Utilities 6 lr

UTILITIES NUMMER 06 - oktober 2015 • ZESTIENDE JAARGANG

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Prestatiecontract bespaart energie en water FrieslandCampina Duurzaamste kantoor scoort nul op EPC-waarde Energiebesparing nog lange weg te gaan tot 2020 www.utilities.nl

Twee experts voor de waterbranche

Deltapilot M en Waterpilot

Duurzame procesveiligheid, een hoge mate van beschikbaarheid en economische e�ciëntie zijn belangrijke aspecten. Endress+Hauser is uw partner voor producten, services en solutions.

De hydrostatische niveaumeters, Deltapilot M en Waterpilot, controleren betrouwbaar niveaus op alle gebieden van drinkwater- en afvalwaterbehandeling.

• • • • • •

Veelzijdige en zeer stabiele hydrostatische niveausensors Zeer geschikt voor drinkwater, afvalwater en zeewater toepassingen KTW, NSF, ACS certificering Bruikbaar in explosiegevaarlijke zones (ATEX, FM,CSA, IEC EX, NEPSI) Marine approvals GL, ABS Verscheidenheid in uitgangssignaal protocollen 4-20 mA HART®, PROFIBUS® PA, FOUNDATION™ fieldbus • Gelijktijdig temperatuur meten door middel van een Pt100 temperatuursensor www.nl.endress.com/druk

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel: (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

i n h o u d

V E R D E R Vakbeurs Energie 2015

Energiebesparing FrieslandCampina 18

Energie is hét jaarlijkse ijkpunt voor professionals om de balans op te maken op het gebied van energie. In Utilities vindt u een handig overzicht van de exposanten en een plattegrond om ze te vinden.

Distributieautomatisering

30

De elektriciteitsvoorziening wordt na een storing in het hoogspanningsnet doorgaans snel hersteld omdat dit net vanuit het bedrijfsvoeringscentrum op afstand kan worden bestuurd. Voor het middenspanningsnet, was deze oplossing tot nu toe echter te duur.

Inmiddels is de prijs voor distributieautomatisering systemen echter gedaald.

Energiebesparing heeft nog lange weg te gaan tot 2020

34

Energie-efficiëntie staat inmiddels al een aantal jaar op de politieke agenda van Europese en Nederlandse politici en begint door een variëteit aan maatregelen en media aandacht over bedrijfsinitiatieven ook steeds meer door te dringen bij de consument. Maar er valt nog steeds veel terrein te winnen.

De groene centrale

14

Miljoenen consumenten en bedrijven in Europa wekken hun eigen energie op via zonnepanelen, windmolens en warmtekrachtkoppelingen. Ook de industrie zoekt naar mogelijkheden om te besparen op de energierekening en tegelijk hun processen te verduurzamen. Netwerkbedrijf Alliander gaat nog een stap verder met de ontwikkeling van een nieuw energieconcept voor de toekomst De groene centrale, waarbij met duurzame stroom warmte- en of koude wordt gemaakt.

Duurzaamste kantoor

26

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Trending news Infostroom Technologie Product en oplossing Market Review Agenda Nieuw: Column Slootweg In het volgende nummer

10

In de gebouwde omgeving en ook bij infraprojecten wordt al vaker gewerkt met prestatiecontracten. In de industrie is deze manier van samenwerken nog redelijk nieuw. Het prestatiecontract dat zuivelproducent FrieslandCampina afsloot met engineering en services onderneming Bilfinger Efficiency kan wel eens als voorbeeld dienen voor de industrie. De beloning van Bilfinger is namelijk rechtstreeks verbonden met de besparing die het bedrijf in de utilities-voorzieningen van FrieslandCampina behaalt.

5 6 8 17 22 36 33 37 38

Het kostte wat moeite, maar het nieuwe gebouw van Deloitte op de Amsterdamse Zuidas heeft een EPC-waarde van nul.

Warmtepompen, een energiezuinig ontwerp, slimme verlichting en verwarming en heel veel zonnepanelen zorgen ervoor dat het gebouw evenveel energie oplevert als gebruikt.

UTILITIES 3 nr. 6 - oktober 2015

Prestatiemanagement Prestatiemanagement

prestatiemanagement, meten, weten, skills, dashboard, samenwerking, best value, doen, targets, capaciteit, potentie, meten , prestatiemanagement, anagement, meten, azen Ruimte • Maarssen weten, skills, dashboard, effect van Prestatiemanagement , dashboard, samenwerking, best value, doen, targets, capaciteit, potentie, g, best value, ,

n

Congres van NVDO Sectie Suto en iMaintain Congres van NVDO Sectie SUTO en iMaintain

Woensdag 7 oktober • De Glazen Ruimte • Maarssen

DOMINO: het het versterkend effect van Prestatiemanagement DOMINO: versterkend effect van Prestatiemanagement Trends, Ontwikkelingen, Innovatie, Methoden en Benchmark Trends, Ontwikkelingen, Innovatie, Methoden en Benchmark PRESTATIEMANAGEMENT vertaalt de visie, missie

Prestatiemanagement vertaalt de visie, missie en strategie van een en strategie een asset, of organisatie project, asset,van team of project, organisatie naarteam succesfactoren en acties.

n een ties. effecnet als en en het je de

effect van hun inspanningen rond prestatiemanagement in asset

Ontvangst en registratie Welkom door de dagvoorzitters. factoren monitoren van de effecten ervan,En net als Reserveer de datum ten ervan,en kanconstant met behulp van uiteenlopende methoden. envan kijk regelmatig op NVDO Sectie Suto Piet der Linden, bij het Domino-effect is het resultaat het best als alle factoren en www.imaintain.info/prestatie kan met behulp van methoden.

Mark Oosterveer, iMaintain acties goed op elkaar aansluiten.

Te dicht op elkaar verstoort het Initiatiefnemers: 10.45 Analyse en resultaten van de NVDO SUTO En net als bij het Domino-effect is het resultaat van die Benchmark door TU Twente proces, en tehet verbest uiteen een dood spoor.goed Hoeop krijg je de methoden alszorgt alle voor factoren en acties Leo van Dongen, TU Twente maximale versterking van je inspanningen? elkaar aansluiten. Te dicht op elkaar verstoort het proces, Richard Ruitenburg, TU Twente en te ver uiteen zorgt voor een dood spoor.

12.00 Netwerklunch Voor meer informatie: Lotte Sigterman 020 3122 792 Lotte@industrielinqs.nl 13.00 Het domino-effect van outsourcing Hoe krijg je de maximale versterking van je inspanningen?

Kees de Jonge, E-ON Benelux iMaintain prestatiemanagement, het congres van NVDO Pim van Kekem, Vos Gekas&Boot Sectie Suto en het iMaintain platform, onderzoekt de 13.45 Het domino-effect van een krachtige alliantie Michiel Bedaux, Shell Moerdijk factoren voor een optimaal domino-effect in asset Ivo van der Vliet, Cofely management. Waar staat de Nederlandse industrie en Rob Engelaar, Bilfinger wat zijn de belangrijkste trends van vandaag?

14.30 Pauze 15.00 Interactieve sessie: Prestaties managen of passies managen?

DOELGROEP Bert Visser, NexStepp en CoThink Res Werkgevers en werknemers van onderhoudsintensieve 15.50 Het domino-effect van een erve e performance managementinstudie uw r bedrijven en organisaties uit de (petro)chemie, voedingsage George Cladaras, AkzoNobel nda middelenindustrie, utilities, papierindustrie, vastgoed, 16.20 Het benodigde domino effect voor innovatie THEMA: Nieuwe Chemie in de Eemshaven defensie, infrastructuur, vervoer en bouw. Aanbieders van Jeoffrey van routes, den Berg, Flowid Met inspirerende presentaties over nieuwe chemische advies, resources en onderhoudsdiensten 17.00 Netwerkborrel Op 7maar oktober sprekers en publiek zoek 18.30 naar het maximale ookgaan nieuwe vormen van op samenwerken.

Bovendien de tweede Diner en avondprogramma Vertegenwoordigers uit het regulier onderwijs en opleieditie vaninspanningen de Northern Enlightenmentz-verkiezing.

21.30 Afsluiting effect van hun rond prestatiemanagement in asset dingsinstituten. naar succesfactoren en acties.

Sturen op die succesSturen op die succesfactoren en constant monitoren van de effec-

lls

chmark

PROGRAMMA Op 7 oktober gaan sprekers en publiek op zoek naar het maximale 10.00 management.

10.30

EemsDeltavisie 2015 • Donderdag 18 september Nijlicht Eemshaven

doen

management.

Doelgroep EemsDeltavisie Kijk voor het congres actuele programma op de website Reserveer de datum en kijk regelmatig op • Management in de procesindustrie • Management van de toeleverende industrie www.imaintain.info/prestatie • Consultants en onderzoekers Initiatiefnemers: Initiatiefnemers : • Beleidsmakers bij overheden

www.imaintain.info/prestatie

iteit, potentie,

Contentpartner:

Op de hoogte blijven? www.eemsdeltavisie.nl

Voor meer informatie: Lotte Sigterman 020 3122 792 Lotte@industrielinqs.nl

Sigterman 020 3122 792 Lotte@industrielinqs.nl

, rd, n, , ten, rd, n, ,

ten

Blinde vlek Ik schrijf deze column vlak nadat de Koning zijn troonrede heeft uitgesproken. De analyses moeten nog komen, maar de economische vooruitzichten zijn voorzichtig positief. In ieder geval staat energie nog in de belangstelling van het kabinet. Niet helemaal vreemd gezien de afnemende gasbaten van 1,1 miljard euro dit jaar en meer dan drie miljard euro volgend jaar. De in het Energieakkoord gemaakte afspraken worden daar mee extra belangrijk, zo stelt het kabinet. Maar ook de klimaattop in Parijs wordt aangegrepen om ‘fiscaal aantrekkelijker te investeren in milieuvriendelijke technieken’. Het kabinet kondigde dan ook bij monde van de Koning aan dat het in december rapport uitbrengt met een strategische visie op de energievoorziening in Nederland.

Misschien is het de woordkeuze, maar er is al eerder opgemerkt dat het hebben van een visie mooi is, maar dat het belangrijker is dat daar ook beleid uit voortvloeit. Als het kabinet de energievoorziening echt zo serieus neemt, zou ze dat beter moeten verankeren in de wet- en regelgeving. Natuurlijk zijn er dossiers die in Europa moeilijk liggen, zoals de CO2-taks. Maar er zullen wel duidelijke keuzes moeten worden gemaakt om ook in de toekomst zeker te zijn van warmte, stroom en transport.

Als men dan toch nog tot december de tijd heeft, heb ik nog wel wat suggesties. Cornelis Blok haalde het ook nog eens aan bij zijn intreerede bij de TU Delft: Energiebesparing is de verwaarloosde kant van het energiesysteem.

Het is voor het eerst dat apparaten, huishoudens en vervoermiddelen minder energie gaan verbruiken dan generaties daarvoor. Maar tot nog toe zien we maar het puntje van de ijsberg. Er is veel meer mogelijk op dit gebied en met name de industrie zou moeten worden gestimuleerd om zijn verbruik terug te dringen. Zo’n subsidie snijdt aan twee kanten doordat er grote slagen kunnen worden gemaakt in energiebesparing en tegelijkertijd de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie kan worden verbeterd.

David@industrieperspectief.nl

COLOFON zestiende jaargang nummer 6 - oktober 2015

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T: 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670 Vaste medewerkers Klaas de Jong, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Medewerkers aan dit nummer Hans Slootweg, R.J.W. de Groot, J. Morren, Sophie Dingenen, Margot Besseling Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies www.inzet-advies.nl

Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min)

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor ufacts wordt uw abonnement steeds manstilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2015 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 6 nr. 6 - oktober 2015

Trending news op www.utilities.nl Zestig meter zeespiegelstijging bij volledig benutten 1 fossiele voorraden

In het hypothetische geval dat alle op de wereld bekende voorraden fossiele brandstoffen zouden worden benut, leidt dat volgens een internationaal team van onderzoekers tot een zeespiegelstijging van zestig meter in enkele decennia. De ecologen Ken Caldeira en Ricarda Winkelmann gaan uit van een scenario waarin niet alleen het ijs op West-Antarctica smelt, maar ook de veel grotere hoeveelheid ijs op Oost-Antarctica. Uit het model dat de onderzoekers ontwikkelden, blijkt dat het ijs op West-Antarctica onstabiel wordt als we nog zestig tot tachtig jaar CO2 blijven uitstoten op het tempo waarmee we dat momenteel doen. Een opwarming van de aarde boven de twee graden Celsius kan volgens het model het ijs op Oost- en West-Antarctica doen smelten. En met elke tiende graad dat de temperatuur stijgt, wordt de kans dat al het ijs op Antarctica verdwijnt en niet meer terugkomt, groter.

2 TNO ontwikkelt zonnekoeling

Een nieuw concept van TNO maakt goedkope en duurzame koeling mogelijk. Koeling die, in tegenstelling tot bijvoorbeeld airconditioning, niet afhankelijk is van externe energie zoals elektriciteit. Dit is vooral nuttig waar elektriciteit afwezig, kostbaar of onvoldoende leveringszeker is.

De technologie combineert bestaande concepten als adiabatische koeling met nieuwe elementen als het gebruik van zonnewarmte. Koeling in de nacht of bij bewolking is door slimme buffering wel mogelijk. Afhankelijk van de luchtvochtigheidsgraad levert het systeem niet alleen koeling maar ook water. Het Solar Cooling System werkt met een milieuvriendelijke oplossing die het water uit vochtige warme lucht haalt.

Zonnewarmte wordt gebruikt om dat water uit de oplossing te halen en als waterdamp te transporteren naar de inmiddels droge warme lucht. Daar zorgt de waterdamp door adiabatische koeling voor tot wel vijftien graden koelere lucht.

3 Imtech verkoopt opnieuw onderdelen

Opnieuw zijn twee onderdelen van het failliete Imtech verkocht.

Imtech Industry International en Imtech Ventilex komen in handen van Techim. Bij de verkochte onderdelen werken 248 mensen. Een deel van hen werkt in Nederland. Een ander onderdeel, Imtech Building Services, zal worden opgesplitst en in delen worden verkocht. Bekend is al dat installatiebedrijf Unica de contracten overneemt voor sprinkleronderhoud en kleine onderhoudswerkzaamheden. Als de opdrachtgevers doorgaan met die contracten blijven de banen van 200 mensen behouden. Bij heel Imtech Building Services werken in totaal 1.200 mensen.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

gaat stoom uit 4 AkzoNobel biomassa inzetten

Evides Industriewater verwelkomt de Amsterdamse vestiging van de Amerikaanse katalysatorenproducent Albemarle als nieuwe klant. Evides gaat een RO-waterfabriek bouwen voor Albemarle.

Evides Industriewater ontwerpt, bouwt en financiert de waterbehandelingsinstallatie voor Albemarle op basis van een DBFO-contract. De RO-waterfabriek van Evides wordt gebouwd op het terrein van Albemarle in Amsterdam-Noord, waar een grote locatie zit van de Catalysts divisie van Albemarle.

bunkert LNG in 5 Zeeschip Moerdijk

Bedrijven in de chemie onderschatten de sociale en milieurisico’s in hun internationale keten.

Producenten en handelaren in de chemie die aan maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) doen, associëren dat vooral met energiebesparing, een veilige werkomgeving, en met klimaat, milieu en de directe omgeving. Dat blijkt uit de MVO Monitor, een grootschalig onderzoek naar de stand van zaken op maatschappelijk verantwoord ondernemen in dertien sectoren.

6

AkzoNobel overweegt opslag energie in zoutcavernes

AkzoNobel trekt een oud plan uit de kast om zoutcavernes te gebruiken voor Compressed Air Energy Storage (CAES). Drie jaar geleden werd al geconcludeerd dat de technologie een rol kan spelen bij buffering van duurzaam opgewekte elektriciteit, maar dat de installaties op de toenmalige elektriciteitsmarkt economisch niet rendabel waren. Men kon destijds geen marktpartijen vinden die wilden investeren in de technologie.

zet groei in schaliegas 7 Ineos door

Ineos heeft drie nieuwe licenties gekregen om in het Verenigd Koninkrijk naar schaliegas te zoeken. Het gaat om een gebied van zo’n 250 vierkante kilometer in de East Midlands. Ineos stapte nog maar een jaar geleden in schaliegas door een aandeel in een schaliegasveld over te nemen van Dart Energy.

Inmiddels is Ineos Shale, de onshore olie en gas E&P-tak van Ineos, de nummer drie in het Verenigd Koninkrijk.

8

Wintershall stapt over op gasturbine in Libische woestijn

De energie voor de olie- en gasscheider van Wintershall op de Nakhla-site in Libië komt voortaan van een gasturbine met synchrone generator. De autonome energiecentrale gebruikt het gas dat vrijkomt van de scheidingsinstallatie en vermindert zo de impact op het milieu en verhoogt de beschikbaarheid van de installatie.

start demonstra9 GTenneT tieproject met superkabel

De gemeente Venlo gunt Cofely de realisatie van een duurzaam energieopslagsysteem voor het stadskantoor van de gemeente Venlo. De opslag van koude-en warmte vindt plaats in een watervoerend pakket in de bodem. Het grondwatersysteem bestaat uit een warme-en koude bron die door transportleidingen met elkaar zijn verbonden.

10

BASF sluit alsnog grote gasdeal met Gazprom

BASF en Gazprom hebben na lang onderhandelen alsnog overeenstemming bereikt over een grote ruil van bezittingen. Met de deal zijn miljarden euro’s aan omzet gemoeid.

De Russen krijgen de activiteiten van BASF’s Nederlandse dochter Wintershall op het gebied van handel in en opslag van gas in handen. In ruil daarvoor ontvangen de Duitsers een belang van ruim een kwart in enkele lucratieve gasvelden in Siberië.

UTILITIES 7 nr. 6 - oktober 2015

infostroom Tweede fase aardgas+ project van start Sinds de jaren vijftig wint NAM aardgas in de regio tussen Hoogeveen en Meppel. Enkele jaren geleden is het bedrijf hier begonnen met het Aardgas+ project om de laatste tien procent gas met stikstofinjectie uit het veld te kunnen winnen. Zo bouwde NAM in 2012 een luchtscheidingsinstallatie in Koekange. Binnenkort begint NAM met werkzaamheden voor de tweede fase van het project.

Daarvoor worden drie extra locaties aangelegd. Deze krijgen een oppervlakte van zo’n 75 bij 100 meter en er komt een kleine unit te staan ter grootte van een fietsenschuur. Ook worden pijpleidingen aangelegd voor uitbreiding van het stikstofdistributienetwerk, en na de zomer van 2016 worden stapsgewijs elf putten geboord. Het gaat om putten die stikstof injecteren in het gasveld om zo het laatste aardgas uit het gasveld te duwen en dan te kunnen winnen.

Na zestig jaar productie is de druk in het De Wijk-gasveld zo laag geworden dat het gas nauwelijks meer vanzelf naar boven komt. Dankzij stikstofinjectie kan NAM ook de laatste resten gas uit dit veld halen, het Aardgas+ project.

Integrale aanpak warmtepomp De implementatie van warmtepompen in de bestaande bouw in Nederland kan een bijdrage leveren aan zowel de energiebesparings- en duurzame energiedoelstelling van het Energieakkoord.

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht concluderen dat de implementatie pas echt effect heeft wanneer het integraal wordt aangepakt.

Onderzoekers van het Copernicus Institute of Sustainable Development van de Universiteit Utrecht onderzochten welke maatregelen kunnen bijdragen aan het realiseren van driehonderdduizend extra warmtepompen in 2020. Het succes van de warmte-

pomp blijkt sterk afhankelijk van de gekozen renovatiemethode, stellen de onderzoekers. Dr. Robert Harmsen van het Copernicus Institute legt uit: ‘Omdat een warmtepomp het hoogste rendement oplevert bij vergaande isolatiemaatregelen in combinatie met lage temperatuurverwarming, neemt de technologie binnen nul-op-de-meter renovatie op dit moment al een dominante plaats in, in tegenstelling tot toepassing van warmtepompen in de traditionele renovatie.’ Maar zelfs bij een groot succes levert deze methode slechts 150 duizend extra warmtepompen op in 2020.

EBN sluit kredietfaciliteit af van 400 miljoen euro EBN heeft een overeenkomst getekend voor een doorlopende kredietfaciliteit van vierhonderd miljoen euro, met een looptijd van vijf jaren. De faciliteit is bedoeld voor algemene bedrijfsdoeleinden en versterkt de flexibiliteit van EBN voor het financieren van haar operationele bedrijfsactiviteiten.

EBN is actief betrokken bij het opsporen, produceren, opslaan en verhandelen van gas en olie. Daarnaast is EBN betrokken bij gasopslag. Kenmerkend voor alle activiteiten is de doelstelling om de Nederlandse ondergrond optimaal te benutten. Het deelnemingspercentage in samenwerkingsverbanden op het gebied van opsporing en winning van olie en aardgas varieert van veertig tot vijftig procent. Verder participeert EBN in gasverzamelleidingen op zee waaronder een deelneming in NOGAT, in gasbehandelingsinstallatie K13 Den Helder, en in faciliteiten voor ondergrondse gasopslag.

8 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

Dijken leveren bijdrage duurzame energie Dijken en dammen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan duurzame energie. Beheerders en andere overheden moeten dan wel met private partijen afspraken maken voor zulke multifunctionele energiedijken. Dit adviseert het onderzoek ‘De governance van energiedijken – Stapstenen en ontwikkelpaden voor de integratie van waterkeringen en duurzame energieproductie’ van bestuurskundigen van de Erasmus Universiteit Rotterdam voor het Europese onderzoeksproject ‘Energising Delta’s’.

Bij energiedijken gaat de waterveiligheid samen met de opwekking van duurzame energie, bijvoorbeeld met windmolens, zonnepanelen of turbines in de waterstroom. Maar omdat dijken en dammen beschermen tegen overstromingen en de zoetwatervoorziening moeten garanderen, wordt het opwekken van energie daarbij niet zomaar toegestaan. De bestuurskundigen onderzochten bestaande initiatieven rondom onder andere de Oosterscheldekering en de Afsluitdijk.

Belgische bedrijven schakelen over naar h-gas De Belgische netbeheerder Fluxys meldt dat twaalf industriële klanten in de driehoek Olen – Tessenderlo – Lommel succesvol zijn omgeschakeld van laagcalorisch aardgas naar hoogcalorisch aardgas. Het is het begin van een reeks van omschakelingen die de volgende jaren zullen volgen.

De omschakelingen zijn nodig omdat de Nederlandse overheid heeft beslist om de uitvoer van laagcalorisch aardgas naar Frankrijk en België tussen tussen 2024 en 2030 volledig af te bouwen. Vandaag is het Groningen-gas goed voor ongeveer een derde van de gasbevoorrading van België.

België bereidt zich dus voor op een stapsgewijze omschakeling van het Nederlandse aardgas naar aardgas uit andere bronnen die voor het land beschikbaar zijn. Samen met de andere actoren in de Belgische aardgassector en de Belgische overheden wordt daartoe een conversieplan opgesteld. Na een grondige voorbereiding met de betrokken industrieën verliep op 1 september de omschakeling vlekkeloos voor de klanten die gevoed worden via 3 Fluxysleidingen: Ham-Geel-Olen, Lommel-Balen-Mol en Kwaadmechelen-Tessenderlo.

Total produceert geen kolen meer Met de afronding van de verkoop van zijn Zuid-Afrikaanse kolenmijn aan Exxaro. Het Franse energiebedrijf verlegt zijn strategie en wil uit ecologisch motief het gebruik van aardgas aanmoedigen.

Begin augustus rondde Exxaro de deal af met de Zuid-Afrikaanse dochter van Total voor de overname van Richards Bay Coal Terminal, ’s werelds grootste kolenmijn, voor een bedrag van 262 miljoen dollar. Die prijs lag negentien procent lager dan de bedrijven een jaar eerder hadden afgesproken. De kolenprijzen zijn in de tussentijd echter met meer dan twintig procent gekelderd, waardoor de oorspronkelijke overnameprijs niet meer reëel was. Het gewonnen steenkool gaat voornamelijk naar India en China.

Frisdrankenfabrikant Coca Cola meldt dat het inmiddels al 94 procent van het water dat in de in 2014 verkochte frisdranken zit, heeft gecompenseerd. Het bedrijf verwacht de laatste zes procent ook nog te halen en zou naar eigen zeggen daarmee het eerste voedingsmiddelenbedrijf zijn dat waterneutraal produceert.

China kondigt grootschalige investeringsplannen aan in kerncentrales. Zo heeft de provincie Sichuan in zuidwest China de sector kernenergie opengesteld voor private investeringen. Dit biedt kansen voor onder meer producenten van kerncentrales, leveranciers van onderdelen en kennisinstellingen.

Volgens TNO zijn grootschalige praktijkexperimenten in de elektriciteitsvoorziening hard nodig om op betrouwbare wijze en tegen aanvaardbare kosten de overgang te maken naar een duurzaam systeem. Netbeheerders, stroomproducenten, zakelijke energiegebruikers en consumenten kunnen volgens het onderzoeksbureau hierin oplossingen ontwikkelen voor het verwerken van de plotselinge schommelingen in vraag en aanbod, die het gevolg zijn van de verduurzaming.

Nederland en Mexico gaan nauwer samenwerken op het gebied van energie. Een speciale energiediplomaat op de Nederlandse ambassade in Mexico Stad gaat met Mexico gezamenlijke activiteiten opzetten en het Nederlandse bedrijfsleven helpen met opdrachten.

De twee Offshore High Voltage Stations (OHVS platforms) zijn succesvol geïnstalleerd in het Gemini windpark, dat gebouwd wordt op 85 kilometer ten noorden van de Groningse kust.

Ook zijn inmiddels tachtig fundaties voor de windmolens geplaatst. De aanleg van het windpark ligt hiermee op schema.

UTILITIES 9 nr. 6 - oktober 2015

Energie In de gebouwde omgeving en ook bij

infraprojecten wordt al vaker gewerkt met prestatiecontracten. In de industrie is deze manier van samenwerken nog redelijk nieuw. Het prestatiecontract dat zuivelproducent FrieslandCampina afsloot met engineering en services onderneming Bilfinger Efficiency kan wel eens als voorbeeld dienen voor de industrie. De beloning van Bilfinger is namelijk rechtstreeks verbonden met de besparing die het bedrijf in de utilities-voorzieningen van FrieslandCampina behaalt.

Prestatiecontract bespaart energie FrieslandCampina FrieslandCampina en Bilfinger Efficiency zijn sinds kort een strategisch partnerschap aangegaan. De organisaties gaan onder meer op groepsniveau nauw samenwerken en er wordt een basis gelegd om gezamenlijk duurzame doelstellingen te verwezenlijken, zoals een reductie van de CO2-uitstoot met veertig kiloton en verlaging van het energie en waterverbruik. FrieslandCampina realiseert hiermee een energiebesparing van minimaal zes procent per productielocatie.

Het komt vaker voor dat commerciele partijen de utilities-voorzieningen

Efficiency en zijn zusterbedrijf adviesen ingenieursbureau Tebodin om de energieprestaties te verbeteren schuilt in de beloning, die bestaat uit een deel van de behaalde netto besparing. Bilfinger Efficiency is de partner met wie FrieslandCampina het contract heeft afgesloten en zij is de programma-manager en eindverantwoordelijk voor het projectresultaat. Tebodin levert de expertise op het gebied van energiebesparing, engineering, inkoop, project en constructiemanagement.

Ruben Boere is projectmanager bij Bilfinger Efficiency: ‘We hebben in

Met het prestatiecontract dat FrieslandCampina aanbood, blijft het eigendom en beheer van de utilities-installaties in handen van de zuivelproducent. van bedrijven overnemen. In dat geval wordt de dienstverlener volledig eigenaar van de kapitaalgoederen en spreekt men een leveringscontract af. Met het prestatiecontract dat FrieslandCampina aan de markt aanbood, blijft het eigendom, beheer en onderhoud van de utilitiesinstallaties in handen van de zuivelproducent. De prikkel voor Bilfinger 10 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

principe geen einddatum van het contract afgesproken. Zolang we besparingspotentie binnen de utilities van FrieslandCampina kunnen vinden en daar een sluitende businesscase voor kunnen maken, gaan we door.

We starten de samenwerking in ieder geval met het project ENCORE (Energy Consumption Reduction and Efficiency). In de eerste fase van dit

project stellen we maatregelen op en passen deze toe om de energieefficiëntie op vijftien productielocaties in Nederland en daarbuiten te verbeteren.’

Duurzame energie De doelstelling van FrieslandCampina is helder: het bedrijf streeft naar klimaatneutrale groei en spant zich zoveel mogelijk in om ervoor te zorgen dat het energiegebruik en daarmee de emissie van broeikasgassen voor 2020 gelijk blijft of afneemt ten opzichte van 2010. Deze zogenaamde groeistrategie Route2020 reikt tot vér in de keten. Tim Schröder, procurement manager bij FrieslandCampina geeft een kort overzicht van de inspanningen die het bedrijf heeft gedaan om zijn ecologische voetafdruk te verkleinen. ‘Wij zijn een onderneming in het bezit van een coöperatie, wat wil zeggen dat onze boeren eigenaar zijn van de onderneming. Bij die ledenmelkveehouders begint de keten en gezamenlijk hebben we uitgesproken te streven naar een duurzame melkveehouderij. Veel melkveehouders hebben dan ook eigen zonnepanelen, windmolens of mestvergistingsinstallaties en wij kopen de groencerti-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

ficaten rechtstreeks bij hen om zo onze gebouwen en productielocaties van duurzame elektriciteit te voorzien. Daarnaast zetten we in op de verduurzaming van aardgas door de toepassing van pyrolyseolie, biogas en biomassa. We hebben ook nog een windpark geadopteerd en onderzoeken de mogelijkheid om windturbines te plaatsen bij enkele productievestigingen.’

Energiebesparing Dat de inspanningen resultaat hebben, blijkt wel uit het feit dat in 2015 de mijlpaal wordt gehaald dat FrieslandCampina in Nederland honderd procent groene stroom gebruikt. Maar zoals de recente overeenkomst met Bilfinger laat zien, stoppen daarmee niet de inspanningen in verduurzaming en energiebesparing. Schröder: ‘We kunnen er niet omheen dat onze processen energie vergen. De afdeling procu-

rement neemt zorgvuldige overwegingen tussen kostenoptimalisatie en klimaatimpact, maar we hebben nu eenmaal stoom nodig in de productie, net als koeling, perslucht en warm water. We kunnen helaas niet alles afdekken met groen gas omdat de voorraden daarvoor nu eenmaal niet toereikend zijn. En om eerlijk te zijn, zijn de prijzen ook nog niet concurrerend genoeg. De meeste winst ligt dan ook in het vermijden van energieconsumptie en in de productieomgeving hebben we daar al stappen in genomen. We denken echter dat er meer winst is te behalen en daarom schreven we begin dit jaar een tender uit voor een energiebesparingspartnership voor de utilities van vijftien van onze productielocaties. We hebben bewust gekozen om te beginnen bij de utilities omdat dat een redelijk afgeschermd gebied is dat je wat eenvoudiger kunt losknippen. Hoe je het ook wendt of keert

zijn utilities niet de core business van FrieslandCampina. Het is volgens ons dan ook verstandig om een derde partij te vragen zijn expertise, innovatiekracht en financieringsmiddelen in te zetten om het besparingspotentieel zo goed mogelijk uit te nutten. Voordat we deze stap namen, zetten we eerst een stuurgroep op die bestond uit een doorsnee van de interne klanten, dat wil zeggen mensen uit de productieomgeving, maar ook utilitiesexperts. Zij kozen uiteindelijk voor deze contractvorm waarin beheer en onderhoud van de installaties nog steeds door onze eigen mensen wordt uitgevoerd, maar waar wel ruimte komt voor directe verbeteringen. We kopen dus als het ware energiebesparing. We gaan daarbij wel uit van de bestaande situatie. De optimalisatie moet met name tot stand komen door verbeteringen in de isolatie, hergebruik van restwarmte of bijvoorbeeld UTILITIES 11 nr. 6 - oktober 2015

vervanging van verlichting door een energiezuinige variant. Uiteraard hebben we zelf ook een beeld waar de besparingspotentie ligt, maar we gaan ervan uit dat Bilfinger mogelijkheden ziet en zijn expertise inzet om sprongen te kunnen maken.’

Partners Schröder: ‘Na een zorgvuldige selectieronde zijn we uiteindelijk in zee gegaan met Bilfinger.

Voor Bilfinger bood het een mooie gelegenheid om voet aan de grond te krijgen in Nederland. Maar het bedrijf heeft ook een goede visie op energie-efficiency. Wat ook meespeelde in de overweging was dat Bilfinger geen eigen apparatuur levert. Daarmee voorkom je dat er straks ineens allerlei apparatuur van leverancier X in je installaties zijn terug te vinden, waarmee je je afhankelijkheid vergroot.

Het is daarbij bovendien nog maar de vraag of zo’n oplossing de beste is.

Bilfinger kan dus geheel onafhankelijk adviseren.

Het is altijd al het uitgangspunt geweest om als volledige partners samen te werken, omdat je daarmee een duurzame samenwerking krijgt.

De winst voor Bilfinger Efficiency is dat ze niet alleen advies geeft over besparingsmogelijkheden, maar deze ook mag uitvoeren, wat uiteindelijk leidt tot een interessantere business case. Bij ons ontstaat de situatie dat de baten voor de kosten uitgaan, terwijl we trouw blijven aan onze duurzaamheidsambities. Voor beide is het interessant dat we niet blijven hangen in mooie verbeterplannen, maar dat die ook daadwerkelijk moeten worden doorgevoerd om de beloning te krijgen. In die zin liggen de besparingspercentages keihard vast in prestatie-indicatoren.

Natuurlijk is het de eerste keer dat we een dergelijke verbintenis aangaan en de partijen zullen even aan elkaar moeten wennen, maar er is hier volgens ons echt sprake van een winwin-situatie.’

Besparingspotentieel Die mening is ook Stef Clevers toegedaan. Clevers is manager engineering industrial & energy bij Tebodin. ‘We 12 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

hebben inmiddels de eerste sites bezocht en we zien zeker besparingspotentieel. Maar we zitten nog in de eerste fase van een vijffasen plan, dus we hebben nog even te gaan. Er ligt in ieder geval een mooi contract dat de basis legt voor een duurzame samenwerking. In de eerste fase nemen we de tijd om sites te bezoeken, mensen te enthousiasmeren, uit te leggen wat we gaan doen en verwachtingen naar elkaar uit te spreken. Het is tenslotte de bedoeling om samen te werken met de mensen van FrieslandCampina, dus dan moet je ze wel goed kennen. In de tweede fase, die we aanduiden als de identificatiefase, gaan we samen met specialisten rondkijken op de sites om te zien waar de verbeteringsmogelijkheden liggen. Hoewel we voornamelijk naar de utilities-systemen zullen kijken, zullen we het niet nalaten om ook de processen zo nu en dan mee te nemen. Soms ligt optimalisatie namelijk op het grensvlak van utility en proces. De eerste prioriteit ligt wel bij de stoomketels, koelmachines, persluchtinstallaties, waterbehandelingssystemen en afvalwaterbehandeling. En uiteraard kijken we ook naar de bijbehorende infrastructuur.

Lekkende condensatiepotten en verliezen in de persluchtleiding zullen we dus ook meten. Maar we kunnen ook aan productie vragen of het wel echt nodig is om perslucht op acht bar te

vormen. We hebben goede afspraken gemaakt over de verdeling van de kosten en opbrengsten. Vanaf het moment dat we een asset in gebruik nemen, kunnen we ongeveer de besparingen doorrekenen. Dat maakt het een stuk gemakkelijker om beslissingen te nemen op basis van een kostenbaten-analyse.’

Business case Boere vult aan: ‘We gaan echt als partners samenwerken, wat inhoudt dat we zowel de kosten als opbrengsten naar rato verdelen. Dat betekent in de praktijk dat we rekening houden met de actuele en toekomstige energieprijzen, maar ook dat we bijvoorbeeld de subsidie-inkomsten eerlijk verdelen.’

Als beide partijen het eens zijn met de business case gaat de vierde fase in en implementeert Tebodin de oplossing. ‘Eigenlijk zijn het kleine turn-key-projectjes’, vervolgt Clevers.

‘We regelen de vergunningen, sluiten contracten af met bijvoorbeeld technologieleveranciers en zorgen ervoor dat alles veilig en volgens de door FrieslandCampina gestelde procedures verloopt. Zo’n project kan binnen een maand worden opgeleverd, maar in sommige gevallen kan het ook wel anderhalf jaar duren. Ook hier kijkt FrieslandCampina mee om ervoor te zorgen dat de projecten zo min mogelijk overlast bezorgen in de rest

Het is altijd al het uitgangspunt geweest om als volledige partners samen te werken, omdat je daarmee een duurzame samenwerking krijgt. hebben, of dat vijf bar genoeg is. Als we voldoende hebben gezien, gaan we om de tafel zitten om de speerpunten te bepalen.’

Als de partners het eens zijn over de besparende maatregelen, moet de uitwerking van de business cases uiteindelijk de doorslag geven welke maatregel en welke niet wordt doorgevoerd. ‘Grote besparingen die relatief weinig investering vragen, krijgen voorrang op duurdere oplossingen’, zegt Clevers. ‘Toch hoeven de investeringskosten geen belemmering te

van de keten.’

De finale fase is eigenlijk the proof of the pudding: is de energiebesparing inderdaad gehaald. Clevers: ‘We krijgen een fee betaald per bespaarde kilojoule, dus moeten we wel kunnen aantonen dat die besparing daadwerkelijk is gehaald.’

Het mooie van deze overeenkomst is de klant geen risico loopt’, zegt Boere. ‘Bilfinger Efficiency zoekt naar besparingspotentie, neemt het projectmanagement voor zijn rekening en garandeert dat de investeringen

een besparing opleveren. Deze overeenkomst is gebaseerd op vertrouwen en transparantie. Dat wil zeggen dat FrieslandCampina altijd inzicht heeft in de voortgang van onze investeringen en lopende projecten en de rendementen ervan. Het uitgangspunt is om er gezamenlijk beter van te worden.’

Stoom en warmte In principe heeft het raamcontract dat de bedrijven afsloten geen tijdslimiet, maar aangezien het team van Tebodin vijftien sites moet langsgaan, zal het nog wel even duren voor de eerste resultaten merkbaar worden. Clevers: ‘We verwachten de komende anderhalf jaar nodig te hebben om bij alle sites het besparingstraject te beginnen. Zoals gezegd kunnen sommige verbeteringen in korte tijd worden gerealiseerd, met name op equipmentniveau. Bijvoorbeeld door een economizer in de rookgassen te

zetten of door frequentieregelaars op pompen aan te brengen. Met dat soort aanpassingen zijn soms rendementsverbeteringen tot vijftien procent te halen. Ik verwacht dan ook dat met name op het gebied van stoom en warmte snelle slagen zijn te maken, maar ik ben daar nog heel voorzichtig in omdat we nog aan het begin van het traject staan.’

Als Clevers dan toch met lijstjes bezig is, verwacht hij ook op het gebied van water en koeling wel wat slagen te kunnen maken. Of neem luchtbehandelingskasten. Men vergeet nog wel eens dat die ook behoorlijk wat energie vragen. Alleen al door dit soort systemen door te lichten, kom je vaak tot mooie besparingsopties.’

Of de samenwerking ooit nog kan worden uitgebreid naar de productieomgeving wil Schröder niet uitsluiten. ‘We willen eerst kijken hoe de huidige samenwerking bevalt, maar

we staan zeker open voor energieverbetervoorstellen in de kernprocessen. Ons doel is de productie van hoogwaardige zuivelproducten en als we dat kunnen bereiken met minder energie, is dat beter voor het milieu en de portemonnee. De utilities zijn nu onze eerste prioriteit, maar wie weet waar de samenwerking verder toe leidt.’

Boere: ‘De algemene aanpak en het businessmodel bij dit contract, kunnen we ook in andere bedrijven en bedrijfstakken toepassen. De gehele industrie kijkt op het moment naar manieren om energie te besparen en het milieu te ontlasten. Desondanks onderschatten veel bedrijven de energiebesparingspotentie in hun fabrieken en utilitiesvoorzieningen.

Wij kunnen ook die bedrijven helpen met het ontginnen van hun energiebesparingspotentieel, zonder dat ze daar zelf investeringen in hoeven doen.’ ■ UTILITIES 13 nr. 6 - oktober 2015

Energie Miljoenen consumenten en bedrijven in Europa

wekken hun eigen energie op via zonnepanelen, windmolens en warmtekrachtkoppelingen. Ook de industrie zoekt naar mogelijkheden om te besparen op de energierekening en tegelijk hun processen te verduurzamen. Netwerkbedrijf Alliander gaat nog een stap verder met de ontwikkeling van een nieuw energieconcept voor de toekomst De groene centrale, waarbij met duurzame stroom warmte- en of koude wordt gemaakt.

Groene centrale maakt warmte of koude van duurzame stroom

Het principe van De groene centrale is eenvoudig: duurzame energiebronnen worden gecombineerd zodat de energie ervan niet verloren gaat.

Eenvoudig gezegd wordt via zonnepanelen en windturbines opgewekte energie met behulp van warmtepompen omgezet in warmte- en of koude. Die warmte wordt uiteindelijk getransporteerd naar omliggende woningen, bedrijven of kantoorpanden. De groene centrale is een compleet energiesysteem dat klan14 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

ten voorziet van duurzame warmte, koude en ook elektriciteit uit hun omgeving.

Toekomstvaste oplossing Marcel de Nes Koedam, projectmanager bij Alliander, legt uit hoe het idee is ontstaan. ‘Vorig jaar ontwikkelden we een warmtenet in Nijmegen. Huizen worden er milieuvriendelijk verwarmd met restwarmte van de afvalenergiecentrale ARN. Een duurzaam initiatief,

maar het aanbod van afval neemt in de toekomst sterk af omdat de industrie steeds vaker de cradleto-cradle-filosofie adopteert. Elke grondstof en elk materiaal moet volledig kunnen worden hergebruikt zonder dat het zijn waarde verliest.’

Met het oog op de toekomst zocht Alliander naar een alternatieve oplossing om duurzame warmte en koude te kunnen aanbieden. De oplossing werd gevonden in het combineren van zon en wind. De Nes Koedam: ‘In Nederland denken we vaak ‘of-of’. We investeren in windenergie óf zonnepanelen, in biogas óf een warmtepomp. Zo zijn de subsidiestromen ook ingericht. Toch blijkt dat de combinatie van duurzame bronnen interessant is. Het is bijvoorbeeld zo dat slechts drie procent van de tijd tegelijkertijd de wind hard waait en de zon fel schijnt.

Door windenergie en zonne-energie op één locatie te combineren, kunnen we gebruikmaken van dezelfde kabel en is de energielevering stabieler en goedkoper.’

Waarde De combinatie van duurzame energiebronnen maken het concept bijzonder. Marcel: “Het ver-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

groot vooral de betrouwbaarheid van de energielevering. Het aanbod van zon en wind blijft nu eenmaal lastig te voorspellen. Is er tijdelijk meer aanbod dan vraag, dan slaan we de energie op in buffers in de centrale.

Zo wordt een constante levering van energie gewaarborgd naar de gebruikers.”

De groene centrale is niet alleen technisch een slim energieconcept, het is ook financieel rendabel. Energie van de centrale kan namelijk verhandeld worden op de Amsterdam Power Exchange (APX).

En overcapaciteit van elektriciteit in de omgeving kan direct omgezet worden in warmte- of koude, dat wordt opgeslagen om op een later moment te gebruiken. De Nes Koedam: ‘Bovendien is het aanleggen van De groene centrale kostenefficiënt. Voor het lokale transport van elektriciteit, warmte of koude

kunnen we gebruikmaken van één infrastructuur. Er zijn minder componenten nodig, zoals inverters voor zon, transformatoren, regelaars en beveiligingen, doordat apparatuur van windmolens slim kan worden gecombineerd met die van zonnepanelen. Ook hoeven netbeheerders geen investeringen te doen om het energienet te verzwaren, omdat een groot deel van de opgewekte energie via warmte- en of koude wordt getransporteerd in plaats van elektriciteitskabels. Kortom, De groene centrale biedt een win-winsituatie voor de initiatiefnemers, netbeheerders en de maatschappij.’

Bekroond idee Het idee van De groene centrale werd vorig jaar voor het eerst gepresenteerd tijdens de Green Dutch Building Week 2014. Daar werd het concept omarmd door experts en bekroond

met een prijs van 180.000,- euro.

Met dit bedrag is het concept verder doorontwikkeld en zijn stappen gezet voor de realisatie van een centrale in het Nijmeegse industrieterrein de Grift. Op dit industrieterrein worden vier windmolens geplaatst met een totaal vermogen van tien megawatt en in de toekomst een zonneweide van zo’n acht megawatt.

Het plan is er om warmte te leveren aan woningen, kantoren en industriele bedrijven in Nijmegen. Stichting Wiek-II en Alliander onderzoeken of het concept technisch en economisch haalbaar is op deze locatie.

Ook de mogelijkheden op andere industriegebieden en bij energieintensieve sectoren, zoals ziekenhuizen, worden onderzocht. De groene centrale biedt volop kansen om de energievoorziening in de toekomst betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam te houden. ■ UTILITIES 15 nr. 6 - oktober 2015

[Schr

ijf u n

Datum: 18|02|2015

THEMA: INDUSTRIEWATER IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Industriewater in de circulaire economie De waterkwaliteit staat steeds meer onder druk door medicijnresten en bestrijdingsmiddelen. Bovendien zorgt de klimaatverandering voor waterstress in een aantal gebieden, ook in Nederland.

Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat duurzaam gebruik van utilities zoals industrieen afvalwater de concurrentieverhoudingen soms overstijgt. We laten zien dat ketenintegratie en publiek/private-samenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie.

Hou uw agenda vrij op 18 februari 2016

DOELGROEP

• Beslissers en geïnteresseerden uit de (proces-) waterintensieve industrie • Managers uit de Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas-industrie

Water Innovator of the Year 2016

Tijdens Watervisie wordt de Water Innovator of the Year 2016 verkozen. Een Water Innovator is een bedrijf, organisatie of een persoon die/dat het afgelopen jaar een innovatieve technologie of methodiek heeft ontwikkeld die een grote invloed kan hebben op efficiënter en rationeel watergebruik in Nederland en mogelijk internationaal.

www.watervisie.com

u in]

]

technologie Japanse vouwkunst verbetert rendement zonnecellen Normaal gesproken vangt een zonnecel niet de gehele dag al het zonlicht op. Een gemotoriseerde zonnerichter kan dit probleem oplossen. Maar zo’n apparaat is niet alleen kostbaar, maar ook redelijk zwaar, waardoor ze niet op daken kunnen worden ingezet. Een onderzoeker van de Universiteit van Michigan besloot samen te werken met een docent aan de hogeschool voor de kunsten om dunne film zonnecellen zodanig te bewerken dat ze de hele dag zonlicht kunnen opvangen. De docent

gebruikte zijn kennis over de Japanse vouwkunst kirigami om de cellen met behulp van een lasersnijder een soort 3D wafelpatroon te geven. Het patroon heeft nog het meeste weg van strekmetaal. Door aan de einden van het folie te trekken, verandert de hoek van het materiaal waardoor het kan worden aangepast aan de stand van de zon. Men gebruikte daarvoor dunne, flexibele gallium arsenide cellen die een eenvoudig 2D patroon van kleine sneetjes kreeg.

Door druk uit te oefenen aan de

zijkant ontstaat echter het gewenste 3D-patroon dat kan worden Het resultaat is hoopgevend: het rendement van de folie nam met dertig procent toe, waar dat met een traditionele solar tracker veertig procent is. De methode is niet alleen goedkoper, maar bovendien ook veel lichter, zodat ook zonnecellen op daken van huizen kunnen worden uitgerust met een mechanische zonnerichter. Er is echter ook één nadeel: de ruimte die een zonnecel inneemt wordt veel groter. Daarbij komt dat er nog weinig bekend is over het gedrag van het materiaal buiten het laboratorium. Hoe vaak kan het worden uitgerekt voordat het breekt bijvoorbeeld en hoe zorg je ervoor dat het materiaal de juiste hoek krijgt? Het bewijs is geleverd dat het mogelijk is, maar het zal nog even duren voordat een marktrijp product verschijnt.

Zeewater ontzilten met behulp van duurzame energie Een particulier op de Maagdeneilanden maakt als eerste gebruik van een nieuwe, duurzame ontziltingsoplossing die zeewater verandert in zoet water. Door omgekeerde osmose te koppelen aan een systeem dat fluctuerende duurzame energiestromen kan bufferen, kan het Nederlandse bedrijf Elemental Watermakers dagelijks 12.500 liter zoetwater maken van zeewater.

De meest gebruikte en meest energie-efficiënte oplossing voor het ontzilten van zeewater is omgekeerde osmose. Enige nadeel van RO is dat er een constante druk moet worden opgebouwd om het zeewater door de membranen te persen, wat aardig wat energie kost. Het zou ideaal zijn als er duurzame energie kan worden ingezet voor dit proces, maar de output van wind- en zonne-energie fluctueert

nogal. Tot nog toe was de enige oplossing om batterijen te gebruiken als energiebuffer, maar batterijen zijn vooralsnog redelijk duur.

Elemental Water Maker, opgericht door twee ingenieurs van de TU Delft en onderdeel van de incubator YES! Delft, gebruiken de zwaartekracht om druk op te bouwen.

Basisidee is om het zoute zeewater met een door duurzame energie aangedreven pomp op een heuvel te pompen om zo voldoende druk op te bouwen voor het RO-proces. Enige uitdaging is dat er normaal gesproken een redelijk groot hoogteverschil nodig is om de voor RO benodigde druk te krijgen. De innovatieve ondernemers hebben dit probleem opgelost door de druk die ontstaat door het ophopen van het zout weer te gebruiken om extra druk aan de

voorkant op te bouwen. Bijkomend voordeel is dat door die gebruikte techniek de installatie ook weinig last heeft van scaling, waardoor minder onderhoud nodig is. Indien nodig kan het zeewater aan de voorkant nog worden gefiltreerd en het zoete water zou eventueel kunnen worden nabehandeld. In het geval van de Maagdeneilanden wordt gebruik gemaakt van een mediafilter en cartridge-filters voor de voorfiltratie.

De oplossing is schaalbaar van een paar duizend liter water per dag tot meer dan één miljoen. De businesscase is uiteindelijk afhankelijk van de lokale toegang tot schoon water en de lokale energiekosten. In het geval van de Maagdeneilanden is de terugverdientijd volgens managing director Sid Vollebregt van Elemental Water Maker zo’n vijf jaar.

UTILITIES 17 nr. 6 - oktober 2015

Energie 2015 Energie is hĂŠt jaarlijkse ijkpunt voor

professionals om de balans op te maken op het gebied van energie. Drie dagen lang komt alles en iedereen op het gebied van energiebesparing en duurzame energieopwekking samen voor het grootste live energieplatform van Nederland. De juiste,energiebewuste keuzes kunnen uw bedrijf veel opleveren. Op Energie ervaart u de wereld aan mogelijkheden. Bekijk de nieuwste oplossingen van dichtbij, neem deel aan interactieve lezingen en live demonstraties en doe waardevolle contacten op.

ET = Energie Theater PZ = Parade Zaal BZ = Bosch Zaal

Deelnemerslijst Energie 2015 Naam

Standnummer

A ABB 01.F011 ABL SURSUM 01.F037 ABN AMRO ET ACR Klimaat B.V. 05.E036 ADRA 02.C013 Adurolight 04.E030 Aerocompact 02.B021 Airview Luchtbehandeling B.V. 05.C024 Albrand B.V. 05.A025 Alfen / MisterGreen Products PZ AliusEnergy 03.D067 AL-KO Luchttechniek 05.D014 Allego 01.E020 Alliander PZ Allmotive 01.A051 Alphabet 01.B010 Anode Energie 03.E010 APPM PZ Aquaco B.V. 05.D010 Atal B.V. 05.E011 Atechpro 03.B047 Atonex B.V. 03.D087 Audi 01.E038 Autarco B.V. 03.B038 Autoleasewereld 01.F015 AvEPA - Associatie van Energie Prestatie Adviseurs 03.G041 Avf Water 05.C034 AWB 05.D026 AWTI ET B B&B Humidification 05.B031 Baden-WĂźrttemberg Int. 01.D020 Bals Nederland 01.F029 BaOpt Benelux B.V. 05.D017 Betec Controls B.V. 05.B004 Beter Benutten 01.E030 Bio Energie Op Maat 05.B055 BKS Verkoop en a

18 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

dvies B.V. 05.D052 BMW Group NL 01.B010 BodemenergieNL 03.B044 Bosch 01.E051 Bosch & Van Rijn 03.D005 Bouw & Aanbesteding 04.C010 Bouwaktua 04.C010 BouwBelang 04.C010 Brinck Meettechniek 03.E002 Bringo Electric Vehicles 01.A044 Brink Climate Systems 04.B020 btwteruggaafzonnepanelen.nl 03.G040 Burgerhout 04.E024 BUVA 05.D002 BWT Nederland 05.D035 BYD 01.D034 C Calvin InMotion Camfil BV Carbomat NL Celsius Benelux Chiko Solar Cleantron Climarad Climasol Int. B.V. Cobouw Cofely Nederland N.V. Condair Cumulus Nederland B.V. D Daikin Airconditioning Netherlands B.V. De Architect De Groene Stroomfabriek De Hoeve Multipower De Telegraaf Rhijnvis Media Delto B.V. DencoHappel DMEGC DNVGL

01.C044 05.E002 03.D060 05.B022 03.D087 01.A004 05.C011 04.C023 04.C010 PZ 05.B021 05.E018

05.C009 04.C010 03.C054 02.D030 04.C010 03.F032 04.C016 03.C026 PZ

DRAABE Luchtbevochtiging Dreizler Benelux B.V. DUCO Ventilation & Sun Control Dutch Heatpump Solutions Dutch Solar Systems Duvama DWA E Eagle Energy Ebbon-Dacs ECN Eco Steam and Heating Solutions ECOdrive Econnetic Ecotap Elco Burners B.V. Electric Motorcycles Nederland Electrive.com Electro Drive B.V. Electrocar Elka Air B.V. Emco EMOSS B.V. Endress+Hauser B.V. Eneco Energiegids Energiemedia: EnergieBusiness en EnergieVastgoed Energiemissie B.V. Energie-opslag.nl Energieteam EnergQ Energy Circle Energy Technology Services (E.T.S.) Enexis Enphase Energy Ensoc Magazine

05.B039 05.E051 05.A014 05.A048 02.C006 03.F036 ET

03.A006 01.E048 ET 05.D044 01.E052 03.B009 01.E010 05.E045 01.D035 04.C010 05.E010 01.A037 05.A002 01.B036 01.A026 05.D048 BZ 04.C010

04.C010 03.A004 03.D072 03.G027 ET ET 05.E055 01.E014 03.D068 04.C010

EPRO Consult B.V. ESNL ESTG E-Trucks Europe ETU Software GmbH European Network for Environmental Professionals (ENEP) Europese Commissie EV Company EXASUN Exposanten- en perslounge F F&B specialisten in Energie & Milieu F&S Solar Systems B.V. FedEC Financieel Dagblad Media Planet Fischer Benelux FLAMCO FlatFix / ClickFit FluxEnergie.nl FME Formule E-Team Fortes Import Agency & District Energy syst.

Fronius Int. GmbH Fudura Fullriver Europe G G2 Energy Gascon Engineering B.V. GasNed B.V. Gawalo Gemeente Deventer Geo Holland Getec Benelux B.V. Geveke Besturingstech.

Global-E-systems Gobike Green Design

ET BZ 03.D068 01.A036 03.C084

ET PZ 01.E002 03.A008 02.D036

03.F038 02.D007 03.F034 04.C010 03.C036 03.D035 03.D068 ET ET / BZ ET 05.B010 03.A021 01.E014 03.A027

02.C004 05.C037 03.D061 04.C010 BZ 03.A039 05.E052 05.B028 04.D010 01.D046 04.B025

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Greenflux 01.F023 Greening Energy Lease Solutions B.V. 05.D030 Groen Gas Nederland 01.E033 H Hanwel Environment and Energy B.V. 05.C058 has.to.be 01.A008 Hogeschool v. Amsterdam ET Holland Solar 02.C011 Home-NRG 03.A021 HRsolar 04.B010 HSF 03.D035 Huismerk Energie N.V. 03.C054 HygroTemp B.V. 05.A011 I IBC Solar 03.A010 iMaintain 04.C010 Industrial Energy Experts ET Industrie lounge 05.E042 Industrie Magazine 04.C010 INNAX GEBOUW & OMGEVING 03.F035 Installatie & Bouw 04.C010 Installatie Journaal 04.C010 Installatietotaal 04.C010 Intergas Verwarming B.V. 05.D018 Inventum 04.B017 IPO BZ I-Real 03.C002 iRoutes - Mobility Solution 01.A002 IsoBouw Systems 03.C020 Isolatie.com B.V. 03.F014 Isolatiebedrijf Pluimers 03.F019 Isolatiebedrijf van Waas 03.F020 Isovlas Oisterwijk B.V. 03.F011 ista Nederland 03.D013 IVA Driebergen 01.C056 / 01.F030 J JA Solar 03.D068 Jaga Nederland B.V. 04.A014 K Kamstrup Kara Energy B.V. Kia Motors Nederland Kieback&Peter Nederland BV Kingspan Insulation B.V. KSB Nederland B.V. KTC-Nederland kWh People

03.E012 03.B059 01.F024 05.A026 03.F010 05.B016 05.B017 03.B033

L Last Mile Solutions LED Magazine LEDSGOGREENER Lek / Habo Less Energy B.V. Liander Libra Energy Lightway Nederland Logstor

01.E004 04.C010 04.E018 03.B040 04.B026 03.C013 03.C042 04.B029 05.B044

M Mastervolt B.V. Mennekes

03.A028 01.D011

Milieudefensie 03.G034 Ministerie van BUZA 02.B024 Ministerie van EZ 02.B024 Ministerie van Infrastructuur & Milieu 02.B024 Mobile Green Energy Laadpunt EV’s hoofdentree ModiForce 01.B040 Moteo enjoy the ride 01.C040 MuoviTech 03.A040 MyBuilding prestatie 05.B035 N NBD-online.nl 04.C010 Nederland Eled 05.A033 Nederland Elektrisch ET Nederlands Platform Warmtepompen (NPW) 05.D011 Nefit 04.D022 NEHO Speciaal Techniek B.V. 03.A038 NIBE 05.C014 Ninebot 01.D040 Ningbo Ulica Solar Science & Technology Co., Ltd 03.F043 Nissan 01.F010 NKL - Nationaal Kennisplatform Laadinfrastructuur 01.F019 Numan & Kant 05.E032 NWEA ET O Olandia Park Open Universiteit OptiVolt Systems

04.A015 02.B002 04.D028

P Panasonic 05.A048 Passiefbouwblok 03.D021 Pebble Green Systems 02.B010 Pellets Unique 03.B055 Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn ET Petrochem 04.C010 Peutz B.V. 03.F030 PHOE - Opleidingen in Energie 03.F038 Pilzecker Industrie B.V. 03.F023 PON 01.E038 Poujoulat B.V. 03.C088 PowerOak 02.D003 Priva 03.F028 Provincie Noord-Brabant 01.B026 PT Industrieel Man. 04.C010 Putman Installatietechniek05.E008 PXA Nederland 03.F015 Q QIES B.V. Qonnex R Recticel Insulation Registratie Test & Drive LEV Registratie Test & Drive snel parcours Renault Renusol GmbH

02.D034 03.D002

04.A022 01.C056 01.F030 01.F040 03.D041

Rescoop BZ RIHO Climate Systems 04.E010 Rijkdsdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) 02.B024 Rijksoverheid 02.B024 Rijkswaterstaat 02.B024 Rofianda Consultancy B.V.04.D032 Rolande LNG 01.B039 Roofclix 03.D025 R”ssel Nederland B.V. 05.C029 RSS NanoCoatings B.V. 02.D002 S Saia Burgess Controls 05.E031 Schone Winst / Biomassatechniek 03.A054 ScooterXpress 04.C010 Segway Nederland 01.A006 03.G020 Sensor BV Flir Distr.

Sharp Solar Benelux 03.A028 Shenzhen INVT Electric Co., Ltd. 03.C048 Shenzhen SOFARSOLAR Co.,Ltd. 02.B010 SMA 03.F074 Smargrids NL PZ Smart E-Mobility 04.C010 Solar Frontier Europe GmbH 03.A021 Solar Magazine 03.B035 Solarclarity BV 03.D082 SolarEdge Technologies 03.A016 Solar-Log?? - Solare Datensysteme GmbH 03.D045 SolarNRG 02.C022 SolarWorld AG 03.C070 Spirax Sarco Netherlands B.V. 05.C046 Spirotech 05.C028 Start Green Capital ET Stedin Meetbedrijf 03.D014 Stelrad B.V. 05.D029 Stichting KIEN PZ Stichting PassiefBouwen.nl 04.B036 Stichting Zonne-Energie Recycling Nederland 03.F074 Stint 01.A023 Stoomplatform 05.E055 Stulz Group B.V. 04.D003 Subvention 03.D036 Sun Solutions B.V. 03.D010 Sunbeam 03.C032 SunNed B.V. 03.D061 Switch2Solar 02.C005 T TecforRec Techcomlight B.V. Techneco Termokomfort Europe B.V. The Sustainables B.V. Theater Binnenklimaat Theater Duurzaam Theater Ecomobiel Theater PassiefBouwen Event Theater Rijksoverheid: Kennis en Financiering

01.F002 04.D023 04.D021 03.D029 02.B013 05.B002 03.F074 01.D010 04.A033

Theater Smart Metering & Data Thermaflex Isolatie B.V. Thermatras B.V. ThermoShield TimmerSelekt Groep TNO Tonzon Topsector Energie Total Traffic Radio Trikke Electric Vehicle Triple Solar Tritec TROX Nederland Trygga TU Delft TULiPPS B.V.

03.A002 03.D020 05.B034 03.G017 05.C010 ET 04.A025 ET ET Lopende reporter 01.D041 04.A019 03.A009 05.B011 01.B002 ET 03.F060

U UNETO VNI Universiteit Utrecht USEF Utilities

ET ET PZ 04.C010

V Van Beek Ingenieurs 03.F028 Van der Valk Solar Systems 03.D048 Van Hall Larenstein 02.B003 Van Wijnen Oost B.V. 05.A048 Veolia 05.B050 Vereniging DOET Carousselbar Vereniging Meetbedrijven Nederland (vmned) 03.D003 Vereniging voor Zonnekracht Centrales 02.C015 Victron Energy B.V. 03.A038 Viessmann Nederland b.v. 05.D045 Vindsubsidies.nl 03.F044 Vitotherm B.V. 05.C054 VNMI ET Voestalpine Sadef N.V. 03.F050 Volgroen B.V. 04.E029 Volkswagen 01.E038 W WallVision ET Watts Industries Belgium B.V.B.A. 05.B056 Webeasy 05.C023 Weijers Waalwijk 05.B040 Wes Wood Drying & Energy Systems B.V. 03.A047 Windenergie Magazine 04.C010 Wolf Energiesystemen 03.D030 WTH 04.C011 W rth Nederland b.v. 03.F047 X Xylem Water Solutions Nederland B.V. 05.B024 Z Zantingh B.V. Zero Motorcycles Zeversolar GmbH

05.D041 01.C052 03.A0

02.D009

UTILITIES 19 nr. 6 - oktober 2015

Stoom

Solar Biomassa Geothermie

0 3 0 05 4

(Smart)HALLEN Metering & Data

Industrie (processing)

01

02

Energielabel & Advies Isolatie

(Smart) Metering & Data

Stoom

Solar

Industrie (process

Biomassa

Verlichting

Geothermie

Passief Bouwen Event

Energielabel & Advies

Test & Drive Parcours Automotive Isolatie naar de openbare weg

Binnenklimaat

Theater Rijks Kennis en Fin

Verlichting Passief Bouwen Event Binnenklimaat

HAL 02

F024

D040

D046

D047D041D035 C048 C044 C040

Light Electric Vehicles (LEV) B026

B010

Stadsdistributie A026

B006

B004

A036

Seminars Vakbeurs Ecomobiel

A051

A037

A023

A004

A008

A059

C0 C0 15 13

A020 B008

A044

Test & Drive Parcours 1, 2 en driewielers (LEV)

B021

D011

C022

B01

D002

Theater

B040 B036

20 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

E010 F011 F015

E033 D020

B039

C022

B024

Laden & InfrastructuurD028 C052

C056

HAL 01

F029

A006

E051

Automotive

Catering

E030

E020 D034

Stadsdistributie

F037

E038

E052 E048

D0 D030 34

B002

Light Electric Vehicles (LEV)

E014 F023 F019

Laden & Infrastructuur

F002

F010

E002 E004

F030

F040

B015

D036

Automotive

A002

Seminars Vakbeurs Energie

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Entree Ecomobi

HAL 05

D002

D012

D010

C010

D017 D011 C014

B034 B028

A048

C011 B016

B0 B031 35

B039

C009

B022

B010

B021 B017

B011

A0 02

A014

B036

B026

Duurzaam Theater

F060

A020

D072

D060

A0 10

F0 32

F0 38

F034

F030

F035 D054

Isolatie Verlichting

F0 F0 15 11

F0 F0 23 19

D030

A0 43

B0 44

A040

B040

A039

C042

C036

D029

D0 D0 45 41

D0 D0 25 21

C026

D013

D014

C0 48

D035

C020

A0 38

A0 28

A016

A010

A034

A027

E0 02 D0 05

Binnenklimaat

D0 03 D0 02

C013

B038 B035 B0 33

Passief Bouwen Event

E010

D020

D010

C054

D048 D049

C032

D061

A044

C076

C070 B047

B055 A0 47

A0 48

D067

In

Energielabel & Advies

G0 G011 17 F0 F014 F010 20

F028

Solar

Geothermie

A019 A0 15

G027 F0 36

St

Biomassa

B011

G020

F0 F0 47 43 D068

B010

E012

A052

D002

C088 C084 D087 B059

C0 06 C0 05 C0 04 B0 02 B0 03

A054

B010

B013

21

C0 C0 C0 15 13 11

B015

4

C022

D082

F044

F050

D0 07 D003

D030

022

G0 40 G0 41 G0 37

(Smart) Metering & Data C010

A014

A025

HAL 03

C016 C011

B017

D036

AL 02

D010

B020

A022

E010 D003 E003

D023

D023 D021

D031

E018

D022

B025

D032

B029

eater Rijksoverheid: nnis en Financiering

E0 29 D0 28

D0 44

Passief Bouwen Theater

E024

E030

C019 D017

HAL 04

ie (processing)

Binnenklimaat Theater

A017 A011

A025

A033

5 ifty 4our events

B004

C029 C023

A026

A078

B044

E011

C040 C034

B040

B050

B056

C037

C028

D035 D029

B024

C058

D025 D045 D041 C0 C0 C0 54 50 46

D018

E031 D044

D048

D052

E027

D030

Stadsentree

E055 E051 E053 E045

E018 E010 E0 E002 08

E032

D014

E036

D026

Industrie Lounge

C024

E058 E052

A021

A009

B0 09 A0 08

B0 07 A0 06

C0 02

Smart metering & data Theater

A004

Automotive Laden & Infrastructuur

ntree comobiel

Hoofdentree

Light Electric Vehicles (LEV) Stadsdistributie

Energie Theater Dit is een impressie van de beurs. Wijzigingen onder voorbehoud

UTILITIES 21 nr. 6 - oktober 2015

product & oplossing Adiabatische luchtbevochtiger De Condair DL is een adiabatische luchtbevochtiger met honderd procent hygienegarantie en lage operationele kosten. De vernieuwde versie levert een nog betere bevochtigingsprestaties en nog lagere energie- en onderhoudskosten.

Onafhankelijke instituten hebben voor de DL een honderd procent hygiënecertificaat afgegeven. Hierdoor is de adiabatische luchtbevochtiger veilig toe te passen: zelfs in verpleeg- en ziekenhuizen.

Met het hybride ontwerp dat bestaat uit een lagedrukpomp, verstuivers en een keramieken naverdampingssectie, heeft de DL het laagst elektrisch vermogen in de markt. Tevens wordt er weinig kostbaar osmosewater verspild. Met een spoelwateraandeel van maximaal vijf procent is de DL zeer efficiënt.

Naast een besparing op exploitatiekosten, worden al bij het selecteren van een luchtbehandelingskast de kosten in acht genomen. Met een inbouwlengte vanaf zeshonderd millimeter kan de bevochtigingssectie aanzienlijk korter worden gehouden dan bij een hogedruk bevochtigingsvariant. De keramische platen zorgen voor een volledig aerosolvrije luchtstroom na de sectie waardoor een druppelvanger overbodig wordt. Bezoek Condair op vakbeurs Energie 015 op standnummer 05.B021 www.condair.nl

Warmte/koude meters De nieuwe generatie Ultrasone warmtemeter Sensus Pollustat kan nu ook worden voorzien van een permanente netvoeding. Tevens is de meter optioneel uit te rusten met een communicatiemodule die voldoet aan het MODbus-protocol en dus bij uitstek geschikt is voor toepassingen waarbij de meetwaarden uit de meter moeten worden gebruikt in de klimaatregeling.

Naast de bekabelde communicatie is de draadloze Sensus RF module

beschikbaar waarin zowel het Sensus RF protocol als het OMS (WMbus) protocol aanwezig is. De Sensus Pollustat beschikt hiermee over alle gangbare communicatiefaciliteiten die universele toepassing mogelijk maken.

Telpulsen zijn standaard aanwezig via Mbus, Modbus en draadloze communicatie via optionele modules. Bezoek Brinck Meettechniek op vakbeurs Energie 2015 op standnummer E.002 www.brinck.nl

Warmtebeeldcamera’s De TiS Performance-serie van Fluke bestaat uit acht thermografische camera’s met uitstekende prestaties en specificaties voor een snelle en juiste diagnose.

De modellen verschillen van elkaar in thermische resolutie, meetbereik, nauwkeurigheid en functionaliteit. De TiS10 is het instapmodel met 80 x 60 pixels thermische resolutie en een vaste focus, waarmee u altijd scherpe warmtebeelden maakt vanaf 45 centimeter. De serie bevat diverse modellen met een handmatige focus, waarmee u objecten scherp kunt stellen vanaf een afstand van 15 centimeter. De TiS65 is het topmodel met een hoge thermische resolutie van 260 x 195 pixels. De TiS Performance-serie is compatibel met de gratis Fluke Connect Mobile App, waarmee u meetresultaten gemakkelijk kunt delen met uw collega’s of opdrachtgever. Via WiFi kunt u beelden opslaan in de Fluke Cloud. De meeste modellen beschikken over IR-Fusion-technologie, waarmee zichtbaar licht en infrarood samen worden gevoegd in een beeld-in-beeldmodus, waarmee objecten gemakkelijk zijn te herkennen. www.euro-index.nl.

22 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

Huur generator Energyst Rental Solutions heeft haar huurvloot uitgebreid met een groot aantal Caterpillar XQ275 EU3 generatoren. Deze generatoren voldoen aan de strengste ‘EU Stage 3a emission’ normen.

Om aan deze normen te voldoen heeft Energyst een nieuwe Caterpillar dieselmotor gebruikt waardoor het ontwerp van de generator compleet vernieuwd is. De generator is voorzien van de Caterpillar ‘key-switchable genset engine’ (50/60 Hz) die aan de ‘EU Stage 3a emission’ normen voldoet. De generatoren zijn compleet opgebouwd in een zwaar geïsoleerde behuizing waardoor de XQ275 EU3 superstil is.

De generatorsets zijn hierdoor breed inzetbaar in de meest gevoelige omge-

vingen zoals bij ziekenhuizen en in woonwijken. De afmetingen van de generator zijn 4308 (L)x 1500 (B) x 2421 (H) mm en met een geheel gevulde brandstoftank weegt de apparatuur 4670 kilo. De generator is uitgevoerd met hijsogen en vorkliftsleuven voor eenvoudig transport.

Verticaal draaiende dubbele deuren aan beide kanten maken de generator eenvoudig toegankelijk. De deur van het controlepaneel is voorzien van een raampje waardoor de basisfuncties af te lezen zijn zonder de deur te openen. De noodstop is aan de buitenkant van de omkasting gemonteerd voor optimale bereikbaarheid als de nood aan de man is. www.energyst.com

Realtime meetdata Grootverbruikers van energie hebben vaak onvoldoende inzicht in hun energieverbruik en/of -opbrengsten. Het is dan ook niet altijd even simpel om snel een overzicht te krijgen wanneer er veel energie verbruikt of opgewekt wordt.

Door gebruik te maken van I-Real’s RealM2M software is Liander nu in staat realtime meetdata aan te bieden aan grootverbruikers van energie. De klant kan zo zijn energieverbruik inzien.

Voor het automatisch binnenhalen van de gegevens levert I-Real een compleet modem. Deze wordt op verzoek van de grootverbruikers door de monteurs van Liander geïnstalleerd en aangesloten op een digitale meter. Dit zijn zowel verbruiks- als productiemeters. Iedere vijf minuten pushed het modem de verbruikswaarden naar de webservice van I-Real. Hierbij zijn meerdere eenheden mogelijk; onder andere vermogen, stroom, spanning en cos phi. www.i-real.nl

Steam Water Analysis Systems De kwaliteit van het water dat gebruikt wordt voor het genereren van stoom, moet binnen bepaalde analyseparameters blijven om corrosie tegen te gaan.

Water en stoomkwaliteit zijn belangrijke parameters voor een onderhoudsvrij stoomsysteem. Endress+Hauser biedt kant en klare Steam Water Analysis Systems(SWAS) als turn-key paneel oplossing voor het meten deze parameters.

Een efficiënt werkende ketel betekent optimalisatie van de investering, reduceren van storingen en minimaliseren van bedrijfskosten. De juiste instrumentatie is noodzakelijk om op een goede manier de efficiency te berekenen en te bewaken van bijvoorbeeld geproduceerde stoom, stoom gebruikt bij de ontgasser, ketelvoedingswater, condensaat warmteterugwinning, rookgastemperatuur, zuurstof en brandstoffen.

Een deel van deze genoemde meetpunten zijn verplicht en moeten speciale eisen voldoen voor de subsidieregeling SDE. Zoals energiedragers als stoom, thermische olie en warm water. Endress+Hauser kan u helpen de juiste meting hiervoor te selecteren. Endress+Hauser biedt verschillende mogelijkheden van lokale registratie en visualisatie tot en met cloud oplossingen voor wereldwijde beschikbaarheid van uw energie data.

Bezoek Endress+Hauser op de vakbeurs Energie 2015 www.nl.endress.com

Slimme drukregelaar Verwarmingsketel Verwarmingsketel Unical Modulex van Condair heeft een regelbereik van 1:39, een geluidsniveau van <49 dB(A)), afmetingen van <1,5 meter en een licht gewicht. Met het elementenconcept kan een tweede, back-up ketel achterwege blijven, waardppr tot dertig procent op de installatiekosten kan worden bespaard. De verwarmingsketel is beschikbaar in de capaciteiten van 80 tot 900 kilowatt.

De Unical Modulex is standaard geschikt voor buitenopstelling, zodat plaatsing op het dak eenvoudig te realiseren is. www.condair.nl

Warmtepomp Wolf Energiesystemen introduceert de split warmtepomp serie BWL-1S die kan worden gecombineerd met de woonhuisventilatie unit CWL-T300. Met de introductie van de hoog rendement warmteterugwinunit voor woningen betreedt Wolf een nieuw marktsegment. De unit kan volledig aangestuurd worden met de bedienmodule van de verwarmingsinstallatie, waarmee bijvoorbeeld ook de opbrengst van de zonnecollectoren kan worden uitgelezen. www.wolf-energiesystemen.nl

Energy monitoring Monitoren, analyseren en benchmarking van energie is een deel van de mogelijkheden die beschikbaar zijn in ieder Energy Monitoring Software (EMS). De betrouwbaarheid van de data in uw EMS wordt bepaald door de kwaliteit van uw brondata. Om deze kwaliteit te borgen is goed onderhoud en kalibratie noodzakelijk. Sinds 5 juni 2014 is de European Energy Efficiency Directive (EEED) van kracht. Grote bedrijven (omzet > 50 miljoen en meer dan 250 werknemers) zijn verplicht elke 4 jaar een energie efficiency audit te laten uitvoeren. De eerste moet uiterlijk op 5 december 2015 gereed zijn. www.nl.endress.com

UTILITIES 23 nr. 6 - oktober 2015

Utilities.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

acts

manuf

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer

We proudly celebrate a century of service, innovation and solutions. We are grateful to our loyal customers, who have made us who we are today. We would like to express our sincere gratitude for your continued support.

With knowledge and experience cultivated across a century, we foresee a bright and sustainable future. Tomorrow’s in sight. www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com

• De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

ENERGIE

UTILITIES 25 nr. 6 - oktober 2015

ENERGIE Het kostte wat moeite,maar het nieuwe gebouw

van Deloitte op de Amsterdamse Zuidas heeft een EPCwaarde van nul. Warmtepompen, een energiezuinig ontwerp, slimme verlichting en verwarming en heel veel zonnepanelen zorgen ervoor dat het gebouw evenveel energie oplevert als gebruikt.

Duurzaamste kantoor scoort nul op EPC-waarde Accountancy- en adviesbureau Deloitte wilde zijn locaties in Amstelveen en Amsterdam samenvoegen, maar geen van beide gebouwen was groot genoeg om alle medewerkers te huisvesten. Daar kwam bij dat veel van de bestaande kantoren verouderd waren en wat betreft indeling niet voldeden aan het nieuwe werken.

Na een uitgebreide inventarisatie bleef een nieuw gebouw als enige oplossing over, maar die moest dan wel uitblinken in duurzaamheid.

Uiteindelijk bereikten ontwikkelaar OVG, de gemeente Amsterdam en projectbureau Zuidas overeenstemming over de bouw van The Edge.

Het Engelse architectenbureau PLP Architecture tekende voor het ontwerp en kreeg de opdracht mee om duurzame keuzes te maken. Naast hoofdhuurder Deloitte, was ook advocaten- en notarissenkantoor AKD huurder van het eerste uur. Inmiddels hebben ook Henkel, Sandvik, Edelman, Salesforce en OVG zelf hun intrek genomen in The Edge.

Outstanding Het succes is mede te danken aan de open samenwerking tussen vastgoedontwikkelaar OVG Real Estate, aannemer G&S Bouw 26 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

en hoofdhuurders Deloitte en AKD. Gerben Kirchhoff werd door projectontwikkelaar OVG aangesteld als projectmanager en is daarmee mede verantwoordelijk voor het resultaat van de BREEAM-score van 98,36 procent. ‘Misschien het meest unieke aan dit project is de samenwerking tussen de betrokken partijen’, zegt Kirchhoff. ‘De meerkosten voor duurzame keuzes werden in een open dialoog zo eerlijk mogelijk verdeeld tussen de ontwikkelaar en de huurder. Deze laatste profiteert immers het meeste van energiebesparende oplossingen, terwijl de eerste met name investeert in de waarde van het gebouw. Beide partijen waren het met elkaar eens dat ze mikten op een zo hoog mogelijke score al was aan het begin van het traject nog niet duidelijk langs welke meetlat we die zouden leggen. Uiteindelijk kozen we voor de BREEAM-methodiek omdat die standaard internationaal bekend is en daarmee zouden in de toekomst ook eventuele buitenlandse investeerders en huurders kunnen worden aangetrokken. BREEAM kent diverse gradaties en aanvankelijk werd gemikt op een zogenaamde Excellent score. Toen die echter al vrij gemak-

kelijk werd gehaald, kwam al snel de Outstanding-score ter sprake.

Uiteindelijk werd de knoop doorgehakt om voor de hoogste score wereldwijd voor grootschalige kantoorontwikkelingen te gaan en ook die laatste procenten binnen te slepen.’

Doordat vanaf begin af aan werd gemikt op een zo hoog mogelijke BREEAM-score, kon de architect in de ontwerpfase al duurzame keuzes maken in de vorm en oriëntatie van het gebouw. Men koos voor zoveel glas als de oriëntatie van de gevel ten opzichte van de zon toeliet, grote vloervelden en een op het noorden gericht atrium zodat alle werkplekken voldoende daglicht krijgen. Aan de zonzijde wordt juist weinig licht en warmte doorgelaten zodat het gebouw in de zomer niet teveel hoeft worden gekoeld. Het atrium strekt zich uit over vijftien verdiepingen en vormt een natuurlijk afvoerkanaal voor de lucht uit de kantoren.

Daarmee wordt het atrium voornamelijk gekoeld en verwarmd met de secundaire lucht uit de kantoren, ook weer een duurzame ingreep. De warmte uit die lucht wordt bovenaan het atrium teruggewonnen via twee warmtewielen.

WKO Een warmte/koude-opslag (WKO) zorgt ervoor dat het veertigduizend vierkante meter grote vloeroppervlak van The Edge duurzaam wordt verwarmd en gekoeld.

Energiebedrijf Eneco tekende daarvoor een vijftien jaar durend contract met Deloitte en AKD. Eneco slaat de warmte uit het gebouw op in een waterbron in een zandvoerende laag onder het gebouw en gebruikt die warmte in de winter voor gebouwverwarming. Het bij het verwarmen van het gebouw afgekoelde water slaat men op in een andere bron onder het gebouw en kan worden gebruikt om het kantoorgebouw in de zomer te koelen. Kirchhoff: ‘De bronnen zitten op een diepte van 130 meter en de complete WKO-installatie had al de hoogst mogelijk efficiency doordat we kozen voor warmtepompen met de hoogst beschikbare rendementen.

Daar komt bij dat we een nieuw verdamperconcept hebben toegevoegd aan de WKO-installatie die het rendement van de installatie met nog eens met vijftien procent verhoogt.’

Energie Totaal Projecten (ETP) was verantwoordelijk voor de aanleg van het innovatieve systeem en blijft ver-

antwoordelijk voor het functioneren ervan. Marcel Klootwijk van ETP: ‘Omdat je geen vloeibaar koudemiddel in de compressor wilt, wordt het koudemiddel normaal gesproken extra gedroogd in een verdamper.

Doordat de warmteoverdracht naar gasvorming koudemiddel minder goed verloopt, gaat dit drogen ten koste van het rendement. Met de technologie die wij toepassen wordt het koudemiddel in twee stappen verdampt en vervolgens gedroogd, waardoor het proces efficiënter verloopt. Daarnaast wordt nog extra warmte teruggewonnen uit het koudemiddel en gebruikt voor de luchtbehandeling. Door deze aanpassingen is de warmtepomp vijftien procent efficiënter dan een standaard machine.’

Ook de bronnen zelf zijn met een innovatieve techniek bewerkt, zodat ze tijdens de exploitatiefase niet of nauwelijks hoeven worden onderhouden: Klootwijk: ‘Tijdens het boren krijg je zwevende klei- en slibdeeltjes in het boorwater. Dat is goed omdat die voor de stabiliteit van het boorgat zorgen. De deeltjes zijn echter ook een bron van vervuiling als het systeem in bedrijf is. Bij

traditionele WKO-systemen wordt de deeltjes daarom twee keer per jaar verwijderd door een grote hoeveelheid grondwater te spuien op het riool of het oppervlaktewater.

Wij gebruiken tijdens de aanleg van het systeem een techniek met hogedruk stikstof om de fijne deeltjes uit de bron te verwijderen. Hierdoor hoeft er gedurende de exploitatiefase van vijftien jaar geen grondwater meer in het riool te worden gestort.’

ETV blijft gedurende de looptijd van het Esco-contract verantwoordelijk voor het functioneren van de WKO. ‘Het bronsysteem is eerlijk gezegd niet zo heel spannend, dat werkt meestal wel. Daarbij heeft het energieverbruik van de bronpomp ook zo niet veel invloed op het totale energiegebruik. De warmtepomp is een veel crucialer deel van de installatie.

Die gebruikt tachtig procent van de energie en moet dus altijd optimaal functioneren. Om deze reden worden de prestaties van de installatie op afstand gemonitord.

Om de gevraagde, zeer hoge betrouwbaarheid te kunnen garanderen hebben we vrijwel alle reserveonderdelen van de installatie in het magazijn klaarligUTILITIES 27 nr. 6 - oktober 2015

gen. Voor noodgevallen staat er zelfs complete warmtepomp van 600 kilowatt in het magazijn paraat.’

Zonnepanelen De stroom voor de warmtepompen wordt voor een aanzienlijk deel geleverd door de 1.100 vierkante meter zonnepanelen op het dak van The Edge. Kirchhoff: ‘Naast panelen op het dak is de Zuidgevel van The Edge eveneens voorzien van zevenhonderd vierkante meter zonnepanelen. Om het gebouw volledig energieneutraal te maken, was echter meer duurzaam opgewekt elektrisch vermogen nodig. We kwamen uit op een EPC-score van circa 0,36 maar wilden op nul uitkomen. Nu was er een nieuwe EPC-richtlijn in ontwikkeling die ook duurzaam opgewekte energie op afstand meeneemt in de berekening van de EPC-waarde. De regelgeving was echter nog niet klaar en we hebben dus al doende de regels en voorwaarden vastgesteld in nauw overleg met partijen die zitting hadden in de werkgroep voor het opstellen van deze richtlijn. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen om additioneel te investeren in 4.100 vierkante meter zonnepanelen die worden geplaatst op gebouwen van de Universiteit (UvA) en de Hogeschool van Amsterdam (HvA). De studenten gebruiken nu de stroom van de zonnepanelen en The Edge kon zijn laatste puntjes binnenhalen om echt energieneutraal en zelfs energiepositief te zijn en zo de

hoogste score wereldwijd binnen te slepen. Het mooie is dat de HvA en de UvA netjes hun duurzame energieverbruik in hun jaarverslag kunnen zetten terwijl ze er niets voor hoefden te investeren.’

Slimme LED-verlichting Misschien wel een van de meest innovatieve technieken die in het gebouw wordt toegepast, is de LED-verlichting die wordt gevoed door een ethernetkabel. Om dit volledig nieuwe systeem operationeel te krijgen is een samenwerking opgetuigd tussen OVG, Deloitte en Philips. In combinatie met een uitgebreid netwerk van multisensoren wordt niet alleen het gebouw intelligent, maar kunnen gebruikers ook hun persoonlijke instellingen managen. Kirchhoff: ‘De technologie was zo nieuw dat OVG en Deloitte aan Philips de mogelijkheid hebben geboden om The Edge als testcase te gebruiken. Het LEDverlichtingssysteem in The Edge omvat nu zo’n zesduizend armaturen, met bijbehorende sensoren. Het resultaat mag er zijn: waar met een TL 5-verlichting nog zo’n acht á negen watt per vierkante meter wordt gebruikt, kon dit dankzij de intelligente verlichting terug worden gebracht naar 3,9 watt per vierkante meter. De verlichting staat nu standaard ingeregeld op 300 lux. Hoewel 500 lux standaard is, blijkt de aanpassing naar beneden in de meeste gevallen te voldoen. Dankzij de

daglichtregeling is er sowieso minder kunstlicht nodig en mocht een flexwerker meer licht willen, dan kan hij via zijn smartphone de lichtintensiteit opschroeven. Verder is het aanwezigheidsmanagement van de verlichting heel scherp gesteld, wat wil zeggen dat als iemand de kamer verlaat, het licht (nagenoeg) direct uit gaat.’

De controle van de gebruiker blijft niet beperkt tot de verlichting: ook temperatuur kan via de smart phone worden aangepast. Overigens is het klimaatsysteem zo uitgewerkt dat ook de ventilatie gekoppeld is aan de bewegingssensoren. Zodra de kamer is verlaten wordt de ventilatie tot een minimum beperkt. Om werknemers aan te moedigen energie te besparen, wordt ook hun energieverbruik bijgehouden.

Kirchhoff: ‘Het is de bedoeling dat een werknemer vanaf het moment dat hij zijn auto instapt om naar zijn werk te gaan al informatie krijgt waar hij het beste kan parkeren, welke ruimtes beschikbaar zijn enzovoorts.’

Niet klaar De doelstelling voor wat betreft het behalen van een oplevercertificaat met de hoogste score wereldwijd mag dan zijn behaald, dat wil echter niet zeggen dat de partijen nu klaar zijn. Kirchhoff: ‘We hebben nu een oplevercertificaat voor de hoogste BREEAM-score voor grootschalige kantoorontwikkelingen ooit gehaald. Na twee jaar ingebruikname kan je echter ook een BREEAM-in-use certificaat halen waarbij de daadwerkelijk behaalde prestaties tijdens de exploitatie gaan meetellen. Het is de betrokkenen er dan ook alles aan gelegen om het beheer van het gebouw en de klimaatinstallaties zo goed mogelijk uit te voeren. De huurders van The Edge streven naar een zo duurzaam en comfortabel mogelijke werkomgeving voor hun medewerkers. Het wordt in de nabije toekomst steeds belangrijker om talent aan je bedrijf te binden en een prettige en verantwoorde werkomgeving levert daar een belangrijke bijdrage aan. Wat dit project in ieder geval heeft bewezen is dat een gezamenlijk doel is te realiseren als je open en transparant met elkaar communiceert.’ ■ UTILITIES 29 nr. 6 - oktober 2015

ENERGIE De elektriciteitsvoorziening wordt na een

storing in het hoogspanningsnet doorgaans snel hersteld omdat dit net vanuit het bedrijfsvoeringscentrum op afstand kan worden bestuurd. Voor het middenspanningsnet, dat verreweg het grootste deel van de stroomstoringen veroorzaakt, was deze oplossing tot nu toe echter te duur. Inmiddels is de prijs voor distributieautomatisering systemen echter dermate gedaald dat netbeheerder Enexis deze ook op grote schaal toepast in haar middenspanningsnetten.

Tekst: ir. R.J.W. de Groot, dr.ir. J. Morren, prof.dr.ir. J.G. Slootweg, Enexis/TU Eindhoven

Distributieautomatisering herstelt middenspanningsnet Hoewel zich onvermijdelijk zo nu en dan een storing voordoet, is de betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening in Nederland hoog.

Gemiddeld heeft een Nederlandse afnemer op jaarbasis een klein half uur geen elektriciteit. Dit komt overeen met een betrouwbaarheid van 99,994 procent. De Nederlandse netbeheerders staan voor de uitdaging om dit hoge niveau vast te houden en zo mogelijk nog te verbeteren Het middenspanningsnet vormt verreweg de belangrijkste bron van onderbrekingen van de elektriciteitsvoorziening. Van de circa dertig minuten die de gemiddelde afnemer in Nederland niet wordt voorzien van elektriciteit, wordt zo’n twee derde deel veroorzaakt door een storing die zijn oorsprong vindt in het middenspanningsnet. De oorzaak van deze relatief hoge bijdrage aan de jaarlijkse uitval duur (JUD) is tweeledig. Allereerst het vrij grote aantal klanten dat door een middenspanningstoring wordt getroffen: gemiddeld zo’n vijfhonderd. Ten tweede de relatief lange tijd die nodig is om de elektriciteitsvoorziening te herstellen. Dit duurt namelijk al gauw anderhalf uur of meer. Bij een storing in de hoogspanningsnetten worden 30 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

weliswaar veel meer verbruikers getroffen, maar dergelijke storingen duren meestal maar kort: in de orde van minuten. Voor de laagspanningsnetten geldt dat de storingsduur langer is dan in de middenspanningsnetten, meestal drie tot vier uur, maar het aantal getroffen verbruikers klein. Voor de middenspanningsnetten pakt de combinatie van storingsduur en aantal getroffen verbruikers het meest ongunstig uit met als gevolg een onevenredig grote bijdrage aan de JUD.

Ringvormig Middenspanningsnetten zijn aangelegd in ringvormige structuren die radiaal worden bedreven; dit betekent dat ze aan één kant worden gevoed door het bovenliggende netwerk terwijl de andere kant “loshangt”. De ring wordt in twee helften gesplitst door deze te onderbreken met een netopening in het zogenaamde splitsingspunt. Het voordeel van deze wijze van bedrijfsvoeren is dat als er een netcomponent faalt met een kortsluiting als gevolg, slechts de halve ring wordt afgeschakeld door de vermogensschakelaar en de beveiliging die zich bevinden aan de voedende kant van de ring. Wanneer het middenspanningsnet ringvormig in plaats

van radiaal bedreven zou worden, zou de hele ring moeten worden afgeschakeld om de defecte netcomponent uit het net te verwijderen. Gemiddeld genomen zou dan het dubbele aantal klanten worden getroffen door de resulterende onderbreking die in de middenspanningsnetten zo’n anderhalf uur duurt. De toch al grote bijdrage van de middenspanningsnetten aan de JUD zou dan nog verder toenemen.

Schakelen De lange duur van storingen in de middenspanningsnetten in vergelijking met de hoogspanningsnetten wordt veroorzaakt door het feit dat in hoogspanningsnetten op afstand kan worden geschakeld vanuit een bedrijfsvoeringscentrum (BVC). Daardoor kan de elektriciteitsvoorziening snel worden hersteld, in de meeste gevallen zonder dat daarvoor inzet van personeel op de storingslocatie noodzakelijk is. In de middenspanningsnetten is schakelen op afstand traditioneel slechts zeer beperkt mogelijk, omdat dit tot nu toe onevenredig kostbaar was. Gevolg daarvan is dat nadat een storing gemeld is door verbruikers die geen spanning meer hebben, monteurs van de netbeheerder uitrukken. Deze

gaan in het getroffen net aan de slag om de locatie van de storing op te sporen. Vervolgens wordt de defecte netcomponent vrijgeschakeld en zal de monteur de niet getroffen delen van het net bijschakelen en zo de afnemers weer van spanning voorzien. Het totaal van deze handelingen duurt gemiddeld zo’n anderhalf uur.

Gedurende (een deel van) die tijd kunnen de getroffen afnemers niet worden voorzien van elektriciteit.

Distributie automatisering De grote bijdrage van de middenspanningsnetten aan de totale JUD maakt deze netten tot een voor de hand liggend aandachtsgebied voor technologische oplossingen om de betrouwbaarheid te verhogen. Daarom werken steeds meer netbeheerders aan het automatiseren van hun middenspanningsnetten door het uitrollen van systemen voor Distributie Automatisering (DA). Hoewel in de praktijk de uitvoeringsvormen van DA verschillen voor wat betreft de technische details, is in alle gevallen de kern van de zaak dat mogelijkheden voor schakelen op afstand, zoals die al langer bekend zijn uit de hoogspanningsnetten, ook worden geïntroduceerd in middenspanningsnetten. Deze optie komt nadrukkelijk in beeld als gevolg van de voortdurende kostendaling van

R

R

R

Station uitgerust met DA. De DA is gemonteerd boven de schakelinstallatie rechts achterin de hoek van het station.

de technologie die hiervoor nodig is.

De uitdaging blijft echter om met een minimum aan investeringen een maximaal effect op de betrouwbaarheid te realiseren.

Enexis, de beheerder van de gasen elektriciteitsdistributienetten in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland heeft daartoe gekozen voor een concept waarbij in elke distributiering drie op afstand stuurbare schakelinstallaties worden opgenomen; twee halverwege de beide helften van de ring en één in het splitsingspunt, waar zich normaliter de netopening bevindt. Als zich een kortsluiting voordoet, zijn deze installaties daarnaast ook in staat om

R

R

het BVC te melden of de kortsluiting zich in de kabel voor of na de installatie heeft voorgedaan. Hiertoe worden zogenaamde kortsluitverklikkers toegepast, die op afstand uitleesbaar zijn in het BVC. Als de vermogensschakelaar aan de voedende kant van de ring niet op afstand stuurbaar is, dan wordt daar ook voor gezorgd.

Met gebruikmaking van de op afstand stuurbare schakelinstallaties en de beschikbare informatie kan de bedrijfsvoerder één kwart van de ring in een tijd van enkele minuten weer in bedrijf nemen. Wanneer de kortsluiting zich in het eerste kwart van

R

R

R

R

R

R

R

R

R

(a)

(b)

Figuur 2. Distributiering met afstand

Figuur 1. Storingsoplossing in midden-

bedienbare schakelaars (aangegeven met

spanning-netten vindt plaats in twee stap-

R van Remote Control in de figuur) aan

pen: vrijschakelen defecte component

het begin van de ring, bij het splitsings-

(stap a) en bijschakelen getroffen netde-

punt en halverwege de beide helften van

len (stap b)

de ring.

UTILITIES 31 nr. 6 - oktober 2015

Bedrijfsvoeringscentrum (BVC) van Enexis in Weert

de ring voordoet, wordt dit netdeel door de bedrijfsvoerder aan beide kanten vrijgeschakeld en wordt het tweede kwart vervolgens vanaf de andere kant bijgeschakeld door het sluiten van de netopening in het splitsingspunt. Wanneer de kortsluiting zich voordoet in het tweede kwart van de ring, blijft de netopening in het splitsingspunt juist staan. Daarnaast wordt het tweede kwart van de ring dan ook vrijgeschakeld aan de voedende kant met de op afstand stuurbare schakelinstallatie die daar is geplaatst. Tot slot wordt het eerste kwart dan weer bijgenomen door het sluiten van de vermogensschakelaar aan het begin van de ring.

Het feit dat op deze wijze gemiddeld de helft van de door de storing getroffen klanten binnen enkele minuten weer van spanning kan worden voorzien in plaats van dat dit anderhalf uur duurt, kan in potentie de bijdrage van de middenspanningsnetten aan de JUD met de helft reduceren.

De totale JUD, inclusief de bijdrage van de hoog- en laagspanningsnetten zou dan met circa één derde afnemen. In theorie kan de JUD nog verder worden verlaagd door de distributieringen in meer secties op te delen door het plaatsen van meer dan drie op afstand bedienbare schakelinstallaties per ring. Deze extra installaties hebben echter een minder posi32 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

tief effect op de betrouwbaarheid dan de eerste drie. Op dit moment wegen de kosten van deze extra installaties daarom niet op tegen de baten in de vorm van een (nog) lagere JUD. Als de prijsdalingen van de technologie voor DA doorzetten, verandert dit misschien en kan de penetratiegraad van DA op kosteneffectieve wijze verder worden verhoogd en de JUD dienovereenkomstig worden verlaagd.

Meer ontwikkelingen Naast het verlagen van de JUD heeft het implementeren van DA aanvullende voordelen. Allereerst wordt het aantal reisbewegingen van uitvoerend personeel dat nodig is om netcomponenten vrij te schakelen voor onderhoud erdoor beperkt. Dit leidt tot een verhoging van de arbeidsproductiviteit en een reductie van de kosten.

Verder lijkt DA perspectief te bieden om de netverliezen te reduceren.

Zoals eerder toegelicht wordt het middenspanningsnet niet ringvormig maar radiaal bedreven omdat daardoor gemiddeld genomen het aantal klanten dat wordt getroffen door een storing wordt gehalveerd en de betrouwbaarheid van de middenspanningsnetten verbetert. Nadeel van deze bedrijfsvoering is echter wel dat de netverliezen toenemen. Stroom kiest letterlijk de weg van de minste weerstand. Wanneer het net ringvormig wordt bedreven kan de stroom

zich optimaal verdelen over de beide voedingspunten aan het begin van de ring. Wanneer het net radiaal wordt bedreven door de ring te onderbreken met een netopening, is dit niet mogelijk en wordt de stroom geforceerd over de beide voedingspunten verdeeld.

Uit onderzoek van Enexis en de Technische Universiteit Eindhoven blijkt dat door het sluiten van de netopening de netverliezen in de middenspanningsnetten tot twintig procent kunnen afnemen. Voor een netbeheerder met de omvang van Enexis komt dit overeen met een besparing van enkele miljoenen euro’s per jaar. Traditioneel weegt deze verlaging van netverliezen niet op tegen het sterk verhoogd aantal getroffen klanten in geval van een storing en de extra overlast en schade die daardoor ontstaat. Wanneer door middel van DA het overgrote deel van de klanten binnen enkele minuten weer van spanning kan worden voorzien in plaats van dat dit anderhalf uur duurt, verliest dit argument echter aan gewicht. Enexis en de TU Eindhoven zullen daarom de komende tijd de mogelijkheden en perspectieven van het ringvormig in plaats van radiaal bedrijven van middenspanningsnetten verder onderzoeken en hiermee in de praktijk experimenteren.

Vanwege de veelbelovende perspectieven van DA zijn ook andere Nederlandse netbeheerders actief op dit vlak. Er wordt zowel geëxperimenteerd met verschillende concepten als actief uitgerold. Een bijzonder interessante ontwikkeling in dit verband is die richting zogenaamde zelfherstellende netten. Bij dit DA-concept wordt niet geschakeld door bedrijfsvoerders in het BVC, maar wordt het schakelen volledig geautomatiseerd. Daarmee kan de tijd die nodig is voor het herstel van de levering nog verder worden verkort, van minuten naar seconden.

Uiteraard is het daarbij wel zaak dat de systemen grondig worden getest om te voorkomen dat verkeerde schakelacties worden uitgevoerd die zelfs contraproductief zouden kunnen werken. ■

agenda Energie 2015 6 t/m 8 oktober Brabanthallen, Den Bosch energievakbeurs.nl

Energie is hĂŠt jaarlijkse ijkpunt voor professionals om de balans op te maken op het gebied van energie. Drie dagen lang komt alles en iedereen op het gebied van energiebesparing en duurzame energieopwekking samen voor het grootste live energieplatform van Nederland. De juiste, energiebewuste keuzes kunnen uw bedrijf veel opleveren. Op Energie ervaart u de wereld aan mogelijkheden. Bekijk de nieuwste oplossingen van dichtbij, neem deel aan interactieve lezingen en live demonstraties en doe waardevolle contacten op.

Prestatiemanagement 2015: Domino 7 oktober De Glazen Ruimte, Maarssen prestatie.i-maintain.nl

Prestatiemanagement vertaalt de visie, missie en strategie van een project, asset, team of organisatie naar succesfactoren en acties. Sturen op die succesfactoren en constant monitoren van de effecten ervan, kan met behulp van methoden. En net als bij het Domino-effect, is het resultaat van die methoden het best als alle factoren en acties goed op elkaar aansluiten. Te dicht op elkaar verstoort het proces en te ver uiteen zorgt voor een dood spoor. Hoe krijg je de maximale versterking van je inspanningen? iMaintain PrestatieManagement, het congres van de NVDO Sectie Suto en het Vakblad iMaintain, onderzoekt de factoren voor een optimaal dominoeffect in Asset Management. Met een wetenschappelijk fundament en expertise uit de praktijk, brengt het congres een domino-effect op gang.

Offshore wind 12 oktober Amsterdam RAI offshorewindconference.biz

Het jaarlijkse congres over de installatie en onderhoud van offshore wind toont de laatste inzichten van internationale experts op het gebied van commerciele, operationele en technische ontwikkelingen in de offshore wind-industrie.

Het Nationale Warmte Congres 5 november Utrecht euroforum.nl

Warmte heeft een belangrijke rol in het energieakkoord en de energietransitie naar een duurzame maatschappij. Op 6 november 2014 kwam de gehele warmtesector dan ook bijeen om alles te horen over de strategische en operationele vraagstukken die centraal staan om de mogelijkheden van warmte optimaal te benutten. Ook dit jaar wordt weer kennis gedeeld over de nuttige toepassing van restwarmte, energiebesparing en warmtebuffering.

Duurzaam Geproduceerd congres 19 november TCC Rotterdam duurzaamgeproduceerd. utilities.nl

Bedrijven die de komende tien jaar niets aan verduurzaming doen hebben straks geen bestaansrecht meer. Dat was vorig jaar de strekking van een Tegenlichtuitzending over clean tech. Bedrijven die dichtbij de consument staan merken dat de markt steeds meer druk gaat leggen. Grote merken kiezen daarom steeds meer voor duurzamere routes. Tegelijkertijd merken bedrijven besparing van grondstoffen, energie en andere utilities vaak direct in de portemonnee. Duurzaamheid wordt meer en meer 'Serious Business'. Tijdens de derde editie van Duurzaam Geproduceerd gaan we op zoek naar voorbeelden van vruchtbare business cases.

Energy Next!

10 december Scheveningen euroforum.nl

Nieuwe technologieĂŤn, marktmodellen en samenwerkingsvormen dragen in grote mate bij aan het hervormen van de energiemarkt. Het roer moet immers om, maar hoe? Tijdens het Energy Next! congres hoort u alles over de nieuwste initiatieven, businessmodellen en kansen.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 6 - oktober 2015

ENERGIE Energie-efficiëntie staat inmiddels al een

aantal jaar op de politieke agenda van Europese en Nederlandse politici en begint door een variëteit aan maatregelen en media aandacht over bedrijfsinitiatieven ook steeds meer door te dringen bij de consument.

Maar er valt nog steeds veel terrein te winnen.

Tekst: Sophie Dingenen (Counsel) & Margot Besseling (Associate) Energy team, Baker & McKenzie

Energiebesparing heeft nog lange weg te gaan tot 2020 2020 is zo een jaar waar veel mensen nu al hals reikend naar uitkijken. Voor sommige atleten is dit jaartal onlosmakelijk verbonden met Tokyo en enkele voetbalfanaten zetten nu al in op de oranje revanche. Dit jaartal hangt vermoedelijk een stuk zwaarder boven het hoofd van Minister Kamp en de rest van de regering. Er is een aantal duidelijke doelstellingen vastgesteld waarbij Nederland nog lang niet op koers ligt. Eén daarvan is het verbeteren van de Europese energie-efficiëntie met twintig procent.

Om het behalen van deze lastige doelstelling te faciliteren, werd in 2011 in Nederland, na een hoop tegenstribbelingen, de wet ter implementatie van de Europese Energie-Efficiëntie Richtlijn (EER) aangenomen. In die richtlijn wordt energie-efficiëntie omschreven als de verhouding tussen de verkregen prestatie, dienst, goederen of energie en de energietoevoer die hiervoor noodzakelijk is. Die prestatie moet kunnen worden verbeterd door technologische, gedrags- en/of economische veranderingen. Wanneer er sprake is van een negatieve meting van het verbruik na uitvoering van een of meerdere maatregelen ter verbetering van de energie-efficiëntie bij 34 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

genormaliseerde externe omstandigheden, is er sprake van energiebesparing.

Energiebesparing kan veel voordelen bieden. Het is namelijk niet ongebruikelijk dat naast een verminderde uitstoot van broeikasgassen en een besparing van grondstoffen, tegelijkertijd ook kosten worden bespaard en werkgelegenheid wordt gecreëerd.

Een bekende vorm van energieefficiëntie is het gebruik maken van hernieuwbare bronnen zoals zonne- en windenergie om daarmee de druk op uitgeputte natuurlijke bronnen te verlichten en de kwaliteit van energie te verbeteren. In een reactie op een onderzoek van CE Delft heeft de minister van Economische Zaken onlangs ook het aanmerkelijke potentieel van energiebesparingen in de gebouwde omgeving erkend. In het rapport onderzocht CE Delft de gevolgen van een aanzienlijke investering in de gebouwde omgeving van 2,3 miljard euro per jaar in warmtepompdrogers, restwarmtebenutting en in elektriciteit- en warmtebesparingen maatregelen. Geconcludeerd werd dat er jaarlijks niet alleen veel energie kan worden bespaard, maar dat dit ook kan leiden tot een enorm bruto werkgelegenheidseffect van gemiddeld

24.000 arbeidsjaren, een verbetering van de handelsbalans met gemiddeld 1,7 procent en een verbetering van het bruto nationaal product met gemiddeld 0,7 procent per jaar, oftewel een verbetering van 4,3 miljard euro.

Met de erkenning van dit potentieel in de gebouwde omgeving loopt de minister zeker niet op de zaken vooruit. Net zoals in 2011 en 2012 is Nederland ook dit jaar weer door de Europese Commissie aangesproken op het beleid rondom- en de implementatie van de richtlijn energieprestatie gebouwen. In het Energieakkoord van eind 2013 werd er veel aandacht besteed aan energie-efficiëntie en is er een stevig pakket met energiebesparende maatregelen voor de gebouwde omgeving afgesproken. De minister van Economische Zaken verklaarde hard te werken aan een Uitvoeringsagenda warmte, gericht op het verder ontsluiten van het potentieel in de gebouwde omgeving. Hij is erop uit om aan de slag te gaan met concrete projecten, zoals de benutting van (rest)warmte bij een aantal grote industriële installaties in de directe omgeving van woonwijken, als ook projecten gericht op het verder verduurzamen van warmte met bijvoorbeeld experimenten met diepe

geothermische energie. Minister Kamp zet hierbij met name in op relatieve korte termijn projecten. Als aanvulling op deze strategie, ontwikkelt de minister van Wonen en Rijksdienst een lange termijn plan om de doelstellingen uit het Energieakkoord met betrekking tot de energieneutrale omgeving in 2050 te bereiken. Het streven is om deze plannen aan het begin van 2016 aan het parlement voor te leggen.

Rond oktober wordt de Energieverkenning 2015 verwacht, waarin het Energieonderzoek Centrum Nederland onder andere de huidige ontwikkelingen in energie-efficiëntie toetst naar de doelstellingen uit het Energieakkoord. Daaruit zal blijken of de situatie positief is veranderd ten opzichte van de Energieverkenning 2014, waaruit naar voren kwam dat de tussentijdse energiebesparing in de gebouwde omgeving van 35 petajoule in 2016 verre van gehaald zal gaan worden.

Energie Unie Ook de Europese Unie heeft de nadruk op de potentie van energie-efficiëntie om de klimaatdoelstellingen te behalen nog eens herbevestigd in de pijlers van de Energie Unie. Daarin wordt energie-efficiëntie als een energiebron beschouwd, zodat het te vergelijken is met capaciteit van geproduceerde energie. Elke negatieve watt (negawatt) kan daarmee worden afgezet tegen een positieve watt (megawatt).

Smart grid Met de komst van steeds meer hernieuwbare bronnen zal de energie-efficiëntie op het net ook moeten toenemen. Niet alleen binnen vormen van energie zoals elektriciteit, warmte en gas, maar ook tussen deze energievormen. Om dit te faciliteren is het belangrijk dat er intelligente elektriciteitsnetwerken (smart grids) worden ontwikkeld met slimme technologieën die het energieverbruik afstemmen op de energieproductie.

De regering werkt samen met meerdere partijen, zoals kennisinstituut TNO, om de toekomstige infrastructuur voor energie zo efficiënt mogelijk te maken. Een belangrijke focus ligt op het verdelen van lokaal opgewekte

energie en het voorkomen en reduceren van piekbelastingen.

Thuisopslag Waar Steve Jobs in zijn garage de wereld opschudde met zijn eerste innovatieve prototypes van computers, is Elon Musk met zijn batterij aan techneuten waarschijnlijk de initiator van een hype rondom duurzame energievoorziening. De Tesla Powerwall huisbatterij maakt het voor consumenten en zakelijke gebruikers mogelijk om ook zelf het initiatief te nemen in energieefficiëntie. De accu kan elektriciteit opslaan en dit op andere momenten weer vrijgeven voor verbruik of voor teruggave aan het elektriciteitsnet.

Dit maakt het mogelijk om tijdens daluren op het net goedkope stroom op te slaan of om piekbelasting van eigen duurzame energieoplossingen zoals zonne-energie in de batterij te verzamelen. De Powerwall is een mooi voorbeeld van een duurzame oplossing voor de consument die met veel bombarie en media-aandacht aan de wereld werd vertoond. Er zijn talloze initiatieven die in de toekomst zouden kunnen gaan bijdragen aan de energie-efficiëntie in Nederland, zoals de zeezout batterij van Dr Ten, de thuisaccu van Solarwatt en BMWi of waterstofcellen.

Energie-efficiëntie bij bedrijven In het Energieakkoord zijn afspraken gemaakt over het bereiken van energie-efficiëntie in de industrie. De regering heeft onlangs een akkoord bereikt met brancheorganisaties over een raamwerk voor bedrijfsspecifieke afspraken, wat het mogelijk

maakt voor bedrijven om één-op-één afspraken te maken met betrekking tot energie-efficiëntie. Daarnaast probeert minister Kamp de energieefficiëntie een impuls te geven met het expertisecentrum energiebesparing.

Dit centrum zal de vraag naar energiebesparingsprojecten bij bedrijven gaan aanjagen en kennis over energiebesparing gaan delen met bedrijven en het bevoegd gezag. Een voorbeeld van een welbekende bedrijfsspecifieke afspraak is het MJA- of MEE convenant, waarbij elke vier jaar een Energie Efficiëntie Plan moet worden opgesteld. Deze convenanten hebben een vrijwillig karakter maar worden inmiddels overruled door de EER verplichting voor grote bedrijven om elke vier jaar een energieaudit uit te voeren.

Daarnaast wordt via subsidies gerichte energiebesparing bij bedrijven gestimuleerd. Bijvoorbeeld de subsidieregeling Energiebesparing en Duurzame Energie Sportaccomodaties die vanaf 4 januari 2016 open zal gaan.

Plannen Door een ruim aanbod aan initiatieven wordt er in alle takken van de samenleving steeds meer invulling gegeven aan energieefficiëntie. Het is opvallend dat er nog vaak in de toekomstige tijd wordt gesproken en dat veel initiatieven nog op plannen berusten. De keerzijde is dat veel plannen een concrete invulling hebben gekregen door zowel de regering, bedrijven en particulieren.

De vraag is of de Energieverkenning 2015 al een significante verbetering laat zien waardoor de doelstellingen voor 2020 meer binnen bereik komen te liggen. ■ UTILITIES 35 nr. 6 - oktober 2015

MARKET REVIEW WATER

PRODUCTEN

GAS

PRODUCTEN

Esders BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 E-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

Kiwa Nederland Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

BRANCHEVERENIGINGEN Grünbeck Waterbehandeling B.V. De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 E-mail: info@gruenbeck.nl Website: www.gruenbeck.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

DIENSTEN

Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Advertentie-index Eleq b.v.

Endress + Hauser b.v.

Euroforum MODELEC Data-Industrie b.v.

Monostore b.v.

Technolution b.v.

Yokogawa Europe Solutions b.v.

36 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

39 2 bijsluiter 40 28 39 18

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 E-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

DDM Demontage Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

column REMMENDE VOORSPRONG Storingen in de elektriciteitsvoorziening vinden vrijwel altijd hun oorzaak in het elektriciteitsnet. Bij de productie van elektriciteit wordt voldoende reservemarge aangehouden om, als er productiecapaciteit wegvalt, dit te compenseren met andere centrales in het systeem. Klanten merken dus niets wanneer er een elektriciteitscentrale uitvalt. Wanneer het netwerk dat de elektriciteit naar de klant transporteert faalt, gaat echter het licht uit.

De betrouwbaarheid van de voorziening wordt dus bepaald door de verrichtingen en de prestaties van de netbeheerders. Gelukkig is de elektriciteitsvoorziening bij de Nederlandse netbeheerders in goede handen. Wereldwijd staat Nederland in de absolute top als het gaat om de betrouwbaarheid van deze voor economie en maatschappij cruciale voorziening, niet voor niets vaak aangeduid als de slagader van onze samenleving! De gemiddelde Nederlander heeft op jaarbasis een half uur geen elektriciteit. Dit komt overeen met een betrouwbaarheid van maar liefst 99,994 procent.

Gevolg van deze uitzonderlijk hoge betrouwbaarheid is echter, dat Nederlandse afnemers eigenlijk geen rekening houden met het feit dat zich een storing kan voordoen. En ook niet of nauwelijks voorzorgsmaatregelen nemen. In landen waar de elektriciteit met grote regelmaat uitvalt, is men daar Prof.dr.ir. Han Slootweg is deeltijdhoogveel beter op voorbereid. Bedrijven hebben goede noodstroomvoorzieningen. leraar Smart Grids aan de Technische Particulieren vaak ook. Zodat als de elektriciteit weer eens uitvalt, in elk geval Universiteit Eindhoven en is tevens werkde kritische processen kunnen doordraaien en men thuis ook niet gelijk in het zaam bij een regionale netbeheerder. donker zit. In Nederland geldt dit alles in veel mindere mate. Met als gevolg dat het effect van een stroomstoring voor bedrijven en particulieren veel groter is dan in veel andere landen.

Het paradoxale is zelfs, dat vanwege de hoge betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening in ons land de business case voor een noodstroomvoorziening vaak niet rond te rekenen is. Een noodstroomvoorziening die een paar keer per jaar moet worden ingezet omdat de elektriciteitsvoorziening is onderbroken, leidt immers tot veel meer vermeden kosten als gevolg van De gemiddelde Nederlander heeft op jaarbasis een productieverlies en schade aan instalhalf uur geen elektriciteit. Dit komt overeen met een laties, dan een noodstroomvoorziening betrouwbaarheid van maar liefst 99,994 procent. die slechts eens in de drie of vijf jaar nodig is. Wanneer storingen sporadisch voorkomen, is het –op papier - financieel gezien vaak aantrekkelijker om de kosten die daaruit voortvloeien te accepteren, dan om te investeren in een noodstroomvoorziening, die vervolgens ook moet worden onderhouden en getest. Gevolg van zo’n besluit is echter wel, dat wanneer zich daadwerkelijk een storing voordoet, er kosten ontstaan. Het komt nogal eens voor dat afnemers op dat moment spontaan “vergeten” zijn dat zij zelf besloten hebben om niet te investeren in een adequate noodstroomvoorziening en in plaats daarvan het risico op een storing met bijbehorende kosten te accepteren...

Opmerkelijk neveneffect van de hoge betrouwbaarheid van de Nederlandse elektriciteitsnetten is dus dat een onvermijdelijke incidentele storing leidt tot des te meer schade en ongenoegen. Daarmee worden de Nederlandse netbeheerders slachtoffer van de wet van de remmende voorsprong. Voor de netbeheerders is dit gegeven een stimulans om het hoge betrouwbaarheidsniveau te handhaven en waar mogelijk nog te verbeteren – bijvoorbeeld door het toepassen van moderne technologie zoals Distributie Automatisering. Voor klanten die te maken krijgen met een storing is het goed zich te blijven realiseren dat ze zijn aangesloten op netten waarvan de betrouwbaarheid internationaal gezien ongeëvenaard is, dat dat mede de oorzaak is van de schade en de overlast die zij ervaren én dat zij daardoor niet behoeven te investeren in noodstroomvoorzieningen die (veel) meer kosten dan de gevolgen van de storing.

UTILITIES 37 nr. 6 - oktober 2015

I N

H E T VOL G E N D E

N UM M E R

U T I L I T I E S N U M M E R 7 V E R S C H I J N T I N N OV E M B E R

Wa t e r : S a m e n w e r k i n g i n d e w a t e r k e t e n

Rondetafeldiscussie: valorisatie in de waterketen

Waterschap en vuilverwerker bundelen krachten

In Nederland zijn steeds meer voorbeelden te vinden van ketenintegratie tot soms ver buiten de eigen bedrijfsgrenzen.

Partijen werken samen om de productie van stoom te verduurzamen of bundelen de verwerking van afvalwater om de kosten te verlagen, biogas te kunnen produceren en waardevolle grondstoffen zoals struviet terug te winnen. Tijdens de tweede rondetafeldiscussie van het Watervisie Platform discussiĂŤren we over valorisatie van de waterketen.

De stortplaats van Attero in Haps ligt direct naast rwzi Land van Cuijk van het waterschap Aa en Maas. Bij Attero ontstaat percolaatwater en stortgas terwijl het waterschap biogas produceert. Bovendien komt er een geconcentreerde afvalwaterstroom vrij uit de vergister. Het commerciĂŤle bedrijf en het publieke waterschap besloten samen te werken en produceren naast biogas ook struviet.

Aquatech 2015 De tweejaarlijkse internationale beurs Aquatech wordt van 3 tot 6 november gehouden in de Amsterdam RAI. In de komende editie van Utilities extra aandacht voor de beurs, de exposanten en de trends op het gebied van industriewater en industrieel afvalwater. Bovendien stellen we tijdens de beurs de kandidaten voor die meedingen naar de titel Waterinnovator of the Year 2016.

38 UTILITIES nr. 6 - oktober 2015

THEMA'S 2015 Utilities 8 Gas: Nieuw gas

De vernieuwde Energie Management Lijn van ELEQ Energie management begint in de basis met correct meten. ELEQ ontwikkelt en produceert slimme elektrotechnische oplossingen om in uw elektrische installatie snel, nauwkeurig en veilig stroom en spanning te monitoren. De producten uit de Energie Management Lijn van ELEQ zijn ideaal voor toepassing in al uw energie management projecten, zowel in bestaande installaties als in nieuwbouw.

Door de slimme producten van ELEQ toe te passen, bespaart u, naast kostbare installatietijd, ook ruimte. Door de compacte bouwvormen zijn de producten in vrijwel alle situaties toe te passen. Dankzij de nauwkeurigheid van de deelbare stroomtransformatoren kunt u van 0 tot en met 2000 ampère al vanaf 0,5% afwijking meten. Ook voor het meten van lagere waarden tot 64 ampère biedt ELEQ de oplossing met onze uiterst compacte IEC stroomtransformator. Deze is door zijn compacte vorm zeer geschikt voor montage op een driefasenschakelautomaat. De stroomtransformatoren voldoen aan de wensen en eisen van deze tijd. In combinatie met kleine gezekerde spanningsaftakklemmen voor M6 of M8, inclusief speciale zekering, legt u gegarandeerd de basis voor uw energie monitoring systeem.

Voor meer informatie kunt u terecht op www.eleq.com of neem contact op met onze verkoopafdeling via +31 (0)521 533 333.

... Layer 3 managed Ethernet Switch De uitstraling van de Lynx serie Ethernet switches met ingebouwde firewall en routingprotocols toont dat de switches hun toepassingen vinden in zware industriĂŤle omgevingen. De robuuste switches met het door Westermo ontwikkelde WeOS en de unieke functionaliteiten als FRNT (< 20ms hersteltijd) IPsec, VLAN, IGMP snooping en QoS. De ATEX / IECEX certificering staat garant voor toepassing in zeer zware en explosief gevoelige ruimtes.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_LynxEthSwitch.indd 1

17-11-14 16:13