog onderzoeken.’

sulphuraria kan in zeer extreme,

Van den Brink: ‘Als je teruggewonnen

Of elektrocoagulatie nu ook beter

zoals hete en zure, milieus leven. Het

producten extern wil afzetten, moeten

voor het milieu is, is ook onderwerp

grootste gewin is dat de eencelligen

ze een einde afvalstatus hebben. De

van onderzoek. ‘We hebben de CO2-

goed gedijen op ammonium. Van den

wetgever geeft wel steeds meer pro-

footprint van ijzerchloride dosering ver-

Brink: ‘De algen ontdoen het water van

ducten een einde afvalstatus, maar dat

geleken met de CO2-footprint van het

ammonium. De algen zelf zijn boven-

gaat tot nog toe zeer moeizaam. We zul-

oplossen van ijzeren platen. In theorie

dien een waardevolle bron van blauw

len moeten bewijzen dat de producten

komt elektrocoagulatie positiever uit

pigment. De proteïne fycocyanine kan

geen schade opleveren voor mens en

qua CO2-footprint, maar dit willen we

als kleurstof of additief in voedings-

milieu. Het Nereus-onderzoek beperkt

ook in de praktijk verifiëren.’

middelen worden gebruikt en wellicht

zich dan ook niet tot de technologie,

ook als medicijn. Daarmee heeft de alg

maar adresseert juist ook dit soort soci-

een zeer hoge toegevoegde waarde.’

ale en juridische belemmeringen.’

Algen Om de laatste total organic carbon (TOC), bacteriën en virussen, uit het

•

water te filteren zet Evides Industriewater

NEREUS

een nanofiltratie unit in. ‘We hebben

Het Nereus-project wil de omzetting van afvalwater naar waardevolle grond-

daarbij gekozen voor polymere membra-

stoffen als water, nutriënten en energie versnellen. De Europese Unie onder-

nen omdat we slechte ervaringen heb-

steunt onderzoek naar de circulaire economie om schaarse grondstoffen

ben met keramische membranen’, zegt

op verantwoorde wijze terug te winnen uit afvalstromen. Het project is een

Van den Brink. ‘Het membraan is wel zo

zogenaamd Interreg-project waarin Europese landen rondom de Noordzee

selectief dat het fosfaten tegenhoudt,

samenwerken. Naast Nederland, draaien er ook twee proeven in Vlaanderen

maar ammonium doorlaat. We houden

(Antwerpen en Gent) en één in het Verenigd Koninkrijk. De pilots zijn vooral

dus een permeaat over dat schoon is,

bedoeld om te bewijzen dat het mogelijk is waardevolle grondstoffen met

maar wel stikstofrijk. Dat permeaat gaat

bestaande technologie uit afvalwater terug te winnen. Als het bewijs is gele-

vervolgens naar de reverse osmose waar

verd dat het technisch mogelijk en economisch haalbaar is de cirkels te sluiten,

het stikstof verder wordt geconcen-

kunnen private en publieke besluitvormers hun processen hierop aanpassen.

treerd. Dat concentraat gebruiken we

UTILITIES 29 nr. 4 - juni 2019

ENERGIEWET

Netbeheerder mag geen aansluiting of capaciteit weigeren Een glastuinder wil zijn netcapaciteit vergroten, maar de netbeheerder wijst het verzoek af. Als de tuinder vervolgens een klacht indient bij de Autoriteit Consument en Markt, oordeelt deze dat de netbeheerder in strijd handelde met de aanbiedingsplicht van artikel 24 Elektriciteitswet. Een ogenschijnlijk onschuldige uitspraak maar wel eentje met mogelijkerwijs verstrekkende gevolgen. Met name voor de energietransitie en de daarmee samenhangende ontwikkeling van duurzame projecten.

30 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

nlangs deed de Rechtbank van

worden omgegaan met schaarste

Gelderland een uitspraak ten

van transport. Hierbij is gesteld dat:

aanzien van de weigering van een

‘Voor het beheer van een net met een

netbeheerder om een producent trans-

spanning lager dan 110 kilovolt geldt

portcapaciteit te verschaffen. Op basis

dat de netbeheerder uitsluitend kan

van artikel 23 van de Elektriciteitswet

weigeren aan een transportverzoek te

is een netbeheerder verplicht om een

voldoen, indien hij aantoont ook met

producent aan te sluiten, en dat binnen

gebruikmaking van de middelen in de

een termijn van achttien weken na de

bedrijfsvoering niet zijn net zodanig

aanvraag. Op basis van artikel 24 van

in werking te kunnen hebben dat in

de Elektriciteitswet is een netbeheer-

de normale bedrijfstoestand de ver-

der verplicht om diegene die daartoe

eiste spanningskwaliteit kan worden

verzoekt een aanbod te doen voor

gewaarborgd”. Met andere woorden de

het transport van elektriciteit tenzij

netbeheerder kan de verzochte trans-

de netbeheerder redelijkerwijs geen

portcapaciteit slechts weigeren indien

capaciteit ter beschikking heeft. Een

zij alle middelen in bedrijfsvoering

weigering van de transportcapaciteit

heeft ingezet ten einde aan het verzoek

dient voldoende te worden onder-

om transport van de glastuinder te

bouwd en tevens te worden gemeld

voldoen. Tot alle middelen behoort vol-

bij de Autoriteit Consument en Markt

gens de ACM in ieder geval het inzet-

(ACM). Ook zal de netbeheerder de

ten van congestiemanagement waarbij

maatregelen moeten melden die hij zal

aangeslotenen tegen een vergoeding

treffen om een dergelijke situatie in de

van de netbeheerder verzocht kunnen

toekomst te voorkomen.

worden om vrijwillig hun productie op- of af te regelen en daarmee de

Klacht Wat was er aan de hand? Een

netbeheerder in staat stellen het net

glastuinder heeft een aansluiting van

in balans te houden. Indien dit niet het

20 megavolt Ampère (MVA) waarop

gewenste resultaat oplevert dan kan

een gecontracteerd transportvermo-

de netbeheerder de aangeslotenen

gen zit van 13,3 MVA. De netbeheerder

verplichten om een bijdrage te leveren

heeft op het betreffende onderstation

door het doen van biedingen.

een totale transportcapaciteit van 176 MVA waarvan 164 MVA is gecontrac-

Onderscheid

teerd aan (nog te bouwen) datacen-

stelt zich op het standpunt dat zij de

ters. Omwille van een uitbreiding van

verzochte transportcapaciteit niet

zijn bedrijf verzoekt de glastuinder de

redelijkerwijs hoeft aan te bieden aan-

betreffende netbeheerder om een ver-

gezien de volledige beschikbare trans-

groting van de capaciteit op zijn aan-

portcapaciteit al is gecontracteerd. Het

sluiting van 6,7 MVA. De netbeheerder

contracteren van extra transportcapa-

wijst het verzoek tot vergroting van de

citeit brengt bovendien de bestaande

transportcapaciteit af met als reden

contracten in gevaar en brengt tevens

dat het volledige transportvermogen

het risico van overbelasting van het

is gecontracteerd en er geen ruimte

station met zich mee. Hier gaat de

meer is voor uitbreiding. Hierop heeft

rechtbank niet in mee en stelt het vol-

de glastuinder een klacht ingediend bij

gende: Gezien het non-discriminatie-

de ACM waarbij de ACM heeft geoor-

beginsel mag de netbeheerder geen

deeld dat de netbeheerder in strijd

onderscheid maken voor wat betreft

met de aanbiedingsplicht van artikel

de invulling van de aanbiedingsplicht.

24 Elektriciteitswet heeft gehandeld,

Door de transportcapaciteit te weige-

namelijk de plicht tot het aanbieden

ren aan de glastuinder discrimineert de

van transportcapaciteit.

netbeheerder tussen de aangeslote-

De netbeheerder

nen. Daarnaast oordeelt de rechtbank

Congestiemanagement

dat de schaarste die ontstaat door

De ACM heeft een Visiedocument

‘contractuele’ congestie op non-discri-

Transportschaarste gepubliceerd,

minatoire wijze moet worden opgelost.

dat, tezamen met hoofdstuk 9 van

Hiertoe is de regeling van congestie-

de Netcode, bepaalt hoe dient te

management in het leven geroepen

UTILITIES 31 nr. 4 - juni 2019

waarbij onder bepaalde voorwaarden

ting krijgen, moeten hier doorgaans

geen inkomsten heeft doordat het geen

een veiling van de beschikbare trans-

lang op wachten, in ieder geval langer

transportcapaciteit kan boeken.

portcapaciteit plaatsvindt. In onderha-

dan de voorgeschreven achttien weken

Nederland loopt momenteel ver ach-

vige situatie is volgens de rechtbank

voor een aansluiting tot 10 MVA. Als je

ter met het behalen van haar duur-

niet gebleken dat de netbeheerder

de toelichting van de wet erop na slaat

zaamheidsdoelstellingen. Zon- en

dit principe (juist) heeft toegepast en daarmee de transportcapaciteit onterecht is geweigerd. Contractuele congestie is tenslotte geen fysieke of feitelijke congestie.

Nu de netbeheerders geen haast hebben met het realiseren van de aansluiting kan het zo maar eens zijn dat een project de SDE+ subsidie misloopt.

Duurzame projecten Een ogenschijnlijk onschuldige uitspraak maar

dan kom je tot de conclusie dat ook

windprojecten zijn de basis van de

wel eentje met mogelijkerwijs verstrek-

voor de grotere aansluitingen in begin-

energietransitie en kunnen vooralsnog

kende gevolgen. Met name voor de

sel de achttien weken geldt terwijl de

een SDE+ subsidie genieten, echter

energietransitie en de daarmee samen-

netbeheerders vaak concluderen dat

hoe effectief is de SDE+ subsidie als de

hangende ontwikkeling van duurzame

de achttien weken niet van toepassing

projecten vervolgens niet worden aan-

projecten. Momenteel weigeren net-

is op deze projecten. Hiermee treden

gesloten of geen transportcapaciteit

beheerders veelal een aansluiting van

de netbeheerders de wet met voeten.

kunnen boeken bij de netbeheerder.

zon- of windprojecten onder het mom

Een vaak gehoord probleem van pro-

Daarnaast is het ook nog eens zo dat

dat ze geen transportcapaciteit heb-

jectontwikkelaars is dat ze de acties

de SDE+ subsidie aan voorwaarden

ben. Hiermee maken ze een verkeerde

van de netbeheerders ‘moeten’ accep-

onderhavig is waaronder de gestelde

analyse van artikelen 23 en 24 die zeg-

teren omdat ze geen andere partij

realisatietermijn. Nu de netbeheerders

gen dat een netbeheerder diegene die

kunnen vragen om de netaansluiting

geen haast hebben met het realiseren

daarom verzoekt, moet aansluiten en

te realiseren dan wel te verzwaren. Een

van de aansluiting kan het zo maar

dat binnen achttien weken. Daarnaast

aansluitingsperiode van anderhalf jaar

eens zijn dat een project de SDE+ sub-

treedt artikel 24 in werking waarbij de

voor een zonneproject van tien MVA

sidie misloopt. Het is zaak dat hier snel

netbeheerder transportcapaciteit ter

is geen uitzondering. Investeerders

een oplossing voor wordt gevonden

beschikking moet stellen, tenzij dit rede-

worden afgeschrikt door deze aansluit-

anders zal Nederland Europees onder-

lijkerwijs niet beschikbaar is.

problematiek want niemand zal willen

aan blijven bungelen aan het lijstje

De meeste projecten die een aanslui-

investeren in een project dat vervolgens

duurzame landen.

32 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

•

Agenda Deltavisie 2019: The Human Element 20 juni Innovatiekracht Spijkenisse www.deltavisie2019.nl

Ondanks de toenemende automatisering, digitalisering en robotisering blijven mensen een cruciale rol spelen in de industrie. Maar die verandert wel. Wat wordt er in de nabije en verdere toekomst verwacht van medewerkers? Welke nieuwe functies ontstaan en welke verdwijnen? En hoe kunnen mens en machine er voor zorgen dat het werk nog veiliger wordt gedaan? Welke beslissende rol spelen mensen bij de gewenste verduurzaming van processen? Tijdens Deltavisie 2019 onderzoeken we The Human Element.

iMaintain Prestatiemanagement 2 oktober Oranjerie Hydepark, Doorn www.imaintain.info/prestatie

Noteer in uw agenda: woensdag 2 oktober. Dan vindt in Oranjerie Hydepark in Doorn iMaintain Prestatiemanagement plaats, het jaarlijkse congres van het iMaintain platform en de NVDO Suto. Tijdens dit congres wordt een thema gekoppeld aan het jaarlijkse NVDO Suto marktonderzoek. Specialisten delen hun visie, kennis en ervaring. Meer informatie volgt.

Pumps & Valves 2-3 oktober

Pumps en Valves is een beurs en conferentie voor experts in het bewerken, behandelen

Rotterdam Ahoy

en transporteren van vloeistoffen. Meer dan 250 standhouders tonen oplossingen voor

www.easyfairs.com

het verwerken van zowel vloeistoffen als gassen.

Energie 2019 8-10 oktober Brabanthallen, Den Bosch www.vakbeursenergie.nl

De Vakbeurs Energie is uitgegroeid tot een onmisbaar platform voor iedereen die serieus met duurzame energieopwekking en energiebesparing bezig is. Dit platform bestaat uit ruim 350 exposanten en partners en honderden inhoudelijke sessies. Uniek daarbij is de verbinding die wordt gelegd tussen de belangrijkste betrokken sectoren; gebouwde omgeving, industrie -door de combinatie met Industrial Heat & Power - en - door de combinatie met de vakbeurs Ecomobiel - mobiliteit.

Eemsdeltavisie 2019: Natural Steps 16 oktober

Met de industrie-agenda voor de Eemsdelta en de uitkomsten van de Industrietafel

Evenementenhal Delfzijl

Noord-Nederland zijn stevige doelstellingen geformuleerd. Er is gekozen voor een pur-

www.eemsdeltavisie.nl

pose driven aanpak waarbij niet op voorhand voor een enkele oplossingsrichting wordt gekozen. Maar wat betekenen deze ambities voor de korte en middellange termijn? Welke stappen kunnen ons dichter bij ons uiteindelijke doel brengen. En hoe kunnen we leren van stappen die we in het verleden hebben gezet?

Aquatech 2019 5-8 november RAI Amsterdam www.aquatechtrade.com

Met meer dan 928 exposanten, een bezoekersaantal van ruim twintigduizend mensen uit 140 landen is de Aquatech een leidend evenement voor de watersector. De beurs en bijbehorend kennisprogramma zal het hele scala aan watertechnologie voorbij laten komen: van drinkwater tot proces en afvalwater. Tegelijk met het vierdaagse evenement vindt ook weer de International Water Week (AIWW) plaats.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 4 - juni 2019

In het volgende nummer UTILITIES 5 VERSCHIJNT IN SEPTEMBER

Thema: Elektrificatie - decarbonisering en energieopslag

Eerste waterstofproject opgeleverd

Energieopslag De opslag van duurzame energie

Elektrificatie van de industrie

De groene waterstofinstallatie HyStock

is nog steeds een grote uitdaging.

Elektrificatie van de industrie zou een

van Gasunie in Veendam wordt eind

Storelectric denkt de elektriciteit

einde betekenen van de inzet van fos-

juni officieel geopend door koning

van wind- en zonneparken goed en

siele brandstoffen. Maar in hoeverre

Willem-Alexander. De waterstofinstal-

goedkoop te kunnen opslaan met

kunnen bedrijven al kiezen voor elek-

latie zet één Megawatt duurzame

Compressed Air Energy Storage: pers-

trische boilers of warmtepompen? En

stroom om in groene waterstof. Later

lucht dus. De Battolyser van Proton

welke andere technieken zijn voorhan-

wil Gasunie het gas opslaan in zoutca-

combineert elektrische opslag met de

den om hogetemperatuurwarmte op

vernes.

productie van waterstof. Thermisch zijn

te wekken? We gaan voor all electric,

er inmiddels ook heel wat oplossingen,

maar dan wel betaalbaar.

net als kinetische energieopslag. Maar welke opslagtechnologie maakt echt het verschil? We zoeken het voor u uit.

Thema's 2019

Adverteren in deze thema's?

6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

34 UTILITIES

nr. 4 - juni 2019

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com

Lynx-serie switches van Westermo; bijzonder in formaat en functie. WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare industriĂŤle netwerkswitches. De Lynx-serie switches combineert een zeer compacte behuizing met een bijzonder uitgebreide functionaliteit. Van laag 2 tot routing switch met IPsec VPN-integratie, mogelijk gemaakt door een robuust operating system. Staat cyber-security, uiterste betrouwbaarheid en toekomstgerichtheid bij u op de wensenlijst? Twijfel dan niet en kies voor Westermo.

Robust Industrial Data Communications - Made Easy