Sp e op ur lE ia ec
UTILITIES NUMMER 08 - december 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG
an
r st du In
y
&
gy er En
cts
manufa
Klimaatakkoord haalbaar dankzij procesefficiĂŤntie www.utilities.nl
it
Voltachem recarboniseert chemische industrie
m
Magnus Hall: Energietransitie vereist allianties
m su
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
[Sav e th
e da te]
The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. To make sure this gets noticed and acknowledged, initiators TNO, FME and Industrielinqs join forces and organize the European Industry & Energy Summit (EIES) 2019. The event focuses on emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage (CCUS), biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future. Founding partners:
Program December 10th MORNING: PLENARY 09.30 am Plenary opening • Keynotes from among others Magnus Hall (CEO Vattenfall) and André Faaij (Director of Science ECN part of TNO) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 2019 12.45 pm Lunch AFTERNOON: PARALLEL SESSIONS 1.45 pm Cases, round tables and side events: • Crossing borders in hydrogen (Gasunie) • Chemical Recycling of Plastics (TNO Circular) • New, sustainable biofuels (ECN part of TNO) 5.15 pm Network drinks
Program December 11th Side-event partners:
Partners:
WHOLE DAY: PARALLEL SESSIONS 09.00 am Cases, talks, round tables and side events: • Project 6-25: supporting industry to become greener, smarter and energy-efficient (FME) 12.30 pm Lunch 01.30 pm Cases, talks, round tables and side events: • Annual event Voltachem 05.00 pm Network drinks
www.industryandenergy.nl
Inhoud
8 Interview Magnus Hall Duitse transitie Als het notoire CO2-uitstoters zoals de staal- en cementindustrie het lukt fossielvrij te produceren, dan lukt het ook in andere sectoren. De boodschap die Vattenfall CEO Magnus Hall verspreidt, is wat dat aangaat hoopgevend. Het energiebedrijf streeft naar een fossielvrije energievoorziening binnen één generatie en betrekt de industrie zo veel mogelijk bij zijn missie.
Net als Nederland streeft Duitsland naar klimaatneutraliteit in 2050. De consequenties hiervan worden steeds duidelijker. Beide landen moeten flink aan de slag om hun respectievelijke doelen te halen, en kunnen elkaar daarbij helpen. Experts zien vooral in de decarbonisering van industrie goede kansen.
22 Project 6-25 Er hangt letterlijk en figuurlijk een donkere wolk in de lucht. Nederland moet in tien jaar tijd de CO2-uitstoot bijna halveren. Dat betekent dat de industrie staat voor de (onmogelijke?) opgave om 14,3 miljoen ton extra CO2-uitstoot te reduceren in 2030. Is dit haalbaar? Hans van der Spek van FME is optimistisch. ‘Mits wij alle ruimte geven aan procesefficiëntie.’
15
12
European Industry & Energy Summit The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. The summit strives to foster ideas, technology, plans & projects to address this challenge by bringing together all relevant parties and expertise from around Europe.
30
26 Industrie moet recarboniseren
Biobrandstoffen voor transport
De inzet van elektriciteit voor recarbonisatie van de industrie is nu al voor veel processen haalbaar. En naarmate er meer duurzaam opgewekte elektriciteit beschikbaar komt, wordt ook de businesscase aantrekkelijker. Voltachem blijft dan ook innoveren om de conversie naar waardevolle chemicaliën, waterstof en warmte te kunnen maken op het moment dat er voldoende duurzame elektriciteit beschikbaar is.
In de klimaatdiscussie is de internationale transportsector tot nog toe redelijk uit de wind gehouden. Verduurzaming van deze sector is lastig omdat met name de luchtvaart en zeescheepvaart internationaal opereert. Maar ook omdat de duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen nog niet concurrerend zijn. Dat laatste zal volgens het Platform Duurzame Biobrandstoffen moeten veranderen.
Commentaar......................................... 5 Technologie & Innovatie....................20 In het volgende nummer....................34 Trending news...................................... 6 Agenda................................................33
UTILITIES 3 nr. 8 - december 2019
TATA STEEL | VELSEN-NOORD | 13 FEBRUARI
[SAV
E TH
TATA STEEL | VELSEN-NOORD | 13 FEBRUARI
E DA TE]
[SAV
E TH
E DA TE]
HET SCHADUWMINISTERIE VAN WATER Klimaatverandering en bevolkingsgroei legt druk op zowel de kwaliteit als kwantiteit van water. Waar schaarste optreedt, moeten bestuurders soms drastische keuzes maken. De industrie komt bij die keuzes vaak niet op de eerste plaats, terwijl ze ook onderdeel van de oplossing kan zijn. Klimaatverandering en bevolkingsgroei legt druk op zowel de kwaliteit als kwantiteit van water. Waar schaarste Hoe zorgen de grootverbruikers van zoetwater optreedt, moeten bestuurders soms drastische keuzes ervoor dat ook hun belangen worden gehoord? Het maken. De industrie komt bij die keuzes vaak niet op de schaduwministerie van water verbindt de waterketen en eerste plaats, terwijl ze ook onderdeel van de oplossing spreekt namens álle watergebruikers. kan zijn.
Programma
HET SCHADUWMINISTERIE VAN WATER
De Water Innovator of the Year verkiezing is een onderdeel Hoe zorgen de grootverbruikers van zoetwater tijdens het Watervisie congres. We gaan op zoek naar ervoor dat ook hun belangen worden gehoord? Het innovatieve bedrijven, start-ups of overheidsinstellingen schaduwministerie van water verbindt de waterketen en die innovatie, duurzaamheid, publiek-private spreekt namens álle watergebruikers. samenwerking hoog in het vaandel hebben staan. De Water Innovator of Initiatiefnemers: the Year verkiezing is een onderdeel tijdens het Watervisie congres. We gaan op zoek naar innovatieve bedrijven, start-ups of overheidsinstellingen die innovatie, duurzaamheid, publiek-private samenwerking hoog in het vaandel hebben staan. Partners Watervisie platform: Initiatiefnemers:
11.00 uur
Optioneel: rondleiding (vol=vol)
12.00 uur
Ontvangst met lunch
Programma 13.00 uur 11.00 uur 12.00 uur 13.00 uur 14.15 uur 14.45 uur
Aanvang congres - Wat kan er nu? Korte pauze • Keynote Klaas Vos (Sustainability manager global supply chain, FrieslandCampina) Middagprogramma - Wat kan er straks? • Keynote Perry van der Marel (Managing director • Pitches Water Innovator of the Year 2020 Northwater)
15.30 uur 14.15 uur
Korte pauze Korte pauze
16.00 uur 14.45 uur
Vervolg programma - wat is er nodig? Middagprogramma - Wat kan er straks? • Verkiezing van de Schaduwminister van Water • Pitches Water Innovator of the Year 2020 Kandidaten zijn o.a. Jan Bruning (CEO, Nedmag) en Neldes Hovestad (VP Operations Dow Korte pauze Benelux) • Uitsmijter Vervolg programma - wat is er nodig? • Bekendmaking Water Innovator of the Year 2020 • Verkiezing van de Schaduwminister van Water Kandidaten zijn o.a. Jan Bruning (CEO, Nedmag) Netwerkborrel en Neldes Hovestad (VP Operations Dow Benelux) Einde congres • Uitsmijter • Bekendmaking Water Innovator of the Year 2020
15.30 uur 16.00 uur 17.30 uur
Partners Watervisie platform:
Aanvang congres - Wat kan er nu? • Keynote Klaas Vos (Sustainability manager Optioneel: rondleiding (vol=vol) global supply chain, FrieslandCampina) • Keynote Perry van der Marel (Managing director Ontvangst met lunch Northwater)
18.30 uur
www.watervisie.com 17.30 uur
Netwerkborrel
18.30 uur
Einde congres
www.watervisie.com
HOOG MIKKEN
Decennia zijn altijd mooie ijkpunten voor tussentijdse of einddoelen. Nu 2020 voor de deur staat, bekruipt me het gevoel dat er heel wat goede voornemens waren voor dit ijk jaar. En of die daadwerkelijk worden gehaald, waag ik te betwijfelen. Zo vraagt het Urgenda-vonnis om terugdringing van de CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 met 25 procent. Vorig jaar stond de teller op vijftien procent en de kans is groot dat volgend jaar slechts negentien procent wordt gehaald. Dan het Europese doel van veertien procent duurzame energie in 2020? Ook niet gehaald, net als het energiebesparingsdoel van honderd pètajoule. Nu hoorde ik ooit dat je hoog moet mikken omdat de pijl toch zakt tijdens de vlucht. Wellicht was dat bij het stellen van de ambities ook wel de gedachte. Toch begint volgende maand de opmaat naar 2030, 40 en 50 waar per decennium de klimaatambities alleen maar groter worden. Nederland vindt steeds meer steun van bijvoorbeeld de Duitsers, die voor een kolenausstieg gaan en die ook een klimaatakkoord tekenden, naar Nederlands voorbeeld. Ook de Scandinavische landen zitten op één lijn, of lopen eigenlijk voor op de
Laten we dan ook niet te lang stilstaan bij niet gehaalde doelen, maar weer hoog mikken, zodat we in 2050 in ieder geval de bulls Eye raken.
Nederlandse ambities. Hoog tijd dus om samen op te trekken. Zou je denken. Die gedachte lijkt steeds meer post te vatten. Zo werd onlangs nog melding gemaakt van een samenwerking tussen Nederland en Portugal om waterstofgas uit zonne-energie te maken. De Portugezen hebben genoeg zon om ook Nederland van waterstof te voorzien. Moet het alleen nog hier komen. Dezelfde plannen liggen al langer klaar voor vergelijkbare projecten verder van huis: in woestijnen. Bij al die projecten geldt dat de infrastructuur de grootste uitdaging is. Want hoe krijg je de energie in de juiste vorm op de juiste plaats? Kan dat beter via stroom, gasleidingen of toch per schip? Wie wil er in investeren en wie wil dergelijke verbindingen over zijn grond laten lopen? Allemaal complexe vragen die op politiek niveau moeten worden genomen. We hebben inmiddels al aansluiting met Denemarken via de Cobra-kabel, met Noorwegen via de NorNed-kabel en Groot-Brittannië via de BritNed-kabel. De landen rondom de Noordzee hebben zelfs nog verdere plannen voor samenwerking, met name in uitbreiding van de benodigde infrastructuur. Als die er eenmaal is, kan het heel hard gaan met verduurzaming en halen we de doelen misschien wel. Laten we dan ook niet te lang stilstaan bij niet gehaalde doelen, maar weer hoog mikken, zodat we in 2050 in ieder geval de bulls Eye raken. Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon negentiende jaargang nummer 8 - december 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer Wim Raaijen, Laura van der Linde, Bertus Bouwman.
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j
acts
Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
© IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.
Opzeggen
ISSN: 1389-6385
manuf
Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL
Opzeggen kan via info@industrieperspectief.nl
WWW.PAPERWISE.EU
Prijswijzigingen voorbehouden.
UTILITIES 5 nr. 8 - december 2019
Trending news op www.utilities.nl
1 Rotterdam onderzoekt productie kerosine uit lucht
Een proefinstallatie op Rotterdam The Hague Airport gaat dagelijks duizend liter synthetische kerosine maken op basis van CO2, waterstof en groene stroom. De proeffabriek haalt CO2 uit de lucht en produceert waterstof met duurzame elektriciteit. Zo kan de Direct Air Capture techniek van Climeworks CO2 uit buitenlucht filteren. Elektrolyse-cellen van Sunfire kunnen het gas vervolgens omzetten in syngas. Daarna kan Ineratec via Fischer-Tropsch synthese het syngas omzetten in synthetische olie. En tot slot werkt EDL de synthetische olie op tot kerosine. EDL verzorgt ook de gehele proces integratie.
2 Twintig keer actievere platina-nikkel katalysator
Katalysatoren versnellen chemische reacties. Maar het hierbij veelgebruikte metaal platina is schaars en duur. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) ontwikkelden een alternatief dat twintig keer actiever is. De katalysator bestaat uit holle nanokooien van een legering van nikkel en platina. TU/e-onderzoeker Emiel Hensen wil hiermee op termijn elektrolyzer op koelkastformaat ontwikkelen van ongeveer tien megawatt.
3 Geluidsscherm met zonnecellen is groot succes
De eerste resultaten van een proef met een nieuw type geluidsscherm op de A50 bij Uden zijn boven verwachting. Het scherm, Solar Highways, zet zonlicht om in elektriciteit. Het nieuwe ervan is dat de zonnecellen aan twee kanten licht opvangen. Je kunt ze dus in elke richting plaatsen. De verwachting uit modelberekeningen was dat het geluidsscherm voldoende energie zou opwekken voor zo’n vijftig huishoudens. Uit de eerste metingen blijkt nu dat de opbrengst met tweehonderd megawatt per jaar zo’n twintig procent hoger is. Dat is voldoende energie voor zestig huishoudens. Of één miljoen kilometer elektrisch rijden. Of veertien kilometer snelweg verlichten.
6 UTILITIES nr. 8 - december 2019
aansluiting 4 Geen Clauscentrale naar België
Minister Wiebes van
7Brandstof uit zeewier
Het afgelopen jaar hebben
Economische Zaken
Europese onderzoeksinstituten
en Klimaat stuurde
tien kilo bio-ethanol en acht
een brief naar de
kilo bio-butanol uit zeewier
Belgische energiemi-
geproduceerd. Daarop heeft
nister Marie-Christine
een personenauto de eerste
Marghem over de
tachtig kilometer gereden.
eventuele aansluiting
Daarmee is het Europese project MacroFuels is er in
van de Clauscentrale
geslaagd om volwaardige brandstof uit zeewier te maken.
op het Belgische net. De Nederlandse minister is bang voor een capaciteitstekort bij windstille nachten.
anttekeningen groei 5 Kelektrische auto’s
amenwerking Belgische 8 Swaterstofeconomie
Zeven grote partijen gaan samenwerken om een
Als we met z’n allen
waterstofeconomie in
overstappen op de
België van de grond te krij-
elektrische auto, is de
gen. Deme, Engie, Exmar,
huidige productie van
Fluxys, Port of Antwerp, Port of Zeebrugge en
een aantal kritieke metalen onvoldoende.
WaterstofNet onderzoeken daarvoor samen de import-
Dat stelt een rapport
en transportketen van waterstof. Dit is vervolgens de
van milieuweten-
basis voor concrete projecten om waterstof te produce-
schapper Benjamin
ren, transporteren en opslaan.
Sprecher en organisaties Copper8 en Metabolic. Als oplossing pleiten ze onder meer voor elektrische deelauto’s, auto’s met een kleinere accu en betere recycling.
6
nderzoek terugdringing 9 Ozout water
De Universiteit Twente gaat
ldel installeert A zonnepanelen
een grote rol spelen in het terugdringen van het zoute water in de deltagebieden. Wetenschapsfinancier NWO stelt voor het project SALTISolutions zo’n vier miljoen euro beschikbaar aan verschillende kennisinstellingen. Daarnaast dragen private partijen en de overheid ook 2,5 miljoen bij.
Aldel installeert in totaal vijftigduizend vierkante meter zonnepanelen op zijn fabrieksdaken. De verwachte zonnecapaciteit ligt tussen acht en twaalf megawatt. Aldel
aumera krijgt 10 Kfinanciële steun
Holland Chemistry reser-
gebruikt veel stroom voor de elektrolytische productie
veerde 5,2 miljoen euro
van aluminium. Om zijn energieverbruik te vergroenen,
PPS-toeslag voor vijftien
selecteerde het bedrijf Ecorus als samenwerkingspart-
partners om nieuwe
ner. Het doel van de samenwerking is om de haalbaar-
publiek-private samen-
heid te onderzoeken van het bouwen, onderhouden en
werking aan te gaan.
exploiteren van een zonnecelinstallatie op de daken van
Een van de projecten die is gestart, is het Kaumera-
DAMCO.
project van Mark van Loosdrecht van de TU Delft.
UTILITIES 7 nr. 8 - december 2019
INTERVIEW
Energietransitie vraagt om nieuwe allianties Als het notoire CO2-uitstoters zoals de staal- en cementindustrie het lukt fossielvrij te produceren, dan lukt het ook in andere sectoren. De boodschap die Vattenfall CEO Magnus Hall verspreidt, is wat dat aangaat hoopgevend. Het energiebedrijf streeft naar een fossielvrije energievoorziening binnen ĂŠĂŠn generatie en betrekt de industrie zo veel mogelijk bij zijn missie. Tijdens de European Industry & Energy Summit zal hij de weg daarnaartoe toelichten.
8 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
H
et verhaal van Vattenfall begint
alles aan om dat potentieel ten volle te
Diemen voelt Vattenfall zich in ieder
letterlijk bij de Zweedse water-
benutten. De subsidieloze investering
geval gesterkt om, naast de transitie
vallen. Het staatbedrijf zette al in
in Hollandse Kust 1 tot en met 4 is
naar duurzame bronnen voor stads-
het begin van de twintigste eeuw
ook voor ons een mijlpaal en er komen
warmte, óók de elektrische weg verder
waterkracht in voor de opwekking van
nog grote investeringen aan. Onder
te bewandelen.
stroom. Later kwam daar een zevental
andere in het Verenigd Koninkrijk en
kerncentrales bij en na de Europese
Denemarken, maar ook in Zweden
Duurzaam staal Die elektrische
liberaliseringsgolf begon de expansie
bouwen we het grootste windpark van
weg geldt zeker ook voor de industrie,
naar Denemarken, Duitsland, Polen,
het land. We moeten in vorm blijven
alhoewel de duurzame elektriciteit
Engeland, Nederland, Frankrijk en
om de competitie te kunnen blijven
hier ook kan worden ingezet voor de
Noorwegen. Met de verschuivingen
aangaan op deze zeer snel ontwik-
splitsing van water. Hall: ‘We investe-
die de energietransitie teweegbracht
kelende markt. We hebben er echter
ren momenteel al in electrolyzers. De
volgde een hectische periode. De
vertrouwen in dat we dat kunnen.’
combinatie met industriële gebruikers
kernausstieg dwong het bedrijf tot de
versterkt de businesscase voor water-
ontmanteling van zijn Duitse kerncen-
Elektrificatie
trales en ook de Nederlandse investe-
elektriciteit terecht moet komen, is
ook op zoek is naar alternatieven voor
ringen stonden onder druk vanwege
voor Hall ook helder. ‘Elektrificatie van
fossiele koolwaterstoffen. De combi-
overcapaciteit in de elektriciteitsmarkt.
de transportsector is misschien nog
natie van afgevangen kooldioxide met
wel de meest eenvoudige stap. Zeker
waterstof biedt kansen voor tal van
Windenergie Steeds meer ver-
publiek transport kan redelijk snel over-
waardevolle producten.
schoof de koers van Vattenfall richting
stappen op elektrische bussen. Maar
Wij zijn inmiddels de uitdaging al aan-
duurzame, hernieuwbare bronnen,
ook elektrificatie van het private auto-
gegaan om staalproductie fossielvrij
waar windenergie een groeiend deel
park gaat sneller dan we een aantal
te maken. Samen met staalproducent
van uitmaakt. Bruin- en steenkoolcen-
jaren geleden dachten. In Noorwegen
SSAB en mijnbouwer LKAB onder-
trales pasten niet meer in deze lijn en
zijn de afgelopen maand meer elek-
zoeken we in het Hybrit-project of
Waar die duurzame
stof. Bijvoorbeeld met de chemie, die
we waterstof in kunnen zetten als vervanging voor cokes en kolen in de
De combinatie met industriële gebruikers versterkt de businesscase voor waterstof.
hoogovens. Normaal gesproken stookt men cokes en steenkool tot hoge temperaturen om het ijzererts te smelten. Dit is ook mogelijk door ijzerertspel-
langzaamaan neemt de energiereus
trische auto’s verkocht dan fossiel
lets direct te reduceren met waterstof.
afscheid van zijn fossiele centrales. Met
aangedreven. In Nederland staat Tesla
LKAB levert de pellets en Vattenfall de
als laatste wapenfeit de sluiting van de
bovenaan met aantal verkochte auto’s.
groene waterstof. We denken in 2035
Amsterdamse Hemwegcentrale.
Onze taak is om een infrastructuur
al het eerste staal te kunnen produce-
Hall ziet het als de laatste hobbels naar
te faciliteren die duurzame energie
ren via dit proces.
een volledig fossielvrije energievoorzie-
koppelt aan elektrisch transport. En
Het Hybrit-project heeft de volle
ning. ‘In Zweden was de energiebran-
hoe beter we dat doen, hoe beter
aandacht van de Verenigde Naties
che al fossielvrij en richt decarbonisatie
dat is voor het elektriciteitssysteem.
omdat het een potentieel alternatief
zich op het transport en de industrie.
We ontsluiten daarmee namelijk een
biedt voor een van de grootste CO2-
In andere landen waar we actief zijn,
gigantisch opslagmedium voor wind
uitstoters ter wereld: de staalindustrie.
draaien echter nog fossiele centrales.
en zonne-energie.’
Op het terrein van SSAB bouwen we
De centrales die we nog bedrijven, zijn
Vattenfall kondigde onlangs nog aan
ook een ondergrondse opslagfaciliteit.
wel de meest efficiënte in hun soort.
dat het laadpalen in Amsterdam extra
Daarmee kunnen we overschotten aan
Centrales als de Duitse 1,7 gigawatt
vermogen laat leveren als er een
windvermogen opvangen en tegelijker-
Moorburg warmtekrachtcentrale, zul-
overschot dreigt aan zonne-energie.
tijd de staalindustrie helpen bij een van
len nog hard nodig zijn om de energie-
Daarmee ontlasten elektrische auto’s
zijn grootste uitdagingen.’
transitie te ondersteunen. Maar zelfs
het net, wat de investeringen voor net-
die zal op den duur plaats moeten
beheerder Liander weer kan temperen.
Cement De cementindustrie heeft
maken voor echt duurzame assets. Dat
Ook voor de verwarming van huishou-
eenzelfde twijfelachtige reputatie
is naast waterkracht in onze ogen met
dens ziet Hall genoeg mogelijkheden
als CO2-emissiekampioen. Vattenfall
name on- en offshore wind.
met elektrische warmtepompen, of in
werkt samen met Cementproducent
Zelfs de International Energy Agency,
sommige gevallen elektrische boilers.
Cementa om de productie van cement-
dat bekend staat om zijn conservatieve
Of dit nu individueel of in de vorm van
klinker te elektrificeren. De cementin-
houding richting renewables, dicht
stadsverwarming gebeurt is afhankelijk
dustrie gebruikt tot nog toe steenkool
de Europese windenergiesector grote
van omgevingsfactoren. Na de com-
om de grondstoffen te verhitten tot
groeikansen toe. We doen er dan ook
motie rondom de biomassacentrale in
ruim 1400 graden Celsius.
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
UTILITIES 9 nr. 8 - december 2019
UW INSTALLATIE IN TOPCONDITIE ALTIJD EN OVERAL! Management van reserveonderdelen Installatie en projectmanagement Onderhoud en inspectie van alle merken vermogensschakelaars Onderhoudscontracten 24/7 storingsdienst
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com
UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren
Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor
Hall: ‘Elektrificatie van de cementproductie via plasmatechnologie is mogelijk. De productiesite van Cementa zou zelfs direct kunnen worden gekoppeld aan de uitbreiding van een windpark in de buurt van de fabriek. We zorgen er dus voor dat er geen fossiele brandstoffen hoeven worden gebruikt voor verwarming van de grondstoffen. Er komt nog steeds CO2 vrij tijdens het proces, maar dit kan redelijk eenvoudig worden afgevangen. Deze zeer geconcentreerde stroom kan weer worden gebruikt als grondstof voor bijvoorbeeld de chemische industrie of desnoods ondergronds worden opgeslagen.’
Alianties De rol die Vattenfall speelt in deze ontwikkelingen ligt volgen Hall niet vast. ‘De energietransitie is zo complex dat er nieuwe allianties nodig zijn om echt slagen te kunnen maken. De ene keer zijn wij leidend in een project, maar een andere keer zijn we een kleiner onderdeel van de keten. We kunnen en willen zelf investeren in duurzame assets, maar soms vraagt een project om andere bijdragen. Wij zijn goed in energieopwekking, conversie, transport,
De publieke opinie stuurt de grote consumentenmerken richting duurzaam ondernemen. En die vragen op hun beurt aan hun keten om ze daarin te ondersteunen.
opslag en handel. We zetten die kennis graag in om de industrie te onder-
gie, grondstof of energievorm de beste
Geen belasting Het is voor Hall
steunen in zijn uitdagingen. Zo sluiten
keuze is, maar bedrijven zullen wel móe-
ook duidelijk wat Vattenfall en zijn
we steeds meer zogenaamde power
ten kiezen. Onze keuze voor elektrificatie
partners nodig hebben van de over-
purchase agreements (ppa, red.) af met
is misschien ook een gok, maar wel een
heid: voortzetting van het Europese
industriële gebruikers. Daarmee koppe-
zeer veilige. We hebben de technologie
Emissions Trading System (EU ETS,
len we de productie van een windpark
om dit voor elkaar te krijgen en als bedrij-
red.). ‘Het mooie van het Europese ETS
direct aan het elektriciteitsverbruik van
ven en overheden echt keuzes durven
is dat het geen technologie voorschrijft’,
partijen als bijvoorbeeld Microsoft.
te maken, is het geld dat we daarvoor
zegt Hall. ‘Door technologieën te sti-
Daarmee verzekeren de datacenters
nodig hebben ook beschikbaar. De
muleren of uit te sluiten, verstoor je de
van Microsoft zich de komende jaren
komende jaren verwacht ik dan ook een
marktwerking. Het beste is natuurlijk
van duurzame energie, terwijl wij de
versnelling in de route die we hebben
om wereldwijd een eerlijke prijs af te
ruimte krijgen om meer te investeren in
ingezet. Elektrificatie van de transport-
dwingen voor CO2-emissies. Maar als
duurzame assets. Bijkomend voordeel
sector zit al in die stroomversnelling, de
we de Europese ETS al op een niveau
is dat de klant de komende jaren weet
industrie wacht nog af, maar kan ook
krijgen dat duurzame energie concur-
hoeveel geld hij kwijt is aan zijn duur-
grote slagen maken.
reert met fossiele varianten, kan de
zame elektriciteit.’
Naarmate het duurzaam opwekver-
markt zijn werk doen. We moeten dit
mogen toeneemt, verbetert dit de
wel als één blok doen. Het is niet han-
Ketenverantwoordelijkheid
businesscase voor de industrie. Niet
dig als individuele lidstaten eigen extra
Hoewel veel van de voorbeelden die Hall
alleen omdat de prijzen voor duurzaam
CO2-taxes gaan invoeren omdat ze gro-
noemt nog in het beginstadium zitten,
opgewekte elektriciteit daarmee ver-
tere ambities hebben. De Nederlandse
ziet de Vattenfall CEO dat de industrie
lagen, maar ook omdat ze een actieve
wens om de energietransitie te versnel-
snel verandert. ‘De publieke opinie stuurt
rol kan spelen in balancering van het
len is bewonderenswaardig. Maar qua
de grote consumentenmerken richting
energiesysteem. De energiesector en
CO2-beprijzing dreigt Nederland uit
duurzaam ondernemen. En die vragen
de industrie kunnen elkaar versterken
de pas te lopen met de rest van de EU.
op hun beurt aan hun keten om ze
en zullen dus meer in dialoog moeten
Het is beter om dit gezamenlijk aan te
daarin te ondersteunen. Natuurlijk zijn
gaan over hun gezamenlijke rol in de
pakken, zodat ecologie en economie in
er onzekerheden over welke technolo-
energietransitie.’
balans blijven.’
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
•
UTILITIES 11 nr. 8 - december 2019
ENERGIETRANSITIE
Samenwerking Duitsland en Nederland in energietransitie Net als Nederland streeft Duitsland naar klimaatneutraliteit in 2050. De consequenties hiervan worden steeds duidelijker. Beide landen moeten flink aan de slag om hun respectievelijke doelen te halen, en kunnen elkaar daarbij helpen. Experts zien vooral in de decarbonisering van industrie goede kansen.
12 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
Bertus Bouwman
D
uitsland geldt wereldwijd als pio-
regeringen één-op-één beleidskwesties
politieke en economische belangen zijn.
nier in de Energiewende. Toch
afstemmen. Opnieuw was klimaat een
Beide landen zijn gebaat bij opschaling
betekent dit niet dat de Duitsers met
belangrijk thema. Minister Eric Wiebes
van duurzame technologieën en infra-
gemak de doelstellingen van het Parijse
ondertekende met zijn Duitse collega
structuur voor duurzame bronnen voor
Klimaatakkoord gaan halen. Sterker
van Economische Zaken Peter Altmaier
hun omvangrijke industrie en transport-
nog, het is nu al duidelijk dat de tussen-
een intentieverklaring voor nauwere
sectoren.’
tijdse doelen in 2020 niet zullen worden
samenwerking.
Beide landen hebben hun eigen spe-
gehaald.
In de verklaring staat onder meer dat
cialiteiten en zwakheden, zegt Braun.
Via het Europese systeem voor emissie-
beide landen meer windmolens op zee
Opvallend is dat de verkeersuitstoot
handel (ETS) moeten de sectoren indu-
willen bouwen. Bovendien moeten alle
in Duitsland sinds 2005 is gestegen
strie en stroom uitstoot van broeikas-
afzonderlijke windparken beter op elkaar
met drie procent terwijl dit in andere
gassen fors terugdringen. De sectoren
worden aangesloten. Nu zijn het nog
lidstaten daalde. In Denemarken en het
die niet onder het ETS-systeem vallen,
te vaak eilandjes in de Noordzee. Ook
Verenigd Koninkrijk werden lichte ver-
mobiliteit, gebouwde omgeving en land-
gaan beide landen samen onderzoek
minderingen van ongeveer vijf procent
bouw, moeten in 2020 veertien procent
doen naar mogelijkheden om de wind-
geregistreerd, in Nederland zelfs min
van hun uitstoot reduceren ten opzichte
energie om te zetten in waterstof.
veertien procent, becijferde de denktank
van 2005. In 2030 moet een reductie
Terwijl in Berlijn nog koortsachtig werd
Agora Energiewende in Berlijn.
van min 38 procent zijn gehaald.
nagedacht over de klimaatplannen,
In Duitsland en Nederland is het weg-
Een grote zorg voor Duitsland. Want
bereikte Nederland al afgelopen zomer
verkeer verantwoordelijk voor meer
wanneer de Europese doelstellingen
een akkoord. Een uniek moment dus
dan negentig procent van de verkeers-
voor de niet-ETS sectoren niet worden
om de Nederlandse visie te mogen
uitstoot. Daarvan komt zestig procent
gehaald, volgt er een miljardenrekening
presenteren, midden in het Duitse denk-
van personenauto’s en veertig procent
voor de belastingbetaler. Alles wat in
proces, zeggen betrokken Nederlandse
van vrachtwagens. De hardere daling in
2030 te veel wordt uitgestoten, moe-
ambtenaren.
Nederland komt doordat hier nieuwere
ten de landen namelijk compenseren
Dit betekent niet dat er hele paragrafen
en schonere auto’s rijden, schrijft Agora
met het kopen van emissierechten van
zijn overgenomen, maar wel dat enkele
in een rapport uit 2018.
andere EU-lidstaten. Een onvermijdelijk
thema’s nu bespreekbaar zijn geworden.
En waar de uitstoot van bussen en
scenario, wanneer niet hard wordt inge-
Een goed voorbeeld is de ondergrondse
vrachtwagens in Nederland met dertien
grepen.
afvang en opslag van CO2 (CCS) in
procent daalde, steeg dit in Duitsland
Voldoende reden voor bondskanselier
lege gasvelden onder de Noordzee,
tussen 2005 en 2016 met 21 procent.
Angela Merkel om het onderwerp tot
een mogelijk nieuw verdienmodel voor
Dat komt volgens de Berlijnse denktank
Chefsache te benoemen. Eerder dit jaar
Nederland. Dit is ook terug te zien in het
deels doordat Duitsland nu eenmaal een
vormde ze een klimaatkabinet, een werk-
Duitse klimaatakkoord dat op 20 sep-
doorvoerland middenin Europa is, maar
groep van alle ministers die hiermee te
tember werd gepresenteerd.
ook omdat nog te weinig goederen via het spoor en het water worden vervoerd.
maken hebben. Hiermee wil ze voorkomen dat het thema een speelbal wordt
Belangen De gezamenlijke belangen
Het is precies de reden dat Duitsland nu
tussen de verschillende ministeries.
zijn groot, beide landen willen graag
de ambitie heeft uitgesproken om meer
De Duitse regering zag al snel dat over-
samen optrekken in Europees verband.
in te zetten op elektrisch rijden, voor
leg met de buurlanden noodzakelijk is.
Toch zie je een verschil in focus, stelt Dr.
2030 moeten er één miljoen laadpalen
Merkel bezocht dan ook samen met het
Jan Frederik Braun, Strategisch Energie
staan. ‘Een teken aan de wand’, zegt
klimaatkabinet premier Mark Rutte in
Analist bij het Den Haag Centrum voor
Braun. ‘Nederland heeft veel expertise
het Catshuis.
Strategische Studies (HCSS). ‘Ruim 46
op dit gebied, en kan daarvan profite-
procent van de Duitse stroomproductie
ren.’
CCS De buurlanden kunnen volgens
in 2019 is groen. Daar blijft Nederland
experts veel van elkaar leren. Zo willen
achter. Aan de andere kant moet
Beter afstemmen Alleen al dit
beide landen een CO2-belasting invoe-
Duitsland nog heel veel doen om de uit-
onderwerp laat zien hoe beide landen
ren om de uitstoot te beteugelen. Maar
stoot in het verkeer, en mindere mate bij
elkaar kunnen helpen in het klimaatbe-
lukt dit zonder dat je de industrie en
gebouwen te verminderen.’
leid, stelt Braun die zowel in Nederland
belangrijke kiezers tegen je in het harnas
De intentieverklaring die Wiebes en
als Duitsland studeerde en werkte.
jaagt? Daarom kijkt Duitsland met grote
Altmaier ondertekenden is kort, en
‘Voorheen werd het energiebeleid vaak
belangstelling naar de Nederlandse
beschrijft enkel hoofdlijnen. ‘Voor een
slecht afgestemd. Dan wordt het snel
klimaattafels, waar de kabinetsplannen
leek is het een nietszeggend document’,
dweilen met de kraan open, wanneer
worden besproken met het bedrijfsleven
zegt Braun. ‘Maar ik vind het veelbe-
je buurland een beslissing neemt die
en andere betrokkenen.
lovend, omdat het echt een voorbode
haaks staat op jouw plannen.’ Hij noemt
Begin oktober volgde in de Berlijn de
is voor nauwere samenwerking. Hier
gas als voorbeeld van tegengestelde
algemene Duits-Nederlandse rege-
moeten mooie projecten en kansen uit
trends. ‘Nederland wil van het gas af,
ringsdialoog, waar ministers van beide
ontstaan. Zeker omdat er gezamenlijke
Duitsland is juist meer gaan gebruiken
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
UTILITIES 13 nr. 8 - december 2019
door het sluiten van kerncentrales.’
list. ‘Aan de ene kant zie je onzekerheid
koming van oneerlijke concurrentie.
Hoewel de landen op hoog ambtelijk
bij de toekomstige vraag naar fossiele
Wat betreft de ontwikkelingen op het
niveau al frequent overleggen over
brandstoffen. Deze onzekerheid wordt
gebied van waterstof loopt Duitsland
bijvoorbeeld energiezekerheid en de
gevoed door strengere milieuwetgeving
wederom voorop, stelt de DNHK. ‘Zowel
ontwikkelingen rondom gaswinning uit
- zeker in Europa - die de fossiele indu-
op het gebied van waterstoftreinen als
Groningen, kan er nog veel meer gebeu-
strie verder onder druk zet.’
het aantal beschikbare tankstations.
ren, vindt Braun. ‘Het is eigenlijk frappant
Braun ziet in Nederland en Duitsland
Joint ventures zoals H2mobility, die
dat Nederland en Duitsland hun ener-
een goede toekomstige hub in water-
in 2015 door Shell, Total, Air Liquide,
gietransities weinig met elkaar afstem-
stof. ‘De combinatie van offshore wind,
Daimler, Linde en OMV in het leven is
den. We zijn economisch zo met elkaar
waterstof, de bestaande gasinfrastruc-
geroepen en door de Duitse regering
verstrengeld. Als Duitsland iets wil, dan
tuur en de grote chemische sector, is
gestimuleerd wordt, kunnen ook inter-
heeft dat meteen gevolgen voor ons.’
heel veel waard.’
nationaal als voorbeeld dienen.’
hem nodig over moeten praten, is bij-
Samen investeren In het intentie-
Projecten Voor succes zijn dit soort
voorbeeld de Duitse energietransitie
akkoord dat Wiebes en Altmaier begin
zichtbare en concrete projecten nodig,
van windenergie in het noorden, naar
oktober sloten, wordt gesproken over
zegt Braun. ‘Voor het gewone publiek is
de grootverbruikende industrie in het
gezamenlijk onderzoek naar de kan-
het vaak helemaal niet zo zichtbaar. In
zuiden. ‘Nu gaat het alleen over noord-
sen van waterstof door onder meer
mei van dit jaar opende koning Willem-
zuid. Maar als je dit echt wilt opschalen,
de onderzoeksinstituten van TNO en
Alexander een elektrolyse-installatie
samen met Nederland, dan moet je ook
DENA. Beide landen zien in waterstof
van 1 megawatt. Dat is nog niks. De
in oost-west denken. Dit kunnen wij nu
de kans om de Energiewende verder te
drie netbeheerders Gasunie, TenneT
inbrengen.’
voltrekken.
en Thyssengas werken samen om een
Een onderwerp waar de landen volgens
Dat is niet voor niets, zegt Braun. ‘Beide
efficiënte koppeling van de sectoren
Sterkere positie Een van de grote
regeringen zien de mogelijkheden. Maar
energie, industrie, mobiliteit en warmte
potenties waar beide landen elkaar kun-
je moet goed kijken naar welke busi-
mogelijk te maken. Hierbij plannen zij
nen versterken ziet hij in Eemshaven en
nesscases het meest zin hebben. Dat
een elektrolyse installatie op industriële
Rotterdam. ‘Hier kan je offshorelocaties
moet je vervolgens als buurlanden goed
schaal van honderd megawatt. Dat laat-
goed verbinden met industrieclusters in
afstemmen. We hebben hier allebei heel
ste hakt er echt wel in, dat moeten we
Noordrijn-Westfalen. Dat biedt kansen
veel bij te winnen. Als we dit goed doen,
meer hebben.’
voor waterstof, maar ook synthetisch
kunnen we er samen mee de wereld-
Om meer grensoverschrijdende samen-
gas, biogas en het afvangen en aanwen-
markt op.’
werking aan te zwengelen publiceerde
den van CO2.’
De Duits-Nederlandse Handelskamer
Braun daarom samen met bestuurs-
De energietransitie kan de Nederlandse
(DNHK) in Den Haag maakt zich sterk
voorzitter Andreas Kuhlmann van de
en Duitse industrie een gigantisch
voor meer concrete grensoverschrij-
Deutsche Energie-Agentur (DENA)
nieuw verdienmodel opleveren, zegt
dende projecten. ‘Er zijn nu al binatio-
een opiniestuk in de Duitse zakenkrant
Braun. ‘Nederland, Noordrijn-Westfalen
nale coöperaties die als voorbeeld kun-
Handelsblatt. Daarin stippen ze aan
en Vlaanderen vormen nu al samen het
nen dienen, zoals het project EnerPRO.
dat in de klimaatplannen van beiden
vierde grootste chemische industrie-
De provincies Flevoland, Gelderland,
landen concrete aanknopingspunten
cluster ter wereld. Dat betekent dat de
Limburg en Oost-Brabant werken
voor grensoverschrijdende samenwer-
kennis, infrastructuur en kapitaal al aan-
hierin samen met Noordrijn-Westfalen
king bestaan; met name op het gebied
wezig is. Met de kennis die we samen
aan oplossingen voor een decentrale
van onderzoek en verkeer. ‘Alleen al om
opdoen in het bilaterale onderzoek kun-
opslag van groene energie’, schrijft de
ervoor te zorgen dat klimaatvriendelijke
nen frontrunner worden in de wereld-
DNHK. Bovendien is het volgens de
bedrijfsmodellen nog sneller op de
wijde decarbonisatie ‘rat-race’ .’
Handelskamer essentieel dat beide
markt komen zou een bilateraal onder-
Dat vooruitzicht is het hoe dan ook
regeringen zich op EU-niveau voor één
zoeksprogramma met Duitsland al zin-
waard om in te investeren, zegt de ana-
Europese stroomprijs inzetten, ter voor-
vol zijn’, stellen Braun en Kuhlmann.
14 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
•
EUROPEAN INDUSTRY &
ENERGY SUMMIT 2019 ENERGIZING A SUSTAINABLE FUTURE 10 – 11 DECEMBER 2019 • KROMHOUTHAL | AMSTERDAM
European Industry & Energy Summit 2019
Welcome to the European Industry & Energy Summit The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. The summit strives to foster ideas, technology, plans & projects to address this challenge by bringing together all relevant parties and expertise from around Europe.
16 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
T
he European process industry
energize a sustainable future.
free hydrogen. Promising technology
and energy sector are partly res-
By giving a lot of attention to concrete
such as electrochemistry and electrifi-
ponsible for causing climate change.
solutions, the initiators of EIES 2019
cation also receive extensive attention.
But, on the other hand, they can also
want to inform, inspire, connect and
But also think of circular topics such
make a major contribution to providing
activate participants. Together with
as the chemical recycling of plastics.
solutions. The summit strives to foster
various partners they will look for
And of course, energy saving and the
ideas, technology, plans & projects
integrated solutions, the symbiosis
storage and reuse of CO2 will not be
to address this challenge by bringing
between different chain components
missing.
together all relevant parties and exper-
and industrial clusters. Local, regional,
The event is based on unity in diver-
tise from around Europe.
but certainly also cross-border.
sity. Just because partners organize
The summit focuses on a variety of
various so-called side events at the
subjects such as emission-free hydro-
Unity in diversity The European
same location around the themes, the
gen, chemcycling, energy efficiency,
Industry & Energy Summit brings dif-
event brings together a large group
electrification, carbon capture, usage
ferent communities together, based on
of decision makers from the process
and storage (CCUS), biobased chains
substantive transition lines. Think of
industry and energy sector in north-
and more. All these technologies can
the further development of emission-
western Europe.
•
PROGRAM DECEMBER 11TH
PROGRAM DECEMBER 12TH
Plenairy Session with keynotes from
Side events
• André Faaij, Director of Science, TNO Energy Transition
Within the theme of the event, various partners organize
• Marcus Remmers, CTO , DSM
their own side-event. They show different innovations
• Jurgen Hoekstra, Managing Director, BASF Benelux
and solutions that can inspire and activate industry and
• Ditlev Engel, Chief Executive Officer, DNV GL
other sectors.
• Magnus Hall, CEO, Vattenfall
• Carbon Capture, Usage & Storage (Bloc, Port of
Side events
• Project 6-25: Supporting Industry to become Greener,
Amsterdam) Within the theme of the event, various partners organize their own side-event. They show different innovations
Smarter and Energy-Efficient (FME, Rabobank) • Industry and energy leaders join forces (Vattenfall)
and solutions that can inspire and activate industry and other sectors.
Energizing talk In talks of ten minutes, experts will give their inspiring
• Crossing Borders in Hydrogen (Gasunie)
vision of the energy transition.
• Chemical Recycling of Plastics (TNO Circular Economy
• Marcelien Bos - De Koning
& Environment) • New Sustainable Biofuels (ECN part of TNO)
(Burgemeester van jouw Noordzee) • Tom van Aken (Avantium) • Leon Rosseau (TU Eindhoven)
Cases
• René Peters (TNO)
Partners present their inspiring user cases in interactive
• Bonna Newman (LightYear)
break-outs.
• Ulco Vermeulen (Gasunie)
• Today’s solutions for the challenges of tomorrow (E.ON)
• Martin Clemesha (Braskem)
• Introduction to Project 6-25: Supporting Industry to
• Bibianne Roetert (Unilever)
become Greener, Smarter and Energy-Efficient (FME) • Case Voltachem
• Rajat Bhardwaj (TNO) • Marinus Tabak (RWE)
• Industrial flexibility for grid balancing (Vattenfall) • New renewable energy grants (RVO)
Cases
• Social Innovations for the Industry to accelerate the
Partners present their inspiring user cases in
Energy Transition (TNO)
interactive break-outs.
• Cases TKI Energy & Industry
• Circular economy (TNO)
• Power to Heat (BlueTerra)
• Hydrogen, indispensable in the Energy Transition (TNO) • Sustainable industrial heat (TNO) • Large-scale energy storage (TNO) Round tables Partners discuss specific solutions within the energy transition in small groups.
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
UTILITIES 17 nr. 8 - december 2019
The complete program TUESDAY DECEMBER 10 TIJD 9.30
Plenary Room
Noord
Zuid
Dome 1
Dome 2
Balcony
Plenary Keynotes
10.00
9.30 - 11.00
10.30 11.00
Break 11.00 - 11.30
11.30
Plenary Keynotes
12.00
11.30 - 12.45
12.30 Lunch
13.00
12.45 - 13.45
13.30 14.00
Gasunie
Chemical
New Sustainable
Case
Case
New
Hydrogen
Recycling (TNO)
Biofuels (ECN
E.ON
Voltachem
renewable
13.45 - 15.15
13.45 - 15.15
part of TNO)
13.45 - 14.30
13.45 - 14.30
energy grants
13.45 - 15.15
Introduction
Case
project 6-25
Vattenfall
14.30 15.00 Break
15.30
15.15 - 15.45
Hydrogen
16.00
(Gasunie) 15.45 - 17.15
16.30
(RVO) 13.45 - 15.15
Program D The European process industry and energy sector 14.30 - 15.15 14.30 - 15.15 are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major MORNING contribution to providing solutions. Chemical New Sustainable Social Innovation TKI Energy Power to heat 09.30 am • Keyno To (TNO) make Biofuels sure this noticed and& Industry acknowledged, Recycling (ECN gets (TNO) (BleuTerra) 15.45 17.15 15.45 - initiators 17.15 part of TNO) 15.45 17.15 15.45 17.15 Vatten TNO, FME and Industrielinqs join forces 15.45 17.15 part o and organize the European Industry & Energy • Pitche Summit (EIES) 2019. 12.45 pm
17.00 Networking Drink
17.30
17.15 - 18.15
18.00
The event focuses on emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage (CCUS), biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future. Founding partners:
AFTERNOO 1.45 pm • Cross • Chem • New, 5.15 pm
Program D Side-event partners:
18 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
WHOLE DA 09.00 am • Proje smart 12.30 pm 01.30 pm
WEDNESDAY DECEMBER 11 TIJD
Plenary Room
9.00 9.30
Noord
Zuid
Carbon Capture
Project 6-25
TNO Circular
and Usage
(FME)
9.00 - 9.45
(BLOC)
9.00 - 10.30
9.00 - 10.30
Dome 2
Balcony
TNO Hydrogen 9.45 - 10.30
10.00 10.30
Dome 1
Break 11.00 - 11.30
11.00
Energizing Talks
Carbon Capture
Project 6-25
Industrial Heat
Industrial
11.00 - 12.30
and Usage
(FME)
(TNO)
Flexibility
(BLOC)
9.00 - 10.30
11.00 - 11.45
(Vattenfall)
Energy Storage
11.00 - 12.30
11.30
9.00 - 10.30
(TNO)
12.00
11.45 - 12.30
12.30
Lunch 12.30 - 13.30
13.00 13.30
Energizing Talks
Annual Event
Case E.ON
Cases (TNO)
Industrial
11.00 - 12.30
Voltachem
13.30 - 14.15
13.30 - 15.00
Flexibility (Vattenfall)
13.30 - 15.00
14.00
11.00 - 12.30
14.30 15.00 15.30
Annual Event
Energy Storage
Annual Event
Annual Event
Voltachem
(FME)
Voltachem
Voltachem
Breakouts
15.30 - 17.00
Breakouts
Breakouts
15.30 - 17.00
15.30 - 17.00
15.30 - 17.00
16.00 16.30 17.00
Networking Drink 17.00 - 18.00
17.30
UTILITIES 19 nr. 8 - december 2019
Industrial Energy Enligthenmentz AND THE INDUSTRIAL ENERGY ENLIGTHENMENTZ NOMINEES ARE… We are proud to announce the three candidates of the Industrial Energy Enlightenmentz Award 2019. Antecy, SoundEnergy and Gelion will pitch during the European Industry & Energy Summit 2019 on Tuesday 10 December in Amsterdam. We give you a
brief introduction of the technology by which these innovators are going to help the industry to limit their CO2 emissions. Register immediately for the most complete industry and energy conference of the year and vote for your favourite innovation.
THERMO-ACOUSTIC HEAT PUMP USES RESIDUAL HEAT FOR COOLING The thermo-acoustic heat pump was a great promise for years. Soundenergy is now launching a commercial product that uses the principle of using residual heat for cooling. The potential in the industry is enormous and the first customers use already their residual heat to cool buildings. The patent for the thermo-acoustic heat pump was already filed around the turn of the century by innovator Kees de Blok. After that, ECN worked for years on improving the design. In the meantime, the brilliant idea has been turned into a product that can be ordered more or less from the shelf. CEO of Soundenergy Herbert Berkhout: ‘The crux of our thermoacoustic heat pump is that there are hardly any rotating parts. Simply put, you use a pressure vessel with Argon to which you add heat. Just as a balloon expands when it becomes warm, a pressure difference also occurs in the pressure vessel. The potential of the thermal energy has thus been converted into mechanical energy. Just like with a speaker, that energy sets a sound wave in motion. By constantly allowing the gas to cool through the environment and heating it with residual heat, you strengthen the pulse. We use two cylinders that continue to reinforce each other, creating a
20 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
feedback loop. We then use two other cylinders in the Teac-25 that use the acoustic energy to produce cold. In this way the system offers a cooling capacity of 25 kilowatts while only residual heat enters. Of course, some pumps and electrical equipment are still needed to keep the process going. But the energy consumption thereof is not in line with the profit you get from residual heat.’ Berkhout sees enough applications for the Teac-25. ‘We look at where there is residual heat and the need for cooling. The most ideal is residual heat of around 180
degrees Celsius because that gives the desired temperature difference (ΔT) with an outside temperature of around 25 degrees Celsius. The heat pump also works with smaller temperature differences, but usually the efficiency increases as the ΔT increases. The system is also very forgiving in the event of temperature fluctuations and actually always works. For those who wish, we could also give the residual heat a temperature lift. However, we notice that the need for cooling inside and outside the industry is many times higher. Cooling is also usually much more expensive than heating.’
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
GELION REINVENTED ZINC BROMIDE BATTERIES Gelion has transformed the Zinc Bromide redox flow-battery technology into a more conventional stationary architecture. Instead of a pumped battery system with tanks and moving parts, the chemistry can be a self-contained block, like a Lead acid or Alkaline cell. This results in a consumer-friendly package that is much more economical, scalable and maintenance friendly, whilst retaining
all the benefits of the Zinc Bromide technology. Key to the technology is its ability to fully discharge to 0V: great for deep discharge cycling and energy shifting applications. This attribute greatly improves electrical safety as transport, installation and maintenance can all be performed at no electrical potential. Additionally, this enables the battery to chemically 'reset' during a full discharge, resulting in remote maintenance, abuse tolerance and expected long life-time in demanding applications. Gelion’s first product iteration is aimed at the stationary energy storage market, ideally used to store large amounts of surplus renewable energy to firm supply by discharging when required. By varying the battery design, Gelion can alter the Zinc Bromide characteristics for higher power and greater capacitance to service other markets.
Other benefits of Gelion’s Zinc Bromide technology include: high fire safety; abundance of large reserves of active materials; and, ease of recyclability. Fire safety is due to the presence of Bromine, which is commonly used in fire retardant materials. When used in a battery, the cells become virtually fire-proof. Abundance of the active materials, Zinc and Bromine is critical: Zinc is one of the most abundant metals on earth and large amounts of Bromine are contained with brine deposits, such as the Dead Sea. The main materials used in Gelion's Endure battery are: salts, plastics and carbons. Once discharged, these are all inert, non-toxic and safe, enabling cells to be disassembled via a conventional grinding process and the materials reclaimed as battery feedstock or recycled. Overall, Gelion expects that it's batteries will be one the safest and easiest to recover at end of life.
SOLID ABSORBENT CAPTURES CO2 FROM THE AIR The idea of removing CO2 directly from the air is not new. Antecy did find a way in which that happens very efficiently. The Dutch startup has entered into a merger with the Swiss company Cimeworks, which gives Antecy adsorption technology a considerable boost. The technology of direct air capture (DAC) is fairly simple: a fan directs an air flow past an adsorbent, after which it is enriched with carbon dioxide. When the adsorbent is saturated, it is heated so that it releases the CO2. Commonly used adsorbents are alkanolamines such as monoethanolamine (MEA), diethanolamine (DEA) and methyldiethanolamine (MDEA). Antecy developed a solid adsorbent based on potassium bicarbonate, a well-known food additive. The potassium salt, also known as potassium hydrogen carbonate, is very hygroscopic, that is, it attracts and retains water. Robert Rosa, business developer at Antecy, indicates that the main bene-
fits of the solid non-amine absorbent are lower costs and less degradation. 'Regeneration of the saturated potassium bicarbonate occurs at temperatures from eighty degrees Celsius. If a DAC is built near the industry, it can use residual heat for the regeneration process. Or else solar heat would also be an option. Moreover, at that low temperature it is not necessary to actively cool, but the ambient temperature is sufficient. So you save energy on two sides.' The collaboration with Climeworks accelerates the developments at Antecy. Rosa: 'Climeworks is already building these types of installations on a larger scale. We wanted to scale up, but mainly had financial limitations. We can use the technology roughly in two ways: we use a point source to wash CO2 from, for example, flue gases, or we have an installation capture and clean ambient air. The efficiency in the first variant is of course slightly higher with adsorption, but makes little difference in the desortpieces. It was
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
therefore interesting for us to collaborate with industry, but with Climeworks we focus on atmospheric capture. The carbon dioxide that we extract from the air immediately yields carbon credits. It would be even better if we could further convert the CO2 into chemical raw materials or use synthetic fuels that are chemically equivalent to existing (fossil) fuels in existing infrastructures and energy systems, but within a closed CO2 cycle: from fuel to emissions to fuel again.'
UTILITIES 21 nr. 8 - december 2019
PROJECT 6-25
‘Klimaatakkoord haalbaar dankzij procesefficiëntie’ Er hangt letterlijk en figuurlijk een donkere wolk in de lucht. Nederland moet in tien jaar tijd de CO2-uitstoot bijna halveren. Dat betekent dat de industrie staat voor de (onmogelijke?) opgave om 14,3 miljoen ton extra CO2-uitstoot te reduceren in 2030. Is dit haalbaar? Hans van der Spek van FME is optimistisch. ‘Mits wij alle ruimte geven aan procesefficiëntie.’
22 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
Laura van der Linde
D
e klokt tikt door. Eind 2015 is het
‘Het bedrijf EnerGQ benadert het indu-
vuldige, projectmatige aanpak. ‘Het
Klimaatakkoord ondertekend en
striële proces als een menselijk lichaam
vooronderzoek, waarin werd nagegaan
toen leek 2030 nog redelijk ver weg.
waarbij je de energiestromen kunt ver-
in hoeverre de industrie behoefte heeft
Over een paar weken is het 2020 en
gelijken met de bloedsomloop . Beide
aan deze aanvliegroute, is afgerond. Dit
dan is het tijdspad naar 2030 slechts
geven signalen af, als er ergens iets aan
traject vindt weerklank, dus we zijn nu
een decennium. Is die gestelde CO2-
de hand is. Als je gericht gaat meten,
dit programma verder aan het ontwikke-
reductie wel een haalbare kaart? Als
ontdek je waar de pijnpunten zitten.
len. Het is meer dan het samenbrengen
we kijken naar de snelheid – of liever
Op basis van data, worden patronen
van partijen.’ Een van de stappen die
gezegd traagheid – waarmee de moge-
geïdentificeerd en wordt onderzocht
moeten worden gezet is het valideren
lijkheden en benodigdheden om in te
welke aanpassingen leiden tot verbete-
van de technologieën. Hiervoor wordt
kunnen zetten op elektrificatie, water-
ringen. Het menselijk lichaam heeft wel-
een onafhankelijk bureau ingeschakeld.
stof en CO2-afvang en -opslag zich ont-
licht fysiotherapeutische handelingen
‘Zij gaan na in hoeverre de impact van
wikkelen, dan moeten we concluderen
nodig en in een fabriek kun je proces-
de gepresenteerde technologie geen
dat de daadwerkelijke uitstootreductie
sen bijsturen.’ De KLM gebruikt deze
luchtfietserij is. Heeft datgene dat wordt
pas na 2025 op gang komt. Dan gaan
techniek in hun Boeing vliegtuigen,
geclaimd, reëel potentieel? Kunnen ze
we de doelstelling niet halen.
weet Van der Spek. ‘Uit de data bleek
het waarmaken?’ Dit is uiteraard ook
bijvoorbeeld dat de ene piloot zuiniger
weer een belangrijk aspect voor het
6 miljoen ton in 2025 Hans
vloog dan de ander. EnerGQ zette deze
rondkrijgen van de financiering. ‘We zijn
van der Spek, programmadirecteur
bevindingen om in concrete vliegin-
enorm blij met de Rabobank als partner.
CleanTech bij FME, erkent dit. ‘De grote
structies en inderdaad, er werd minder
Ook zij geloven in deze manier om CO2-
transities die op stapel staan, daar
brandstof verbruikt.’ EnerGQ richt zich
reductie versneld voor elkaar te krijgen.’
geloof ik in. We moeten ook niet stop-
in de eerste plaats op energiebespa-
Een andere hobbel voor bedrijven om
pen met het aanleggen van nieuwe infrastructuur, het aanpassen van de wet- en regelgeving en het uitdenken van nieuwe businessmodellen. Dit zijn
We moeten niet stoppen met nieuwe infrastructuur, nieuwe wet- en regelgeving en nieuwe businessmodellen.
echter langdurige en ook kostbare trajecten.’ En toch is Van der Spek opti-
rende maatregelen, maar de data kan
te investeren in innovaties, is de druk op
mistisch. Sterker nog: FME en VEMW
natuurlijk ook worden benut om kosten
het Capex budget. ‘Ook deze hindernis
hebben een nieuwe stip op een horizon
te verlagen, de veiligheid te verbeteren
kan overwonnen worden. Allereerst:
gezet, die nota bene dichterbij is. ‘Met
of storingen te voorkomen.
de technologieën uit het 6-25 portfolio
‘Project 6-25’ hebben we de ambitie
Het tweede voorbeeld is Qpinch. ‘Dit
hebben vrijwel altijd een terugverdien-
neergelegd om voor 2025 minimaal
bedrijf heeft een technologie ontwik-
tijd van minder dan vijf jaar. Verder is het
6 miljoen ton CO2 te besparen door
keld waarmee zij langs de chemische
mogelijk de besparing als een service
versnelde uitrol van innovatieve tech-
weg, dus niet met mechanische warm-
in te kopen. Dit drukt dan op het Opex
nologie met bewezen impact.’ Voor dit
tepomp technologie, laagwaardige
en niet op het Capex budget.’ Uitdaging
project werd de samenwerking gezocht
restwarmte kunnen omzetten in hoog-
voor het project is dus om te bewerk-
met bedrijven die werken aan nieuwe,
waardige proceswarmte.’ Waar rest-
stelligen dat in samenwerking met
innovatieve technologie die nog niet
warmte nu massaal wordt weggekoeld,
private en/of publieke partijen nieuwe
grootschalig wordt toegepast en die
onbenut wordt gelaten, kan het nu met
financieringsconstructies of tijdelijk
significante impact heeft of gaat heb-
duurzame elektriciteit worden opge-
additioneel Capex-budget beschikbaar
ben op reductie of flexibilisering van
waardeerd tot bruikbare proceswarmte.
wordt gesteld.
energieverbruik en/of broeikasgasuit-
‘In de regio Rotterdam gaat jaarlijks voor
Die donkere wolk hangt er nu eenmaal.
stoot. Deze baanbrekende technolo-
6 miljoen euro aan restwarmte verloren.
De verplichting om het komende decen-
gieën om processen in de industrie
Met hergebruik kunnen we zoveel win-
nium 14,3 miljoen ton CO2-uitstoot extra
efficiënter te maken, worden nu al suc-
nen en enorm veel besparen.’
te besparen ligt er. ‘Het moment dat het
cesvol geïmplementeerd. Project 6-25
pijpenstelen gaat regenen met verplich-
zoekt verbinding binnen de keten zodat
Financiering Dit klinkt bijna te mooi
tingen en ‘gij moet’ en ‘gij zult’ zit er aan
samen, stap voor stap, snelle en con-
om waar te zijn. Je zou haast verwach-
te komen. Dan kun je beter nu zelf de
crete resultaten worden behaald.
ten dat bedrijven in de rij staan om
regie pakken en stappen gaan zetten
hierin te investeren, maar volgens Van
met behulp van bewezen technieken.
Innovaties Het optimisme van Van
der Spek zijn bedrijven voorzichtig. Hij
Het project-platform wordt een learning
der Spek wordt aangewakkerd door
begrijpt dit ook. ‘Je kunt je geld maar
community waarbinnen we leren van
de resultaten die een aantal van deze
een keer uitgeven en investeren in
ervaringen en succesverhalen. Met uit-
partijen hebben aangetoond. Zonder
innovaties is spannend.’ Om dergelijke
eindelijk niet een doel, groener worden,
anderen tekort te willen doen, wil Van
hobbels en bobbels weg te kunnen
maar ook slimmer en energie-efficiënter.
der Spek twee voorbeelden uitlichten.
nemen, is gekozen voor deze zorg-
Wie zegt daar nu ‘nee’ tegen?’
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
•
UTILITIES 23 nr. 8 - december 2019
Partners Utilities Platform
Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft
AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland
Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie
Leden Utilities Platform
Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid
Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven
Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
Teus van Eck
Welke rol speelt de industrie in de energietransitie?
Teus van Eck Energie en Milieu
Marcel Galjee
Tijdens de European Industry & Energy Summit geven vertegenwoordigers van de industrie- en energiewereld hun visie op de energietransitie. Zie hier in een notendop hun kijk op de noodzakelijke stappen.
Director Energy AkzoNobel
‘De publieke opinie stuurt de grote consumentenmerken richting duurzaam ondernemen. De komende jaren verwacht ik dan ook een versnelling in de route die we hebben ingezet richting elektrificatie. Elektrificatie van de transportsector zit al in die stroomversnelling, de industrie wacht nog af, maar kan ook grote slagen maken.’
Sophie Dingenen
Magnus Hall, Vattenfall
Corporate & Projectspartner Bird & Bird
‘Wil je echt naar een duurzame en circulaire economie overschakelen, dan zal de energie die je gebruikt voor recarbonisatie uit duurzame bronnen moeten komen. Anders streef je je doel voorbij. Hetzelfde geldt overigens voor power to hydrogen of power to heat. Eerst moet je de energieproductie verduurzamen voordat je elektriciteit inzet als vervanging voor fossiele brandstoffen.’
Frank Tielens
Reinier Grimbergen, Voltachem
CEO HeatMatrix Group Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017
‘Als we als Nederland de keuze maken een hoofdrol te spelen in de bioraffinage, hebben we wel de hele keten nodig. Dat begint bij een transparante, duurzame aanvoerroute van biomassa en eindigt bij brandstofsystemen die kunnen omgaan met flexifuels. De petrochemische industrie zit daar ergens middenin, maar kan wel eens de sector zijn die het meest profiteert
Hans vd Spek
van de omschakeling.’
Programmadirecteur
Eric van den Heuvel, Platform Duurzame Biobrandstoffen
CleanTech FME
‘Het moment dat het pijpenstelen gaat regenen met verplichtingen en ‘gij moet’ en ‘gij zult’ zit er aan te komen. Dan kun je beter nu zelf de regie pakken en stappen gaan zetten met behulp van bewezen technieken.’ Hans van der Spek, FME
Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018
POWER-TO-X
Voltachem recarboniseert chemische industrie VoltaChem, het grootste nationale open innovatie programma gericht op industriĂŤle elektrificatie staat alweer voor zijn eerste lustrum en volgens Reinier Grimbergen, senior business developer, is er alle reden om dit te vieren. De inzet van elektriciteit voor recarbonisatie van de industrie is nu al voor veel processen haalbaar. En naarmate er meer duurzaam opgewekte elektriciteit beschikbaar komt, wordt ook de businesscase aantrekkelijker. Voltachem blijft dan ook innoveren om de conversie naar waardevolle chemicaliĂŤn, waterstof en warmte te kunnen maken op het moment dat er voldoende duurzame elektriciteit beschikbaar is. Het innovatieprogramma is in 2014 opgericht door TNO, ECN en de Topsector Chemie.
26 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
L
aten we vooropstellen dat er niet
voordat je elektriciteit inzet als vervan-
veel technische belemmeringen zijn
leidt namens Cefic het Fenix-project
ging voor fossiele brandstoffen.
waar CO2-valorisatie het hoofddoel is.
om te recarboniseren’, zegt Grimbergen.
Er is dus een wederzijdse afhankelijk-
Volgens de chemici kan CO2 worden
Hij spreekt bewust niet over decarbo-
heid tussen de energietransitie en de
ingezet voor energieopslag, als grond-
niseren omdat koolstof nu eenmaal de
circulaire economie. Uiteindelijk moet
stof voor diverse polymeren en chemi-
basis is van de organische chemie. ‘De
je beide ontwikkelingen zo timen dat je
caliën, maar ook als minerale carbonaat.
energieproductie moet decarboniseren,
reële doelen haalt tegen acceptabele
Voor de omzetting van CO2 naar nuttige
maar wat betreft grondstoffen is recar-
kosten. Wat reëel en acceptabel is, zijn
grondstoffen kijkt men naar de biologi-
bonisatie het streven. CO2 is ook niet
meer politieke dan wetenschappelijke
sche route (biomassa) maar ook naar
het probleem dat we willen aanpakken,
vraagstukken. Wij als onderzoekers
directe conversie via zonlicht.
maar de uitstoot ervan in de atmosfeer.
moeten wel de politiek zo goed mogelijk
We zullen nu al moeten nadenken over
voorlichten over de opties waartussen
alternatieve koolstofbronnen voor het
ze kunnen kiezen. Momenteel zit er
geval fossiele koolwaterstoffen worden
nog teveel emotie in de debatten, ter-
uitgefaseerd. En we hebben ook duur-
wijl beslissingen op wetenschappelijk
zame waterstof nodig om waardevolle
gestaafde feiten zouden moeten wor-
producten van dat koolstof te kunnen
den gebaseerd.
maken. Ook hier geldt weer dat de techniek geen belemmering vormt. In
Summit Tijdens het invitation-only
principe kan je elke organische bron
Voltachem side event op de European
gebruiken om er brandstoffen of che-
Industry & energy Summit komt het hele
mische grondstoffen van te maken.
spectrum van power-to-x technologie
Doorgaans bepaalt de oxidatiegraad van
voorbij. De dag begint echter met een
de koolstofbron de energetische waarde
geschiedenisles. Grimbergen: ‘Hoewel
ervan. Kortgezegd: hoe meer zuurstof
Voltachem nog maar vijf jaar oud is,
je er afstript, hoe duurder het molecuul
staan we op de schouders van genera-
wordt. Neem het voorbeeld van CO2:
ties chemici vóór ons. Ernst Homburg
koolstof met veel zuurstof. Je kunt hier
weet daar alles van af als emeritus hoog-
elektrochemisch CO van maken en dat
leraar in de geschiedenis van weten-
met waterstof omzetten naar diverse
schap en technologie. We zitten zowel
chemische grondstoffen of brandstof-
in een energie- als grondstoffentransitie,
Parallelsessies Na het plenaire
fen, zelfs kerosine voor de luchtvaart.’
maar de industrie heeft al veel meer
programma, kunnen bezoekers nog
transformaties doorgemaakt. Je moet
kiezen tussen een drietal parallelses-
Duurzame energie Dit elektro-
het verleden kennen om het heden te
sies rondom de thema’s brandstoffen,
chemisch strippen kost echter wel veel
begrijpen, maar ook om ervan te leren
kunstmest en plastics. ‘Het initiatief van
energie en daar kom je aan de crux van
zodat we in de toekomst niet dezelfde
ondermeer KLM om organische reststro-
het onderzoek naar power to chemicals,
fouten maken.’
men en groene waterstof te gebruiken
een van de vier programmalijnen binnen
De aftrap van Homburg wordt gevolgd
voor de productie van kerosine, nafta
Voltachem. We zoeken constant naar
door een bijdrage van Michael Carus
en lpg laat zien dat zelfs de luchtvaart
de optimale balans tussen waarde en
van het door hemzelf opgerichte Nova
kan verduurzamen’, zegt Grimbergen.
energieverbruik. Daarom zie je bijvoor-
Instituut. De Duitse chemicus houdt zich
‘SkyNRG kon dan ook niet ontbreken
beeld veel onderzoek naar de productie
al meer dan twintig jaar bezig met kunst-
op een congres dat de energietransitie
van mierenzuur, wat een waardevolle
stoffen, maar moet zich de afgelopen
in al zijn facetten belicht. Zo hebben we
basisstof is voor de chemie waar nog
tijd meer verdedigen. ‘Kunststoffen zijn
een aantal partijen bereid gevonden om
relatief veel zuurstof in zit. Hoe selectie-
in het verdomhoekje geraakt, terwijl ze
een pitch te verzorgen over hun bijdrage
ver en efficiënter je zo’n reductiereactie
een belangrijke rol kunnen spelen in de
aan recarbonisatie. Een nieuwe ontwik-
uitvoert, hoe goedkoper een molecuul
circulaire economie’, zegt Grimbergen.
keling op dit gebied is geïntegreerde
wordt. Maar uiteindelijk stelt de wet
‘De inspanningen van het Nova Instituut
CO2-afvang en conversie. CO2-afvang
van de thermodynamica dat je altijd
passen heel goed in het recarbonisatie
gebeurt voornamelijk door rookgas-
energie moet toevoegen. Wil je echt
adagium van Voltachem. Mits gemaakt
sen te wassen met amines, die de CO2
naar een duurzame en circulaire econo-
van biomassa, afgevangen CO2 of van
absorberen. Normaal gesproken kookt
mie overschakelen, dan zal die energie
gerecycled plastic, heeft kunststof
men de kooldioxide uit de amines om
wel uit duurzame bronnen moeten
unieke eigenschappen die het zeer
het absorbtiemiddel opnieuw in te
komen. Anders streef je je doel voorbij.
waardevol maakt.’
zetten. Maar je kunt natuurlijk ook de
Hetzelfde geldt overigens voor power to
Een zelfde soort verhaal zal komen van
kooldioxide in de amines direct omzet-
hydrogen of power to heat. Eerst moet
Pierre Barthélemy van de Europese
ten in chemicaliën. Scheelt een energie-
je de energieproductie verduurzamen
chemiefederatie Cefic. Barthélemy
intensieve regeneratiestap.’
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
•
UTILITIES 27 nr. 8 - december 2019
Advertorial
Naleving van de BBT (Best Beschikbare Techniek) voor 2021 m.b.t. de NOx-emissie waarbij waardes onder 30 mg mogelijk zijn voor grote stookinstallaties (>50 MW) Geschreven door: Dr. Ing Christopher Rosebrock Entwickelungs- & Pozessingenieur SAACK GmbH
de BBT-waarden in de tabel dat de NOx-emissies voor grote stookinstallaties in de nabije toekomst verder verlaagd zullen worden.
De richtlijnen in de brochure van de Europese Unie, betreffende de BBT voor grote stookinstallaties > 50 MW., van 2017 betekenen een aanzienlijke verlaging van de NOx-emissie voor deze installaties. De exacte emissie zal tegen 2021 in een wet zijn omgezet, hoewel de bindende grenswaarden nog niet definitief zijn vastgesteld.
Ook nu zijn de emissiegrenswaarden in bepaalde landen veel strenger dan in Europa. In het bijzonder China moet hier worden vermeld, waar voor nieuwe en bestaande gasgestookte installaties in de regio Peking, NOxemissies van minder dan 30 mg/Nm³ worden geëist. De huidige Low-NOx technologie bereikt hier zijn grenzen. De typische primaire maatregelen voor NOx-reductie, zoals een verhoogde recirculatie van de rookgassen of een hogere luchtovermaat, leiden tot stijgende investerings- en bedrijfskosten van o.a. de verbrandingsluchtventilatoren. Het leidt ook tot grotere efficiëntieverliezen als gevolg van een verhoogd schoorsteenverlies en in sommige gevallen zelfs tot een onstabiele werking van de verbrandingsinstallatie. Alleen de meest geavanceerde technologie en de gecoördineerde combinatie van verschillende primaire maatregelen kunnen deze Low-NOx emissies over het gehele vermogensbereik betrouwbaar onder controle houden.
Het “Best Available Technique Bulletin” (BBT) van de Europese Unie, dat met het oog hierop is gepubliceerd, bevat de, in de tabel vermelde, emissiewaarden als de laatste stand van de techniek. Te realiseren NOx-emissies volgens het BBT-referentiedocument van de Europese Unie
Uit de tabel blijkt dat bestaande en nieuwe olie- en aardgasgestookte installaties te maken hebben met een verlaging van de toegestane NOx-emissies. De exploitanten van ketels gestookt met lichte en zware stookolie zullen dus ondanks een eventuele omschakeling op aardgas voor grote uitdagingen komen te staan, aangezien de soms zeer hoge vuurhaardbelasting van bestaande installaties het nu al moeilijk maakt om aan de wettelijke grenswaarden te voldoen. In het algemeen zijn er twee verschillende technische benaderingen voor de vermindering van NOx-emissies bekend en in gebruik: (1) Primaire maatregelen die gebaseerd zijn op een gewijzigd verbrandingsproces (LowNOX-technologie) en (2) secundaire maatregelen die zich downstream van het verbrandingsproces bevinden (end of pipe technieken b.v. rookgasreiniging). Secundaire maatregelen gaan in de regel gepaard met hoge investerings- en extra exploitatiekosten zodat veel exploitanten van installaties er de voorkeur aangeven gebruik te maken van Low-NOX verbrandingssystemen, die gepaard gaan met aanzienlijk lagere kosten. Hoewel bestaande installaties met LowNOX-technologie momenteel nog steeds onder de wettelijke grenswaarden kunnen worden geëxploiteerd, onderstrepen
SAACKE GmbH uit Bremen ontwikkelt al meer dan 80 jaar nieuwe en efficiëntere verbrandingstechnologieën om op betrouwbare en veilige wijze te kunnen voldoen aan de steeds toenemende eisen als gevolg van de dalende emissiegrenswaarden. Een groot aantal stookinstallaties van SAACKE GmbH is nu al uitgerust met de zogenaamde Ultra-Low-NOx technologie die ook in China aan de strenge emissiegrenswaarden voldoen. Zelfs stoomketels met een tot 60% hogere vuurhaardbelasting (in vergelijking met conventionele stoomketels) kunnen met deze technologie onder de wettelijke grenswaarden worden gebracht. Figuur 1 toont een voorbeeld hiervan: Hier wordt een overzicht gegeven van de rookgasemissie die over het vermogensbereik van een grote stookinstallatie in China met een hoogbelaste vuurhaard is bereikt. Hoewel de huidige emissievoorschriften in Europa voor bestaande installaties naar onze normen nog ver verwijderd zijn van deze “extreme” grenswaarden, geeft het huidige BBT-referentiedocument duidelijk de richting aan van de toekomstige doelstellingen van de Europese Unie, vooral voor nieuwe gasgestookte installaties. En: De BREF (BBTreferentiedocument) moet al in 2021 (13e BImSchV in Duitsland) in nationale wetgeving worden omgezet. De eisen waaraan grote stookinstallaties moeten voldoen zijn een uitdaging maar kunnen nu al worden opgelost door nieuwe technologieën.
Advertorial
Voorbeeld van vier SAACKE Low-NOx branders op een waterpijpketel
Figuur 1: Uitstoot van emissies bereikt bij hoog belaste vuurhaarden van waterpijpketels in China
“We believe, that energy generation from fossil fuel combustion can be as efficient and clean as from sun, wind and water.”
SAACKE GmbH Südweststraße 13 28237 Bremen GERMANY
Tel. +49 421 6495-0 Fax +49 421 6495-5224 info@saacke.com
SAACKE Benelux Van Boetzelaerlaan 22e 3828 NS Hoogland NETHERLANDS
Phone +31 33 433-1441 Fax +31 33 433-0016 netherlands@saacke.de
www.saacke.com
BIOBRANDSTOFFEN
Biobrandstoffen verduurzamen zwaar transport In de klimaatdiscussie is de internationale transportsector tot nog toe redelijk uit de wind gehouden. En dit terwijl luchtvaart, zeescheepvaart en wegtransport een behoorlijk deel van de totale CO2-uitstoot voor hun rekening nemen. Verduurzaming van deze sector is lastig omdat met name de luchtvaart en zeescheepvaart internationaal opereert. Maar ook omdat de duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen nog niet concurrerend zijn. Dat laatste zal volgens het Platform Duurzame Biobrandstoffen moeten veranderen.
30 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
B
ij het klimaatoverleg in Parijs
Daarmee gebruik je resten die anders
bepaalden de deelnemende lan-
zouden worden verbrand of op het veld
den dat ook de transportsector in 2050
blijven rotten.´
zijn CO2-uitstoot tot bijna nul moet
De uitdaging die de Europese
terugdringen. Het Platform Duurzame
Commissie neerlegt bij zijn lidstaten, is
Biobrandstoffen heeft er vertrouwen
tevens een kans voor het Nederlandse
in dat dit technisch mogelijk is. Maar of
petrochemisch complex. ‘Nederland
het einddoel ook daadwerkelijk wordt
heeft al veel kennis en ervaring op het
gehaald, is met name afhankelijk van
gebied van biomassaconversie’, zegt
politieke wil.
Van den Heuvel. ‘Maar we hebben ook
Eric van den Heuvel en Loes Knotter van
een grote installed base die redelijk
het Platform Duurzame Biobrandstoffen
eenvoudig is om te bouwen naar een
zien een duidelijk transitiepad voor zich.
nieuwe, biologische grondstof. Als we
Waar de Nederlandse transportsector
als Nederland de keuze maken een
in 2018 nog 494 pètajoule aan fossiele
hoofdrol te spelen in de bioraffinage,
brandstoffen gebruikte, zou ze dit tot
hebben we wel de hele keten nodig. Dat
2030 moeten afbouwen naar zo’n drie-
begint bij een transparante, duurzame
honderd pètajoule. In 2040 zou dan nog
aanvoerroute van biomassa en eindigt
om de juiste gewassen en reststromen
maar 150 pètajoule fossiel nodig zijn om
bij brandstofsystemen die kunnen
te gebruiken voor de juiste brandstoffen
dit in tien jaar af te bouwen tot nul.
omgaan met flexifuels. De petrochemi-
of chemische grondstoffen. Vervolgens
Hoe dit gaat gebeuren, ligt wat minder
sche industrie zit daar ergens middenin,
bepaalt de grondstof welke technolo-
definitief vast, maar dat biobrandstoffen
maar kan wel eens de sector zijn die het
gie we het beste kunnen inzetten. Zo
daar een belangrijke rol in gaan spelen, is
meest profiteert van de omschakeling.
ontwikkelde ECN al de Milena en Olga
duidelijk. Knotter: ‘Het personenvervoer
Want behalve voor brandstoffen, zal de
technologie waarmee zowat alle soorten
kan redelijk eenvoudig overstappen naar
petrochemische industrie ook alterna-
biomassa kan worden vergast en opge-
elektrische mobiliteit. Zowel met meer
tieve feedstocks moeten vinden voor de
werkt tot aardgaskwaliteit. Maar je kunt ook denken aan pyrolyse olie of bijvoor-
De petrochemische industrie kan wel eens de sector zijn die het meest profiteert van de omschakeling naar biobrandstoffen.
beeld Fischer Tropsch Diesel. We zien ook goede kansen voor Dimethyl ether (DME, red.), wat een schoon alternatief biedt voor diesel en LPG.’
Flexifuels Als laatste wil het Platform treinen, elektrische fietsen als elektrische
koolstofchemie. Als ze op tijd aanhaakt,
Duurzame Biobrandstoffen ook de
auto’s. De intensiteit van de energievraag
kan dat een behoorlijk concurrentievoor-
motorfabrikanten betrekken bij de ont-
van luchtvaart, scheepsvaart en weg-
deel opleveren. We willen dan ook een
wikkelingen. ‘Het is toch raar dat er nog
transport is echter zo groot dat mole-
oproep doen aan deze industrietak om
auto’s worden opgeleverd die niet op
culen nog steeds de beste optie zijn.
vooral aan de bal te blijven en nu al mee
flexifuels kunnen rijden’, zegt Knotter.
Biobrandstoffen zijn dan een belangrijk
te denken over een duurzame chemi-
‘Met minieme aanpassingen kunnen
onderdeel van de nieuwe energiemix.’
sche industrie.’
auto’s op 85 procent ethanol rijden. Daar rijdt men in Brazilië al op. Ook in
Geavanceerd Bijkomende uitda-
Ketensamenwerking Een van
Nederland hebben autofabrikanten voer-
ging is dat de Europese Commissie als
de partners van het Platform Duurzame
tuigen voor deze brandstof geleverd.
aanvullende eis stelt dat 3,5 procent van
Biobrandstoffen is ECN part of TNO.
De automobielindustrie vertrekt nu nog
het totale energievolume in 2030 moet
Programmamanager Biomassa Jaap Kiel
teveel van fossiele brandstoffen en over-
komen van zogenaamde geavanceerde
ziet dezelfde kansen voor de chemische
weegt alleen de inzet van biobrandstof-
brandstoffen. Knotter: ‘Geavanceerd
industrie, mits de hele keten op een lijn
fen als deze aan dezelfde specificaties
wordt bepaald door de grondstof.
komt te staan. ´We zitten op het rand-
voldoen. Dat is op den duur niet meer
Planten bevatten onverteerbare delen
gebied van de food- en agrosector, de
houdbaar. Hetzelfde geldt voor de lucht-
zoals hemi- en lignocellulose. De
chemische sector, de transportbranche
vaart als de scheepsvaart: als we geza-
Europese Commissie eist dat een deel
en de energiebranche. Samenwerking
menlijk naar duurzame alternatieven
van de biobrandstoffen vooral uit deze
tussen die sectoren is essentieel om
zoeken voor zware stookolie en kerosine,
afval- en resttsromen komt. Die reststro-
ervoor te zorgen dat we de juiste pro-
is tegelijk de motorenkant nodig om de
men zou je kunnen vergassen, vergisten
ducten ontwikkelen voor de juiste toe-
route van innovatie naar toepassing te
of via bestaande chemische proces-
passing. En dat tegen de laagste kosten.
versnellen. Er is haast geboden om de
sen, zoals Fischer-Tropsch synthese,
Wij zelf bundelen onze krachten met
emissiedoelstellingen te halen. We zullen
naar brandstoffen kunnen converteren.
bijvoorbeeld de Wageningen Universiteit
de ketens dan ook moeten koppelen.’
EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019
•
UTILITIES 31 nr. 8 - december 2019
Verhuur stoom- en heetwaterketels
Eco Ketelservice Verhuur bv
www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com
Advertentie-index Eco Ketelservice Verhuur ........................................................................ 32 MODELEC Data-Industrie........................................................................ 36 OMV Gas Marketing Trading & Finance............................................... 32 Saacke.................................................................................................... 28-29 Santon Circuit Breaker Services............................................................. 10
Adverteren in ĂŠĂŠn van de uitgaves in 2020? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze aardgasoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: www.omv-gas.nl
Agenda Industry & Energy 2019 10 – 11 december Kromhouthal, Amsterdam www.industryandenergy.nl
Dinsdag 10 en woensdag 11 december vindt in Amsterdam de tweedaagse Summit Industry & Energy plaats. Dit internationale congres is een initiatief van onderzoeksinstelling TNO, ondernemersorganisatie FME en journalistiek kennisplatform Industrielinqs. Het event is gericht op de industrie en energiesector in Nederland, Vlaanderen en Noordrijn-Westfalen. De voertaal tijdens dit congres is Engels. De tweedaagse Summit bestaat uit een dagdeel plenair, interactieve break-outs, side-events en een expositie.
Watervisie 2020: Het schaduwministerie van Water 13 februari Dudok Huis Tata Steel, IJmuiden www.watervisie.nl
Als de watervoorziening van burgers in gevaar komt, dreigen bedrijven hun license-tooperate te verliezen. De industrie wordt vaak gezien als veroorzaker van het klimaatprobleem, maar kan juist deel van de oplossing zijn. Wie kan de industrie beter vertegenwoordigen dan een Schaduwminister van Water? Tijdens Watervisie 2020 stellen de kandidaat ministers zich aan u voor en kunt u kiezen wie u mag vertegenwoordigen in Den Haag en Brussel.
Energieopslag & -distributie 6 februari Theater De Veste, Delft www.managementproducties.com
De insteek van deze 5e editie van Energieopslag & -distributie is realisatie van de energietransitie vanuit decentraal niveau. Er zijn vele innovaties/ontwikkelingen op energievlak die dit mogelijk maken. De vraag is, welke opties zijn er, hoe gaan we deze opschalen en wat is daar verder voor nodig vanuit bijvoorbeeld (regionale) overheden?
StocExpo Europe 10-12 maart Ahoy Rotterdam tocexpo.com
Het grootste internationale event voor de tank terminal industrie wordt gehouden op 10 – 12 maart in Ahoy, Rotterdam, gelegen in het hart van het ARA-gebied. De drie daagse vakbeurs en conferentie trekt meer dan 3500 industrieprofessionals vanuit 70 landen.
Aqua Nederland 17-19 maart Evenementenhal Gorinchem www.aquanederland.nl
De 14e editie plaats van Aqua Nederland Vakbeurs i wordt wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Met de komst van Next Level, de vernieuwde moderne beurshal op de bovenverdieping, breidt het platform voor de (afval)watermarkt verder uit. Door de plaatsing van een extra roltrap centraal op de beursvloer wordt de bovenverdieping een integraal onderdeel van Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Met deze extra ruimte wordt een volledig aanbod in waterthema’s gepresenteerd in de vorm van workshops, kennissessies en advies, naast de traditionele marktplaats waarin de combinatiebeurs nog steeds ieder jaar groeit.
Pumps&Valves Belgium 25 maart Antwerp Expo pumps-valves-expo.be
Op één beursvloer, op twee beursdagen ontmoet u professionals uit sectoren als (petro) chemie, waterbehandeling, procesindustrie, energie en metaal. Biedt uw bedrijf componenten of totaaloplossingen voor de procesindustrie? Dan is Pumps & Valves de plek voor u. Ontmoet CEO’s, aankopers, technische managers, ingenieurs uit diverse sectoren zoals (petro)chemie, metaal, onderhoud, et cetera.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 8 - december 2019
In het volgende nummer UTILITIES 1 VERSCHIJNT IN FEBRUARI
Thema: Industrie- en proceswater
Watervisie 2020 Industrielinqs, Evides Industriewater en
Opkomende stoffen vertragen Chemelot
Rondetafel industriële restwarmte
VEMW organiseren 13 februari 2020
De aanvraag voor een nieuwe lozings-
Als de gebouwde omgeving van het
het Watervisie Congres. Met als thema:
vergunning van Sitech Services is
gas af moet en de industrie wil ver-
Het schaduwministerie van Water,
volgens Waterschap Limburg te
duurzamen, vinden ze elkaar bij de
krijgt de industriële watergebruiker een
laat ingediend. Sitech spreekt van
uitkoppeling van restwarmte. Toch
stem in de Haagse Politiek. Sprekers
overmacht vanwege de veel gedetail-
is het nog niet zo eenvoudig om de
van FrieslandCampina en Northwater
leerdere uitvraag in het kader van een
twee werelden te koppelen. Want wie
laten zien dat de industrie steeds meer
pilot rondom de Aanpak Opkomende
investeert in de infrastructuur, wie is
zijn verantwoordelijkheid neemt met
Stoffen. Zo moet het bedrijf van alle
verantwoordelijk voor de levering en
duurzaam waterverbruik. Maar we
deelstromen alle aanwezige stoffen
over welke temperaturen beschikken
stellen u ook voor aan drie kandidaat
inventariseren, wat neerkomt op zo’n
de industrie of bijvoorbeeld datacen-
Schaduwministers van Water. Gastheer
650 stoffen.
ters eigenlijk?
van het congres is Tata Steel. Lees in de komende Utilities interviews met de sprekers en Waterinnovators.
Thema's 2020 1 Industrie- en proceswater 2 Energie-infrastructuur en asset management
Adverteren in deze thema's?
3 Industriële energiebesparing, Isolatie 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020
34 UTILITIES
nr. 8 - december 2019
Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
UTILITIES.NL geeft nog meer waarde voor uw geld
Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren
acts
manuf
Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor
www.moxa.com
IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten. De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl