Teux 40 by Hellenic Diabetes Association

Διαβητολογικά Νέα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

τεύχος 40

Διαβητολογικά Νέα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

τεύχος 40

Πρόεδρος: Σωτηρόπουλος Αλέξιος Αντιπρόεδρος: Λαναράς Λεωνίδας Γεν. Γραμματ.: Χατζηαγγελάκη Ερυφίλη Ταμίας: Μαυρογιαννάκη Αναστασία Μέλη: Ιωαννίδης Ιωάννης Μπούσμπουλας Σταύρος Μυγδάλης Ηλίας Παππάς Άγγελος Φιλιππίδης Φίλιππος Συντακτική Επιτροπή «Διαβητολογικά Νέα» Συντονιστής Σύνταξης: Σωτηρόπουλος Αλέξιος Αναπλ. Συντονίστρια Σύνταξης: Μαυρογιαννάκη Αναστασία Μέλη: Δημοσθενόπουλος Χάρης Αλαβέρας Αντώνιος Ηρακλειανού Στυλιανή Μακρυλάκης Κωνσταντίνος Νούτσου Μαρίνα

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Μαιάνδρου 9 - 115 28 Αθήνα τηλ. 210 7210935, fax: 210 7210936 www.ede.gr, infoede@ede.gr

Διαβητολογικά Νέα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

τεύχος 40

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

Διοικητικό Συμβούλιο Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας

To έργο αποτελεί ευγενική προσφορά του ζωγράφου Γ. Σταθόπουλου

Το περιοδικό αυτό απευθύνεται σε άτομα με διαβήτη και σε επαγγέλματα υγείας που έχουν σχέση με το διαβήτη. Ετήσια συνδρομή: 1€ Τα κείμενα των διαφημίσεων είναι υπό την ευθύνη των διαφημιζομένων και όχι της ΕΔΕ

Εκτύπωση: Ιατρικές Εκδόσεις «ΖΗΤΑ» Αγ. Αικατερίνης 17, 173 42 Αγ. Δημήτριος τηλ. 210 9934580, zerbinis@otenet.gr

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν απαραιτήτως τις απόψεις της ΕΔΕ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

Διαβητολογικά Νέα

περιεχόμενα 8

11 13 16 18 20 21

Ποιος είναι ο ρόλος των γλυκαντικών ουσιών και πόσο ασφαλής είναι η κατανάλωσή τους; Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Νηστεία & Σαρακοστή: Τι πρέπει να προσέξουν τα άτομα με διαβήτη Χάρης Δημοσθενόπουλος Διαβήτης & ραμαζάνι. Προσωπική επιλογή ή Θρησκευτική υπερβολή; Στυλιανή Ηρακλειανού, Εριέττα Γαλάνη Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής. Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Ινσουλινοθεραπεία Κυριάκος Καζάκος Γιατί και πώς να φροντίζω τα πόδια μου; Μαρία Βαλσαμή Ορθοτεχνική υποστήριξη του διαβητικού ποδιού. Tι είναι και πότε χρειάζεται; Κατερίνα Καψιμάνη

ΤΙ ΝΕΟΤΕΡΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2 6 Η κατανάλωση ψαριού ενδέχεται να μπορεί να προφυλάσσει τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη από την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας 2 6 Οι διαβητικοί άνδρες έχουν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης

27 27 28 29 29 30 30 31 32 33 34 38 38

Η αεροβική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης Η συμβολή του κνημοβραχιόνιου δείκτη στη διάγνωση της περιφερικής αγγειακής νόσου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη Τα παιδιά παχύσαρκων γονέων έχουν υψηλό κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα Υπολογισμός της μέσης τιμής της γλυκόζης αίματος με βάση τα επίπεδα της HbA1c Η χρησιμότητα της κατανάλωσης κανέλας στη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Πρωτεϊνουρία ανευρίσκεται σε ποσοστό 10% των ατόμων με προδιαβήτη Πρόληψη των ελκών του διαβητικού ποδιού Μπορεί η ασπιρίνη να χορηγηθεί καθημερινά σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2; Η κατάθλιψη αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου εμφάνισης διαβητικών ελκών Mείωση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη: Τα αποτελέσματα της μελέτης AHEAD Διαβητολογικά Κέντρα - Ιατρεία Οδηγίες για τους συγγραφείς διαβητολογικών νέων Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα

Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Παπαζαφειροπούλου Αθανασία, Παθολόγος - Δανιήλ Ιωάννης, Βιοπαθολόγος

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

Ποιος είναι ο ρόλος των γλυκαντικών ουσιών και πόσο ασφαλής είναι η κατανάλωσή τους; Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική και Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, Διαβητολογικό Κέντρο, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν»

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

άποιοι ισχυρίζονται ότι η τάση που διακατέχει τον σύγχρονο άνθρωπο να προτιμά γλυκές γεύσεις βρίσκεται στα γονίδιά του και συνεπώς δεν μπορεί να αλλάξει, άλλοι ισχυρίζονται ότι η γλυκιά γεύση είναι άκρως σημαντική για βρέφη και παιδιά, αλλά όχι για έφηβους και ενηλίκους, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι η τάση αυτή είναι επίκτητη και συνεπώς μπορεί εύκολα να διαμορφωθεί. Κανείς πάντως δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ευχαρίστηση που προκαλεί μια γλυκιά γεύση σε όλα τα άτομα οποιασδήποτε ηλικίας. Οι προτιμήσεις για γεύση και οι αποστροφές αναπτύσσονται μετά τη βρεφική ηλικία μέσα από τις εμπειρίες μας και επηρεάζονται από τις συνήθειες, τα πιστεύω και τις απαιτήσεις μας. Εντούτοις, τα περισσότερα γλυκά περιέχουν πολλές θερμίδες και λίπος και από τη μια μπορούν να μας παχύνουν, ενώ από την άλλη, ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες και λίπος, μπορούν να προκαλέσουν απότομη και παρατεταμένη αύξηση στο σάκχαρο στο αίμα μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι τα ποσοστά παχυσαρκίας στη χώρα μας σε παιδιά και ενηλίκους είναι ανησυχητικά υψηλά. Σε παλαιότερες εποχές η γλυκιά γεύση ήταν μια απαγορευμένη έννοια για τα άτομα με διαβήτη ή για εκείνους που προσπαθούσαν να χάσουν βάρος. Σήμερα όμως η χρήση των φυσικών και τεχνητών γλυκαντικών ουσιών προσφέρει

τη γλυκιά γεύση χωρίς «ενοχές», γιατί περιέχουν ελάχιστες έως καθόλου θερμίδες. Αυτό συμβαίνει, γιατί αυτές οι ουσίες έχουν πολύ ισχυρότερη γλυκαντική ισχύ από τη ζάχαρη, προσφέροντας κατά αυτόν τον τρόπο ένα σημαντικό πλεονέκτημα τόσο στις βιομηχανίες τροφίμων και φαρμάκων όσο και στους καταναλωτές. Κάθε γλυκαντική ουσία που έχει τα δικά της μοναδικά γευστικά και τεχνικά χαρακτηριστικά και οφέλη. Παρόλο που δεν έχουν «μαγικές» ιδιότητες, εντούτοις εάν αντικαταστήσουμε τρόφιμα που περιέχουν ζάχαρη με τρόφιμα

που περιέχουν υποκατάστατα ζάχαρης μπορούμε να μην έχουμε αυξομειώσεις στο σάκχαρό μας, να μειώσουμε τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε και να χάσουμε βάρος εφόσον δεν υπερβαίνουμε τις ποσότητες που μας αντιστοιχούν. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γλυκαντικές ουσίες μπορούν να μας βοηθήσουν να ακολουθήσουμε τη δίαιτά μας για ρύθμιση του σακχάρου μας, για απώλεια ή/ και διατήρηση του βάρους μας ευκολότερα και για μεγάλο χρονικό διάστημα και μας επιτρέπουν να έχουμε ποικιλία στα γεύματά μας και καλύτερη γεύση.

Διαβητολογικά Νέα Φυσικές γλυκαντικές ουσίες Η φρουκτόζη είναι ένας μονοσακχαρίτης, ή αλλιώς ένα απλό σάκχαρο, το οποίο έχει την ίδια χημική σύσταση και θερμιδική απόδοση με τη γλυκόζη, αλλά διαφορετική μοριακή δομή. Κάποιες φορές αποκαλείται ζάχαρη των φρούτων και βρίσκεται στα φρούτα, σε κάποια λαχανικά, στο μέλι και σε άλλα φυτά. Οι νεότερες συστάσεις της Αμερικανικής Διαβητολογικής και Καρδιολογικής Εταιρείας συστήνουν την αποφυγή της φρουκτόζης ως πρόσθετη γλυκαντική ουσία. Τον Ιανουάριο του 2002 έγινε για πρώτη φορά σύσταση για αποφυγή της φρουκτόζης εκτός βεβαίως από αυτήν που περιέχουν τα φρούτα, το μέλι και οι φυσικοί χυμοί φρούτων. Αυτή η σύσταση έγινε παρόλο που η φρουκτόζη αυξάνει λιγότερο το σάκχαρο του αίματος μεταγευματικά συγκριτικά με τη λευκή ζάχαρη, λόγω του ότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις και ανησυχίες ότι η φρουκτόζη προκαλεί σημαντική αύξηση στα επίπεδα λιπιδίων του πλάσματος. Συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση φρουκτόζης προκαλεί σημαντική αύξηση τόσο της ολικής χοληστερόλης όσο και των τριγλυκεριδίων που μπορούν με τη σειρά τους να αυξήσουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει καμία ανησυχία για τη φρουκτόζη που περιέχουν τρόφιμα, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, γιατί αυτά περιέχουν και άλλα θρεπτικά συστατικά όπως διαιτητικές ίνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικές ουσίες εξαιρετικά σημαντικά για τη γενικότερη υγεία μας. Επιπλέον, η κατανάλωση φρουκτόζης από αυτά τα τρόφιμα είναι χαμηλή (περίπου 15 γραμμάρια την ημέρα) και είναι απίθανο ότι συμβάλλει στις μεταβολικές επιπτώσεις που επιφέρονται από μεγάλη κατανάλωση φρουκτόζης. Η σουκρόζη, ευρέως γνωστή ως επιτραπέζια ζάχαρη, ανήκει στην κατηγορία των υδατανθράκων και συγκεκριμένα είναι ένας δισακχαρίτης. Αποτελείται από δύο μόρια μονοσακχαριτών, ένα μόριο γλυκόζης και ένα φρουκτόζης, τα οποία είναι ενωμένα με ένα χημικό δεσμό που ονομάζεται γλυκοσιδικός δεσμός. Η σου-

κρόζη ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία υδατανθράκων που ονομάζονται σάκχαρα και απαντούν φυσικά σε τροφές, όπως τα φρούτα, ή προστίθενται σε τρόφιμα ως γλυκαντικές ουσίες. Η κοινή επιτραπέζια ζάχαρη προέρχεται από την επεξεργασία των σακχαροκάλαμων και σακχαρότευτλων και αποδίδει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο. Παρόλο που θεωρητικά δεν αυξάνει το σάκχαρο στο αίμα μας περισσότερο από μια ισοθερμιδική ποσότητα αμύλου, εντούτοις η Αμερικανική Διαβητολογική και Διαιτολογική Εταιρεία προτείνουν την αντικατάσταση τροφίμων που περιέχουν ζάχαρη με τρόφιμα που περιέχουν υδατάνθρακες περισσότερο βραδείας αποδέσμευσης ή με τρόφιμα που περιέχουν υποκατάστατα ζάχαρης. Οι πολυόλες είναι σακχαρο-αλκοόλες ή υδρογονωμένοι υδατάνθρακες. Είναι επίσης γνωστές ως υποκατάστατα της ζάχαρης, διογκωτικές γλυκαντικές ουσίες ή γλυκαντικές ουσίες χωρίς ζάχαρη. Μερικές πολυόλες βρίσκονται φυσικά σε διάφορα φρούτα και λαχανικά, π.χ. η σορβιτόλη βρίσκεται στο μήλο και το αχλάδι. Οι συνηθέστερα χρησιμοποιούμενες πολυόλες είναι η σορβιτόλη, η μαννιτόλη, η μαλτιτόλη, η ισομαλτίνη, η λακτιτόλη, η ξυλιτόλη και η ερυθριτόλη. Στα τρόφιμα, οι πολυόλες χρησιμοποιούνται κυρίως ως υποκατάστατα της ζάχαρης, ενώ εκπληρώνουν και άλλες τεχνολογικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων των δράσεών τους ως διογκωτικοί, γαλακτωματοποιητικοί, πη-

κτικοί, γυαλιστικοί και αντισυγκολλητικοί παράγοντες. Αντίθετα από άλλους υδατάνθρακες δεν προκαλούν τερηδόνα στα δόντια ούτε απότομες αυξήσεις στα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα μας. Παρέχουν λιγότερες θερμίδες έναντι άλλων υδατανθράκων (2,4 θερμίδες ανά γραμμάριο). Οι πολυόλες βρίσκονται στα προϊόντα χωρίς ζάχαρη, στα light προϊόντα χωρίς προστιθέμενα ή με μειωμένα σάκχαρα, σε ορισμένα γλυκά χωρίς ζάχαρη και στις τσίχλες χωρίς ζάχαρη. Τεχνητές γλυκαντικές ουσίες Οι τεχνητές γλυκαντικές ουσίες, σακχαρίνη, σουκραλόζη, ασπαρτάμη, ακετοσουλφαμικό κάλιο και κυκλαμικό οξύ είναι εγκεκριμένα υποκατάστατα ζάχαρης από τον ΕΟΦ της ΕΕ και των ΗΠΑ, μετά από εκτενείς έρευνες για την ασφάλειά τους σε πειραματόζωα και ανθρώπους, με ελάχιστες ή καθόλου θερμίδες, που δεν επηρεάζουν το σάκχαρο στο αίμα μας. Η κατανάλωση υποκατάστατων ζάχαρης είναι ασφαλής όταν δεν υπερβαίνει τις αποδεκτές ημερήσιες προσλήψεις που έχουν οριστεί από τους αρμόδιους φορείς. Η αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη καθορίζεται ανάλογα με το σωματικό βάρος και είναι η ποσότητα που μπορεί να καταναλώνει ένα άτομο καθημερινά για όλη του τη ζωή χωρίς παρενέργειες. Για τις εγκυμονούσες και θηλάζουσες γυναίκες δεν συνιστάται η κατανάλωση σακχαρίνης και κυκλαμικού οξέος, ενώ άτομα με φαινυλοκετονουρία δεν θα

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

πρέπει να καταναλώνουν ασπαρτάμη. Ακεσουλφαμικό κάλιο (Ε 950): Είναι ένα υποκατάστατο ζάχαρης χωρίς θερμίδες που είναι 130-200 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη και αποβάλλεται από τους νεφρούς. Είναι ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες και για αυτόν το λόγο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη μαγειρική και στο ψήσιμο τροφίμων. Η αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση είναι 9 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Ασπαρτάμη (Ε 951): Η ασπαρτάμη μεταβολίζεται από τον οργανισμό, οπότε αποδίδει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο, όπως και η ζάχαρη. Είναι, ωστόσο, 160200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη, οπότε χρησιμοποιείται σε ελάχιστες δόσεις και, πρακτικά δεν αποδίδει θερμίδες. Η ασπαρτάμη διασπάται στον εντερικό αυλό σε 2 αμινοξέα (τη φαινυλαλανίνη και το ασπαρτικό οξύ) και σε μεθανόλη. Δεν είναι ανθεκτική στις υψηλές θερμοκρασίες και δεν συστήνεται για χρήση στο μαγείρεμα ή στο ψήσιμο. Λόγω της φαινυλαλανίνης που περιέχει πρέπει να αποφεύγεται από όσους πάσχουν από φαινυλοκετονουρία. Η αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση είναι 40 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται σε περισσότερα από 6.000 προϊόντα, σε 100 χώρες, για 20 και πλέον χρόνια και είναι, πιθανότατα, το μοναδικό πρόσθετο τροφίμων που έχει υποβληθεί μέχρι σήμερα σε τόσο λεπτομερείς ελέγχους σε περισσότερες από 200 έρευνες που αποδεικνύουν την ασφάλειά της. Παρόλο που έχουν ακουστεί διάφορα ανησυχητικά στοιχεία για την ασπαρτάμη κατά καιρούς, η ασφάλειά της επιβεβαιώ-

θηκε για ακόμα μια φορά τον Απρίλιο του 2009 από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων στην προαναφερθείσα αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση. Κυκλαμικό οξύ (Ε 952): Η γλυκαντική του ισχύς είναι 30 φορές μεγαλύτερη της ζάχαρης, και δεν μεταβολίζεται στο ανθρώπινο σώμα, οπότε δεν προσθέτει καθόλου θερμίδες. Είναι ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες και για αυτόν το λόγο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη μαγειρική και στο ψήσιμο τροφίμων. Η αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση είναι 7 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Σακχαρίνη (Ε954): Η γλυκαντική της ισχύς είναι 300-500 φορές μεγαλύτερη από τη ζάχαρη, δεν μεταβολίζεται στο ανθρώπινο σώμα, οπότε δεν προσθέτει καθόλου θερμίδες. Δεν είναι ανθεκτική σε υψηλές θερμοκρασίες και δεν συστήνεται στο μαγείρεμα ή στο ψήσιμο. Σε υψηλές ποσότητες μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές. Η πώληση της σακχαρίνης έχει απαγορευτεί από τον ΕΟΦ των ΗΠΑ, αλλά επιτρέπεται από τον ΕΟΦ της ΕΕ. Η αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη είναι 5 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Σουκραλόζη (Ε 955): Παρασκευάζεται από τη ζάχαρη, έχει παρόμοια γεύση και η γλυκαντική της ισχύς είναι 600 φορές μεγαλύτερη από αυτή της ζάχαρης. Είναι ανθεκτική σε υψηλές θερμοκρασίες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μαγείρεμα και στο ψήσιμο. Είναι διαθέσιμη στο εμπόριο εδώ και μια δεκαετία στην Αμερική αλλά στη χώρα μας έγινε διαθέσιμη πριν από ένα περίπου έτος. Η αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη είναι 15 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Συνήθως, στα περισσότερα προϊόντα light συνδυάζονται δύο ή τρεις γλυκαντικές ουσίες για να ενισχυθεί η γλυκιά γεύση (ή να επιτευχθεί γεύση παραπλήσια με αυτή της ζάχαρης) και να αυξηθεί η σταθερότητα της σύνθεσης του προϊόντος σε υψηλές θερμοκρασίες. Παρόλο που υπάρχουν ανησυχίες για την καθημερινή κατανάλωση αυτών των γλυκαντικών ουσιών, εντούτοις στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων δείχνουν ότι η Εκτιμώμενη Ημερήσια Πρόσληψη δεν φτάνει ούτε το 1/3 της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης.

Προσοχή! ●● Ορισμένα τρόφιμα «χωρίς ζάχαρη»

(π.χ. μπισκότα και κράκερς) είναι παραπλανητικά, γιατί οι καταναλωτές θεωρούν ότι δεν περιέχουν θερμίδες ή ότι δεν θα επηρεάσουν το σάκχαρο στο αίμα. Εντούτοις, το άμυλο που περιέχουν αυτά τα τρόφιμα θα αυξήσει το σάκχαρο στο αίμα και σε πολλές περιπτώσεις η θερμιδική διαφορά από το τρόφιμο «με ζάχαρη» είναι αμελητέα. Διαβάζετε προσεκτικά τις ετικέτες τροφίμων και συγκρίνετε τα τρόφιμα μεταξύ τους προτού τα επιλέξετε. ●● Κάποια προϊόντα χαμηλών λιπαρών (π.χ. γιαούρτι, σνακς κ.ά.) μπορεί να περιέχουν περισσότερα σάκχαρα οπότε προσοχή στις ποσότητες που καταναλώνετε και διαβάζετε προσεκτικά τις ετικέτες τροφίμων και συγκρίνετε τα τρόφιμα μεταξύ τους προτού τα επιλέξετε. ●● Η χρήση των γλυκαντικών ουσιών, σύμφωνα με τις συστάσεις των Διεθνών Οργανισμών και των αρμόδιων φορέων υγείας, είναι ασφαλής σε παιδιά και ενηλίκους και μπορούν να μας βοηθήσουν να μειώσουμε τις θερμίδες που προσλαμβάνουμε αρκεί να ακολουθούμε τις προτεινόμενες συστάσεις της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης και να μην υπερβαίνουμε τις ποσότητες που καταναλώνουμε. ●● Για την απώλεια και διατήρηση του σωματικού βάρους θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η συνταγή για μια ισορροπημένη και σωστή διατροφή είναι ποικιλία, ισορροπία και μέτρο. Δεν υπάρχουν «καλά» και «κακά» τρόφιμα. Υπάρχουν «καλές» και «κακές» συνήθειες. Βιβλιογραφία Duffy VB, Anderson GH. Position of The American Dietetic Association. Use of nutritive and non-nutritive sweeteners. J Am Diet Assoc 1998; 98: 580-587. Mortensen Alicja. Sweeteners permitted in the European Union: safety aspects. Scand J Food Νutr 2006; 50: 104-116. Butchko HH, Stargel WW, Comer CP, Mayhew DA, Benninger C, Blackburn GL, et al. Aspartame: review of safety. Regul Toxicol Pharmacol 2002; 35: S1-93. Renwick AG. The intake of low-calorie sweeteners - an update review. Food Addit Contam 2006; 23: 327-338.

Διαβητολογικά Νέα

Εορταστικές εκδηλώσεις Διαβήτης

Νηστεία & Σαρακοστή: Τι πρέπει να προσέξουν τα άτομα με διαβήτη Χάρης Δημοσθενόπουλος MMedSc.SRD, Κλινικός Διαιτολόγος-Βιολόγος, Προϊστάμενος του Διαιτολογικού Τμήματος, ΓΝΑ «Λαϊκό» Μέλος ΔΣ της Εταιρείας Μελέτης Παραγόντων Κινδύνου για Αγγειακά Νοσήματα

α τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα άτομα με διαβήτη ακολουθούν ή επιθυμούν να ακολουθήσουν κατά την περίοδο της Σαρακοστής τη νηστεία, είτε για αποκλειστικά θρησκευτικούς και ιδεολογικούς λόγους είτε ως μια προσπάθεια για «αποτοξίνωση» και ορθότερη διατροφή. Δεδομένου ότι η εκκλησιαστική νηστεία, και ειδικότερα της Σαρακοστής, χαρακτηρίζεται κυρίως από την αποχή από τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως το κρέας, το ψάρι, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά, αλλά και την ταυτόχρονα αυξημένη κατανάλωση τροφών όπως το ψωμί, τα ζυμαρικά, τα όσπρια, τα λαδερά φαγητά, τα θαλασσινά, τα φρούτα και τα λαχανικά, πρέπει να ακολουθηθεί με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλή ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης. Κανείς δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει, και πάντα κρίνοντας τη νηστεία όχι από θρησκευτική, αλλά από αμιγώς επιστημονική σκοπιά, ότι τα οφέλη της είναι πάρα πολλά, δεδομένου ότι λόγω της σύστασής της μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, αλλά και άλλων παραμέτρων υγείας. Επίσης είναι γενικότερα αποδεκτό ότι λόγω της μειωμένης κατανάλωσης κορεσμένου λίπους κατά τη νηστεία και της ταυτόχρονης κατανάλωσης μονοακόρεστου και πολυακόρεστου λίπους από το ελαιόλαδο, το ταχίνι, τους ξηρούς καρπούς, είναι μια υγιεινή, αν και σχετικά ακραίας διατροφικής σύστασης, που

είναι προστατευτική ενάντια σε καρδιαγγειακές παθήσεις και αρτηριακή πίεση. Έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης έχει επιβεβαιώσει ότι η νηστεία αποτελεί όχι μόνο ένα ευεργετικό τρόπο διατροφής για την υγεία, αλλά ταυτόχρονα σημαντικό σύμμαχο ενάντια στην κατάθλιψη. Πόσο όμως ένα τέτοιο πρόγραμμα διατροφής είναι πλήρες και κατάλληλο για ένα άτομο με διαβήτη; Το βασικότερο πλεονέκτημα της νηστείας είναι ασφαλώς η αυξημένη κατανάλωση λαχανικών και φρούτων με αποτέλεσμα την αυξημένη πρόσληψη αδι-

άλυτων φυτικών ινών που συμβάλλουν πέρα από τον καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο, στην ομαλή λειτουργία του πεπτικού, την πρόληψη ή την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας. Η υψηλή κατανάλωση αυτών των τροφίμων σημαίνει επίσης αυξημένη πρόσληψη αντιοξειδωτικών ουσιών όπως η βιταμίνη C, τα βιοβλαβονοειδή και τα καροτενοειδή (β-καροτένιο, λυκοπένιο), που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος και την εξουδετέρωση των καταστροφικών ελευθέρων ριζών. Στη νηστεία επίσης κυριότερη πηγή ζωικών λευκωμά-

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

των αποτελούν τα θαλασσινά, τα οποία αποτελούν καλές πηγές όχι μόνο απαραίτητων αμινοξέων, αλλά και σεληνίου, ω-3 και ω-6 λιπαρών οξέων, τα οποία βελτιώνουν την καρδιακή και νευρική λειτουργία, βελτιώνουν το λιπιδαιμικό προφίλ και παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της πίεσης αλλά και της λειτουργίας των ματιών. Τέλος, τα ζωικά (κατά βάση κορεσμένα) λιπαρά οξέα μειώνονται σχεδόν συνολικά και δίνουν τη θέση τους στα κυρίαρχα μονο- και πολυακόρεστα λιπαρά. Τα μειονεκτήματα της νηστείας αφορούν: 1) τη μειωμένη πρόσληψη πρωτεϊνών, που κρύβει τον κίνδυνο μειωμένης πρόσληψης απαραίτητων αμινοξέων, εκτός και αν υπάρχει ικανοποιητικός συνδυασμός των λεγόμενων συμπληρωματικών πρωτεϊνών από τρόφιμα όπως ψωμί, ρύζι μαζί με όσπρια, ώστε να καλυφθεί το επιθυμητό 10-20% ενέργειας από πρωτεΐνες, 2) τη μειωμένη πρόσληψη ασβεστίου λόγω της απουσίας των γαλακτοκομικών, και για το λόγο αυτό είναι σημαντική η πρόσληψη φυτικών πηγών του ασβεστίου όπως είναι: οι ξηροί καρποί (κυρίως τα αμύγδαλα), το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, οι μπάμιες, ο χαλβάς, το σουσάμι, το γάλα σόγιας και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, 3) τη μειωμένη πρόσληψη σιδήρου, και μάλιστα του λεγόμενου ζωικού ή αιμικού σι-

δήρου που έχει τη μέγιστη απορροφησιμότητα έναντι του φυτικού, και για το λόγο αυτό πρέπει στο διαιτολόγιο να συμπεριληφθούν φυτικές τροφές πλούσιες σε σίδηρο όπως είναι τα όσπρια (κυρίως φακές, φασόλια μαυρομάτικα), οι ξηροί καρποί, τα εμπλουτισμένα δημητριακά, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (π.χ. σπανάκι), τα αποξηραμένα φρούτα και τα θαλασσινά, ταυτόχρονα όμως με πηγές βιταμίνης C από χυμούς φρούτων, για να γίνει υψηλότερη απορρόφηση του μη-αιμικού σιδήρου, 4) και τέλος, την πιθανά μειωμένη πρόσληψη βιταμινών του συμπλέγματος Β που είναι υπεύθυνες για την ομαλή λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι ελλείψεις όμως μπορούν να καλυφθούν από φυτικές πηγές όπως είναι οι ξηροί καρποί, ο χαλβάς, το ταχίνι και τα εμπλουτισμένα δημητριακά. Ποια είναι εκείνα τα σημεία που πρέπει να προσεχθούν, ώστε να εισπράξει το άτομο με διαβήτη μόνο τα θετικά στοιχεία της νηστείας και να μη διαταραχθεί η ρύθμιση του σακχάρου του; Τα άτομα με διαβήτη που ακολουθούν τη νηστεία της Σαρακοστής, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικά, ώστε να αποφύγουν την υψηλή κατανάλωση τροφών πλούσιων σε υδατάνθρακες, όπως είναι το ψωμί, το ρύζι, τα ζυμαρι-

κά, οι πατάτες. Πρέπει επίσης και πέρα από τη συνολική ποσότητα να προσέχουν και τον τρόπο της μαγειρικής τους παρασκευής, ώστε να μην αυξάνεται ακόμα περισσότερο ο γλυκαιμικός τους δείκτης, και κατά συνέπεια η επίδρασή τους στα επίπεδα των γλυκαιμικών τιμών. Έτσι, είναι σημαντικό να προτιμούνται τα προϊόντα ολικής, που περιέχουν περισσότερες ίνες και να αποφεύγονται τα τηγανητά τρόφιμα, τα ραφιναρισμένα δημητριακά, ο πουρές πατάτας και τα φαγητά με υψηλό περιεχόμενο σε άμυλο όπως ντολμάδες γιαλαντζί, αγκινάρες αλά πολίτα με πολύ πατάτα, φάβα, ρυζότο και άλλα. Επίσης, είναι σημαντικό να συνδυάζουν τα αμυλούχα τρόφιμα και πιάτα με αρκετά λαχανικά, ώστε η παρουσία των φυτικών-διαιτητικών ινών να βοηθάει στη βραδύτερη απορρόφηση της γλυκόζης από το σώμα. Τέλος, είναι σημαντικό να προσεχθεί η συνολική κατανάλωση φρούτων, χυμών και μελιού, δεδομένου ότι αποτελούν πλούσιες πηγές φυσικών σακχάρων. Στις περιπτώσεις ατόμων που λαμβάνουν ινσουλίνη, είτε σε μείγματα είτε σε εντατικοποιημένα σχήματα, θα πρέπει οι μονάδες ινσουλίνης να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και στην υψηλότερη πρόσληψη υδατανθράκων, κατά τη νηστεία. Όσον αφορά τις πρωτεΐνες, αν και οι ζωικής προέλευσης, που είναι καλύτερα απορροφήσιμες και πιο πλήρεις για τον οργανισμό, απουσιάζουν, υπάρχουν όμως τα θαλασσινά όπως το χταπόδι, το καλαμάρι, η σουπιά, η γαρίδα, η καραβίδα, ο αστακός, τα οστρακοειδή, που αποτελούν τροφικές επιλογές που περιέχουν υψηλά ποσά πρωτεϊνών. Βέβαια, ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις ευπαθών ομάδων να μην κριθεί συνετή η πλήρης αποχή από κρεατικά (κόκκινο κρέας - πουλερικά - ψάρια), γαλακτοκομικά, τυριά και αυγά για όλο το 40ήμερο της νηστείας. Τέλος, ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να προσεχθεί στη νηστεία είναι τα μικρά και συχνά γεύματα. Και κατά τη νηστεία η διατροφή του ατόμου με διαβήτη θα ακολουθεί το σχήμα: πρωινό, ενδιάμεσο, μεσημεριανό, απογευματινό, βραδινό, προ ύπνου, με κατανομή των υδατανθράκων σε όλα τα γεύματα.

Διαβητολογικά Νέα

Εορταστικές εκδηλώσεις Διαβήτης

Διαβήτης & ραμαζάνι. Προσωπική επιλογή ή Θρησκευτική υπερβολή; Στυλιανή Ηρακλειανού1, Εριέττα Γαλάνη2 1Παθολόγος,

Διευθύντρια Γ΄ Παθολογικού Τμήματος & Διαβητολογικού Κέντρου, ΓΝ Πειραιά «Τζάνειο» Παθολόγος, Γ΄ Παθολογική Κλινική, ΓΝ Πειραιά «Τζάνειο»

2Ειδικευόμενη

νηστεία κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού είναι υποχρέωση για όλους τους υγιείς Μουσουλμάνους. Το Ραμαζάνι, ένας από τους πέντε θρησκευτικούς στυλοβάτες του Ισλάμ, διαρκεί όσο ένας σεληνιακός μήνας, 29 ή 30 ημέρες. Ημερολογιακά, η έναρξη του Ραμαζανιού εξαρτάται από την εποχή του έτους και από τη γεωγραφική περιοχή, ενώ αντίστοιχα οι ώρες της υποχρεωτικής νηστείας κυμαίνονται από μερικές ώρες έως και 20 ώρες την ημέρα. Οι Μουσουλμάνοι που εορτάζουν το Ραμαζάνι πρέπει να απέχουν από το φαγητό, το ποτό, το κάπνισμα ακόμα και από τυχόν φαρμακευτική αγωγή per os, από την αυγή μέχρι τη δύση του ηλίου. Τις υπόλοιπες ώρες, δεν υπάρχουν περιορισμοί. Εκτιμάται ότι υπάρχουν 1,5 δισεκατομμύριο Μουσουλμάνοι παγκοσμίως, γύρω στο 25% του πληθυσμού της γης. Με βάση μια έρευνα του Οργανισμού Επιδημιολογίας για το Διαβήτη και το Ραμαζάνι (Epidemiology of Diabetes and Ramadan-EPIDIAR), 43% των ασθενών με διαβήτη τύπου 1 και 79% με διαβήτη τύπου 2 νηστεύουν κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα λοιπόν, κάθε χρόνο 50 εκατομμύρια Μουσουλμάνοι διαβητικοί νηστεύουν για ένα μήνα κάθε χρόνο. Το Κοράνι (το ιερό βιβλίο του Ισλάμ), εξαιρεί σαφώς από την υποχρέωση της νηστείας άτομα με προβλήματα υγείας, ειδικά εάν κάτι τέτοιο θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία τους. Οι διαβητικοί ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, μια και ο διαβήτης είναι χρόνια με-

ταβολική διαταραχή ικανή να τους προκαλέσει προβλήματα, εάν η ποσότητα και η ποιότητα του φαγητού και των υγρών που λαμβάνουν αλλάξει δραματικά. Γεγονός είναι πάντως ότι πολλοί διαβητικοί επιμένουν να νηστεύουν κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Στη λήψη της απόφασης εμπλέκονται τρία άτομα: ο ασθενής, ο ιατρός και ένας θρησκευτικός σύμβουλος. Επειδή είναι πολύ σημαντικό για τον διαβητικό να είναι απόλυτα ενημερωμένος για τους κινδύνους που θα μπορούσε να έχει η νηστεία του Ραμαζανιού για την υγεία του, θα προσπαθήσουμε παρακάτω να προσεγγίσουμε το θέμα από την ιατρική του πλευρά με

σεβασμό τόσο στην προσωπικότητα του διαβητικού όσο και στο θρησκευτικό κατεστημένο του Ισλάμ. Κίνδυνοι και Επιπλοκές Πρέπει να τονιστεί ότι η νηστεία τόσο για τους διαβητικούς τύπου 1 όσο και για τους διαβητικούς τύπου 2 με ατελώς ρυθμισμένη γλυκόζη αίματος εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την υγεία τους: επικίνδυνες υπογλυκαιμίες, αντιδραστικές υπεργλυκαιμίες, διαβητική κετοξέωση και θρόμβωση είναι μόνο μερικές από αυτές. Σε αυτά τα πλαίσια, η νηστεία του Ραμαζανιού για τα άτομα με διαβήτη αποδοκιμάζεται έντονα από όλο τον ιατρικό κόσμο.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα Υπογλυκαιμία Η υπογλυκαιμία αποτελεί γνωστό κίνδυνο για τα άτομα με διαβήτη. Εκτιμάται ότι 4% των θανάτων διαβητικών τύπου 1 οφείλεται σε υπογλυκαιμία, κάτι που δεν ισχύει για τους διαβητικούς τύπου 2.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Υπεργλυκαιμία Η νηστεία στους ασθενείς με διαβήτη μπορεί να έχει ποικίλες επιδράσεις στο σακχαραιμικό προφίλ τους: μπορεί να το βελτιώσει, να το επιδεινώσει ή και να μην έχει καμία επίδραση σε αυτό. Μελέτη του EPIDIAR, ωστόσο, δείχνει ότι κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού παρατηρείται πενταπλάσια αύξηση στον αριθμό των σοβαρών υπεργλυκαιμιών (πολλές περιπτώσεις χρήζουν εισαγωγής στο νοσοκομείο) σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, πιθανότατα λόγω σημαντικής μείωσης του αριθμού των αντιδιαβητικών δισκίων κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Διαβητική κετοξέωση Τα άτομα που νηστεύουν κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού έχουν σημαντική πιθανότητα να αναπτύξουν διαβητική κετοξέωση, ειδικά αν πριν την έναρξη της νηστείας είχαν υψηλή γλυκόζη αίματος λόγω κακής ρύθμισης. Η μειωμένη λήψη τροφής, άλλωστε, σημαίνει και μειωμένη έκκριση ινσουλίνης και περισσότερες πιθανότητες απορρύθμισης ειδικά για τους διαβητικούς τύπου 2 ή δυσανάλογη λήψη τροφής μετά τη δύση του ηλίου και ανάλογη προσαρμογή των αντιδιαβητικών δισκίων και της ινσουλίνης. Διαβήτης τύπου 1 και Ραμαζάνι Γενικά, οι διαβητικοί με διαβήτη τύπου 1 καλό θα είναι να μην νηστεύουν. Ο ιατρός τους είναι αυτός που θα επιχειρήσει να τους μεταπείσει, ενημερώνοντάς τους για τους σοβαρούς κινδύνους που θα έχει κάτι τέτοιο για την υγεία τους. Αυτοί, ωστόσο, που επιμένουν να εορτάσουν το Ραμαζάνι νηστεύοντας θα πρέπει να γνωρίζουν ότι έχουν ανάγκη την ινσουλίνη πέραν της λήψης τροφής για να γίνονται λειτουργίες του οργανισμού. Έτσι με τις νεότερες ινσουλίνες (ανάλογα μακράς διαρκείας) που γίνονται μια φορά την ημέρα πρέπει να έχουν μία δόση ιν-

σουλίνης με γλαργινική ή detemir. Επίσης οι συχνές μετρήσεις του σακχάρου αίματος είναι απαραίτητες για να κάνει διορθώσεις των υπεργλυχαιμιών, με ταχείας ή υπερταχείας δράσης ινσουλίνη. Διαβήτης τύπου 2 και Ραμαζάνι Οι διαβητικοί τύπου 2 οι οποίοι ελέγχουν τη γλυκόζη τους με δίαιτα και άσκηση δεν διατρέχουν σημαντικό κίνδυνο από τη νηστεία. Παρόλα αυτά, η υπερβολική ποσότητα φαγητού κατά τη διάρκεια των επιτρεπόμενων γευμάτων πάντα ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει μεταγευματικές υπεργλυκαιμίες. Μια λύση είναι να μοιράζονται οι θερμίδες σε μικρότερα γεύματα κατά τη διάρκεια των ωρών που επιτρέπεται η κατανάλωση φαγητού και να τροποποιούν την φαρμακευτική αγωγή. Διακοπή των σουλφονυλουριών και χρήση των μεγλιτινιδών πρίν από τα γεύματα όποτε και αν γίνονται. Διατήρηση της μετφορμίνης και των γλιταζονών. Τέλος, καλό θα ήταν ο διαβητικός να τροποποιεί αντίστοιχα το καθημερινό πρόγραμμα φυσικής δραστηριότητάς του στα πλαίσια αποφυγής της υπογλυκαιμίας. Αντιδιαβητικά δισκία Γενικά μπορεί να λεχθεί ότι τα φάρμακα που δρουν αυξάνοντας την ευαισθησία των κυττάρων στην ινσουλίνη ενέχουν πολύ μικρότερο κίνδυνο υπογλυκαιμίας από ό,τι τα φάρμακα που αυξάνουν την ίδια την έκκριση ινσουλίνης.

Οι ασθενείς που λαμβάνουν μετφορμίνη π.χ. μπορούν να νηστέψουν διατρέχοντας ελάχιστο κίνδυνο για υπογλυκαιμίες. Όσον αφορά τα φάρμακα που αυξάνουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη (ροσιγλιταζόνη, πιογλιταζόνη), δεν απαιτείται αλλαγή του δοσολογικού σχήματος λόγω μικρού κινδύνου. Ινσουλίνες Οι διαβητικοί τύπου 2 που ρυθμίζονται με ινσουλίνη, διατρέχουν ουσιαστικά τους ίδιους κινδύνους με τους διαβητικούς τύπου 1, αν και τα επεισόδια υπογλυκαιμίας στους ασθενείς αυτούς είναι σαφώς λιγότερα. Ορισμένα «σημεία κλειδιά» Συχνή μέτρηση σακχάρου αίματος Είναι απαραίτητο οι ασθενείς με διαβήτη να ελέγχουν το σάκχαρο του αίματός τους αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάθε μέρα. Αυτό είναι σημαντικό ιδιαίτερα για τους διαβητικούς που ρυθμίζονται με ινσουλίνη. Διατροφή Όλοι οι διαβητικοί πρέπει να ακολουθούν μια ισορροπημένη δίαιτα κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Η συνήθης τακτική των Μουσουλμάνων να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες φαγητού πλούσιου σε λιπαρά και υδατάνθρακες μετά τη δύση του ηλίου πρέπει να αποφεύγεται πάση θυσία. Κάποιες απλές συμβουλές που μπορούν να ακολουθήσουν οι

Διαβητολογικά Νέα διαβητικοί που νηστεύουν στο Ραμαζάνι: πολλά υγρά χαμηλά σε θερμίδες κατά τη διάρκεια των ωρών μετά τη δύση του ηλίου καθώς και πρόγευμα όσο το δυνατόν αργότερα μέσα στην ημέρα πριν την έναρξη της νηστείας. Φυσική δραστηριότητα Το επίπεδο της φυσικής δραστηριότητας δε χρειάζεται να αλλάξει, αν και η υπερβολική σωματική καταπόνηση καλό είναι να αποφεύγεται γιατί αυξάνει την πιθανότητα της υπογλυκαιμίας. Επίσης, οι προσευχές Tarawih (προσευχές που διαρκούν αρκετή ώρα και απαιτούν σχετική σωματική κόπωση) θα πρέπει να συνυπολογίζονται ως μέρος της καθημερινής φυσικής δραστηριότητας. Παύση της νηστείας Οι διαβητικοί πρέπει να καταλάβουν καλά ότι οφείλουν να διακόπτουν πάση θυσία τη νηστεία σε περίπτωση που: ●● η γλυκόζη αίματος πέσει κατακόρυφα στα 3.3 mmol/l (<60 mg/dl) ή χαμηλότερα. ●● η γλυκόζη αίματος πέσει στα 3.9 mmol/l (<70 mg/dl) τις πρώτες πρωινές ώρες και εφόσον έχουν λάβει ινσουλίνη ή αντιδιαβητικά δισκία (σουλφονυλουρίες ή μεγλιτινίδες) πριν την έναρξη της νηστείας. ●● η γλυκόζη αίματος ανέλθει πάνω από 16.5 mmol/l (300 mg/dl). Ιατρική παρακολούθηση Όλοι οι οι ασθενείς με διαβήτη που επιθυμούν να νηστέψουν στο Ραμαζάνι θα πρέπει να προετοιμαστούν κατάλληλα. Αυτό θα γίνει σε άμεση συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό τους. Η προετοιμασία καλό είναι να ξεκινάει ένα με δύο μήνες πριν το Ραμαζάνι με μια σειρά εξετάσεων για τον έλεγχο του σακχάρου, της αρτηριακής πίεσης και του λιπιδαιμικού προφίλ. Με βάση τα αποτελέσματα των εξετάσεων θα γίνει η ενημέρωση των ασθενών για το βαθμό επικινδυνότητας ενός τέτοιου εγχειρήματος. Σημαντικό ρόλο έχει άλλωστε ο θεράπων ιατρός να μάθει στον διαβητικό να αναγνωρίζει τα σημεία και τα συμπτώματα της υπoγλυκαιμίας και υπεργλυκαιμίας και να τον διδάξει να προγραμματίζει σωστά τα γεύματα, τα φάρμακά του και τη φυσική του δραστηριότητα, έτσι ώστε να αποφεύγει οξέα συμβάματα.

Εγκυμοσύνη και νηστεία Είναι γνωστό σε όλους ότι η εγκυμοσύνη αποτελεί μια κατάσταση αυξημένης αντίστασης στην ινσουλίνη. Κατά τη διάρκεια νηστείας, τα επίπεδα γλυκόζης στις έγκυες μπορεί να είναι πολύ χαμηλά. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει μεταγευματικά, όπου τόσο τα επίπεδα της γλυκόζης όσο και τα επίπεδα της ινσουλίνης διατηρούνται υψηλά για αρκετές ώρες στις υγιείς εγκύους σε σχέση με τις άλλες γυναίκες. Απαραίτητο είναι άλλωστε οι γυναίκες να γνωρίζουν ότι τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για μείζονες συγγενείς ανωμαλίες για το έμβρυο. Η νηστεία κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού συνδέεται με υψηλή θνησιμότητα και νοσηρότητα τόσο για την έγκυο όσο και για το έμβρυο. Ο κίνδυνος αυτός αναγνωρίζεται και από το ίδιο το Ισλάμ, μια και ρητά οι έγκυες εξαιρούνται από τη νηστεία κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Παρόλ’ αυτά, πολλές έγκυες γυναίκες, αρκετές μάλιστα με διαγνωσμένο διαβήτη κύησης επιμένουν να νηστεύουν. Αυτές οι γυναίκες αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου και η γλυκαιμική ρύθμισή τους αποτελεί πραγματικό πονοκέφαλο για τον ιατρικό κόσμο. Γενικά, ό,τι ισχύει για τη ρύθμιση του σακχάρου στις διαβητικές γυναίκες με

διαβήτη τύπου 1 και 2, ισχύει και για τις έγκυες. Το πιθανότερο είναι βέβαια να χρειαστεί πιο στενή παρακολούθηση των τιμών του σακχάρου του αίματος και πιο συχνές αλλαγές στις δόσεις της ινσουλίνης για τις εγκύους. Σίγουρο είναι πάντως ότι η νηστεία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καλό είναι να αποφεύγεται αν και το σωστό είναι να απαγορεύεται. Συμπεράσματα Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάθε Μουσουλμάνος που επιθυμεί να νηστέψει, καλό θα είναι να παίρνει την απόφασή του μετά από συζήτηση με τον θεράποντα ιατρό του και αφού ενημερωθεί με κάθε λεπτομέρεια για τους κινδύνους που ενέχει η νηστεία για την υγεία του. Σε περίπτωση που τελικά αποφασίσει να νηστέψει, ο διαβητικός οφείλει να ξέρει ότι κάτι τέτοιο απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση και πιστή τήρηση ενός αυστηρά εξατομικευμένου προγράμματος διατροφικής και φαρμακευτικής αγωγής. Σίγουρο είναι ότι χρειάζεται περαιτέρω έρευνα, ίσως ακόμα και μελέτες που περιλαμβάνουν ιατρική παρέμβαση, προκειμένου να μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα σε ερωτήματα που αφορούν τόσο στους κινδύνους όσο και στους διαθέσιμους τρόπους για ρύθμιση των διαβητικών που επιθυμούν να νηστέψουν.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική και Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, Διαβητολογικό Κέντρο, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν»

Ρεβίθια με κριθαράκι

βράση, ρίχνετε τα ρεβίθια και το ψιλοκομμένο άνηθο. Προσθέτετε αλάτι και πιπέρι και τα αφήνετε να σιγοβράσουν. Μόλις βράσουν τελείως, προσθέτετε το κριθαράκι και τα αφήνετε όλα μαζί να βράσουν για περίπου 10 λεπτά.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Θρεπτική αξία (ανά μερίδα)

Υλικά (6 μερίδες) ●● 1 κιλό ρεβίθια ●● 5 φλιτζάνια κριθαράκι ●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού ελαιόλαδο ●● 2 κρεμμύδια ●● 1 κουταλιά της σούπας ντομάτα πελτέ ●● 1 ματσάκι άνηθο ●● 1 κουταλιά της σούπας κοφτή σόδα ●● αλάτι - πιπέρι

Θερμίδες: 580 kcal Υδατάνθρακες: 74 g Πρωτεΐνη: 16 g Ολικό λίπος: 26 g Κορεσμένο λίπος: 3g Μονοακόρεστα λιπαρά: 18 g Πολυακόρεστα λιπαρά: 3 g Διαιτητικές ίνες: 9g

Αρνάκι φρικασέ

Εκτέλεση Από το βράδυ βάζετε τα ρεβίθια στο νερό. Την επομένη αδειάζετε το νερό, προσθέτετε τη σόδα και ανακατεύετε. Τα αφήνετε για περίπου 1 ώρα και κατόπιν τα πλένετε 3-4 φορές με πολύ νερό. Ψιλοκόβετε τα κρεμμύδια, τα τοποθετείτε στην κατσαρόλα και τα ροδίζετε με το ελαιόλαδο. Προσθέτετε τη ντομάτα λιωμένη σε 1 ποτήρι νερό και μόλις πάρει

Υλικά (8 μερίδες) ●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού ελαιόλαδο ●● 2 κιλά αρνάκι σε μερίδες (αφαιρέστε το

λίπος όπου φαίνεται) ●● αλάτι - πιπέρι ●● 6 ματσάκια κρεμμυδάκια φρέσκα (1 κιλό) ●● ½ κιλό πράσινη σγουρή σαλάτα ή μα-

ρούλια

●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού άνηθο ψιλο-

κομμένο

●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού μαϊντανό ψιλο-

κομμένο

●● 2 αυγά ●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού χυμό λεμονιού

Εκτέλεση Βάλτε το λάδι σε μεγάλη κατσαρόλα, επάνω σε δυνατή φωτιά και σοτάρετε τα κομμάτια του αρνιού. Ρίξτε το αλάτι, το πιπέρι και μισή κούπα νερό. Σκεπάστε και σιγοβράστε, ώσπου να μαλακώσει το κρέας. Στο μεταξύ, καθαρίστε, πλύνετε καλά τα κρεμμυδάκια και τα πράσινα λαχανικά και κόψτε τα σε μεγάλα κομμάτια. Τα κρεμμυδάκια, μπορείτε να τα ζεματίσετε προηγουμένως σε λίγο νερό και να τα στραγγίσετε, ώστε να γίνει το φαγητό ελαφρύτερο. Ρίξτε τα μαζί με τον άνηθο και το μαϊντανό, στην κατσαρόλα με το κρέας και αφήστε τα να βράσουν, χωρίς να λιώσουν. Όταν το φαγητό είναι έτοιμο, χτυπήστε τ' αυγά με το χυμό λεμονιού σ' ένα μπολ, ρίξτε μέσα σ' αυτά λίγο από το ζουμί του φαγητού και αδειάστε τα επάνω στο φαγητό, κουνώντας την κατσαρόλα με κυκλικές κινήσεις, ώστε το αυγολέμονο να πάει παντού, χωρίς να πολυανακατευτεί το φαγητό και χαλάσει η εμφάνισή του. Αδειάστε σε πιατέλα και

Διαβητολογικά Νέα σερβίρετε αμέσως. Αν δεν σας αρέσει το αυγολέμονο, μπορείτε να περιχύσετε το φαγητό μόνο με χυμό λεμονιού, κατά τον ίδιο τρόπο, παραλείποντας τ' αυγά. Θρεπτική αξία (ανά μερίδα) Θερμίδες: 660 kcal Υδατάνθρακες: 12 g Πρωτεΐνη: 65 g Ολικό λίπος: 38 g Κορεσμένο λίπος: 10 g Μονοακόρεστα λιπαρά: 21 g Πολυακόρεστα λιπαρά: 3 g Διαιτητικές ίνες: 2g

Ψαρόσουπα

το ψάρι από την κατσαρόλα και στραγγίζετε την ψαρόσουπα, ώστε να μη μείνουν λέπια. Ρίχνετε πάλι την ψαρόσουπα στην κατσαρόλα, προσθέτετε το ρύζι και σιγοβράζετε. Χτυπάτε σ' ένα πιάτο τα αυγά και τα λεμόνια, προσθέτετε 1 κουταλιά από τη σούπα και συνεχίζετε το χτύπημα. Το ρίχνετε όλο μέσα στην ψαρόσουπα, ανακατεύετε και σερβίρετε. Θρεπτική αξία (ανά μερίδα) Θερμίδες: 500 kcal Υδατάνθρακες: 36 g Πρωτεΐνη: 31 g Ολικό λίπος: 26 g Κορεσμένο λίπος: 4g Μονοακόρεστα λιπαρά: 17 g Πολυακόρεστα λιπαρά: 2 g Διαιτητικές ίνες: 4g

Παστίτσιο

●● 4 αυγά ●● 4 κουταλιές της σούπας κεφαλοτύρι ή

παρμεζάνα φλιτζάνια του τσαγιού μπεσαμέλ κουταλάκι μοσχοκάρυδο λίτρο γάλα χαμηλών λιπαρών κουταλιές της σούπας αλεύρι

●● 2 ●● 1 ●● 1 ●● 6

Εκτέλεση Σοτάρετε το κρεμμύδι, το σκόρδο και τον άπαχο κιμά. Ανακατεύετε και ρίχνετε αλάτι, πιπέρι, κανέλα, πάπρικα, κολίανδρο, τα ντοματάκια, τη ζάχαρη και το ξύδι. Τα ανακατεύετε και τα αφήνετε να σιγοβράσουν για 30΄. Βάζετε σε πυρέξ τα μισά βρασμένα μακαρόνια (τα οποία προηγουμένως έχετε κάψει με 1 κουταλιά της σούπας λιωμένη μαργαρίνη και τα έχετε ανακατέψει με 2 κουταλιές της σούπας τριμμένο τυρί και τα 2 αυγά). Βάζετε τη σάλτσα του κιμά και από πάνω τα υπόλοιπα μακαρόνια. Βάζετε τη μπεσαμέλ (στη μπεσαμέλ έχετε προσθέσει τα 2 αυγά χτυπημένα και 2 κουταλιές της σούπας παρμεζάνα, αλάτι, πιπέρι). Το παστίτσιο ψήνεται στους 200 βαθμούς για περίπου 45΄-60΄. Εκτέλεση Μπεσαμέλ

Υλικά (6 μερίδες) ●● 3 μέτριες πατάτες ●● 5 μέτρια κρεμμύδια ●● 5 μέτρια καρότα ●● 1 ματσάκι σέλινο ●● 800 γρ. ψάρι μπακαλιάρο ●● 150 γραμμάρια ρύζι ●● ½ φλιτζάνι του τσαγιού ελαιόλαδο ●● 2 αυγά ●● 3 λεμόνια ●● 1 λίτρο νερό

Εκτέλεση Βάζετε όλα τα λαχανικά και τελευταίο το σέλινο μέσα σε μια κατσαρόλα, προσθέτετε λίγο λάδι και τα βράζετε. Βγάλτε τα λαχανικά από την κατσαρόλα, προσθέστε στο ζουμί που έχει μείνει από τα λαχανικά, το ψάρι και το βράζετε 1015 λεπτά σε σιγανή φωτιά. Το ψάρι είναι έτοιμο όταν σκάσει στην ουρά. Βγάζετε

Υλικά (6 μερίδες) ●● 3 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο ●● 400 γρ. μακαρόνια Νο. 2 ●● 3 σκελίδες σκόρδο ●● 1 μεγάλο κρεμμύδι ●● 500 γρ. άπαχο κιμά ●● 1 κουταλιά της σούπας κανέλα ●● 1 κουταλιά της σούπας πάπρικα ●● ½ κουταλάκι του γλυκού κολίανδρο ●● αλάτι - πιπέρι ●● 400 γρ. ντοματάκια ●● 1 κουταλιά της σούπας ζάχαρη ●● ½ κουταλιά της σούπας ξύδι ●● 2 κουταλιές της σούπας μαργαρίνη

Βράζετε το γάλα σε μια μικρή κατσαρόλα και μόλις πάρει βράση παίρνετε λίγο γάλα, διαλύετε μέσα το αλεύρι, και το ρίχνετε πάλι στο γάλα που βράζει ανακατεύοντας συνεχώς με σύρμα για να μην κολλήσει και να μην σβολιάσει. Προσθέτετε μια κουταλιά της σούπας μαργαρίνη και 2 κουταλιές της σούπας τριμμένο τυρί και κατεβάζετε την κρέμα από τη φωτιά. Χτυπήστε καλά τα αυγά και προσθέστε τα αργά-αργά στην κρέμα ανακατεύοντας συνεχώς. Στο ταψί τοποθετείστε τα μισά μακαρόνια, λίγη κρέμα, τον κιμά, τα υπόλοιπα μακαρόνια και την κρέμα. Θρεπτική αξία (ανά μερίδα) Θερμίδες: 600 kcal Υδατάνθρακες: 47 g Πρωτεΐνη: 42 g Ολικό λίπος: 14 g Κορεσμένο λίπος: 5g Μονοακόρεστα λιπαρά: 6 g Πολυακόρεστα λιπαρά: 2 g Διαιτητικές ίνες: 15 g

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

Ινσουλινοθεραπεία Κυριάκος Καζάκος Παθολόγος-Διαβητολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Νοσηλευτικής ΑΤΕΙΘ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

συχνότητα του σακχαρώδους διαβήτη αυξάνει ραγδαία και αναμένεται την επόμενη εικοσαετία τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη να είναι περισσότερα από 300 εκατομμύρια παγκοσμίως. Δυστυχώς, παρ’ όλες τις εξελίξεις ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη δεν επιτυγχάνει τους θεραπευτικούς στόχους και αυτό αυξάνει τον κίνδυνο για σοβαρές επιπλοκές. Μέρος της ευθύνης για τη μη επίτευξη των θεραπευτικών στόχων έχουν τα ίδια τα άτομα με διαβήτη, αλλά η μεγαλύτερη ευθύνη ανήκει στους επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι θα πρέπει με κατάλληλους χειρισμούς να βοηθήσουν τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη να πετύχουν τους θεραπευτικούς στόχους.

Έτσι περίπου το 50% των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και 2 δυσκολεύονται κατά την πρώτη διάγνωση να αποδεχθούν ότι έχουν διαβήτη και ότι αυτό θα διαρκέσει για όλη τους τη ζωή. Σύμφωνα με τη μελέτη Dawn, 4050% των ίδιων ασθενών μετά από αρκετά χρόνια διαβήτη διακατέχονται από άγχος για την πορεία της νόσου, για το σωματικό τους βάρος και για τον κίνδυνο των υπογλυκαιμικών επεισοδίων. Από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας παρατηρείται μια καθυστέρηση στην έναρξη και εντατικοποίηση της αγωγής, ιδίως της ενέσιμης ινσουλίνης. Οι διαθέσεις των δύο πλευρών, δηλαδή των επαγγελματιών υγείας και των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη μπορούν να καθυστερήσουν την αποτελεσματική θεραπεία. Ειδικότερα για την έναρξη της ινσουλινοθεραπείας υπάρχουν εμπόδια, όπως η έλλειψη χρόνου και εμπειρίας από τη μεριά των επαγγελματιών υγείας και ο φόβος της υπογλυκαιμίας, της αύξησης σωματικού βάρους, καθώς επίσης και ο φόβος της ένεσης, από τη μεριά των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη. Γενικά ο ενέσιμος τρόπος θεραπευτικής προσέγγισης είναι πολύ διαδεδομένος. Έτσι υπολογίζεται ότι παγκόσμια γίνονται περίπου 12 δισεκατομμύρια ενέσεις το χρόνο, που αφορούν κυρίως εμβολιασμούς, ινσουλινοθεραπεία, αντιβιώσεις και ειδικές θεραπείες. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι γίνονται περίπου 105 εκατομμύρια ενέσεις ινσουλίνης κάθε χρόνο. Σχετικά με την επιλο-

γή του σημείου της ένεσης, η πρόσθια επιφάνεια τής κοιλιάς θεωρείται ως πρώτη επιλογή και χαρακτηρίζεται από ταχεία απορρόφηση, εξαιτίας της αυξημένης τοπικής αιματικής κυκλοφορίας. Η περιοχή αυτή είναι ιδανική για ινσουλίνες ταχείας δράσης. Η πλάγια και έξω επιφάνεια των μηρών έχει βραδύτερη απορρόφηση και είναι ιδανική για ινσουλίνες βραδείας δράσης. Μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν οι γλουτοί και οι βραχίονες, αν και οι τελευταίοι είναι πτωχοί σε υποδόριο ιστό και χαρακτηρίζονται από δυσχέρεια στην εφαρμογή τής ένεσης. Η ένεση πάνω από τα ρούχα δεν συστήνεται αν και οι δερματικές αντιδράσεις είναι σπάνιες. Η τεχνική της υποδόριας ένεσης της ινσουλίνης είναι απλή. Δεν απαιτείται τοπικά αλκοόλ, εφόσον βέβαια η περιοχή είναι καθαρή. Εφαρμόζεται η τεχνική της υπεγειρόμενης δερματικής πτυχής ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρα “two fingers pinch-up” και η βελόνα εισάγεται με 45 μοίρες γωνία. Η γωνία αυτή είναι χρήσιμη, ιδίως στα λεπτόσωμα παιδιά, όπου εάν γίνει κάθετα η ένεση υπάρχει ο φόβος να γίνει ενδομυϊκά. Η ενδομυϊκή αντί της υποδόριας χορήγησης συνοδεύεται από αυξημένο κίνδυνο υπογλυκαιμίας. Για τη μείωση του σωματικού πόνου από την ένεση, προτείνεται το τσίμπημα να γίνεται σχετικά απότομα. Για την ανώδυνη διάτρηση της επιδερμίδας χρησιμοποιείται η αιχμηρή πλευρά της βελόνας, η οποία δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται περισ-

Διαβητολογικά Νέα Ινσουλίνη Εμπόδια των ασθενών και των ιατρών στην έναρξη ινσουλίνης Εμπόδια ασθενών ●●Η έναρξη ινσουλίνης είναι πολύπλοκη ●●Υπογλυκαιμία ●●Αύξηση βάρους ●●Πόνος ένεσης ●●Η ένεση σε δημόσιο χώρο είναι ενοχλητική

Εμπόδια ιατρών

●●Η έναρξη ινσουλίνης είναι

πολύπλοκη

●●Υπογλυκαιμία ●●Σωματικό βάρος ●●Έλλειψη χρόνου/μέσων ●●Οι παραπομπές είναι απαραίτητες ●●Έλλειψη εμπειρίας για τη χρήση

της κατάλληλης ινσουλίνης

σότερο από 1-2 φορές. Παρ’ όλα αυτά σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί τοπικά αναισθητική κρέμα. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην περίπτωση της λιποϋπερτροφίας, σε άτομα που συνηθίζουν να κάνουν την ένεση στο ίδιο μέρος. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η ένεση είναι ανώδυνη αλλά η τοπική απορρόφηση της ινσουλίνης καθυστερεί και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στη ρύθμιση του διαβήτη. Συνιστάται εναλλαγή των σημείων της ένεσης. Πέρα όμως από το σωματικό πόνο, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού έχει «φοβία για τις ενέσεις». Οι παράγοντες που σχετίζονται με τη φοβία της ένεσης διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Σημαντικοί παράγοντες θεωρούνται το μέγεθος της βελόνας, η νοσοκομειακή οσμή, η προηγούμενη επώδυνη εμπειρία μετά από ένεση, το άκουσμα από το νοσηλευτικό προσωπικό για την ένεση και η παρατήρηση της προπαρασκευής της ένεσης. Στην εξοικείωση και στην προσαρμογή στην ενέσιμη αγωγή, σημαντικός είναι ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας, που θα πρέπει να στοχεύουν στην ψυχολογική ενδυνάμωση των ατόμων με διαβήτη. Ειδικά στα παιδιά βοηθά, εάν παίξουν με την πένα ή τη σύριγγα της ινσουλίνης και δοκιμάσουν να κάνουν ένεση στο αρκουδάκι ή την κούκλα τους. Τα φρούτα, όπως είναι τα πορτοκάλια, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως μέσο εξοικείωσης για την ένεση, από μεγαλύτερα άτομα. Εξαιρετικά σημαντικό θεωρείται, για τα μικρά παιδιά, να βλέπουν τους ίδιους τους γονείς τους ή τους επαγγελματίες υγείας, που τους φροντίζουν, να κάνουν οι ίδιοι

ένεση -με φυσιολογικό ορό- στον εαυτό τους. Στην αντίθετη περίπτωση, όπου δηλαδή ένας γονέας φοβάται την ένεση, το παιδί θα σκεφτεί «υποτίθεται ότι πρέπει να κάνω 3-4 ενέσεις την ημέρα, για όλη τη ζωή μου. Εάν ο μπαμπάς ή η μαμά μου φοβούνται να κάνουν, έστω και μία ένεση, τότε μάλλον πρόκειται για κάτι τρομερό». Το υπερβολικό χαμόγελο κατά τη διάρκεια της ένεσης δεν ενθαρρύνει. Τα μικρά παιδιά μπορεί να το εκλάβουν ως κοροϊδία. Θα πρέπει ακόμα να αποφεύγονται οι σχετικές συζητήσεις κατά την ώρα της ένεσης και να προτείνονται μικρές διαφορετικές δράσεις, που θα αποσπούν την προσοχή και το ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα η επιλογή από το ίδιο παιδί ενός χρωματιστού plaster. Οι στόχοι πρέπει να είναι ρεαλιστικοί και αποτελεσματικοί, χωρίς να δίνονται περιθώρια, όπως είναι η παράληψη μιας δόσης. Παρ’ όλα αυτά η οριοθέτηση αποδεκτής αντίδρασης, δίνει τη δυνατότητα φυσιολογικού ξεσπάσματος, χωρίς να διακινδυνεύει η επίτευξη του στόχου -«μπορείς να κλάψεις, εάν θέλεις, αλλά μην τραβιέσαι μακριά την ώρα της ένεσης». Η επιβράβευση μετά την ένεση, θεωρείται ένα ακόμη «εργαλείο», για τον ίδιο σκοπό. Πέρα από τις τεχνικές αυτές, η ήρεμη μουσική, ήρεμες εικόνες με ζώα και φυσικό περιβάλλον θεωρούνται ότι ηρεμούν και βοηθούν στο να δεχθεί κάποιος ευκολότερα μια ένεση. Μια ομάδα επιστημόνων από το Μεξικό, χρησιμοποίησε σύριγγες διακοσμημένες με μικρές χαρούμενες χρωματιστές ζωγραφιές, πετυχαίνοντας με τον τρόπο αυτό σημαντική μείωση του «φόβου για τις ενέσεις».

Η ενέσιμη θεραπεία στο σακχαρώδη διαβήτη, παραδοσιακά παραπέμπει στην ενέσιμη ινσουλινοθεραπεία. Τα τελευταία όμως χρόνια έχει εμφανιστεί μια νέα κατηγορία αντιδιαβητικών φαρμάκων, τα μιμητικά των ινκρετινών ή ανάλογα του GLP-1. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται ενέσιμα υποδορίως, όπως ακριβώς και η ινσουλίνη, με παρόμοιες πένες. Η εξενατίδη (Byetta) και η λιραγλουτίδη (Victoza) κυκλοφορούν στη χώρα μας, για την αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Οι ελάχιστες υπογλυκαιμίες και η μείωση του σωματικού βάρους, αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα αυτής της κατηγορίας αντιδιαβητικών φαρμάκων. Για κανέναν άνθρωπο καμία ένεση δεν είναι ευχάριστη. Στην καλύτερη περίπτωση είναι ενοχλητική και στη χειρότερη επώδυνη. Παρ’ όλα αυτά η ικανότητα προσαρμογής σε διάφορες καταστάσεις, που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, βοηθά να ξεπεραστούν οι δυσκολίες της ένεσης, τις περισσότερες φορές. Σημαντικός είναι εδώ ο ρόλος της οικογένειας και των επαγγελματιών υγείας. Βιβλιογραφία Birkebaek NH, Johansen A, Solvig J. Cutis/ subcutis thickness at insulin injection sites and localization of simulated insulin boluses in children with type 1 diabetes mellitus: need for individualization of injection technique? Diabet Med 1998; 15: 965-971. Hanas R, Adolfsson P. Insulin pumps in pediatric routine care improve long-term metabolic control without increasing the risk of hypoglycemia. Pediatric Diabetes 2006; 7: 25-31. Smith CP, Sargent MA, Wilson BPM, Price DA. Subcutaneous or intramuscular insulin injections. Arch Dis Childhood 1991; 66: 879-882. Young RJ, Hannan WJ, Frier BM, Steel JM, Duncan LJP. Diabetic lipohypertrophy delays insulin absorption. Diabetes Care 1984; 7: 479-480.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

Γιατί και πώς να φροντίζω τα πόδια μου; Μαρία Βαλσαμή Ποδολόγος, MSc Hons, BSc Hons, MChS, SRCh, HPC Reg, Επιστημονική Συνεργάτιδα Ιατρείων Διαβητικού Ποδιού ΓΝΑ «Λαϊκό» και ΓΝΠ «Τζάνειο»

ύμφωνα με έρευνες, η κυριότερη αιτία εισαγωγής ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη στα νοσοκομεία είναι προβλήματα στα πόδια. Αυτό συμβαίνει επειδή όταν ο διαβήτης είναι αρρύθμιστος μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα νεύρα (δηλαδή νευροπάθεια) και στην κυκλοφορία του αίματος (δηλαδή αγγειοπάθεια) αλλά και αυξημένο κίνδυνο μολύνσεων. Συγκεκριμένα:

1. Η

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

νευροπάθεια έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει ελαττωμένη αίσθηση του πόνου, της θερμοκρασίας, της πίεσης και της αφής. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι εάν υπάρξει κάποιος μικροτραυματισμός στα πόδια (φουσκάλα, γρατζουνιά, κόψιμο) είναι πιθανό να μη γίνει αντιληπτός. Η πιο συχνή αιτία μικροτραυματισμών είναι τα παπούτσια ή η απουσία αυτών.

Πώς ξέρω εάν έχω νευροπάθεια; Εάν τα πόδια μου καίνε, μυρμηγκιάζουν, μουδιάζουν ή με πονάνε πρέπει να ενημερώσω το γιατρό μου και τον ποδολόγο μου, ώστε να με κατευθύνουν.

2. Η αγγειοπάθεια έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ροής του αίματος προς τα πόδια. Σε συνδυασμό με το κάπνισμα το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καταστροφικό. Εάν λοιπόν υπάρχει αγγειοπάθεια, ο παραπάνω μικροτραυματισμός θα είναι δύσκολο να επουλωθεί. Πώς ξέρω εάν έχω αγγειοπάθεια; Εάν παθαίνω κράμπες στα πόδια μου πρέπει να ενημερώσω το γιατρό μου και τον ποδολόγο μου ώστε να με κατευθύνουν. Οι χρόνιες πληγές (ή αλλιώς έλκη) οφείλονται συνήθως σε συνδυασμό παραγόντων.

Τι πρέπει να κάνω τώρα; Να κολλήσω 3 διαφορετικές λίστες πάνω στο ψυγείο μου (ή σε όποιο εμφανές μέρος επιθυμώ): Ακολουθώντας τις παρακάτω απλές οδηγίες είναι πολύ πιθανό να μην αντιμετωπίσω ποτέ πρόβλημα με τα πόδια μου! Γενικά ●● Να ελέγχω το ζάχαρο μου τακτικά ●● Να προσέχω τι τρώω και αν είμαι υπέρ-

βαρος να χάσω βάρος

●● Να περπατάω τουλάχιστον μισή ώρα

κάθε ημέρα, εκτός αν έχω πληγές στα πόδια ●● Να σταματήσω αμέσως το κάπνισμα, αν καπνίζω ●● Να επισκέπτομαι τον παθολόγο, δια βητολόγο ή ενδοκρινολόγο μου τακτικά

Για τα πόδια μου ●● Κάθε μέρα πλένω τα πόδια μου σε χλια-

ρό νερό με ουδέτερο σαπούνι. Να ελέγχω τη θερμοκρασία του νερού πρώτα με τον αγκώνα. Όχι ποδόλουτρο πάνω από 5 λεπτά! ●● Μετά σκουπίζω τα πόδια μου με στεγνή πετσέτα κυρίως ανάμεσα στα δάχτυλα. ●● Κατόπιν βάζω ενυδατική κρέμα ή αφρό στα πόδια, κυρίως στα πέλματα και στις πτέρνες. Όχι ανάμεσα στα δάχτυλα! Όχι πάνω σε πληγές! ●● Κάθε ημέρα ελέγχω τα πόδια μου για τυχόν μικροτραυματισμούς, ερυθρότητα, πρήξιμο ή οτιδήποτε ασυνήθιστο. Εάν δω κάτι ανησυχητικό, επικοινωνώ με τον γιατρό μου! ●● Πριν φορέσω τα παπούτσια μου τα ελέγχω για τυχόν ύπαρξη ξένων σωμάτων. Τα παπούτσια μου να είναι το σωστό νούμερο, αρκετά φαρδιά και βαθιά, με λείες εσωτερικές ραφές. Προτιμώ τα

παπούτσια με κορδόνια. Πάντα φοράω καθαρές κάλτσες με αυτά, τις οποίες αλλάζω τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. ●● Δεν περπατάω ποτέ ξυπόλητος. Ούτε μέσα στο σπίτι! ●● Δεν περπατάω ποτέ ξυπόλητος στην παραλία. Ούτε μέσα στη θάλασσα! ●● Δε χρησιμοποιώ αιχμηρά αντικείμενα (ψαλιδάκια, κοφτάκια ή νυστέρια) ούτε χημικά (επιθέματα ή διαλύματα) για να περιποιηθώ τα πόδια μου και να αφαιρέσω τις υπερκερατώσεις/σκληρύνσεις. ●● Τα νύχια μου τα λιμάρω. Εάν μικροτραυματιστώ ●● Καθαρίζω την πληγή με φυσιολογικό ορό ●● Τη στεγνώνω με αποστειρωμένες γάζες ●● Την καλύπτω με αποστειρωμένη γάζα

και κολλητική ταινία

●● Επικοινωνώ άμεσα με το γιατρό μου.

Βιβλιογραφία Boulton, A. The Diabetic foot. Medicine 2006; 34(3): 87-90

Διαβητολογικά Νέα

Ορθοτεχνική υποστήριξη του διαβητικού ποδιού. Tι είναι και πότε χρειάζεται; Κατερίνα Καψιμάνη

ορθοτεχνική υποστήριξη του ποδιού είναι η χρήση βοηθητικών μέσων όπως θεραπευτικών υποδημάτων, πελμάτων, ναρθηκών για να προλάβουμε ή να αντιμετωπίσουμε προβλήματα στα κάτω άκρα. Ποιοι τη χρειάζονται; Άτομα που: ●● πάσχουν από xρόνιες παθήσεις όπως διαβήτη, ρευματοειδή αρθρίτιδα κ.λπ. ●● επιβαρύνουν πολύ τα πόδια τους όπως αθλητές, άτομα που μένουν πολύ ώρα όρθιοι, κουβαλούν βάρη κ.ά. ●● πάσχουν από oρθοπεδικής φύσεως διαταραχές εκ γενετής ή επίκτητες όπως βλαισότητα, μεταταρσαλγία, άκανθα κ.ά. ●● χειρουργούνται στα πόδια τους και απαιτείται να τα υποστηρίξουν όπως χειρουργείο μεταταρσίων, κοτσιών, αρθροδέσεις κ.ά. ●● πάσχουν από διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως σπαστικότητα, ημιπληγίες, παραπληγίες. Πότε και τι ορθοτεχνική υποστήριξη χρειάζονται τα άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη; Εάν έχω διαβήτη θα πρέπει να ξέρω, εάν έχουν βλάβες τα πόδια μου, τι έκτασης είναι αυτές και με βάση αυτό θα κριθεί, εάν και τι είδους ορθοτεχνική υποστήριξη χρειάζομαι. Άρα ο ιατρός μου είναι αυτός που θα με ενημερώσει και θα με καθοδηγήσει για τα πόδια μου. Με βάση λοιπόν την κατάσταση των ποδιών μου ανήκω σε μια από τις κατηγορίες του πίνακα 1, στον οποίο περιγράφεται η υποστήριξη που χρειάζομαι.

Χημικός, Εκπαιδευμένη στην ορθοτεχνική υποστήριξη του ποδιού 1. Έχω διαβήτη, έχω ελέγξει τα πόδια μου, δεν έχω αγγειοπάθεια, δεν έχω νευροπάθεια, δεν έχω σημεία με υψηλές πιέσεις και κάλους, δεν έχω παραμορφωμένα δάχτυλα Δε χρειάζομαι καμία ορθοτεχνική υποστήριξη. Χρειάζομαι άνετα υποδήματα, τουλάχιστον τις ώρες που εργάζομαι ή ταλαιπωρώ τα πόδια μου. Τα στενά και κακής ποιότητας υποδήματα με τα χρόνια δημιουργούν παραμορφώσεις στα πόδια μου και επειδή έχω διαβήτη και μελλοντικά μπορεί να μου δημιουργήσει κάποια βλάβη στα πόδια, καλό είναι να μην προκαλέσω και εγώ βλάβες από ακατάλληλα υποδήματα. Για παράδειγμα τα γυναικεία παπούτσια με στενή φόρμα βοηθούν να δημιουργηθούν κότσια.

τριβές και να το επιβαρύνουν (Εικ. 3). Με τέτοια επίσης υποδήματα προστατεύω τα πόδια μου, εάν έχω κάλους ανάμεσα στα δάχτυλα ή πάνω σε αυτά, γιατί είναι φανερό ότι έχουν δημιουργηθεί από πιέσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις ίσως χρειαστώ Εικ. 1

2. Έχω διαβήτη, έχω ελέγξει τα πόδια μου, δεν έχω αγγειοπάθεια, δεν έχω νευροπάθεια, έχω σημεία με υψηλές πιέ σεις και κάλους (Εικ. 1) ή έχω παραμορφωμένα δάχτυλα, έχω κότσια (Εικ. 2) Χρειάζομαι ελαστικά ορθοπεδικά υποδήματα, τουλάχιστον τις ώρες που εργάζομαι ή ταλαιπωρώ τα πόδια μου. Τα κοινά υποδήματα του εμπορίου, ειδικά εάν έχουν στενή φόρμα, γεγονός που συμβαίνει στο 90% των περιπτώσεων, είναι στενότερα από ό,τι το πόδι μας και όταν έχω παραμορφωμένα δάχτυλα ή κότσια το πόδι μου πιέζεται μέσα σε αυτά, ερεθίζεται, κοκκινίζει και οι παραμορφώσεις επιβαρύνονται και εξελίσσονται. Τα ελαστικά ορθοπεδικά υποδήματα είναι φαρδιά, παίρνουν το σχήμα του ποδιού μου και φιλοξενούν το παραμορφωμένο πόδι μου χωρίς να προκαλούν

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα Εικ. 2

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

μεγάλες πιέσεις

και κάποια σιλικονούχα ναρθηκάκια για να αλλάξω ή να υποστηρίξω τις θέσεις των δαχτύλων μου (Εικ. 4). Εάν έχω σοβαρές παραμορφώσεις και το πόδι μου δεν χωράει σε ένα ελαστικό ορθοπεδικό υπόδημα, τότε χρειάζομαι ορθοπεδικό υπόδημα στα μέτρα του ποδιού μου. Στην περίπτωση που έχω μόνο κάλους και ειδικά στο πέλμα μου, τότε από ορθοτεχνική υποστήριξη χρειάζομαι ένα πέλμα κατασκευασμένο στα μέτρα μου (Εικ. 5). Αυτό σημαίνει ότι είναι έτσι φτιαγμένο που μειώνει τις πιέσεις που ασκούνται στην περιοχή των κάλων και έτσι καθυστερεί τη δημιουργία τους ή ακόμη και τους εξαφανίζει. Τα πέλματα αυτά έχουν συνήθως κάποιο Εικ. 4

πάχος και επομένως για να τα χρησιμοποιήσω πρέπει το υπόδημά μου να έχει και τον κατάλληλο χώρο. Τα ορθοπεδικά υποδήματα έχουν χώρο για πέλματα, εάν όμως δεν έχω παραμορφώσεις στα δάχτυλα ή έντονα κότσια και δεν τα χρειάζομαι, μπορώ να χρησιμοποιήσω ένα καλό υπόδημα του εμπορίου ή σε ένα αθλητικό που να βγαίνει όμως το πέλμα του, ώστε να το αντικαταστήσω με το δικό μου εξατομικευμένο. Είναι πολύ σημαντικό, ανεξάρτητα από το τι θα χρησιμοποιήσω, το πόδι μου να έχει αρκετό χώρο. 3. Έχω διαβήτη, έχω ελέγξει τα πόδια μου, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, δεν έχω έντονες παραμορφώσεις στα πόδια π.χ. δεν έχω παραμορφωμένα δάχτυλα, κότσια Χρειάζομαι θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη. Το θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη είναι ένα ορθοπεδικό υπόδημα ειδικά φτιαμένο για τα πόδια των ανθρώπων που πάσχουν από διαβητική νευροπάθεια ή και αγγειοπάθεια. Σήμερα οι επιστήμονες γνωρίζουν τις αλλοιώσεις που προκαλεί η νευροπάθεια ή/και η αγγειοπάθεια στη δομή και αρχιτεκτονική των ποδιών. Έτσι σε σχέση με το φυσιολογικό πόδι το διαβητικό πόδι συνήθως έχει (Εικ. 6): 1. πολύ μεγάλες πιέσεις σε όλο το πέλμα αλλά και τοπικά, ειδικά στο πρόσθιο μέρος με αποτέλεσμα να έχουμε σκληρύνΕικ. 5

Εικ. 3

σεις και κάλους σε κάποιο από τα δάχτυλα ή μετατάρσια. Αυτές οι πιέσεις είναι επικίνδυνο να οδηγήσουν σε έλκος. 2. φαρδύ κοντεπιέ. 3. ανωμαλίες στις αρθρώσεις με αποτέλεσμα να χαλαρώνουν, να παραμορφώνονται και τα πόδια να έχουν κλίση προς τα μέσα ή έξω. 4. δεν έχει μαξιλαράκι στην περιοχή του πέλματος μετά τα δάχτυλα. Για να αντιμετωπισθούν αυτές οι ανωμαλίες, και κυρίως για να προστατευτεί το νευροπαθητικό πόδι που έχει χάσει τα αισθητήρια νεύρα του, χρειάζεται ένα ειδικό ορθοπεδικό υπόδημα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του διαβητικού ποδιού και να το προστατεύει, ώστε οι αλλοιώσεις του να μην οδηγήσουν σε εξέλκωση και ανοιχτές πληγές. Τα ειδικά αυτά υποδήματα λέγονται θεραπευτικά υποδήματα διαβήτη και πρέπει να τα φορούν τα άτομα που έχουν διαβητική νευροπάθεια ή και αγγει-

Διαβητολογικά Νέα Πίνακας 1. Βρείτε σε ποια κατηγορία ανήκετε και τι ορθοτεχνική υποστηρίξη χρειάζεστε ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

ΟΡΘΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

1. Έχω διαβήτη, δεν έχω αγγειοπάθεια, δεν έχω νευροπάθεια, δεν έχω παραμορφώσεις

Καμία, άνετα υποδήματα του εμπορίου

2. Έχω διαβήτη, δεν έχω αγγειοπάθεια, δεν έχω νευροπάθεια, έχω παραμορφώσεις

Ορθοπεδικά υποδήματα με εσωτερικό πάτο/πέλμα ειδικής κατασκεύης Εάν έχω μεγάλες παραμορφώσεις θα χρειαστώ και υποδήματα ειδικής κατασκευής στα μέτρα μου Θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη

3. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, δεν έχω παραμορφώσεις

4. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω έντονες παραμορφώσεις στα πόδια ή έχω οστεαρθροπάθεια 5. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, είχα έλκος που έκλεισε ή είχα γάγγραινα

Εάν έχω κάλους και σκληρύνσεις στο πέλμα, χρειάζεται να αντικαταστήσω τον εσωτερικό πάτο τους με πάτο ειδικής κατασκευής

Θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη με πάτο και τα δύο ειδικής κατασκεύης

Θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη Πάτο ειδικής κατασκευής

6. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω υποστεί ακρωτηριασμό

Θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη με πάτο και τα δύο ειδικής κατασκεύης

7. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω ανοιχτό έλκος

Χρειάζομαι καρότσι ή υπόδημα ειδικό ή νάρθηκα για να μην πατάει καθόλου το έλκος στο έδαφος, ώστε να κλείσει. Όταν επουλωθεί τότε πρέπει να φορέσω θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη με πάτο στα μέτρα μου, για να το προστατεύσω να μην ξανανοίξει Εάν το έλκος είναι πολύ μικρό ή στην τελική φάση επούλωσης, και μόνο με σύμφωνη γνώμη του θεράποντος ιατρού, μπορώ να φορέσω θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη με πάτο στα μέτρα μου

8. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω κάταγμα λόγω διαβήτη (το λεγόμενο σαρκό)

Χρειάζομαι μπότα ή γύψο μέχρι να περάσει το κάταγμα. Εάν δεν το κάνω αυτό θα αποκτήσω πόδι με παραμορφώσεις

οπάθεια για να μην κάνουν έλκη και πληγές στα πόδια τους. Τα υποδήματα αυτά έχουν δοκιμαστεί και έχουν αποδείξει ότι μειώνουν σημαντικά την εμφάνιση τραυμάτων και ελκών στα πόδια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, εάν λάβει κανείς υπόψη του ότι τα περισσότερα έλκη οφείλονται σε τραυματισμούς από υποδήματα. Το θεραπευτικό υπόδημα σε σχέση με τα κοινά του εμπορίου διαφέρει στο ότι υποστηρίζει και συγκρατεί το μηχανικό άξονα του ποδιού, αγκαλιάζει τη ράχη και αποφορτίζει όλο το πέλμα και ιδιαίτερα το πρόσθιο πόδι, που

είναι και το πιο επικίνδυνο σημείο για έλκη και τραυματισμούς. Μέσα στο υπόδημα πρέπει να χρησιμοποιείται ένθετο πέλμα, το οποίο θα ενισχύει την αποφόρτιση. Στην εικόνα 7 απεικονίζεται ένα θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη με τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές του. Τα θεραπευτικά υποδήματα, επειδή πρέπει να αγκαλιάζουν το πόδι και να μην το πιέζουν, θα πρέπει να έχουν όχι μόνο το σωστό μήκος άλλα και το σωστό φάρδος. Για την εύρεση του κατάλληλου φάρδους θα πρέπει να μετριούνται η περίμετρος του

κοντεπιέ και των μεταταρσίων. Τα υποδήματα αυτά κατασκευάζονται σε πέντε διαφορετικά φάρδη. Όσον αφορά στο κατάλληλο μήκος, είναι εκείνο που είναι ένα εκατοστό μεγαλύτερο από το πόδι. Τα θεραπευτικά υποδήματα διαβήτη θα πρέπει να έχουν αντίστοιχο πιστοποιητικό. Στην Ευρώπη είναι υποχρεωτικό το πιστοποιητικό να συνοδεύει πάντα το προϊόν και να φέρει οδηγίες χρήσης. Επίσης έχουν ΦΠΑ φαρμακευτικών προϊόντων, δηλαδή στη χώρα μας 9%, και η τιμή τους στις χώρες της Ευρώπης ανάλογα με το σχέδιο και

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα την εταιρεία κυμαίνονται στα 220-280€ τα υποδήματα και 300€ οι μπότες.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

4. Έχω διαβήτη, έχω ελέγξει τα πόδια μου, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω σοβαρές παραμορφώσεις ή οστεαρθροπάθεια

Σοβαρές παραμορφώσεις για παράδειγμα έχω, όταν τα πόδια μου δεν χωρούν ούτε στα φαρδύτερα θεραπευτικά υποδήματα διαβήτη, όταν οι αστράγαλοι έχουν τέτοια κλήση προς τα έξω ή προς τα μέσα, που με τον καιρό παραμορφώνουν τα υποδήματά μου, όταν δεν μπορώ να βρω υπόδημα που να ταιριάζει στα πόδια μου και κυκλοφορώ με παντόφλες ή σανδάλια. Τότε χρειάζεται να κατασκευαστεί ένα θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη στα μέτρα μου, δηλαδή ένα υπόδημα με άκαμπτη και ανασηκωμένη σόλα, χωρίς ραφές κ.λπ., στο οποίο όμως θα χωράει άνετα το πόδι μου και θα έχει το σχήμα του. Επιπλέον, εάν έχω μεγάλη κλίση στην ποδοκνημική άρθρωση θα έχει ισχυρή υποστήριξη για να τη συγκρατεί και να επιβραδύνει την εξέλιξή της. Μερικές παραμορφώσεις απαιτούν την κατασκευή υποδήματος μορφής μπότας. Είναι σημαντικό να ζητήσω από τον κατασκευαστή να μου δώσει πιστοποίηση θεραπευτικού υποδήματος διαβήτη. Τα μέτρα για αυτά τα υποδήματα λαμβάνονται με μεζούρα, εάν έχουμε μικρές παραμορφώσεις, σε σοβαρές όμως χρειάζεται γύψινο αντίγραφο του ποδιού (Εικ. 8). Βεβαίως χρειάζεται και η κατασκευή εξατομικευμένου πέλματος, το οποίο θα πρέπει να αποφορτίζει το πόδι μου γενικά, αλλά και τοπικά στα σημεία που τυχόν έχω αυξημένες πιέσεις. Δεν πρέπει να ξεχνώ ότι μεγάλες πιέσεις είναι επικίνδυνες να οδηγήσουν σε έλκη.

Εικ. 61. Πρόσθιο τμήμα του ποδιού σε ραιβότητα, σκληρύνσεις στο 2o, 3ο ή 5ο μετατάρσιο, ανάλογα της κινητικότητας του ποδιού.

6. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, έχω υποστεί ακρωτηριασμό

Εικ. 62. Πρόσθιο τμήμα του ποδιού σε βλαισότητα, σκληρύνσεις στο 1ο ή 5ο μετατάρσιο, ανάλογα της κινητικότητας του ποδιού.

Εικ. 63. Περιορισμός στη ραχιαία κάμψη της ποδοκνημικής, σκληρύνσεις στο 2o, 3o, 4ο, μετατάρσιο.

5. Έχω διαβήτη, έχω αγγειοπάθεια ή νευροπάθεια ή και τα δύο, είχα έλκος που έκλεισε ή είχα γάγγραινα Εάν ανήκω σε αυτή την κατηγορία πρέπει να συζητήσω με τον ιατρό μου να με ενημερώσει για τον κίνδυνο που διατρέχουν τα πόδια μου. Επιστημονικά δεδομένα μας έχουν δείξει ότι όταν ένα άτομο κάνει διαβητικό έλκος η πιθανότητα να ξαναεμφανίσει στο ίδιο ή σε κάποιο άλλο σημείο είναι 90%. Αυτό βέβαια συμβαίνει

όταν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα, τα οποία είναι η φροντίδα και περιποίηση από τον ίδιο τον ασθενή, η συστηματική παρακολούθηση από τον ιατρό και τα κατάλληλα υποδήματα και πέλματα. Εάν τηρηθούν αυτά τότε ο κίνδυνος της εξέλκωσης μειώνεται κατά 50%. Όλα αυτά βέβαια με την προϋπόθεση ότι ρυθμίζω το σάκχαρό μου. Πάντως όσον αφορά τα υποδήματα ισχύει ό,τι και στο στάδιο 3, εάν έχω όμως σοβαρές παραμορφώσεις, τότε ό,τι στο στάδιο 4. Το πέλμα είναι σημαντικό να είναι εξατομικευμένο για να αποφορτίσουμε τοπικά όλα τα σημεία με υψηλές πιέσεις.

Εικ. 64. Μείωση λιπώδους ιστού. Yψηλές πιέσεις στα μετατάρσια, σκληρύνσεις στα μετατάρσια. Υψηλές πιέσεις στις πτέρνες, σκληρύνσεις στις πτέρνες.

Σε αυτή την περίπτωση χρειάζομαι ένα υπόδημα που να υποστηρίξει την ποδοκνημική και το μηχανικό άξονα του ποδιού. Εάν θα πρέπει να είναι ειδικής κατασκευής ή ένα κοινό θεραπευτικό υπόδημα διαβήτη εξαρτάται από το μέγεθος του ακρωτηριασμού. Εάν για παράδειγμα έχουμε απώλεια κάποιου δαχτύλου και το πόδι μας δεν έχει άλλες παραμορφώσεις, τότε χρειάζεται ένα κοινό θεραπευτικό υπόδημα. Σε περίπτωση που υπάρχουν σοβαρές παραμορφώσεις τότε χρειάζεται ειδικής κατασκευής υπόδημα. Το πέλμα πρέπει απαραίτητα να είναι εξατομικευμένο πέλμα και όχι μόνο να αποφορτίζει, αλλά επιπλέον να υποστηρίζει και να παρεμποδίζει την παραμόρφωση του ποδιού, ειδικά στο σημείο του ακρωτηριασμού. Στην εικόνα 9 βλέπουμε πώς ένα πέλμα αγκαλιάζει το πόδι και ουσιαστικά δεν επιτρέπει να παραμορφωθεί στο σημείο του ακρωτηριασμού. Τα στάδια 7 και 8 αφορούν σε πόδια πολύ υψηλού κινδύνου. Στα στάδια αυτά πρέπει να υπάρχει συνεχής ιατρική παρακολούθηση και το πόδι να μην έρχεται σε επαφή με το έδαφος παρά μόνο για τις βασικές ανάγκες και πάντα με το κατάλληλο ορθοτεχνικό μέσο. Για τις βασικές ανάγκες χρησιμοποιούνται διάφορα ορθοτεχνικά μέσα, όπως ειδικά υποδήματα κομμένα στα σημεία του έλκους, για να μη φορτίζεται εκεί καθόλου το πόδι, ή σε περίπτωση κατάγματος μπότες ακινητοποίησης για να μην παραμορφωθεί το πόδι. Τα ορθοτεχνικά μέσα στην αντιμε-

Διαβητολογικά Νέα Eικ. 7. Θεραπευτικά υποδήματα διαβήτη. Φροντίδα για το νευροπαθητικό και αγγειοπαθητικό πόδι ●● Μεγάλο ύψος με ισχυρό οδηγό πτέρνας

●● Δερμάτινη εσωτερική φόδρα με ειδική

και ποδοκνημικής για να κρατάει το μηχανικό άξονα του ποδιού, να μην γυρίζουν προς τα μέσα ή έξω τα πόδια, να μην φορτίζουν και κάνουν έλκη οι πτέρνες

επένδυση, χωρίς ραφές, για να μην τρίβονται και τραυματίζονται τα πόδια

●● Έχουν αποσπώμενο πέλμα νευροπάθει-

●● Άκαμπτη σόλα, για να μειώνονται 30% οι

ας/αγγειοπάθειας, το οποίο μπορεί να αντικατασταθεί με εξατομικευμένο

πιέσεις που δέχονται τα πέλματα. Εάν το υπόδημα διπλώνει είναι απαγορευτικό για διαβητικό πόδι. Σόλα με ειδική αντιολισθητική επίστρωση

●● Ειδική μαλακή επίστρωση στη γλώσσα και στα τελειώματα για να αγκαλιάζουν το πόδι χωρίς να το πιέζουν

●● Σόλα ανασηκωμένη στο πρόσθιο τμήμα

για να είναι στον αέρα δάχτυλα και μετατάρσια, να μην επιβαρύνονται οι αρθρώσεις και να ρολάρει το πόδι κατά τη βάδιση. Έτσι, δεν φορτίζεται και προστατεύεται από έλκη το πόδι μου. Επιπλέον κουράζεται λιγότερο όταν περπατάω, ειδικά εάν έχω αγγειοπάθεια. Το πρόσθιο πόδι είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του ποδιού, γιατί επιβαρύνεται στη βάδιση και αυτό ακριβώς αποφεύγουμε με το υπόδημα διαβήτη

Εικ. 8 περίμετρος ποδοκνημικής

περίμετρος πτέρνας (πασάγιο) κοντουπιέ περίμετρος μεταταρσίων περίμετρος δαχτύλων

●● Μεγάλο άνοιγμα για να γλιστράει εύκολα το πόδι

●● Χωρίς τη σκληρή επένδυση που έχουν

τα κοινά υποδήματα στην περιοχή των δαχτύλων, για αποφυγή τραυματισμών

τώπιση του διαβητικού ποδιού είναι εξίσου σημαντικά με την προσωπική φροντίδα και την ιατρική παρακολούθηση και παρέμβαση και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικατασταθούν ή να αντικαταστήσουν αυτά. Έχουν μελετηθεί και είναι σαφές για ποιο λόγο και σε ποια περίπτωση πρέπει να χρησιμοποιούνται. Να θυμάστε όμως πάντα ότι το σημαντικό είναι να ξέρετε, εάν έχετε πρόβλημα στα πόδια σας και σε τι μέγεθος και αυτό θα σας το πει ο ιατρός σας. Βιβλιογραφία

Εικ. 9

Κατευθυντήριες οδηγίες της Γερμανικής Διαβητολογικής Εταιρείας (DDG) Pinzur MS, et al. Guidelines for diabetic foot care: recommendations endorsed by the Diabetes Committee of the American Orthopaedic Foot and Ankle Society. Foot Ankle Int 2005; 26(1): 113-119 International Consensus on the Diabetic Foot 2007 Zimny S, et al. The role of limited joint mobility in diabe tic patients with an at-risk foot. Diabetes Care 2004; 27(4): 942-946 D’Ambrogi E, et al. Contribution of plantar fascia to the increased forefoot pressures in diabetic patients. Diabetes Care 2003; 26(5): 1525-1529 Caselli A, et al. The forefoot-to-rear foot plantar pressure ratio is increased in severe diabetic neuropathy and can predict foot ulceration. 2002; 25(6): 1066-1071 Nubé VL, et al. Biomechanical risk factors associated with neuropathic ulceration of the hallux in people with diabetes mellitus. J Am Podiatr Med Assoc 2006; 96(3): 189197 van Schie CH. A review of the biomechanics of the diabetic foot. Int J Low Extrem Wounds 2005; 4(3): 160-170 Pataky Z, et al. Relationship between peripheral vascular disease and high plantar pressures in diabetic neuro-

ischaemic patients. Diabetes Metab 2003; 29(5): 489-495 Effect of footwear and orthotic devices on stress reduction and soft tissue strain of the neuropathic foot. Clin Biomech (Bristol, Avon) 2007; 22(3): 352-359 Myers KA, et al. Biomechanical implications of the negative heel rocker sole shoe: gait kinematics and kinetics. Gait Posture 2006; 24(3): 323-330 Charanya G, et al. Effect of foot sole hardness, thickness and footwear on foot pressure distribution parameters in diabetic neuropathy. Proc Inst Mech Eng 2004; 218(6): 431-443 Boulton AJ. Pressure and the diabetic foot: clinical science and offloading techniques. Am J Surg 2004; 187(5A): 17S-24S Viswanathan V, et al. Effectiveness of different types of footwear insoles for the diabetic neuropathic foot: a followup study. Diabetes Care 2004; 27(2): 474-477 Chantelau E, et al. Foot dimensions of elderly people with and without diabetes mellitus - a data basis for shoe design. Gerontology 2002; 48(4): 241-244 Charanya G, et al. Effect of foot sole hardness, thickness and footwear on foot pressure distribution parameters in diabetic neuropathy. Proc Inst Mech Eng 2004; 218(6): 431-443 Chantelau E. Footwear for the high risk Patient. The Foot in Diabetes 3rd Edition 2000, A. Boulton Chantelau E, et al. Effectiveness of a new brand of stock “diabetic” shoes to protect against diabetic foot ulcer relapse. Diabet Med 2003; 20(8): 665-669 Striesow F. Special manufactured shoes for prevention of recurrent ulcer in diabetic foot syndrome. Med Klin (Munich) 1998; 93(12): 695-700 Edmonds M, QI. Med 1986; 60: 763-771 Uccioli L. Manufactured shoes in the prevention of diabetic foot ulcers. Diabetes Care 1995; 18: 1376-1378 Mueller MJ, et al. Therapeutic footwear can reduce plan tar pressures in patients with diabetes and transmetatarsal amputation. Diabetes Care 1997; 20(4): 637-641 Barani Z, et al. Three dimensional stress analysis of diabetic insole: a finite element approach. Technol Health Care 2005; 13(3): 185-192 Mueller MJ. Application of plantar pressure assessment in footwear and insert design. J Orthop Sports Phys Ther 1999; 29(12): 747-755 Bus SA, et al. Pressure relief and load redistribution by custom-made insoles in diabetic patients with neuropathy and foot deformity. Clin Biomech (Bristol, Avon) 2004; 19(6): 629-638

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα Τι νεότερο για το Διαβήτη από την παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία Παπαζαφειροπούλου Αθανασία, Δανιήλ Ιωάννης

Η κατανάλωση ψαριού ενδέχεται να μπορεί να προφυλάσσει τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη από την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Η κατανάλωση ψαριού τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα φαίνεται ότι μειώνει τη συχνότητα της νεφρικής ανεπάρκειας στα διαβητικά άτομα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας μεγάλης έρευνας που πραγματοποιήθηκε στη Βρετανία. Παρ’ ότι οι διατροφικές συστάσεις που απευθύνονται στα άτομα με διαβήτη προτείνουν τον περιορισμό των πρωτεϊνών, ώστε να καθυστερήσει η εξέλιξη της νεφρικής νόσου, πρόσφατες παρατηρήσεις δείχνουν ότι το όφε-

λος για τη νεφρική λειτουργία σχετίζεται με «την προέλευση της πρωτεΐνης παρά με τη λαμβανόμενη ποσότητα», όπως επισημαίνουν ερευνητές στο American Journal of Kidney Diseases. Τα υπάρχοντα επιδημιολογικά δεδομένα σχετικά με τα οφέλη της κατανάλωσης ψαριού στα διαβητικά άτομα είναι περιορισμένα. Για το λόγο αυτό οι Dr. Amanda I. Adler και συν., από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, ανέλυσαν τα δεδομένα από 22.000 άτομα. Στην παραπάνω μελέτη συμμετείχαν 517 άτομα με διαβήτη. Βρέθηκε ότι η συχνότητα εμφάνισης πρωτεΐνης στα ούρα (αλβουμινουρίας), που αποτελεί ένδειξη έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας, ήταν της τάξης του 8,3% στην ομάδα των διαβητικών ατόμων. Σύμφωνα με τα ερωτηματολόγια δια τροφής που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη, το 18% των διαβητικών που ανέφερε κατανάλωση ψαριού λιγότερο από

μία φορά την εβδομάδα είχε αλβουμινουρία. Αντίθετα, ποσοστό της τάξης του 4% των διαβητικών που περιελάμβανε το ψάρι στη διατροφή του περισσότερες από δύο φορές την εβδομάδα, παρουσίασε αλβουμινουρία. Η ομάδα της Dr. Adler υποστηρίζει ότι μάλλον «η περιεκτικότητα του ψαριού σε ιχνοστοιχεία» προφυλάσσει από την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας μέσω της επίτευξης ευγλυκαιμίας και της βελτίωσης του λιπιδαιμικού προφίλ των διαβητικών ατόμων. Με βάση τα παραπάνω ευρήματα, οι συγγραφείς καταλήγουν, ότι απαιτούνται περαιτέρω μεγάλες, καλά σχεδιασμένες μελέτες προκειμένου να εξακριβωθεί το είδος των ψαριών, ο τρόπος μαγειρέματος και η συχνότητα κατανάλωσης που θα έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στη νεφρική λειτουργία. Am J Kidney Dis 2008; 52: 876-886

Οι διαβητικοί άνδρες έχουν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη Βραζιλία έγινε προσπάθεια να εκτιμηθεί η σχέση μεταξύ του σακχαρώδους διαβήτη και των επιπέδων της τεστοστερόνης στον ορό 746 ανδρών εκ των οποίων οι 116 είχαν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, που παρακολουθούνταν σε ουρολογική κλινική. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι τα επίπεδα της ελεύθερης τεστοστερόνης ήταν χαμηλά στο 46% των διαβητικών και στο 24% των μη διαβητικών ατόμων, και η ολική τεστοστερόνη ήταν χαμηλή στο 34% των διαβητικών και στο 23% των μη διαβητικών ατόμων. Στην περαιτέρω ανάλυση των αποτελεσμάτων, μετά από διόρθωση ως προς

το λόγο περιμέτρου μέσης-ισχίων, οι διαβητικοί άνδρες ήταν 3 φορές πιθανότερο να έχουν χαμηλά επίπεδα ελεύθερης τεστοστερόνης και 2 φορές πιθανότερο να έχουν χαμηλά επίπεδα ολικής τεστοστερόνης σε σχέση με τους μη διαβητικούς άνδρες. Τα χαμηλά επίπεδα της ελεύθερης τεστοστερόνης, τα χαμηλά επίπεδα της ολικής τεστοστερόνης, ο δείκτης μάζας-σώματος >25, και ο αυξημένος λόγος περιμέτρου μέσης-ισχίων σχετίζονταν ανεξάρτητα με την παρουσία σακχαρώδους διαβήτη. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι τα χαμηλότερα του φυσιολογικού επίπεδα της ελεύθερης τεστοστερόνης και ο σακχαρώδης διαβήτης συσχετίζονται ευ-

θέως ανάλογα, ενώ τα επίπεδα της ολικής τεστοστερόνης σχετίζονταν πιο ισχυρά με την παχυσαρκία και το κοιλιακό λίπος από ό,τι με το σακχαρώδη διαβήτη. Το κατά πόσο η διόρθωση των επιπέδων της τεστοστερόνης στους διαβητικούς άνδρες θα μπορούσε να βελτιώσει τον έλεγχο του διαβήτη χρειάζεται να διερευνηθεί με προοπτικές μελέτες. Τέλος, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι εάν πρόκειται να εφαρμοσθεί θεραπεία υποκατάστασης της τεστοστερόνης σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη απαιτείται πρώτα η προσεκτική εκτίμηση του ασθενούς προτού ξεκινήσει η χορήγηση της τεστοστερόνης. BJU International 2005; 98: 867-870

Διαβητολογικά Νέα Η αεροβική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης μετα-ανάλυσης η αεροβική άσκηση (π.χ. διαδρομές με ποδήλατο) έχει ευνοϊκά αποτελέσματα στα επίπεδα της υψηλής περιεκτικότητας σε λιποπρωτεΐνη (ΗDL) χοληστερόλης. Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι και η διάρκεια του προγράμματος άσκησης. Η μετα-ανάλυση δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό Archives of Internal Medicine και έδειξε ότι η αεροβική άσκηση προκαλεί αύξηση των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης κατά 2,53 mg/dL. Η σπουδαιότητα του παραπάνω ευρήματος φαίνεται από το γεγονός ότι αύξηση κατά 1 mg/dL των επιπέδων της HDLχοληστερόλης βρέθηκε ότι προκαλεί μείωση κατά 2-3% του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου. Συνεπώς, με αδρές εκτιμήσεις, η τακτική αεροβική άσκηση θα μπορούσε να μειώσει κατά 5,1% με 7,6% τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και στα δύο φύλα, τόνισαν οι ερευνητές. Στη μετα-ανάλυση συμπεριλήφθηκαν 35 τυχαιοποιημένες μελέτες που δημοσιεύτηκαν μεταξύ των ετών 1966 και 2005 και αφορούσαν 1.404 άτομα ηλικίας άνω των 20 ετών. Ένα μειονέκτημα της μετα-ανάλυσης ήταν το μικρό μέγεθος του δείγματος, που κυμαινόταν από 9 έως 200 άτομα ανάλογα με τη μελέτη. Η μέση περίοδος άσκησης ήταν 27 εβδομάδες,

με μικρότερη περίοδο τις 8 εβδομάδες. Η μέση συχνότητα άσκησης ήταν 3,7 φορές την εβδομάδα και η διάρκεια τής άσκησης ήταν τουλάχιστον 40 λεπτά. Τέλος, η μέση εκτιμώμενη κατανάλωση ενέργειας ήταν σχεδόν 1.000 θερμίδες/εβδομάδα. Σύμφωνα με τη μετα-ανάλυση αυτή, τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης αυξήθηκαν κατά μέσο όρο κατά 2,53 mg/dL. Σε 21 μελέτες στις οποίες η εκτιμώμενη εβδομαδιαία κατανάλωση ενέργειας ξεπερνούσε τις 900 θερμίδες/εβδομάδα η παρατηρούμενη αύξηση στα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης ήταν σημαντική κάτι που δεν παρατηρήθηκε στις μελέτες στις οποίες η κατανάλωση ενέργειας ήταν μικρότερη από 900 θερμίδες/εβδομάδα. Ανάλογα ήταν τα ευρήματα που αφορούσαν τη διάρκεια της άσκησης. Σε 25 μελέτες στις οποίες τα άτομα ασκήθηκαν για περισσότερο από 120 λεπτά/ εβδομάδα παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντικότερη αύξηση των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης σε σύγκριση με τα άτομα που ασκήθηκαν λιγότερο. Επιπλέον, τα αποτελέσματα της άσκησης ήταν καλύτερα στα άτομα που είχαν επίπεδα ολικής χοληστερόλης >220 mg/dL και σε αυτούς που είχαν Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI) < 28 kg/m2 κατά την έναρξη της παρακολούθησης. Η περαιτέρω ανάλυση των αποτελε-

σμάτων έδειξε ότι μόνο η διάρκεια της άσκησης και όχι η συχνότητα ή η έντασή της, συσχετίστηκε με την αύξηση των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης. Για μέση διάρκεια άσκησης από 23 έως 74 λεπτά κάθε δεκάλεπτη αύξηση συσχετίστηκε με αύξηση της HDL-χοληστερόλης κατά 1,4 mg/dL. Συμπερασματικά, η διάρκεια της άσκησης φαίνεται ότι αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα που συσχετίζεται με την αύξηση των επιπέδων της HDLχοληστερόλης. Επιπλέον, οι ασθενείς που έχουν μικρό ΒΜΙ και υψηλότερα επίπεδα ολικής χοληστερόλης είχαν τα ευνοϊκότερα αποτελέσματα στα επίπεδα της HDLχοληστερόλης από την εφαρμογή προγράμματος αεροβικής άσκησης. Arch Intern Med 2007; 167: 999-1008

Η συμβολή του κνημοβραχιόνιου δείκτη στη διάγνωση της περιφερικής αγγειακής νόσου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, στο Fremantle, εξέτασαν τη φυσική πορεία της περιφερικής αρτηριακής νόσου (ΠΑΝ) σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και τη συσχέτισή της με αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Για την πραγματοποίηση της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από τη Μελέτη Fremantle για το διαβήτη, μια μελέτη παρατήρησης διαβητικών ατόμων στην κοινότητα κατά το διάστημα μεταξύ 1993 και 1996. Στην ανάλυση συμπεριελήφθησαν 1.294 άτομα με διαβήτη τύπου 2 και μια υποομάδα 531 διαβητικών ατόμων γα

τους οποίους υπήρχαν δεδομένα κατά την έναρξη της μελέτης, καθώς και για 5 συνεχόμενες επισκέψεις μέχρι το τέλος της παρακολούθησης. Μετρήθηκαν κλινικές και βιοχημικές παράμετροι, καθώς και ο κνημοβραχιόνιος δείκτης (ΚΒΔ). Οι ερευνητές όρισαν ως ΠΑΝ τιμές ΚΒΔ <0,90 σε δύο διαδοχικές επισκέψεις ή κάθε ακρωτηριασμό κάτω άκρου που σχετιζόταν με ΠΑΝ. Η συχνότητα της ΠΑΝ ήταν 13,6% και η συχνότητα εμφάνισης νέας περίπτωσης ΠΑΝ ήταν 3,7 για 100 ασθενείς-έτη. Η επίπτωση της ΠΑΝ παρουσίασε ισχυρή συσχέτιση με την ηλικία, τη

συστολική αρτηριακή πίεση, τα επίπεδα ολικής χοληστερόλης πλάσματος στον ορό και το κάπνισμα. Επίσης, βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ χαμηλών τιμών ΚΒΔ (<0,90) κατά την έναρξη της μελέτης και αυξημένου κινδύνου (67%) καρδιαγγειακού θανάτου. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι η ΠΑΝ είναι αρκετά συχνή στα άτομα με διαβήτη γεγονός που ενισχύει τη σύσταση της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας για τακτικό έλεγχο στα πλαίσια της μείωσης του καρδιαγγειακού κινδύνου. Diabetes Care 2006; 29: 575-580

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Παιδιά με παχύσαρκους γονείς παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο να γίνουν υπέρβαροι ενήλικες

Το 64% των παιδιών με υπέρβαρους γονείς είναι υπέρβαρα. Σύμφωνα με μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για τα υπέρβαρα παιδιά είναι οι παχύσαρκοι γονείς τους. Με την αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου που οδηγούν στην παιδική παχυσαρκία, οι ερευνητές ελπίζουν να χαράξουν το δρόμο για την εφαρμογή προληπτικών μέτρων. Οι ερευνητές τόνισαν ότι «Τα παιδιά που έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας θα μπορούν να αναγνωριστούν ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Αρκετοί από τους αναγνωρισμένους παράγοντες κινδύνου είναι επιδεκτικοί σε παρέμβαση, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη έγκαιρων προληπτικών προγραμμάτων». Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων έχουν διακρίνει δύο κατηγορίες υπέρβαρων παιδιών: αυτά που είναι «σε κίνδυνο», εννοώντας ότι έχουν δείκτη μάζας σώματος (ένα μέτρο του λίπους του σώματος που βασίζεται στο ύψος και το βάρος) πάνω από το 85ο εκατοστημόριο, και σε εκείνα που θεωρούνται «με σοβαρού βαθμού παχυσαρκία», δηλαδή με δείκτη μάζας σώματος άνω του 95ου εκατοστημορίου. Σε άλλη μελέτη βρέθηκε ότι περισσότερο από το 30% των παιδιών θεωρή-

θηκε ότι ήταν σε κίνδυνο, ενώ η συχνότητα των παιδιών με σοβαρού βαθμού παχυσαρκία (που ήταν 15%) διπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας οι υπέρβαροι έφηβοι έχουν 70% πιθανότητα να γίνουν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι ενήλικοι, γεγονός που τους κατατάσσει σε ομάδα υψηλού κινδύνου για διαβήτη, καρδιακή νόσο, υψηλή αρτηριακή πίεση και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Παρότι έχουν αναγνωριστεί πολυάριθμοι παράγοντες κινδύνου για τα υπέρβαρα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων του χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, του υψηλότερου βάρους γεννήσεως και της έλλειψης φυσικής δραστηριότητας, λίγες μελέτες έχουν εξετάσει αυτούς τους παράγοντες κατά τη βρεφική και την πρώτη παιδική ηλικία. Συνεπώς, είναι σημαντικό να προσδιορισθούν έγκαιρα οι παράγοντες κινδύνου που ευθύνονται για την εμφάνιση παχυσαρκίας στα παιδιά, καθώς ενδέχεται να συμβάλλουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας. Στη μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ συμμετείχαν 150 παιδιά (74 αγόρια και 76 κορίτσια), καθώς και οι γονείς τους. Τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές της οικογένειας εξετάσθηκαν από τη στιγ-

μή της γέννησης μέχρι το παιδί να γίνει 5 ετών και χρησιμοποιήθηκαν για την πρόγνωση, εάν το παιδί θα γινόταν υπέρβαρο σε ηλικία 9,5 ετών. Στη μελέτη συμπεριελήφθησαν παράμετροι όπως το βάρος των γονέων, το βάρος του βρέφους, οι πρακτικές διατροφής γονέα/βρέφους, οι διατροφικές συνήθειες του γονέα, οι διατροφικές συνήθειες του παιδιού, η πρόσληψη θερμίδων του παιδιού, η δραστηριότητα του παιδιού, η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, η ώρα ύπνου του παιδιού και το ενδιαφέρον τον γονέων για το βάρος του παιδιού τους. Οι ερευνητές βρήκαν ότι το 25% των παιδιών ήταν στο 85ο εκατοστημόριο του δείκτη μάζας σώματος στην ηλικία των 9,5 ετών (9% ήταν στο 95ο εκατοστημόριο). Επίσης βρήκαν ότι το 64% των παιδιών με υπέρβαρους γονείς έγιναν υπέρβαρα, συγκρινόμενο με το 6% εκείνων που είχαν γονείς με φυσιολογικό βάρος. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η γονική παχυσαρκία αντιπροσωπεύει τον πιο ισχυρό παράγοντα κινδύνου, ένα εύρημα που επιβεβαιώνει προγενέστερες παρατηρήσεις, και η σύνδεση μεταξύ υπέρβαρων γονέων και υπέρβαρων παιδιών οφείλεται πιθανόν σε ένα συνδυασμό γενετικών και οικογενειακών περιβαλλοντικών επιδράσεων. diabetesincontrol.com

Διαβητολογικά Νέα Υπολογισμός της μέσης τιμής της γλυκόζης αίματος με βάση τα επίπεδα της HbA1c Ως γνωστόν η HbA1c έχει χρησιμοποιηθεί για περισσότερο από 25 χρόνια ως η κυριότερη μέτρηση για τη ρύθμιση του διαβήτη και έθεσε τους στόχους για τη θεραπεία του. Η ευκολία της μετατροπής της A1c σε μέση τιμή των επιπέδων σακχάρου αίματος ενδέχεται να βοηθήσει στην καλύτερη εκπαίδευση και συμμόρφωση με τις θεραπευτικές οδηγίες των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη. Ένας τέτοιος τύπος ανακοινώθηκε στο 68ο Αμερικανικό Διαβητολογικό Συνέδριο. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους επαγγελματίες της υγείας και για τους ασθενείς να χρησιμοποιείται η ίδια γλώσσα για τη συζήτηση των στόχων της γλυκόζης αίματος. Επειδή οι ασθενείς μερικές φορές βρίσκουν ότι είναι δύσκολο να καταλάβουν την έννοια της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης, θα είναι περισσότερο εύκολο να έχουν όλα τα αποτελέσματα των εξετάσεων -τόσο των εργαστηρίων όσο και αυτών που πραγματοποιούν οι ίδιοι- στις ίδιες μονάδες μέτρησης.

Με τον τρόπο αυτό η HbA1c να μετατρέπεται από μια δυσνόητη χημική έννοια σε μια εύκολα κατανοητή τιμή που σχετίζεται με τον καθημερινό κατ’ οίκον έλεγχο της γλυκόζης αίματος των ασθενών. Προκειμμένου να προσδιοριστεί, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, η σχέση μεταξύ του μέσου όρου της γλυκόζης αίματος και της A1c, πραγματοποιήθηκε μια πολυκεντρική μελέτη, που περιελάμβανε 507 εθελοντές από διάφορες φυλές και εθνικότητες: 268 άτομα με διαβήτη τύπου 1, 152 άτομα με διαβήτη τύπου 2, και 80 άτομα χωρίς διαβήτη. Στα πλαίσια της μελέτης έγινε μέτρηση της HbA1c σε κεντρικό εργαστήριο για 3 συνεχόμενους μήνες, καθώς και του μέσου όρου της γλυκόζης με βάση τη συνεχή καταγραφή της γλυκόζης και τις αυτομετρήσεις των ασθενών. Με βάση τις μετρήσεις αυτές προέκυψε μια εξίσωση για την εκτίμηση του επιπέδου του μέσου όρου γλυκόζης. Ο τύπος που προέκυψε είναι ο ακόλουθος: eAG(mg/dl)=(28,7×HbA1c)-46,7

A1c

Γλυκόζη mg/dL

5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12%

100 135 170 205 240 275 310 345

eAG mg/dL 97 126 154 183 212 240 269 298

Έτσι, με βάση την παλαιά μέθοδο, η τιμή της HbA1c 6% αντιστοιχεί σε μέσο όρο γλυκόζης αίματος 135 mg/dl και με τη χρήση της νέας εξίσωσης σε 126 mg/ dL, ενώ τιμή 7% της HbA1c αντιστοιχεί σε τιμή του eAG 154 mg/dL, αντί για 170 mg/dL. Στον παραπάνω Πίνακα φαίνεται η παλαιά αντιστοιχία HbA1c και γλυκόζης, καθώς και ο νέος τρόπος μέτρησης. American Diabetes Association’s 68th Annual Scientific Sessions

Η χρησιμότητα της κατανάλωσης κανέλας στη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Προκειμένου να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα πραγματοποιήθηκε μια μελέτη σε 109 ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και ανεπαρκή γλυκαιμική

ρύθμιση (HbA1c >7,0). Τα άτομα της μελέτης χωριστηκαν σε δύο ομάδες. Η ομάδα των μαρτύρων περιελάμβανε ασθενείς που έλαβαν τη συνήθη θεραπευτική αντι-

μετώπιση από ιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και η ομάδα παρέμβασης, ασθενείς στους οποίους εκτός από τη συνήθη θεραπευτική αντιμετώπιση χορηγήθηκαν καθημερινά κάψουλες κανέλας το ενός γραμμαρίου για 90 ημέρες συνολικά. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι η λήψη κανέλας σε τακτική βάση ενδέχεται να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη μείωση των επιπέδων της HbA1c στα διαβητικά άτομα με ανεπαρκή γλυκαιμική ρύθμιση. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μακροχρόνιες, πολυκεντρικές, τυχαιοποιημένες μελέτες προκειμένου να επιβεβαιωθούν τα ευεργετικά αποτελέσματα της λήψης κανέλας στη γλυκαιμική ρύθμιση των διαβητικών ατόμων. The Journal of the American Board of Family Medicine 2009; 22: 507-512

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα Πρωτεϊνουρία ανευρίσκεται σε ποσοστό 10% των ατόμων με προδιαβήτη Μελέτη, που πραγματοποιήθηκε στην Αυστραλία σε 11.247 άτομα ηλικίας άνω των 25 ετών, εκτίμησε τη συχνότητα εμφάνισης πρωτεϊνουρίας, καθώς και των παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με αυτή. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, η παρουσία μικρολευκωματινουρίας ήταν περισσότερο συχνή μεταξύ των ασθενών με διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας (8,3%), με διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη (9,9%), με πρόσφατα διαγνωσμένο σακχαρώδη διαβήτη (15,4%) και με εγκατεστημένο διαβήτη (26,5%). Αντίθετα, στα άτομα με φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη το ποσοστό ήταν 4,3.

Ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης πρωτεϊνουρίας μεταξύ των ασθενών με διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη παρέμεινε ακόμα και όταν στην ανάλυση συμπεριελήφθησαν η ηλικία, το φύλο και άλλοι γνωστοί παράγοντες κινδύνου. Μεταξύ των ασθενών με πρόσφατα διαγνωσμένο ή εγκατεστημένο διαβήτη, η διάρκεια της νόσου, η ηλικία, ο δείκτης μάζας σώματος, η συστολική αρτηριακή πίεση, το κάπνισμα, και τα επίπεδα της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης συσχετίζονταν ανεξάρτητα με τον κίνδυνο για πρωτεϊνουρία. Τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων ήταν ένας επιπρόσθετος ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου σε ασθενείς με εγκατεστημένο διαβήτη. Οι συγγραφείς της μελέτης κατέληξαν ότι «Ο αυξημένος κίνδυνος πρωτεϊνουρίας ήταν έκδηλος μεταξύ των ατόμων με διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας και με πρόσφατα διαγνωσμένο διαβήτη, γεγονός που οδηγεί στην υπόθεση ότι η εμφάνιση πρωτεϊνουρίας ξεκινά νωρίς ήδη από τα πρώτα στάδια του διαβήτη.

Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου (όπως η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη και η αρτηριακή υπέρταση) αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση πρωτεϊνουρίας. Συνεπώς, η επιθετική θεραπευτική αντιμετώπισή τους θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση της βαρύτητας της καρδιαγγειακής και της νεφρικής νόσου». Τα ευρήματα της μελέτης αυτής τονίζουν ότι η αυξημένη έκκριση πρωτεΐνης στα ούρα δεν παρατηρείται αποκλειστικά σε ενηλίκους με σακχαρώδη διαβήτη αλλά μπορεί να παρατηρηθεί επίσης και σε ένα σημαντικό ποσοστό μη διαβητικών ενηλίκων. Επίσης, πρέπει να τονιστεί ότι οι δοκιμασίες ελέγχου για νεφρική νόσο σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να περιλαμβάνουν τη μέτρηση της κρεατινίνης ορού, για την εκτίμηση της σπειραματικής διήθησης, επιπλέον της έκκρισης πρωτεΐνης στα ούρα, ώστε να μεγιστοποιηθεί η ευαισθησία τους. Am J Kidney Dis 2004; 44: 792-798,

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Πρόληψη των ελκών του διαβητικού ποδιού

Τα έλκη του διαβητικού ποδιού αποτελούν μια από τις πλέον σοβαρές επιπλοκές του σακχαρώδους διαβήτη, οδηγώντας σε περισσότερους από 80.000 ακρωτηριασμούς των κάτω άκρων κάθε χρόνο μόνο στις Η.Π.Α. Μια πρόσφατη μελέτη, που πραγ ματοποίηηκε στο Joslin-Beth Israel Dea coness Foot Center and Microcirculation Laboratory, έδειξε ότι οι πρώιμες μεταβολές στην οξυγόνωση του δέρματος θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην έγκαιρη εντόπιση της ανάπτυξης των διαβητικών ελκών δίνοντας με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα στους ιατρούς να ξεκινήσουν τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών αυτών σε πρώιμο στάδιο, πριν από την έναρξη σοβαρών επιπλοκών. Σύμφωνα με τους ερευνητές «σχεδόν ένας στους 40 διαβητικούς ασθενείς αναπτύσουν έλκη στο πόδι κάθε χρόνο και περισσότεροι από το 15% αυτών θα

υποστούν ακρωτηριασμό του άκρου ποδός». Μια από τις κυριότερες αιτίες εμφάνισης ελκών στα κάτω άκρα είναι η περιφερική νευροπάθεια, η οποία είναι το αποτέλεσμα των υψηλών επιπέδων γλυκόζης αίματος και στα αρχικά στάδια εκδηλώνεται με μειωμένη ευαισθησία σε ερεθίσματα όπως είναι το θερμό-ψυχρό. Πιο συγκεκριμένα, η περιφερική νευροπάθεια έχει ως αποτέλεσμα, ακόμα και ένας μικρός τραυματισμός του ποδιού (όπως ένας κάλος, μια αμυχή ή η πίεση από το παπούτσι) να μη γίνεται αντιληπτός από τον ασθενή και να εξελιχθεί σε τραύμα που δεν μπορεί να επουλωθεί. Στην περίπτωση που το διαβητικό έλκος επιμολυνθεί μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση γάγγραινας, και στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, στον ακρωτηριασμό του άκρου. Μια άλλη, εξίσου σημαντική αιτία που μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ελκών στα κάτω άκρα των δια-

βητικών ατόμων και να δυσκολέψει την επούλωσή τους είναι οι διαταραχές στη δομή και τη λετουργία των αγγείων. Χρησιμοποιώντας μια νέα τεχνική ο Veves και οι συνεργάτες του μελέτησαν συνολικά 108 άτομα - 21 μάρτυρες που δεν είχαν διαβήτη, 36 ασθενείς με δια-

Διαβητολογικά Νέα βήτη, οι οποίοι δεν είχαν νευροπάθεια και 51 ασθενείς με διαβήτη και νευροπάθεια. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι υπάρχουν πράγματι αξιόλογες διαφορές στη μικροκυκλοφορία του δέρματος των διαβητικών ασθενών −και συγκεκριμένα στους διαβητικούς ασθενείς με περιφερική νευροπάθεια− η ανίχνευση των οποίων μπορεί να οδηγήσει

στην έγκαιρη διάγνωση προτού αναπτυχθεί έλκος ποδιού. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι η ποσότητα του οξυγόνου στη μικροκυκλοφορία του δέρματος των ασθενών με διαβήτη είναι μειωμένη και ότι αυτή η βλάβη αντικατοπτρίζεται στην παρουσία νευροπάθειας στο πόδι. Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης

ενδέχεται να οδηγήσουν στην έγκαιρη ανίχνευση των διαβητικών ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης ελκών στα κάτω άκρα επιτρέποντας με τον τρόπο αυτό την παρέμβαση σε τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης διαβητικού έλκους. Lancet 2005; 366: 1711-1717

Μπορεί η ασπιρίνη να χορηγηθεί καθημερινά σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2; Οι περισσότερες μεγάλες επιστημονικές εταιρείες, όπως το Αμερικανικό Κολλέγιο Καρδιολογίας (AHA), η Αμερικανική διαβητολογική Εταιρεία (ADA) και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Μελέτης του Διαβήτη (EASD), συνιστούν τη χορήγηση ασπιρίνης στους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Τη μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Καναδική Διαβητολογική Εταιρεία, η οποία συστήνει ότι η απόφαση για τη χορήγηση ή μη ασπιρίνης στο διαβητικό άτομο θα πρέπει να αφήνεται στην κρίση του ειδικού ιατρού και να εξατομικεύεται κατά περίπτωση. Η παραπάνω διαφωνία προκύπτει από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της χορήγησης χαμηλής δόσης ασπιρίνης στους διαβητικούς ασθενείς. Σύμφωνα με δήλωση ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης σε ασθενή στον οποίο έχει προηγηθεί ένα

καρδιαγγειακό σύμβαμα, δεν τίθεται το ερώτημα, εάν θα πρέπει να λαμβάνει ή όχι αγωγή με ασπιρίνη, ανεξάρτητα από την παρουσία σακχαρώδους διαβήτη, καθώς η χρησιμότητα της χορήγησης ασπιρίνης έχει τεκμηριωθεί από μεγάλες μελέτες. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της χορήγησης χαμηλής δόσης ασπιρίνης σε διαβητικά άτομα χωρίς προηγούμενο καρδιαγγειακό σύμβαμα ή χωρίς οξεία καρδιαγγειακή νόσο. Για την ομάδα αυτή των ασθενών απαιτείται περαιτέρω επιστημονική τεκμηρίωση. Όμοια, ερευνητές από τη Γερμανία αμφισβήτησαν την αναγκαιότητα χορήγησης ασπιρίνης σε όλους τους διαβητικούς ασθενείς, καθώς τα αποτελέσματα πρόσφατων μελετών έρχονται σε αντίθεση με τις γενικές συστάσεις από τις επιστημονικές εταιρείες. Είναι γνωστό, ότι ο διαβήτης δεν σχετίζεται μόνο με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο αλλά αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου για αιμορραγίες του πεπτικού συστήματος (αναφέρεται αύξηση κατά 50% του κινδύνου εμφάνισης αιμορραγίας του πεπτικού στα διαβητικά άτομα σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό). Δεδομένα όπως αυτά καθιστούν προσεκτική τη χορήγηση ασπιρίνης στα διαβητικά άτομα. Η μελέτη της Πρωτογενούς Πρόληψης της Αθηροσκλήρωσης με Ασπιρίνη σε Διαβητικά άτομα, που πραγματοποιήθηκε στην Ιαπωνία (JPAD) δεν έδειξε ευνοϊκή επίδραση της χορήγησης ασπιρίνης στη μείωση των καρδιαγγειακών συμβαμάτων στα διαβητικά άτομα. Μια

άλλη μελέτη - η μελέτη της Πρόληψης της Εξέλιξης της Αρτηριακής Νόσου και του Διαβήτη (POPADAD) - απέτυχε επίσης να αναδείξει ευνοϊκά αποτελέσματα από τη χορήγηση ασπιρίνης σε 1.300 ασθενείς με διαβήτη. Στην ερμηνεία των ευρημάτων των παραπάνω μελετών αναφέρεται ότι η μειωμένη αποτελεσματικότητα της χορήγησης ασπιρίνης στους διαβητικούς ασθενείς ενδέχεται να σχετίζεται με διαταραχές της δομής και της λειτουργίας των των αιμοπεταλίων που παρατηρούνται στους διαβητικούς ασθενείς, οι οποίες και ανταγωνίζονται τις ευνοϊκές επιδράσεις της ασπιρίνης. Σύμφωνα με τους συγγραφείς των παραπάνω μελετών, προκειμένου να ξεπεραστούν οι δυσκολίες αυτές, θα πρέπει να αναπτυχθούν νέες θεραπευτικές στρατηγικές δοσολογίας της ασπιρίνης, ώστε να μεγιστοποιηθεί η δραστικότητα της χαμηλής δόσης ασπιρίνης στους διαβητικούς ασθενείς. Για παράδειγμα με διαίρεση της δόσης της ασπιρίνης, ώστε να χορηγείται δύο φορές ημερησίως, θα μπορούσαμε να πετυχαίναμε τα οφέλη της χορήγησής της μειώνοντας όσο είναι δυνατό τις παρενέργειές της. Προς το παρόν και μέχρι να υπάρξει επαρκής τεκμηρίωση, η ασπιρίνη θα πρέπει να χορηγείται στα πλαίσια της πρωτογενούς πρόληψης σε όλους τους διαβητικούς άνω των 65 ετών, ή κάτω των 65 ετών που έχουν έναν τουλάχιστον επιπρόσθετο παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως είναι η παχυσαρκία, η αρτηριακή υπέρταση και η δυσλιπιδιαμία. European Society of Cardiology August 29, 2009 Congress

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα Η κατάθλιψη αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου εμφάνισης διαβητικών ελκών

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Washington στο Seattle στα πλαίσια μιας μεγάλης προοπτικής μελέτης έδειξαν ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος του πληθυσμού για κατάθλιψη, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της προλαμβάνουν την εμφάνιση ελκών των κάτω άκρων στα διαβητικά άτομα. Είναι γνωστό ότι η καταθλιπτκή συμπτωματολογία εμφανίζεται με διπλάσια συχνότητα στους διαβητικούς ασθενείς σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, ποσοστό της τάξης του 11% με 12% των ασθενών με διαβήτη παρουσιάζουν μείζονα κατάθλιψη, ενώ το 31% εμφανίζουν καταθλιπτικά συμπτώματα, στα πλαίσια είτε μείζονος είτε ελάσσονος κατάθλιψης. Τα μέχρι σήμερα υπάρχοντα βιβλιογραφικά δεδομένα σχετικά με τη συμμετοχή τής κατάθλιψης στην εμφάνιση και δυσμενή εξέλιξη των ελκών του διαβητικού ποδιού είναι περιορισμένα. Η παραπάνω μελέτη ήρθε να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά δείχνοντας ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με την εμφάνιση μεγαλύτερης σοβαρότητας ελκών του διαβητικού ποδιού, καθώς και με

την πτωχή επούλωσή τους. Η κατάθλιψη επίσης σχετίζεται με τριπλάσια αύξηση στο ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των διαβητικών ασθενών με πρωτοεμφανιζόμενο έλκος ποδιού. Πρόκειται για μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη στην οποία συμπεριλήφθηκαν 3.474 ασθενείς. Η διάρκεια της μελέτης ήταν περίπου 4 χρόνια. Η διάγνωση της μείζονος και ελλάσσονος κατάθλιψης έγινε με τη χρήση ειδικού ερωτηματολογίου. Επίσης, κατά τη διάρκεια της μελέτης τα διαβητικά άτομα παρακολουθήθηκαν ως προς την εμφάνιση νέων ελκών του διαβητικού ποδιού. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι στον υπό μελέτη πληθυσμό 401 άτομα είχαν συπτωματολογία μείζονος κατάθλιψης, 290 άτομα ελάσσονος κατάθλιψης και 121 εμφάνισαν διαβητικά έλκη. Σε σύγκριση με τα διαβητικά άτομα χωρίς κατάθλιψη, η μελέτη έδειξε ότι υπήρχε μια σημαντική αύξηση στον κίνδυνο εμφάνισης έλκους διαβητικού ποδιού μεταξύ των ασθενών με μείζονα κατάθλιψη, αλλά όχι στους ασθενείς με ελάσσονα κατάθλιψη. Ωστόσο, δεν παρατηρηθηκε καμία διαφορά στην ατομική

φροντίδα των ποδιών μεταξύ των καταθλιπτικών και μη ασθενών, όπως προέκυψε από τα ειδικά ερωτηματολόγια. Σε αντίθεση με τα παραπάνω ευρήματα, μια προηγούμενη έρευνα έδειξε ότι η παρουσία κατάθλιψης σε ασθενείς με διαβήτη σχετίζεται με ελλιπή ατομική φροντίδα, μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ανθυγιεινή διατροφή, μη συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες, αποφυγή των επισκέψεων στον ιατρό, καθώς και με πτωχό γλυκαιμικό έλεγχο, κάπνισμα και παχυσαρκία, που στο σύνολο τους επιβαρύνουν την κατάσταση υγείας των διαβητικών ατόμων. Στην παρούσα μελέτη βρέθηκε ότι σε σύγκριση με τους μη καταθλιπτικούς ασθενείς, οι διαβητικοί ασθενείς με κατάθλιψη ήταν μεγαλύτερης ηλικίας, ανύπαντροι, είχαν υψηλότερο δείκτη μάζας σώματος, ήταν καπνιστές και εμφάνιζαν σε υψηλότερο ποσοστό διαβητικές επιπλοκές. Society for Investigative Dermatology; Williams LH, et al. Depression and incident diabetic foot ulcers: a prospective cohort study. SID 2009; Abstract 365

Διαβητολογικά Νέα Mείωση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη: Τα αποτελέσματα της μελέτης AHEAD Τα αποτελέσματα της μελέτης Action for Health Diabetes (Look AHEAD) έδειξαν ότι η εφαρμογή εντατικού προγράμματος μείωσης του σωματικού βάρους και διατήρησής του για μεγάλο διάστημα οδήγησε σε βελτίωση της φυσικής κατάστασης, της γλυκαιμικής ρύθμισης, της συστολικής αρτηριακής πιέσεως και των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη. Ο μοναδικός παράγοντας καρδιαγγειακού κινδύνου που δεν παρουσίασε βελτίωση μετά από το εντατικό πρόγραμμα, συνολικής διάρκειας 4 ετών, άσκησης και υποθερμιδικής δίαιτας ήταν η LDL-χοληστερόλη. Τα αποτελέσματα της μελέτης Look AHEAD παρουσιάστηκαν τον Οκτώβριο στο συνέδριο «Obesity 2009» που πραγματοποιήθηκε στη Washington. Πρόκειται για μια μεγάλη μελέτη έκβασης, συνολικής διάρκειας 4 ετών, που μελέτησε τη μακροπρόθεσμη επίδραση της εφαρμογής εντατικού προγράμματος απώλειας βάρους και διατήρησής του μέσω υποθερμιδικής δίαιτας και αυξημένης φυσικής δραστηριότητας, στο συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο σε 5.145 υπέρβαρους ή παχύσαρκους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Τα άτομα που συμμετείχαν στη μελέτη χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: Στη μία ομάδα περιελήφθησαν διαβητικά άτομα που ακολούθησαν εντατικό πρόγραμμα απώλειας 10% του σωματικού βάρους. Το πρόγραμμα αυτό περιελάμβανε

φυσική δραστηριότητα, έως 3 ώρες την εβδομάδα, και ειδική δίαιτα για μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων. Οι ασθενείς αυτοί ελέγχονταν σε προγραμματισμένα ραντεβού κάθε εβδομάδα για το πρώτο εξάμηνο και στη συνέχεια ανά μήνα. Στην άλλη ομάδα της μελέτης περιελήφθησαν άτομα που ελέγχονταν ως προς το διαβήτη 3 με 4 φορές το χρόνο, χωρίς όμως να τους χορηγηθεί το παραπάνω πρόγραμμα απώλειας σωματικού βάρους και άσκησης. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι τα άτομα υπό το εντατικό πρόγραμμα παρακολούθησης έχασαν σημαντικά περισσότερο βάρος κατά τον πρώτο χρόνο και κατάφεραν να διατηρήσουν σημαντικό μέρος της απώλειας βάρους έως το τέλος της μελέτης. Συγκεκριμένα, οι ασθενείς της ομάδας εντατικής παρέμβασης έχασαν περίπου 6,15% του αρχικού σωματικού βάρους τους σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου που έχασε 0,88%. Όμοια, τα άτομα της ομάδας εντατικής παρέμβασης είχαν καλύτερη φυσική κατάσταση σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Όσον αφορά τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν αξιοσημείωτα οφέλη στους ασθενείς της ομάδας εντατικής παρέμβασης. Τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης αυξήθηκαν κατά 3,67 mg/dL έναντι 1,77 mg/dL στην ομάδα ελέγχου. Αντίθετα, τα επίπε-

δα της LDL-χοληστερόλης, ενώ παρουσίασαν βελτίωση τον πρώτο χρόνο της μελέτης, δεν παρουσίασαν σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων στο τέλος της μελέτης, εύρημα που αποδόθηκε στο γεγονός ότι τα άτομα της ομάδας ελέγχου ελάμβαναν σε υψηλότερο ποσοστό υπολιπιδαιμική αγωγή σε σύγκριση με την ομάδα παρέμβασης. Επιπλέον, τα άτομα της ομάδας εντατικής παρέμβασης παρουσίασαν σημαντική βελτίωση των επιπέδων της συστολικής αρτηριακής πίεσης, όπως και μείωση των επιπέδων της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης A (HbA1c). Η διαστολική αρτηριακή πίεση παρουσίασε βελτίωση στην ομάδα με την εντατική άσκηση μόνο το δεύτερο και τον τρίτο χρόνο της μελέτης. Μάλιστα, στην ομάδα της εντατικής παρέμβασης περισσότεροι ασθενείς σταμάτησαν να λαμβάνουν αντιυπερτασική αγωγή, καθώς μπορούσαν να ελέγξουν την αρτηριακή τους πίεση μόνο με δίαιτα και άσκηση. Ανάλογα ήταν τα αποτελέσματα όσον αφορά την αντιδιαβητική αγωγή. Περισσότεροι ασθενείς στην ομάδα της εντατικής παρέμβασης σταμάτησαν την αντιδιαβητική αγωγή, ενώ αντίθετα περισσότεροι ασθενείς στην ομάδα ελέγχου χρειάστηκαν αναπροσαρμογή της λαμβανομένης αντιδιαβητικής αγωγής ή προσθήκη ινσουλίνης. Τα άτομα της ομάδας εντατικής παρέμβασης πέτυχαν σε μεγαλύτερο ποσοστό τούς στόχους της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας σχετικά με την HbA1c, όπως επίσης και τους στόχους για την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης. Η μελέτη Look AHEAD πρόκειται να διαρκέσει πάνω από 13 χρόνια. Συνεπώς, το ενδιαφέρον εστιάζεται στο εάν οι παραπάνω θετικές επιδράσεις συνεχιστούν, καθώς και στην επίδραση που ενδεχομένως θα έχουν στην συνολική καρδιαγγειακή θνησιμότητα. Wing R. Reduction in weight and cardiovascular disease (CVD) risk factors in subjects with type 2 diabetes (T2DM): Four-year results of Look AHEAD. Obesity 2009, Washington, DC. Abstract 06-OR

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΝΕΩΝ

Για Ιατρούς, Διαιτολόγους, Ψυχολόγους, Νοσηλευτές, Επισκέπτες Υγείας, Ποδολόγους που ασχολούνται με το διαβήτη και θέλουν να ενημερώσουν το κοινό 1. Άρθρο 3-5 δακτυλογραφημένων σελίδων. Μικρότερο άρθρο, με πρακτικές συστάσεις, οδηγίες ή με σημεία υπενθύμισης. 2. Στο κύριο άρθρο να υπάρχουν 1 έως 2 σημεία, τα οποία θα πρέπει ο συγγραφέας να τονίσει ως κύρια μηνύματα. Αυτά να αποτελούν ξεχωριστή σελίδα. 3. Σε κάθε άρθρο να υπάρχουν 2 με 3 κύριες βιβλιογραφικές παραπομπές. 4. Το άρθρο να συνοδεύεται με το όνομα του συγγραφέα, διεύθυνση και τηλέφωνο, τίτλο (γιατρός, νοσηλευτής κ.λπ.) και τόπο εργασίας, με ημερομηνία αποστολής. 5. Τα άρθρα να αποστέλονται σε ηλεκτρονική μορφή με e-mail στο infoede@ede.gr ή με CD στα γραφεία της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας υπ’ όψιν Συντακτικής Επιτροπής Περιοδικού «Διαβητολογικά Νέα» Μαιάνδρου 23, 115 28 Αθήνα

 Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα Επώνυμο: �� Όνομα: �� Η διεύθυνση που θέλω να λαμβάνω το περιοδικό «Διαβητολογικά Νέα» είναι: Οδός: ............................................................................................................................................................................................................................................. Αριθ. �� Πόλη: ............................................................................................................................................................................................................................................. Τ.Κ.: ��

Ταχυδρομική Διεύθυνση: Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Μαιάνδρου 23 11528 Αθήνα Ετήσια συνδρομή: 1 €

ΥΠΟΓΡΑΦΗ