Teux 48o by Hellenic Diabetes Association

Διαβητολογικά Νέα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ

τεύχος 48

ΗΜ

ΕΦ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

ΟΔ ΙΚ

Ε ΡΙ

Σ ΠΕ

ΡΙ

ΔΕ

2012

Διαβητολογικά Νέα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

τεύχος 48

Διοικητικό Συμβούλιο Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας

ΗΜ

Ε ΡΙ

Σ ΠΕ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

ΕΦ

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Σωτηρόπουλος Αλέξιος Ηριδανού 12 - 115 28 Αθήνα τηλ. 210 7210935, fax: 210 7210936 www.ede.gr, infoede@ede.gr

ΔΕ

Συντονιστής Σύνταξης: Σωτηρόπουλος Αλέξιος Αναπλ. Συντονίστρια Σύνταξης: Μαυρογιαννάκη Αναστασία Μέλη: Δημοσθενόπουλος Χάρης Αλαβέρας Αντώνιος Ηρακλειανού Στυλιανή Μακρυλάκης Κωνσταντίνος Νούτσου Μαρίνα

τεύχος 48

Ο ΔΙΚ

Συντακτική Επιτροπή «Διαβητολογικά Νέα»

Διαβητολογικά Νέα ΡΙ

Πρόεδρος: Ανδρέας Μελιδώνης Αντιπρόεδρος: Αντώνιος Λέπουρας Γεν. Γραμ.: Αθανάσιος Ράπτης Ταμίας: Σταύρος Λιάτης Μέλη: Χαρίλαος Δημοσθενόπουλος Στυλιανή Ηρακλειανού Ιωάννης Κυριαζής Μαρίνα Νούτσου Φίλιππος Φιλιππίδης

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ

2012

To έργο αποτελεί ευγενική προσφορά του ζωγράφου Γ. Σταθόπουλου

Το περιοδικό αυτό απευθύνεται σε άτομα με διαβήτη και σε επαγγέλματα υγείας που έχουν σχέση με το διαβήτη. Ετήσια συνδρομή: 1€ Τα κείμενα των διαφημίσεων είναι υπό την ευθύνη των διαφημιζομένων και όχι της ΕΔΕ

Εκτύπωση: Ιατρικές Εκδόσεις «ΖΗΤΑ» Αγ. Αικατερίνης 17, 173 42 Αγ. Δημήτριος τηλ. 210 9934580, zerbinis@otenet.gr

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν απαραιτήτως τις απόψεις της ΕΔΕ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

Διαβητολογικά Νέα

περιεχόμενα 6

10 12 15

17 20 21 22

Η θεραπεία του διαβήτη: Φυλλομετρώντας τα παλιά… δεφτέρια!... (συνέχεια II) Χαράλαμπος Δ. Τούντας Η δράση των ξηρών καρπών στο διαβήτη Χάρης Δημοσθενόπουλος Η διάγνωση του διαβήτη και του προδιαβήτη Αναστασία Ν. Μαυρογιαννάκη, Ηλίας Καράμπελας Το σύνδρομο υπνικής άπνοιας επιδεινώνει την ενδοθηλιακή δυσλειτουργία σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο Θεοφανώ Αθανασίου, Γεώργιος Μήτρου Άσκηση και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 Ουρανία Αποστόλου, Αλέξης Σωτηρόπουλος, Αθανασία Παπαζαφειροπούλου

23 24 25 25 26 26

Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής Αιμιλία Παπακωνσταντίνου, Γεώργιος Καζδαγλής

Τι νεότερο για το Διαβήτη από την παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία

Tα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης εμφανίζονται χρόνια πριν από τη διάγνωση του σακχαρώδους διαβήτη Υψηλή εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη συνδέεται με την απώλεια του λίπους του σώματος κατά την παρέμβαση στον τρόπο ζωής

29 32 34

Η νικοτίνη μπορεί να αυξήσει τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη κατά 34% Η συχνή εμφάνιση υπογλυκαιμιών σχετίζεται με αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνου Η αντικατάσταση των υδατανθράκων με ξηρούς καρπούς στη δίαιτα των διαβητικών Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας οδηγεί σε διαβήτη τύπου 2 H μέτρια κατανάλωση κρασιού προκαλεί μείωση των επιπέδων γλυκόζης νηστείας στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Η μετφορμίνη και η αλλαγή στον τρόπο ζωής προλαμβάνουν το μεταβολικό σύνδρομο Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη παγκοσμίως ανέρχονται περίπου σε 366 εκατομμύρια Μετφορμίνη και άσκηση στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2

Διαβητολογικά Κέντρα - Ιατρεία Επιστημονικές Εταιρείες - Ομοσπονδίες & Σύλλογοι για άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα

Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Αθανασία Παπαζαφειροπούλου, Παθολόγος - Ελευθερία Νταλάκου, Παθολόγος - Ιωάννης Δανιήλ, Βιοπαθολόγος Ηλίας Καράμπελας, Παθολόγος ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Η θεραπεία του διαβήτη: Φυλλομετρώντας τα παλιά… δεφτέρια!... (...συνέχεια II)

Χαράλαμπος Δ. Τούντας

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Που μείναμε στο προηγούμενο; Α … ναι! Όταν «Πόλις Εάλω» ή όπως λέει η δημοτική μούσα «πήραν την πόλιν, πήρα την …». Τότε κόπηκε το νήμα, χάθηκε η συνέχεια. Σκόρπισαν οι αντιγραφείς, σταμάτησε βίαια το έργο τους. Πέρασε χρόνος πολύς, κοντά τρακόσια χρόνια. Τόσα πέρασαν -μιλάμε για την Ελλάδα- μέχρι να βρεθεί γραπτό κείμενο με θεραπεία για το διαβήτη. Με αυτό αφετηρία, συνεχίζω… Το 17o αιώνα, γεννιέται στο Βελισδόνι των Αγράφων ο Νικόλαος. Το χωριό σήμερα λέγεται Τρίδεντρο και γεωγραφικώς υπάγεται στο νομό Ευρυτανίας. Το αγόρι μεγάλωσε, έγινε μοναχός γι’ αυτό τον αποκαλούν Νικόλαο Ιερόπαιδα. Στη μονή έμαθε τα πρώτα γράμματα. Έφυγε στη συνέχεια, σπούδασε ιατρική κι επιστρέφοντας άσκησε την τέχνη του στην περιοχή των Αγράφων. Έμεινε στην ιστορία με πολλά ονόματα, όπως Νικόλαος Αγραφιώτης, είτε ως Νικόλαος Βελισδονίτης ή απλώς Νικόλαος ιατρός. Κείμενό του με αναφορά στη θεραπεία του διαβήτη, ανακάλυψε και δημοσίευσε ο έξοχος μελετητής Α. Τσελίκας. Γράφει λοιπόν ο Νικόλαος ιατρός και δίνει οδηγίες για τη θεραπεία τού διαβήτη. Μεταφέρω τις οδηγίες του στην καθομιλουμένη… «Διαβήτη ονομάζουμε την πάθηση κατά την οποία, εκείνος που την έχει πίνει πολύ νερό και κατουράει συνέχεια. Έχει και άλλα ονόματα το πάθος. Το λένε διάρροια και διψακό. Οφείλεται σε ανω-

μαλία των νεφρών. Τραβάνε (οι νεφροί) ό,τι πίνει (ο ασθενής) από το στομάχι του. Έτσι εξαντλούνται (οι άρρωστοι) και γρήγορα φεύγουν από τη ζωή». Τα εντός παρενθέσεως προστέθηκαν -δεν υπάρχουν στο κείμενο- για να γίνουν κατανοητά, όσα γράφει. Συνεχίζει… «Αυτοί (οι άρρωστοι) θέλουν θεραπεία συντόμως, για να μην αδυνατίσουν (χάσουν βάρος) και αφυδατωθούν. Δίαιτα και θεραπεία αυτών που πάσχουν: •• Αέρας ψυχρός και θερμός. •• Τροφές εύχυμοι (ζουμερές), αυγά (φρέσκα) ρουφηχτά (ωμά), κρέατα βοδινά, χοιρινών και κατσικίσια. Να αποφεύγονται τα δύσπεπτα μέρη των κρεάτων.

•• Από τα χορταρικά μαλάχη, μαρού-

λι, αδράχνη και δρύζα (το μαρούλι γνωστό, τα άλλα;). •• Ποτόν κρασί ξηρό». Στις οδηγίες που ακολουθούν, η δυσκολία για μεταφορά στην καθομιλουμένη, απαιτεί γνώσεις βοτανολόγου κι εγώ δεν είμαι! Αντιγράφω λοιπόν από το πρωτότυπο … «Χυλός οξίνων ροιών και οξυακάνθης ιντίβων, μαρουλίων, μύρτων. Προκενωτικά και συστατικά σεράβια. Πινόμενα ωφελούσι τους έχοντας διαβήτην. Ταύτα του κιτρίου, της κωδίας, της νυμφαίας, της βουγλώσσου, των μύρτων των ξηρών ρόδων. Ύδατα δε αδράχνης, βιόλας, νυμφαίας, πεντανεύρου, βουγλώσσου».

Διαβητολογικά Νέα Προφανώς με τη λέξη «ύδατα» θα αναφέρεται σε αφεψήματα από τα βότανα, που ονομάζει. Το «προφανές» όμως δεν λύνει την απορία, δεν απαλλάσσει από τη σύγχυση. Απεναντίας την επιτείνει, καθώς η συνέχεια στο κείμενό του, το αναιρεί. Γράφει: •• «Αφεψήματα δε ρίζης νουφάρου και άνθους του πεντανεύρου, σάκχαρι. •• Φλεβοτόμει ει ο καιρός συνάδει και η δύναμις υπακούειν εν αρχαίς». Η φλεβοτομία, δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Τη συνιστούσαν οι παλαιότεροι γιατροί Γαληνός, Αέτιος ο Αμιδηνός, Ορειβάσιος και άλλοι. Αποτελούσε η αφαίμαξη κοινή πρακτική για πολλά νοσήματα. Γιατί λοιπόν να εξαιρείται ο διαβήτης; Το «εργαλείο» που χρησιμοποιούσαν αφθονούσε στη φύση. Ήσαν οι βδέλλες! Ακολουθούν οδηγίες για τους χειμωνιάτικους μήνες. «Ει μεν είη ο χειμών, δοτέον το διά καθολικών, μάννας, κασσίας, οξυφοινίκων, διά δαμασκήνων. Ράον κλύζειν δε δι’ αφεψήματος ίων, μαλάχης, αλθαίας, δαμασκήνων, κασσίας, ιελαίου. Και εμέτους ποιητέον συν ελαίω». Σας βασανίζει ο Νικόλαος ο Ιερόπαις με το κείμενο που ανακάλυψε ο Αγαμέμνωνας Τσέλικας στη βιβλιοθήκη της μονής Ολυμπιώτισσας Ελασσώνας; Και μένα το ίδιο! Μην ανησυχείτε! Το … βασανιστήριο συνεχίζεται. Άλλωστε αρχίζουμε να το συνηθίζομε! … «Όσα κρατούσι τον διαβήτη εισί ταύτα: Ελετουάριον πίνειν εν διά κέρατος ελαφίου κεκαυμένου, ρόδων ξηρών, βαλαυστίων, πεντανεύρου, σπέρματος κυδωνίου, αδράχνης, οξαλίδος, υποκυστίδος, μυροβαλάνων, αρμενίου βώλου, κοραλλίων, καφουράς, ζαχάρεως, μύρτων, κόμμεως και βράσον συν οίνω αυστηρώ και δίδου. Και οι τροχίσκοι του σποδίου συν χυλώ πολυγόνου και καφουράς δίδε. Η αθανασία των διά κυδωνίων, μυροβαλάνων κεκαυμένων, συν οίνω αυστηρώ πινόμενοι». Να λοιπόν που μνημονεύει και την αθανασία. Πιστεύω ότι εννοεί, όχι την της ψυχής, αλλά την αποφυγή του άμεσου τέλους, εξ αιτίας της πάθησης. Ολοκληρώνει τις οδηγίες με περισσότερο πρακτικό πνεύμα. Καθοδηγεί για την κατασκευή τροχίσκων.

«Τροχίσκοι ωφέλιμοι εις διαβήτην, Ισαάκ: Λάβε ρόδα, σπόδιον, κόμμεως φρυκτού ανά < δ΄, σάνταλον λευκόν και ερυθρόν, χυλόν γλυκορίζης, τραγακάνθης, σπέρματος οξυλαπάθου, μυρσινοκόκκων, σπέρμα αδράχνης, ψύλλιον πεφρυγμένον ανά < β΄ ≤ ακακίας, βαλαυστίων, άμυλον πεφρυγμένον, σπέρμα συκίου και πέπονος ανά εξάγια α΄ ≤, καφουρά, κεράτιον α΄, σπέρμα ρόδων και αλθαίας κόκκους, κυδωνίων χυλός, υποκυστίδος, σουκ, δρακόντιον αίμα, σπέρμα αρνογλώσσου, ρέον ανά < β΄ ζύμωσον μετά χυλού του ψυλλίου συν ροδοσταμάτι και ποίησον τροχίσκους ανά < α΄ ≤ και πότιζε πρωΐ μετά ζουλαπίου των μύρτων και των ρόδων ή του πολυγόνου τον χυλόν και υγιαίνει ει Θεώ φίλον». Βαρύ το έργον του θεράποντος. Αν καταφέρει να βρει όλα τα υλικά και βγάλει άκρη με την πιστή εφαρμογή των οδηγιών, φτιάχνει τροχίσκους! Αμφιβάλλει για την αποτελεσματικότητα της αγωγής και στο τέλος … πετάει κι ένα ο Θεός βοηθός! Για να βρει την υγειά του ο άρρωστος (υγιαίνει ει Θεώ φίλον).

Δεν πρέπει να μας ξενίζει η κατακλείδα του κειμένου. Μήπως και σήμερα δεν επικαλείται ο γιατρός τη βοήθεια του Θεού; Ίσως υποσυνείδητα οι νεότεροι. Εκείνος ο διπλός σταυρός ( ) που έρχεται από πολύ παλιά, δεν σημαίνει επίκληση στο Θεό για βοήθεια; Αναρωτήθηκε κανείς πώς ερμηνεύεται το σύμβολο; Όταν ο παλιός γιατρός έγραφε τη συνταγή που θα εκτελούσε ο… «φαρμακοτρίφτης», ο φαρμακοποιός δηλαδή της παλιάς εποχής, έθετε ως προμετωπίδα το σύμβολο. Η αποκωδικοποίηση σήμαινε «Cum Deum» δηλαδή «Συν Θεώ». Όλα στους ανθρώπους της σημερινής εποχής φαίνονται «αστεία» και προκαλούν το γέλιο (στην καλύτερη) ή τη λοιδωρία (στη χειρότερη περίπτωση). Δεν κάνει κανένας τον κόπο να σκεφθεί και να βάλει τον εαυτό του στη θέση του γιατρού εκείνης της εποχής. Αλλά… θα ’χει ο καιρός γυρίσματα! Φαντάζεστε την κριτική που θα ασκηθεί, από τους γιατρούς του μέλλοντος, για τις πρακτικές της σύγχρονης ιατρικής; Να μη σας θυμίσω πρόσφατα ευτράπελα καμώ-

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

ματα με το «νερό του Καματερού», την «πικραγγουριά» ή τη «φραπελιά». Ξεφύγαμε από το στόχο; Βγήκαμε εκτός θέματος; Έχετε δίκιο! Καιρός να γυρίσω στο ξεφύλλισμα των παλιών δεφτεριών. Είναι πολλά ακόμη. Αφήνομε πίσω το 17ο αιώνα, προσπερνάμε το 18ο και φτάνομε στο κατώφλι του 19ου. Σπρώχνομε την πόρτα του και εύκολα επισκεπτόμαστε τα δώματά του. Στα ράφια της βιβλιοθήκης του ο πλούτος των δημοσιεύσεων εκπλήττει ευχάριστα. Πρώτο εύρημα η «Φαρμακοποιΐα Γενική». Εκδόθηκε το 1818 στην Κωνσταντινούπολη από τον «αρχιμανδρίτη και ιεροδιδάσκαλο» Διονύσιο Πύρρο τον Θετταλό. Ξεκίνησε από την Καστανιά Τρικάλων. Εκεί γεννήθηκε, γι’ αυτό και το «Θετταλός». Μόνασε σε νεαρά ηλικία στη μονή της Μεταμόρφωσης Μετεώρων, όπου χειροτονήθηκε διάκος. Αξίζει τον κόπο -έστω κι αν βγούμε από τη… ρότα- να παρακολουθήσομε την εξέλιξή του, μέχρι που καταξιώθηκε σε σημαντική προσωπικότητα με πλούσια διδακτική, συγγραφική και κοινωνική δράση. Γεννήθηκε το 1777 στην Καστανιά. Μετά τη χειροτονία του σε διάκο, άφησε το μοναστήρι για σπουδές, χωρίς ν’ απεκδυθεί

το σχήμα του. Στα Τρίκαλα και τον Τύρναβο, έμαθε τα στοιχειώδη. Δάσκαλοί του στα μεν Τρίκαλα ο Στέφανος Σταμακίδης, στον δε Τύρναβο ο Ι. Πέζαρος. Πήγε στην Πόλη όπου χειροτονήθηκε ιερέας. Ταξίδεψε στα Ιεροσόλυμα και στη συνέχεια πήγε το 1803 στη σχολή Κυδωνιών, όπου διδάχθηκε επί τρία χρόνια μαθηματικά, φυσική, ηθική με δάσκαλο τον Βενιαμίν τον Λέσβιο και αρχαίους συγγραφείς από τον Γρηγ. Σαράφη. Πέρασε στη Χίο και έμεινε δύο χρόνια σπουδάζοντας ρητορική κοντά στον Αθαν. Πάριο και αστρονομία, άλγεβρα, τριγωνομετρία με δάσκαλο τον Ι. Τσελεπή. Γράφει ο ίδιος για την απόφαση να πάει στην Ευρώπη … «Εύρον εύλογον να απεράσω εις την Ευρώπην διά να ειδώ πειραματικώς όσα μαθήματα ήκουσα με τας ακοάς μου». Στην Ιταλία έμπλεξε και παρά λίγο να χάσει τη ζωή του. Στη Ρώμη συνέβη η περιπέτεια. Να πως ο ίδιος την περιγράφει … «ο Πάπας ήθελε να με καύση με χλωρά ξύλα εις την πλατεία του Αγίου Πέτρου επειδή και είπον το μαύρον ορειχάλκινον άγαλμα του Αγίου Πέτρου είδωλον και εξ αιτίας των Γάλλων απέφυγον τον θάνατον». Κατέληξε στην Πάδοβα το 1807 και γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Παβίας, φοιτητής της Ιατρικής

και της Φιλοσοφίας. Στο Πανεπιστήμιο αυτό -φημισμένο την εποχή του- ο Ναπολέων είχε συγκεντρώσει πολλούς ονομαστούς καθηγητές. Το 1813, αναγορεύτηκε «Διδάσκαλος Ιατρικής και Χειρουργίας», αφού περάτωσε τις σπουδές του. Γιατρός πλέον επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη, ασκεί την ιατρική και επιδίδεται στη συγγραφή. Μεταξύ άλλων έργων του και η «Φαρμακολογία Γενική». Βιβλίο… ευλογημένο! Όπως αναφέρεται στην πρώτη σελίδα, εκδόθηκε «Αδεία του Παναγιωτάτου και Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίου Κυρίου ΚΥΡΙΛΛΟΥ». Θ’ αναρωτηθείτε δικαίως «τι δουλειά είχε ο Πατριάρχης με ιατρικό βιβλίο;». Η απάντηση απλή. Με την επιστροφή του στην Πόλη, έγινε αρχιμανδρίτης. Ας δούμε τι αναφέρει για το διαβήτη στη φαρμακολογία. Μόνο μία φορά τον αναφέρει και δίδει συνταγήν για τη θεραπεία. «Πηκτή ελαφοκέρατος. Βράσαι εις τρεις οκάδας νερόν της βρύσης ελαφοκέρατον καλώς ξημένου και κοπανισμένον δρ. εκατόν, έως ου ψυχρανθέν εν μέρος αυτού να πήξη. Στράγγισον το υγρό αυτό, πρόσθες και ζάχαριν καλήν δρ. εκατόν και ούτως άφες να ψυχρανθή και να πήξη. Τρόπ: της μεταχ: (προφανώς οδηγία για την Παρασκευή του φαρμάκου). Μόνη ή διαλυμένη εις καλόν οίνον ή εις αρωματικά νερά. Δυν: Θρεπτική και τονική. Μεταχ: (ενδείξεις; ίσως): Εις τον Διαβήτην, εις την υδρωπικίαν, εις τη βρώμικαν, εις πληγάς και συντριμμένα κόκκαλα. Δόση: Από τέσσερα δρ. έως εν πολλάκις την ημέραν». Αυτή είναι η συνταγή για το Διαβήτη, στη σελ. 95 της φαρμακολογίας. Με αρκετή ασάφεια στην περιγραφή της παρασκευής και τη δόση. Σαφέστατες οι ενδείξεις. Ακόμα πιο σαφές το μήνυμα, ότι ένας διαβητικός με άτονα έλκη, ακόμη και κατάγματα, δεν είχε ανάγκη πολλών φαρμάκων. Έφτανε ένα! Η πηκτή του ελαφοκέρατος!! Αλλά είπαμε, «μην κρίνουμε, ίνα μην κριθούμε!». Φυλλομετρώντας τη φαρμακολογία διαπίστωσα ότι πρότεινε αρκετά φάρμακα για τη θεραπεία της υδρωπικίας. Αντιθέτως, για το διαβήτη καταγράφει ένα

Διαβητολογικά Νέα

και μοναδικό. Το γεγονός μου προξένησε την αδιόρατη αίσθηση, ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Γιατί το λέω αυτό; Μα όλοι οι προγενέστεροι γιατροί (Γαληνός, Αέτιος ο Αμιδηνός, ο Ορειβάσιος κ.ά.), ακολουθώντας την τακτική του Αρεταίου, θεράπευαν μετά ίδια περίπου φάρμακα τόσον την υδρωπικία, όσον και το διαβήτη. Άλλωστε ο Αρεταίος στο θέμα αυτό είναι κατηγορηματικός. Γράφει… «έστι δε τα άκεα εις την επίσχεσιν της συντήξιος τα ωυτά τοίσι ύδρωψι…». Σε ελεύθερη μεταφορά στην καθομιλουμένη… «οι θεραπείες για το σταμάτημα της φθοράς, είναι ίδιες με εκείνες για την υδρωπικία…». Ο Διονύσιος Πύρρος την παρατήρηση αυτή του Αρεταίου, την αντιπαρέρχεται. Την αγνοεί ή τη θεωρεί αυτονόητη και δεδομένη; Μήπως εν τω μεταξύ έχει αλλάξει κάτι στην αγωγή; Άγνωσται αι βουλαί του Διονυσίου! Η απορία παραμένει αναπάντητη. Να έδειξε αδιαφορία ή έλλειψη ενδιαφέροντος, δεν ταιριάζει στο χαρακτήρα του. Για ποιο λόγο δεν ταιριάζει; Επειδή ο Διονύσιος είναι τελειομανής και λεπτολόγος. Επιπλέον ό,τι γνωρίζει δεν παραλείπει να το αναφέρει. Παραδείγματα; Πολλά! Κατ’ αρχάς στη φαρμακολογία, συμπεριλαμβάνει μεθόδους -και τις περιγράφει λεπτομερώς- για την παρασκευή ουσιών και υλικών, που δεν έχουν καμία σχέση με την

ιατρική και τις θεραπευτικές συστάσεις της. Έτσι, παραθέτει -σα να θέλει να κάνει επίδειξη γνώσεων- με κάθε δυνατή λεπτομέρεια τον τρόπο παρασκευής πυρίτιδας, «παρούτι» όπως τη λέγει ή δίνει σαφείς οδηγίες για την εγκατάσταση και λειτουργία «μηχανής χαρτοποιΐας». Και δεν σταματάει μόνο σ’ αυτά. Συνεχίζει … «βερνίκι ή αλοιφή για το χάλκωμα». Παρακάτω … «υάλου κατασκευή …». Και όλα με λεπτομερείς οδηγίες! Το πόσο οργανωτικός είναι, φαίνεται από το γεγονός, ότι όλες τις μη φαρμακευτικές «συνταγές» τις εντάσσει σε ειδικό κεφάλαιο με τίτλο «ΧΥΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. Ήτοι: Περίεργα τινά της χυμικής και ηδονικά εις τους περιέργους της φύσεως. Συνερανισμένα εκ της όλης γενικής χυμικής του σοφού Βρουνιατέλου». Μερικά ακόμη χαρακτηριστικά που τονίζουν την εμμονή του Διονυσίου στις μικρολεπτομέρειες. Στο τέλος της «βίβλου», έτσι ονομάζει το πόνημά του, παραθέτει «Λεξικόν. Μερικών Λέξεων της παρούσης». Για μας τους μεταγενέστερους, η προσπάθεια να απλοποιήσει και να κάνει κατανοητούς τους όρους ή τις λέξεις, προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση και ασάφεια. Για παράδειγμα, αναφέρει τη λέξη «Ελλέβορον», για να την κάνει πιο κατανοητή σημειώνει «… = σκάρφι». Σε άλλες, οι καινούργιες ή μάλλον επί της εποχής του χρησιμοποιούμενες, είναι πιο κοντινές μας π.χ. «Δελίσφακον = φασκόμηλο» ή «Αλθαία = αγριομολόχα». Κι εκεί που αναθαρρίζομε, έρχεται το «Ινδικόφερον = χνα» και μας … βυθίζει στην απόγνωση! Στην παρασκευή του φαρμάκου, δίνει ιδιαίτερη σημασία και επισημαίνει την ευθύνη του γιατρού και του φαρμακοποιού. Του πρώτου για την ορθή καταγραφή των ουσιών και του δευτέρου για την ακριβή εκτέλεση. Σε ό,τι αφορά τη δόση, για τον καθορισμό της χρησιμοποιεί το δράμι (στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα η οκά, που είχε τετρακόσια δράμια, ήταν μέρος του μετρικού συστήματος), είτε το στάγμα, δηλαδή τη σταγόνα. Χρησιμοποιεί και τη λέξη «κόμπος» που σημαίνει μικρή σταγόνα. Οδηγεί έτσι τη σκέψη μας στην ετυμολογία της λέξης «κομπογιανίτης». Ανεξαρτήτως του ότι τη χρησιμοποιούμε σήμερα,

για να χλευάσουμε ή να λοιδωρήσουμε τον κακό γιατρό, τότε σήμαινε: Ο άνθρωπος (ο γιατρός) που θεράπευε (δίνει την υγεία, γιαίνει) με κόμπους (φάρμακα σε σταγόνες). Βέβαια υπάρχει και άλλη ετυμολογική προσέγγιση, η οποία όμως δεν διαφοροποιεί τον όρο «κομπογιανίτης». Στην τότε καθομιλουμένη, τα βότανα και τις ρίζες για την παρασκευή φαρμάκων, τα αποκαλούσαν «κόμπους». Στην προσπάθεια να σκιαγραφήσω τον Διονύσιο Πύρρο τον Θετταλό, ως άνθρωπο λεπτολόγο, με χαρακτήρα ευθύ και έντιμο, ξέφυγα τελείως από το θέμα. Παρά τούτο, δεν έγινε κατορθωτό, να δοθεί μια εξήγηση για την παράλειψη της συσχέτισης υδρωπικίας - διαβήτη σε ό,τι αφορά τη θεραπεία. Αυτό το ξεστράτισμα έχει μια συνέπεια (δεν περάτωσα το… φυλλομέτρημα) και υποχρεώνει σε μια υπόσχεση (να φέρω εις πέρας, εκείνο που εξ αρχής είχα κατά νουν). Σταματώ λοιπόν σ’ αυτό το σημείο, υποσχόμενος όχι «η συνέχεια και το υπέροχο τέλος την επόμενη εβδομάδα» που έλεγαν στα… παλιά σινεμά. Στο επόμενο όμως τεύχος του περιοδικού να τελειώσει η… ταλαιπωρία σας. Μη το «δένεται κόμπο» όμως. Υπομονή και θα δείξει… Πάντως δεν είναι «απειλή!». (Η συνέχεια στο επόμενο τεύχος)

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Η δράση των ξηρών καρπών στο διαβήτη Χάρης Δημοσθενόπουλος

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Κλινικός Διαιτολόγος - Βιολόγος, Προϊστάμενος του Διαιτολογικού Τμήματος, ΓΝΑ «Λαϊκό»

Η ποσότητα και η ποιότητα του λίπους στη δίαιτα για το σακχαρώδη διαβήτη είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που αφορά τη διατροφή και σχετίζεται τόσο με τη ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης και λιπιδίων, όσο και τη συνολική ρύθμιση του βάρους. Πέρα από τις συστάσεις για αύξηση των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων μέσα από την κατανάλωση ελαιολάδου, τα τελευταία χρόνια υπάρχουν σαφείς συστάσεις για κατανάλωση ξηρών καρπών συστηματικά από τα άτομα με διαβήτη ή με προδιάθεση για εμφάνιση διαβήτη. Οι ξηροί καρποί είναι συστατικά της διατροφής πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία, πλούσια σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και ωμέγα 3. Αποτελούν καλές πηγές φυτικών πρωτεϊνών και φυτικών ινών, ενώ προσφέρουν και πολύτιμες βιταμίνες (φυλλικό οξύ, νιασίνη, βιταμίνη Ε, Β6) και πολλά ιχνοστοιχεία και μέταλλα (ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο). Οι ξηροί καρποί είναι τροφή με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και προσφέρει καλής ποιότητας λιπαρά και θερμίδες και αποτελούν ένα από τα ισχυρότερα καρδιοπροστατευτικά τρόφιμα, που καταναλώνονται ευρέως. Η συστηματική κατανάλωση των ξηρών καρπών έχει συνδυαστεί με πρόληψη και αντιμετώπιση του διαβήτη, πέρα από τη γνωστή προστατευτική τους δράση στα λιπίδια (χοληστερίνη, τριγλυκερίδια). Για το λόγο αυτό η κατανάλωσή τους, σε συγκεκριμένες μικρομερίδες στην καθημερινή διατροφή μπορεί να βελτιώσει τη συνολική ποιότητα της διατροφής.

Πολλές επιστημονικές μελέτες, που ερευνούν τα πιθανά οφέλη της κατανάλωσης ξηρών καρπών, όπως των αμυγδάλων, για την υγεία έφεραν για μια ακόμα φορά στο προσκήνιο τη σημασία και τη διατροφική αξία γενικά, των ξηρών καρπών στο ΣΔ. Πιο συγκεκριμένα, οι μελέτες αυτές έδειξαν ότι συγκεκριμένοι ξηροί καρποί μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 στην καλύτερη διατήρηση της γλυκόζης στο αίμα τους καθώς και στη ρύθμιση των επιπέδων χοληστερόλης. Η μία από τις μελέτες, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Metabolism”, με τίτλο “Almond consumption improved glycemic control and lipid profiles in patients with type 2 diabetes mellitus” κατέδειξε ότι η κατανάλωση μιας μικρής ποσότητας ίσης με 30 γρ. αμυγδάλων, αμέσως πριν από γεύμα υψηλής περιεκτικότητας σε άμυλο, οδήγησε σε 30% μείωση των μεταγευματικών επιπέδων γλυκόζης, σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, σε σύγκριση με μόλις 7% μείωση στους μη διαβητικούς. Επιπλέον, μετά από ολονύκτια νηστεία, τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 προσθέτοντας αμύγδαλα στο γεύμα τους είχαν μια μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα μετά το γεύμα τους. Η επίδραση της τακτικής κατανάλωσης αμυγδάλων στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, διερευνήθηκε επίσης, με την καθημερινή κατανάλωση 30 γρ. αμυγδάλων, για 12 εβδομάδες, και σχετίστηκε με μείωση 4% στην αιμοσφαιρίνη A1c (HbA1c) και ίδια μείωση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ).

Η δεύτερη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο “Diabetes Care”, αποκάλυψε ότι ξηροί καρποί όπως τα αμύγδαλα μπορεί να συμβάλλουν στη διατήρηση υγιών επιπέδων γλυκόζης αίματος και χοληστερόλης τόσο για άνδρες, όσο και για μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που έχουν διαβήτη τύπου 2. Και παλαιότερες μελέτες είχαν δείξει ότι άτομα τα οποία καταναλώνουν συστηματικά ξηρούς καρπούς όπως τα φιστίκια, τα καρύδια, τα αμύγδαλα, παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν διαβήτη τύπου 2. Αυτό έχει φανεί και σε μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, σε 83.818 γυναίκες (34-59 ετών) στις Ηνωμένες Πολιτείες για 16 χρόνια που μελέτησε τη διατροφή των γυναικών αυτών, όπως επίσης το δείκτη μάζας σώματος, το οικογενειακό ιστορικό διαβήτη, το κάπνισμα, τη σωματική δραστηριότητα, έδειξε ότι όσες γυναίκες κατανάλωναν 30 γρ. ξηρούς καρπούς για 5 ή περισσότερες φορές την εβδομάδα, είχαν μειωμένο κίνδυνο κατά 27% να παρουσιάσουν διαβήτη τύπου 2, όσες κατανάλωναν 30 γρ. ξηρούς καρπούς σπανιότερα (1 έως 4 φορές την εβδομάδα) είχαν 16% λιγότερο κίνδυνο για διαβήτη, ενώ όσες κατανάλωναν 5 ή περισσότερες φορές από 30 γρ. φιστικοβούτυρου την εβδομάδα, είχαν 21% μειωμένο κίνδυνο για διαβήτη. Σε μελέτη του 2010 από το “British Journal of Nutrition”, στον Καναδά, που μελέτησε τη σχέση της κατανάλωσης ξηρών καρπών, με το μεταβολικό σύνδρομο και το σακχαρώδη διαβήτη, φά-

Διαβητολογικά Νέα

νηκε ότι πέρα από τη γνωστή ικανότητα των ξηρών καρπών στη βελτίωση του προφίλ των λιπιδίων και τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, υπάρχουν θετικές επιπτώσεις στην υγεία και σε παραμέτρους που σχετίζονται με το μεταβολικό σύνδρομο και την πρόληψη του σακχαρώδους διαβήτη. Επίσης, οι Οργανισμοί για το Διαβήτη αναγνωρίζουν ολοένα και περισσότερο τη σημασία τους στο συνολικό έλεγχο των διακυμάνσεων της μεταγευματικής γλυκαιμίας, με την κατάλληλη προσθήκη τους πριν ή μαζί με τα υδατανθρακούχα γεύματα ή σνακ. Ένας σημαντικός στόχος για το σωστό σχεδιασμό ενός προγράμματος διατροφής για τα άτομα με διαβήτη είναι η μείωση του κινδύνου των μελλοντικών καρδιαγγειακών προβλημάτων. Στο πλαίσιο αυτού του στόχου, η κατανάλωση ξηρών καρπών, όπως π.χ. καρυδιών, έχει δείξει σημαντικά αποτελέσματα στην καλύτερη υγεία και λειτουργία των αιμοφόρων αγγείων. Μια ημερήσια πρόσληψη π.χ. καρυδιών (30-60 γρ.) παρέχει σημαντικά οφέλη σε αυτόν τον τομέα για τα άτομα με διαβήτη τύπου 2, όπως καλύτερη σύνθεση λιπιδίων στο αίμα (συμπεριλαμβανομένων αυτών με λιγότερη LDL χοληστερόλη και λιγότερη ολική χοληστερόλη), έχει

επίσης αποδειχθεί σε άτομα με διαβήτη τύπου 2. Τα οφέλη αυτά σχετίζονται κυρίως με τα ακόρεστα λιπίδια (πολυακόρεστα ή μονοακόρεστα) που περιέχονται στους ξηρούς καρπούς, τα οποία αποδεδειγμένα βελτιώνουν τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα, μειώνοντας την κακή χοληστερόλη LDL. Μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από το επιστημονικό περιοδικό “Diabetes Care” έδειξε ότι όταν ανθυγιεινά και λιπαρά σνακ, όπως π.χ. ένα μικρό γλυκό όπως ένα μάφιν ή ακόμα και ένα σνακ - πηγή αμύλου και υδατανθράκων, όπως 1 φέτα ψωμί αντικατασταθεί από μία - δύο χούφτες ξηρούς καρπούς μπορεί να βοηθήσει τους διαβητικούς να ελέγχουν καλύτερα τα επίπεδα του σακχάρου και της χοληστερόλης τους. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής έδειξαν ότι μετά από μια τρίμηνης διάρκειας αντικατάσταση, τα επίπεδα του σακχάρου τους και της «κακής» χοληστερόλης άρχισαν σταδιακά να μειώνονται. Για όλα αυτά, είναι σημαντικό πλέον να δίδεται η διαιτητική εντολή και οδηγία στα άτομα με διαβήτη να εντάσσουν ελεγχόμενη ποσότητα μικρομερίδων ξηρών καρπών (αμυγδάλων, καρυδιών, φιστικιών, κάσιους) στο διαιτολόγιο και να αντικαθιστούν άλλα επιβαρυντικά σνακ όπως γλυκά, κράκερς και προϊόντα

αμύλου με μικρή ποσότητα ξηρών καρπών, τόσο για να πετύχει την καλύτερη γλυκαιμική ρύθμιση, όσο και τα καλύτερα επίπεδα χοληστερόλης και λιπιδίων. Βιβλιογραφία Wien M, Bleich D, Raghuwanshi M, GouldForgerite S, Gomes J, Monahan-Couch L, Oda K. Almond consumption and cardiovascular risk factors in adults with prediabetes. J Am Coll Nutr 2010; 29(3): 189-197. Lovejoy JC, Most MM, Lefevre M, Greenway FL, Rood JC. Effect of diets enriched in almonds on insulin action and serum lipids in adults with normal glucose tolerance or type 2 diabetes. Am J Clin Nutr 2002; 76(5): 1000-1006. Li SC, Liu YH, Liu JF, Chang WH, Chen CM, Chen CY. Almond consumption improved glycemic control and lipid profiles in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism 2011; 60(4): 474-479. Demarin V, Lisak M, Morović S. Mediterranean diet in healthy lifestyle and prevention of stroke. Acta Clin Croat 2011; 50(1): 67-77. Kendall CW, Esfahani A, Truan J, Srichaikul K, Jenkins DJ. Health benefits of nuts in prevention and management of diabetes. Asia Pac J Clin Nutr 2010; 19(1): 110-116. Jenkins DJ, Hu FB, Tapsell LC, Josse AR, Kendall CW. Possible benefit of nuts in type 2 diabetes. J Nutr 2008; 138(9): 1752S-1756S. Kendall CW, Josse AR, Esfahani A, Jenkins DJ. Nuts, metabolic syndrome and diabetes. Br J Nutr 2010; 104(4): 465-473. Jenkins DJ et al. Nuts as a replacement for carbohydrates in the diabetic diet. Diabetes Care 2011; 34: 1706-1711.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Η διάγνωση του διαβήτη και του προδιαβήτη Αναστασία Ν. Μαυρογιαννάκη1, Ηλίας Καράμπελας2 1Παθολόγος,

Επιμελήτρια Α΄, Β΄ Παθολογική Κλινική και Διαβητολογικό Κέντρο, ΓNΑ «ΝΙΜΤΣ», 2Παθολόγος

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

σακχαρώδης διαβήτης (ΣΔ) είναι ένα σύνδρομο με ετερογενές και πολυπαραγοντικό υπόστρωμα, που χαρακτηρίζεται από διαταραχή του μεταβολισμού των υδατανθράκων, λιπών και πρωτεϊνών, η οποία οφείλεται σε έλλειψη ινσουλίνης (πλήρη ή μερική), σε ελάττωση της βιολογικής δραστικότητάς της στους περιφερικούς ιστούς-στόχους ή και στα δύο. Η κύρια έκφραση αυτής της διαταραχής του μεταβολισμού είναι η αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Η διάγνωση του σακχαρώδους διαβήτη όταν υπάρχουν έκδηλα συμπτώματα είναι εύκολη. Όμως, η μεταβολική διαταραχή στο διαβήτη καλύπτει ευρύτατα φάσμα, μεταξύ του απόλυτα φυσιολογικού και της πλήρους απορρύθμισης. Ως εκ τούτου, ο καθορισμός της διαχωριστικής γραμμής για τη διάγνωση της νόσου απασχόλησε και απασχολεί ακόμη την επιστημονική κοινότητα. Γι’ αυτό άλλωστε, τα διαγνωστικά κριτήρια έχουν αλλάξει αρκετές φορές, τα τελευταία 40 χρόνια. Η διάγνωση του διαβήτη Τα κλασικά διαγνωστικά κριτήρια των διαταραχών γλυκαιμίας (διαβήτη, προδιαβήτη), όπως έχουν καθοριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ, WHO) και την Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία (ADA), βασίζονται στα επίπεδα γλυκόζης πλάσματος (Πίνακας 1). Η από του στόματος Δοκιμασία Ανοχής στη Γλυκόζη με 75 g γλυκόζης (Oral

Glucose Tolerance Test - OGTT) ή Σακχαραιμική Καμπύλη, όπως είναι ευρύτερα γνωστή, είναι η μέθοδος αναφοράς για τη διάγνωση του διαβήτη, ενώ σημαντικά έχει αναβαθμιστεί ο ρόλος της γλυκόζης νηστείας (είναι πιο εύκολο να ελεγχθεί και έχει χαμηλότερο κόστος) τα τελευταία χρόνια. Η OGTT είναι χρήσιμη για περαιτέρω εκτίμηση ατόμων στα οποία υπάρχει ισχυρή υποψία διαβήτη και έχουν φυσιολογική ή διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας, ή παρουσιάζουν γλυκόζη νηστείας φυσιολογική αλλά μεταγευματική αυξημένη ή άτομα με τυχαία σάκχαρα 100-200 mg/dL. Η δοκιμασία πρέπει να γίνεται πρωί, μετά από τρεις ημέρες ελεύθερης διατροφής, που περιλαμβάνει τουλάχιστον 150 γραμμάρια υδατανθράκων την ημέρα, συνήθους σωματικής δραστηριότητας και μετά από δωδεκάωρη νηστεία. Κατά το διάστημα της νηστείας, η λήψη νερού επιτρέπεται. Κατά τη διάρκεια της

δοκιμασίας, η μυϊκή άσκηση (περπάτημα) και το κάπνισμα απαγορεύονται. Στον ασθενή χορηγούνται 75 γραμμάρια άνυδρης γλυκόζης (σε παιδιά 1,75 g/kg ιδανικού σωματικού βάρους, μέγιστο ποσό 75 g), διαλυμένα σε 250-350 κ. εκ. νερού, τα οποία πρέπει να λαμβάνονται σε χρονικό διάστημα 3-5 λεπτών. Αίμα λαμβάνεται πριν από τη χορήγηση της γλυκόζης και ακριβώς 2 ώρες μετά. Τα διαγνωστικά κριτήρια βασίζονται στις δύο αυτές τιμές γλυκόζης. Ο προσδιορισμός της γλυκόζης γίνεται με ενζυμική μέθοδο σε δείγμα πλάσματος, κατά προτίμηση. Η δοκιμασία δεν πρέπει να γίνεται όταν υπάρχει ενεργός λοίμωξη, πρόσφατη χειρουργική επέμβαση ή άλλο οξύ σύμβαμα (οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου). Η διάγνωση του προδιαβήτη Υπάρχει μια συνεχής αλληλουχία των επιπέδων της γλυκόζης μεταξύ εκείνων που θεωρούνται φυσιολογικά (γλυκό-

Πίνακας 1. Κριτήρια για τη διάγνωση του σακχαρώδους διαβήτη 1. Κλινικά συμπτώματα διαβήτη και τυχαία επίπεδα γλυκόζης πλάσματος ≥200 mg/dL. Τυχαία τιμή ορίζεται ως οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, χωρίς συσχέτιση με το χρόνο λήψης του γεύματος. ή 2. Γλυκόζη πλάσματος νηστείας ≥126 mg/dL. Ως νηστεία ορίζεται η αποχή από γεύμα τουλάχιστον για 8 ώρες. ή 3. Γλυκόζη πλάσματος 2 ώρες μετά από δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη (μετά από του στόματος χορήγηση 75 g άνυδρης γλυκόζης διαλυμένης σε νερό) ≥200 mg/dL. Σε απουσία εμφανούς υπεργλυκαιμίας, αυτά τα κριτήρια πρέπει να επιβεβαιωθούν με επανάληψη της δοκιμασίας σε μια διαφορετική ημέρα. Τρίτη δοκιμασία δεν συστήνεται για την καθημερινή κλινική πράξη

Διαβητολογικά Νέα ζη νηστείας <100 mg/dL και μετά από πρόκληση <140 mg/dL) και εκείνων που θέτουν τη διάγνωση του διαβήτη. Οι ενδιάμεσες αυτές καταστάσεις μεταξύ της φυσιολογικής ομοιοστασίας της γλυκόζης και του σακχαρώδους διαβήτη έχουν κατηγοριοποιηθεί είτε ως Διαταραγμένη Ανοχή στη Γλυκόζη (ΔΑΓ, Impaired Glucose Tolerance - IGT) είτε ως Διαταραγμένη Γλυκόζη Νηστείας (ΔΓΝ, Impaired Fasting Glucose - IFG). Η ΔΑΓ και η ΔΓΝ ονομάζονται προδιαβήτης. Και οι δύο κατηγορίες είναι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη διαβήτη και εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου. Η Διαταραγμένη Ανοχή στη Γλυκόζη είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο της ομοιόστασης της γλυκόζης, ανάμεσα στη φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη (Normal Glucose Tolerance - NGT) και στο διαβήτη. Τα άτομα αυτής της ομάδας δεν θεωρούνται διαβητικά, αλλά έχουν υψηλότερο κίνδυνο από το γενικό πληθυσμό να αναπτύξουν διαβήτη και θεω ρείται ότι το 1-5% των ατόμων με ΔΑΓ θα παρουσιάσουν κλινικό διαβήτη ανά έτος. Βέβαια, πολλοί θα υποστρέψουν στη φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη αυτόματα και ένα ποσοστό παραμένει σ’ αυτή την κατάσταση για πολλά χρόνια. Φαίνεται ότι σε πέντε με δέκα χρόνια από τη διάγνωση της ΔΑΓ, το 1/3 των ατόμων με ΔΑΓ μεταπίπτει σε διαβήτη τύπου 2, το άλλο 1/3 σε ΝGT, ενώ το υπόλοιπο παραμένει με τη διαταραχή για πολλά χρόνια. Η διάγνωση της ΔΑΓ απαιτεί τη διενέργεια OGTT. Τα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΑΓ φαίνονται στον Πίνακα 2. Η Διαταραγμένη Γλυκόζη Νηστείας εκπροσωπεί ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ της φυσιολογικής γλυκόζης νηστείας και της διαβητικής υπεργλυκαιμίας και θεωρείται αυξημένου κινδύνου για μελλοντική ανάπτυξη διαβήτη και καρδιαγγειακής νόσου. Η ομάδα αυτή καθορίζεται με κριτήριο τη γλυκόζη πλάσματος νηστείας και η διάγνωσή της παρατίθεται στον Πίνακα 2. Είναι ευνόητο, ότι μπορεί να υπάρχει μεμονωμένη διάγνωση ΔΑΓ ή ΔΓΝ σε ένα άτομο, αλλά είναι δυνατό να συνυπάρχουν και οι δύο διαταραχές στο ίδιο άτομο.

Πίνακας 2. Διαγνωστικά κριτήρια για τη διάγνωση του προδιαβήτη 1. Διαταραγμένη Γλυκόζη Νηστείας: Γλυκόζη πλάσματος νηστείας 100-125 mg/dL. ή 2. Διαταραγμένη Ανοχή στη Γλυκόζη: Γλυκόζη πλάσματος 2 ωρών 140-199 mg/dL μετά από δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη με OGTT και Γλυκόζη πλάσματος νηστείας <126 mg/dL. Δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη με 75 g γλυκόζης διαλυμένα σε 250-350 κ. εκ. νερού. Προσδιορισμός σακχάρου με ενζυμική μέθοδο

Η χρήση της HbA1C στη διάγνωση του διαβήτη και του προδιαβήτη Επί μακρόν, αναζητείται κάποιος τρόπος που να θέτει τη διάγνωση του διαβήτη, αντικαθιστώντας τις τιμές γλυκόζης νηστείας ή τη δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη. Αρχικά, θεωρήθηκε ότι ο προσδιορισμός των επιπέδων του αιμοσφαιρινικού κλάσματος A1C (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη - HbA1C), που αντικατοπτρί-

ζουν τη μέση τιμή γλυκαιμίας για χρονική περίοδο αρκετών εβδομάδων, θα ήταν η ενδεδειγμένη εναλλακτική λύση. Η HbA1c ευρέως χρησιμοποιείται ως δείκτης χρόνιας γλυκαιμίας και παίζει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του διαβητικού ασθενούς, διότι συσχετίζεται τόσο με τις μικροαγγειαγγειακές, όσο και με τις μακροαγγειαγγειακές επιπλοκές. Όμως, δεν είχε χρησιμοποιηθεί μέχρι πρόσφατα, δι-

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα

ότι δεν θεωρείτο καλά τυποποιημένη σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να συστήνεται η χρήση της. Πάντως, το 2008, συγκλήθηκε μια Διεθνής Επιτροπή Ειδικών ορισμένη από την ADA, την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Μελέτης του Διαβήτη (EASD) και τη Διεθνή Ομοσπονδία του Διαβήτη (IDF), για να εκτιμήσουν τους παρόντες και μελλοντικούς τρόπους διάγνωσης του διαβήτη των ενηλίκων. Η αναφορά της επιτροπής δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2009. Η Διεθνής Επιτροπή Ειδικών συμπέρανε ότι η HbA1C εκφράζει μια αξιόπιστη μέτρηση της χρόνιας γλυκαιμίας, συσχετίζεται καλά με τον κίνδυνο μακροπρόθεσμων επιπλοκών του διαβήτη και ίσως είναι καλύτερο μέσο διάγνωσης του διαβήτη από τα επίπεδα γλυκόζης. Σύμφωνα με την επιτροπή, η διάγνωση του διαβήτη τίθεται όταν τα επίπεδα της HbA1C είναι ≥6,5% και πρέπει να πιστοποιείται με επανάληψη της δοκιμασίας, εάν δεν υπάρχουν συμπτώματα ή τα επίπεδα γλυκόζης είναι ≤200 mg/dL. Η πρόταση της Διεθνούς Επιτροπής Ειδικών, το 2010, υιοθετήθηκε από την ADA, με την προϋπόθεση ότι η HbA1C διενεργείται με DCCT μέθοδο αναφοράς, πιστοποιημένη από το Εθνικό Πρόγραμμα Τυποποίησης της Γλυκοζυλιωμένης Αιμοσφαιρίνης (National Glycohemoglobin Standardization Program - NGSP). Το Εθνικό Πρόγραμμα Τυποποίησης της Γλυκοζυλιωμένης Αιμοσφαιρίνης δημιουργήθηκε το 1996, στις ΗΠΑ και συστήνει την υγρή χρωματογραφία υψηλής πιέσεως (HPLC) ως τη μέθοδο αναφοράς για τη μέτρηση της HbA1C. Το δίκτυο εργαστηρίων NGSP περιλαμβάνει ποικιλία πιστοποιημένων μεθόδων μέτρησης της HbA1C βαθμονομημένες με τη μέθοδο αναφοράς DCCT-HPLC. Η πιστοποίηση ισχύει για ένα έτος και η διαδικασία πιστοποίησης ακολουθεί συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Το 1997, η Διεθνής Ομοσπονδία Κλινικής Χημείας (International Federation of Clinical Chemistry - IFCC) δημιούργησε μια επιτροπή για να αναπτύξει μιας ανώτερης τάξης μέθοδο αναφοράς και υλικά αναφοράς για τη μέτρηση της HbA1C. Η μέθοδος εγκρίθηκε το 2001 και η IFCC, όπως το NGSP, δημιούργησε

ένα δίκτυο εργαστηρίων, αλλά δεν υπάρχει ακόμα πρόγραμμα πιστοποίησης. Η χρήση της HbA1C για τη διάγνωση του διαβήτη δεν έχει καθιερωθεί διεθνώς. Η αξία της για τη διάγνωση του διαβήτη αμφισβητείται με βάση επιδημιολογικές παρατηρήσεις ότι: •• Η HbA1C έχει πολύ μεγάλη ειδικότητα, αλλά όχι το ίδιο καλή ευαισθησία έναντι της γλυκόζης στην ανίχνευση διαβητικών, συγκρινόμενη με την OGTT. •• Με διαγνωστικό κατώτατο όριο ≥6,5% διαφεύγουν διαβητικοί τύπου 2 τόσο με υπεργλυκαιμία νηστείας, περισσότερο δε με παθολογική μεταγευματική γλυκόζη. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι υπάρχουν παράγοντες που επιδρούν στη μέτρησή της: •• Με την πάροδο της ηλικίας παρατηρούνται αυξήσεις στις τιμές τής HbA1C περίπου της τάξεως του 0,1% για κάθε δεκαετία μετά την ηλικία των 30 ετών. •• Μερικά κλάσματα της Hb (HbS, HbC, HbF, HbE) αλληλεπιδρούν με μερικές μεθόδους εκτίμησης της HbA1C. •• Κάθε κατάσταση που τροποποιεί το χρόνο επιβίωσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων (αιμολυτική αναιμία, αιμοσφαιρινοπάθειες, μεγάλη απώλεια αίματος…) επηρεάζει το αποτέλεσμα της HbA1C ανεξάρτητα από τη μέθοδο που χρησιμοποιείται. •• Η λήψη φαρμάκων (σαλικυλικά, βιταμίνη Β, C, E…) συνδυάζεται με ψευδώς υψηλότερα ή ψευδώς χαμηλότερα επίπεδα HbA1C. •• Η σιδηροπενική αναιμία, η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, ο αλκοολισμός, η κίρρωση ήπατος, η υπερτριγλυκεριδαιμία, η υπερχολερυθριναιμία αλληλεπιδρούν με κάποιες από τις μεθόδους, αυξάνοντας ψευδώς τα αποτελέσματα. Επίσης, σε σπάνιες κλινικές καταστάσεις (ΣΔτ1), η HbA1C δεν έχει το χρόνο να αυξηθεί με την οξεία αύξηση των επιπέδων γλυκόζης. Συμπεράσματα Η διάγνωση του διαβήτη και των προδιαβητικών καταστάσεων βασίζεται στα επίπεδα γλυκόζης πλάσματος και η

OGTT είναι η μέθοδος αναφοράς για τη διάγνωση. Η θέση της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας, η οποία εξέδωσε Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Διαχείριση του Διαβητικού Ασθενούς, το 2011, είναι ότι η HbA1C ως μέθοδος διάγνωσης του διαβήτη, δεν συστήνεται να χρησιμοποιείται στην Ελλάδα, διότι δεν υπάρχει διαδικασία πιστοποίησης όλων των εργαστηρίων της χώρας, ώστε τα αποτελέσματά τους να είναι συγκρίσιμα με εκείνα της DCCT μεθόδου αναφοράς. Επιπλέον, σε ασθενείς με διάφορες μορφές αναιμίας ή σε άτομα με αιμοσφαιρινοπάθειες (ετεροζυγώτες - ομοζυγώτες) η διάγνωση του διαβήτη δεν μπορεί να βασιστεί στα επίπεδα της HbA1C. Βιβλιογραφία American Diabetes Association. Diagnosis and classification of diabetes mellitus. Diabetes Care 2010; 33(Suppl 1): S62-S69. Expert Committee on the Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus: Report of the Expert Committee on the Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus. Diabetes Care 1997; 20: 1183-1197. Goldstein DE, Little RR, Lorenz RA, Malone JI, Nathan D, Peterson CM, Sacks DB. Tests of glycemia in diabetes. Diabetes Care 2004; 27(7): 1761-1773. International Expert Committee Report on the Role of the A1C Assay in the Diagnosis of Diabetes. Diabetes Care 2009; 32: 1327-1334. Jeppsson JO, Kobold U, Barr J, Finke A, Hoelzel W, Hoshino T, Miedema K, Mosca A, Mauri P, Paroni R, Thienpont L, Umemoto M, Weykamp C; International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (IFCC). Approved IFCC reference method for the measurement of HbA1c in human blood. Clin Chem Lab Med 2002; 40(1): 78-89. Little RR, Rohlfing CL, Wiedmeyer HM, Myers GL, Sacks DB, Goldstein DE; NGSP Steering Committee. The national glycohemoglobin standardization program: a five-year progress report. Clin Chem 2001; 47(11): 1985-1992. Sacks DB, Arnold M, Bakris GL, Bruns DE, Horvath AR, Kirkman MS, Lernmark A, Metzger BE, Nathan DM; National Academy of Clinical Biochemistry; Evidence-Based Laboratory Medicine Committee of the American Association for Clinical Chemistry. Guidelines and recommendations for laboratory analysis in the diagnosis and management of diabetes mellitus. Diabetes Care 2011; 34(6): e61-e99. World Health Organization. Diabetes Mellitus: Report of a WHO Study Group. Geneva, World Health Org., 1985 (Tech Rep Ser, no 727).

Διαβητολογικά Νέα Το σύνδρομο υπνικής άπνοιας επιδεινώνει την ενδοθηλιακή δυσλειτουργία σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο Θεοφανώ Αθανασίου1, Γεώργιος Μήτρου2 1Βιοπαθολόγος-Μικροβιολόγος, 2Ειδικός

ια πρόσφατη μελέτη κατέδειξε πως η συσσώρευση του σπλαγχνικού λίπους συνδέεται με αύξηση των παραγόντων μεταβολικού κινδύνου σε ηλικιωμένα άτομα. Το σύνδρομο υπνικής-άπνοιας (OSA) και το μεταβολικό σύνδρομο (MetS) είναι γνωστά ως παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα και συννοσηρότητες σε παχύσαρκα και ηλικιωμένα άτομα, αλλά εάν το σύνδρομο υπνικής-άπνοιας επηρεάζει την αγγειακή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, ως δείκτη καρδιαγγειακής νόσου, σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο, δεν έχει ακόμα διαπιστωθεί. Η αύξηση της αιματικής ροής της βραχιόνιας αρτηρίας μετά φαρμακευτικά επαγόμενης διαστολής (Flow-Mediated Dilatation - FMD), ως δείκτη αγγειοκινητικής ενδοθηλιακής λειτουργίας, εξετάστηκε ως εκ τούτου σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο, με ή χωρίς σύνδρομο υπνικής-άπνοιας. 49 παχύσαρκα άτομα (BMI ≥25 kg/ m2 ηλικίας 35-69 ετών) που παραπέμφθηκαν για ιατρική εξέταση εντάχθηκαν στη μελέτη και ταξινομήθηκαν σε 3 ομάδες: 1η ομάδα ατόμων με MetS δίχως OSA, 2η ομάδα MetS και OSA, και 3η ομάδα χωρίς παράγοντες μεταβολικού κινδύνου αλλά παχύσαρκοι (ομάδα ελέγχου). Για τη διάγνωση του MetS χρησιμοποιήθηκαν τα κριτήρια της IDF (International Diabetes Federation), ενώ για το OSA χρησιμοποιήθηκε πολυ-υπνογράφημα. Αποκλείστηκαν άτο-

Παθολόγος-Γεροντολόγος, Μονάδα Υγείας ΙΚΑ-ΕΟΠΥΥ Άνδρου

μα που είχαν κάποιους παράγοντες κινδύνου αλλά δεν τηρούσαν τα κριτήρια διάγνωσης του MetS καθώς και όσοι δεν δέχθηκαν να υποβληθούν σε μελέτη ύπνου. Η αιμοληψία και η μέτρηση της FMD επιτελέστηκαν νωρίς το πρωί μετά από ολονύκτια νηστεία. Η μέτρηση της FMD έγινε με τη χρήση υπερήχου για τον έλεγχο της ποσοστιαίας διακύμανσης της διαμέτρου της βραχιόνιας αρτηρίας.

Οι ομάδες ατόμων με MetS και ΜetS+OSA είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα HDL-C στο πλάσμα του αίματος, υψηλότερα τριγλυκερίδια και γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c), συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Παρά το ότι ο δείκτης συμβαμάτων άπνοιας-υπόπνοιας ήταν 34,0 ± 13,6 την ώρα στην ομάδα MetS+OSA, εν αντιθέσει με 3,1 ± 1,6 στην oμάδα MetS (P < 0,001), δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα ομάδων MetS και MetS+OSA όσον αφορά την ηλικία, το δείκτη μάζας σώματος, την περιφέρεια μέσης, την αρτηριακή πίεση και την LDL-C χοληστερίνη. Η ομάδα ελέγχου παρουσίασε σημαντική ποσοστιαία αύξηση της FMD συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες. Επιπροσθέτως, η ποσοστιαία διακύμανση της FMD στην ομάδα MetS+OSA ήταν σημαντικά χαμηλότερη από αυτή της ομάδας του MetS (Σχήμα 1). Σε πολλές αναδρομικές μελέτες, φαίνεται ότι το OSA συσχετίζεται σημαντικά με το ποσοστό της FMD, ανεξάρτητα από την ηλικία, την περιφέρεια μέσης, τη συστολική αρτηριακή πίεση, την LDL-C, την HDL-C, τα τριγλυκερίδια, το σάκχαρο νηστείας και το κάπνισμα (P= 0,04). Έχει αποδειχθεί ότι η θεραπεία με CPAP βελτιώνει την ενδοθηλιακή λειτουργία των αγγείων μη ασκώντας καμία επιρροή πάνω στους υπόλοιπους παράγοντες μεταβολικού κινδύνου, υποδηλώνοντας ότι η αγγειακή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία σε άτομα με OSA αποδίδεται στην επαγόμενη υποξία λόγω του OSA. Aυτά τα ευρήματα σημαίνουν ότι το OSA είναι ένας επιπρόσθετος παράγοντας κινδύνου στα άτομα με MetS. Έχει επίσης αναφερθεί ότι το OSA σχετίζεται με την πάχυνση του έσω-μέσου χιτώνα του τοιχώματος των καρωτίδων και με την ταχύτητα

του σφυγμικού κύματος σε άτομα με MetS. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης είναι ότι τo OSA επιδεινώνει την ενδοθηλιακή δυσλειτουργία σε άτομα με MetS, πιθανώς οδηγώντας σε υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακού συμβάματος.

P<0,001

8 P<0,02

%FMD

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

P<0,03

Control

MetS

MetS+OSA

Σχήμα 1. Ποσοστιαία αύξηση της αιματικής ροής μετά φαρμακευτικά επαγόμενης διαστολής (%FMD) της βραχιονίου αρτηρίας σε υπέρβαρα άτομα (control, n=14), σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο (MetS, n=21) και σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο και σύνδρομο άπνοιας ύπνου (MetS+OSA, n=14). Δεδομένα σε Means ± SD. Journal of the American Geriatrics Society (JAGS) 2011; 59 (8): 1565-1566.

Βιβλιογραφία Nomura K, Eto M, Kojima T, et al. Visceral fat accumulation and metabolic risk factor clustering in older adults. J Am Geriatr Soc 2010; 58: 1658-1663. Calvin AD, Albuquerque FN, Lopez-Jimenez F, et al. Obstructive sleep apnea, inflammation, and the metabolic syndrome. Metab Syndr Relat Disord 2009; 7: 271-278. Yeboah J, Crouse JR, Hsu FC, et al. Brachial flow mediated dialation predicts incident cardiovascular events in older adults: The Cardiovascular Health Study. Circulation 2007; 115: 2390-2397. Kobayashi K, Akishita M, Yu W, et al. Interrelationship between non-invasive measurements of atherosclerosis; flow-mediated dilation of brachial artery, carotid intima-media thickness and pulse wave velocity. Atherosclerosis 2004; 173: 13-18. Ohike Y, Kozaki K, IijimaK, et al. Amelioration of vascular endothelial dysfunction in obstructive sleep apnea syndrome by nasal continuous positive airway pressure-possible involvement of nitric oxide and asymmetric NG, NG-dimethylarginine. Circ J 2005; 69: 221-226. Reichmuth KJ, Dopp JM, Barczi SR, et al. Impaired vascular regulation in patients with obstructive sleep apnea: Effects of continuous positive airway pressure treatment. Am J Respir Crit Care Med 2009; 180: 1143-1150. Drager LF, Bortolotto LA, Maki Nunes C, et al. The incremental role of obstructive sleep apnea on markers of atherosclerosis in patients with metabolic syndrome. Athersclerosis 2010; 208: 490-495.

Διαβητολογικά Νέα Άσκηση και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 Ουρανία Αποστόλου1, Αλέξης Σωτηρόπουλος2, Αθανασία Παπαζαφειροπούλου3 1Παθολόγος

- Διαβητολόγος, Επιμελήτρια Β΄, 2Παθολόγος - Διαβητολόγος, Επιμελητής Α΄, 3Παθολόγος ΓΝ Νίκαιας - Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων»

άσκηση αποτελεί τεκμηριωμένα τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπευτικής αντιμετώπισης του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 (ΣΔτ2).

Τα οφέλη από την άσκηση στα άτομα με ΣΔτ2 είναι πολλαπλά και περιλαμβάνουν: •• Τη μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη. •• Την αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη. •• Τη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου (ρύθμιση σακχάρου αίματος). •• Την απώλεια σωματικού βάρους. •• Τη βελτίωση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου (αρτηριακή πίεση, λιπίδια). •• Τη μείωση της καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνητότητας (έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο).

Αναερόβια άσκηση (αντιστάσεων, ενδυνάμωσης) Η αναερόβια άσκηση μπορεί να συμπληρώνει την αερόβια, προσφέροντας επιπλέον οφέλη. Τα άτομα με ΣΔτ2 πρέπει να ενθαρρύνονται (εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις) να εκτελούν ασκήσεις αντιστάσεων ή ενδυνάμωσης (ασκήσεις που ασκούν μυϊκή αντίσταση έναντι ενός βάρους ή που χρησιμοποιούν μυϊκή δύναμη για να μετατοπίσουν ένα βάρος - π.χ. ελεύθερα βάρη, ειδικά μηχανήματα που προβάλλουν ρυθμιζόμενη αντίσταση στο

έργο μυϊκών ομάδων), οι οποίες να αφορούν κατά το δυνατόν περισσότερες ομάδες μυών, 2-3 φορές την εβδομάδα. Κατά την ημέρα της άσκησης επιλέγονται 8-10 ομάδες μυών και εκτελούνται 8-10 συσπάσεις ανά μυϊκή ομάδα, με διάλειμμα ενός λεπτού από ομάδα σε ομάδα. Η παραπάνω διαδικασία επαναλαμβάνεται 2-3 φορές, με ενδιάμεσο διάλειμμα 3-5 λεπτά. Για τις ασκήσεις χρησιμοποιείται τέτοιο βάρος ή αντίσταση, που να είναι δύσκολο να επαναληφθούν περισσότερο από 10-15 φορές.

Αερόβια άσκηση Συστήνεται άσκηση μέτριας έντασης (π.χ. ποδήλατο, γρήγορο βάδισμα, κολύμβηση, χορός κ.ά.), τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα. Επίσης, συστήνεται και άσκηση έντονης έντασης (π.χ. γρήγορο βάδισμα σε ανάβαση, τροχάδην, αεροβική γυμναστική, ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση κ.ά.) διάρκειας 75-90 λεπτών την εβδομάδα. Η άσκηση πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα, με μεσοδιαστήματα όχι πέραν των 2 ημερών χωρίς άσκηση.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Εκτίμηση σωματικής υγείας του ατόμου με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 πριν από την έναρξη της άσκησης Πριν ξεκινήσει το άτομο με ΣΔτ2 ένα πρόγραμμα άσκησης, είναι σημαντικό να καθοριστεί ιατρικώς, η ικανότητά του να την εκτελέσει. Άτομα με ΣΔτ2 που πρόκειται να συμμετέχουν σε προγράμματα αερόβιας ή αναερόβιας άσκησης, μέτριας ή έντονης έντασης, πρέπει να εκτιμώνται κατάλληλα πριν από την έναρξη του προγράμματος άσκησης, αναφορικά με κινδύνους σχετιζόμενους με το καρδιαγγειακό σύστημα, την περιφερική αρτηριοπάθεια, αμφιβληστροειδοπάθεια (ιδιαίτερα παραγωγική), νεφροπάθεια και νευροπάθεια (περιφερική ή αυτονόμου νευρικού συστήματος). Από πρόγραμμα μέτριας ή έντονης έντασης, αποκλείονται τα άτομα με ΣΔτ2 που εμφανίζουν σοβαρού βαθμού υπέρταση, στεφανιαία νόσο, νευροπάθεια, νεφροπάθεια, παραγωγική αμφι-

βληστροειδοπάθεια και ασταθή στηθάγχη ή σιωπηλή ισχαιμία. Στα άτομα συστήνεται άσκηση μικρής έντασης (π.χ. βάδισμα προοδευτικά αυξανόμενης απόστασης). Δοκιμασία (test) κόπωσης συστήνεται να γίνεται στα άτομα με ΣΔτ2, που θα ακολουθήσουν πρόγραμμα έντονης άσκησης όταν: •• Έχουν ιστορικό γνωστής ή πιθανής στεφανιαίας νόσου, αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου παροδικού ή μη, περιφερικής αρτηριοπάθειας, καρωτιδικής νόσου, νεφρικής ανεπάρκειας και νευροπάθειας του αυτονόμου νευρικού συστήματος, ανεξαρτήτως ηλικίας. •• Είναι ηλικίας άνω των 40 ετών χωρίς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. •• Είναι ηλικίας άνω των 30 ετών με ΣΔ διάρκειας άνω των 10 ετών με παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου: υπέρταση, κάπνισμα, δυσλιπιδαιμία, παραγωγική ή μη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, λευκωματουρία.

Εάν η δοκιμασία κόπωσης αποβεί θετική, πρέπει να γίνει η κατάλληλη αναπροσαρμογή στο πρόγραμμα άσκησης που θα συστηθεί. Γενικές οδηγίες Οποιοδήποτε πρόγραμμα άσκησης πρέπει να αρχίζει σταδιακά, τόσο ως προς την ένταση, όσο και ως προς τη διάρκεια. Η άσκηση πρέπει να αποτελείται από μια περίοδο προθέρμανσης και χαλάρωσης. Η προθέρμανση προετοιμάζει τους σκελετικούς μυς, την καρδιά και τους πνεύμονες για τη σωματική άσκηση και θα πρέπει να αποτελείται από περίπου 5 λεπτά ήπιας δραστηριότητας (π.χ. βάδισμα κ.ά.) και μυϊκές διατάσεις για την προθέρμανση όλων των μυϊκών ομάδων. Η χαλάρωση επαναφέρει το σώμα στην ηρεμία και προάγει την αποτελεσματική αποκατάσταση και θα πρέπει να διαρκεί περίπου 5 λεπτά, ώστε να μειώνεται σταδιακά ο καρδιακός ρυθμός στα προ ασκήσεως επίπεδα (π.χ. βάδισμα).

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Ειδικές προφυλάξεις

Oι ειδικές προφυλάξεις, που απαιτούνται κατά τη διάρκεια της άσκησης των ατόμων με ΣΔτ2 είναι οι εξής: •• Μέτρηση σακχάρου αίματος (αυτοέλεγχος) πριν από την έναρξη, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την άσκηση (ιδίως σε περίπτωση παρατεταμένης άσκησης σε άτομα με ΣΔτ2 που λαμβάνουν ινσουλίνη ή ινσουλινοεκκριτικά δισκία: σουλφονυλουρίες, γλινίδες), για την επιβεβαίωση-πρόληψη τυχόν υπογλυκαιμίας. Υπογλυκαιμία μπορεί να εμφανισθεί κατά τη διάρκεια της άσκησης ή αρκετές ώρες μετά την άσκηση ή ακόμα και την επόμενη ημέρα (ιδίως στα άτομα που λαμβάνουν ινσουλίνη ή ινσουλινοεκκριτικά δισκία: σουλφονυλουρία, γλινίδες), λόγω της αυξημένης πρόσληψης σακχάρου από τους ασκούμενους μυς. •• Αποφυγή οποιουδήποτε είδους άσκησης, όταν το σάκχαρο αίματος είναι υψηλό (>250 mg%), ιδιαίτερα εάν συνυπάρχει και κετονουρία (κίνδυνος εμφάνισης διαβητικής κετοξέωσης).

Διαβητολογικά Νέα •• Τροποποίηση (μείωση) δόσης ινσουλί-

••

νης που προηγείται της άσκησης, εάν η άσκηση είναι προγραμματισμένη, για την πρόληψη τυχόν υπογλυκαιμίας. Πρόσληψη επιπλέον υδατανθράκων όταν το σάκχαρο αίματος είναι ≤100 mg%, στα άτομα που λαμβάνουν ινσουλίνη ή ινσουλινοεκκριτικά δισκία (π.χ. σουλφονυλουρίες, γλινίδες), πριν, κατά τη διάρκεια και 30 λεπτά μετά την άσκηση, για την πρόληψη τυχόν υπογλυκαιμίας. Να μην ενίεται η ινσουλίνη σε ομάδες μυών που πρόκειται να ασκηθούν (αποφυγή ενέσεων ινσουλίνης στα άκρα - η άσκηση αυξάνει το ρυθμό απορρόφησης της ενιόμενης ινσουλίνης). Να αποφεύγεται η άσκηση την ώρα που αναμένεται η αιχμή της δράσης του χρησιμοποιούμενου σκευάσματος ινσουλίνης. Πριν από την άσκηση, η ένεση της ινσουλίνης να γίνεται στην περιοχή της κοιλιάς (η απορρόφηση της ενιόμενης ινσουλίνης από την περιοχή αυτή επηρεάζεται λιγότερο από την άσκηση). Όχι άσκηση σε παγωνιά ή σε καύσωνα ή όταν υπάρχει μεταβολική απορρύθμιση (υπογλυκαιμία, υπεργλυκαιμία). Διατήρηση καλής ενυδάτωσης. Η επαρκής ενυδάτωση στο θερμό περιβάλλον είναι απαραίτητη. Συστήνεται η κατάλληλη ενυδάτωση πριν από την άσκηση (π.χ. 500 ml υγρών, περίπου 2 ποτήρια νερό, 2 ώρες πριν από την άσκηση). Κατά τη διάρκεια της φυσικής δραστηριότητας, πρέπει να καταναλώνονται υγρά σε τακτικά διαστήματα, σε ποσότητες αρκετές για να αναπληρώσουν την απώλεια σε ιδρώτα. Κατάλληλα και άνετα παπούτσια. Η χρήση κατάλληλων παπουτσιών (ιδιαίτερα σημαντική για τα άτομα με περιφερική νευροπάθεια), τα οποία είναι αναπαυτικά και μαλακά, ιδιαίτερα στην πτέρνα και στο μέσο του πέλματος καθώς και η χρήση απορροφητικών καλτσών από βαμβάκι, είναι πολύ σημαντική για να αποφευχθούν οι φουσκάλες, να διατηρηθούν τα πόδια στεγνά και να

ελαχιστοποιηθούν τα τραύματα στα πόδια. •• Eπισκόπηση και περιποίηση των ποδιών πριν και μετά την άσκηση. •• Αποφυγή ασκήσεων έντονης έντασης ή ασκήσεων με αντιστάσεις στα άτομα με παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια ή σοβαρή μη παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια (κίνδυνος εμφάνισης υαλοειδικής αιμορραγίας ή αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς). Οι συνθήκες που συμβάλλουν στην τήρηση του προγράμματος άσκησης των ατόμων με ΣΔτ2 συνοψίζονται στα εξής: •• Η άσκηση θα πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με τη φυσική κατάσταση, την ικανότητα και το ενδιαφέρον του κάθε ατόμου με ΣΔτ2. •• Η άσκηση πρέπει να είναι ευχάριστη. •• Η ώρα της άσκησης πρέπει να είναι βολική. •• Χρειάζεται ενθάρρυνση από την οικογένεια. •• Να επισημαίνονται οι ενδείξεις της

βελτίωσης που προκύπτουν από την άσκηση (έλεγχος επιπέδων σακχάρου αίματος, απώλεια βάρους, βελτίωση παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου). Βιβλιογραφία Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία. Ο έλεγχος της γλυκαιμικής εικόνας από τον ασθενή. Αυτοέλεγχος. Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία 2011: 49-52. American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes. Diabetes Care 2011; 34(1): 24-25. American Association of Clinical Endocrinologists. Medical guidelines for clinical practice for developing a diabetes mellitus comprehensive care plan. Endocrine Practice 2011; 17(2): 8-10. American College of Sports Medicine and the American Diabetes Association. Exercise and Type 2 Diabetes. Medicine & Science in Sports & Exercise 2010: 2282-2303. American College of Sports Medicine and American Diabetes Association. Exercise and type 2 diabetes: Joint position statement executive summary. Diabetes Care 2010; 33: 2692-2696. Canadian Diabetes Association. Clinical Practice Guidelines Expert Committee: Physical activity and diabetes. Canadian Journal of Diabetes 2008; 32(1): 37-38.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής Αιμιλία Παπακωνσταντίνου, PhD1, Γεώργιος Καζδαγλής2 1Κλινική

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική και Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, Διαβητολογικό Κέντρο, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν», 2Ιατρός ειδικευόμενος Πλαστικής Χειρουργικής

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Μοναστηριακή μαγειρίτσα με μανιτάρια

Υλικά (4 μερίδες) •• 200 γρ. μανιτάρια πλευρώτους •• 200 γρ. φρέσκα μανιτάρια •• 200 γρ. μαρούλι •• 100 γρ. ρύζι καρολίνα •• 3 πιπεριές Φλωρίνης •• 2 πράσα •• 5 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο •• ½ - 1 ματσάκι άνηθο •• 2 λίτρα νερό •• αλάτι, πιπέρι Για το ταχιλέμονο •• 2 κρεμμύδια •• 2 κουταλιές της σούπας ταχίνι •• χυμό 2 λεμονιών •• 1 λεμόνι για το σερβίρισμα

Εκτέλεση Πλένουμε καλά όλα τα λαχανικά. Ψιλοκόβουμε τα πράσα και τις πιπεριές σε μικρά κομμάτια. Καθαρίζουμε, κόβουμε σε μικρά κομματάκια τα φρέσκα μανιτάρια και τα πλευρώτους. Τα τσιγαρίζουμε στην κατσαρόλα με το ελαιόλαδο για 5 λεπτά. Προσθέτουμε τον άνηθο και το μαρούλι ψιλοκομμένα, 2 λίτρα νερό, αλάτι και πιπέρι. Αφού πάρουν μια βράση, προσθέτουμε το ρύζι και σιγοβράζουμε για 20 λεπτά. Ταχιλέμονο: Κόβουμε τα κρεμμύδια σε μικρά κομμάτια και τα σιγοβράζουμε με ελάχιστο νερό μέχρι να μαλακώσουν και γίνουν διάφανα. Στη συνέχεια ρίχνουμε στο μπλέντερ 2 κουταλιές της σούπας ταχίνι, το χυμό των λεμονιών και λίγο νερό. Τα χτυπάμε, μέχρι να γίνει το ταχίνι αφράτο. Προσθέτουμε τα βρα-

σμένα κρεμμύδια στο μείγμα και πολτοποιούμε μέχρι να ομογενοποιηθούν όλα τα υλικά. Όταν είναι έτοιμη η σούπα, την κατεβάζουμε από τη φωτιά και την «αυγοκόβουμε» με το ταχιλέμονο ανακατεύοντας διαρκώς για να μην κόψει. Σερβίρουμε με το λεμόνι. Θρεπτική αξία (ανά μερίδα) Θερμίδες: Υδατάνθρακες: Πρωτεΐνη: Ολικό λίπος: Κορεσμένο λίπος: Μονοακόρεστα λιπαρά: Πολυακόρεστα λιπαρά: Διαιτητικές ίνες:

220 kcal 30 g 3g 15 g 2g 10 g 3g 6g

Διαβητολογικά Νέα Τι νεότερο για το Διαβήτη από την παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία Αθανασία Παπαζαφειροπούλου, Ηλίας Καράμπελας, Ιωάννης Δανιήλ, Ελευθερία Νταλάκου

Tα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης εμφανίζονται χρόνια πριν από τη διάγνωση του σακχαρώδους διαβήτη Σε ασθενείς που διαγιγνώσκονται με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, τα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης και γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) στο αίμα, ενδέχεται να προϋπάρχουν έως και 10 έτη πριν από τη διάγνωση.... Η Δρ. Esther van ’t Riet, από το Τμήμα Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής του University Medical Center του Άμστερνταμ, στην Ολλανδία, και οι συνεργάτες ανέλυσαν στοιχεία από τη μελέτη Hoorn, που περιελάμβανε άτομα ηλικίας 50 έως 75 ετών κατά την έναρξη της μελέτης το 1989, τα οποία παρακολουθήθηκαν το 1996 και το 2000. Στην ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 565 άτομα που δεν είχαν γνωστό ιστορικό σακχαρώδους διαβήτη κατά την έναρξη της μελέτης και παρακολουθήθηκαν τα έτη 1996 και 2000 ως προς την εμφάνιση διαβήτη.

Η διάγνωση του διαβήτη έγινε σύμφωνα με τα κριτήρια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας, σύμφωνα με τα οποία η παρουσία σακχαρώδους διαβήτη ορίζεται για επίπεδα γλυκόζης νηστείας στο αίμα άνω των 126 mg/dL (7,0 mmol/L) ή μεταγευματικής γλυκόζης άνω των 200 mg/dL (11,1 mmol/L) και/ή επίπεδα HbA1c άνω του 6,5%. Από την έναρξη της μελέτης μέχρι το 1996, 99 συμμετέχοντες είχαν αναπτύξει διαβήτη και από το 1996 έως το 2000 παρουσιάστηκαν 48 νέες περιπτώσεις διαβήτη. Από τον αρχικό αριθμό των ατόμων της μελέτης 418 άτομα παρέμειναν απαλλαγμένα από τη νόσο. «Τα άτομα που ανέπτυξαν σακχαρώδη διαβήτη είχαν ήδη αυξημένα επίπεδα γλυκόζης και HbA1c το 1989. Έτσι, μέχρι και 10 χρόνια πριν από τη διάγνωση, βλέπουμε ήδη μια αύξηση δύο διαγνωστικών κριτηρίων τού σακχαρώδους διαβήτη», τόνισε η Δρ. Riet. «Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε αύξηση των επιπέδων, τόσο της γλυκόζης νηστείας, όσο και της μεταγευματικής καθώς και της HbA1c κατά τη διάρκεια των ετών 1989-1996 στα άτομα που εμφάνισαν διαβήτη. Μετά τη διάγνωση του διαβήτη το 1996, παρατηρήθηκε σταθεροποιήση και των τριών παραμέτρων». Τέλος, οι ερευνητές συνέκριναν τα άτομα που ποτέ δεν ανέπτυξαν διαβήτη με εκείνα που ανέπτυξαν διαβήτη το 2000. «Η αύξηση των επιπέδων της γλυκόζης νηστείας και της μεταγευματικής γλυκόζης μεταξύ των ετών 1989 και 1996 ήταν σχεδόν συγκρίσιμη για τα άτομα που ανέπτυξαν διαβήτη και εκείνα που ποτέ δεν ανέπτυξαν διαβήτη», αναφέρει

η Δρ. Riet, «αλλά μετά το 1996, περίπου 4 χρόνια πριν από τη διάγνωση του διαβήτη παρατηρήθηκε μια απότομη αύξηση των παραπάνω παραμέτρων στα άτομα που εμφάνισαν διαβήτη, η οποία δεν παρατηρήθηκε σε αυτούς που ποτέ δεν ανέπτυξαν διαβήτη». Η εικόνα ήταν κάπως διαφορετική για τα επίπεδα της HbA1c στα άτομα που είχαν διαγνωστεί με διαβήτη το 2000. Εδώ παρατηρήθηκε μια σημαντική αύξηση μεταξύ των επιπέδων της HbA1c τα έτη 1989 και 1996. «Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η HbA1c αυξάνει νωρίτερα από ό,τι τα επίπεδα γλυκόζης», είπε η Δρ. Riet. Υπό το πρίσμα των αλλαγών στα διαγνωστικά κριτήρια για το σακχαρώδη διαβήτη, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα άτομα που διαγνώστηκαν με σακχαρώδη διαβήτη το 2000, είχαν αυξημένα επίπεδα HbA1c αλλά χαμηλά επίπεδα γλυκόζης (n= 17), ενώ τα άτομα με υψηλά επίπεδα γλυκόζης είχαν φυσιολογικά επίπεδα HbA1c (n= 20). Συνεπώς, «σε άτομα στα οποία η διάγνωση του διαβήτη βασίζεται σε υψηλά επίπεδα γλυκόζης, τα επίπεδα της HbA1c τείνουν να αυξάνουν επίσης. Όμως, σε άτομα που η διάγνωση του διαβήτη βασίζεται σε υψηλά επίπεδα HbA1c, τα επίπεδα της γλυκόζης είχαν την τάση να σταθεροποιηθούν στην περίοδο παρακολούθησης, γεγονός που δείχνει την παρουσία διαφορών ανάλογα με το είδος των κριτηρίων που χρησιμοποιούνται κάθε φορά» δήλωσε η Δρ. Riet. European Association for the Study of Diabetes (EASD) 47th Annual Meeting: Abstract 335. Presented September 13, 2011

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Υψηλή εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη συνδέεται με την απώλεια του λίπους του σώματος κατά την παρέμβαση στον τρόπο ζωής

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Στις ανεπτυγμένες χώρες, η παχυσαρκία και o σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 έχουν λάβει διαστάσεις επιδημίας. Τα τελευταία χρόνια, η παρέμβαση στον τρόπο ζωής έχει δείξει ευνοϊκά αποτελέσματα στην πρόληψη του διαβήτη. Οι παρεμβάσεις αυτές συνήθως στοχεύουν σε μια μέτρια απώλεια βάρους (περίπου 5% του αρχικού), μείωση της πρόσληψης λίπους (<30%), χαμηλή πρόσληψη των κορεσμένων λιπαρών οξέων (<10%), αύξηση της σωματικής δραστηριότητας (>3 ώρες την εβδομάδα) και η αύξηση της πρόσληψη φυτικών ινών (>15 g ανά 1.000 kcal). Παρά το γεγονός ότι η μέση απώλεια σωματικού βάρους που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια των παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής είναι σχετικά μικρή (~3% του αρχικού σωματικού βάρους), ευνοϊκή για την πρόληψη του διαβήτη είναι η μείωση του σπλαγχνικού λίπους (12%), η μείωση του περιηπατικού λί-

πους (33%) και η βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη. Ωστόσο, σε ένα σημαντικό αριθμό ασθενών, η παρέμβαση στον τρόπο ζωής φαίνεται να μην έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και εξατομικευμένα, η αλλαγή σωματικού βάρους είναι ετερογενής. Ειδικότερα, η μετάδοση του σήματος στοv εγκέφαλο ρυθμίζει τη διατροφική συμπεριφορά και τον έλεγχο του σωματικού βάρους, δημιουργώντας ένα αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας. Η καταγραφή της εγκεφαλικής δραστηριότητας με μαγνητικό εγκεφαλογράφημα (MEΓ) σε παχύσαρκους, έχει δείξει ότι ο εγκέφαλος παρουσιάζει αντίσταση στην ινσουλίνη. Αν και η ευαισθησία στην ινσουλίνη στο επίπεδο του εγκεφάλου και η περιφερική ευαισθησία στην ινσουλίνη δείχνουν σημαντική θετική συσχέτιση, η ευαισθησία στην ινσουλίνη στο επίπεδο του εγκεφάλου, δεν εξαρτάται από συνήθεις κυκλοφορούντες παράγοντες που ελέγχουν την περιφερική ευαισθησία, εκτός από τα NEFA. Είναι ασαφές, αν η υψηλή ευαισθησία στην ινσουλίνη του εγκεφάλου βελτιώνει την απώλεια βάρους και λίπους κατά τη διάρκεια της παρέμβασης στον τρόπο ζωής. Σχεδιάστηκε μελέτη, με σκοπό να αναδείξει κατά πόσο η ευαισθησία στην ινσουλίνη στο επίπεδο του εγκεφάλου διευκολύνει τη μείωση του σωματικού βάρους και τη μείωση του σπλαγχνικού λίπους, σε σχέση με την παρέμβαση στον τρόπο ζωής, σε παχύσαρκους ασθενείς. Μελετήθηκαν συνολικά 28 μη διαβητικά άτομα (14 άνδρες/14 γυναίκες, μέσος όρος ηλικίας 42 ± 2 χρόνια, δείκτης μάζας σώματος - ΔΜΣ 29,9 ± 0,8 kg/m2), στα οποία μετρήθηκε η ευαισθησία του εγκεφάλου στην ινσουλίνη πριν από την παρέμβαση στον τρόπο ζωής, με τη χρήση MEΓ. Το συνολικό και σπλαγχνικό λίπος μετρήθηκε με τη χρήση μαγνητικής τομογραφίας στην αρχή, μετά από 9 μήνες και μετά από 2 χρόνια από την παρέμβαση στον τρόπο ζωής. Αρχικά, η εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη συσχετίσθηκε με τη

μείωση του συνολικού λιπώδους ιστού (r= –0,59, p= 0,014). Μετά από 9 μήνες από την παρέμβαση στον τρόπο ζωής, η εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη συσχετίζεται με μείωση του σπλαγχνικού λίπους (r= –0,76, p= 0,001), η οποία συνοδεύεται από μια στατιστική τάση για μείωση του σωματικού βάρους (r= –0,37, p= 0,069). Παρόμοια αποτελέσματα επιτεύχθηκαν μετά από 2 χρόνια. Η εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη συσχετίζεται με τη μείωση του συνολικού σωματικού λίπους. Κατά τη διάρκεια της παρέμβασης στον τρόπο ζωής, τα άτομα με υψηλή εγκεφαλική ευαισθησία στην ινσουλίνη εμφανίζουν μεγαλύτερη απώλεια ολικού και σπλαγχνικού λίπους, από εκείνα που παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη. Η παρέμβαση στον τρόπο ζωής έγινε με επαναλαμβανόμενες διατροφικές συμβουλές κατά τη διάρκεια της μελέτης, με την εποπτεία διαιτολόγου. Στον εγκέφαλο, η ινσουλίνη ρυθμίζει την ενεργειακή ομοιόσταση. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η κατάργηση των ινσουλινικών υποδοχέων οδήγησε στην παχυσαρκία. Παρόλο που στα περισσότερα ζώα, οι μελέτες αποδεικνύουν μια άμεση σχέση μεταξύ ινσουλίνης και ελέγχου του σωματικού βάρους, η οποία επικεντρώνεται στους υποθαλαμικούς υποδοχείς της ινσουλίνης, υπάρχουν στοιχεία ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα διαμορφώνεται από την ινσουλίνη. Στους ανθρώπους, η ρινική χορήγηση ινσουλίνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διεγείρει τον εγκέφαλο. Σε μελέτη, με δύο φορές την ημέρα ρινική χρήση ινσουλίνης, το σωματικό βάρος και ολικό λίπος μειώθηκε μετά από 8 εβδομάδες παρακολούθησης. Ωστόσο, είναι ασαφές μέχρι στιγμής, αν η αντίσταση στην ινσουλίνη του εγκεφαλικού φλοιού στον άνθρωπο είναι η αιτία ή η συνέπεια της παχυσαρκίας. Αυτή η μελέτη είναι η πρώτη που δείχνει την εγκεφαλική ανταπόκριση στην ινσουλίνη και την αύξηση του σωματικού λίπους.

Διαβητολογικά Νέα Σε γενικές γραμμές, η μείωση του σωματικού λίπους και του σωματικού βάρους μπορεί να εξηγείται από τη μετατόπιση της ομοιόστασης της ενέργειας προς την κατεύθυνση μιας σχετικά μειωμένης πρόσληψης ενέργειας, η οποία προκαλείται είτε από μείωση της πρόσληψης τροφής είτε από αύξηση της σωματικής δραστηριότητας ή και των δύο. Χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για να δειχθεί κατά πόσο η επίδραση της ινσουλίνης στη λειτουργία του εγκεφάλου αποβλέπει σε μείωση της πρόσληψης τροφής ή αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Η υψηλή ευαισθησία του εγκεφάλου στην ινσουλίνη, κατά την έναρξη της μελέτης, ήταν στους συμμετέχοντες που είχαν 3 ή περισσότερους στόχους κατά την παρέμβαση στον τρόπο ζωής. Ο ισχυρότερος και μοναδικός στόχος ήταν η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Οι συμμετέχοντες που είχαν πάνω από 3 ώρες την εβδομάδα σωματική δραστηριότητα είχαν υψηλότερη ευαισθησία στην ινσουλίνη σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που είχαν λιγότερη από 3 ώρες. Η υψηλή ευαισθησία του εγκεφάλου στην ινσουλίνη κατά την έναρξη συνδέεται με μικρότερη πρόσληψη λίπους, κυρίως κορεσμένων λιπαρών, κατά τη διάρκεια της παρέμβασης στον τρόπο ζωής. Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτές οι επιδράσεις δεν επαρκούν για να προ-

καλέσουν μείωση της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης. Το πιθανότερο είναι ότι και οι δύο παράμετροι, η μείωση της λήψης τροφής, ιδίως λιπαρών, και η αυξημένη σωματική δραστηριότητα, συνδέονται με υψηλή ευαισθησία του εγκεφάλου στην ινσουλίνη, μέσω της μείωσης του ολικού λίπους και του σωματικού βάρους. Ο κυριότερος περιορισμός της μελέτης είναι ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων που υποβλήθηκαν σε μέτρηση της εγκεφαλικής ευαισθησίας στην ινσουλίνη είναι μικρός. Επιπλέον, η μελέτη μας επιτρέπει να παρουσιάσουμε μόνο δεδομένα συσχέτισης.

Συμπερασματικά, τα στοιχεία μάς δείχνουν ότι η ευαισθησία στην ινσουλίνη στο επίπεδο του εγκεφάλου προάγει τη μείωση του σωματικού βάρους και του ολικού λίπους, κατά τη διάρκεια της παρέμβασης στον τρόπο ζωής. Σε γενικές γραμμές, η υψηλή ευαισθησία του εγκεφάλου στην ινσουλίνη, σχετίζεται με αυστηρότερη συμμόρφωση στη συνιστώμενη παρέμβαση στον τρόπο ζωής, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης σωματικής δραστηριότητας καθώς και της μείωσης του διατροφικού λίπους και των κορεσμένων λιπαρών οξέων. Diabetologia 2012; 55: 175-182

Η νικοτίνη μπορεί να αυξήσει τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη κατά 34% Για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν δεδομένα στη βιβλιογραφία που ενοχοποιούν τη νικοτίνη ως τον κύριο παράγοντα για σταθερά αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, και τη συνακόλουθη αύξηση του κινδύνου για σοβαρές επιπλοκές της υγείας, σε άτομα που έχουν σακχαρώδη διαβήτη και είναι καπνιστές. Ο Δρ. Xiao-Chuan Liu του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, ο οποίος παρουσίασε τα αποτελέσματα δήλωσε ότι, «Πρόκειται για μια σημαντική μελέτη και είναι η πρώτη φορά που επισημαίνεται η παρουσία ισχυρής συσχέτισης μεταξύ της νικοτίνης και των επιπλοκών του

σακχαρώδους διαβήτη. Το συμπέρασμα από τη μελέτη, με απλά λόγια, είναι ότι αν είστε καπνιστής και έχετε διαβήτη, θα πρέπει να ανησυχείτε και να καταβάλετε κάθε προσπάθεια για να σταματήσετε το κάπνισμα». Είναι γνωστό ότι το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών. Μελέτες έδειξαν ότι οι καπνιστές που έχουν σακχαρώδη διαβήτη έχουν υψηλότερα επίπεδα HbA1c από τους μη καπνιστές που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. Ωστόσο, κανείς δεν γνώριζε τον ακριβή μηχανισμό με τον οποίο ο καπνός του τσιγάρου προκαλεί αύξη-

ση της HbA1c. Ο Δρ. Liu και οι συνεργάτες του είχαν την υποψία ότι η πιθανή ουσία μπορεί να είναι η νικοτίνη και έθεσαν ως στόχο να ελέγξουν τις επιδράσεις της νικοτίνης στην HbA1c. Οι ερευνητές έδειξαν ότι συγκεντρώσεις νικοτίνης παρόμοιες με αυτές που βρέθηκαν στο αίμα καπνιστών, μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα της HbA1c. «Η νικοτίνη μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της HbA1c έως και κατά 34%», ανέφερε ο Δρ. Liu. Presented at the 241st National Meeting & Exposition of the American Chemical Society, 2010

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Η συχνή εμφάνιση υπογλυκαιμιών σχετίζεται με αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνου

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, οι οποίοι έχουν επανειλημμένα επεισόδια υπογλυκαιμίας εμφανίζονται να βρίσκονται σε αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Σύμφωνα με τη Δρ. Gimenez, από το Γενικό Νοσοκομείο της Βαρκελώνης στην Ισπανία, τα άτομα που είχαν συχνά χαμηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα είχαν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν υψηλά επίπεδα δεικτών καρδιαγγειακής νόσου, όπως είναι τα υψηλά επίπεδα λευκοκυττάρων και ινωδογόνου καθώς και αύξηση του πάχους του έσω-μέσου χιτώνα των καρωτίδων. Ο διαβήτης έχει από καιρό συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης και καρδιαγγειακών παθήσεων, ακόμη και απουσία των κλασικών παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου. Επιπλέον, τα αποτελέσματα πρόσφατων μεγάλων πολυκεντρικών μελετών έδειξαν ότι ακόμα και η αυστηρή γλυκαιμική

ρύθμιση μπορεί επίσης να σχετίζεται με αυξημένα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ωστόσο, ο ακριβής ρόλος των συχνών επεισοδίων υπογλυκαιμιών στην καρδιά και στην αγγειακή νόσο δεν είναι ακόμα σαφής. Έτσι, οι ερευνητές εξέτασαν 25 ασθενείς με διαβήτη τύπου 1, οι οποίοι είχαν πάνω από τέσσερα ήπια έως μέτρια επεισόδια υπογλυκαιμίας την εβδομάδα και τουλάχιστον δύο σοβαρά επεισόδια κατά το προηγούμενο έτος. Οι ασθενείς αυτοί δεν είχαν διαβητικές επιπλοκές ή δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Τα άτομα αυτά συγκρίθηκαν με 20 ασθενείς που δεν είχαν συχνά υπογλυκαιμικά επεισόδια (λιγότερα από δύο ανά εβδομάδα και καμία σοβαρή υπογλυκαιμία το τελευταίο έτος) και ήταν ελεύθερα από διαβητικές επιπλοκές ή δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος. H Δρ. Gimenez και οι συνεργάτες της αξιολόγησαν δείκτες φλεγμο-

νής και δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου των αγγείων –συμπεριλαμβανομένων των λευκοκυττάρων, του παράγοντα von Willebrand, του ινωδογόνου και του μορίου προσκόλλησης ICAM-1– καθώς και την εξαρτώμενη από το ενδοθήλιο μεταβολή της ροής του αίματος στη βραχιόνιο αρτηρία και το πάχος του έσω-μέσου χιτώνα τόσο των καρωτίδων, όσο και των μηριαίων αρτηριών. Διαπίστωσαν ότι τα άτομα που παρουσίαζαν συχνά υπογλυκαιμικά επεισόδια είχαν, σε γενικές γραμμές, χειρότερο προφίλ αθηροσκλήρωσης. Για παράδειγμα, το ποσοστό της εξαρτώμενης από το ενδοθήλιο μεταβολής της ροής του αίματος στη βραχιόνιο αρτηρία ήταν χαμηλότερο σε αυτή την ομάδα των ασθενών από ό,τι στην ομάδα ελέγχου (6,52% έναντι 8,62%, P <0,05). Επίσης, τα άτομα αυτά είχαν σημαντικά υψηλότερη τιμή στο πάχος του έσω-μέσου χιτώνα τόσο των καρωτίδων, όσο και των μηριαίων αρτηριών σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου (0,53 έναντι 0,47 χιλιοστών, P <0,05 για την καρωτίδα αρτηρία, 0,51 έναντι 0,39 χιλιοστών, P <0,05 για τη μηριαία αρτηρία). Οι δείκτες φλεγμονής και δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου -λευκοκύτταρα, παράγοντας Von Willebrand, ινωδογόνο και ICAM-1- ήταν επίσης υψηλότεροι στους ασθενείς με τα συχνά επεισόδια υπογλυκαιμίας (P <0,05 για όλες τις παραμέτρους). Ο έλεγχος για την παρουσία αθηρωματικών πλακών ήταν θετικός στα 10 από τα 25 άτομα που παρουσίαζαν συχνά υπογλυκαιμικά επεισόδια και αρνητικός στην ομάδα ελέγχου. Οι συγγραφείς κατέληξαν ότι ο ακριβής μηχανισμός που διέπει τη σχέση μεταξύ διαβήτη και καρδιαγγειακής νόσου εξακολουθεί να είναι ασαφής και χρειάζεται περαιτέρω έρευνα προκειμένου να διευκρινιστεί. Giménez M, et al. Repeated episodes of hypoglycaemia aggravate preclinical atherosclerosis in a group of young adult subjects with type 1 diabetes. EASD 2010; Abstract 14.

Διαβητολογικά Νέα Η αντικατάσταση των υδατανθράκων με ξηρούς καρπούς στη δίαιτα των διαβητικών Η ανάγκη να εντοπιστούν και να αναπτυχθούν πρόσθετα είδη διατροφής, καθώς επίσης και η ανάγκη για νέα προσέγγιση στον τρόπο ζωής, είναι πλέον επιτακτική στην αντιμετώπιση και πρόληψη του διαβήτη. Ένα μέρος αυτής της στρατηγικής μπορεί να είναι μια αύξηση των φυτικών πρωτεϊνών και φυτικών λιπών με τη μορφή των ξηρών καρπών. Η αντικατάσταση των υδατανθράκων με μονοακόρεστα (MUFA) και πολυακόρεστα (PUFA) λιπαρά οξέα, φαίνεται να βελτιώνει τη μεταβολική ρύθμιση στο διαβήτη, όσον αφορά στην επίτευξη μεταγευματικής ευγλυκαιμίας και αποκατάσταση της LDL και HDL-χοληστερόλης. Μια τέτοια μεταβολή εγκυμονεί τον κίνδυνο της αύξησης σωματικού βάρους, λόγω αυξημένης ενεργειακής πρόσληψης. Παρόλα αυτά, ούτε στην παρούσα μελέτη, ούτε σε προηγούμενες, η κατανάλωση ξηρών καρπών συσχετίστηκε με την αύξηση σωματικού βάρους. Για το λόγο αυτό σχεδιάστηκε μελέτη από το πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά, που σκοπό είχε να διερευνήσει την επίδραση της αντικατάστασης των υδατανθράκων με ξηρούς καρπούς, ως πηγή πρωτεΐνης και φυτικών λιπαρών στη γλυκαιμική ρύθμιση και στα λιπίδια του ορού των διαβητικών.

Μελετήθηκαν συνολικά 117 ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, για τρεις μήνες, οι οποίοι τυχαιοποιήθηκαν σε τρεις ομάδες. Στην ομάδα 1 αυτοί που κατανάλωναν πλήρη μερίδα ξηρών καρπών (75 γρ.), στην ομάδα 2 αυτοί που κατανάλωναν μισή μερίδα ξηρών καρπών και μισή μερίδα υδατανθράκων και στην ομάδα 3 αυτοί που κατανάλωναν πλήρη μερίδα υδατανθράκων. Κατά τη διάρκεια της μελέτης οι ασθενείς διατήρησαν την αντιδιαβητική τους αγωγή. Διαπιστώθηκε ότι, στην ομάδα 1 υπήρξε μείωση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά 0,21% (0,11-0,30%), στην ομάδα 2 μείωση κατά 0,07% (0,050,19%), ενώ στην ομάδα 3 μείωση κατά 0,05% (0,06-0,16%). Μείωση της LDLχοληστερόλης (0,03-0,41 mmol/L) και του κλάσματος ολικής χοληστερόλης/HDLχοληστερόλης (0,23-0,47) παρατηρήθηκε στην ομάδα 1 και μετρίως στην ομάδα 2, ενώ αμετάβλητη παρέμεινε στην ομάδα 3. Ταυτόχρονα, και οι τρεις ομάδες παρουσίασαν αύξηση της HDL-χοληστερόλης, ενώ καμία αλλαγή δεν παρατηρήθηκε στο σωματικό βάρος και στις μετρήσεις γλυκόζης αίματος. Οι ασθενείς καθ’ όλη τη διάρκεια της μελέτης συνέχιζαν την αντιδιαβητική και υπολιπιδαιμική τους αγωγή. Η δυσκολία σε αυτή τη μελέτη έγκειται στην ανακρίβεια των δεδομένων των

συμμετεχόντων και στην προσπάθεια να αποδειχθεί πρώτα η ανταπόκριση στη συγκεκριμένη αναλογία ξηρών καρπών, όταν ο πρωταρχικός στόχος, δηλαδή το κατά πόσο οι ξηροί καρποί βελτιώνουν τη γλυκαιμική ρύθμιση, δεν είχε αποδειχθεί. Αποτελεί την πρώτη μελέτη που αξιολόγησε την κατανάλωση ξηρών καρπών σε διαβητικούς τύπου 2 και την επίδραση αυτών στη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη και στα λιπίδια. Οι συγγραφείς καταλήγουν ότι, η κατανάλωση ανάλατων, ακατέργαστων ή ψημένων ξηρών καρπών ως πηγή μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων βελτιώνει τόσο τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη, όσο και τα λιπίδια του ορού χωρίς να επηρεάζεται το σωματικό βάρος. Diabetes Care 2011; 34(8): 1706-1711

Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας οδηγεί σε διαβήτη τύπου 2 Ο Δρ. John Thyfault, της Σχολής Διατροφής και Φυσιολογίας της Άσκησης του Πανεπιστημίου του Μισούρι, μελέτησε τη σχέση μεταξύ χαμηλών επιπέδων σωματικής δραστηριότητας και αυξημένων επιπέδων της μεταγευματικής γλυκόζης (PPG). Τα μεταγευματικά επίπεδα γλυκόζης πλάσματος, ως γνωστόν, αφορούν τις αιχμές της γλυκόζης του αίματος μετά από ένα γεύμα, έχουν συνδεθεί με μεγαλύτερη συχνότητα καρδιαγγειακών νοσημάτων και θανάτων και είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυ-

ξη σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Ο Δρ. Thyfault μελέτησε τα επίπεδα δραστηριότητας και παρακολούθησε τη διατροφή υγιών νεαρών ενηλίκων ατόμων που είχαν μέτρια φυσική δραστηριότητα και βρήκε ότι τα άτομα με μειωμένη σωματική δραστηριότητα για διάστημα τριών ημερών είχαν διπλάσια επίπεδα PPG μετά τα γεύματά τους σε σύγκριση με εκείνα που είχαν μέτρια σωματική δραστηριότητα. «Έχουμε πλέον ενδείξεις ότι η φυσική δραστηριότητα είναι ένα σημαντικό μέρος της διατήρησης φυσιολογικών

επιπέδων γλυκόζης», ανέφερε ο Δρ. Thyfault. «Ακόμα και για σύντομο χρονικό διάστημα η μείωση της καθημερινής δραστηριότητας και η παύση της τακτικής άσκησης συνοδεύονται από αλλαγές στο σώμα που σχετίζονται με το διαβήτη, οι οποίες προκαλούνται κυρίως από την αύξηση του σωματικού βάρους και την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. «Αυτή η μελέτη δείχνει ότι η σωματική δραστηριότητα επηρεάζει άμεσα ζητήματα υγείας τα οποία μπορούν να προληφθούν», κατέληξε ο Δρ. Thyfault. Medicine & Science & Exercise 2011; 23: 207

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα H μέτρια κατανάλωση κρασιού προκαλεί μείωση των επιπέδων γλυκόζης νηστείας στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Σε μια μικρή μελέτη που περιελάμβανε ασθενείς με διαβήτη και στους οποίους δόθηκε οδηγία να λάβουν ένα ποτήρι κρασί (δηλαδή 150 mL) με το γεύμα τους ημερησίως και για τρεις μήνες παρατηρήθηκε μια μικρή αλλά στατιστικά σημαντική μείωση (p= 0,015) της γλυκόζης νηστείας πλάσματος σε σχέση με εκείνους που έπιναν μη αλκοολούχo μπίρα όπως αναφέρει η Δρ. Shai του Πανεπιστημίου Ben Gurion στο Ισραήλ, και οι συνεργάτες της. Ωστόσο, η κατανάλωση αλκοόλ δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις στα μεταγευματικά επίπεδα της γλυκόζης πλάσματος. «Μετα-ανάλυση μελετών παρατήρησης έδειξε ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με χαμηλότερη θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο μεταξύ των ασθενών με διαβήτη τύπου 2» δήλωσε η Δρ. Shai, «και αυτή η ευεργετική επίδραση είναι μεγαλύτερη στα διαβητικά άτομα από ό,τι στα μη διαβητικά».

Στη μελέτη συμμετείχαν 109 διαβητικοί ασθενείς ηλικίας 41-74 ετών. Οι ασθενείς τυχαιοποιήθηκαν σε αναλογία 2:1 να λάβουν 150 mL κρασιού ή μη αλκοολούχο μπίρα από βύνη (0 g αλκοόλ, 30 θερμίδες) με το δείπνο για τρεις μήνες. Συνολικά 91 ασθενείς ολοκλήρωσαν τη μελέτη. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν διατροφικές συμβουλές, αλλά δεν μπόρεσαν να χάσουν βάρος. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στα άτομα που ήταν στην ομάδα του κρασιού, η μέση τιμή της γλυκόζης νηστείας μειώθηκε από 139,58 mg/dL σε 118,01 mg/ dL μετά από τρεις μήνες χωρίς να παρατηρηθεί αντίστοιχη αλλαγή στην ομάδα ελέγχου. Η κατανάλωση αλκοόλ δεν έχει καμία επίδραση, ωστόσο, στα μεταγευματικά επίπεδα γλυκόζης. Στην ομάδα κατανάλωσης κρασιού, τα άτομα με υψηλότερα επίπεδα HbA1c κατά την έναρξη της μελέτης παρουσίασαν μεγα-

λύτερη μείωση της γλυκόζης νηστείας πλάσματος. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι δεν παρατηρήθηκε καμία ανεπιθύμητη ενέργεια στην ομάδα κατανάλωσης κρασιού όσον αφορά τα επίπεδα χολερυθρίνης, αλκαλικής φωσφατάσης, αμινοτρανσφεράσης της αλανίνης (ALT) και της ασπαρτάμης (AST). Η Δρ. Shai, δήλωσε ότι η επίδραση της αιθυλικής αλκοόλης στα διαβητικά άτομα ενδέχεται να είναι παρόμοια με αυτή της μετφορμίνης, η οποία αναστέλλει την ηπατική παραγωγή γλυκόζης. Ωστόσο, απαιτούνται επιπλέον έρευνες προκειμένου να διαπιστωθεί ο ακριβής μηχανισμός με τον οποίο το κρασί εκδηλώνει τα ευεργετικά του αποτελέσματα στα διαβητικά άτομα. Shai I, et al. Effect of moderate alcohol intake on patients with type 2 diabetes; multi-center, randomised, diet-controlled intervention study. Abstract 0147, presented Sept. 20

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Η μετφορμίνη και η αλλαγή στον τρόπο ζωής προλαμβάνουν το μεταβολικό σύνδρομο

«Το μεταβολικό σύνδρομο είναι κατάσταση με υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη και καρδιαγγειακής νόσου», επισημαίνουν ο Δρ. Orchard και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο George Washington στο Maryland των ΗΠΑ. «Λίγα είναι γνωστά για τη συχνότητα και την πρόληψη του μεταβολικού συνδρόμου σε άτομα με διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη». Για το λόγο αυτό στο πλαίσιο του Προγράμματος Πρόληψης Διαβήτη πραγματοποιήθηκε έρευνα σε άτομα που είχαν διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης, όπως ορίζεται από τα κριτήρια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Εκτός από τις συστάσεις που αφορούσαν παρέμβαση στον τρόπο ζωής, τα άτομα της μελέτης τυχαιοποιήθηκαν σε δύο ομάδες, η μία ομάδα έλαβε θεραπεία

με μετφορμίνη (850 mg δύο φορές ημερησίως) και η άλλη ομάδα εικονικό φάρμακο. Οι συμμετέχοντες παρακολουθήθηκαν κατά μέσο όρο για 3,2 χρόνια. Η παρέμβαση στον τρόπο ζωής περιελάμβανε δίαιτα με στόχο την επίτευξη και τη διατήρηση απώλειας βάρους κατά 7% και 150 λεπτά άσκησης την εβδομάδα. Κατά την έναρξη της μελέτης, το 53% των συμμετεχόντων (1.711 άτομα) είχε μεταβολικό σύνδρομο. Στην ομάδα που δεν είχε μεταβολικό σύνδρομο στην έναρξη της μελέτης, τόσο η μετφορμίνη, όσο και η παρέμβαση στον τρόπο ζωής οδήγησαν σε μειωμένη εμφάνιση του συνδρόμου. Στην ομάδα που ήδη είχε μεταβολικό σύνδρομο στην έναρξη της μελέτης, τόσο η αλλαγή του τρόπου ζωής όσο και η μετφορ-

μίνη μείωσε την πιθανότητα εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο. Και στις δύο ομάδες, το όφελος της παρέμβασης στον τρόπο ζωής ήταν μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του φαρμάκου. Σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, η ομάδα της αλλαγής του τρόπου ζωής είχε 41% χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου και η ομάδα της μετφορμίνης 17% χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι «είτε η αλλαγή στον τρόπο ζωής είτε η θεραπεία με μετφορμίνη μείωσε την εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου με σημαντική υπεροχή της παρέμβασης στον τρόπο ζωής». Ann Intern Med 2005; 142: 611-619

Διαβητολογικά Νέα Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη παγκοσμίως ανέρχονται περίπου σε 366 εκατομμύρια Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως, γιατί είναι χρόνια εξελισσόμενη νόσος με επιπλοκές, που τείνει να λάβει επιδημική μορφή. Σταθερή αύξηση των επιπέδων της γλυκόζης πλάσματος συμβαίνει ανεξάρτητα από την ποιότητα ρύθμισης ή το είδος της θεραπείας. Η λειτουργικότητα των β-κυττάρων μειώνεται γραμμικά με το χρόνο, με αποτέλεσμα έπειτα από 10 χρόνια περισσότεροι από το 50% των διαβητικών να χρειάζονται αγωγή με ινσουλίνη για τη διατήρηση ικανοποιητικής γλυκαιμικής ρύθμισης. Η βαριατρική χειρουργική, βρίσκει σήμερα εφαρμογή και στη θεραπευτική αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2, σε άτομα με νοσηρή παχυσαρκία, μέσω του αρνητικού ενεργειακού ισοζυγίου που προκαλεί στο μεταβολισμό. Η μείωση των λιποπρωτεϊνών και τριγλυκεριδίων φαίνεται να έχει ευεργετική επίδραση στα β-κύτταρα, που απελευθερώνονται από τη χρόνια ανασταλτική δράση που προκαλεί η υπερβολική έκθεση στα λιπαρά οξέα. Σχεδιάστηκε μελέτη, από το Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, που σκοπό είχε να εξετάσει, αν το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο και η μείωση των λιπαρών οξέων, υποστρέφει το διαβήτη τύπου 2, με ομαλοποίηση της λειτουργίας των β-κυττάρων αλλά και με αύξηση της ευαισθησίας των ιστών στην ινσουλίνη. Εξετάστηκε η αποκατάσταση της πρώτης φάσης, αλλά και του συνόλου της έκκρισης ινσουλίνης, καθώς επίσης και η ευαισθησία των ιστών σε αυτή, τόσο στην περιφέρεια όσο και στο ήπαρ. Μελετήθηκαν συνολικά 11 ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (49,5 ± 2,5 χρονών, BMI 33,6 ± 1,2 kg/m2, εννέα άνδρες και δύο γυναίκες) καθώς επίσης και 8 μη διαβητικά άτομα ίδιας ηλικίας και σωματότυπου. Μελετήθηκαν πριν και μετά από 1, 4 και 8 εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων ακολουθούσαν δίαιτα 600 kcal/ημερησίως. Μετρήθηκε στα διαστήματα αυτά η ηπατική παραγωγή γλυκόζης, η ηπατική και η περιφερική ευαισθησία στην ινσουλίνη και η λει-

τουργική ικανότητα των β-κυττάρων. Η περιεκτικότητα σε λίπος, του ήπατος και του παγκρέατος, μετρήθηκε με τη χρησιμοποίηση μαγνητικής τομογραφίας. Μετά από 1 εβδομάδα περιορισμένης ενεργειακής πρόσληψης, η γλυκόζη νηστείας ελαττώθηκε (από 165,6 ± 0,4 - 106,2 ± 0,4 mg/dL), η ηπατική παραγωγή γλυκόζης βελτιώθηκε και η περιεκτικότητα των ενδοηπατικών και παγκρεατικών λιπιδίων περιορίστηκε. Η πρώτη φάση έκκρισης της ινσουλίνης αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης και η ευαισθησία στην ινσουλίνη ομαλοποιήθηκε στις 8 εβδομάδες. Η μελέτη αυτή αποδεικνύει ότι, τόσο η ανεπάρκεια των β-κυττάρων, όσο και η αντίσταση στην ινσουλίνη, μπορούν να αντιστραφούν μόνο με την επίδραση του αρνητικού ενεργειακού ισοζυγίου. Στις πρώτες 7 ημέρες από την έναρξη της μειωμένης ενεργειακής πρόσληψης, η γλυκόζη νηστείας στο αίμα καθώς επίσης και η ηπατική ευαισθησία στην ινσουλίνη μειώθηκε στο φυσιολογικό, ενώ και το ποσοστό λιπιδίων ενδοηπατικά μειώθηκε κατά 30%. Επιπλέον, αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των β-κυττάρων και μειώθηκε το λίπος του παγκρεατικού ιστού. Βεβαίως, προϋπόθεση της μελέτης αποτελεί το γεγονός ότι, την παθογένεια της διαταραχής αποτελεί η υπερβολική συσσώρευση λιπιδίων στο ήπαρ και στο πάγκρεας. Η απουσία ταχείας έκκρισης ινσουλίνης, ως απάντηση στην αύξηση γλυκόζης ορού και η υπολειτουργία των β-κυττάρων καθορίζει την εξέλιξη του διαβήτη τύπου 2. Η θεραπεία με σουλφονυλουρία προάγει μικρή αύξηση της πρώτης φάσης έκκρισης της ινσουλίνης. Κατά συνέπεια, η ταχύτητα και η έκταση της αποκατάστασης της λειτουργίας των β-κυττάρων, ως απάντηση στον περιορισμό της ενεργειακής πρόσληψης στην παρούσα μελέτη, είναι εντυπωσιακή. Παρατεταμένη αύξηση των λιπαρών οξέων του πλάσματος, μειώνει την έκκριση ινσουλίνης, για την οποία έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του παγκρεατικού λίπους και του διαβήτη τύπου 2. Η χρόνια έκθεση των β-κυττάρων σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, αναστέλλει την πρώ-

τη φάση έκκρισης της ινσουλίνης, ενώ η απομάκρυνσή τους επιτρέπει την ανάκτηση της απάντησης αυτής. Οι περιορισμοί της μελέτης αυτής αφορούν, πρώτον, στο μικρό αριθμό ασθενών που δεν μπορεί να επιτρέψει την εφαρμογή της μεθόδου έρευνας στην πράξη. Δεύτερον, η μεθοδολογία περιελάμβανε μετρήσεις παγκρεατικού λίπους, αποκλείοντας την αξιολόγηση σε λίπος των νησιδίων. Τρίτον, οι συμμετέχοντες επιλέχθηκαν να έχουν σχετικά μικρή διάρκεια διαβήτη τύπου 2 (έως 4 έτη) και χρειάζονται περαιτέρω μελέτες για να καθοριστεί η έκταση της αντιστρεψιμότητας σε μεγαλύτερη διάρκεια διαβήτη. Επιπλέον, περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για τον προσδιορισμό μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων σε σχέση με τη γλυκαιμική ρύθμιση μετά από 12 εβδομάδες από την επιστροφή σε μια κανονική διατροφή. Αυτή η μελέτη αποδεικνύει, για πρώτη φορά, τη διάρκεια της αποκατάστασης της λειτουργίας των β-κυττάρων και της ηπατικής παραγωγής γλυκόζης, μετά από τον περιορισμό της διαιτητικής ενεργειακής πρόσληψης, σε άτομα με διαβήτη τύπου 2. Η επίτευξη προήλθε από το συνδυασμό μείωσης της συγκέντρωσης τριγλυκεριδίων του παγκρέατος και του ήπατος. Η μελέτη αυτή τροποποιεί τις πληροφορίες που πρέπει να δοθούν σε νεοδιαγνωσθέντες διαβητικούς, οι οποίοι θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η κατάστασή τους είναι μια δυνητικά αναστρέψιμη κατάσταση και όχι αναπόφευκτα προοδευτική. Diabetologia 2011; 54: 2506-2514

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Μετφορμίνη και άσκηση στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Τα περισσότερα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 είναι παχύσαρκα και δεν ασκούνται. Η σωματική άσκηση αποτελεί βασικό συστατικό στο πρόγραμμα αντιμετώπισης του διαβήτη, καθώς τα ευεργετικά οφέλη είναι σημαντικά, τόσο στο μεταβολισμό των υδατανθράκων, όσο και στην ευαισθησία στην ινσουλίνη. Επιπλέον, η συστηματική σωματική άσκηση έχει δείξει ότι βοηθά στην απώλεια και διατήρηση του σωματικού βάρους, που παράλληλα με την καθιστική ζωή αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Όταν η δίαιτα και η σωματική άσκηση δεν αποδίδουν τότε απαιτείται για την αντιμετώπιση του διαβήτη η προσθήκη φαρμακευτικής αγωγής. Σήμερα, συστήνεται ταυτόχρονα με την παρέμβαση στον τρόπο ζωής και έναρξη φαρμακευτικής αγωγής με μετφορμίνη, εφόσον δεν υπάρχει αντένδειξη για τη χορήγησή της. Παρά τη συντριπτική πλειοψηφία των μελετών που αναφέρονται στην ευεργετική επίδραση της μετφορμίνης ή της σωματικής άσκησης ξεχωριστά, λίγες μελέτες είναι αυτές που αναφέρονται στο πώς επηρεάζει η μία την άλλη ή πώς ο συνδυασμός τους οδηγεί σε πρόσθετα οφέλη. Στο Πανεπιστήμιο του Καναδά, σχεδιάστηκε μελέτη που σκοπό είχε να εξετάσει την επίδραση της μετφορμίνης στην άσκηση, την επίδραση της άσκησης στη συγκέντρωση μετφορμίνης στο αίμα και την αλληλεπίδραση μεταξύ μετφορμίνης

και άσκησης μεταγευματικά. Στη μελέτη πήραν μέρος 10 ασθενείς (8 άντρες και 2 γυναίκες) με διαβήτη τύπου 2, ηλικίας 30 έως 65 ετών, οι οποίοι δεν έπαιρναν καμία αντιδιαβητική αγωγή και είχαν HbA1c <8%. Οι συμμετέχοντες μελετήθηκαν σε 4 καταστάσεις: α) λαμβάνοντας μετφορμίνη χωρίς συνδυασμό σωματικής άσκησης, β) λαμβάνοντας μετφορμίνη σε συνδυασμό με σωματική άσκηση, γ) λαμβάνοντας εικονικό φάρμακο χωρίς συνδυασμό σωματικής άσκησης και δ) λαμβάνοντας εικονικό φάρμακο σε συνδυασμό με σωματική άσκηση. Η μετφορμίνη ή το εικονικό φάρμακο χορηγήθηκαν για 28 ημέρες και έπειτα εναλλάχθηκαν για άλλες 28 ημέρες. Διαπιστώθηκε ότι η μετφορμίνη αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και το γαλακτικό οξύ κατά τη διάρκεια της άσκησης, αλλά μειώνει την ανταλλαγή αερίων, χωρίς να επηρεάζει τη συνολική κατανάλωση ενέργειας. Η συγκέντρωση μετφορμίνης στον ορό του αίματος ήταν αυξημένη κατά τη διάρκεια των μετρήσεων στις ημέρες της άσκησης, σε σχέση με τις ημέρες χωρίς συνδυασμό άσκησης. Οι μεταγευματικές τιμές γλυκόζης μειώθηκαν εμφανώς με την προσθήκη μετφορμίνης, σε αντίθεση με την προσθήκη της άσκησης. Τα επίπεδα γλυκαγόνης ήταν υψηλότερα κατά το συνδυασμό άσκησης και μετφορμίνης. Η μεγίστη συγκέντρωση μετφορμίνης στο αίμα παρατηρείται φυσιολογικά μεταξύ 120-240 λεπτά μετά τη χορήγησή της. Στη μελέτη παρατηρήθηκε μεγαλύτερη συγκέντρωση 25 λεπτά πριν από την άσκηση και 20 λεπτά μετά σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν υποβλήθηκαν σε άσκηση. Οι λόγοι είναι άγνωστοι. Πιθανολογείται ότι οφείλεται στο στρες που προηγείται της άσκησης, το οποίο ως γνωστόν αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση, αλλά ευθύνεται και για την ανακατανομή της ροής του αίματος στους ιστούς. Ως εκ τούτου, η μεταβολή της ροής του αίματος μπορεί να προκαλέσει παροδική μείωση στην κατανομή των φαρμάκων σε ορισμένους ιστούς. Αυτό μπορεί να συνέβαλε στη μείωση των υπογλυκαιμιών μετά την άσκηση, καθώς η συγκέ-

ντρωση της μετφορμίνης στο αίμα ήταν αυξημένη. Συμπερασματικά, με τη μελέτη αυτή διαπιστώνονται αύξηση καρδιακού ρυθμού κατά τη διάρκεια της άσκησης με μετφορμίνη, αυξημένη συγκέντρωση μετφορμίνης στο αίμα με την άσκηση και ότι οι συνέπειες στις μεταγευματικές τιμές γλυκόζης με τη χρήση μετφορμίνης και άσκησης δεν είναι αθροιστικές. Ο περιορισμός της παρούσας μελέτης είναι ότι τα τρία δείγματα αίματος λαμβάνονται αμέσως μετά από κάθε αερόβια άσκηση και δεν ελήφθησαν κατά τις αντίστοιχες περιόδους χωρίς άσκηση. Αν και προηγούμενες μελέτες είχαν παραθέσει το γεγονός ότι η μετφορμίνη μαζί με την άσκηση δεν παρέχουν πρόσθετο όφελος όσον αφορά στην αντίσταση στην ινσουλίνη ή στον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2, από την παρούσα μελέτη φαίνεται ότι, σε ορισμένες συνθήκες, ο συνδυασμός μπορεί στην πραγματικότητα να είναι και λιγότερο αποτελεσματικός στη μείωση της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας από ό,τι μόνο με μετφορμίνη. Η έλλειψη βελτίωσης των επιπέδων γλυκόζης μεταγευματικά τις ημέρες χωρίς άσκηση, δεν πρέπει να αποθαρρύνει τη χρήση της ως μορφή θεραπείας. Κάθε άλλο, αυτή η μελέτη τονίζει ότι μπορεί να είναι σκόπιμο να εξεταστεί περαιτέρω η σωστή χρονική στιγμή άσκησης και γεύματος για να επιτευχθεί το βέλτιστο γλυκαιμικό όφελος. Η παρούσα μελέτη είναι μοναδική, διότι επικεντρώνεται στη συνεχή άσκηση διαφορετικής έντασης που σχετίζεται με τις δραστηριότητες των συμμετεχόντων, καθώς επίσης και στην αλληλεπίδραση μεταξύ άσκησης και μετφορμίνης στις μεταγευματικές τιμές σακχάρου. Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων ήταν μικρός, αποκαλύπτει τρόπους με τους οποίους η μετφορμίνη και η άσκηση αλληλεπιδρούν. Φαίνεται ότι η συνεργική δράση σωματικής άσκησης και μετφορμίνης επιτυγχάνουν οφέλη στη θεραπεία του διαβήτη, ενώ πρόσθετες έρευνες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ταυτόχρονης χρήσης αυτών. Diabetes Care 2011; 34: 1469-1474

Διαβητολογικά Νέα Διαβητολογικά Κέντρα - Ιατρεία ΑΤΤΙΚΗ • Διαβητολογικό Κέντρο, Α΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝΑ «Λαϊκό» Αγ. Θωμά 17, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7456000, 210 7771101, Fax: 210 7791839 E-mail: panoraiap@med.uoa.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Ιπποκράτειο» Βασ. Σοφίας 114, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7769000, 210 7483770, Fax: 210 7473787 E-mail: ippokratio@aias.net • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Αγ. Σοφία» Μ. Ασίας και Θηβών, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7467000, 210 7467009, Fax: 210 7796312 Website: http://www.paidon-agiasofia.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΝΓΝΑ «Πολυκλινική» Πειραιώς 3, 105 52 Αθήνα Τηλ.: 210 5276000, 210 5276222, Fax: 210 5240130 E-mail: protokollo@polykliniki.gr Website: http://www.polykliniki.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝ «Αττικόν» Ρίμινι 1, 124 62 Χαϊδάρι Τηλ.: 210 5831265, 210 5831255, Fax: 210 5326454 E-mail: gdimitr@med.uoa.gr Website: http://www.attikonhospital.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Π. & Α. Κυριακού» Μεσογείων 24, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7726856, 1535, Fax: 210 7480933 E-mail: tmplhr@aglaiakyriakou.gr Website: http://www.aglaiakyriakou.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Αλεξάνδρα» Λαμψάκου 6, 115 28 Αθήνα Τηλ.: 210 7770431, 210 3381180 • Διαβητολογικό Κέντρο, ΓΝΑ «Γιώργος Γεννηματάς» Λεωφ. Μεσογείων 154, 115 27 Χολαργός Τηλ.: 210 7703694, 210 7768646 • Διαβητολογικό Κέντρο, ΝΓΝΑ ΝΙΜΤΣ Μονής Πετράκη 12, 115 21 Αθήνα

Τηλ.: 210 7288001, 210 7288367, Fax: 210 7237578 • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Κοργιαλένειο Μπενάκειο ΕΕΣ» Ερυθρού & Αθανασάκη 1, 115 26 Αθήνα Τηλ.: 210 6414000, 210 6414620, Fax: 210 6414800 E-mail: info@korgialenio-benakio.gr Website: http://www.korgialenio-benakio.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΠ «Τζάνειο» Τζαννή και Αφεντούλη 1, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 4592000, 210 4592174, Fax: 210 4528185 E-mail: tzaniodiabetes@yahoo.com, hospital@tzaneio.gr Website: http://www.tzaneio.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, Ενδοκρινολογικό Τμήμα, ΠΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός» Υψηλάντου 45-47, 106 76 Αθήνα Τηλ.: 213 2041825, 213 2041826, Fax: 210 7249476 E-mail: endoevangel@otenet.gr Website: http://www.evaggelismos-hosp.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, Γ΄ Παθολογικό Τμήμα, ΠΓΝ Νίκαιας-Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων» Δ. Μαντούβαλου 3, 184 54 Νίκαια Τηλ.: 213 2077000, 213 2077660, 213 2077676 E-mail: s.pappas@nikaia-hosp.gr, info@nikaia-hosp.gr Website: http://www.nikaia-hosp.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, Ενδοκρινολογικό Τμήμα, ΠΓΝ Νίκαιας-Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων» Δ. Μαντούβαλου 3, 184 54 Νίκαια Τηλ.: 213 2077000, 213 2077660, 213 2077502 E-mail: s.pappas@nikaia-hosp.gr, info@nikaia-hosp.gr Website: http://www.nikaia-hosp.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Π. & Α. Κυριακού» Θηβών και Λεβαδείας 3, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 213 2009000, 1535, Fax: 210 7790990 E-mail: tmplhr@aglaiakyriakou.gr Website: http://www.aglaiakyriakou.gr

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα

• Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΑΝΠ «Μεταξά» Μπόταση 51, 185 37 Πειραιάς Τηλ.: 210 4284444-54, 210 4285000-11, Fax: 210 4599774 Website: http://www.metaxa-hospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ «Ασκληπιείο» Βούλας Βασ. Παύλου 1, 166 73 Βούλα Τηλ.: 213 2163000, Fax: 210 8958840 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΑ «Σισμανόγλειο» Σισμανογλείου 1, 151 26 Μαρούσι Τηλ.: 210 8039001, 213 2058001, Fax: 210 8033800 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Ενδοκρινολογικό Τμήμα Μαιευτικό Γυναικολογικό Κέντρο Αθηνών «Έλενα Ε. Βενιζέλου» Πλ. Ε. Βενιζέλου 2, 115 21 Αθήνα Τηλ.: 210 6432220-3, 210 6402000, Fax: 210 6411156 E-mail: hel-soc-oudro@ath.forthenet.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία» Μεσογείων 152, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7763100 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΑ «Ελπίς» Δημητσάνας 7, 115 22 Αθήνα Τηλ.: 210 6434001, 210 6434001, Fax: 210 6445646 • Διαβητολογικό Ιατρείο, 1ο Νοσοκομείο ΙΚΑ Μελισσίων Τέρμα Ζαΐμη, 151 27 Μελίσσια Τηλ.: 210 8106439, 210 8106262 • Διαβητολογικό Ιατρείο & Ιατρείο Παχυσαρκίας, Κωσταντοπούλειο ΠΓΝΑ «Αγία Όλγα» Αγ. Όλγας 3-5, 142 31 Ν. Ιωνία Τηλ.: 210 2776612, 210 2796896, Fax: 210 2773845 E-mail: ketion@otenet • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ελευσίνας «Θριάσιο» Λεωφ. Γ. Γεννηματά, 192 00 Μαγούλα, Αττική Τηλ.: 210 5534774, 210 5534200, Fax: 210 5534497 • Διαβητολογικό Ιατρείο, 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας Π. Κανελλόπουλου 3, 115 25 Αθήνα Τηλ.: 210 7464093, 210 7464090, Fax: 210 7715690 E-mail: pakokkoris@hotmail.com • Διαβητολογικό Ιατρείο, Παθολογικό Νοσοκομείο Σπηλιοπούλειο «Η Αγία Ελένη» Δημ. Σούτσου 21, 115 21 Αθήνα Τηλ.: 213 2023400, Fax: 210 6447064 E-mail: info@spiliopoulio.gr Website: http://www.spiliopoulio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Παίδων «Αγία Σοφία» Μ. Ασίας και Θηβών, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 213 2013000, 213 2013130 Website: http://www.paidon-agiasofia.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΙΚΑ Αθηνών (Κεντρικά) Πλ. Θεάτρου 18, 105 52 Αθήνα Τηλ.: 210 32226011, 210 3226187 • Διαβητολογικό Ιατρείο, «Πολυκλινική» Ολυμπιακού Χωριού Γ. Δαμάσκου 1, 136 77 Αχαρνές, Αττική Τηλ.: 210 2420000 • Διαβητολογικό Ιατρείο & Ιατρείο Διαβητικού Ποδιού «Δημήτρης Βογιατζόγλου», Γ.Ν.Μ. «Α. Φλέμιγκ» 25ης Μαρτίου 14, 151 27 Μελίσσια Τηλ.: 210 8030303, 210 8038371

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΘ «Παπαγεωργίου» Περιφερειακή οδός Ν. Ευκαρπίας, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 694226, 2310 693229, Fax: 2310 693163 • Διαβητολογικό Κέντρο, Νομαρχιακό Α΄ ΓΝΘ «Άγιος Παύλος» Εθνικής Αντίστασης 161, 551 34 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 304400, 2310 493532, Fax: 2310 451727

• Διαβητολογικό Κέντρο, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 312000, Fax: 2310 992834 • Διαβητολογικό Κέντρο, Α΄ Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ «ΑΧΕΠΑ» Στ. Κυριακίδη 1, 546 36 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 993369, 2310 303313, Fax: 2310 994608 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Α΄ Παιδιατρική Κλινική, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 311200, 2310 892464-5, 2313 312409 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Α΄ Παθολογική Κλινική, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 312000, Fax: 2310 819758 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΘ «Παπαγεωργίου» Περιφερειακή οδός Ν. Ευκαρπίας, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 323180, 2313 323000 E-mail: nikossailer@gmail.com • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΘ «Άγιος Δημήτριος» Ε. Ζωγράφου 2, 546 34 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 322100, 2310 969100, Fax: 2310 206015 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου» Εξοχή, 570 10 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 307000 (Εσωτ. 3), 2313 307528 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χαλκιδικής 631 00 Πολύγυρος, Χαλκιδική Τηλ.: 23710 20248, 23710 22130, Fax: 23710 23781 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Β΄ ΓΝ ΙΚΑ «Παναγία» Ν. Πλαστήρα 22, 551 32 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 438322, Fax: 2310 438322 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΘ «Γ. Γεννηματάς» Εθνικής Αμύνης 41, 546 35 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2313 308100, 2310 963100, Fax: 2310 210401 E-mail: hospgeni@otenet.gr

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Θήβας Θέση Κουμέρκη, 322 00 Θήβα, Βοιωτία Τηλ.: 22620 24444, Fax: 22620 25406 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Λαμίας Παπασιοπούλου Τέρμα, 351 00 Λαμία, Φθιώτιδα Τηλ.: 22310 63074-82, Fax: 22310 63695 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Άμφισσας Οικισμός Δροσοχωρίου, 331 00 Άμφισσα Τηλ.: 22650 28400, 22653 50100 • Διαβητολογικό Ιατρείο, «Διόκλειο» ΓΝ-ΚΥ Καρύστου Πολυχρόνη Κότσικα 56, 340 01 Κάρυστος, Εύβοια Τηλ.: 22243 50100, 22243 50106, Fax: 22240 22207 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χαλκίδας Γαζέπη 48, 341 00 Χαλκίδα, Εύβοια Τηλ.: 22210 21901-10, 22210 35459, Fax: 22210 85131

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ • Διαβητολογικό Κέντρο, Παθολογική Πανεπιστημιακή Κλινική, ΠΓΝ Πάτρας Ρίο, 265 00 Πάτρα Τηλ.: 2610 999691, 2610 999670, Fax: 2610 993982 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Τρίπολης «Ευαγγελίστρια» Τέρμα Ερυθρού Σταυρού, 221 00 Τρίπολη Τηλ.: 2710 371700, 2710 371809, Fax: 2710 238175 Website: http://www.panarkadiko.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κορίνθου Λεωφ. Αθηνών 53, 201 00 Κόρινθος Τηλ.: 27413 61400, 27410 20188, Fax: 27410 20529

Διαβητολογικά Νέα • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Άργους Κορίνθου 191, 212 00 Άργος Τηλ.: 27510 64290, 27510 64113, Fax: 27510 24644 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Κρεστένων Ηλείας 27055 Κρέστενα Ηλείας Τηλ.: 2625 360 215, Fax: 26250 23400 E-mail: mgioka@yahoo.gr

ΗΠΕΙΡΟΣ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ιωαννίνων «Γ. Χατζηκώστα» Λεωφ. Μακρυγιάννη, 450 01 Ιωάννινα Τηλ.: 26510 80111, 26510 80444, Fax: 26510 31414 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΕΠΑΓΝ Ιωαννίνων Λεωφ. Σταύρου Νιάρχου, 455 00 Ιωάννινα Τηλ.: 26510 99111, 26510 99227, Fax: 26510 46617 E-mail: atsatsou@cc.uoi.gr, gep@uhi.gr Website: http://www.uhi.gr

ΘΕΣΣΑΛΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Λάρισας Μεζούρλο, 411 10 Λάρισα Τηλ.: 2410 617000, 1135, Fax: 2410 681567 E-mail: ppgnl@otenet.gr Website: http://www.uhl.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Λάρισας «Κουτλιμπάνειο» Τσακάλωφ 1, 412 21 Λάρισα Τηλ.: 2410 560384, 1535, Fax: 2410 611004 E-mail: kleisiarisvasilis@yahoo.gr Website: http://www.larissahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Βόλου «Αχιλλοπούλειο» Πολυμέρη 134, 382 22 Βόλος, Μαγνησία Τηλ.: 24210 94200, 24210 39533, Fax: 24210 36870 E-mail: info@volos-hospital.gr Website: http://www.volos-hospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Τρικάλων Καρδίτσης 56, 421 00 Τρίκαλα Τηλ.: 24310 45100, 1535, Fax: 24310 37392, E-mail: gnntrika@otenet.gr Website: http://civil.dypethessaly.gr/trk/default.aspx

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Γουμένισσας Μαυροπούλου 9, 613 00 Γουμένισσα, Κιλκίς Τηλ.: 23430 41411, 23430 20531, Fax: 23430 20531 E-mail: satsoglou@yahoo.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κιλκίς Νοσοκομείου 1, 611 00 Κιλκίς Τηλ.: 23413 51400, Fax: 23410 38627 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κατερίνης 7ης Μεραρχίας 26, 601 00 Κατερίνη Τηλ.: 23510 75424, 23510 75047, Fax: 23510 57250 E-mail: hoskat@gnkaterini.gr Website: http://www.gnkaterini.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝΝ Δράμας Τέρμα Ιπποκράτους, 661 00 Δράμα Τηλ.: 25210 23351-55, 25210 22222, Fax: 25210 21883 E-mail: info@dramahospital.gr Website: http://www.dramahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Καβάλας Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού 63, 650 01 Καβάλα Τηλ.: 2513 501100, Fax: 2510 830747 Website: http://www.kavalahospital.gr

• Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Σερρών 3ο χλμ. Εθνικής Οδού Σερρών-Δράμας, 621 00 Σέρρες Τηλ.: 23210 94500, 23210 94567, Fax: 23210 94713 E-mail: gnserres@hospser.gr Website: http://www.hospser.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Βέροιας Ασωμάτων Βέροιας, 591 00 Βέροια Τηλ.: 23310 59100, 23310 51400, Fax: 23310 29920 Website: http://www.verhospi.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Νάουσας Αδελφών Λαναρά & Φωκίωνος Πεχλιβάνου 3, 592 00 Νάουσα Τηλ.: 23320 22200, 23320 59203, Fax: 23320 23422 E-mail: gnnnaoussa@nao.forthnet.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κοζάνης «Μαμάτσειο» Μαμάτσειου 1, 501 00 Κοζάνη Τηλ.: 24610 67600, 24610 67647, Fax: 24610 67618 E-mail: noskoz@mamatsio.gr Website: http://www.mamatsio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Γιαννιτσών Τέρμα Λ. Κατσώνη, 581 00 Γιαννιτσά Τηλ.: 23820 56200, 23820 56534, Fax: 23820 26553 Website: http://www.gng.gr

ΘΡΑΚΗ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Αλεξανδρούπολης 6ο χλμ. Αλεξανδρούπολης-Μάκρης, Δραγάνα, 681 00 Αλεξανδρούπολη Τηλ.: 25510 25272, 25510 75520, Fax: 25510 76420 Website: http://www.pgna.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κομοτηνής «Σισμανόγλειο» Σισμάνογλου 45, 691 00 Κομοτηνή Τηλ.: 25313 51100, Fax: 25310 30009 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Ξάνθης Νεάπολη, 671 00 Ξάνθη Τηλ.: 25410 47100, 25410 47400, Fax: 25410 72139 E-mail: contact_us@hosp-xanthi.gr Website: http://www.hosp-xanthi.gr

ΚΡΗΤΗ - ΝΗΣΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ηρακλείου «Βενιζέλειο Πανάνειο» Λ. Κνωσσού 363, 714 09 Ηράκλειο, Κρήτη Τηλ.: 2810 368000, 2810 368190, Fax: 2810 368175 Website: http://www.pepagnh.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χανίων «Άγιος Γεώργιος» Δημοκρατίας 81, 731 34 Χανιά, Κρήτη Τηλ.: 28210 22000, 28210 22540, Fax: 28210 71112 E-mail: info@chaniahospital.gr Website: http://www.chaniahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Μυτιλήνης «Βοστάνειο» Ε. Βοστάνη 48, 811 00 Μυτιλήνη, Λέσβος Τηλ.: 22510 57700, 22510 21111, Fax: 22510 41500 E-mail: bostanio@otenet.gr Website: http://www.vostanio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Σάμου Κεφαλοπούλου 17, 831 00 Σάμος Τηλ.: 22730 83100, 22730 83494, Fax: 22730 28968 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Λευκάδας Αρ. Βαλαωρίτη 24, 311 00 Λευκάδα Τηλ.: 26450 25371, 26450 31065, Fax: 26450 25377 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Ζακύνθου «Άγιος Διονύσιος» Γ. Μοθωναίου 1, 291 00 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 59100, Fax: 26950 42520

Για οποιαδήποτε αλλαγή, διόρθωση, τροποποίηση στα προαναφερθέντα Διαβητολογικά Κέντρα / Διαβητολογικά Ιατρεία, παρακαλώ όπως ενημερώσετε την Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία με FAX (210 7210936) ή e-mail (infoede@ede.gr)

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Διαβητολογικά Νέα Επιστημονικές Εταιρείες - Ομοσπονδίες & Σύλλογοι για άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ | ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ηριδανού 12, 115 28 Αθήνα Τηλ.: 210 7210935, Fax: 210 7210935 E-mail: infoede@ede.gr - Website: http://www.ede.gr Ώρες λειτουργίας: 09:00-17:00, Δευτέρα έως Παρασκευή Όνομα Επικοινωνίας: Ειρήνη Φιδέλλη • ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Γραφεία-Βιβλιοθήκη-Εντευκτήριο Τσιμισκή 109, 546 22 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 250034, Fax: 2310 250034 E-mail: info@ngda.gr - Website: http://www.ngda.gr Ώρες λειτουργίας: 20:00-23:00, Δευτέρα έως Παρασκευή • Εταιρεία Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού Πόντου 104, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7470089, Fax: 210 7470044 E-mail: emedip@otenet.gr - Website: http://emedip.gr

• Ελληνική Ομοσπονδία για το Διαβήτη (Ελ.Ο.Δι.) 3ης Σεπτεμβρίου 90, 104 34 Αθήνα Τηλ.: 210 8233954, Fax: 210 8217444 E-mail: info@elodi.org - Website: http://www.elodi.org Όνομα Επικοινωνίας: Δημήτριος Χιώτης • Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων Συλλόγων Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη (Π.Ο.Σ.Σ.Α.Σ.ΔΙΑ) Ελ. Βενιζέλου 236, 163 41 Ηλιούπολη, Αθήνα Τηλ./Fax: 210 5201474 E-mail: possasdia@yahoo.gr - Website: www.glikos-planitis.gr • Πανελλήνια Ένωση κατά του Νεανικού Διαβήτη (ΠΕΑΝΔ) Μεσογείων 24, 115 27 Αθήνα Τηλ.: 210 7796660, Fax: 210 7796461 E-mail: peand@live.com - Website: http://www.peand.gr • Σύλλογος ατόμων & φίλων με Διαβήτη Ρούμελης Ησαΐα 23, 351 00 Λαμία Τηλ.: 22310 44673 Όνομα Επικοινωνίας: Ηλίας Τσιαβός • Σύλλογος Διαβητικών «Αγ. Δημήτριος» Φραγκίνη 7, 6ος όροφος, 546 24 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 223707, 2310 733103, Fax: 2310 220592 Website: http://www.syl-diavitikon-nthess.gr Όνομα Επικοινωνίας: Χρήστος Δερβεράκης • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκειά Μεσσηνία» Δυτ. Εμπορικό Κέντρο - Γραφείο 33, 241 00 Καλαμάτα Τηλ.: 27210 95803, 6932 712229 Όνομα Επικοινωνίας: Αναστασία Καρούνου • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά ζωή με δράση» Λ. Σαλαμίνος 248, 189 00 Σαλαμίνα Τηλ.: 210 4640786 Όνομα Επικοινωνίας: Βασιλική Κοκλιού Αλαίσκα • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά Ισορροπία» Αγ. Παρασκευής 29, 195 00 Λαύριο Τηλ.: 22920 60758, 22920 28195, 6972 902863, 6945 226492 Όνομα Επικοινωνίας: Νικόλαος Ζυγούρης • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά πορεία» Σκουλενίου 5 Μεταμόρφωση Ερμούπολη Σύρου/Ασκληπειού 113, 114 71, Σύρος/Αθήνα Τηλ.: 22810 80751, 6936 578822, 6977 263866 Όνομα Επικοινωνίας: Αλέξανδρος Βασιλικός • Σύλλογος Διαβητικών «Δύναμη για ζωή» Δημ. Κέντρο πολιτισμού & πληροφόρησης, 612 00 Πολύκαστρο, Κιλκίς Τηλ.: 23430 24488, 6973 374957 Όνομα Επικοινωνίας: Λίνα Δόνη

• Σύλλογος Διαβητικών «Πορεία» Διοικητηρίου 1, 531 00 Φλώρινα Όνομα Επικοινωνίας: Ευάγγελος Στάιος • Σύλλογος Διαβητικών Γνώμη & Γνώση ΓΠΝ Διδυμοτείχου Κων/λεως 1, 683 00 Διδυμότειχο Τηλ.: 25530 44128, Όνομα Επικοινωνίας: Ανθή Αστερίου • Σύλλογος Διαβητικών γονέων Ν. Καστοριάς Κορομηλά 9, 521 00 Καστοριά Τηλ.: 24670 24340, 6932 312954 Όνομα Επικοινωνίας: Ελένη Εγγλέζου • Σύλλογος Διαβητικών Επαρχίας Νάουσας Πλ. Καρατάσου 4, 592 00 Νάουσα Τηλ.: 23320 29434, 6973 598197 Όνομα Επικοινωνίας: Κωνσταντίνος Ιωαννίδης • Σύλλογος Διαβητικών Θεσσαλονίκης Ευξείνου 3, 561 23 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 223707, 6977 434113 Όνομα Επικοινωνίας: Χρήστος Δερβεράκης • Σύλλογος Διαβητικών Κορίνθου «Ευ-ζήν» Ρήγα Φεραίου 9, 201 00, Κόρινθος Τηλ.: 27410 29835, 6945 975930 Όνομα Επικοινωνίας: Φωτεινή Μπρεζετού • Σύλλογος Διαβητικών Κρήτης Κνωσσού 43, 732 00 Χανιά, Κρήτη Τηλ.: 28210 58264, 6979 618098 Όνομα Επικοινωνίας: Μαρία Σγουρού • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Πέλλας Εγνατίας 68, 581 00 Γιανιτσά Τηλ.: 23820 23875, 6936 000398 Όνομα Επικοινωνίας: Γεώργιος Γεωργιάδης • Σύλλογος Διαβητικών Πειραιά & Νήσων Πλαταιών 10, 185 40 Πειραιάς Τηλ.: 210 4185148, 210 4181632, 6932 341320 Όνομα Επικοινωνίας: Γκόλφω Γεμιστού • Σύλλογος Διαβητικών Κισσάμου Καστέλλι Αγ. Νικολάου, 721 00 Κρήτη Τηλ.: 28220 31885 Όνομα Επικοινωνίας: Γεώργιος Βερυκάκης • Σύλλογος Ινσουλ/νων ατόμων με Νεαν. Διαβ. Τ1 «Γλυκειά αγκαλιά» Oμονοίας 128, 653 02 Καβάλα Τηλ.: 25102 27246, 6946 468853 Όνομα Επικοινωνίας: Λάσκαρης Τσούτσας • Σύλλογος Νέων Ελλήνων Διαβητικών Γυθείου 19, 122 41 Αιγάλεω Τηλ.: 210 5384434, 6974 317059 Όνομα Επικοινωνίας: Σπυριδούλα Λάγιου • Σύλλογος Διαβητικών «Πρόληψη & πορεία» Βάγια Θηβών, 322 00 Θήβα Τηλ.: 22620 61419 Όνομα Επικοινωνίας: Αθανάσιος Θεοδοσίου • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Αργολίδος Φείδωνος 20, 212 00 Άργος Τηλ.: 27510 91253, 6972 322878 Όνομα Επικοινωνίας: Γεώργιος Παυλίδης • Ένωση Διαβητικών Δυτικής Ελλάδος (ΕΔΙΔΕ) Πατρέως 58-62, 262 21 Πάτρα Τηλ.: 2610 225107 Website: http://edide0.tripod.com/diabetes.html • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Σάμου Καπετάν Σταμάτη 13, 831 00 Στάμος Τηλ.: 6945 217291 Όνομα Επικοινωνίας: Κωνσταντίνος Καπετάνιος

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΝΕΩΝ

Για Ιατρούς, Διαιτολόγους, Ψυχολόγους, Νοσηλευτές, Επισκέπτες Υγείας, Ποδολόγους που ασχολούνται με το διαβήτη και θέλουν να ενημερώσουν το κοινό 1. Άρθρο 3-5 δακτυλογραφημένων σελίδων. Μικρότερο άρθρο, με πρακτικές συστάσεις, οδηγίες ή με σημεία υπενθύμισης. 2. Στο κύριο άρθρο να υπάρχουν 1 έως 2 σημεία, τα οποία θα πρέπει ο συγγραφέας να τονίσει ως κύρια μηνύματα. Αυτά να αποτελούν ξεχωριστή σελίδα. 3. Σε κάθε άρθρο να υπάρχουν 2 με 3 κύριες βιβλιογραφικές παραπομπές. 4. Το άρθρο να συνοδεύεται με το όνομα του συγγραφέα, διεύθυνση και τηλέφωνο, τίτλο (γιατρός, νοσηλευτής κ.λπ.) και τόπο εργασίας, με ημερομηνία αποστολής. 5. Τα άρθρα να αποστέλονται σε ηλεκτρονική μορφή με e-mail στο infoede@ede.gr ή με CD στα γραφεία της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας υπ’ όψιν Συντακτικής Επιτροπής Περιοδικού «Διαβητολογικά Νέα» Ηριδανού 12, 115 28 Αθήνα

 Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα Επώνυμο: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. Όνομα: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Η διεύθυνση που θέλω να λαμβάνω το περιοδικό «Διαβητολογικά Νέα» είναι: Οδός: ............................................................................................................................................................................................................................................. Αριθ. �� Πόλη: ............................................................................................................................................................................................................................................. Τ.Κ.: ��

Ταχυδρομική Διεύθυνση: Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Ηριδανού 12 115 28 Αθήνα Ετήσια συνδρομή: 1 €

ΥΠΟΓΡΑΦΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION