Utilities 6 - 2019 by Industrielinqs

UTILITIES NUMMER 06 - oktober 2019 â&#x20AC;˘ NEGENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Missiegedreven innovatiebeleid versnelt energietransitie Mark Tettelaar Avebe: Niets uit de aardappel blijft onbenut Special: Industrial Heat & Power 2019 www.utilities.nl

VAN DER LINDEN & VELDHUIS

● INDUSTRIËLE ISOLATIE ● BRANDBESCHERMING ● TRACING ● STEIGERBOUW

Is o l a t ie a l s t w e e de na t u u r Van der Linden & Veldhuis Isolatie B.V., Edisonstraat 5, 3133 KG Vlaardingen Postbus 232 - 3130 AE Vlaardingen, Telefoon 010 - 445 66 00, Telefax 010 - 435 64 80 Vestigingen: Sas van Gent en Wormerveer www.lindveld.nl

Inhoud

Niets uit de aardappel Industrial Heat & Power Of u nu een voorloper of achterblijver bent: de energietransitie zal niemand blijft onbenut Het honderdjarige Avebe lijkt jeugdiger dan ooit. De aardappelcoöperatie stapelt innovatie op innovatie. Zo neemt het bedrijf tijdens de huidige aardappelcampagne een nieuwe filtratie-installatie in gebruik in Ter Apelkanaal. Mark Tettelaar: ‘Daarmee besparen we 23 procent energie op deze locatie.

ontlopen. De verduurzaming van het industriële warmte en stroomverbruik is politiek speerpunt geworden. Tijdens de vakbeurs Industrial Heat & Power kunt u in drie dagen vanuit eerste hand de uitdagingen en oplossingsrichtingen horen op het gebied van elektrificatie, restwarmte, stoom, waterstof, CO2-afvang en energie efficiency.

Elektrische aandrijfsystemen

Eerste stopcontact op Missiegedreven zee is klaar innovatiebeleid

Energiebesparing is nog altijd de beste manier om de CO2-uitstoot terug te dringen. Bedrijven voeren eenvoudige besparingen in elektrische motoren en de applicaties die ze aandrijven echter maar mondjesmaat uit. In de pilot slimme en zuinige aandrijfsystemen industrie worden 150 bedrijven doorgelicht op het besparingspotentieel. En dat zit niet alléén in energiebesparing.

Borssele Alpha, TenneT's eerste en grootste aansluitsysteem voor windparken op de Nederlandse Noordzee, is klaar voor gebruik. Geheel volgens planning en binnen budget zal Borssele Alpha in 2020 de windenergie van de nog te realiseren offshore windparken Borssele I en II door het Deense energiebedrijf Ørsted ontsluiten.

De nieuwe directeur van het TKI Energie & Industrie Rob Kreiter ziet een grote omslag in het innovatiebeleid rondom het Klimaatakkoord. ‘We stappen af van een technologiepush en gaan verder met missiegedreven innovatiebeleid. Daarmee kunnen we echt vaart zetten in zowel de ontwikkeling als implementatie van innovatieve energietechnologie.’

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Technologie & Innovatie................. 12 Utilities Projecten............................ 22

Agenda............................................. 33 In het volgende nummer................. 34

UTILITIES 3 nr. 6 - oktober 2019

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

EFFICIENCY in the WATER INDUSTRY

WG20 Geared motor range up to 18,000 Nm • • • • • • • •

3 types of gear units Energy efficient up to IE4 motors High efficiency gear design 2 stage Corrosion protection in unpainted condition Permanently lubricated Longer maintenance intervals Industry standard mounting dimension Robust, lightweight, efficient

WEG Variable Speed Drives 0.18 to 630 kW • • • • • • •

Software to prevent pump cavitation Broken pipe or leakage detection Pipe cleaning mode Dry pump protection Easy to use and set up Improve motor efficiency and life cycle Fault diagnosis

Turning energy into solutions

www.weg.net

ENERGIEREVOLUTIE

Als Prinsjesdag een ding duidelijk maakt, dan is het dat het kabinet doorgaat met de industrie zwaarder te belasten voor zijn CO2-uitstoot. De opslag duurzame energie krijgt de aanvulling klimaattransitie en de industrie moet 67 procent van de kosten dragen. Bovendien krijgt aardgas een hoger belastingtarief terwijl de elektriciteitsprijs juist daalt. En dan is het ook nog aannemelijk dat de Urgenda zaak tegen de staat ook bij de hoogste rechterlijke macht standhoudt. Dat betekent dat de staat eind volgend jaar al 25 procent van de CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 moet reduceren. Iets waar ze de zware industrie goed bij kan gebruiken. Wat ik begrijp, is dat veel bedrijven hebben afgewacht met het uitrollen van projecten tot duidelijk werd welke koers de overheid ging varen. Nu kunnen de rekenmeesters aan de slag om te kijken of de extra uitgaven voor CO2- en gasbelasting opwegen tegen investeringen in energiebesparing, verduurzaming of schoon fossiel. Als ik de vertegenwoordigers van de overheid moet geloven, is het klaar met het verleiden van bedrijven om energie te besparen. De wortel werkte niet en dus zet men de stok in. Eerder aangekondigde verplichtingen voor investeringen in energiebesparende oplossingen kunnen niet meer worden ontweken. De achterblijvers kunnen rekenen op een forse belastingaanslag. Ik hoop dan ook dat de Rijksoverheid zijn hand hier niet verspeelt. Want terwijl veel projecten op dit moment stilliggen vanwege de Nox-problematiek, komen er straks nog veel meer projecten bij die tegen dezelfde maatlat worden gehouden. Het vesti-

De evolutie naar een schone industrie is dankzij de koers van de regering een revolutie geworden.

gingsklimaat is al redelijk somber geworden. En het lijkt me niet goed als we over tien jaar een schoon klimaat hebben, maar geen industrie. Wellicht is het goed om de teugels iets te laten vieren en te kijken wat er de komende vijf jaar nodig is om uitstootbeperkende projecten vlot te trekken. De industrie, de overheid en de Nederlandse samenleving kunnen zich nu eenmaal niet de luxe permitteren om te wachten. En dus moet iedereen letterlijk een duit in het zakje doen. Maar ook accepteren dat projecten wel eens mislukken of een andere uitwerking hebben dan van tevoren gedacht. De evolutie naar een schone industrie is dankzij de koers van de regering een revolutie geworden. Daar vallen altijd slachtoffers bij, maar het is soms de enige manier om de koers drastisch te wijzigen.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

Colofon negentiende jaargang nummer 6 - oktober 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Vaste medewerkers Sophie Dingenen, Margot Besseling, Wim Raaijen

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j

Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

Opzeggen

ISSN: 1389-6385

acts

manuf

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

Opzeggen kan via info@industrieperspectief.nl

WWW.PAPERWISE.EU

Prijswijzigingen voorbehouden.

UTILITIES 5 nr. 6 - oktober 2019

Trending news op www.utilities.nl

Gasunie ontwikkelt warmtetransportnet Zuid-Holland Gasunie is binnenkort ook warmte TSO. Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat meldt dat Gasunie de eerste fase ontwikkelt van een warmtetransportnet door ZuidHolland. Naar verwachting kan de eerste warmte vanaf 2023 bij de klant wordt geleverd. Gasunie werkt aan de ontwikkeling van ‘Leiding door het Midden’. Dat is de hoofdinfrastructuur voor warmte vanuit de haven van Rotterdam naar Den Haag. Een aftakking bij Delft levert bovendien warmte aan de glastuinbouw. Daarnaast werken Gasunie en Havenbedrijf Rotterdam aan de nieuwe Vondelingenplaat-leiding om de restwarmte vanuit verschillende bedrijven uit de haven te kunnen aanvoeren.

Gasnet Stad aan ’t Haringvliet geschikt voor waterstof Stedin en Kiwa onderzochten hoe het gasnet van Stad aan ’t Haringvliet stapsgewijs van aardgas over kan gaan op groene waterstof. Het waterstof dient dan als warmtebron voor zeshonderd huizen. De onderzoekers concluderen dat het bestaande gasnet van Stedin hiervoor geschikt is. Stad aan ’t Haringvliet ligt op Goeree-Overflakkee, dat door de aanwezigheid van wind- en zonneparken bij uitstek geschikt is voor de productie en toepassing van groene waterstof. Daarnaast bestaat Stad aan ’t Haringvliet uit oude en vrijstaande woningen. Het is heel kostbaar voor bewoners om de woningen maximaal te isoleren om ze geschikt te maken voor lagetemperatuursverwarming. Daarom lijken warmtepompen hier geen geschikt alternatief.

Forse Europese steun voor waterstof in Noord-Nederland Een EU-subsidie van twintig miljoen euro lonkt voor NoordNederland voor het project Hydrogen Valley. Doel daarvan is de ontwikkeling van een groene waterstofketen in NoordNederland. Het gaat om een publiek-private samenwerking met een totale omvang van 90 miljoen euro. Het zesjarig project moet in januari 2020 van start gaan. Het project is vooral gericht op de integratie van waterstofinvesteringen in met name Groningen en Drenthe. Denk aan grootschalige productie van groene waterstof als grondstof voor de industrie. Maar ook aan de opslag, transport en distributie van waterstof. En denk ook aan de toepassing als energiedrager in de industrie, de gebouwde omgeving en in de mobiliteit. Het is de bedoeling om bestaande aardgaspijpleidingen geschikt te maken voor het transport van waterstof.

6 UTILITIES nr. 6 - oktober 2019

Dow start proef 4 stoomrecompressie

DOW test komende

Shell investeert in koeltechnologie

Shell Ventures en het

twee jaar de moge-

Participation Fund for

lijkheden van stoom-

Sustainable Economy North

recompressie. Deze

Holland (PDENH) investeren in

energiezuinige tech-

koeltechnologie van Asperitas.

niek waardeert laag-

Door olie als koelmiddel te

waardige stoom van

gebruiken, kunnen datacenters de warmte van hun proces-

drie bar op naar een

soren inzetten als verwarming voor woningen. Bovendien

druk die bruikbaar is

kunnen de processoren veilig op hogere snelheid draaien.

in de processen van DOW. Inmiddels is het project bijna zover dat het bedrijf de eerste proeven kan uitvoeren.

Amerikaanse aardgasproductie

Broeikasgasuitstoot met vijftien procent gedaald

Hoewel de gasprijzen historisch laag zijn, blijven de Amerikaanse schaliegasproducenten records neerzetten. De Amerikaanse aardgaspro-

Het CBS meldt dat de

ductie nam in augustus ver-

broeikasgasuitstoot in 2018 vijftien procent lager

der toe en bereikte op 19 augustus een nieuw dagelijks

was dan in 1990. En dat

productie-record van 92,8 miljard kubieke voet, volgens

terwijl de Nederlandse

schattingen van IHS Markit.

economie sindsdien met tachtig procent is gegroeid. De industrie stootte vorig jaar dertig miljard CO2-equivalenten minder uit dan in het referentiejaar.

Brandbrief waterstof

Veertien partijen die betrokken zijn bij groene waterstofprojecten schreven een brandbrief naar minister Wiebes van EZK. De

Einde Gaswinning Groningen nabij

bedrijven zijn bang dat de eisen om in aanmerking te komen voor een SDE++ subsidie te hoog gegrepen zijn. Grootschalige waterstofproductie via elektrolyse is volgens de partijen niet mogelijk als de minister vasthoudt aan de emissiefactor van 183 gram per kilowattuur. Ook achten de bedrijven een grootschalig elektrolyse-systeem op de korte termijn niet haalbaar.

10 Krachtigste windturbine

Begin dit jaar ondertekende GE een overeenkomst voor het installeren van de eerste proto-

De gaswinning uit het Groningenveld daalt het komende

type van de Haliade-X twaalf

gasjaar naar 11,8 miljard kuub. Daarmee zakt de winning

megawatt windturbine. Eind

onder het door Staatstoezicht op de Mijnen geadvi-

juni kwamen de vier torendelen

seerde niveau van twaalf miljard kuub. Naar verwachting

van de turbine aan op de

zal de gaswinning in Groningen vanaf medio 2022 op nul

Maasvlakte. Het duurt dan ook niet lang voordat de 260

uitkomen.

meter hoge windturbine zal beginnen met proefdraaien.

UTILITIES 7 nr. 6 - oktober 2019

INTERVIEW

Niets uit de aardappel blijft onbenut Het honderdjarige Avebe lijkt jeugdiger dan ooit. De aardappelcoöperatie stapelt de laatste jaren innovatie op innovatie. Zo neemt het bedrijf tijdens de huidige aardappelcampagne een nieuwe filtratie-installatie in gebruik in Ter Apelkanaal. Operations-directeur Mark Tettelaar: ‘Daarmee besparen we 23 procent energie op deze locatie. Bovendien komt 400.000 kuub proceswater straks uit de aardappelen zelf.’ Tijdens Eemsdeltavisie op 16 oktober geeft hij een virtuele rondleiding in de nieuwe fabriek.

8 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

Wim Raaijen

vebe viert dit jaar haar honderd-

lijkheden, alleen ligt het al veel dichter

die niet een tot anderhalf, maar vier

ste verjaardag. De coöperatie

bij het voedingsmiddel of het uiteinde-

procent eiwitten bevatten. Dat zou al

is al een eeuw lang biobased, zoals

lijke diervoeder zelf. Tettelaar: ‘Op dat

schelen.’

dat tegenwoordig mooi heet. Trendy

vlak zijn we tevens met verschillende

haast. En het bedrijf is de laatste jaren

interessante productontwikkelingen

Vegetarische Slager Een mooie

ook nog eens in toenemende mate

bezig.’

stap die Avebe eerder zette is de ont-

innovatief. Zo creëert Avebe steeds

wikkeling van Solanic, een aardappelei-

meer voedingsingrediënten, diervoe-

Vier procent De afgelopen jaren

witproduct met dezelfde eigenschap-

der en industriële bouwstenen uit haar

zijn al verschillende stappen gezet

pen als kippeneiwit. De eiwitfracties uit

aardappelen en dat met een dalend

om de toegevoegde waarde van zet-

aardappelen hebben nieuwe en unieke

verbruik van water en energie.

meelaardappelen te vergroten. Na

eigenschappen voor toepassingen in

Maatschappelijk verantwoord onder-

de ontkoppeling van de subsidies uit

voeding en cosmeticaproducten. In

nemen speelt daarbij mee, maar het

Brussel ging Avebe van bulkproducent

zuivelvrij ijs zorgt het bijvoorbeeld voor

is ook bittere noodzaak. Zo wordt de

naar meer marktgericht en heeft de

een stabiele emulsie. In glutenvrijbrood

coöperatie extra gestimuleerd door

coöperatie goede prijzen aan haar

geeft het volume en een goede kruim-

het recent wegvallen van subsidies. Er

leden, de aardappelboeren, uit kun-

structuur. Ook in plantaardige burgers

moesten wel stappen naar voren wor-

nen keren. De betere verwaarding van

fungeert het aardappeleiwit als vervan-

den gezet. En dat lukt aardig.

aardappeleiwit heeft daar zeker een rol

ger van kippeneiwit. In ‘vegan cheese’

in gespeeld.

wordt het zetmeel als ook het eiwit

Natief eiwit Vooral het winnen van

De markt voor plantaardige eiwitten

uit de aardappel inmiddels gebruikt.

eiwit uit aardappelen blijkt een kansrijke

groeit rap. Consumenten gaan bewus-

Tettelaar: ‘Wist je dat de meeste

route. Van oudsher richt Avebe zich op

ter met voeding om. Ze krijgen steeds

kaas op bijvoorbeeld pizza’s niet van

het belangrijkste bestanddeel van de

meer een voorkeur voor plantaardige

koemelk is gemaakt. Daar krijg je bij

aardappel: zetmeel. Daar worden ver-

eiwitten boven dierlijke eiwitten – uit

smelten helemaal niet van die mooie

schillende producten van gemaakt. Van

vlees en eieren - vanwege milieuover-

draden van.’

behangplaksel tot voedingsmiddelen en diervoeder. Zetmeel zit in banketbakkersroom van de tompouce om maar wat te noemen en fungeert als stabilisator in sauzen en soepen. Overigens zijn ook op dat vlak de mogelijkheden nog

Avebe wilde het energieverbruik van de eiwitproductie aanpakken en richtte zich daarbij op een proces dat met lagere temperaturen werkte.

niet uitgeput. Echter naast de twintig procent zetmeel zit bovendien een tot

wegingen, dierenwelzijn en dierziekten.

Het is het eerste product dat Avebe in

anderhalf procent eiwit in aardappelen

Plantaardige eiwitten hebben boven-

Gasselternijveen op industriële schaal

die Avebe van haar leden krijgt. En

dien een veel gunstigere ecologische

natief eiwit uit de aardappel haalt.

potentieel ook nog andere bruikbare

footprint.

Inmiddels zijn hiervoor ook al twee

stoffen.

Het aardappeleiwit heeft volgens

fabrieken gebouwd. Avebe wilde het

Eiwit heeft in de meeste gevallen

Avebe bovendien grote voordelen

energieverbruik van de eiwitproductie

zelfs een beduidend hogere toege-

ten opzichte van andere plantaardige

aanpakken en richtte zich daarbij op

voegde waarde dan zetmeel. Volgens

eiwitten, uit bijvoorbeeld tarwe en soja.

een proces dat met lagere tempera-

managing director operations Mark

Tettelaar: ‘Het is niet allergeen, maar

turen werkte. Dat lukte en door de

Tettelaar is het daarom interessant om

ook reuk- en smaakloos. Qua voedings-

lagere temperaturen stolde het eiwit

op verschillende fronten nieuwe moge-

waarde behoort het aardappeleiwit tot

niet onomkeerbaar. Misschien dat de

lijkheden van eiwitproductie te onder-

de top.’ Bovendien is aardappeleiwit

energiebesparing zelfs wat tegenviel,

zoeken. Zo is het belangrijk om het

niet genetisch gemodificeerd, in tegen-

maar het nieuwe product Solanic is

eiwit zo zuiver en efficiënt mogelijk te

stelling tot veel eiwit uit sojabonen.

inmiddels al een succes. Tettelaar:

winnen. En ook maakt het uit, in welke

Er is echter wel een maar. In volume

‘Toen we een paar jaar geleden de

vorm het eiwit uit de aardappel wordt

zijn soja en bijvoorbeeld tarwe veel

eerste Solanic-eiwitten verkochten,

gehaald. Is het gecoaguleerd, zoals het

grotere gewassen dan de niet-con-

was er nog sprake van een markt-push.

wit in een gekookt kippenei? Of kun je

sumptieve aardappelen. Een enorm

We moesten het nog wel aan de man

het zelfs winnen zoals je het aantreft

mondiaal aanbod van aardappeleiwit is

brengen. Maar dat is inmiddels vol-

in een rauw kippenei, ofwel natief

daarom een grote uitdaging. Tettelaar:

ledig omgedraaid naar pull. Alle grote

eiwit. Tettelaar: ‘Natief eiwit heeft meer

’We krijgen er niet zomaar landbouw-

levensmiddelenconcerns zetten fors in

mogelijkheden, met name als ingredi-

grond bij. Er is misschien wel een

op plantaardige eiwitten. Ze kopen alle-

ënt. Het is daardoor al gauw drie keer

andere mogelijkheid om meer aanbod

maal vegetarische bedrijven op. Zoals

zoveel waard.’ Toch heeft gecoagu-

te creëren. Wellicht kunnen we aard-

bijvoorbeeld Unilever de Vegetarische

leerd eiwit ook veel toepassingsmoge-

appelen door rasveredeling kweken

Slager heeft ingelijfd.’

UTILITIES 9 nr. 6 - oktober 2019

Bent u werkzaam in - of met - de energievoorziening in de industrie? Kom dan van 8 t/m 10 oktober naar Den Bosch.

AANDRIJFTECHNIEK & PERSLUCHT GEBOUW- & PROCESTECHNIEK KENNIS & ADVIES KOEL- EN VRIESTECHNIEK STOOMINSTALLATIES TECHNISCHE ISOLATIE WKK & ELEKTRA-INSTALLATIES

In 2050 moet de industrie duurzaam zijn. Over 11 jaar moet haar uitstoot gehalveerd zijn ten opzichte van 19 jaar geleden. Grote vervuilers moeten plannen maken; kleinere hebben een meldingsplicht. Makkelijke maatregelen zijn al verplicht.

Van de oplossingen kan een deel nog niet uit. Daar zijn subsidies voor beschikbaar. Welke zijn dit en hoe werkt een aanvraag? Een ander deel van de oplossingen is wÃ©l bedrijfseconomisch haalbaar. Welke zijn dat en hoe integreer je die? Op Industrial Heat & Power krijgt u eerlijke antwoorden. Voor professioneel betrokkenen bij proces- en energieoptimalisatie is deze jaarlijkse vakbeurs - inclusief haar uitgekiende kennisprogramma - dan ook zeker het bezoeken waard.

Industrial Heat & Power is gratis toegankelijk bij voorregistratie en vindt plaats gelijktijdig en in co-locatie met

Als bezoeker van Industrial Heat & Power bezoekt u ook deze beurzen gratis.

Protamylasse De nieuwste stap van Avebe is de bouw van een nieuwe filtratie-installatie, Ducam genoemd, in Ter Apelkanaal. Aardappelen bestaan bijna voor tachtig procent uit water. Eerst wordt het zetmeel eruit gehaald. Vervolgens ook de vezels, die momenteel vooral richting veevoeder gaan. Rest daarna het zogenoemde vruchtwater, nog steeds dus ongeveer tachtig procent van de aardappel. Dat bevat onder andere eiwitten en aminozuren. Nu nog wordt al het water aan de kook gebracht met stoom, wat heel veel energie kost. Daarna wordt het verhitte en dus gecoaguleerd eiwit gewonnen. De stroom die overblijft wordt ingedampt en wordt protamylasse genoemd. Het wordt onder andere als meststof uitgereden over de akkers of verwerkt tot veevoeder. In de nieuwe installatie wordt indampen vervangen door filtratie. Eerst gaat het vruchtwater door een ultrafiltatieeenheid. Tettelaar: ‘Daarmee wordt de stroom al met een factor drie ingedikt. Het concentraat wordt vervolgens verhit, waarna we de gecoaguleerde eiwitten uitvlokken en afgescheiden worden.’ De oplossing, ofwel het permeaat,

DEI-subsidie Het energiever-

400.000 kuub water per jaar.

die dan overblijft wordt weer samen-

bruik van de locatie in Ter Apelkanaal

De terugverdientijd van het Ducam-

gevoegd bij de eerdere reststroom.

wordt met deze installatie enorm

project is ongeveer zeven jaar. Dat is

Vervolgens gaat die stroom door een

gereduceerd. ‘Het gaat maar liefst

fors voor een commerciële organisatie.

installatie met omgekeerde osmose,

23 procent schelen voor de volledige

‘Natuurlijk speelt mee dat de overheid

dat nog fijner kan filteren dan ultrafil-

locatie.’ Bovendien hoeft Avebe straks

ook stappen van ons verlangt. Dus we

tratie. Daar komt schoon proceswater

veel minder water af te nemen of te

moeten wel op zoek naar energiebe-

uit. Het concentraat dat overblijft is

onttrekken, om bijvoorbeeld de aan-

sparende maatregelen.’ Maar het was

protamylasse. Het is niet ondenkbaar

geleverde aardappelen te wassen. Dat

niet alleen de druk van de overheid.

dat daar op den duur ook steeds meer

gebeurt straks dus deels met schoon

Avebe wil verduurzaming kracht bijzet-

specifieke bruikbare stoffen uit wor-

water uit de aardappelen zelf. ‘Bij

ten met harde doelstellingen op ener-

den gehaald.

elkaar besparen we daarmee straks

gie- en waterreductie. Uiteindelijk leidt energiebesparing bovendien tot lagere kosten. ‘Het heeft natuurlijk ook gehol-

EEMSDELTAVISIE

pen dat we voor Ducam een subsidie

Met trots geeft Mark Tettelaar binnenkort een virtuele rondleiding in de

van het ministerie EZK in het kader van

nieuwe installatie. Dat gebeurt tijdens Eemsdeltavisie 2019 dat dit jaar

DEI hebben gekregen van ruim drie

geïntegreerd wordt georganiseerd met Behind the Scenes van de VNCI op

miljoen euro.’

16 oktober in Delfzijl. Thema: Natural Steps. Met de industrie-agenda voor

Het is de bedoeling dat Avebe het

de Eemsdelta en de uitkomsten van de Industrietafel Noord-Nederland zijn

Ducam-proces ook op andere loca-

stevige, generieke doelstellingen geformuleerd. Er is gekozen voor een pur-

ties gaat toepassen, te beginnen

pose driven aanpak waarbij niet op voorhand voor een enkele oplossings-

bij een kleinere locatie in Duitsland.

richting wordt gekozen. Maar wat betekenen deze ambities voor de korte en

Ook is het denkbaar dat een variatie

middellange termijn? Welke stappen kunnen ons dichter bij de uiteindelijke

op het Ducam proces wordt toege-

doelen brengen. En hoe kunnen we leren van stappen die we in het verle-

past bij de productie van Solanic in

den hebben gezet? Meer informatie: www.eemsdeltavisie.nl

Gasselternijveen. ‘Maar dat moeten we eerst nog wel goed onderzoeken.’

•

UTILITIES 11 nr. 6 - oktober 2019

Technologie & innovatie BIOMASSACENTRALE REINIGT ROOK EN WINT WARMTE De Zaanse biomassacentrale van

biomassacentrale bespaart ruim twee

BioForte krijgt de primeur voor de

miljoen kuub aardgas.

behandeling van zijn rookgassen. Het

Helaas ging de aankondiging van de

TerraoSave-systeem van Poujoulat

plannen gepaard met bezwaren uit de

filtert stoffen zoals stikstof en zwave-

omgeving. Men maakte zich zorgen

loxide uit de rookgassen van de cen-

over de uitstoot van de centrale omdat

trale terwijl het de warmte recupereert.

deze relatief dicht bij een aantal scho-

Tijdens de beurs Industrial Heat &

len en woningen staat. Deze zorgen

Power kunt u de installatie met eigen

bleken echter onterecht. De centrale

ogen bewonderen.

gebruikt namelijk een zeer uitvoerige

Binnenkort levert de biomassacen-

rookgasreiniging die ervoor zorgt dat

trale van BioForte het grootste deel

de emissie op de helft zit van de wet-

van de warmte voor de huizen van de

telijke grens.

bewoners van Zaandam. De biomas-

De biomassacentrale zet zelfs als

sacentrale, gestookt met houtsnippers

eerste van Nederland het TerraoSave

wenste stoffen als stikstof, zwaveloxide

uit de regio, krijgt een vermogen van

energieterugwin- en filtratiesysteem

en andere vluchtige organische stof-

ruim drie megawatt. Dit is genoeg

van Poujoulat in. Deze combinatie van

fen, maar wint het ook warmte uit de

voor de verwarming van circa 2.200

warmtewisselaar en rookgasreiniger

rookgassen terug.

woningen in Zaandam. Daarnaast wekt

gebruikt een thermodynamisch meng-

de installatie elektriciteit op voor zowel

proces om de rookgassen in water

Poujoulat is een van de exposanten

eigen gebruik als voor levering aan het

op te lossen. Daarmee verwijdert de

op de beurs Industrial Heat & Power

openbare net als groene stroom. De

TerraoSave-installatie niet alleen onge-

(8,9,10 oktober in de Brabanthallen).

VAST ABSORPTIEMIDDEL VANGT CO2 UIT DE LUCHT Het idee om direct CO2 uit de lucht te halen is niet nieuw.

Antecy ontwikkelde een vast adsorptiemiddel op basis van

Antecy vond wel een manier waarop dat zeer efficiënt

kaliumbicarbonaat. Het kaliumzout dat ook wel bekend staat

gebeurt. De Nederlandse startup is een fusie aangegaan met

als kaliumwaterstofcarbonaat is zeer hygroscopisch, ofwel:

het Zwitserse Cimeworks waarmee de adsorptietechnologie

het trekt water aan en houdt het vast. Robert Rosa, business

van Antecy een behoorlijke boost krijgt.

developer bij Antecy, geeft aan dat de belangrijkste voor-

De technologie van direct air capture (DAC) is redelijk

delen van het vaste, niet-amine absorptiemiddel de lagere

eenvoudig: een ventilator leidt een luchtstroom langs een

kosten en lagere degradatie zijn. Rosa: ‘Regeneratie van het

adsorptiemiddel waarna deze verrijkt wordt met kooldioxide.

verzadigde kaliumbicarbonaat gebeurt bij temperaturen

Als het adsorptiemiddel verzadigd is, warmt men deze op

vanaf tachtig graden Celsius. Als een DAC in de buurt van de

zodat hij de CO2 loslaat. Veelgebruikte adsorptiemiddellen

industrie wordt gebouwd, kan deze restwarmte gebruiken

zijn alkanolamines.

voor het regeneratieproces. Bij die lage temperatuur is het bovendien niet nodig om actief te koelen, maar volstaat de omgevingstemperatuur. Dus bespaar je aan twee kanten energie.’ De samenwerking met Climeworks zet de ontwikkelingen bij Antecy in een versnelling. Rosa: ‘Climeworks bouwt dit soort installaties al op grotere schaal. Wij wilden graag opschalen, maar hadden vooral financiële beperkingen. We kunnen de techniek grofweg op twee manieren inzetten: we gebruiken een puntbron om CO2 uit bijvoorbeeld rookgassen te wassen, of we laten een installatie omgevingslucht afvangen en schoonwassen. Wij focussen ons met Climeworks op atmosferische afvang. De kooldioxide die we uit de lucht halen, levert direct carbon credits op.

12 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

TOWER OF POWER STAPJE DICHTER BIJ UITVOERING euro kon aankondigen. De investering werd gedaan door SoftBank Vision Fund. Energy Vault zal de fondsen gebruiken om de wereldwijde inzet van haar technologie te versnellen. Het bedrijf ontwierp zelf de kranen, de composietstenen en machine vision-software. De software orkestreert autonoom de energieopslagtoren en het laden danwel ontladen van elektriciteit. Het gebruikt voorspellende intelligentie en eigen algoritmen die rekening houden met een verscheidenheid aan factoren, waaronder energievoorziening en vraagvolatiliteit, netstabiliteit en weersomstandigheden. Het opslagmedium gebruikt overtollige wind- en zonne-energie en rekent daardoor met heel lage laadkosten. Hoewel de opslag van energie in opge-

kan het vier tot acht megawatt stroom

Daardoor zegt Energy Vault stroom te

stapelde composietstenen wel erg exo-

leveren voor een tijdsperiode van tus-

kunnen leveren tegen een kostprijs van

tisch klinkt, is de Tower of Power van

sen de acht tot zestien uur. Daarmee is

onder de zes cent per kilowattuur.

Energy Vault een stapje dichter bij uit-

de Tower of Power een ideaal midden-

Energy Vault heeft een aanzienlijke

voering gekomen. Het Zwitserse bed-

termijn opslagmedium voor wind- en

groei doorgemaakt sinds de lancering

rijf dat hijskranen en de zwaartekracht

zonne-energie.

in november 2018. Het bedrijf sloot al

gebruikt voor energieopslag, voltooide

Hoewel de opslagmethode veelbe-

overeenkomsten met The Tata Power

een financieringsronde van 110 mil-

lovend is, is de initiële investering

Company, waarmee het bedrijf nog dit

joen dollar.

ook behoorlijk groot. Het bedrijf

jaar de eerste 35 megawattuur ops-

De opslagtechnologie van Energy Vault

was dan ook blij dat het een serie

lagtoren in het noorden van Italië zal

is geïnspireerd door waterkrachtcen-

B-financieringsronde van 110 miljoen

demonstreren.

trales die de zwaartekracht en water gebruiken om elektriciteit op te slaan en weer op te wekken. Het bedrijf vervangt water door op maat gemaakte composietstenen. De stenen, elk met een gewicht van 35 ton, worden met een zestal elektrische hijskranen opgestapeld. Zodra de stroomprijs gunstiger wordt, regenereren de kranen de energie door de blokken neer te laten. Het bedrijf zegt opslagvermogens te kunnen leveren van tussen de twintig tot tachtig megawattuur. Vervolgens

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT ZOEKT INNOVATORS De internationale conferentie Industry & Energy gaat

Ben je een innovatieve startup, energie-onderzoeker of

verder als een tweedaagse summit. De verkiezing van de

uitvinder met een (bijna) marktrijpe uitvinding die de indus-

Industrial Energy Enlightenmentz is nog steeds een belan-

triële en energiewereld op zijn kop zal zetten? Neem contact

grijk onderdeel van het programma. Hiervoor zijn we op

met ons op en doe mee aan de wedstrijd Industrial Energy

zoek naar nieuwe kandidaten.

Enlightenmentz. Mail naar: David@industrieperspectief.nl

UTILITIES 13 nr. 6 - oktober 2019

ENERGIEBESPARING

Overheid stimuleert energiebesparing elektrische motoren Energiebesparing is nog altijd de beste manier om de CO2uitstoot terug te dringen. Bedrijven voeren eenvoudige besparingen in elektrische motoren en de applicaties die ze aandrijven echter maar mondjesmaat uit. In de pilot slimme en zuinige aandrijfsystemen industrie worden 150 bedrijven doorgelicht op het besparingspotentieel. En dat zit niet alleen in energiebesparing.

14 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

e klimaatwet is sinds kort door de

Van met name oudere modellen

oren klinken. Partijen als Rijksdienst

Eerste Kamer aangenomen. De

elektromotoren is al langer bekend

voor ondernemend Nederland (RVO)

wet stelt als hoofddoel een resultaats-

dat ze minder efficiënt zijn door hun

zijn al heel lang bezig met het onder

verplichting voor 95 procent broei-

verouderde technologie en slijtage, en

de aandacht brengen van de mogelijk-

kasgasreductie in Nederland in 2050

doordat ze veelal niet op de juiste wijze

heden voor efficiency verbeteringen

ten opzichte van 1990. Als tussendoel

worden ingezet . Ze draaien doorgaans

van elektrische aandrijfsystemen. Ook

stelden de opstellers van de wet een

maar op één toerental en zijn veelal

in de Meerjarenafspraken (MJA2) en

streefwaarde vast van 49 procent broei-

te groot voor hun taak. Bij pompen

meerjarenafspraken energie-efficiëntie

kasgasreductie in 2030 ten opzichte van 1990. Als nevendoel streeft de Nederlandse overheid naar een honderd procent CO2-neutrale elektriciteitsproductie in 2050. Om de doelen te halen, zullen zowel de gebouwde

In de praktijk komt het veelvuldig voor dat pompen eigenlijk maar op een derde van hun capaciteit hoeven te draaien.

omgeving, transportsector, energiesector en de industrie zijn energieverbruik

betekent dit vaak dat de procescon-

(MEE) heeft de industrie commitment

moeten verduurzamen. Minister Eric

trolesystemen moeten ingrijpen om

gegeven aan energiebesparing in elek-

Wiebes van Economische Zaken en

met behulp van smoorkleppen een

trische aandrijvingen.

Klimaat (EZK) onderzoekt daarbij nog

te grote doorvoer of te hoge druk te

Bedrijven zijn in de praktijk echter

of de industrie een groter deel van de

smoren. De inzet van toerenregeling

terughoudend omdat het vervangen

besparingsdoelen krijgt toebedeeld.

zoals bijvoorbeeld een frequentiere-

of aanpassen van elektrische aandrijf-

gelaar voorkomt dat smoorkleppen de

systemen toch een aardige investering

Elektrische aandrijvingen

druk moeten verlagen waarmee ener-

vergt. Dat geld kan maar eenmaal wor-

Wat de uitslag van deze verkenning

giebesparingen tot wel vijftig procent

den besteed en dan kiest de directie

ook wordt, het zal duidelijk zijn dat de

mogelijk zijn.

liever voor aanpassingen in het proces die andere voordelen meebrengen

industrie extra stappen of misschien zelfs sprongen zal moeten nemen om

Afgeleide voordelen

zijn CO2-uitstoot terug te dringen. De

praktijk komt het veelvuldig voor dat

liteit, productieaanpassingen. Ook

meest efficiënte en goedkope optie

pompen eigenlijk maar op een derde

ontbreekt nog wel eens de technische

is nog altijd de eerste stap uit de trias

van hun capaciteit hoeven te draaien.

kennis en kunde om een dergelijk

energetica: energiebesparing. Met

De elektromotor die deze pomp aan-

complex project op te pakken, als men

name voor elektrische motorsystemen

drijft, levert echter een constant hoog

al de mankracht heeft. Ook kunnen

is nog veel te winnen. Vandaar dat het

vermogen. Een motor die beter is

bijvoorbeeld de aanlegkosten van de

ministerie van EZK extra geld uittrekt

afgestemd op de daadwerkelijke vraag,

bekabeling voor een frequentierege-

om bedrijven te ondersteunen bij de

ofwel belasting, kan al gauw meer

laar nogal oplopen. Met name als dit in

herinrichting van hun systemen.

dan dertig procent energie besparen.

een Atex-omgeving moet plaatsvinden,

Maarten van Werkhoven is consultant bij

Investeren in toerenregeling gecom-

omdat de frequentieregelaar vaak ver

TPA Adviseurs en expert op het gebied

bineerd met een nieuwe kleinere

van de aandrijving vandaan moet wor-

van aandrijfsystemen. ‘Elektrische

motor die het toerental van de motor

den geïnstalleerd.

aandrijfsystemen consumeren bijna

afstemt op de behoefte van de pomp-

Bedrijven zitten ook niet direct te

de helft van de wereldwijd beschik-

applicatie is dan een zeer rendabele

wachten op de verplichte productie-

bare elektriciteit’, zegt Van Werkhoven.

investering. Alleen al de energiebespa-

stop die nodig is om de aanpassingen

‘Hoewel de grootste energieconsumptie

ring zorgt ervoor dat een investering

door te voeren. En dan lopen ze ook

in de industrie op het conto van fossiele

in een frequentieregelaar zich binnen

nog risico op productieverliezen omdat

brandstoffen komt, is ruim een kwart van

de twee jaar terugverdiend. Bijgaand

ze aanpassingen doen in een op zich

de energieconsumptie elektrisch. Men

voordeel is dat een pomp ook nog een

goed werkend systeem.

verwacht dat dit aandeel in de toekomst

stuk minder snel slijt omdat het proces

Van Werkhoven: ‘De grootste uitdaging

nog wel hoger kan worden. Hoewel ook

geleidelijk kan worden gestart en beter

zit in het vernieuwen van bestaande

verlichting en ICT-systemen elektriciteit

te regelen is. Dit verlaagt de druk op

elektromotoren en applicaties, dus het

nodig hebben, gaat het grootste deel

de draaiende delen, maar bijvoorbeeld

optimaliseren van de installed base.

naar elektrische aandrijvingen. Zo’n

ook op afdichtingen. Die afgeleide

Wie een nieuwe elektromotor koopt,

systeem bestaat uit een elektromotor,

voordelen maken een investering in

zal sowieso aan de efficiencyklasse

een koppeling of transmissiesysteem

toerenregeling nog aantrekkelijker.’

IE3 moeten voldoen, conform de EU

In de

zoals bijvoorbeeld veiligheid, flexibi-

Richtlijn 640/2009. Deze minimum norm

zoals een aandrijfriem of tandwielkast en een applicatie zoals een pomp,

Terughoudend De besparingscij-

geldt voor nieuwe elektromotoren, waar-

ventilator, compressor, roerwerk of een

fers waarover Van Werkhoven spreekt,

bij in een aantal gevallen een IE4-motor

transportband.

moeten de industrie niet nieuw in de

al de betere meer rendabele optie blijkt.

UTILITIES 15 nr. 6 - oktober 2019

Pilot Het ministerie van EZK besloot

Alle betrokken auditors werken vol-

bruik misschien wel meer beïnvloedt.

onlangs dat met dit onderwerp goed

gens de ISO 50002 norm voor ener-

Zo heeft de pijpdiameter invloed op

mogelijk was om de industrie een

gieaudits, waarmee bedrijven er zeker

de kracht die een motor moet leveren.

extra hand te geven om extra CO2-

van kunnen zijn dat ze een objectief

Soms kom ik ook systemen tegen waar

reductie te realiseren. In een nieuwe

en gevalideerd advies krijgen. Het is

de pompen elkaar tegenwerken. In dat geval moet je het gehele systeem her-

Minder verspilling leidt niet alleen tot lagere energiekosten, maar ook tot minder onderhoudskosten en productieverliezen of lekkages.

ontwerpen. Intussen staat de techniek ook niet stil en zijn er niet alleen zuinigere pompen verkrijgbaar, maar ook bijvoorbeeld magnetische koppelingen die minder slijtage en verliezen in de pomp opleveren.’

pilot, genaamd Pilot Slimme en zui-

de bedoeling dat de auditoren de top

Helaas is ook oneigenlijk gebruik bij

nige aandrijfsystemen industrie, kijkt

twintig van kansrijke aandrijvingen bin-

sommige bedrijven een prestatiekil-

een aantal auditors integraal naar de

nen een bedrijf onder de loep nemen.

ler. Van Werkhoven: Bedrijven moeten

aandrijfsystemen van de top driehon-

Na grondige analyse krijgen de deel-

nadenken welke flow of druk ze echt

derd energieverbruikers in de indu-

nemende bedrijven vervolgens een

nodig hebben voor een proces. Hoe

strie. In totaal kunnen 150 bedrijven in

rapportage met vijf businesscases en

beter je een systeem inricht op de

de papier, food, metaal en (petro)che-

inzicht in het besparingspotentieel.

actuele behoefte, hoe minder verspilling optreedt. En dat zie je ook terug

mische industrie gebruik maken van de regeling. Dat is best een ambitieus

OEE

‘Belangrijkste verschil met eer-

in de uptime en de overall equipment

aantal, vindt ook Van Werkhoven.

dere audits is dat we ook de afgeleide

efficiency. Minder verspilling leidt niet

‘Daarom zijn we nu gestart met een

waardes meenemen in de busines-

alleen tot lagere energiekosten, maar

dertigtal audits om te kijken of de

scase’, zegt Van Werkhoven. ‘In het

ook tot minder onderhoudskosten en

aanpak aanslaat. Is dit het geval, dan

verleden lag de nadruk wat meer op de

productieverliezen of lekkages. Daar zijn

zijn de volgende 120 bedrijven aan de

elektromotoren zelf, terwijl de toepas-

ook de toezichthouders blij mee, zeker

beurt.’

sing in een systeem het energiever-

waar het om toxische stoffen gaat.’

16 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

•

Industrial Heat & Power

Wees voorbereid op de energietransitie Of u nu een voorloper of achterblijver bent: de energietransitie zal niemand ontlopen. De verduurzaming van het industriĂŤle warmte en stroomverbruik is politiek speerpunt geworden. Tijdens de beurs Industrial Heat & Power kunt u in drie dagen vanuit eerste hand de uitdagingen en oplossingsrichtingen horen op het gebied van elektrificatie, restwarmte, stoom, waterstof, CO2-afvang en energie efficiency. De toegang is gratis, de informatie onbetaalbaar.

UTILITIES 17 nr. 6 - oktober 2019

Kennisprogramma Industrial Heat & Power

inzet. Zowel binnen de eigen poorten, bij collegabedrijven op hetzelfde terrein, als ook voor restwarmtelevering aan warmtenetwerken. Hierbij kunnen ook industriële warmtepompen behulpzaam zijn. In dit seminar gaan we op reis door het schil-

Dinsdag 8 oktober

lenmodel voor warmteoptimalisatie. Gaat u mee?

Industrietheater

14:30 - 16:00

10:30 - 12:00

industrie

Elektrificatie

Waterstof en warmteopwekking in de

Elektrificatie van processen en utilities is één van de

De experts van het Stoomplatform hebben misschien een

veelbelovende verduurzamingsopties voor de industrie.

ontnuchterende boodschap voor de bezoeker van Industrial

Tegelijkertijd is het een middel en geen doel op zich. Zonder

Heat & Power: aardgas is nog steeds de beste transitiebrand-

voldoende aanbod van duurzame stroom lost elektrifica-

stof. De industrie moet zich dan ook serieus afvragen of

tie het klimaatprobleem niet op. Daarmee is elektrificatie

waterstof op de korte termijn het beste alternatief biedt voor

één van de veelbelovende paden in de verduurzaming van

de productie van hogetemperatuurwarmte. Bijmengen van

industriële processen. De sterke aanwas van het aanbod

waterstof is een optie, maar heeft wel direct effect op de uit-

van duurzame elektriciteit biedt een kans om te schakelen

stoot van stikstofoxiden. Dat is technisch op te lossen, maar

van thermisch gedreven processen naar elektrochemische

wel duur. De komende vijf jaar zal er bovendien niet heel veel

en elektrische processen en hybride utilities. Maar kunnen

waterstof beschikbaar zijn. Wat betreft de total cost of owner-

bestaande processen deze omschakeling maken? Of moe-

ship bieden andere vormen van duurzame stoomproductie

ten we vooral investeren in ‘green field’ toepassingen? Er

wellicht betere perspectieven. Neem biomassa of biogas.

is niet één koninklijke weg naar Rome. Als we terugdenken

Voor wie realistisch naar zijn stoomsysteem wil kijken en echt

vanuit het jaar 2050, wat moeten we nu dan doen? En hoe

duurzame besparingen zoekt, is deze workshop verplichte

moet het elektriciteitsnet in Nederland en Europa zich ont-

kost. Komen dus.

wikkelen?

Thematheater industrie 12:30 - 14:00

Restwarmte & warmtenetten

De inzet van restwarmte kan voor een aanzienlijke reductie van het energieverbruik van de industrie zorgen. Energiereductie is direct reductie van CO2-emissie, zowel aan de eigen schoorsteen (scope 1), als bij de energiecentrales (scope 2). Echter restwarmte is een overschot aan warmte

11:15 - 11:45 Industrie in gesprek met RVO over duurzaamheid, terugverdientijden en energie-inspecties 12:00 - 12:30 Workshop OOI: Ontwikkelen is veel meer dan opleiden 15:00 - 15:30 Workshop Areofoam: Wat is voor

waarvan het ontstaan ervan allereerst moet worden voorko-

u waarde: wat het kost...of wat het

men. Daarna biedt het meerdere mogelijkheden tot nuttige

bespaart!?

18 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

Woensdag 9 oktober

Donderdag 10 oktober

Industrie Theater

10:30 - 12:00

CO2-afvang, toepassing en opslag

Energietransitie

In het ontwerp klimaatakkoord is er een substantieel deel

De energietransitie is slechts een eerste stap in de bredere

van de industriële CO2-reductie voorzien om middels CCUS

transitie van onze economie en de Nederlandse industrie.

op te lossen. Van de 14,3 megaton CO2 reductie moet circa

Het perspectief voor 2050 is helder: nagenoeg nul CO2 uit-

zeven megaton via CCS worden bereikt. Diverse CCS projec-

stoot. Voor de industrie zijn de eerste stappen om daar te

ten zoals Porthos, Athos en Aramis zijn in voorbereiding. Van

komen helder: meer energie-efficiëntie, inzet van duurzame

het Porthos project zijn de eerste tenders voor engineering

energie, en procesoptimalisatie. Maar om tot “netto nul”

al op de markt. Om niet te blijven hangen in scenarios en

emissies in 2050 te komen zal de industrie zich fundamen-

routekaarten zou de focus naar concrete projecten en dus

teel en in een ongekend tempo moeten transformeren. Zelfs

naar CCU moeten uitgaan.

op de relatief korte termijn tot 2030 zullen structurele keuzes

In dit seminar laten we zien hoe het grotere CCUS toekomst-

gemaakt moeten worden ten aanzien van inzet van techno-

plaatje in Nederland er uit ziet. Wat is er de afgelopen jaren

logie en de ontwikkeling van infrastructuur voor bijvoorbeeld

gedaan aan pilot en demo’s en welke projecten worden nu

CO2 en waterstof. De politiek vraagt - via klimaatwet en

daadwerkelijk ge-engineerd en gerealiseerd.

klimaatakkoord - de industrie om die keuzes inzichtelijk te maken.

12:30 - 14:00

Stoom

Stoom is nog steeds een van de belangrijkste energiedra-

12:30 - 14:00

gers in de industrie. Zonder stoom zouden veel producten

Elektriciteit zal in de toekomst uit vele bronnen worden

simpelweg niet gemaakt kunnen worden. Stoominstallaties

geleverd. Door vele bronnen te gebruiken zullen deze flexi-

gaan in de regel tientallen jaren mee, maar veel van deze

bel ten opzicht van elkaar en naarst elkaar ingezet moeten

installatie zijn ontworpen in een tijd dat energie-efficiëntie

gaan worden. Gasturbines en energieopslagsystemen zijn

niet zo actueel was. Omdat er maar weinig goede alterna-

in hoge mate geschikt om snel productie wisselingen in het

tieven zijn voor stoom, is de verwachting dat we dit medium

e-systeem op te vangen.

Flexibilisering

nog lang nodig hebben in onze processen. Het loont daarom om bestaande installaties en processen eens goed onder de

14:15 - 15:00 Succesvolle verdienmodellen

loep te nemen. Zo valt er qua efficiëntie nog veel te halen op

voor innovaties

het gebied van warmteterugwinning en optimalisatie en bij-

De proces en energiemarkt zijn in constante beweging.

voorbeeld door laagwaardige stoom weer op te waarderen.

Innovaties volgen elkaar in hoog tempo op, gedreven door

In dit seminar zullen verschillende sprekers de mogelijkhe-

de ambitie om de transitie naar een circulaire industrie te

den toelichten en wordt er ingegaan op de toekomstige rol

maken. Het verdienen prijsmodel is bij deze innovaties vaak

van stoom in de industrie.

echter een onderbelicht onderwerp. De focus ligt dikwijls op het creëren van de beste technologische oplossing en

14:30 - 16:00

Energie efficiency

prijzen worden met name gebaseerd op basis van kosten.

De European Industrial Insulation Foundation (EiiF) zette in

Tijdens deze sessie nemen we jullie mee in de wereld van

2010 het Technical Insulation Performance Check Program

value pricing, waarin we op basis van praktijkvoorbeelden en

op (TIPCHECK). Tijdens deze presentatie deelt de Europese

succes cases laten zien hoe je het optimale verdienmodel en

brancheorganisatie de bevindingen van een aantal onder-

prijsniveau bepaalt, op basis van betalingsbereidheid van de

zoeken, zoals de studie Klimaatbescherming met snelle

klant, zodat je écht de waarde van je innovatie verzilvert in

terugverdientijd van Ecofys. Men gaat onder ander in op de

de markt.

vraag waarom het besparingspotentieel van industriële isolatie onbenut blijft. Maar ook hoe bedrijven gebruik kunnen

Thema Theater Industrie

maken van fiscale voordelen en subsidies om hun assets te

11:15 - 11:45 Workshop Kingspan Insulation:

isoleren en energie en geld te besparen.

Iedereen heeft baat bij goede leidingisolatie!

Thema Theater Industrie 11:15 - 11:45 Workshop Kingspan Insulation Iedereen heeft baat bij goede leidingisolatie 12:00 - 12:30 Workshop OOI - Ontwikkelen is veel

12:00 - 12:30 Workshop OOI: Ontwikkelen is veel meer dan opleiden 15:00 - 15:30 Workshop Areofoam: Wat is voor u waarde: wat het kost...of wat het bespaart?

meer dan opleiden 15:00 - 15:30 Workshop Areofoam - Wat is voor u waarde: wat het kost...of wat het bespaart

UTILITIES 19 nr. 6 - oktober 2019

Exposanten

Vereniging Isolatiebedrijven zoekt dialoog Hoewel isolatie wel tien keer wordt genoemd in het voorstel

Industrial Heat & Power

voor een Klimaatakkoord van minister Wiebes, is dit alleen

Aerofoam BV

02.B060

Armacell 02.B055

de besparingspotentie bij industrie en energiebedrijven op

Bilfinger Tebodin Netherlands B.V.

02.A002

zo’n 31 Peta joule neerkomt. Dat die potentiële besparingen

BKS 02.A010

nog niet zijn doorgevoerd, heeft met name te maken met de

Blueterra Energy Experts

02.A017

hiërarchie binnen de industriële keten. De industrie betrekt

Bosch Thermotechniek B.V.

02.C006

De Kleijn Energy Consultants & Engineers

02.B001

Eco Steam and Heating Solutions

02.B008

Elco Burners BV

02.A008

onder isolatie of men vreest een beperkte toegang tot kriti-

ERIKS 02.C024

sche afsluiters. Allemaal risico’s die wel bestaan, maar waar

Fluid Industry Nederland BV

02.A040

onze isolatie-experts ook goede oplossingen voor kunnen

Garfield Aluminium

02.C044

Geveke Energy Services

02.A027

A022

F024 A017

VNCI en VNPI inventariseert de VIB de zorgen die de (petro) chemische en raffinage-industrie heeft rondom thermische isolatie van zijn assets. De uitdaging die de energietransitie

MABI AG - InsulationD002machinery B004 B002

02.A033

Monarch Nederland B.V.

02.C018 B008

D007

02.A021

A007

B012 A011 02.C044

A012 B013

Stoomplatform zet in op verduurzaming Technisch is het niet eens zo heel moeilijk om bijvoorbeeld een stoomketel hybride te maken. Ook zijn er al warmtepompen die hoge temperatuur warmte en zelfs stoom kunnen produceren. Het zal echter nog even duren voordat het

OOI 02.B040 A021 D022 F023 E022

volume duurzame elektriciteit zo groot is dat de industrie zijn

B018

E018 D018 NVKL 02.A032 C017 A016 A017 D017 C018

D023

B022

C024

02.C028 A025

A024

B025

02.A009

F033

A031

C032

E034

ROCKWOOL D036 TECHNICAL INSULATION B034 B035

02.C032

A034

Saint-Gobain Isover

02.C034

E042

B042

B040

D042 NETHERLANDS B.V. SPIRAX-SARCO C045 E046

B041

A042

B045

02.B030

A041

A046

B046

F041 Stoomplatform 02.A028 A049

D052 E050 A052 Sympower 02.A011 D049 B052 E055 D056 Temati Nederland F060

Intussen zitten de isolatiebedrijven niet stil. ‘Samen met de

samenwerken.’

D032

F044

leveren.’

de industrie oplegt, is zo groot dat we intensiever moeten

Poujoulat BV F034

Dan overheerst vaak de angst voor bijvoorbeeld corrosie

02.C033

Powerspex Instrumentation BV B032 A031

van isolatie af tegen de voordelen van energiebesparing.

Knauf Insulation HAL 03

Nestaan Nederland F022

plannen. Anderen dan de echte experts wegen de risico’s

02.B034

D008

A015

isolatiebedrijven niet bij het opstellen van verduurzamings-

Kingspan Insulation

D012

F018

VIB voorzitter Hans Koole. ‘Wij berekenden in 2012 al dat

02.C044

MRC Global (Netherlands) BV

A011

is energiebesparing nog altijd de goedkoopste optie’, zegt

Asbipro Distributie

Theater02.B041 Theater Hanko BV Binnenklimaat Energiebesparing JÖRG 02.B047

A012

voor het deel gebouwde omgeving. ‘In de trias energetica

B051

D051

A055

C056 C055 B056 B054

02.C044

A056

A061

E060 Thermatras BV

02.B002

F061

B063

B067

A067

VIB 02.B040 E074

C075

E078

F085

B076

E073

F073

B078

C076 C078

E085

E086

C006

C090 C088 C086

C018

A071

A074

C072

C024

B086

C028 C032 C034

B002

Industrie Theater B073

A078

A086

B087

A075

B034

A085

A008

A018

A022

A017

A021

A028

A032

A025

A009 A011

binnen enkele jaren terug. Het Stoomplatform heeft de kennis in huis om de energietransitie ook Gogh voor stoomsystemen haalbaar en betaalbaar te Van

Zaal van en inzicht in stoomsystemen levert vaak houden. Kennis al voldoende besparing op om duurzaamheidsdoelen te halen met bestaande assets.

FeDEC vertaalt Klimaatakkoord

Hertog Zaal De Federatie van Energieconsultants (FedEC) ziet veel kansen in het Klimaatakkoord. Het feit dat de focus van energiebesparing naar CO2-besparing verschuift kan volgens de

ministere het huidige voorstel Klimaatakkoord denkt ze kunnen invullen. FeDEC-voorzitter René de Schutter: ‘De afgelopen jaren hebben we vooral rapporten geschreven over

B040

B041

B047

A040

A044

A010

A002

en investeringen in bio-wkk verdienen zichzelf in de regel

Fedec heeft al afspraken bij EZK om te overleggen hoe het

C044

B060

B001

Biogas is direct te gebruiken in bestaande stoomsystemen

beroepsvereniging van energieadviseurs goed uitpakken.

C033 B030

B008

dat industriële stoomsystemen niet kunnen verduurzamen.

A063

A064

C064 D062 C061 B060 Uniper 02.A022 E066

F070

warmtevraag ermee kan invullen. Dat wil echter niet zeggen

B055

besparingspotentie en meegewerkt aan verduurzamingsprogramma’s voor de industrie. We willen ook graag betrokken worden bij de uitvoering ervan en onze kennis inzetten om de energietransitie betaalbaar te houden. Als er één land is

A027 A033

dat goede kaarten heeft voor een emissieloze energievoor-

Bosch ziening, dan is Zaal het Nederland. Laten we dus snel beginnen.’

HAL 02

Thema Theater Industrie

Carrouselbar

vraagt wel om verstandige keuzes omdat verkeerd afgestelde branders weer de Nox-uitstoot kunnen vergroten. Iets wat je met de huidige discussie rondom de stikstofnorm wilt voorkomen.’

Kingspan leidingisolatie Waar gebouwisolatie vaak een peulenschilletje is, zijn leidingen lastiger te isoleren. ‘Je hebt te maken met dicht op elkaar liggende leidingen die ook nog eens in allerlei bochten en aftakkingen zijn aangelegd’, zegt Wouter Steeman van Kingspan. ‘Vandaar dat in het verleden nog wel eens werd afgezien van isolatie. Nu bedrijven hun CO2-uitstoot willen terugdringen, krijgt ook het leidingsysteem de nodige aandacht.’ Kingspan heeft voor leidingen grofweg gezegd twee soorten productgroepen: één voor HVAC-systemen en één voor de procesindustrie. De hardschuim isolatieproducten van Kingspan hebben aantal positieve eigenschappen die het isoleren van leidingen vereenvoudigt. Steeman: ‘De Koolterm resolschuim productrange voor de HVAC-systemen neemt minder ruimte in dan vergelijkbare isolatiematerialen met dezelfde isolatiewaarde en kan daardoor ook worden toegepast bij leidingen die dichter op elkaar zitten. Bovendien is het materiaal, nadat we het op maat hebben gemaakt, eenvoudig aan te brengen. De kans dat daarbij koudebruggen ontstaan is bovendien kleiner omdat het een hard product is

Warmtepompen en koudetechniek

dat eenvoudig kan worden gekoppeld.’

Warmtepompen spelen een belangrijke rol in de energietransitie, ook voor industriële toepassingen. Een warmte-

Rookgasreiniging en warmterecuperatie

pomp kan restwarmte uit productieprocessen benutten

De Zaanse biomassacentrale van BioForte krijgt de primeur

en bespaart daarmee op fossiele brandstoffen en bij-

voor de behandeling van zijn rookgassen. Het TerraoSave-

gaande CO2-emmissie. De Nederlandse Vereniging voor

systeem van Poujoulat filtert stoffen zoals stikstof en zwa-

Koudetechniek en Luchtbehandeling (NVKL) wil graag de

veloxide uit de rookgassen van de centrale terwijl het de

kennis van haar achterban inzetten om warmtepompen vei-

warmte recupereert. Tijdens de beurs Industrial Heat &

lig en efficiënt in de industrie in te zetten, af te regelen en te

Power kunt u de installatie met eigen ogen bewonderen.

onderhouden.

De biomassacentrale zet z als eerste van Nederland het

Tijdens de beurs Industrial Heat & Power toont de branche-

TerraoSave energieterugwin- en filtratiesysteem van

vereniging een model van een warmtepomp waarin de wer-

Poujoulat in. Deze combinatie van warmtewisselaar en rook-

king van het apparaat te zien is. Voor wie dat niet genoeg is,

gasreiniger gebruikt een thermodynamisch mengproces om

kan ook een virtuele uitleg krijgen via een VR-bril.

de rookgassen in water op te lossen. Daarmee verwijdert de TerraoSave-installatie niet alleen ongewenste stoffen als

Stoomketels van Eco steam & Heating

stikstof, zwaveloxide en andere vluchtige organische stoffen,

Eco Steam and Heating is zowel actief in de verhuur als de ver-

maar wint het ook warmte uit de rookgassen terug.

koop van stoomketels. Operationeel manager Natasja Leijser: ‘We merkten de afgelopen jaren vooral aan de toenemende

Energie- en materiaalzuinig lasersnijden

verhuur dat bedrijven investeringen vooruitschoven. De

De potentiële energiebesparing van isolatie is enorm. Om de

onderhandelingen rondom het Klimaatakkoord duurden lang

werking van de isolatiematerialen voor lange tijd te garande-

en bedrijven waren bang voor desinvesteringen. Daar lijkt de

ren, is de metalen afdeklaag, de zogenaamde cladding, net

komende tien tot dertig jaar nog geen sprake van te zijn.

zo belangrijk. Die beschermt immers de kwetsbare mate-

Industriële bedrijven met verouderde stoomsystemen kun-

rialen tegen regen, wind, warmte en koude. De Jörg Coil

nen nu al behoorlijke slagen maken in het terugdringen van

Lasersnijmachine zorgt ervoor dat ook dit snijden energie-

hun energieverbruik. Dat betekent dat voor ons het accent

en materiaal zuinig gebeurt.

weer meer naar de verkoop verschuift, maar onze rol veran-

De Jörg Coil Lasersnijmachine gebruikt een fiberlaser

dert wel. Besparingen zijn namelijk niet alleen in de stoom-

van IPG, die bekend staat om zijn lage energieverbruik.

ketel zelf te maken, maar ook in het hele stoomsysteem.

Misschien nog belangrijker is de nauwkeurigheid van laser-

Zo zijn er besparingen mogelijk met warmteterugwinning,

snijmachines. Doordat de machines contactloos snijden,

leidingisolatie en efficiëntere branders. Die laatste oplossing

met een heel kleine snijspleet, kunnen ze alle vormen snij-

UTILITIES 21 nr. 6 - oktober 2019

[Sch i.s.m. Behind the scenes rijf nu i EVENEMENTENHAL DELFZIJL | 16 OKTOBER n]

NATURAL STEPS Met de industrie-agenda voor de Eemsdelta en de uitkomsten van de Industrietafel Noord-Nederland zijn stevige doelstellingen geformuleerd. Er is gekozen voor een purpose driven aanpak waarbij niet op voorhand voor een enkele oplossingsrichting wordt gekozen. Maar wat betekenen deze ambities voor de korte en middellange termijn? Welke stappen kunnen ons dichter bij ons uiteindelijke doel brengen? En hoe kunnen we leren van stappen die we in het verleden hebben gezet? Tijdens Eemsdeltavisie onderzoeken we met enig historisch besef welke stappen er nu al in de Eemsdelta zijn te zetten. Ook schrijven we een wedstrijd uit voor whitepapers waarin de doelstellingen voor de langere termijn via backcasting worden vertaald naar natural steps voor de kortere termijn. Dat zijn stappen die nu logisch en natuurlijk voelen, ook mogelijk zijn en ons nu al dichter bij de uiteindelijke bedoeling brengen. Initiatiefnemers:

Eventpartners:

Programma 09.00 uur

Optioneel: Bustour met gids over het Chemiepark Delfzijl en langs omliggende chemiebedrijven

10.30 uur

Inloop en ontvangst congres

11.00 uur

Aanvang congres

• Opening Cas König (CEO Groningen Seaports) • 100 jaar chemie VNCI door Manon Bloemer (VNCI) • Virtuele rondleiding door fabrieksonderdelen en installaties die je normaal niet ziet of nog niet kunt zien • Keynote Johan Visser (Nouryon) over stappen in het verleden • Pitches finalistenteams Northern Back from the Future

13.00 uur

Netwerklunch

14.00 uur

Aanvang middagprogramma

• Keynote Berend Aanraad (The Natural Step) over Natural Steps • Debat met stellingbrengers

15.30 uur

Korte pauze

16.00 uur

Vervolg programma

• Keynote Marinus Tabak (Plant Manager of the Year 2019) over actuele stap met mogelijk grote gevolgen • Bekendmaking winnaar Northern Back from the Future

17.00 uur

Netwerkborrel

18.00 uur

Einde congres

www.eemsdeltavisie.nl

den. En dankzij de twee kilowatt-laser gaat dit ook nog eens heel snel: tot 25 meter per minuut.

Brandveilig isoleren met Rockwool Rockwool biedt allerhande thermische en brandveilige oplossingen voor het isoleren van luchtkanalen, leidingen, HVAC installaties, doorvoeringen en constructies. De steenwol isolatiematerialen zijn uiterst brandveilig en hebben daarnaast bewezen meerwaarde op het gebied van thermische en akoestische isolatie. Het assortiment brandwerende isolatie van Rockwool is speciaal ontwikkeld voor het brandwerend isoleren van staal- en betonconstructies, luchtkanalen, doorvoeringen en leidingen. Dit zijn bij uitstek constructies en installaties waar een aanvankelijk kleine brand snel kan uitgroeien tot een allesverwoestende brand, met desastreuze gevolgen voor de bouwconstructie of de veiligheid van mensen. Rockwool steenwol is onbrandbaar en verdraagt temperaturen tot boven de duizend graden Celsius. Het beperkt branduitbreiding, veroorzaakt nauwelijks of geen rook, geen toxische gassen en geen flash-over. Dit maakt Rockwool steenwol een uitermate effectieve oplossing voor situaties waarin de hoogste eisen worden gesteld aan brandwerendheid. bestrijkt dan ook de hele keten: van masterplan en conceptuele

Walraven De waarde van Aerofoam isolatie

studie tot en met het de uitvoeringsbegeleiding en monitoring.

Het wereldwijd opererende familiebedrijf Walraven fabriceerde al bevestigingssystemen. Na een joint venture met

Licht en compact aerogel

Hira industries biedt het bedrijf nu Aerofoam isolatiesyste-

Industriële isolatie biedt veel meer voordelen dan alleen

men en de daarbij horende leidingdragers. De mechanische

energiebesparing. Het verlaagt de veiligheidsrisico’s voor

sterkte van Aerofoam isolatiematerialen en de maatvaste

personeel en apparatuur en verbetert de procescontrole en

voorgeïsoleerde leidingdragers zorgen voor een damdicht

productkwaliteit. Isolatie beschermt bovendien tegen corro-

isolatiesysteem. Daarmee voorkomen bedrijven energiever-

sie, vermindert geluidsemissies en helpt het bedrijfsleven om

lies en sparen ze reparatie- en onderhoudskosten uit.

kosten te besparen en bij te dragen aan een schoner milieu.

De voordelen van Aerofoam zijn legio. Zo is het materiaal

Conventioneel isolatiemateriaal voldoet echter niet altijd aan

niet alleen sterk en flexibel, maar ook eenvoudig te ver-

de hoge eisen in een bedrijfsomgeving waar ruimte beperkt

werken. Het isolatiemateriaal is daarbij geschikt voor hoge

is en gewichtsbesparing voordelen biedt. Nieuwe super-isola-

mechanische belastingen. Aerofoam kan bovendien met lijm

tiematerialen (SIM) zoals producten op basis van aerogel, bie-

op waterbasis worden aangebracht, wat de duurzaamheid

den wel economisch haalbare oplossingen. Armacell, bekend

ten goede komt.

om haar ArmaFlex isolatieproducten, lanceert nu de volgende generatie aerogel technologie. Met het nieuwe ArmaGel HT

Energieadvies van BlueTerra

kan de isolatiedikte wel met een factor vijf afnemen.

BlueTerra Energy Experts onderzocht onlangs de mogelijkheid om stoom van drie bar op te waarderen bij DOW

Uniper als partner voor industriële WKK

Terneuzen. Het ei van Columbus hiervoor bleek het toepas-

Uniper levert voor tenminste tien jaar stoom en elektrici-

sen van stoomrecompressie. Hierbij verhoogt meertraps

teit aan een chemische productielocatie in het westen van

centrifugaalcompressie damp van een lage druk tot een

Duitsland. Het energiebedrijf zal de nieuwe gasgestookte

bruikbaar drukniveau. De stoomrecompressor is een elek-

warmte-kracht installatie in de nabijheid van de chemische

trisch aangedreven open warmtepomp die lagedrukstoom

site ontwerpen, bouwen, financieren en exploiteren.

opnieuw comprimeert tot oververhitte stoom van een

Uniper kan ook voor de Nederlandse industrie een rol spelen

hogere druk. Met relatief weinig elektrische energie wint

in de energietransitie. ‘Van land tot land en van industrie

DOW op deze manier een grote hoeveelheid warmte terug.

tot industrie verschillen de wensen en eisen aan energie-

Een vorm van slimme elektrificatie.

voorziening sterk’, zegt Gerbert van der Weijde van Uniper.

BlueTerra Energy Experts is een specialistisch en onafhankelijk

‘In Nederland vragen onze industriële klanten veel naar op

adviesbureau voor de industrie en grootzakelijke markt. De

biomassa gebaseerde energieconcepten. Met onze ervaring

energie-experts adviseren op het gebied van energiebespa-

kunnen wij zulke oplossingen ontwikkelen, bouwen, finan-

ring en duurzame energie. Het project bij DOW is een van de

cieren en exploiteren, die bovendien qua betrouwbaarheid

voorbeelden van de integrale benadering. De dienstverlening

en prijs kunnen concurreren met aardgas.’

•

UTILITIES 23 nr. 6 - oktober 2019

Uitgelicht project

Eerste stopcontact op zee is klaar Borssele Alpha, TenneT's eerste en grootste aansluitsysteem voor windparken op de Nederlandse Noordzee, is klaar voor gebruik. Geheel volgens planning en binnen budget zal Borssele Alpha in 2020 de windenergie van de nog te realiseren offshore windparken Borssele I en II door het Deense energiebedrijf Ørsted ontsluiten. De capaciteit van de Borssele I en II windparken is zeven-

Net op Zee

honderd megawatt. Dit komt overeen met een elektriciteits-

Van 2024 tot en met 2030 zal er volgens de vervolg

productie voor ongeveer één miljoen huishoudens die via

Routekaart Wind op Zee nog eens 6.100 megawatt aan

TenneT's offshore verbinding Borssele Alpha op het net op

windparken op zee bij komen. Het gaat dan om de windpar-

land bij hoogspanningsstation Borssele wordt aangesloten.

ken in de windenergiegebieden Hollandse Kust (west), Ten

Hiervoor is naast het bestaande 380 kilovolt hoogspannings-

Noorden van de Waddeneilanden en IJmuiden Ver. Voor de

station Borssele een nieuw transformatorstation gerealiseerd,

eerste twee maakt TenneT opnieuw gebruik van drie gestan-

is er een transformatorstation op zee gebouwd en zijn er

daardiseerde zevenhonderd megawatt platforms (samen

stroomkabels gelegd tussen de het offshore transformatorsta-

2.100 megawatt).

tion en het hoogspanningsstation Borssele.

Voor het efficiënt aansluiten van de windenergiegebieden verder weg op de Noordzee, zoals IJmuiden Ver (vierduizend

Integraal

megawatt), zijn er deels andere technieken nodig op basis

Marco Kuijpers, directeur van TenneT's offshore projecten

van gelijkstroom in plaats van wisselstroom. Voor IJmuiden

in Nederland: ‘Het is een prestatie van formaat dat dit eerste

Ver komen er twee offshore converterstations van elk twee-

grote aansluitsysteem voor windenergie van de Noordzee vol-

duizend megawatt, een unicum in de offshore windindustrie.

gens planning en budget is gerealiseerd. De aanpak die wij in Nederland hanteren werpt nu vruchten af. De integrale aanpak met duidelijke kavelbesluiten, toegepaste innovaties en de vervolgens gestandaardiseerde transmissiesystemen van TenneT

BORSSELE ALPHA OFFSHORE HOOGSPANNINGSSTATION

zijn ook geschikt voor de geplande projecten tot en met 2030." Afmetingen

Offshore wind

Platform:

58x32x26 meter

Volgens het Energieakkoord realiseert TenneT tot en met

Onderstel:

50x28x55 meter

2023 3.500 megawatt aan offshore netverbindingen voor

Pijlers:

61 meter per stuk

windparken op zee. De eerstvolgende offshore aansluiting na Borssele Alpha is Borssele Beta. Dit aansluitsysteem heeft, net

Gewicht

als Borssele Alpha, een capaciteit van zevenhonderd mega-

Platform:

3700 ton

watt en zal in 2020 worden opgeleverd voor de windparken

Onderstel:

2900 ton

Borssele III en Borssele IV, die het Blauwwind-consortium ont-

Pijlers:

1400 ton

wikkelt. Daarna zijn Hollandse Kust (zuid) Alpha en Beta aan de beurt, gevolgd door Hollandse Kust (noord).

Capaciteit

TenneT sluit de windparken voor de kust van Zeeland, Zuid-

Totaal:

Holland en Noord-Holland op dezelfde manier aan. TenneT

Inkomend voltage: 66 kilovolt

gebruikt vijf keer dezelfde zevenhonderd megawatt trans-

Exportvoltage:

700 megawatt (2x350 megawatt) 220 kilovolt

formatorplatformen die dicht bij de windparken staan en dezelfde soort kabelverbinding naar de kust. Met deze stan-

Contract gegund: Februari 2017

daardisatie kunnen deze projecten efficiënter, sneller en goed-

Klaar:

koper worden gerealiseerd.

24 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

August 2019

Projecten Wind en zon Opdrachtgever: Blauwwind

De financiering van de Borssele III/IV windparken luidt de start in van de

Waar: Borssele III en IV, Noordzee

bouw van 77 V164 9,5 megawatt windturbines van Vestas.

Afronding:

2021

Capaciteit:

731,5 MW

Waar: Hollandse Kust Noord

Naast het windpark kavel V Hollandse Kust (noord) wordt de procedure

Afronding: 2023

voor kavels VI en VII Hollandse Kust (west) voorbereid. Ook de procedu-

Capaciteit:

res voor de netverbindingen, net op zee Hollandse Kust (noord en west

700 MW

Alpha) en net op zee Hollandse Kust (west Beta) worden voorbereid. Opdrachtgever: Ørsted

Dong Energy 94 windturbines op kavels I en II van het windenergiegebied

Waar:

Borssele I en II, Noordzee

Borssele.

Capaciteit:

752 MW

Afronding:

eind 2020

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde vervangt 220 windturbines voor 93 grotere, moder-

Waar:

Zeewolde

nere turbines.

Capaciteit:

320 MW

Opdrachtgever: REScoop Limburg

De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben onlangs de vergun-

Waar:

Leudal

ningaanvragen van de windparken De Kookepan, Heibloem en Ospeldijk

Vermogen:

24 MW

goedgekeurd. • NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Vattenfall

Vattenfall bouwt in Nederland haar grootste hybride energiepark van

Waar:

Haringvliet

Europa bestaande uit zonnepanelen, windturbines en batterijen.

Investering:

35 miljoen euro

Capaciteit: 22 MW wind 38 MW zon, 12 MWh opslag Afronding:

september 2020

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald

Start:

2019

Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het

Waar:

Botlek

project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en

Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden

bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell Waar:

Rotterdam

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-

Waar:

Maasvlakte

dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval

Investering:

150 miljoen euro

wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een

Afronding:

2020

energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

UTILITIES 25 nr. 6 - oktober 2019

Projecten Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere

Waar:

chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van

Antwerpen

ongeveer vijf kilometer lengte. Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-

Waar:

Rotterdam

warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de

Investering:

16 miljoen euro

regio Rotterdam.

Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens

Gas Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste

Waar:

productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.

Delfzijl

Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof)

Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid.

Opdrachtgever: Shell

De Rheinland-raffinaderij van Shell heeft een Europese primeur. Op deze

Waar:

Wesseling (Duitsland)

Duitse raffinaderij is de bouw gestart van de grootste elektrolysefabriek ter

Investering:

20 miljoen euro

wereld. De installatie gaat met groene stroom waterstof maken voor eigen

Afronding:

2020

gebruik en mogelijk ook voor klanten buiten de raffinaderij.

Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:

Tata Steel IJmuiden

Capaciteit:

100 MW

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.

Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen

Waar:

Emmtec, Emmen

gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

ceren.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-

Waar:

Investa Alkmaar

massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook

Waar: Zuidbroek

een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-

Afronding:

2022

gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden

Investering:

500 miljoen

met de stikstofcaverne in Heiligerlee. • NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven

Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar

Waar:

Noord-Nederland

2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-

Investering:

2,8 miljard

stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-

Afronding:

2031

ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen. • NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw

Terminal

van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een

Capaciteit:

145.000 kuub

consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.

Afronding:

Eind 2021

26 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

Projecten Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in Em-

Waar:

men komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met

Emmtec, Emmen

verschillende partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit Opdrachtgever: TenneT

Tennet wil de bestaande hoogspanningsverbinding tussen Diemen en

Waar:

Lelystad verbeteren. De bestaande hoogspanningsmasten worden

Diemen-Lelystad

versterkt, de geleiders (draden) worden vervangen en geschikt gemaakt voor een hogere transportcapaciteit. Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding

Waar: tussen Isle of Grain en

op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-

Fedderwarden Investering:

1,6 miljard euro

Afronding:

2023

Brittannië en Duitsland.

Opdrachtgever: Liander

Huisman Etech Experts bouwt het duurzaamste schakelstation van Neder-

Waar:

Groenlo

land voor Liander.

Contractor:

Etech Experts

Afronding:

Eind 2019

Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk

De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van circa 700 MW is

Waar: Eemshaven, Endrup

ongeveer 325 kilometer lang en loopt vanaf Eemshaven (Nederland) via

Contractor:

Siemens

Duitsland naar Endrup (Denemarken). Twee converterstations op land,

Afronding:

2019

een in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te

Vermogen:

700 megawatt

sluiten op de bestaande netten. • NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Enexis

Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De

Waar: Noordoost en zuidoost

netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame

Investering:

Nederland

energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het

250 miljoen euro

om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens

Afronding: 2021-2030

ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.

Opdrachtgever: TenneT

TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen

Waar:

Hengelo en Nederweert

door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend

Start:

medio 2022

vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.

• NIEUW PROJECT •

• NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander sloot een langjarig contract met Heijmans, ENGIE

Waar:

Drie regio’s van Liander

en Van den Heuvel voor vervangings- en uitbreidingswerkzaamheden aan

Investering:

140 miljoen euro

circa 4.500 middenspanningsruimtes.

Afronding:

2029

Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De

Waar:

Innofase, Duiven

stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

Capaciteit:

12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte

UTILITIES 27 nr. 6 - oktober 2019

Partners Utilities Platform

Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie

Leden Utilities Platform

Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid

Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven

Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

Teus van Eck

Wat betekent het klimaatakkoord voor de industrie?

Teus van Eck Energie en Milieu

Marcel Galjee

Tijdens de beurs Industrial Heat & Power verzorgt onder meer de VIB, het Stoomplatform en de FedEC een interessant kennisprogramma. Hieronder een aantal reacties op de vraag wat het klimaatakkoord voor hun branche betekent.

Director Energy AkzoNobel

‘Bedrijven lijken wel eens te vergeten dat de operationele kosten (opex) van een stoominstallatie de investeringen (capex) doorgaans ruim overtreffen. Ze betalen jaarlijks miljoenen euro’s voor het gas dat ze in de installaties verstoken, terwijl ze beknibbelen op de installatie zelf.’ Kees de Greef, secretaris Stoomplatform

Sophie Dingenen Corporate & Projectspartner Bird & Bird

‘Om echt slagen te maken in de energietransitie, zullen we integraal naar het energiesysteem moeten kijken. Dat betekent dat we de energiestromen van de industrie moeten koppelen aan die van de energiebranche, de gebouwde omgeving en de transportsector. Dit komt vooral tot uiting in de Regionale Energie Strategie (RES), waar dertig regio’s zich buigen over dit soort branche overschrijdende samenwerking. Dat maakt het een stuk ingewikkelder, maar daar zijn tegen redelijk lage kosten grote slagen te

Frank Tielens CEO HeatMatrix Group Winnaar Industrial Energy

maken. René de Schutter, FedEC

Enlightenmentz 2017

‘Het isoleren van installaties en leidingen heeft natuurlijk geen zin als bedrijven de bespaarde warmte aan het einde moeten wegkoelen. De warmtepotentie van de industrie is zeer groot, maar dan moet die warmte wel bij de gebruikers komen. Hier zou de centrale overheid een grotere rol moeten

Hans vd Spek

spelen, als regisseur van de energietransitie.

Programmadirecteur

Hans Koole, VIB

CleanTech FME

‘De grootste uitdaging voor Nederland is het inrichten van de energieketen. In die keten is aardgas nog steeds een relatief schone brandstof. Zeker als we ook de restwarmte optimaal benutten.’ Natasha Leijser, Eco Steam & Heating

Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018

INTERVIEW

Missiegedreven innovatiebeleid versnelt energietransitie De nieuwe directeur van het TKI Energie & Industrie Rob Kreiter ziet een grote omslag in het innovatiebeleid rondom het Klimaatakkoord. â&#x20AC;&#x2DC;We stappen af van een technologiepush en gaan verder met missiegedreven innovatiebeleid. Daarmee kunnen we echt vaart zetten in zowel de ontwikkeling als implementatie van innovatieve energietechnologie.â&#x20AC;&#x2122;

30 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2019

f het moment nu bewust is

CO2-vrij industrieel warmtesysteem en

gekozen of niet: de timing van

het derde innovatiethema is elektrifica-

Rob Kreiter lijkt perfect. Net nu hij

tie en radicaal vernieuwde processen.

het directeursstokje overneemt van

Overigens is de gezamenlijke MMIP,

Peter Alderliesten bij het TKI Energie

voor alle sectoren, misschien nog wel

& Industrie verandert de aanpak van

het meest interessant: een robuust en

het innovatiebeleid drastisch. Het

maatschappelijk gedragen energiesy-

Klimaatakkoord en de invoering van

steem.

missiegedreven innovatiebeleid hebben daar uiteraard alles mee te maken.

Meerjarenprogramma’s

Kreiter: ‘Het kabinet heeft een duidelijke

Kreiter: ‘De nieuwe aanpak wijkt op vele

missie uitgestippeld om de nationale

vlakken af van het oude. Met name de

CO2-emissie in 2030 met 49 procent

integrale aanpak biedt meer kansen

terug te dringen ten opzichte van 1990

voor bedrijven om projecten daadwer-

en streeft naar 95 procent CO2-reductie

kelijk tot wasdom te laten komen. In het

in 2050. Het is redelijk uniek te noemen

verleden werd nog wel eens een pilot-

dat een proces met zoveel partijen

project opgestart en als men dan wilde

heeft geleid tot duidelijke doelstellingen

opschalen, kon men weer het hele

voor innovatie.

subsidietraject doorlopen. Met onzekere uitkomst. We proberen nu juist

Complexer Met deze nieuwe doe-

langdurigere meerjarenprogramma’s

len voor ogen, waar CO2-besparing

te vormen waar meerdere deelmissies

oplossingen als geothermie. Dus wel-

leidend is, zijn andere vormen van

samenkomen. Dat maakt aanvragen

licht zijn hier combinaties te maken. De

innovatie nodig. Tegelijkertijd moet ook

voor die projecten aan de voorkant mis-

missies lopen niet dood bij de grenzen

worden gekeken naar de onderlinge

schien wat complexer, maar zorgt er wel

van andere sectoren, maar moeten juist

samenhang tussen de sectoren. Dat

voor dat de vaart er in blijft.

complementair zijn.’

maakt de opdracht weliswaar een stuk

Daarbij zijn de uitgangspunten ook wat

complexer, maar ook veel interessanter.

anders dan in het verleden. Waar in het

Meer dan techniek Ook nieuw

Met name omdat grote CO2-winst te

verleden nog wel eens van de techno-

is de verbreding in wetenschappelijke

halen valt op het snijvlak van industrie,

logie werd uitgegaan en daarna toepas-

en maatschappelijke disciplines. Kreiter:

elektriciteitssector, landbouw, transport

singen werden gezocht, beginnen we

‘Het wordt steeds vaker duidelijk dat

en gebouwde omgeving.’

nu steeds aan de achterkant: welke

technisch veel al mogelijk is, maar dat

functie moet worden verduurzaamd?’

verduurzaming aanloopt tegen maat-

Duidelijke missie Tijdens de gesprekken over het Klimaatakkoord, is een taakgroep opgericht die de afspraken, doelen en oplossingsrichtingen van de vijf sectortafels moesten vertalen naar een Integrale Kennis- en

Waar in het verleden nog wel eens van de technologie werd uitgegaan en daarna toepassingen werden gezocht, beginnen we nu steeds aan de achterkant.

InnovatieAgenda (IKIA). Uiteindelijk bracht de taakgroep de nationale

Warmte

schappelijke, juridische of politieke

klimaatuitdagingen terug naar een

Kreiter noemt de industriële warm-

belemmeringen. Als je bijvoorbeeld

vijftal missies. Een volledig CO2-vrij

tevraag als voorbeeld. ‘De industrie

met waterstofproductie naar uiteindelijk

elektriciteitssysteem is zo’n missie,

gebruikt met name energie voor de

gigawatt elektrolyse-installaties wilt

maar bijvoorbeeld ook een CO2-vrije

opwekking van hoge temperatuur-

gaan, dan heeft dat impact op de maat-

gebouwde omgeving. De missie die

warmte. In plaats van direct naar

schappij. De ruimtelijke impact van dit

de industrie met name aangaat, is wat

oplossingen als waterstof te kijken,

soort installaties is redelijk groot. En zie

specifieker omschreven: In 2050 zijn

inventariseren we eerst de alternatieven

ze maar eens aan te sluiten op het elek-

producten, grondstoffen en processen

voor een brandstof. Wellicht is een deel

triciteitsnet: is de capaciteit in het net-

in de industrie netto klimaatneutraal

van de vraag met ultradiepe geother-

werk op tijd beschikbaar en wie betaalt

en voor tenminste tachtig procent

mie in te vullen of met opwaardering

daarvoor? Allemaal vragen die inno-

circulair. Aan deze missie is een drietal

van restwarmte. Zeker voor de lagere

vatietrajecten kunnen remmen, en die

thema’s gekoppeld waar Meerjarige

temperaturen, onder de tweehonderd

worden meegenomen in een integrale

Missiegedreven InnovatieProgramma’s

graden Celsius, willen we vaart zetten

aanpak. Ik merk bij de industrieclusters

(MMIP’s) voor zullen worden ontwik-

achter decarbonisering. Het mooie

een gretigheid om aan de slag te gaan.

keld. De eerste MMIP is sluiting van

is dat op dat vlak ook de gebouwde

De richting is nu bepaald, dus laten we

industriële kringlopen, de tweede een

omgeving en de glastuinbouw kijkt naar

snel aan de slag gaan.’

•

UTILITIES 31 nr. 6 - oktober 2019

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERK- OF LEEROMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Daarnaast hebben wij ruimte voor afstudeerders en stagiars. Kijk voor meer informatie op één van onze websites. Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Agenda Energie 2019 8-10 oktober Brabanthallen, Den Bosch www.vakbeursenergie.nl

De Vakbeurs Energie is uitgegroeid tot een onmisbaar platform voor iedereen die serieus met duurzame energieopwekking en energiebesparing bezig is. Dit platform bestaat uit ruim 350 exposanten en partners en honderden inhoudelijke sessies. Uniek daarbij is de verbinding die wordt gelegd tussen de belangrijkste betrokken sectoren; gebouwde omgeving, industrie -door de combinatie met Industrial Heat & Power - en - door de combinatie met de vakbeurs Ecomobiel - mobiliteit.

Eemsdeltavisie 2019: Natural Steps 16 oktober

Met de industrie-agenda voor de Eemsdelta en de uitkomsten van de Industrietafel

Evenementenhal Delfzijl

Noord-Nederland zijn stevige doelstellingen geformuleerd. Er is gekozen voor een pur-

www.eemsdeltavisie.nl

pose driven aanpak waarbij niet op voorhand voor een enkele oplossingsrichting wordt gekozen. Maar wat betekenen deze ambities voor de korte en middellange termijn? Welke stappen kunnen ons dichter bij ons uiteindelijke doel brengen. En hoe kunnen we leren van stappen die we in het verleden hebben gezet?

Aquatech 2019 5-8 november RAI Amsterdam www.aquatechtrade.com

Met meer dan 928 exposanten, een bezoekersaantal van ruim twintigduizend mensen uit 140 landen is de Aquatech een leidend evenement voor de watersector. De beurs en bijbehorend kennisprogramma zal het hele scala aan watertechnologie voorbij laten komen: van drinkwater tot proces en afvalwater. Tegelijk met het vierdaagse evenement vindt ook weer de International Water Week (AIWW) plaats.

Chemvision 19 november Chemelot Campus, Geleen www.chemvision.info

Met een internationaal congres kunnen Nederland, Duitsland en BelgiĂŤ de aandacht vestigen op de gezamenlijke kansen. En vooral ook op de mogelijkheden om samen te werken. De chemische industrie kan immers oplossingen en innovaties aanreiken om de energietransitie vlot te trekken. Sterker nog, ze kan een belangrijke aanjager zijn op weg naar een sterk gereduceerde CO2-uitstoot en een circulaire economie. Daarin kan Noordwest-Europa koploper zijn in de wereld.

Industry & Energy 2019 10 â&#x20AC;&#x201C; 11 december Kromhouthal, Amsterdam www.industryandenergy.nl

Dinsdag 10 en woensdag 11 december vindt in Amsterdam de tweedaagse Summit Industry & Energy plaats. Dit internationale congres is een initiatief van onderzoeksinstelling TNO, ondernemersorganisatie FME en journalistiek kennisplatform Industrielinqs. Het event is gericht op de industrie en energiesector in Nederland, Vlaanderen en Noordrijn-Westfalen. De voertaal tijdens dit congres is Engels. De tweedaagse Summit bestaat uit een dagdeel plenair, interactieve break-outs, side-events en een expositie.

Watervisie 2020: Het schaduwministerie van Water 13 februari Locatie wordt bekendgemaakt www.watervisie.nl

Als de watervoorziening van burgers in gevaar komt, dreigen bedrijven hun license-tooperate te verliezen. De industrie wordt vaak gezien als veroorzaker van het klimaatprobleem, maar kan juist deel van de oplossing zijn. Wie kan de industrie beter vertegenwoordigen dan een Schaduwminister van Water? Tijdens Watervisie 2020 stellen de kandidaat ministers zich aan u voor en kunt u kiezen wie u mag vertegenwoordigen in Den Haag en Brussel.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 6 - oktober 2019

In het volgende nummer UTILITIES 7 VERSCHIJNT IN OKTOBER

Thema: Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie

Auquatech 2019 De zevende editie van Utilities staat

Nieuwe waterzuivering Renewi

Gulpener brouwt zonder stoomketel

in het teken van de beurs Aquatech

Smink beheert een stortplaats in

Bierbrouwer Gulpener heeft zich als

2019. Lees volgende maand alles over

Amersfoort. Bij deze stortplaats komt

doel gesteld aardgasloos te brou-

de laatste trends op het gebied van

percolaatwater vrij dat moet wor-

wen. Daarvoor vervangt het bedrijf

industriewater en innovatieve water-

den gezuiverd. De nieuwe percolaat

het belangrijkste knelpunt, het koken

behandelingstechnologie.

afvalwaterzuivering bevat hetzelfde

met stoom, door procesinnovatie

technologieprincipe als de twintig jaar

en de STEAMpump. Deze laatste is

oude installatie maar nu met de nieuwe

een butaan warmtepomp die stoom

generatie ZeeWeedZW500D LeapMBR

produceert van maximaal 120 gra-

Zenon membranen.

den Celsius. Met het project brengt Gulpener zijn energiegebruik met 92 procent terug.

Advertentie-index 54events..................................................................................... 10 Eco Ketelservice Verhuur ....................................................... 32 Van der Linden & Veldhuis Isolatie...........................................2 MODELEC Data-Industrie....................................................... 36 OMV Gas Marketing Trading & Finance.............................. 34 Amsterdam RAI | International Exhibitions......................... 35 Santon Circuit Breaker Services............................................ 32 WEG Benelux...............................................................................4

Thema's 2019 8 IndustriĂŤle ecologie in de Nederlandse industrieclusters

Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze aardgasoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: www.omv-gas.nl

Adverteren in deze thema's? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

De grootste vakbeurs ter wereld voor proces-, drinken afvalwater

AMSTERDAM  NL

5 - 8 NOVEMBER

2019

KOM IN CONTACT MET 25.000+ WATERPROFESSIONALS IN AMSTERDAM

Nieuw: Innovation Forum 4 november 2019 Een gloednieuw kennisevenement gericht op digitalisering van de internationale watermarkt. Met als thema ‘Mastering Water’s Digital Transformation’ brengt het Forum utilities, waterschappen, drinkwaterbedrijven, solution providers en wetenschappers samen om praktijkervaringen met het doorvoeren van innovatieve oplossingen te bespreken. Ruim 30 toonaangevende sprekers hebben hun komst bevestigd. Daaronder zijn 15 utilities zoals Aarhus Vand; Anglian Water; Emschergenossenschaft; Gothenborg City; Washington Suburban Sanitary Comission; Vitens en Coliban Water.

Verzeker u van een plek: tickets zijn beperkt! www.aquatechtrade.com/innovation-forum/ Organisatie

Aquatech Amsterdam wordt ondersteund door

Hoofdsponsor

Onderdeel van

www.moxa.com

IIoT computers; Embedded communicatie Gateways en Front-end processing. De Moxa industriële IIoT computers zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productieomgeving centraal staat. In te zetten als IIoT Cloud communicatie Gateway, waarbij door de krachtige processoren Front-end computing mogelijk is. Preventief onderhoud, procesoptimalisatie, data-analyse ofwel IIoT. Onze kijk hierop, pragmatisch.

Uw data één van de belangrijkste assets? Wij begrijpen dat. Ons aanbod: een betrouwbaar en veilig platform. Ondersteuning van o.a.: Microsoft Azure (Certified), Wonderware Online Insight, Generic MQTT, HTTP, Sparplug en M2X cloud server.