Έλληνες Λογοτέχνες ως το 1880 by Afroditi Fragkou

Έλληνες Λογοτέχνες Έως το 1880

PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερες πληροφορίες. PDF generated at: Thu, 16 Dec 2010 12:29:09 UTC

Περιεχόμενα Άρθρα Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Βιτσέντζος Κορνάρος Βιτσέντζος Κορνάρος

Γεώργιος Χορτάτσης Γεώργιος Χορτάτσης

1 1 11 11 13 13

Νεοελληνικός διαφωτισμός

Αθανάσιος Χριστόπουλος

Γεώργιος Σακελλάριος

Αδαμάντιος Κοραής

Ρήγας Φεραίος

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)

Ανδρέας Κάλβος Ανδρέας Κάλβος

Διονύσιος Σολωμός Διονύσιος Σολωμός

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

37 37 40 40 43 43 59 59

Ανδρέας Λασκαράτος

Λορέντζος Μαβίλης

Ιάκωβος Πολυλάς Ιάκωβος Πολυλάς

Ιούλιος Τυπάλδος

63 66 66 68

Ιούλιος Τυπάλδος

Γεράσιμος Μαρκοράς

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880)

70 71 71

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Παναγιώτης Σούτσος

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος

Αχιλλέας Παράσχος Αχιλλέας Παράσχος

81 84 84

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880

Παύλος Καλλιγάς Παύλος Καλλιγάς

Γρηγόριος Παλαιολόγος

91 91 93

Γρηγόριος Παλαιολόγος

Δημήτριος Βικέλας Δημήτριος Βικέλας

Εμμανουήλ Ροΐδης Εμμανουήλ Ροΐδης

93 94 94 97 97

Παραπομπές Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

102

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

103

Άδειες Άρθρου Άδεια

105

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας Η λογοτεχνική παραγωγή της Κρήτης κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας είναι πλούσια ποσοτικά και ποιοτικά και σημαντική για την μετέπειτα πορεία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Όπως και το μεγαλύτερο τμήμα της λογοτεχνίας της ίδιας περιόδου στην υπόλοιπη Ελλάδα, είναι κυρίως έμμετρη, με την καλλιέργεια του πεζού λόγου να περιορίζεται στην εκκλησιαστική ρητορική και σε αφηγήσεις αγιολογικού περιεχομένου. Η λογοτεχνική άνθηση οφείλεται στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην Κρήτη κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας: η ειρηνική διαβίωση και η επαφή με έναν ανεπτυγμένο πνευματικά και πολιτιστικά λαό ήταν οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην καλλιέργεια της παιδείας και των γραμμάτων και στην εμφάνιση αξιόλογης λογοτεχνικής παραγωγής. Η λογοτεχνική παραγωγή χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη ξεκινά από τα μέσα του 14ου αι. και καταλήγει στο 1580 περίπου. Ονομάζεται περίοδος της προετοιμασίας, γιατί η λογοτεχνία ακόμα δεν διαφοροποιείται αισθητά από τη βυζαντινή παράδοση και τη δυτική λογοτεχνία του Μεσαίωνα. Η δεύτερη, 1580-1669 (άλωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς), είναι η περίοδος της ακμής, με φανερή την επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής αναγέννησης.

Ιστορικό και πνευματικό πλαίσιο Η Κρήτη είχε παραχωρηθεί στον ηγέτη της τέταρτης σταυροφορίας Βονιφάτιο Μονφερατικό από τον Αλέξιο Δ΄ Άγγελο, γιο του αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 το νησί παραχωρήθηκε από τον Βονιφάτιο στην Δημοκρατία της Βενετίας, στις 12 Αυγούστου του 1204. Μέχρι το 1211 η Βενετία δεν είχε πλήρη έλεγχο της Κρήτης, αφού τμήμα του νησιού είχε περιέλθει στην δικαιοδοσία των Γενουατών, οι οποίοι αποχώρησαν το 1211. Από τότε και μέχρι το 1669 η Βενετία είχε απόλυτο έλεγχο στην περιοχή, αντιμετώπιζε όμως παράλληλα οθωμανικές απειλές, που οδήγησαν το 1645 στην κατάληψη των Χανίων, έναν χρόνο αργότερα του Ρεθύμνου και το 1648 στην πολιορκία του Ηρακλείου, που παραδόθηκε το 1669. Τους πρώτους αιώνες της βενετικής κυριαρχίας οι ενδείξεις για πνευματικές ανταλλαγές μεταξύ Κρητών και Βενετών είναι περιορισμένες. Υπάρχουν όμως τεκμήρια ότι οι Κρήτες μελετούσαν την αρχαία ελληνική και βυζαντινή γραμματεία και αντέγραφαν χειρόγραφα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 αρκετοί λόγιοι που έφυγαν από την πόλη πέρασαν κάποιο διάστημα στην Κρήτη· άλλοι από αυτούς έφυγαν στην συνέχεια για την Ιταλία, όπως ο Ιανός Λάσκαρις και άλλοι παρέμειναν στο νησί, όπως ο Μιχαήλ Αποστόλης. Αυτοί συνέβαλαν στην συγκρότηση ενός κύκλου λογίων που δίδασκαν και αντέγραφαν ελληνικά κείμενα. Οι πολιτισμικές επαφές διευκολύνθηκαν από την παραμονή Ελλήνων στην Ιταλία: πολλοί Κρήτες σπούδαζαν σε ιταλικές πόλεις, ενώ κρητικής καταγωγής ήταν και δύο σημαντικοί Έλληνες τυπογράφοι στην Ιταλία, ο Ζαχαρίας Καλλιέργης και ο Μάρκος Μουσούρος, που στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αι. ασχολήθηκαν συστηματικά με την έκδοση ελληνικών δημωδών κειμένων. Η παρουσία στις πόλεις της Κρήτης Ελλήνων που είχαν σπουδάσει στην Ιταλία και Βενετών λογίων οδήγησε στην ανάπτυξη έντονης πνευματικής ζωής, που μαρτυρείται από την ύπαρξη λογοτεχνικών ακαδημιών στο Ρέθυμνο (ακαδημία των Vivi, ιδρύθηκε το 1562), στο Ηράκλειο (των Stravaganti, από το 1591) και τα Χανιά (Sterili, άγνωστο πότε ιδρύθηκε).[1]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Περίοδος της προετοιμασίας Σύμφωνα με τις νεότερες έρευνες οι αρχές της κρητικής λογοτεχνίας τοποθετούνται στον 14ο αιώνα, στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη (1330-1391 περίπου). Τα περισσότερα κείμενα που σώζονται έχουν περιεχόμενο θρησκευτικό ή γενικότερα ηθικοδιδακτικό. Άλλα συνεχίζουν την υστεροβυζαντινή παράδοση των χιουμοριστικών ιστοριών με πρωταγωνιστές ζώα (Η φυλλάδα του Γαϊδάρου, ομοιοκατάληκτη διασκευή του βυζαντινού Συναξαρίου του τιμημένου γαϊδάρου και Ο κάτης και οι ποντικοί). Η σάτιρα της καθημερινής ζωής στα ποιήματα του Σαχλίκη και η ερωτική θεματολογία του Μαρίνου Φαλιέρου φαίνεται πως επηρεάστηκαν από την σύγχρονη δυτική ποίηση. Το αξιολογότερο λογοτεχνικό έργο της περιόδου θεωρείται ο Απόκοπος (πρώτη έκδοση 1509).[2] . Γενικά σε αυτήν την περίοδο η θεματολογία των ποιημάτων μαρτυρά ακόμη τα μεσαιωνικά ενδιαφέροντα, όπως το θέμα του θανάτου και της ηθικής σωτηρίας[3] Η γλώσσα των ποιημάτων είναι κοντά στην μεικτή γλώσσα της δημώδους βυζαντινής λογοτεχνίας, όπου συνυπάρχουν στοιχεία της προφορικής γλώσσας και λόγιοι τύποι, παράλληλα όμως εμφανίζονται και κάποια κρητικά διαλεκτικά στοιχεία. Η κυριότερη στιχουργική μορφή είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στην ποίηση του Στέφανου Σαχλίκη συναντάμε την πρώτη χρήση της ομοιοκαταληξίας στην νεοελληνική λογοτεχνία: κάποια ποιήματά του αποτελούνται από ενότητες τεσσάρων ή και περισσότερων ομοιοκατάληκτων στίχων, ενώ σε άλλα εμφανίζονται ενότητες ομοιοκατάληκτων διστίχων. Στον 14ο και τον 15ο αι. τα ομοιοκατάληκτα συνυπήρχαν με τα ανομοιοκατάληκτα έργα, ενώ από τον 16ο αιώνα κυριάρχησε η ομοιοκαταληξία με βασική οργανωτική μονάδα το ομοιοκατάληκτο δίστιχο. Κάποια από τα κείμενα αυτής της εποχής έγιναν δημοφιλή και επέζησαν Η πρώτη σελίδα της δεύτερης έκδοσης είτε μέσω των έντυπων εκδόσεων (κυρίως τα θρησκευτικά και του Απόκοπου ηθικοδιδακτικά κείμενα), είτε μέσω των χειρογράφων, είτε μέσω της προφορικής επιβίωσής τους και της επίδρασής τους σε λαϊκά προφορικά τραγούδια. Η επίδραση των ποιημάτων αυτών στην κρητική λογοτεχνία της ακμής ήταν ελάχιστη· ουσιαστικά η μόνη συμβολή τους ήταν η λογοτεχνική επεξεργασία του ιδιωματικού λόγου και η καθιέρωση της ομοιοκαταληξίας.

Θρησκευτική και διδακτική θεματολογία Ο Λεονάρδος Ντελλαπόρτας, ένας από τους πρώτους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας, ακολουθεί την βυζαντινή παράδοση και στα 4 θρησκευτικά και διδακτικά ποιήματά του (Ερωτήματα και αποκρίσεις Ξένου και Αληθείας, Λόγος περί ανταποδόσεως και Υπομνηστικόν, Στίχοι θρηνητικοί εις τον Επιτάφιον θρήνον, Λόγοι παρακλητικοί προς τον Χριστόν και την Θεοτόκον) εμπνέεται από τη Βίβλο καθώς και λόγιες και δημώδεις βυζαντινές πηγές. Σε βυζαντινές πηγές στηρίχτηκε και ο Μανόλης Σκλάβος που έγραψε την Συμφορά της Κρήτης, που με αφορμή την περιγραφή των συνεπειών του σεισμού που έπληξε το Ηράκλειο το 1508 επιρρίπτει την ευθύνη στους κατοίκους της Κρήτης για τις αμαρτίες τους και τους παρακινεί να ζητήσουν συγχώρεση. Ένας άλλος ποιητής το όνομα του οποίου μας είναι γνωστό είναι ο Ιωάννης Πλουσιαδηνός, επίσκοπος Μεθώνης, που συνέθεσε τον Θρήνο της Θεοτόκου για τα πάθη στου Χριστού. Η Κοσμογέννησις του Γεωργίου Χούμνου παρουσιάζει ενδιαφέρον επειδή είναι απόπειρα μεταφοράς σε απλή γλώσσα των βιβλίων της Γενέσεως και της Εξόδου. Θρησκευτικού και ηθικοδιδακτικού περιεχομένου έργα άφησε και ο Μαρίνος Φαλιέρος (Ρίμα παρηγορητική, Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν, Θρήνος εις τα Πάθη και την Σταύρωσιν), αλλά με επιδράσεις από δυτικά πρότυπα.

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Το μοτίβο του Κάτω Κόσμου Ποιήματα που αναφέρονται στον Κάτω Κόσμο σώθηκαν αρκετά, κάτι που αποδεικνύει ότι το είδος ήταν αρκετά δημοφιλές. Κάποια από αυτά ήταν η Ρίμα θρηνητική εις τον πιστόν και ακόρεστον Άδη του Ιωάννη Πικατόρου, η Ομιλία του νεκρού βασιλιά, η Ρίμα περί του θανάτου και η Παλαιά και νέα διαθήκη. Ανάλογη θεματολογία, αλλά διαφορετικό χαρακτήρα, έχει ο Απόκοπος του άγνωστου ποιητή Μπεργαδή, που έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα της Τουρκοκρατίας. Το ποιήμα αυτό, για το οποίο έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες δεν έχει ηθικοδιδατική πρόθεση, αντιθέτως, φαίνεται ότι μπορεί να γράφτηκε ως αντίδραση στα ηθικοδιδακτικά έργα με θέμα τον Κάτω Κόσμο[4] .

Δυτικές επιδράσεις

Χειρόγραφο από το Ερωτικόν ενύπνιον του Μαρίνου Φαλιέρου

Δύο ποιητές που στράφηκαν πρώτοι προς τις σύγχρονες λογοτεχνικές εξελίξεις της Ιταλίας, από τις οποίες αφομοίωσαν στοιχεία στα έργα τους, ήταν ο Στέφανος Σαχλίκης και ο Μαρίνος Φαλιέρος. Ο πρώτος, για να περιγράψει την ζωή του στην φυλακή και να επικρίνει σατιρικά τις πόρνες («πολιτικές») του Ηρακλείου, αξιοποίησε την σατιρική, κωμική και με πολλά ρεαλιστικά στοιχεία παράδοση της ιταλικής frottola (ποιητική μορφή της ιταλικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας με χιουμοριστικό περιεχόμενο). Ο Φαλιέρος, εκτός από τα θρησκευτικά και ηθικοδιδατικά ποιήματά του, έγραψε και δύο έργα ερωτικού περιεχομένου (Ιστορία και Όνειρο και Ερωτικόν ενύπνιον) που αναπαριστούν έναν ονειρικό διάλογο μεταξύ δύο εραστών, και βασίζονται στην ιταλική παράδοση του contrasto (έργο με διαλογική μορφή). Ένας μεταγενέστερος συγγραφέας που βασίστηκε αμεσότερα σε ιταλικό πρότυπο ήταν ο Αντώνιος Αχέλης, που τύπωσε το 1571 το έργο Μάλτας πολιορκία που βασίζεται σε αντίστοιχο έργο του Gentil de Vendosme το οποίο εξιστορεί την πολιορκία της Μάλτας από τους Τούρκους του 1565. Το έργο αυτό, θεματικά και υφολογικά, αποτελεί μεταβατικό στάδιο προς την περίοδο της ακμής[5] .

Περίοδος της ακμής Η περίοδος της ακμής της Κρητικής λογοτεχνίας τοποποθετείται στα τέλη του 16ου αι. μέχρι την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, το 1669. Η πλούσια λογοτεχνική παραγωγή σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική, οικονομική και πνευματική άνθηση που σημειώθηκε στο νησί κατά τα τέλη του 16ου αι., όταν έπαψαν οι Οθωμανικές εισβολές και τα επαναστατικά κινήματα των κατοίκων. Παράλληλα, η σταδιακή παρακμή του φεουδαρχικού συστήματος και η οικονομική ανάπτυξη της αστικής τάξης διευκόλυναν την πνευματική εξέλιξη και την δημιουργία αξιόλογης πνευματικής κίνησης. Επίκεντρο της πνευματικής ζωής ήταν οι «Ακαδημίες» που ίδρυαν διανοούμενοι που προέρχονταν από τις τάξεις των αστών ή των ευγενών. Τα μέλη των Ακαδημιών οργάνωναν συγκεντρώσεις στις οποίες απαγγέλλονταν τα ποιήματά τους ή ανεβάζονταν θεατρικές παραστάσεις. Οι συγγραφείς, τα έργα των οποίων σώζονται, ήταν μέλη ανώτερων τάξεων, είχαν μεγάλη μόρφωση και παρακολουθούσαν τις λογοτεχνικές εξελίξεις της ιταλίας.

Το εξώφυλλο της έκδοσης της Ερωφίλης του 1637

Το βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου της ακμής είναι η ανάπτυξη του θεατρικού λόγου: τα περισσότερα έργα είναι δραματικά, με εξαίρεση τον Ερωτόκριτο, που είναι έμμετρη μυθιστορία, και την Βοσκοπούλα, που

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας είναι ποιμενικό ειδύλλιο. Τα έργα αυτά ακολουθούν κυρίως ιταλικά πρότυπα, με αρκετή όμως ελευθερία στην διασκευή και κάποιες φορές ανώτερη ποιότητα από αυτά. Στην κρητική λογοτεχνία διασταυρώνονται διάφορα λογοτεχνικά ρεύματα, όπως οι κλασικές αναγεννησιακές τάσεις, ο μανιερισμός και το μπαρόκ. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι το κρητικό ιδίωμα, που καλλιεργείται και εξυψώνεται σε λογοτεχνική γλώσσα. Αυτή είναι η περίοδος στην οποία εμφανίζεται για πρώτη φορά συστηματική χρήση και καλλιέργεια της κρητικής διαλέκτου στην Κρητική Λογοτεχνία, αφού η γλώσσα των έργων της προηγούμενης περιόδου ήταν η κοινή ελληνική με περιορισμένα ιδιωματικά στοιχεία. Ο λόγος των συγγραφέων όμως διαφέρει από αυτόν της δημοτικής παράδοσης: είναι σύνθετος, συχνά με μεγάλες προτάσεις, παραβίαση της φυσικής σειράς των λέξεων και χρήση λόγιων στοιχείων.[6] Εξίσου περίτεχνη επεξεργασία παρουσιάζεται και στην στιχουργική. Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, οργανωμένος σε ομοιοκατάληκτα δίστιχα, καθιερώνεται ως φόρμα, με εξαίρεση τον ιαμβικό ενδεκασύλλαβο της Βοσκοπούλας και των χορικών της Ερωφίλης και του Ροδολίνου. Οι ποιητές χειρίζονται με δεξιότητα διάφορα μετρικά φαινόμενα όπως συνιζήσεις, χασμωδίες και παρατονισμούς, για να πετύχουν αντίστοιχα υφολογικά αποτελέσματα. Όπως και η γλώσσα, έτσι και η μετρική μορφή διαφοροποιείται από τον παραδοσιακό χειρισμό του δεκαπεντασύλλαβου του δημοτικού τραγουδιού: παρουσιάζονται διασκελισμοί του νοήματος από τον ένα στίχο στον άλλο, πολλές φορές καταργείται η παραδοσιακή τομή στην μέση του στίχου ή ο στίχος διαιρείται νοηματικά σε άλλες θέσεις με σημεία στίξης. Ο βαθμός εμφάνισης αυτών των φαινομένων ποικίλλει από ποιητή σε ποιητή.[7]

Θέατρο Το θέατρο είναι το λογοτεχνικό είδος που αντιπροσωπεύεται από τον μεγαλύτερο αριθμό έργων στην περίοδο της ακμής και μπορεί κανείς να συμπεράνει με βεβαιότητα ότι η θεατρική παραγωγή ήταν πλουσιότερη από τα λίγα έργα που έχουν σωθεί, αν κρίνει από το γεγονός ότι παραπάνω από τα μισά σωζόμενα θεατρικά έργα παραδίδονται στο ίδιο και μοναδικό χειρόγραφο, και επιπλέον υπάρχουν μαρτυρίες για παραστάσεις κωμωδιών κατά την διάρκεια του Καρναβαλιού κάθε χρόνο. Καλλιεργήθηκαν όλα τα είδη του θεατρικού λόγου, η τραγωδία, η κωμωδία, το θρησκευτικό και το ποιμενικό δράμα. Στη διοργάνωση των παραστάσεων έπαιζαν ρόλο και οι ακαδημίες. Οι κωμωδίες παίζονταν σε υπαίθριο χώρο (ενδεχομένως στις πλατείες των πόλεων) και οι ηθοποιοί (όλοι άντρες) φαίνεται πως ήταν ερασιτέχνες.[8] Τραγωδίες

Εξώφυλλο της έκδοσης του Βασιλεύς ο Ροδολίνος, 1647

Το πρώτο χρονολογικά έργο του κρητικού θεάτρου είναι μία τραγωδία, αλλά γραμμένη σε ιταλική γλώσσα, η Fedra του Φραντσέσκου Μπότσα, κρητικού φοιτητή της νομικής στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα, που τυπώθηκε το 1578. Η Fedra βασίζεται στον γνωστό θέμα της Φαίδρας και του Ιππολύτου, ακολουθεί τις συμβάσεις της κλασικίζουσας δραματουργίας (πρόλογος και πέντε πράξεις με χορικά) και είναι γραμμένη σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο στίχο. Η πρώτη σωζόμενη τραγωδία σε ελληνική γλώσσα είναι η Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση, που όπως φαίνεται γράφτηκε στα τέλη του 16ου αι., και ακολουθούν ο Βασιλεύς ο Ροδολίνος, του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου, που τυπώθηκε το 1647 και τέλος ο Ζήνων, αγνώστου συγγραφέα, που γράφτηκε μετά το 1648, έτος έκδοσης του ιταλικού προτύπου της. Ωστόσο η κρητική καταγωγή της τελευταίας αυτής τραγωδίας έχει αμφισβητηθεί πρόσφατα, καθώς υποστηρίζεται ότι γράφτηκε στα Επτάνησα, υπό την επίδραση του κρητικού θεάτρου, ενδεχομένως από κρητικό που είχε καταφύγει εκεί μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς.[9]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Το κοινό στοιχείο που παρουσιάζουν οι τρεις τραγωδίες είναι η δραματική διαίρεση σε πρόλογο και πέντε πράξεις και η στιχουργική μορφή του ιαμβικού ομοιοκατάληκτου δεκαπεντασύλλαβου (με εξαίρεση τα χορικά που γράφονται σε ενδεκασύλλαβο). Επίσης, και οι τρεις βασίζονται σε συγκεκριμένα ιταλικά πρότυπα, τα οποία όμως αναπλάθουν με ελευθερία και κάποιες φορές θεωρούνται ανώτερα από αυτά. Ωστόσο οι διαφορές ανάμεσα στα τρία έργα είναι σημαντικότερες από τις ομοιότητες, καθώς αυτά ακολουθούν διαφορετικές τεχνοτροπικές τάσεις: η Ερωφίλη είναι μία τυπική κλασικίζουσα τραγωδία και τηρεί τις ενότητες χώρου και χρόνου. Ο Βασιλεύς Ροδολίνος είναι όπως και η Ερωφίλη τοποθετημένος στον συμβατικό χώρο της αρχαίας Αιγύπτου και έχει θέμα μία ερωτική ιστορία, προσεγγίζει όμως την τεχνοτροπία του μπαρόκ ως προς την σκιαγράφηση της ψυχολογίας των προσώπων και των εσωτερικών τους συγκρούσεων. Ακόμη, υστερεί δραματουργικά σε σχέση με την Ερωφίλη, αλλά παρουσιάζει πολλές λυρικές αρετές. Ο Ζήνων είναι χαρακτηριστική μορφή μπαρόκ τραγωδίας με ιστορικό θέμα που βασίζεται στην επεισοδιακή δράση και το πλούσιο θέαμα αλλά είναι λιγότερο φροντισμένος στη γλώσσα και την στιχουργία.[10] Κωμωδίες Παραστάσεις κωμωδιών γίνονταν τακτικά τις Απόκριες, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής. Τα έργα που σώζονται όμως είναι μόνο τρία: ο Κατσούρμπος του Χορτάτση, ο Στάθης, ανωνύμου, και ο Φορτουνάτος, του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου (1597-1662). Ο Κατσούρμπος είναι η παλαιότερη χρονολογικά (δεκαετία του 1580) και αποτέλεσε πρότυπο για τις άλλες δύο κωμωδίες. Ο Στάθης προέρχεται από την ίδια περίπου εποχή. Ο συγγραφέας του μας είναι άγνωστος, αλλά κάποιοι φιλόλογοι εικάζουν ότι μπορεί να είναι έργο του Χορτάτση, βασιζόμενοι στην κοινή περίπου εποχή συγγραφής και υφολογικές και δραματουργικές ομοιότητες. Παραδίδεται σε ένα χειρόγραφο του 17ου ή και του 18ου αι., μαζί με άλλα κρητικά θεατρικά έργα, αλλά το κείμενο έχει υποστεί περικοπές που εμποδίζουν συχνά την κατανόηση της εξέλιξης της πλοκής. Ο Φορτουνάτος είναι αρκετά μεταγενέστερος, από τα μέσα του 17ου αι., και είναι το μόνο έργο της κρητικής λογοτεχνίας που σώζεται σε χειρόγραφο γραμμένο από τον ίδιο τον συγγραφέα του.

Σελίδα του χειρογράφου του Στάθη

Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η σχεδόν σύγχρονη θεματολογία, οι ήρωες που προέρχονται από μεσαία στρώματα των αστικών τάξεων, η τήρηση της ενότητας του χρόνου (η δράση διαρκεί μία ημέρα) και ο δεκαπεντασύλλαβος ομοιοκατάληκτος στίχος. Οι τρεις αυτές κρητικές κωμωδίες συνδέονται με την ιταλική commedia erudita, με την οποία έχουν πολλά κοινά όπως η κατανομή σε πέντε πράξεις (ο Στάθης σώζεται σε τρεις πράξεις εξαιτίας των περικοπών του χειρογράφου), ο πρόλογος, τα τυποποιημένα πρόσωπα (όπως οι καυχησιάρηδες -αλλά δειλοί- στρατιωτικοί, οι ερωτευμένοι γέροι και οι σχολαστικοί δάσκαλοι) και μοτίβα (όπως αυτό του χαμένου παιδιού, που χρησιμοποιείται για να δώσει αίσιο τέλος). Οι κρητικές κωμωδίες όμως έχουν λιγότερο περιπετειώδη και περίπλοκη δομή από τις αντίστοιχες ιταλικές, γι' αυτό δεν είναι εύκολο να βρεθεί κάποιο συγκεκριμένο έργο το οποίο μπορεί να χρησιμοποίησαν ως πρότυπο, έχουν εντοπιστεί όμως κάποιες σκηνές που απηχούν αντίστοιχες σκηνές ιταλικών έργων. Σημαντική διαφορά από την ιταλική παράδοση είναι η έμμετρη μορφή των κρητικών κωμωδιών, αφού στην Ιταλία ο πεζός λόγος κυριαρχούσε στην κωμωδία. Η θεματολογία των τριών κωμωδιών είναι κοινή: πρωταγωνιστεί ένα ζευγάρι που αγαπιέται, αλλά η σχέση δεν μπορεί να επισημοποιθεί εξαιτίας των διαφορετικών σχεδίων των γονιών, που θέλουν να παντρέψουν τα παιδιά τους με άλλους. Η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται χάρη στο μοτίβο της εύρεσης ενός χαμένου παιδιού: όταν αποκαλύπτονται οι πραγματικές συγγένειες μεταξύ των ηρώων ματαιώνονται τα σχέδια των γονέων και

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας οι νεαροί πρωταγωνιστές παντρεύονται με αυτούς που επιθυμούν. Και στις τρεις κωμωδίες γύρω από την υπόθεση συμπλέκονται διάφορα κωμικά επεισόδια με πρωταγωνιστές κυρίως τον Δάσκαλο, τον στρατιωτικό («μπράβο») και τον ερωτευμένο γέρο. Πέρα από τις δομικές ομοιότητες, τα τρία αυτά έργα εμφανίζουν διαφορές ως προς τους τρόπους επίτευξης του χιούμορ και ως προς τα στοιχεία στα οποία δίνουν μεγαλύτερη έμφαση οι ποιητές: στον Κατσούρμπο το γέλιο στοιχείο επιτυγχάνεται κυρίως μέσω κωμικών σκηνών. Το στοιχείο της φάρσας είναι έντονο και στον Φορτουνάτο, όπου συναντώνται και σκηνές με βωμολοχικό χιούμορ, αλλά στο έργο κυρίως υπερέχει το ηθικό μήνυμα για την μεταστροφή της Τύχης. Ο Στάθης έχει περισσότερο σύνθετη πλοκή, με περισσότερες ανατροπές, αλλά ταυτόχρονα υπερτερεί στο λυρικό στοιχείο σε σχέση με τις άλλες δύο κωμωδίες.[11] Ποιμενικό δράμα Το είδος της ποιμενικής ποίησης, που αναπτύχθηκε στην Ιταλία στο τελευταίο τέταρτο του 16ου, έγινε δημοφιλές και στην Κρήτη˙ σώζονται τρία ποιμενικά δράματα, δύο στα ελληνικά και ένα στα ιταλικά. Το ένα ελληνικό έργο είναι μετάφραση του Pastor Fido του Giambattista Guarini, έργου που μετά την εκτύπωσή του το 1590 διαδόθηκε και μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η κρητική μετάφραση, με τον τίτλο Ο πιστικός βοσκός, είναι αγνώστου συγγραφέα. Το άλλο ελληνικό έργο είναι η Πανώρια, του Γεώργιου Χορτάτση, που γράφτηκε όπως φαίνεται γύρω στο 1600. Δεν ακολουθεί συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, αλλά βασίζεται στα τυπικά μοτίβα της ιταλικής ποιμενικής ποίησης (ερωτευμένοι βοσκοί, βοσκοπούλες που αδιαφορούν, Σάτυροι και νύμφες), μεταφερμένα σε ελληνικό σκηνικό (διαδραματίζεται στην Ίδη) αλλά με λιγότερες μυθολογικές αναφορές και ταυτόχρονα διανθίζεται από την ειρωνεία του Χορτάτση, που «προσγειώνει» την ειδυλλιακή απεικόνιση της ποιμενικής ζωής παρουσιάζοντας ρεαλιστικά στοιχεία από την αγροτική ζωή της Κρήτης.[12] Το ιταλικό έργο είναι η Amorosa Fede του Αντώνιου Πάντιμου, που γράφτηκε το 1620.[13] Θρησκευτικό δράμα: Η Θυσία του Αβραάμ Το μόνο θρησκευτικό δράμα που είναι γνωστό είναι η Θυσία του Αβραάμ, που αποδίδεται στον Κορνάρο. Το έργο αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης και βασίζεται στο δράμα Lo Isach του Luigi Grotto, το οποίο όμως χειρίζεται ελεύθερα. Η Θυσία του Αβραάμ ξεχωρίζει από τα άλλα θεατρικά έργα γιατί δεν ακολουθεί την παραδοσιακή διαίρεση σε πράξεις και δεν έχει χορικά. Ήταν δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα με πολλές επανεκδόσεις και μεταφράστηκε σε ξένες γλώσσες. [14] Ιντερμέδια Τα ιντερμέδια, από την ιταλική λέξη intermedio και intermezzo, ήταν σύντομα δραματικά κείμενα που προορίζονταν είτε για παράσταση ανάμεσα στις πράξεις των θεατρικών έργων, είτε για αυτόνομη παράσταση. Τα κρητικά ιντερμέδια κυμαίνονται από 34 έως 224 στίχους σε έκταση και διακρίνονται δύο τεχνοτροπικές τάσεις: μία περισσότερο λυρική και μία βασισμένη στη δράση και στον οπτικό εντυπωσιασμό, με σκηνικές ανάγκες για μηχανήματα, εντυπωσιακά κοστούμια και άλλα θεαματικά εφέ, μουσική και μπαλέτα που αναπαριστούν μάχες (moresca). Τα θέματά τους προέρχονται από την ελληνική μυθολογία, τον Τρωικό πόλεμο και τις Σταυροφορίες, με πηγές την Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ (Gerusalemme liberata) του Τορκουάτο Τάσο και τις Μεταμορφώσεις του Andrea dell’ Anguillara. Τα ιντερμέδια φαίνεται πως χρησιμοποιούνταν αυτόνομα σε σχέση με τα έργα, αφού συχνά μεταφέρονται από χειρόγραφο σε χειρόγραφο σε διαφορετικό έργο. Συνολικά είναι 18 κείμενα: τα τέσσερα από αυτά προέρχονται από την Ερωφίλη, φαίνεται πως γράφτηκαν από τον Χορτάτση και είναι τα μόνα που έχουν θεματική συνοχή μεταξύ τους. Τέσσερα ιντερμέδια έχει και η κωμωδία Φορτουνάτος και άλλα δύο η κωμωδία Στάθης. Για την Πανώρια σώζονται διαφορετικές σειρές ιντερμεδίων στα διάφορα χειρόγραφα γου έργου.[15]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Ποιμενικό ειδύλλιο: Η Βοσκοπούλα Η Βοσκοπούλα είναι έργο ανωνύμου συγγραφέα που τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1627 στην Βενετία, με δαπάνες ενός κρητικού, του Νικολάου Δρυμητινού, όπως πληροφορούμαστε από έναν άτεχνο επίλογο που έχει προσθέσει ο ίδιος. Αποτελείται από 476 ενδεκασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε 119 τετράστιχες στροφές. Το έργο αφηγείται την τυχαία συνάντηση και τον κεραυνοβόλο έρωτα ενός βοσκού και μιας πολύ όμορφης βοσκοπούλας. Το ζευγάρι έζησε λίγες ευτυχισμένες μέρες και αποχωρίστηκε όταν θα επέστρεφε ο πατέρας της κοπέλας. Ο βοσκός τής υποσχέθηκε ότι θα επιστρέψει σε ένα μήνα, αρρώστησε όμως και δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του εγκαίρως. Όταν, μετά από καιρό, επέστρεψε, βρήκε μόνο τον πατέρα της κοπέλας, ο οποίος του εξήγησε ότι η βοσκοπούλα αρρώστησε και πέθανε από την στενοχώρια, επειδή πίστεψε ότι ο αγαπημένος της την ξέχασε. Στο έργο απαντώνται όλα τα μοτίβα της «αρκαδικής ποίησης», όπως οι ειδυλλιακές περιγραφές που δεν αντιστοιχούν με το φυσικό τοπίο της Κρήτης. Η γλώσσα είναι η κρητική διάλεκτος όπως είχε διαμορφωθεί στην περίοδο της ακμής και όχι η μεσαιωνική γλώσσα των κειμένων της περιόδου της προετοιμασίας. Γι' αυτόν τον λόγο υποθέτουμε ότι το έργο είχε γραφτεί στα Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης τέλη του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17ου. και πιθανότατα αρκετά πριν από της Βοσκοπούλας την πρώτη έντυπη έκδοση, το 1627, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την πληροφορία του Δρυμητινού ότι ήδη τότε το ποίημα είχε γίνει δημοφιλές και υπήρχαν πολλά χειρόγραφά του. Το έργο αγαπήθηκε πολύ και κυκλοφορούσε σε πολλές χειρόγραφες και έντυπες εκδόσεις, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Τραγουδήθηκε πολύ και σε διάφορες προφορικές παραλλαγές, και γι' αυτόν τον λόγο πιστευόταν παλιότερα ότι ήταν λαϊκό έργο.[16]

Μυθιστορία: Ερωτόκριτος Το είδος της μυθιστορίας, ιδιαίτερα δημοφιλές στους προηγούμενους αιώνες[17] , στην κρητική λογοτεχνία εκπροσωπείται από ένα μόνο έργο, τον Ερωτόκριτο του Κορνάρου. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό κατά το τέλος του 15ου αιώνα να έγιναν στην Κρήτη οι ομοιοκατάληκτες διασκευές των υστεροβυζαντινών μυθιστοριών του Βελισαρίου και του Ιμπέριου και η ομοιοκατάληκτη διασκευή του Απολλωνίου από το ιταλικό Istoria d' Apollonio di Tiro[18] . Επομένως, η παράδοση της ελληνικής μυθιστορίας φαίνεται πως ήταν διαδεδομένη και στην Κρήτη και είναι πιθανό ο Κορνάρος να γνώριζε κάποια από αυτά τα κείμενα. Ο Ερωτόκριτος είναι ένα εκτενές έμμετρο αφήγημα που εξιστορεί τον περιπετειώδη έρωτα μεταξύ της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά της Αθήνας, και του Ερωτόκριτου, γιου ενός αυλικού. Βασίζεται στο γαλλικό κείμενο Paris et Vienne, μέσω μιας ιταλικής διασκευής, από το οποίο όμως έχει αρκετές διαφορές στην πλοκή, και αναπλάθει ένα ιπποτικό περιβάλλον με πολλά παραμυθιακά στοιχεία, τοποθετημένο στον ελληνικό κόσμο. Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο συνενώνεται η ελληνική και η δυτική λογοτεχνική παράδοση της μυθιστορίας[19] .

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Διάδοση και πρόσληψη της Κρητικής Λογοτεχνίας Πολλά από τα έργα της περιόδου της προετοιμασίας και της περιόδου της ακμής γνώρισαν μεγάλη διάδοση στο ελληνικό κοινό ως λαϊκά λογοτεχνικά βιβλία μέσω των έντυπων εκδόσεων και συγκαταλέγονται στα δημοφιλέστερα αναγνώσματα των Ελλήνων κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Για παράδειγμα ο Απόκοπος, η Φυλλάδα του Γαϊδάρου, η Θυσία του Αβραάμ, ο Ερωτόκριτος, η Ερωφίλη και η Βοσκοπούλα, έκαναν περισσότερες από 10 επανεκδόσεις μέχρι το 1800. Κάποια έργα όπως ο Ερωτόκριτος, η Βοσκοπούλα και η Ερωφίλη πέρασαν στην προφορική παράδοση και τμήματά τους διαδόθηκαν ως αυτόνομα τραγούδια. [20] Η Ερωφίλη παιζόταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας σε δραματοποιημένες διασκευές[21] . Αντίθετα με το ευρύ κοινό, η άποψη των λογίων του 18ου αι. για αυτά τα έργα ήταν αρνητική, κυρίως εξαιτίας της δημώδους γλώσσας και της επίδρασης δυτικών προτύπων[22] . Η αναγνώριση της σημασίας της κρητικής λογοτεχνίας για την γενικότερη εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας έγινε μετά το 1880, κυρίως από τους υποστηρικτές του δημοτικισμού. Ο Κωστής Παλαμάς για παράδειγμα χαρακτήρισε την Ερωφίλη αρχή του νεοελληνικού θεάτρου[23] . Σημαντική ήταν και η επίδραση των λογοτεχνικών έργων της περιόδου της ακμής στην μεταγενέστερη νεοελληνική λογοτεχνία. Η θεατρική παράδοση της Κρήτης αποτέλεσε πρότυπο για την μεταγενέστερη επτανησιακή και αιγαιοπελαγίτικη θεατρική παραγωγή[24] Ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη της νεοελληνικής ποίησης ήταν και η επίδραση της στιχουργικής των κρητικών έργων της ακμής, και κυρίως του Ερωτόκριτου, σε μεταγενέστερους ποιητές, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς και ο Άγγελος Σικελιανός[25] .

Αναφορές [1] Για την πνευματική κατάσταση και τις λογοτεχνικές επαφές μεταξύ Κρητών και Βενετών βλ. David Holton, «Η Κρητική

Αναγέννηση», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιμέλεια David Holton, μετάφραση Ναταλία Δεληγιαννάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 3-10 [2] A. F. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σ. 94 [3] Στυλιανός Αλεξίου, Η κρητική λογοτεχνία και η εποχή της. Μελέτη φιλολογική και ιστορική, εκδ. στιγμή, Αθήνα 1985, σελ. 16 [4] A. F. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», ό.π., σ. 78 [5] Αλεξίου, Η Κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, ό.π., σελ. 17 [6] Για την γλώσσα της κρητικής λογοτεχνίας βλ. Στυλιανός Αλεξίου, Η Κρητική Λογοτεχνία και η εποχή της. Μελέτη φιλολογική και ιστορική, στιγμή, Αθήνα 1985, σελ. 26-30 και Holton, «Η κρητική αναγέννηση», ό.π., σελ. 16. [7] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Αλεξίου, Η Κρητική Λογοτεχνία και η εποχή της, ό.π. σελ. 30-31 και Holton, «Η κρητική αναγέννηση», ό.π., σελ. 13-16. [8] Για πληροφορίες σχετικά με τις παραστάσεις των θεατρικών έργων βλ. Βάλτερ Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου. Από τις αρχές του ως τη Μικρασιατική Καταστροφή» στο: Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1997, σελ. 377-379. [9] Βλ. σχετικά Στυλιανός Αλεξίου -Μάρθα Αποσκίτη, εισαγωγή στο Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα 1991 [10] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Walter Puchner, «Τραγωδία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 157-192 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 361-366 [11] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Alfred Vincent, «Κωμωδία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 125-156 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 366-370 [12] Βλ. σχετικά Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 372 [13] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Rosemary Bancroft-Marcus, «Ποιμενικό δράμα και ειδύλλιο», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 95-124 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 370-373 [14] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Wim Bakker, «Θρησκευτικό Δράμα», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 223-252. [15] Rosemary Bancroft-Marcus, «Ιντερμέδια», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 195-221 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 375-377 [16] Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Rosemary Bancroft-Marcus, «Ποιμενικό δράμα και ειδύλλιο», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 95-124 και Μπεργαδής, Απόκοπος και Η Βοσκοπούλα, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου, Εστία, <Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη>, «Εισαγωγή» στις σελ. 47-62

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας [17] Βλ. σχετικά Roderick Beaton, Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού μεσαίωνα, μετάφραση Νίκη Τσιρώνη, εκδόσεις

Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996 [18] Βλ. σχετικά Arnold van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π.,

σελ. 86-88 [19] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. David Holton, «Μυθιστορία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης,

ό.π., σελ. 253-291 και Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή», στο: Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου, Εστία, <Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη>, Αθήνα 1995 [20] Για την διάδοση της κρητικής λογοτεχνίας στο αναγνωστικό κοινό, βλ. Holton, «Η κρητική Αναγέννηση», ό.π., σελ. 19 [21] Βλ. σχετικά Puchner, «Τραγωδία», ό.π., σελ. 178-181 [22] Βλ. σχετικά Margaret Alexiou, «Λογοτεχνία και λαϊκή παράδοση», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 295-296 [23] Β. Πούχνερ, «Απηχήσεις της Ερωφίλης στη νεοελληνική λογοτεχνία», στο: Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, ό.π., σελ. 272-275 [24] Β. Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 360. Ειδικά για την Ερωφίλη βλ. Πούχνερ, «Απηχήσεις της Ερωφίλης στη νεοελληνική λογοτεχνία», στο Κείμενα και Αντικείμενα, ό.π., σελ. 259-262 [25] Αλεξίου, εισαγωγή στο Ερωτόκριτος, ό.π., σελ. λθ΄

Γενική βιβλιογραφία • Λεονάρδου Ντελλαπόρτα, Ποιήματα (1403/1411). Έκδοση κριτική, εισαγωγή, σχόλια και ευρετήρια Μ.Ι. Μανούσακα, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995 • Μαρίνου Φαλιέρου Ερωτικά Όνειρα. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο A. van Gemert, <Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 4>, Θεσσαλονίκη 1980 • Ερωφίλη, Τραγωδία Γεωργίου Χορτάτση, επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 1988 • Γεωργίου Χορτάτση, Η ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ (Τα Ιντερμέδια της Ερωφίλης), επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 1992 • Γεωργίου Χορτάτση Πανώρια. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο Εμμανουήλ Κριαρά <Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 2>, Θεσσαλονίκη 1975 • Γεωργίου Χορτάτση Κατζούρμπος. Κριτική έκδοση, σημειώσεις, γλωσσάριο Λίνου Πολίτη, Ηράκλειο 1964 • Ροδολίνος, τραγωδία Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου (17ου αιώνα), επιμέλεια Μάρθας Αποσκίτη, Πρόλογος Στυλιανού Αλεξίου, εκδ. στιγμή, Αθήνα 1987 • Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου Φορτουνάτος, Κριτική έκδοση, σημειώσεις, γλωσσάριο Alfred Vincent, Ηράκλειο 1980 • Στάθης, Κρητική κωμωδία. Κριτική έκδοση, με εισαγωγή, σημειώσεις και λεξιλόγιο Lidia Martini, <Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 3>, Θεσσαλονίκη 1976 • Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 1991 • Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος. Κριτική έκδοση, εισαγωγή, σημειώσεις, γλωσσάριο Στυλιανού Αλεξίου, Αθήνα 1980. • Η Θυσία του Αβραάμ. Κριτική έκδοση W.F. Bakker-A. van Gemert, Ηράκλειο 1996 • Στ. Αλεξίου, «Κρητική Λογοτεχνία», στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Ι΄, σελ. 384-400 • Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003, σελ. 89-124. • Β. Πούχνερ, Μελετήματα θεάτρου. Το κρητικό θέατρο. Αθήνα 1991.

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Οδηγός έργων της κρητικής λογοτεχνίας (http://www.early-modern-greek.org/odigos/) • "Cretan Literature" από τον τόμο Greece: Books and Writers (http://www.greece2001.gr/docs/1-66.pdf) (pdf)

(Αγγλικά) • Βιβλιογραφικός οδηγός για την κρητική λογοτεχνία στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα (http://www. greek-language.gr/greekLang/literature/studies/essays/04.html)

Βιτσέντζος Κορνάρος Βιτσέντζος Κορνάρος O Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1613;) ήταν Έλληνας ποιητής. Θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας, συγγραφέας του αφηγηματικού ποίηματος Ερωτόκριτος και πιθανώς του θρησκευτικού δράματος Η Θυσία του Αβραάμ.

Βιογραφία Οι πιο ασφαλείς πληροφορίες για την καταγωγή του Κορνάρου είναι αυτές που δίνει ο ποιητής στο τέλος του έργου του : αναφέρει το όνομα Βιτσέντζος, το οικογενειακό όνομα Κορνάρος, τόπο γέννησης τη Σητεία και το Κάστρο (Ηράκλειο), όπου παντρεύτηκε: Κ' εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ' έχου μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου Βιτσέντζος είν' ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος. Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, εκεί 'καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει. Στο Κάστρον επαντρέυτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση, το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίση[1] Παλαιότερα οι φιλόλογοι τοποθετούσαν την ζωή και την δράση του Κορνάρου γύρω στα μέσα του 17ου αι., πίστευαν δηλαδή ότι η Θυσία του Αβραάμ γράφτηκε το 1635, χρονιά που αναφέρεται στο χειρόγραφο, και ο Ερωτόκριτος αργότερα, μέχρι το 1645 ή το 1648, όταν άρχισε η πολιορκία του Ηρακλείου από τους Οθωμανούς. Μάλιστα ένα επεισόδιο του Ερωτόκριτου που αφηγείται την μονομαχία του Κρητικού με τον Καραμανίτη εθεωρείτο προσθήκη εκ των υστέρων, η οποία έγινε μάλλον κατά τα χρόνια του Βενετοτουρικού πολέμου και απηχούσε τους αγώνες των Κρητικών εναντίον των Οθωμανών. Αυτή η άποψη διατυπώνεται και σε παλαιότερες Ιστορίες της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως αυτή του Λίνου Πολίτη [2] και του Κ.Θ. Δημαρά [3] . Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, ο ποιητής του Ερωτόκριτου ταυτίζεται με έναν βενετοκρητικό Βιτσέντζο Κορνάρο, που γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στην Τραπεζόντα της Σητείας, γιος του Ιάκωβου Κορνάρου καί της Ζαμπέτας Ντεμέτζο. Ήταν γόνος εξελληνισμένης και αρχοντικής βενετσιάνικης οικογένειας, πιθανότατα με μεγάλη περιουσία. Ο αδερφός του, Ανδρέας Κορνάρος, είχε γράψει μια Ιστορία της Κρήτης που δεν εκδόθηκε ποτέ. Έζησε στη Σητεία περίπου μέχρι το 1580 ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Εκεί έλαβε χώρα ο γάμος του με την Μαριέτα Ζένο, με την οποία απέκτησε και δύο κόρες, την Ελένη και την Κατερίνα. Από το 1591 ανέλαβε διοικητικά αξιώματα, ενώ κατά την διάρκεια της πανούκλας (1591 -1593) ανέλαβε καθήκοντα υγειονομικού επόπτη. Υπήρξε επίσης μέλος ενός λογοτεχνικού συλλόγου, της Ακαδημίας των Παράξενων, που είχε ιδρύσει ο αδελφός του Ανδρέας, επίσης συγγραφέας. Πέθανε στον Χάνδακα το 1613 ή το 1614 από άγνωστη αιτία και θάφτηκε στο μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου. Αυτή η άποψη έχει γίνει αποδεκτή από τους περισσότερους μελετητές [4] . Την ταύτιση του ποιητή του Ερωτόκριτου με αυτόν τον Κορνάρο δεν αποδέχεται μέχρι σήμερα ο Σπ. Ευαγγελάτος, ο οποίος υποστηρίζει ότι το έργο είναι μεταγενέστερο[5] .

Βιτσέντζος Κορνάρος

Έργογραφία • Ερωτόκριτος, έμμετρη μυθιστορία • Η Θυσία του Αβραάμ, θρησκευτικό αφηγηματικό δράμα (παραδίδεται ανώνυμο αλλά θεωρείται πιθανόν έργο του Κορνάρου)

Δείτε επίσης • Ερωτόκριτος • Η Θυσία του Αβραάμ

Σημειώσεις [1] [2] [3] [4]

Κατά την έκδοση Αλεξίου: Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στ. Αλεξίου, Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1995 Λ.Πολίτη, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1978, σελ. 78 Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975 (6η έκδοση), σελ. 81 D. Holton, Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, σελ. 369, Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή» στο Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, Ερμής, Αθήνα 1995, σελ.ιστ΄-ιζ΄ [5] Σπ. Ευαγγελάτος, «Για τη χρονολόγηση του Ερωτόκριτου» στο: Ερωτόκριτος. Ο ποιητής και η εποχή του, αφιέρωμα της εφ. Καθημερινή (ένθετο «Επτά Ημέρες»), 11 Ιουνίου 2000, σελ. 29

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Βιογραφικά στοιχεία (http://www.logotexnia.com/writersgr/kornaros/kornaros.html)

Γεώργιος Χορτάτσης Γεώργιος Χορτάτσης Ο Γεώργιος Χορτάτσης (1550–1660 περ.)[1] ήταν Κρητικός θεατρικός συγγραφέας της περιόδου της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας. Έγραψε τα έργα Ερωφίλη, Κατσούρμπος και Πανώρια.

Βίος Για τη ζωή του ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά και δεν έχουμε πληροφορίες για το πατρώνυμό του, ώστε να επιτευχθεί με βεβαιότητα η ταύτισή του με βάση τις αρχειακές πηγές. Φαίνεται πως ανήκε σε παλιά, και πιθανόν αρχοντική οικογένεια της Κρήτης. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε έζησε, αλλά πιθανότατα γεννήθηκε στα μέσα του 16ου και πέθανε στις αρχές του 17ου. Πολύτιμη μαρτυρία για το έργο του Χορτάτση είναι οι ακόλουθοι στίχοι του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, από το ποίημά του Φιλονικία του Χάνδακος και του Ρεθέμνου: Ένα παιδί μου παλαιόν, οπού 'θελα γεννήση κ' εκείνο με πολλή τιμήν ήθελε με στολίση• Γεώργιον Χορτάκιον εκράζαν τ' όνομά του και καμε την πανώργιαν του με ζαχαρένια χείλη μαζί με τον Κατζάροπον την άξιαν Ερωφίλη. Από το έργο του Χορτάτση αλλά και από μαρτυρίες της εποχής συμπεραίνει κανείς ότι είχε ευρεία μόρφωση. Δεν μπορεί να αποκλειστεί και η πιθανότητα να είχε σπουδάσει στην Ιταλία. Είναι βέβαιο πως παρακολουθούσε το σύγχρονο με αυτόν ιταλικό θέατρο και γνώριζε τους κλασικούς Λατίνους συγγραφείς. Φαίνεται ότι είχε και επαφές με βενετούς ευγενείς, αφού δύο από τα έργα του, η Πανώρια και η Ερωφίλη, είναι αφιερωμένα στον ευγενή από τα Χανιά Μαρκαντώνιο Βιάρο, σημαντικό προστάτη των γραμμάτων, και τον δικηγόρο από τα Χανιά Ιωάννη Μουρμούρη. Εξίσου πιθανό είναι να συμμετείχε και σε κάποια από τις Ακαδημίες που είχαν ιδρυθεί στις μεγάλες κρητικές πόλεις και πρωταγωνιστούσαν στην πνευματική ζωή.

Έργο Έγραψε σίγουρα τρία θεατρικά έργα: την τραγωδία Ερωφίλη, την κωμωδία Κατσούρμπος και το ποιμενικό δράμα Πανώρια. Είναι πιθανό επίσης να είναι ο συγγραφέας και της κωμωδίας Στάθης. Η χρονολόγηση των έργων του και η χρονική σειρά τους δεν είναι βέβαιη, αλλά τοποθετείται στις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αι. Το ποιητικό ύφος του Χορτάτση διακρίνεται για την πολύ φροντισμένη στιχουργική και την περίπλοκη γλωσσική μορφή, με μεγάλου μήκους προτάσεις, συχνούς διασκελισμούς και υπερβατά σχήματα. Υφολογικά όμως διαφοροποιείται από έργο σε έργο, προσαρμοζόμενος στις συμβάσεις του λογοτεχνικού είδους που κάθε φορά επιλέγει: ο λόγος του είναι πιο σύνθετος στην Ερωφίλη, ενώ στον Κατσούρμπο το λεξιλόγιο είναι πιο καθημερινό, με πολλές ιταλικές λέξεις. Έργο του Χορτάτση φαίνεται πως είναι και τα ιντερμέδια που διασώζονται στα χειρόγραφα των έργων του.

Γεώργιος Χορτάτσης

Πηγές • Γεώργιος Χορτάτσης. Ο Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου, αφιέρωμα του ενθέτου «Επτά Ημέρες» της εφ. Καθημερινή, 3 Δεκεμβρίου 2000

Αναφορές [1] Στέφανος Ελευθερίου. Γεώργιος Χορτάτσης, 1550-1660 περ: η ζωή και το έργο του. ΔΙΑΒΑΖΩ. (27) (1980): 54–65.

Νεοελληνικός διαφωτισμός Νεοελληνικός διαφωτισμός Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός είναι ιδεολογικό, φιλολογικό, γλωσσικό και φιλοσοφικό ρεύμα που επιχείρησε να μεταφέρει τις ιδέες και τις αξίες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού στον χώρο του υπόδουλου γένους. Με τον όρο διαφωτισμός εννοείται η πνευματική κίνηση που σημειώθηκε στη Δυτική Ευρώπη στα τέλη του 17ου αιώνα, με κύριους στόχους τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οι ιδέες του διαφωτισμού διαχύθηκαν στον ελληνικό χώρο, όταν διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στις αρχές του 18ου αιώνα με την ανάθεση της εξουσίας των παραδουνάβιων ηγεμονιών σε Έλληνες ηγεμόνες και αργότερα με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774. Κύριοι φορείς του νεοελληνικού διαφωτισμού είναι οι Έλληνες που ζουν στην δύση. Αυτοί παρακολουθούν από κοντά όλες τις αλλαγές που γίνονται στην σκέψη, παρακολουθούν τις ανακαλύψεις πάνω στις νέες τεχνικές, ανακαλύπτουν τις ιδεολογικές αρχές πάνω στις οποίες πραγματοποιείται η γαλλική επανάσταση. Αυτό το κοινωνικό και πολιτικό γεγονός δανείζει τις αρχές στον νεοελληνικό διαφωτισμό. Εκείνη την εποχή η Ευρώπη ανακαλύπτει τον φιλελευθερισμό και την ανάγκη της αυτοδιάθεσης των λαών. Οι Έλληνες της Δύσης αντιλαμβάνονται πως μόνο με την πνευματική αναγέννηση των υποδούλων θα μπορέσει να ωριμάσει η ιδέα της επανάστασης. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα πολλοί μορφωμένοι Έλληνες συμμετείχαν στην διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού, που προσαρμόστηκαν στις ανάγκες του υπόδουλου γένους.

Οι ρίζες Η αγγλική βιομηχανική επανάσταση διαδόθηκε στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, οδηγώντας την αστική τάξη σε ανοδική πορεία. Ωστόσο, στην κεντρική, τη νότια και την ανατολική Ευρώπη εξουσίαζε στη συγκεκριμένη περίοδο η αριστοκρατία. Οι λαϊκές τάξεις, αγροτικές ως επί το πλείστον, υπέφεραν εξαιτίας της οικονομικής αστάθειας και της επακόλουθης αύξησης των τιμών. Το αποτέλεσμα ήταν η διαφοροποίηση της βορειοδυτικής Ευρώπης, που άρχισε να εκσυγχρονίζεται και της υπόλοιπης ηπείρου που έμεινε στο περιθώριο. Η αγγλική αστική επανάσταση του 17ου αιώνα, η Γαλλική του 18ου και ο πόλεμος ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. στράφηκαν ένάντια σε ένα παρηκμασμένο πλέον φεουδαρχικό σύστημα, που αποτελούσε εμπόδιο στην αστική ανάπτυξη. Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε ριζικά την παραγωγική ικανότητα σε πολλά πεδία και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλάζοντας ριζικά τη μορφή των παραδοσιακών κοινωνιών και των οικονομιών του ευρωπαϊκού κόσμου. Κατόπιν η Γαλλική Επανάσταση προσέφερε το ιδεολογικό υπόβαθρο μιας διαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης και έγινε η έμπνευση για έναν οικουμενικό, σχεδόν, ξεσηκωμό, με στόχο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό1. Ο όρος οικουμενικός δικαιολογείται, αν ανατρέξει κανείς σε παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες2 και δει πόσα απελευθερωτικά κινήματα διαδραματίστηκαν ανάμεσα στο 1811 και το 1840, παράλληλα με την παγκόσμια βρετανική οικονομική διείσδυση –διείσδυση που άντλησε τη δύναμή της από τη βιομηχανική επανάσταση. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός –προϊόν πολιτισμικής διάχυσης- θα μπορούσε να αποτιμηθεί ως παρακλάδι του του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ο ίδιος ο όρος προέρχεται από τη μετάφραση των αντίστοιχων όρων της αγγλικής, γερμανικής και ιταλικής γλώσσας3. Συνεπώς είναι σκόπιμο να γνωρίζει κανείς τι εννοούσαν οι ευρωπαίοι διανοητές με τον όρο διαφωτισμός.

Νεοελληνικός διαφωτισμός Ως ιδεολογία του διαφωτισμού θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ιδέες και οι αξίες που διαμορφώθηκαν από την παιδεία της βορειοδυτικής Ευρώπης κατά τον 18ο αιώνα, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Η αφετηρία αυτής της νέας ιδεολογίας βρίσκεται στον αρχαιοελληνικό στοχασμό, τον οποίο οι εκπρόσωποί της μελέτησαν σε βάθος, αλλά στηρίχθηκε κυρίως στις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις, με χαρακτηριστικούς εκπρόσωπους τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα. Επιδίωξη των ευρωπαίων Διαφωτιστών ήταν η υπερίσχυση του σύγχρονου πνεύματος εις βάρος των κατεστημένων ιδεών της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, του δογματισμού, της άγνοιας και της προκατάληψης. Η ριζική αμφισβήτηση των καθιερωμένων αυθεντιών, ο προβληματισμός γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, η πίστη στην ανθρώπινη δυνατότητα παραγωγής γνώσης, ο ορθός λόγος και ο ελεύθερος στοχασμός είναι τα κύρια στοιχεία που διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο του κινήματος του Διαφωτισμού.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός Όπως είναι ίσως φυσικό ο νεοελληνικός διαφωτισμός εκκινήθηκε σε περιοχές στις οποίες ήκμαζε το ελληνικό στοιχείο σε διάφορους τομείς δραστηριότητας. Τα υπάρχοντα μέσα εκπαίδευσης, δηλαδή οι σχολές, οι ακαδημίες και τα ελληνικά τυπογραφεία, βοήθησαν τις διαδικασίες της αφομοίωσης και ενδεχομένως της μετάλλαξης των ιδεών. Στις ίδιες περιοχές υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση η παιδεία. Οι Έλληνες έμποροι και λόγιοι ήλθαν σε επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα και μεταφράστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελληνική τα έργα του Λοκ, του Καρτέσιου, του Ρουσό, του Λάιμπνιτς και του Βολταίρου. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, όπως και ο δυτικοευρωπαϊκός, εναντιώνεται στο πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του. Ζητά παιδεία για όλους και απαλλαγή του ανθρώπου από την πρόληψη και τη δεισιδαιμονία. Παρουσιάζει ωστόσο όμως δυο σημαντικές διαφορές. Ως ιδεολογικό ρεύμα απευθύνθηκε σε υπόδουλους και συνεπώς το κύριο αίτημά του υπήρξε η απελευθέρωση του Έθνους. Στην παιδεία εναπόθεσαν οι Έλληνες –ιδιαίτερα ο Κοραής- ένα μεγάλο μέρος των ελπίδων τους για απελευθέρωση4. Από την άλλη, η παραγωγή της ιδεολογίας του ελληνικού διαφωτισμού φαίνεται πως υπήρξε έργο μεμονωμένων προσωπικοτήτων, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Πρώιμος Διαφωτισμός Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι΄αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού. Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 είναι ο πρώτος που αποκλίνει από την επίσημη θέση της τότε Εκκλησίας, η φιλοσοφία στην υπηρεσία της Θεολογίας και ο πρώτος επίσης που αντικατέστησε την αρχαΐζουσα ως γλώσσα διδασκαλίας με τη δημώδη. Διδάσκει λογική και νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία, Καρτέσιο (Descartes) και Μαλμπράνς Malebranche). Ο Μανουήλ Γεδεών σε πραγματεία του αναφέρει τον Μεθόδιο Ανθρακίτη ως προδρομική φυσιογνωμία.[1] Οι νεοτερικές του ιδέες τον έφεραν σε σύγκρουση με λόγιους της εποχής του και μερίδα του τότε αρτηριοσκληρωτικού εκκλησιαστικού κύκλου. Η «Οδός μαθηματικής με τμήματα γεωμετρίας, τριγωνομετρίας, άλγεβρας, σφαιρικής αστρονομίας κ.α. » είναι το πρώτο ελληνικό και μάλιστα ολοκληρωμένο μαθηματικό εγχειρίδιο της νεότερης ιστορίας μας, γραμμένο από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη για χρήση στα ελληνικά σχολεία κατά την εποχή της τουρκοκρατίας. Μετά τον θάνατό του ο μαθητής του Μπαλάνος Βασιλόπουλος εκδίδει τα βιβλία του Λογική Ελάττων και Εισαγωγή της Λογικής. Διδάσκει στη Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά από το 1710-1822.[2] Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζουν οι θέσεις των κυριότερων εκπροσώπων του ελληνικού διαφωτισμού για την Παιδεία του Έθνους και ιδιαίτερα για τη γλώσσα που πρέπει αυτή να χρησιμοποιεί:

Νεοελληνικός διαφωτισμός Ο Θεόφιλος ο Κορυδαλλεύς (1571-1646) μετέφερε με τη διδασκαλία του στην Αθήνα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά -γεγονός που μας οδηγεί σε αναγκαστική θεώρηση του διαφωτισμού στα Επτάνησα- και ιδίως στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης υπό τον Πατριάρχη Κύριλλο Α΄ Λούκαρι το ουμανιστικό πνεύμα της Αναγέννησης. Χρησιμοποιεί ωστόσο την αττικίζουσα γλώσσα ως όργανο της φιλοσοφικής παιδείας. Προς την επιλογή του, με την οποία ταυτίστηκε αργότερα και ο Ευγένιος Βούλγαρης, αντέδρασαν οι διαφωτιστές Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Δημήτριος Καταρτζής, Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Αδαμάντιος Κοραής. Τις ίδες απόψεις ακολουθεί έναν αιώνα αργότερα ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος με αποτέλεσμα η πρόσληψη της νεωτερικής φιλοσοφίας να γίνεται με φορέα μια γλώσσα με αρχαϊκό χαρακτήρα -καθορισμένο κυρίως από ακαδημαϊκές συμβάσεις5. Ένας από τους πρώτους που προσπάθησε να δει συγχρονικά τη γλώσσα και να την απαλλάξει από το βάρος της ιστορίας της ήταν ο Δ. Καταρτζής, ο οποίος έγραψε μία από τις πρώτες γραμματικές της σύγχρονης Ελληνικής, έτσι όπως μιλιόταν στην Κωνσταντινούπολη προς το τέλος του 18ου αιώνα6. Θεωρώντας πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει φραγμός στην επιστημονική γνώση, θέλησε έτσι να τραβήξει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αρχαία γλώσσα και τη σύγχρονη απόγονό της, αλλά η πρότασή του πέρασε απαρατήρητη εν τέλει εγκαταλείφθηκε7. Οι απόψεις του Καταρτζή για το γλωσσικό ζήτημα αποτελούσαν το πιο ριζοσπαστικό τμήμα της διαφωτιστικής του θεωρίας. Σε αντίθεση με τον Ευγένιο Βούλγαρη, ο οποίος υποστήριζε ότι μόνο το αττικό ύφος θα μπορούσε να εκφράσει τα υψηλά νοήματα της φιλοσοφίας και κατά συνέπεια ήταν η μόνη γλώσσα που άρμοζε στον Διαφωτισμό, ο Καταρτζής τόνιζε τις αρετές και τις δυνατότητες του νεότερου ελληνικού ιδιώματος. Θεωρούσε πως η ομιλούμενη Νεοελληνική «διαθέτει μελωδία, ρυθμό και την πειθώ στα ρητορικά της» και μπορεί συνεπώς να χρησιμοποιηθεί για την γενική αγωγή του έθνους8. Για τους υπερασπιστές της φυσικής γλώσσας «δε θα έπρεπε να αισθάνεται κανείς αμηχανία αποδεχόμενος τη ζώσα ελληνική ως το όργανο έκφρασης του έθνους», καθώς σε όλη της Ευρώπη του Διαφωτισμού η ομιλούμενη φυσική γλώσσα είχε θριαμβεύσει και είχε οδηγήσει τις λογοτεχνίες ευρωπαϊκών λαών που ακολούθησαν το ρεύμα σε μια νέα ακμή9. Παρότι οι ρίζες του γλωσσικού διχασμού είναι αρχαιότερες, στις ανακατάξεις της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού η σύγκρουση φαίνεται να προσλαμβάνει ένα νέο ένδυμα, διατηρώντας ωστόσο το αρχικό θεμέλιο της σύγκρουσης.

Παράγοντες της διαφωτιστικής προσπάθειας Η περίοδος του νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνεται για την ενεργοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, διανοουμένων, εμπόρων, κληρικών, κ.ά., προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας της παιδείας, πιθανώς εξαιτίας της ουσιαστικής βελτίωσης των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων Ελλήνων. Οι Έλληνες ομογενείς των οργανωμένων παροικιών της Ευρώπης έγιναν η αιχμή του δόρατος στη διαφωτιστική προσπάθεια, χρηματοδοτώντας σχολεία και εκδόσεις βιβλίων, χορηγώντας ικανά χρηματικά ποσά για σπουδές στο εξωτερικό και γενόμενοι φορείς εκπαιδευτικής ανανέωσης. Στην Ελλάδα οι έμποροι και οι καπεταναίοι φέρνουν την πεποίθηση ότι η παιδεία μπορεί να γίνει φορέας καλύτερης και ελεύθερης ζωής, ενώ παράλληλα αναζητούν νέους διδάσκαλους για την εκπαίδευση των παιδιών τους10. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης, εξαιτίας της ύφεσης που παρουσίασε η παιδεία και η εκπαίδευση, ο διανοητικός βίος περιορίστηκε στην αποδοχή της επίσημης θρησκευτικής ιδεολογίας, που εξέφραζε μεταξύ των άλλων τη μοιρολατρική στάση απέναντι στον κατακτητή και συντηρούσε ακόμη και στα κατώτερα στρώματα του λαού την καχυποψία και την εχθρότητα προς τη Δύση και σε κάθε τι δυτικότροπο, όπως επίσης και έναντι σε κάθε τι «ελληνικό»11. Το βάρος του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης και του διανοητικού βίου ανέλαβαν οι έλληνες λόγιοι της περιόδου μέσω της στροφής προς την κλασική αρχαιότητα αλλά και της επαφής με τον στοχασμό, τις ανακαλύψεις και τα επιστημονικά επιτεύγματα της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, η στροφή της νεοελληνικής σκέψης προς τα αρχαία κείμενα υπήρξε το μέσο για την εθνική αυτοσυνειδησία, ενώ η «μετακένωση»,

Νεοελληνικός διαφωτισμός σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή, των επιτευγμάτων της ευρωπαϊκής σκέψης και επιστήμης στην ελληνική Ανατολή αναπροσανατόλισε το περιεχόμενο και τους στόχους της ελληνικής εκπαίδευσης12. Για την απαλλαγή από το παραδοσιακό θρησκευτικό πνεύμα της εκπαίδευσης και της στροφής σε πιο εκκοσμικευμένα προγράμματα διδασκαλίας με την εισαγωγή της αρχαίας ελληνικής παιδείας έγιναν προσπάθειες και από τον χώρο της Εκκλησίας. Ο πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης (στις αρχές του 17ου αιώνα οργάνωσε την εκπαίδευση σε νέες βάσεις. Η ανασυγκρότηση της Πατριαρχικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης, με την εισαγωγή της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας στα προγράμματα σπουδών, η ίδρυση τυπογραφείου, η μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε απλούστερη γλώσσα για να γίνεται κατανοητή απ' όλους και οι συνεχείς εγκύκλιοί του ήταν ορισμένες από τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες του13. Αποτέλεσμα της ως άνω ενεργοποίησης ήταν η ποσοτική και ποιοτική αύξηση των ελληνικών σχολείων. Πολλοί δάσκαλοι εισήγαγαν νέες μεθόδους διδασκαλίας και δίδαξαν τις νέες ανακαλύψεις της επιστήμης, ενώ άλλοι μετέφρασαν βιβλία στην Ελληνική με παρόμοιο περιεχόμενο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κωνσταντίνου Κούμα, ο οποίος μετέφρασε γαλλικά βιβλία μαθηματικών και φυσικής. Την περίοδο 1809 - 1812 δίδαξε στο φημισμένο στην εποχή του Φιλολογικό γυμνάσιο Σμύρνης, όπου παρέδιδε δημόσια μαθήματα φυσικής και χημείας με πειράματα σε πλήθος κόσμου.

Η ελληνική εκδοχή των ιδεών του διαφωτισμού Η εισαγωγή στην ελληνική εκπαίδευση επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων αντικατόπτριζε ακριβώς τις αλλαγές στο διανοητικό πεδίο και φανέρωνε την αποδέσμευση σε μεγάλο βαθμό της ελληνικής σκέψης από τον εναγκαλισμό της παραδοσιακής θρησκευτικής ιδεολογίας. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν έγιναν εύκολα, ούτε διέθεταν γενικό χαρακτήρα. Οι παραδοσιακές πρακτικές και προσανατολισμοί της εκπαίδευσης έδειξαν εξαιρετικές αντοχές στις προσπάθειες αντικατάστασής τους και ασφαλώς η αντίδραση των φορέων τους ήταν έντονη. Οι περιπέτειες πολλών ελλήνων Διαφωτιστών σε ελληνικά σχολεία της εποχής είναι τα τεκμήρια της επώδυνης προσπάθειας των Ελλήνων λογίων για τον αναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης14. Η αντίδραση αυτή οφειλόταν κυρίως στην άγνοια και την αμάθεια των φορέων της παραδοσιακής ιδεολογίας και ενισχυόταν από τη μακραίωνη καχυποψία της Ανατολικής Εκκλησίας προς τη Δύση. Η Εκκλησία συσπείρωνε κάτω από την σκέπη της όλους τους ορθόδοξους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελούσε τον επίσημο συλλογικό φορέα τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία. Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα όταν σταδιακά στην Ελλάδα τα κοινωνικά, οικονομικά και εκπαιδευτικά δεδομένα άρχισαν αλλάζουν ποιοτικά και ποσοτικά και διοχετεύθηκαν στον χώρο τα κηρύγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η επίσημη Εκκλησία στην εισαγωγή των νέων αυτών ιδεών, είτε από συντηρητισμό, είτε από ανασφάλεια, είτε από φόβο, στάθηκε επιφυλακτική ή ακόμη και αρνητική, καθώς πίστευε πως η υιοθέτηση φιλελεύθερων και ριζοσπαστικών ιδεών έθετε σε κίνδυνο ύπαρξή της. Έτσι ερμηνεύεται πιθανώς και η καταδίκη του Ρήγα Βελεστινλή από τις εκκλησιαστικές αρχές, ακόμη και μετά θάνατον15. Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Ρήγας Βελεστινλής συνέταξε χάρτες, έκδωσε προκηρύξεις και οργάνωσε τη μυστική επαναστατική του δράση. Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα. Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό16, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες του διαφωτισμού που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας17, ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ., που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Λίγα χρόνια αργότερα, το έργο της προετοιμασίας των υπόδουλων ανέλαβε η Φιλική Εταιρεία, που κατόρθωσε να οργανώσει τους Έλληνες προς τον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης.

Νεοελληνικός διαφωτισμός Στις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα, περίοδο κορύφωσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οι πνευματικές εκδηλώσεις ήταν σε μεγάλη έξαρση, εξαιτίας της εμφάνισης μεγάλων μορφών των γραμμάτων, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος, ο Θεόφιλος Καΐρης και άλλοι. Παρ' όλες τις προσδοκίες, η φιλελεύθερη πολιτική που ενστερνιζόταν ο διαφωτισμός, δεν ήταν η τελική πολιτική επιλογή που επιβλήθηκε από τις προστάτιδες δυνάμεις και οι περισσότεροι από τους λόγιους εκπροσώπους του είτε απομακρύνθηκαν από τις σχολές που δίδασκαν (Γρηγόριος Κωνσταντάς) είτε είδαν τα βιβλία τους να καίγονται δημόσια (Κοραής). Οι περιπτώσεις των θρησκευτικών διώξεων του Θεόφιλου Καΐρη, του Ανδρέα Λασκαράτου και του ποιητή Παναγιώτη Συνοδινού συνιστούν τεκμήρια μιας αναζωπύρωσης της δίωξης της θρησκευτικής ετεροδοξίας, μακράν των αρχικών επιδιώξεων της απελευθέρωσης από τον θρησκευτικό φανατισμό18.

Σημαντικές προσωπικότητες, εκδόσεις και μυστικές εταιρείες Ανάμεσα στις πολλές σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνονται οι: • Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας και διορθωτής κειμένων αρχικά στον εκδοτικό οίκο στη Βενετία των Γλυκήδων από τα Ιωάννινα και από το 1710-1722 Διευθυντής στη Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά και στη συνέχεια στη Σιάτιστα και στη Μπαλάνειο Σχολή των Ιωαννίνων. • Ευγένιος Βούλγαρης 1716-1806 Είναι ένας σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού. Υπήρξε θαυμαστής του Βολτέρου και ο πιο θερμός υποστηρικτής του. Έγραψε πολλά επιστημονικά, φιλοσοφικά και θεολογικά συγγράμματα. • Ιώσηπος Μοισιόδαξ 1730-1800 Ασχολήθηκε με τα παιδαγωγικά και τις φυσικές επιστήμες. Στο γλωσσικό πρόβλημα, σε ποια γλώσσα θα φωτιζόταν το έθνος, τάχθηκε υπέρ της Κοινής. • Δημήτρης Καταρτζής-Φωτιάδης 1730-1800 Προοδευτική προσωπικότητα που επηρεάστηκε από το γαλλικό διαφωτισμό. Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις βρίσκονται μέσα στο δοκίμιό του Γνώθι σαυτόν. • Αδαμάντιος Κοραής 1748-1833 Η προσωπικότητα του Κοραή σημάδεψε την Ελλάδα και από μορφωτική και από πολιτική άποψη. Οι γνώσεις του και η παρουσία του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τον κατατάσσουν ανάμεσα στους κορυφαίους φιλόλογους στον ευρωπαϊκό χώρο. • Ρήγας Φεραίος 1757-1798 Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757. Σπούδασε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όπου και αρχίζει την πολιτική του προσπάθεια. Τα έργα του Ρήγα έχουν πολιτικό, ιδεολογικό και επαναστατικό περιεχόμενο και είναι επηρεασμένος από το γαλλικό πνεύμα. Πέρα από το συγγραφικό του έργο και την πολιτική του δράση ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση των Ελλήνων, γνώριζε πως μέσα από την αναγέννηση της παιδείας θα έρθει και η αναγέννηση του έθνους. Το όραμα του, είναι η απελευθέρωση των λαών της Βαλκανικής και η δημιουργία μιας ενιαίας πολιτικής ενότητας. Πέρα από την αναφορά στους πρωταγωνιστές του νεοελληνικού διαφωτισμού πρέπει να αναφερθούμε και σε μερικά κείμενα της εποχής. Η Ελληνική Νομαρχία, ο Ανώνυμος του 1789 και ο Ρωσαγγλογάλλος. Αυτά τα κείμενα έχουν πολιτικό περιεχόμενο, ασκούν κριτική στους φορείς συντηρητικών ιδεών και σε όσους αδιαφορούν για την ελευθερία του γένους και αναφέρονται στη θεωρία και τη σκέψη που πρέπει να έχουν οι Έλληνες για να οργανώσουν τον ένοπλο αγώνα τους. Εκφραστές των ιδεών του Διαφωτισμού ήταν και διάφορα περιοδικά της εποχής, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο Ερμής ο Λόγιος19 και η Φιλολ№ογική Εταιρεία

Νεοελληνικός διαφωτισμός Βουκουρεστίου με την υποστήριξη της οποίας εκδόθηκε.

Επιτομή Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ως πνευματικό κίνημα αντλεί την καταγωγή του από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Παρουσιάζει, ωστόσο, ιδιαιτερότητες εξαιτίας των ιδιαίτερων κοινωνικών, πολιτικών και ιστορικών συνθηκών που χαρακτήριζαν τον Ελληνισμό εκείνης της περιόδου. Οι Έλληνες λόγιοι, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισαν την αντίδραση των φορέων της κατεστημένης ιδεολογίας, ανταποκρίθηκαν στο έργο της διαφώτισης των Ελλήνων. Όχι μόνο κατόρθωσαν να αφυπνίσουν το πνεύμα της αρχαιοελληνικής παράδοσης φέρνοντας στο προσκήνιο τις αρχές και τα ιδεώδη του κλασικού πολιτισμού, αλλά έγιναν και φορείς πρόσληψης της νεωτερικής φιλοσοφίας. Με αυτόν τον τρόπο διεκδικήθηκε μεταγενέστερα κυρίως η νομιμότητα του αιτήματος αναδημιουργίας του εθνικού κράτους. Ο αγώνας των Ελλήνων για απελευθέρωση θα μπορούσε να γίνει η συνέχεια του αγώνα ενάντια στην 'ασιατική βαρβαρότητα'. Στην πορεία του Νεοελληνικού διαφωτισμού τέθηκαν επίσης ζητήματα και προβλήματα που ταλαιπώρησαν επί μακρόν την ελληνική παιδεία, μεταδόθηκαν νέες γνώσεις και ανακαλύψεις της εποχής, ενώ τυπώθηκαν εκατοντάδες πρωτότυπα βιβλία και μεταφράσεις. Η φιλολογική διαμάχη της εποχής με επίκεντρο το γλωσσικό πρόβλημα αντικατοπτρίζει εν μέρει τις πνευματικές αναζητήσεις και τον δυναμισμό με τον οποίο αντιμετώπισαν οι Έλληνες λόγιοι τα πνευματικά ζητήματα, αλλά και μια πάλη ανάμεσα στα συντηρητικά και τα νεωτερικά ρεύματα της ελληνικής κοινωνίας.

Παραπομπές - σημειώσεις • • • • • • • • • • • • •

• •

1: Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 84. 2: Βλ. ιστορικούς χάρτες στο Congress Library: www.hyperhistory.com/WorldHistory 3: Enlightenment, Aufklärung, Illuminismo 4: Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα, 57. 5: Κιτρομηλίδης, Π.Μ., 2000. «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα, 222-223. 6: Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα, 374. 7: Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα, 177-178. 8: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ Αθήνα, 205-208. 9: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, 152-154. 10: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 310-311. 11: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 2. 12: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 19. 13: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., . Πρόκειται ουσιαστικά για την περίοδο του θρησκευτικού ουμανισμού, κατά την οποία η Εκκλησία εμφορείται από πνεύμα ανθρωπιστικό. Στην πραγματικότητα αυτή η νέα τάση θα οδηγήσει την εκκλησία σε εσωτερικές διαμάχες για την αποδοχή ή μη των επιστημονικών θεωριών. 14: Η εξορία του Ψαλίδα ή ο διωγμός του Κωσταντά από ορφανοτροφείο της Αίγινας είναι μερικά από τα παραδείγματα. Βλ Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 475. 15: Xαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, ο οποίος έξι μήνες μετά τον στραγγαλισμό του Ρήγα και των επτά Συντρόφων του στο Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου (Ιούνιος 1798), σε επιστολή του, 1 Δεκεμβρίου 1798, προς τον μητροπολίτη Σμύρνης καταδικάζει το Σύνταγμα του Ρήγα Βελεστινλή με την αιτιολογία ότι ήταν αντίθετο στα δόγματα της ορθόδοξης πίστης.

• 16: Ο Pήγας, τον Oκτώβριο του 1798, τύπωσε στη Βιέννη ανώνυμα και παράνομα στο τυπογραφείο των αδελφών Mαρκιδών Πουλίων τον καταστατικό χάρτη της μελλοντικής Eλληνικής Δημοκρατίας σε 3.000 αντίτυπα. Tο έντυπο αυτό εμφάνιζε ως υπέρτιτλο τις λέξεις: EΛEYΘEPIA - IΣOTIMIA – AΔEΛΦOTHΣ,

Νεοελληνικός διαφωτισμός βάσει του ιδεολογικού τρίπτυχου που θεμελίωνε τη Γαλλική επανάσταση. Βλ. Pήγας, Nέα Πολιτική Διοίκησις των Kατοίκων της Pούμελης, της Mικράς Aσίας, των Mεσογείων Nήσων και της Bλαχομπογδανίας, Βουλή των Ελλήνων, Αρ. Κατ. 174. • 17: Βλ. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Ελληνομνήμων»: Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797. • 18: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 474-476. • 19: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 67.

Βιβλιογραφία • • • • •

Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα. Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα. Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα. Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ, Αθήνα. Κιτρομηλίδης Π.Μ., 2000, «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα. • Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα.

Παραπομπές [1] « Λυκαυγές πνευματικής κινήσεως του Γένους μας, 1700-1730», Μανουήλ Γεδεών. [2] Μ.Κ.Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867

Αθανάσιος Χριστόπουλος Αθανάσιος Χριστόπουλος Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος (Καστοριά 2 Μαΐου 1772 - Βουκουρέστι 19 Ιανουαρίου 1847)[1] ήταν Έλληνας λόγιος και ποιητής. Για το ποιητικό του έργο χαρακτηρίζεται «πρόδρομος» (μαζί με τον Ιωάννη Βηλαρά και τον Ρήγα Βελεστινλή) επειδή θεωρείται ότι άνοιξε νέους ποιητικούς δρόμους με την χρήση της δημοτικής γλώσσας. Το επιστημονικό του έργο περιλαμβάνει πραγματείες σε θέματα γλωσσικά, πολιτικά, φιλοσοφικά και φυσικών επιστημών, πολλές από τις οποίες όμως δεν έχουν σωθεί.

Βίος Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος ήταν γιος ενός φτωχού Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος ιερέα από την Καστοριά. Η οικογένειά του μετακόμισε στο Βουκουρέστι λίγο μετά την γέννηση του Αθανάσιου. Ολοκλήρωσε εκεί την βασική εκπαίδευση (είναι πιθανό να είχε δάσκαλο και τον Γρηγόριο Κωνσταντά) και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Βούδας, όπου σπούδασε λατινική φιλολογία, φιλοσοφία και ιατρική, και στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας, όπου σπούδασε νομικά. Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε στο Βουκουρέστι και μπήκε στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας (και αργότερα της Μολδαβίας) Αλέξανδρου Μουρούζη, όπου αρχικά δίδασκε τα παιδιά του ηγεμόνα και έγινε δικαστής και τιμήθηκε με τον τίτλο του «καμινάρη», ενώ παράλληλα ανέπτυξε και συγγραφική δραστηριότητα: έγραψε ένα Δράμα ηρωικόν και ένα από τα σημαντικότερα έργα του, την Γραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, στο οποίο υποστήριζε την χρήση της δημοτικής, η οποία κατά την άποψή του ήταν κράμα της αρχαίας δωρικής και αιωλικής διαλέκτου. Μετά το 1806 ο Χριστόπουλος ακολούθησε τον Μουρούζη στην Κωνσταντινούπολη όταν εκείνος έχασε το αξίωμά του. Εκεί ήταν ευκολότερη η προσήλωσή του στο συγγραφικό έργο καθώς ήταν απαλλαγμένος από τα καθήκοντα του δικαστή και τα παιδιά του ηγεμόνα είχαν μεγαλώσει. Αυτή η εποχή ήταν πολύ γόνιμη: ανέλαβε την σύνταξη ενός λεξικού της Νέας Ελληνικής, μαζί με άλλους λόγιους (Γρηγόριο Κωνσταντά, Άνθιμο Γαζή κ.α.) προσπάθησε να οργανώσει Πανεπιστήμιο στην Ζαγορά του Πηλίου, έγραψε μια πραγματεία σχετικά με την ύπαρξη κενού στην φύση, μια γλωσσολογική μελέτη Περί προφοράς, στην οποία προσπαθούσε να αναιρέσει τα επιχειρήματα του Εράσμου για την Προφορά της κλασικής Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας και μια πραγματεία Περί ποιητικής. Η ζωή του Χριστόπουλου ανατράπηκε το 1812 όταν ο ηγεμόνας Δημητράκης Μουρούζης, προστάτης των γραμμάτων, δολοφονήθηκε από τους Τούρκους. Διέφυγε τότε ξανά στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα Ιωάννη Καρατζά, όμως μεγάλο τμήμα του έργου του (οι μελέτες για το κενό και την προφορά και το λεξικό που είχε ξεκινήσει) χάθηκε. Ο Ιωάννης Καρατζάς τον διόρισε ξανά δικαστή με τον τίτλο του Μεγάλου Λογοθέτη και του ανέθεσε να συντάξει νέα νομοθεσία για την Ηγεμονία της Βλαχίας. Ο Χριστόπουλος ασχολήθηκε συστηματικά με το έργο αυτό ώς το 1816.Το 1815 περίπου έγραψε ένα φιλοσοφικοπολιτικό

Αθανάσιος Χριστόπουλος σύγγραμα, τα Πολιτικά φροντίσματα, που διέπεται από τις αρχές του Νικολό Μακιαβέλι. Το έργο αυτό ήταν αφορμή για αρνητική κριτική εναντίον του και δεν τυπώθηκε ποτέ όσο ζούσε. Το 1818 ο ηγεμόνας Ιωάννης Καρατζάς δραπέτευσε στην Δύση και ο Χριστόπουλος κατέφυγε στην πόλη Σιμπίνι της Τρανσυλβανίας. Εκεί μελέτησε και μετέφρασε έργα του Σέξτου Εμπειρικού και έγραψε τις μελέτες Στοιχείωσις της σκεπτικής φιλοσοφίας και Πολιτικά παράλληλα. Εκείνα τα χρόνια μυήθηκε και στην Φιλική Εταιρεία. Οι ειδήσεις για την δράση του ως Φιλικού και για την ζωή του κατά τα χρόνια της Επανάστασης είναι λιγοστές. Μετά την απελευθέρωση ο Χριστόπουλος επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1836, έμεινε όμως λιγότερο από ένα χρόνο και τελικά επέστρεψε στο Σιμπίνι όπου συνέχισε το συγγραφικό του έργο. Ασχολήθηκε κυρίως με την μετάφραση της Ιλιάδας, αρχικά σε ομοιοκατάληκτους και από το 1844 σε ανομοιοκατάληκτους στίχους και με τα Ελληνικά αρχαιολογήματα, εγχειρίδιο στο οποίο πραγματεύεται θέματα σχετικά με τα ελληνικά φύλα και τις αρχαίες διαλέκτους. Πέθανε στο Βουκουρέστι στις 19 Ιανουαρίου 1847[1] .

Εργογραφία Ο Χριστόπουλος σήμερα μνημονεύεται κυρίως για το ποιητικό του έργο, την συλλογή Λυρικά που είχε γίνει πολύ δημοφιλής: κατά την διάρκεια της ζωής του εκδόθηκε 11 φορές (πρώτη έκδοση το 1811 στην Βιέννη). Τα ποιήματά του είναι σύντομες συνθέσεις επηρεασμένες από τον αρκαδισμό και τον ανακρεοντισμό (γι' αυτό και τον αποκαλούσαν «Νέο Ανακρέοντα»), με κομψή στιχουργική και εύθυμη διάθεση, που συχνά όμως επικρίθηκε ως ψυχρή και επιφανειακή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι μεταφράσεις του από την αρχαιοελληνική γραμματεία, μία μετάφραση της ραψωδίας Α της Ιλιάδας και ποιημάτων της Σαπφούς. Τα Λυρικά του Χριστόπουλου ήταν κάποια από τα ποιήματα που μελέτησε ο Διονύσιος Σολωμός στην προσπάθειά του να διαμορφώσει την ποιητική του γλώσσα. Έργα του: • • • • •

Γραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, Βιέννη, 1805 Δράμα ηρωικόν, Βιέννη, 1805 Λυρικά, 1811 (πρώτη έκδοση, ακολουθήσαν πολλές άλλες.) Πολιτικά Παράλληλα, 1833 Ελληνικά Αρχαιολογήματα, 1853

Πηγές • Ιωάννης Αρσένης (1879). Πάνθεον Ελλήνων Ποιητών [2]. Αθήνα: Εκ του Τυπογραφείου «Μέντωρος». Ανακτήθηκε την 17 Μαΐου 2010.

Σημειώσεις [1] Γ. Βαλέτας, "Αθανάσιος Χριστόπουλος Άπαντα", Αθήνα 1969, Έκδοση του Σωματείου "Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων Καστοριάς". [2] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 1/ 4/ 4/ metadata-265-0000145. tkl

Γεώργιος Σακελλάριος Γεώργιος Σακελλάριος Ο Γεώργιος Κ. Σακελλάριος (1765-1838) ήταν Έλληνας ιατροφιλόσοφος και ποιητής από την Κοζάνη.

Βιογραφία Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1765. Απόγονος της οικογενείας Παπαγκίκα, των πρώτων κατοίκων της Κοζάνης, από το Χόρμοβο της Β. Ηπείρου, που εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη περί το 1612 και γιός του Κωνσταντίνου Σακελλάριου, μεγαλεμπόρου στις παραδουνάβιες πόλεις (Βιέννη, Βουδαπέστη). Υπήρξε μαθητής του οικοδιδασκάλου ιερομόναχου Αμφιλόχιου Παρασκευά, του Ιωαννίτη, του ιεροδιάκονου Καλλίνικου στην σχολή της Κομπανίας στην Κοζάνη και του Νικολάου Βαρκούση και στη συνέχεια σπούδασε ιατρική στο Βουκουρέστι και την Βιέννη, απο το Πανεπιστήμιο της οποίας απεφοίτησε το 1798. Στην Βιέννη, την εποχή των σπουδών του, συνεργάστηκε με τον Ρήγα Φεραίο και την ομάδα του, αλλά διέφυγε την σύλληψη και επέστρεψε στην Κοζάνη. Άσκησε το επάγγελμα του ιατρού, υποχρεωμένος να υπηρετεί κοντά σε αξιωματούχους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων ο Ιμβραήμ-πασάς στο Μπεράτι και ο Αλή-πασάς στα Γιάννενα και σε διάφορες πλούσιες Ελληνικές πόλεις (Τσαρίτσανη, Αμπελάκια, Καστοριά, Ιωάννινα, Κοζάνη). Τον Οκτώβριο του 1838, μετά από πολύμηνη παραλυσία που υπέστη από δάγκωμα εντόμου, πέθανε και ετάφη στο προαύλιο του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου στην Κοζάνη.

Το έργο του Ως λογοτέχνης ανήκει στο κλίμα του συντοπίτη, ομοτέχνου και φίλου του Μιχαήλ Περδικάρη, με τάση προς τους διδακτικούς και αλληγορικούς στίχους. Η ποίησή του συγκαταλλέγεται στο μεσοδιάστημα μεταξύ του προδρομικού Νεοελληνικού ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού. Εκτός από το πιο γνωστό του έργο τα «ΠΟΙΗΜΑΤΙΑ», το οποίο εκδόθηκε στην Βιέννη το 1817, έγραψε την τραγωδία «Ρωμαίος και Ιουλία» σε πεζό λόγο και την «Αρχαιολογία» Βιέννη 1789). Στην Βιέννη επίσης εξέδοσε το 1797 μετάφραση του πρώτου τόμου του έργου «Περιήγησις του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα» του αβά Μπαρτολεμί, οι δύο επόμενοι τόμοι του οποίου, μεταφρασμένοι από τον ίδιο δεν εξεδόθηκαν ποτέ και ο τέταρτος εκδόθηκε από τον Γεώργιο Βεντότη, σε μετάφραση του Ρήγα Φερραίου. Εκτός των ανωτέρω στην Βιβλιοθήκη Κοζάνης σώζονται χειρόγραφα και άλλων έργων του.

Βιβλία του • • • • •

«ΠΟΙΗΜΑΤΙΑ», Βιέννη 1817 «Ρωμαίος και Ιουλία» «Αρχαιολογία», Βιέννη 1789 «Περιήγησις του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα», πρώτος τόμος, Βιέννη 1797 Εκτός των ανωτέρω στην Βιβλιοθήκη Κοζάνης σώζονται χειρόγραφα και άλλων έργων του.

Γεώργιος Σακελλάριος

Βιβλιογραφία 1. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Οι Δυτικομακεδόνες Απόδημοι επί Τουρκοκρατίας". Θεσσαλονίκη 1961 2. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του Φιλικού Γεωργίου Λασσάνη". Θεσσαλονίκη 1973. 3. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ: "Οι πρόδρομοι". Τομ.11ος Βασικής Βιβλιοθήκης. Αθήνα 1955. 4. ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Τα Κοζανικά" ΠΑΝΔΩΡΑ, τομ.ΚΒ', 1871-72. 5. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Α': 1494-1832". Θεσσαλονίκη 1948. 6. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Β': 1833-1912". Θεσσαλονίκη 1964. 7. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Αναμνηστική εικονογραφημένη έκδοσις Παύλου Χαρίση. Μετά ιστορικών σημειώσεων περί των εν Ουγγαρία και Αυστρία Ελληνικών Κοινοτήτων". Κοζάνη 1935. 8. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Συμβολαί εις την εκκλησιαστικήν ιστορία της Κοζάνης." Κοζάνη 1958. 9. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας". Αθήνα 1948. 10. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Επαφές της νεώτερης Ελληνικής Λογοτεχνίας με την Αγγλική.(1780-1821)". ΑΓΓΛΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Μάιος 1947. 11. DOYGALIS CALLIOPE: "La famille Sakellarios de la ville Kozani et ses activites commerciales en Europe centrale". Diplome a l' E.H.E.S.S. Septembre 1979 12. ENEPEKIDES POLYCHRONIS: "Griechische Handelsgeschaften und Kaufleute in Wien aus dem jahre 1766" 13. ΖΑΒΙΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: "Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν θέατρον". Ανέκδοτα συγγράματα. Έκδοση Γ.Π.Κρέμου. Αθήνα 1872. 14. IKKEN CARL: "ΕΛΛΗΝΙΟΝ - Περί του πολιτισμού, της Ιστορίας και της φιλολογίας των Νεοελλήνων". Λειψία 1822. 15. ΚΑΛΛΙΝΔΕΡΗΣ Μ.Α: "Τα λυτά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. (1676-1808)". Θεσσαλονίκη 1951. 16. ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ "Τά ιατρικά έργα του ιατροφιλοσόφου Γεωργίου Σακελλαρίου βάσει των αυτογράφων χειρογράφων του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Koζάνης". Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας των Επιστημών (1998): Επιστημονική σκέψη και φιλοσοφικός στοχασμός στον ελληνικό πνευματικό χώρο. 18ος-19ος αι. Προσλήψεις, ρήξεις, ενσωματώσεις. Αθήνα 19-21 Ιουνίου 1997. 17. KIND CARL - THEODOR: "Άσμα νέας Ελλάδος". 18. KIND CARL - THEODOR: "Συμβολαί εις μάλλον επισταμένην γνώσιν της νεωτέρας Ελλάδος". 1831. 19. KISSAS SOTIRIOS: "Icons of a Kozani Menologion". Balkan studies 17.1. Θεσσαλονίκη 1976. 20. ΚΟΝΤΟΥΡΑΣ ΑΡΓΥΡΗΣ: "Η συμβολή της Κοζάνης στον Ελληνικό Διαφωτισμό". ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 4, Μάρτιος 1982. 21. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ ΜIΧΑΛΗΣ: "Η προσφορά της Κοζάνης και της περιοχής της στον Ελληνικό Διαφωτισμό", ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 4, Μάρτιος 1982. 22. ΚΥΡΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: "Ιατρική και Ιατροί της Κοζάνης κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας" Κοζάνη 1972. 23. ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: "Σελίδες εκ της Ιστορίας του εν Ουγγαρία και Αυστρία Μακεδονικού Ελληνισμού". Λόγος Πρυτανικός. Αθήνα 1912. 24. ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: "Σύμμικτα ". ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ, τομ. Γ', σελ. 353. 25. ΛΑΡΙΣΣΑΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ: "Επιστολαί διαφόρων 1759-1824". Υπό Λ. Βρανούση. 26. LEGRAND E. (Μετάφραση Σπ. Λάμπρου): "Ανέκδοτα έργα περί Ρήγα Βελεστινλή". Αθήνα 1891. 27. ΛΙΟΥΦΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ: "Ιστορία της Κοζάνης". Αθήνα 1924 28. ΜΕΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ: "Η ιστορία του Αλή-πασά. Η ζωή του Λέοντος της Ηπείρου". 29. ΞΕΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ: "Μία ατομική αναλυσις ". ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ.1883.

Γεώργιος Σακελλάριος 30. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ: "Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία. Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912)" . Αθήνα 1992. 31. ΠΑΠΑΣΙΩΠΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ: "Επιγράμματα σε βρύσες, τάφους, αρχοντικά καί άλλα κτίσματα". ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ Νο 1 Μάιος 1982. 32. POUQUEVILLE FRAN.: "Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος". (Μετάφραση Ξ.Ζυγούρα)Αθήνα 1824. 33. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: "Ιατρική και Ιατροί κατά την Εθνηγερσία". ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ Δεκ. 1970. 34. ΣΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: "Οι μετοικεσίες του Ιατροφιλοσοφου Γεωργίου Κ.Σακελλαρίου ", ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 1, Μάιος 1982. 35. ΣΙΓΑΛΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ: "Από την ζωή των κοινοτήτων της Μακεδονίας. Α' : Αρχεία και βιβλιοθήκαι Δυτικής Μακεδονίας." 36. ΣΠΕΡΑΝΤΖΑΣ ΣΤΕΛΙΟΣ: "Ένας αντίπαλος του Χριστόπουλου". ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. τόμ. 9ος, έτος Ε', τεύχος 100. 37. Κώδικας Γεννήσεων και Βαπτίσεων 1759-1851. Ιστορικό Αρχείο Κοζάνης. 38. "ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ " τομ. Ε, σελ. 327

Αδαμάντιος Κοραής Αδαμάντιος Κοραής Ο Αδαμάντιος Κοραής (27 Απριλίου 1748, Σμύρνη – 6 Απριλίου 1833 Παρίσι, Γαλλία), ήταν Έλληνας φιλόλογος με βαθιά γνώση του ελληνικού πολιτισμού. Ο Κοραής είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού και μνημονεύεται κυρίως για τις γλωσσικές του απόψεις και την υποστήριξη της καθαρεύουσας.

Νεανικά χρόνια Ο Αδαμάντιος Κοραής καταγόταν από εμπορική οικογένεια της Χίου στην οποία όμως υπήρχε παράδοση ενασχόλησης με τα γράμματα. Από νεαρή ηλικία έδειξε το ενδιαφέρον του για την παιδεία και η πρώτη του επαφή με τις ξένες γλώσσες έγινε στην Σμύρνη, χάρη στη διδασκαλία του Bernhard Keun, Ολλανδού ιερέα που ζούσε εκεί, στον οποίον ο Κοραής δίδασκε ελληνικά ως αντάλλαγμα για την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Επιθυμία της οικογένειάς του όμως ήταν να ασχοληθεί με το Αδαμάντιος Κοραής εμπόριο, γι' αυτό και το 1771 κατέληξαν στην συμβιβαστική λύση να μεταβεί στο Άμστερνταμ, όπου, παράλληλα με τις οικογενειακές επιχειρήσεις, θα μπορούσε να διευρύνει τους ορίζοντές του και να αποκτήσει την καλλιέργεια που επιθυμούσε. Η απόπειρά του να ασχοληθεί με το εμπόριο απέτυχε και έτσι το 1777 εγκατέλειψε το Άμστερνταμ και επέστρεψε στην Σμύρνη, απ' όπου έφυγε ξανά το 1782, για ιατρικές σπουδές στο Μονπελιέ της Γαλλίας.

Πνευματική δραστηριότητα Τα πρώτα έργα Το 1783 πέθανε ο πατέρας του και το 1784 η μητέρα του και από τότε ο Κοραής άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες. Για βιοποριστικούς λόγους έκανε μεταφράσεις στα γαλλικά από γερμανικά και αγγλικά βιβλία, όπως η Κατήχησις του Ρώσου μητροπολίτη Πλάτωνος και η Κλινική Ιατρική του Γερμανού ιατροφιλοσόφου Selle. Το 1788, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι με σκοπό να ασχοληθεί αποκλειστικά με τα γράμματα και την εθνική αφύπνιση. Ενώ δέχτηκε την γαλλική υπηκοότητα, η συνείδησή του παρέμεινε καθαρά ελληνική. Στο Παρίσι συνέχισε να κάνει μεταφράσεις ιατρικών κυρίως βιβλίων στα γαλλικά και ταυτόχρονα άρχισε να συγγράφει κείμενα σχετικά με την κατάσταση του ελληνισμού: με το κείμενό του Αδελφική Διδασκαλία αντιτάχθηκε στις συντηρητικές θέσεις της Πατρικής Διδασκαλίας, η οποία αντιδρούσε απέναντι στον Διαφωτισμό και την πνευματική πρόοδο και υποστήριζε την Οθωμανική κυριαρχία. Με τα ποιήματα Άσμα Πολεμιστήριον και Σάλπισμα Πολεμιστήριον προσπάθησε να τονώσει τις ελπίδες των Ελλήνων για την απελευθέρωση και να ενισχύσει την αγωνιστική διάθεση, σε μια περίοδο κατά την οποία η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο δημιουργούσε προσδοκίες για ενδεχόμενη βοήθεια των

Αδαμάντιος Κοραής Γάλλων προς τους Έλληνες. Αποτέλεσμα αυτών των προσδοκιών ήταν και το κείμενό του Υπόμνημα περί της παρούσης καταστάσεως της Ελλάδος.

Φιλολογικό έργο Επηρεασμένος από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού, μαχόταν με τα γραπτά του υπέρ της πνευματικής αναγέννησης της Ελλάδας. Κύριο μέλημά του ήταν η πνευματική ανάπτυξη του γένους, την οποία θεωρούσε προϋπόθεση για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Στην ανανέωση της παιδείας προσπάθησε να συμβάλει και σε πρακτικό επίπεδο, με τις φιλολογικές εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων στην σειρά Ελληνική Βιβλιοθήκη, αλλά και θεωρητικά, κυρίως στα προλεγόμενα που προέτασσε στις εκδόσεις, τους Αυτοσχέδιους Στοχασμούς περί της ελληνικής παιδείας και γλώσσης. Η εκδοτική του δραστηριότητα ξεκίνησε το 1799, με τους Χαρακτήρες του Θεόφραστου. Την επόμενη χρονιά τύπωσε το Περί ανέμων, υδάτων και τόπων του Ιπποκράτη, έκδοση που βραβεύτηκε το 1810, και το 1804 τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου, η εισαγωγή του οποίου είναι η πρώτη ελληνική πραγματεία για το λογοτεχνικό είδος του μυθιστορήματος. Μετά το 1805 ενέταξε τις εκδόσεις του στην σειρά Ελληνική Βιβλιοθήκη, η οποία συνεχίστηκε έως το 1827, με την χορηγία των αδερφών Ζωσιμά. Στην Ελληνική Βιβλιοθήκη εξέδωσε, μεταξύ άλλων, τους Βίους Παραλλήλους του Πλουτάρχου, Λόγους του Ισοκράτη, τις τέσσερις πρώτες ραψωδίες της Ιλιάδας, Γαληνό, Στράβωνα, Μάρκο Αυρήλιο, τα Πολιτικά και τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα.

Θεολογικό έργο Ο Αδαμάντιος Κοραής, ως μία πολυσχιδής προσωπικότητα, ασχολήθηκε και με το θεολογικό κομμάτι της επιμόρφωσης των Ελλήνων. Ο ίδιος ήταν συνειδητά ορθόδοξος χριστιανός[1] , αλλά πίστευε πως η ορθόδοξη εκκλησία είχε αλλοιωθεί αρκετά σε σχέση με το αρχική πίστη των αποστόλων, θεωρώντας ιδιαιτέρως υπεύθυνο για αυτό το μοναχισμό[2] , αλλά και την έλλειψη παιδείας που παρατηρούσε. Ο ίδιος επεδίωκε ουσιαστικά μία μεταρρύθμιση βασισμένη πάνω στην επιμόρφωση των υποδούλων Ελλήνων, εξ ου και ο θερμός χαιρετισμός του για τη λειτουργία της Αθωνιάδας σχολής[3] . Η προσπάθεια της αναγέννησης αυτής, θεωρείται πως είχε επηρεασθεί αισθητά από το κίνημα του διαφωτισμού και τις βάσεις των προτεσταντικών θεμελίων[4] , χωρίς αυτό να σημαίνει πως εξαιρούσε από την κριτική του και τις προτεσταντικές εκκλησίες[5] . Τελικά επεδίωξε μία μεταρρύθμιση για την ορθόδοξη εκκλησία, βασισμένη πάνω στο μεταφυσικό οικοδόμημα του προτεσταντισμού, θεμέλια που σήμερα κάποιοι υποστηρίζουν πως έχουν κατεδαφιστεί από τις σύγχρονες κοινωνικές και θετικές επιστήμες[6] . Ο Αδαμάντιος Κοραής στα θεολογικά θέματα, συχνά παρότρυνε τους ιερείς να αρχίσουν να κηρύττουν και να εξηγούν την Αγία Γραφή μέσα στις εκκλησίες, για την οποία έλεγε ότι «αν και είναι έργον αυτού του Θεού» έχει φθαρεί από την επίδραση της ανθρώπινης κακίας ώστε «η σημερινή θρησκεία δεν είναι πλέον η αυτή και απαράλλακτος θρησκεία, καθώς εξήλθεν από τας χείρας του Ιησού». Ήταν θερμός υποστηριχτής της διάδοσης της Αγίας Γραφής. Χαρακτηριστικό είναι πως σε γράμμα του στον Μητροπολίτη Ιγνάτιο της Oυγγροβλαχίας, έγραφε «Μόνον του Ευαγγελίου η διδαχή εμπορεί να σώση την αυτονομίαν του Γένους». [7] Η γενική κατάπτωση στην οποία βρίσκονταν οι Έλληνες αναφορικά με την χριστιανική πίστη τους και το γεγονός ότι τα κηρύγματα των ιεροκηρύκων της εποχής αναφέρονταν μόνο σε ηθικά διδάγματα παραλείποντας την Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία υποκίνησε κληρικούς και άλλους θρησκευόμενους της εποχής να εκδώσουν θρησκευτικά βιβλία με σκοπό την κατήχηση των πιστών περί του δόγματος, της λατρείας και του ήθους[8] . Σύμφωνα με τον μητροπολίτη Νεκτάριο Πενταπόλεως, «εντός της Ελληνικής Ορθοδοξίας η πρώτη σημαντική προσπάθεια εις τον τομέα αυτόν [δηλ. την κατήχηση του λαού] οφείλεται εις τον μεγάλον διδάσκαλον του Γένους Αδαμάντιον Κοραήν». Ο Κοραής καταπολέμησε την κοινή τότε άποψη ότι η κατήχηση των Χριστιανών είναι περιττή και αναζήτησε διαθέσιμα έργα Ορθόδοξης κατήχησης. Εντόπισε και θεώρησε ως καλύτερο τους είδους του την Ορθόδοξον διδασκαλίαν του μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα, ο οποίος το είχε συντάξει το 1765 κατόπιν αιτήματος του Μεγάλου Δούκα και μετέπειτα Τσάρου της Ρωσίας Παύλου. Ο

Αδαμάντιος Κοραής

Κοραής μετέφρασε το έργο αυτό από τη γερμανική έκδοση στα ελληνικά και αφού το εμπλούτισε με αγιογραφικές παραπομπές και άλλες πρόσθετες σημειώσεις το παρέδωσε για χρήση στο λαό το 1772. Σύμφωνα με τον Νεκτάριο Πενταπόλεως, «αι πολλαί υποσημειώσεις, άπασαι του Αδ. Κοραή, αποκαλύπτουσαι την βαθείαν γνώσιν των θεμάτων του Χριστιανισμού υπό του μεγάλου αυτού διδασκάλου του Γένους». Η κατήχηση αυτή διαδόθηκε ευρύτατα μεταξύ των Ελλήνων Ορθοδόξων και όταν απέκτησε την ανεξαρτησία του το ελληνικό κράτος τυπώθηκε επανειλημμένα στην Αθήνα «με έγκρισιν της Ιεράς Συνόδου και του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργείου [...] προς χρήσιν των απανταχού Γυμνασίων και Σχολείων». Η εμπλουτισμένη από τον Κοραή Κατήχηση αποδείχτηκε «ωφελιμοτάτη δια τους κατά πρώτον εξερχόμενους από της πλήρους αγνοίας Έλληνας». Στη συνέχεια ακολούθησαν πλήθος άλλων Κατηχήσεων για χρήση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα τόσο εντός του Βασιλείου της Ελλάδας όσο και στις περιοχές της Οθωμανική αυτοκρατορίας. Ένα άλλο όμως σύγγραμα του Κοραή δεν είχε την ίδια τύχη. Το «Συνέκδημον Ιερατικόν», μιλούσε για την δεισιδαιμονία, την τιτλομανία και την ηθική κατάπτωση μέρους του κλήρου, γράφοντας χαρακτηριστικά: «O φίλαρχος ιερωμένος καταντά εις φονικόν τύραννον, ο φιλόπλουτος εις αισχροκερδή γόητα και ο φιλήδονος γίνεται ίππος θηλυμανής». Επίσης συνιστούσε τη μετάφραση της Αγίας Γραφής και την ανακαίνιση των εκκλησιών. Το 1839 το βιβλίο καταδικάστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. [9] Ο Κοραής ήταν θερμός υποστηριχτής της ανεξηθρησκίας.

Απόψεις για τη γλώσσα και την παιδεία Στα «Προλεγόμενα» των εκδόσεων αρχαίων συγγραφέων κατέθετε τις προτάσεις του για την παιδεία, το περιεχόμενο των μαθημάτων, τα εγχειρίδια και τις μεθόδους της διδασκαλίας και κυρίως την γλώσσα, που ήταν το βασικό μέλημα των λογίων κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. Βασικές του ιδέες ήταν η ανάγκη «μετακένωσης» της δυτικής παιδείας στην Ελλάδα και ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας (μεταξύ άλλων υποστήριζε την αλληλοδιδακτική μέθοδο, την αποφυγή της χρήσης της αρχαίας γλώσσας στην διδασκαλία και την συγγραφή νέων εγχειριδίων γραμματικής καθώς και λεξικών, για τα οποία κατέθετε συγκεκριμένες προτάσεις). Για την εφαρμογή των ιδεών του συμμετείχε στην ομάδα των λογίων που ίδρυσαν το 1811 το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος, στο οποίο αρθρογραφούσε συχνά. Ως κύριο στόχο είχε την διαμόρφωση ενός γλωσσικού οργάνου κατάλληλου για την πνευματική ανάπτυξη. Ανάμεσα στις δύο αντίρροπες τάσεις της εποχής, την αποκλειστική χρήση της Το άγαλμα του Κοραή μποστά από την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Αθηνών. ομιλουμένης γλώσσας και την επαναφορά της αρχαίας, ο Κοραής κράτησε μία ενδιάμεση στάση: βάση του ήταν η ομιλουμένη γλώσσα, για την οποία πρότεινε τον «καθαρισμό» από ξένες και ιδιωματικές λέξεις και την γενικότερη «διόρθωση» από τους λογίους. Οι υποδείξεις του Κοραή οδήγησαν στην διαμόρφωση της γλωσσικής μορφής που ονομάστηκε καθαρεύουσα και γι'αυτές τις θέσεις δέχτηκε επικρίσεις τόσο από τους υποστηρικτές της αρχαΐζουσας όσο και από τους υποστηρικτές της ομιλουμένης γλώσσας.

Αδαμάντιος Κοραής

Τελευταία χρόνια Όταν ξέσπασε η επανάσταση, τήρησε αρνητική στάση καθώς πίστευε ότι δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για να επιτευχθεί αυτονομία. Προσπάθησε όμως να βοηθήσει με διάφορα μέσα: αλληλογραφούσε με φιλέλληνες πολιτικούς και έγραφε άρθρα σε ξένα έντυπα για να προβάλει την Επανάσταση. Μετά την απελευθέρωση εναντιώθηκε στην πολιτική του Καποδίστρια, τον οποίο βέβαια είχε συναντήσει στο παρελθόν, επειδή θεωρούσε αυταρχική την συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο πρόσωπο του κυβερνήτη. Τις αντιπολιτευτικές του θέσεις διατύπωνε σε διαλογικά κείμενα που δημοσίευε με ψευδώνυμο. Για την στάση του αυτή έφθασε να θεωρείται και ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του. Ο Κοραής πέθανε τελικά στο Παρίσι σε ηλικία 84 χρονών. Μετά τον θάνατό του, το 1833, εκδηλώθηκαν εναντίον του αντιδράσεις, με αρνητικές κριτικές για τις πολιτικές και γλωσσικές του ιδέες. Τα κόκκαλα του στάληκαν στην Ελλάδα το 1877, όπου και ετάφη στην Ελληνική πρωτεύουσα. Η μαρμάρινη προτομή του κοσμεί το Λύκειο της Χίου, το οποίο κληρονόμησε την βιβλιοθήκη του, ενώ άγαλμά του υπάρχει και έξω από την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου στην Αθήνα.

Πηγές • Κ.Θ. Δημαράς, «Το σχήμα του Διαφωτισμού», Ελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 19802, σ. 23-120. • Κ.Θ. Δημαράς, «Ο Κοραής και η εποχή του», Ελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 19802, σ. 301-390. • Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις, Αγίου Νεκταρίου Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Εκδ. τέταρτη, Πρώτη έκδοση 1899, Εκδ. Οίκος Βασ. Ρηγοπούλου. • Ο Ιδρυτής Της Ελληνικής Γλώσσας [10]

Έργα • • • • •

Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου [11] Άτακτα [12], 5 τόμοι Αδαμαντίου Κοραή Επιστολαί προς τον Σμύρνης Πρωτοψάλτην [13] Προλεγόμενα εις τας προς Τιμόθεον δύω και προς Τίτον μίαν επιστολάς του Αποστόλου Παύλου [14] Επιστολή ανέκδοτος Αθανασίου του Παρίου προς Κοραήν [15]

Σημειώσεις [1] Αδαμάντιος Κοραής: «Συμβουλή τριών Επισκόπων» (1820): "[...] φοβούμαι μη συκοφαντηθώ από Γραικούς ο Γραικός εγώ ως Άθεος, ή ως Ανατροπεύς των καθεστώτων [...] Λέγω πρώτον εις απολογίαν μου, ότι είμαι τέκνον της Ανατολικής Εκκλησίας, εις αυτήν γεννημένος, με αυτήν ενωμένος, και το αυτό Σύμβολον της πίστεως ομολόγων [...]" [2] Κ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σελ. 152 [3] Παράλληλοι Βίοι Πλουτάρχου, τ. Α2, σελίς 937 [4] Γεώργιος Μεταλληνός, Φωτομαχικά-Αντιφωτομαχικά, Κάτοπτρο-Ιστορητής, Αθήνα 2001, σελ. 40 & υποσημ. #72 [5] Βασίλειος Καραγεώργος, Ο Αδαμάντιος Κοραής και η Ευρώπη, Αθήνα 1984, σελ. 28 [6] Γεώργιος Μεταλληνός, Παράδοση και αλλοτρίωση, τομές στην πνευματική πορεία του νεώτερου ελληνισμού κατά τη Μεταβυζαντινή περίοδο, Δόμος, Αθήνα 1994, σελ. 176 [7] ' Η ιστορία των Ελ. Ευαγγελικών Εκκλησιών (http:/ / www. evangelicals. gr/ history/ Korais_kavakas. htm)', Πανελλήνιος Ευαγγελικός Σύνδεσμος, Ανανίας Καβάκας [8] Για παράδειγμα, η Μικρά Κατήχησις και η Ορθόδοξος Ομολογία του μητροπολίτη Κιέβου Πέτρου Μογίλα (1633-1647) μεταφράσθηκε μεταξύ άλλων και κυκλοφόρησε και στην ελληνική γλώσσα. [9] ' Η ιστορία των Ελ. Ευαγγελικών Εκκλησιών (http:/ / www. evangelicals. gr/ history/ Korais_kavakas. htm)', Πανελλήνιος Ευαγγελικός Σύνδεσμος, Ανανίας Καβάκας [10] http:/ / www. peri-grafis. com/ ergo. php?id=1135 [11] http:/ / www. snhell. gr/ testimonies/ content. asp?id=104& author_id=68 [12] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ / metadata/ 0/ 1/ a/ metadata-39-0000424. tkl [13] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ d/ 4/ metadata-265-0000300. tkl

Αδαμάντιος Κοραής [14] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ c/ b/ metadata-265-0000146. tkl [15] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 3/ b/ 5/ metadata-184-0000051. tkl

Ρήγας Φεραίος Ρήγας Φεραίος Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο ίδιος υπέγραφε ως Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας ο Θεσσαλός και ουδέποτε Φεραίος, κάτι που ίσως να είναι δημιούργημα μεταγενέστερων λογίων[1] . Γεννήθηκε στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757, από εύπορη οικογένεια. Από την νεανική του ζωή τα μόνα γνωστά είναι ότι ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος Κυριαζής (μια πληροφορία που αμφισβητείται[1] ) ενώ η μητέρα του ονομαζόταν Μαρία και φέρεται πως είχε μία αδελφή την Ασήμω. Ο Pouqeville αναφέρει πως είχε και ένα αδελφό, τον Κωστή, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Η οικογένεια του υπήρξε από τα θύματα της τουρκικής μανίας. Από αυτούς η μητέρα του με τον αδερφό του μόνο διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Βλαχία, όπου συντηρούνταν από το Ρήγα. Ρήγας Φεραίος (1757-1798)

Βίος και επανάσταση Τα νεανικά χρόνια του Ρήγα Φεραίου είναι βυθισμένα στην αχλύ του θρύλου και είναι δύσκολο να ανιχνευθούν τα πραγματικά γεγονότα, όπως και ένα μεγάλο μέρος από τις δραστηριότητές του αργότερα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα άτομα με τα οποία συνεργαζόταν συνελήφθηκαν και εκτελέστηκαν, αλλά και οι περισσότερες από τις προκηρύξεις του καταστράφηκαν. Αργότερα η ανάγκη δημιουργίας εθνικών ηρώων του υπόδουλου έθνους, σε συνδυασμό της έλλειψης σχετικής ιστοριογραφίας ανήγαγε πολλούς θρύλους περί του προσώπου του. Οι βασικότερες πληροφορίες για τον ίδιο και την οικογένειά του παρέχει ο Χριστόφορος Περραιβός που υπήρξε συνεργάτης του και συναγωνιστής. Σύμφωνα με τον Περραιβό τα πρώτα του γράμματα λέγεται ότι τα διδάχθηκε από ιερέα του Βελεστίνου και κατόπιν στη Ζαγορά. Καθώς διψούσε για μάθηση, ο πατέρας του τον έστειλε στα Αμπελάκια για περαιτέρω μόρφωση. Όταν επέστρεψε, έγινε δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού Πηλίου. Στην ηλικία των είκοσι ετών σκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολού θείου του Σπύρου Ζήρα. Αργότερα βρίσκεται στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της μονής Βατοπεδίου, Κοσμά με τον οποίο και ανέπτυξε στενή φιλία. Στην ίδια μονή συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του τον μοναχό Νικόδημο, ο οποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για να εμπλουτίσει τς γνώσεις του.

Ρήγας Φεραίος

Στο Άγιο Όρος έμεινε πολύ λίγο. Ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, μετά από πρόσκληση του Πρέσβη της Ρωσίας για σπουδές, στην οικία του οποίου γνώρισε τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη (1726-1806) μέγα διερμηνέα του Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον παππού του αρχηγού της Φιλικής Εταιρίας ,επίσης Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828). Στην Πόλη διεύρυνε τις σπουδές του στη Γαλλική, στην Ιταλική και τη Γερμανική γλώσσα. Όταν ο Υψηλάντης έφυγε για το Ιάσιο, προκειμένου να γίνει ηγεμόνας της Μολδαβίας, ο Ρήγας τον ακολούθησε. Διαφωνώντας με τον Υψηλάντη έγινε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, αδερφό του παππού της Μαντώς Μαυρογένους και ταξίδεψε για το Βουκουρέστι έδρα της ηγεμονίας, όντας πλέον στην ηλικία των 30 χρόνων. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας (1790) ο Μαυρογένης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη, την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του. Στη Βιέννη ταξίδεψε μαζί με τον Αυστριακό βαρώνο Ελληνικής καταγωγής Χριστόδουλο Λάνγκενφελτ-Κιρλιανό, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με άλλους ομογενείς.

Ο ανδριάντας του Ρήγα Φεραίου, αριστερά της εισόδου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανεγέρθηκε το 1871 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ. Έργο του γλύπτη Ι. Κόσσου

Στη Βιέννη συνεργάτες του ήσαν κυρίως Έλληνες έμποροι ή σπουδαστές, αλλά οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι αδελφοί Πούλιου, από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, τυπογράφοι. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα που φιλοτεχνήθηκε από τον Αυστριακό λι8ογράφο Φρανσουά Μίλλερ, την επαναστατική του προκήρυξη σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων, το "Σχολείον των ντελικάτων Εραστών", το "Φυσικής απάνθισμα","Ηθικός Τρίπους","Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας","Τα Δίκαια του ανθρώπου" καθώς και το "Νέος Ανάχαρσις". Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα. Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας, ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ, που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Δύο έτη αργότερα, ο Άνθιμος Γαζής επιμελήθηκε μιας νέας έκδοσης της Χάρτας, μικροτέρων διαστάσεων (1,04 x 1,02 μ), με τον τίτλο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος, χωρίς όμως να αναφέρει το όνομα του Ρήγα για να αποφύγει την αυστροουγγρική λογοκρισία. Παράλληλα με τις εκδοτικές του δραστηριότητες, ο Ρήγας προετοίμαζε και την αναχώρησή του από την Αυστρία, κυρίως εξαιτίας του επαναστατικού κλίματος που είχε καλλιεργήσει η Γαλλική Επανάσταση και της διάθεσής του να ενισχύσει τις προσπάθειες του Ναπολέοντα. Το 1792 η υπογραφή της Ρωσοτουρκικής συνθήκης ειρήνης στο Ιάσιο οδηγεί τις ελπίδες του Ρήγα για απελευθέρωση των Ελλήνων στη Γαλλία και τον Βοναπάρτη. Οι πληροφορίες για τη μυστική επαναστατική δράση του Ρήγα είναι ασαφείς και προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες βιογράφων και πληροφορίες τις οποίες απέσπασε η ανάκριση των Αυστριακών αρχών μετά τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του. Το συμπέρασμα ούτως ή άλλως είναι ότι δεν υπήρχε οργανωμένος επαναστατικός συνωμοτικός πυρήνας αλλά διάσπαρτες επαφές με ομοεθνείς, τους οποίους διέγειρε ο επαναστατικός ενθουσιασμός του Ρήγα. Το πιθανότερο και επικρατέστερο σενάριο που επικρατεί

Ρήγας Φεραίος μέχρι σήμερα για τη σύλληψη του Ρήγα έχει να κάνει σχέση με τη τελευταία φάση προετοιμασίας του συνδέεται με δύο επαναστατικές προκηρύξεις, το Επαναστατικό Μανιφέστο και την Προκήρυξη, που τυπώθηκε σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων και είναι το εξής. Οι δύο προκηρύξεις στάλθηκαν στον Αντώνη Νιώτη στην Τεργέστη, για να τα παραλάβει ο Ρήγας μαζί με τον αφοσιωμένο του φίλο Χριστόφορο Περραιβό και να τα προωθήσει στην Ελλάδα. Η επιστολή, όμως, με την οποία ενημέρωνε ο Ρήγας για την αποστολή των εντύπων του, έπεσε στα χέρια του Δημητρίου Οικονόμου, εμπορικού συνεργάτη του Αντώνιου Κορωνιού, προς τον οποίο απευθυνόταν η επιστολή. Ο Οικονόμου κατέδωσε και τους δύο στην αυστριακή αστυνομία και συγκεκριμένα στον βαρώνο Πιττόνι, διοικητή της αστυνομίας στη Τεργέστη. Ο οποίος με τη σειρά του ενημέρωσε το κυβερνήτη της πόλης Κόντε Πομπήιο Μπριγκίντο κι αυτός τον διέταξε να τον συλλάβει. Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη την 1η Δεκεμβρίου του 1797 μαζί με τον Περραιβό. Κατόπιν οδηγήθηκε στη Βιέννη, όπου ανακρίθηκε μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Κατάληξη των ανακρίσεων, σε συνδυασμό με τις συνεννοήσεις με τον Σουλτάνο, ήταν να εκτοπισθούν από τους συλληφθέντες οι Αυστριακοί και άλλων εθνοτήτων υπήκοοι για να δικαστούν από τις Αυστριακές αρχές, εκτός από τους Οθωμανούς, που απελάθηκαν και οδηγήθηκαν στην Οθωμανική επικράτεια για να υποστούν τις κυρώσεις του Σουλτάνου. Ο Ρήγας (40 χρονών)και οι επτά σύντροφοί του που ανήκαν στην Αναμνηστική πλάκα στον πύργο Nebojša Tower στον οποίο ο ίδια κατηγορία, ο Ευστράτιος Αργέντης (31 χρονών, Ρήγας Φεραίος βρήκε φρικτό θάνατο. έμπορος από τη Χίο), ο Δημήτριος Νικολίδης (32 χρονών,γιατρός από τα Ιωάννινα), ο Αντώνιος Κορωνιός (27 χρονών, έμπορος και λόγιος από τη Χίο), ο Ιωάννης Καρατζάς (31 χρονών, λόγιος από τη Λευκωσία της Κύπρου), ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας (22 χρονών, έμπορος από τα Σιάτιστα), ο Ιωάννης Εμμανουήλ (24 χρονών, φοιτητής της ιατρικής από τη Καστοριά) και ο Παναγιώτης Εμμανουήλ (22 χρονών, αδερφός του προηγούμενου και υπάλληλος του Αργέντη) , με συνοδεία των αυστριακών αρχών παραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στον πύργο Nebojša, παραποτάμιο φρούριο του Βελιγραδίου. Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι μόλις μαθεύτηκε η σύλληψη του Ρήγα πολλοί έκανα έκκληση, στο σουλτάνο Σελίμ Γ΄, για την απελευθέρωση του. Ανάμεσα σε αυτούς ο φίλος του Ρήγα, Οσμάν Πασβανόγλου, ηγεμόνας του Βιδηνίου και ο Αλή Πασάς αλλά μάταια.

Χαρακτηρισμοί για το έργο του Θούριος Αξίζει να αναφέρουμε εδώ μερικές χαρακτηριστικές απόψεις για το ξεχωριστό αυτό έργο του Ρήγα. • Ο Γάλλος ιστορικός Pouqeville (Πουκεβίλ) είχε γράψει:<<...Οι Έλληνες πολεμούσαν έχοντας στα χείλη τους τις τρομερές στροφές του Ρήγα...>> • Ο αγωνιστής του 1821,δικαστής και ιστορικός Γεώργιος Τερτσέτης,το χαρακτήρισε ως <<Το ιερότερο άσμα της φυλής μας>> • Ο συγγραφέας Δημήτριος Φωτιάδης, είχε γράψει ότι:<<Όσοι από τους Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι δεν βρήκαν το θάνατο στη μάχη παρά πέσανε στα χέρια των τυράννων, τραγουδάγανε το Θούριο όταν τους οδηγούσαν να τους σφάξουν...>> • Ο ιστορικός Ιωάννης Κορδάτος τον ονόμασε "Παμβαλκανικό εμβατήριο" • Ενώ τέλος για τον ίδιο το Ρήγα, ο θρυλικός Γέρος του Μωρία, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, είχε πει: <<Εστάθη ο μεγαλύτερος ευεργέτης της φυλής μας. Το μελάνι του θα είναι πολύτιμο ενώπιον του Θεού, όσο το αίμα

Ρήγας Φεραίος

του άγιο.>>

Έργα • Φυσικής Απάνθισμα [3], Βιέννη 1790, στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ελληνομνήμων. • Σχολείον των ντελικάτων Εραστών, Βιέννη 1790. • Ο Στρατηγός Κεβενχύλλερ ή Στρατιωτικόν Εγκόλπιον. • Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως [4], Βιέννη, 1796, στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ελληνομνήμων. • Χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου [5],Βιέννη 1797 • Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας, Βιέννη, 1797. • Γενική Χάρτα της Μολδαβίας, Βιέννη 1797. [6]

• Χάρτα της Ελλάδος , Βιέννη 1797, στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ελληνομνήμων.

Τμήμα της Χάρτας της Ελλάδας, Ελληνομνήμων

[2]

• Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797. • Νέος Ανάχαρσις, μετάφραση του Voyage du jeune Anacharsis en Grece, του αββά J. Barthelemy, μαζί με τον γιατρό Γεώργιο Σακελάριο, Βιέννη 1797. • Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς ασίας, των Μεσογείων νήσων και της Βλαχομπογδανίας, Βιέννη 1797. Περιλάμβανε τέσσερα τμήματα: • • • •

Επαναστατική Προκήρυξις, Υπέρ των νόμων και της πατρίδος Τα Δίκαια του ανθρώπου σε 35 άρθρα Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, σε 124 άρθρα Θούριος.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία • • • • • • • •

Σπυρίδων Λάμπρος (1892). Αποκαλύψεις περί του μαρτυρίου του Ρήγα. Αθήναι: Εστία. Λέανδρος Βρανούσης "Ρήγας" Αθήναι Βασική Βιβλιοθήκη 1954. Απ. Δασκαλάκης "Μελέται περί Ρήγα Βελεστινλή" Αθήναι 1969. Χριστόφορος Περραιβός. Σύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίου Αήνα: Μπάυρον 1971. Γιάννης Κορδάτος, Ρήγας Φεραίος και Βαλκανική Ομοσπονδία, (Αθήνα 1974). Κ. Δημαράς "Ιστορία της Νεοελληνικής Ιστορίας" Αθήναι - Ίκαρος 1975. C.M. Woodhouse, Ρήγας Βελεστινλής, ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης, Αθήνα 1997. Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, β΄έκδ., Αθήνα 2000. • Ντούσαν Πάντελιτς, Η εκτέλεση του Ρήγα, μετάφραση από τα Σερβοκροατικά Πασχαλίνα Σπυρούδη, Εισαγωγικό σημείωμα Ιωάννης Παπαδριανός,΅Επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλος, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000. • Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας Βελεστινλής, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998. • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Betrübnis beim Anblick von Fesseln. Zum 200. Todestag des Aufklärers und Revolutionärs Rigas Velestinlis (1757-1798)».Chronika 6 (1998), σ. 4-11 και 26-29. • Νικόλαος Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, Β΄έκδ., 1998.

Ρήγας Φεραίος • Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Η "Χάρτα της Ελλάδος" του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία, εκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998. • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών και το Έρωτος Αποτελέσματα: Νέα στοιχεία για τα στιχουργήματά τους». Ο Ερανιστής 23 (2001), σ. 143-165. • Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001. • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ο Ρήγας, η Λάνασσα, Ο Δικηγόρος και ο Χωρικός». Ελληνικά 53 (2003), σ. 71-91. [σχετικά με τις θεατρικές παραστάσεις που παρακολούθησε ο Ρήγας το 1790 στη Βιέννη] • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ο συντάκτης της γερμανικής μετάφρασης του Νέα Πολιτική Διοίκησις. Βιογραφικό σημείωμα για τον Martin Spann». Μικροφιλολογικά 18 (2005), σ. 13-18. • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Η ελληνόθεμη αρθρογραφία του Franz Karl Alter στο περιοδικό Allgemeiner Litterarischer Anzeiger (1796-1801)». Κονδυλοφόρος 4 (2005), σ. 275-330. [αναλυτικές αναφορές στα άρθρα του Alter για τη Χάρτα] • Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Ρήγας και Ορθόδοξη πίστη, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2005. • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ιωάννης Καρατζάς ο Κύπριος και Αθανάσιος Ψαλίδας, ή ο έρωτας και τα αποτελέσματά του στη νεοελληνική λογοτεχνία του Διαφωτισμού». Επετηρίδα Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών 31 (Λευκωσία 2005), σ. 249-284. [με πολλές αναφορές στο Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών] • Ιστορία Εικονογραφημένη "Ρήγας Φεραίος" (Αφιέρωμα) Αθήνα - Εκδ. Πάπυρος, τεύχος 466 (Απρίλιος 2007). • Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: Ο τεκτονισμός στην ελληνική κοινωνία και γραμματεία του 18ου αιώνα. Οι γερμανόφωνες μαρτυρίες. Αθήνα: Περίπλους, 2010. [με πολλά στοιχεία σχετικά με τη δράση συντρόφων του Ρήγα στο πλαίσιο του μυστικού εταιρισμού] • Γιώργος Κοντογιώργης: Η Ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή. Εκδόσεις Παρουσία.(2008)

Αναφορές [1] Ρήγας Βελεστινλής: Περιπέτειες ενός ονόματος (http:/ / www. karaberopoulos. gr/ karaberopoulos/ rhigas/ 27. asp), Δημ. Καραμπερόπουλος, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου: Ο Ρήγας Βελεστινλής και οι Βαλκάνιοι λαοί (Βελιγράδι, 7-9 Μαϊου 1998) [2] http:/ / 195. 134. 75. 8/ main. htm [3] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ 0709241349300000/ main. htm [4] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ 0709241349410000/ main. htm [5] http:/ / tovima. dolnet. gr/ data/ D2005/ D0123/ 1neb37b. gif [6] http:/ / 195. 134. 75. 8/ 0709241349560000/ main. htm

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ρήγας Φεραίος: ο αρχαιολόγος, στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (http://ta-nea.dolnet.gr/print_article.php?e=A& f=16109&m=P09&aa=1) • Ρήγας Φεραίος: Διανοητική προετοιμασία και επαναστατική πράξη (http://www.mani.org.gr/istor/ fereos1/rigas_feraios1.htm) • Ρήγας Βελεστινλής: Βιογραφικό κι ολόκληρος ο Θούριος του (http://www.peri-grafis.com/ergo. php?id=802) • Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ρήγα Φεραίου,Βιέννη 1797 (http://www.karaberopoulos.gr/karaberopoulos/b_r7. asp) • Αφιέρωμα στη Χάρτα του Ρήγα στο διεθνές διαδικτυακό περιοδικό e-Perimetron (http://www.e-perimetron. org/Vol_3_3/Vol3_3.htm) • Αναφορά στη Χάρτα του Ρήγα από τη Δημοτική Χαρτοθήκη Κοζάνης (http://cartography.web.auth.gr/ Kozani/KOZ_Rigas.pdf)

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) Με τον όρο επτανησιακή σχολή εννοούμε τη λογοτεχνική παραγωγή των Ιονίων νήσων από τις τελευταίες δεκαετίας του 18ου αι. έως το τέλος του 19ου αι. Ο όρος επτανησιακή σχολή εισήχθη από τον Ροΐδη και τον Ασώπιο στο 2ο μισό του 19ου αιώνα και τον υιοθέτησε αργότερα ο Κωστής Παλαμάς στα κριτικά του δοκίμια για τους επτανήσιους ποιητές. Επίκεντρο αυτής της αξιόλογης παραγωγής είναι ο Διονύσιος Σολωμός. Σε αυτή την περίοδο -αντίθετα απ΄ ό,τι συμβαίνει με την ποίηση έχουμε μικρή παραγωγή πεζογραφικών κειμένων. Σε τούτη τη μικρή παραγωγή ξεχωρίζει η Αυτοβιογραφία, της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου 1831, το πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφημα, μαρτυρία για την περιθωριοποιημένη θέση της γυναίκας σε σχέση με την πνευματική και κοινωνική ζωή της επτανησιακής πολιτισμικής επικράτειας. Στον αντίποδα της πεζογραφικής παραγωγής βρίσκεται η παραγωγή κριτικών δοκιμίων, φιλολογικών και αισθητικών μελετών, όπως ο Διάλογος του Δ. Σολωμού, τα «Προλεγόμενα» του Ιακ. Πολυλά στην έκδοση του έργου του Σολωμού και η μελέτη του Καλοσγούρου για τη μετάφραση του σαιξπηρικού Άμλετ από τον Ιακ. Πολυλά. Δυναμικό επίσης εμφανίζεται και το μεταφραστικό έργο σε ό,τι αφορά στην αρχαία ελληνική γραμματεία και τις νεότερες δυτικές λογοτεχνίες. Εκπρόσωποι τέλος της θεατρικής παραγωγής για την ίδια περίοδο στην επτανησιακή σχολή είναι οι θεατρικοί συγγραφείς Σαβόγιας Ρούσμελης , ο Δ. Γουζέλης και ο Ιωάννης Ζαμπέλιος.

Περίοδοι της επτανησιακής ποίησης Προσολωμικοί ποιητές Προσολωμικοί θεωρούνται οι ποιητές της περιόδου από τα μέσα του 18ου ως την πρώτη εικοσαετία του 19ου αι. Αυτοί οι ποιητές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως πρόδρομοι, επειδή προετοίμασαν το έδαφος για την μετέπειτα πνευματική πρόοδο των Επτανήσων. Οι ποιητές αυτοί είναι σχεδόν όλοι Ζακύνθιοι. Χαρακτηριστικά: • Επικαιρικά ποιήματα που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού. • ροπή προς την αποκαλούμενη αρκαδική ποίηση. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι: • Αντώνιος Μαρτελάος (1754-1819). Είχε φιλελεύθερες ιδέες και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Τα έργα του είναι κυρίως πατριωτικά (Θούριος, Ύμνος εις την περίφημον Γαλλίαν κ.α.) και κάποια από αυτά επηρέασαν τον Σολωμό. • Θωμάς Δανελάκης Είχε φιλελεύθερες ιδέες, έγραψε πατριωτικά (Θούριος, διασκευή της Μασσαλιώτιδας) και σατιρικά ποιήματα. • Νικόλαος Κουτούζης (1741-1813). Κατ' εξοχήν σατιρικός ποιητής, με συντηρητικές ιδέες.

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)

Σολωμικοί ποιητές Το έργο τους φέρει τα ίχνη της σολωμικής επίδρασης, ενώ οι ίδιοι συνέβαλαν στη μελέτη και τη διάδοση της ποίησης του Σολωμού. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Αντ. Μάτεσης και το κοινωνικό ρομαντικό δράμα του Ο Βασιλικός, ο Γεώργιος Τερτσέτης και η σημαντική προσπάθειά του για τη διάδοση της δημοτικής γλώσσας -Το φίλημα, Οι Γάμοι του Μ. Αλέξανδρου, Κόρρινα και Πίνδαρος- και ο επίσης δημοτικιστής Ιουλ. Τυπάλδος, ο οποίος απέδωσε στα Ελληνικά τμήμα της Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ του Torquato Tasso. Ακολουθούν οι Γερ. Μαρκοράς με το έργο Ο Όρκος και ο Ιάκωβος Πολυλάς με περιορισμένο μεν ποιητικό και πεζογραφικό έργο, αλλά σημαντική συμβολή σε μεταφραστικά και κριτικά έργα. Εξέδωσε τα Ευρισκόμενα, το σύνολο των έργων του Δ. Σολωμού.

Μετασολωμικοί ποιητές Δραστηριοποιούνται μετά το θάνατο του Σολωμού (1857). Ποιητές-μεταφραστές που έχουν δεχθεί επιδράσεις από τις κριτικές απόψεις του Πολυλά για την εφαρμογή ενός φιλόδοξου μεταφραστικού έργου εμπλουτισμού της επτανησιακής λογοτεχνίας με νεοελληνικές αποδόσεις έργων της αρχαιοελληνικής και της σύγχρονής τους ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της περιόδου είναι ο Στ. Χρυσομάλλης, ο Γ. Καλοσγούρος –γνωστός για τα κριτικά του δοκίμια- και ο Ν. Κογεβίνας.

Εξωσολωμικοί ποιητές Δεν ανήκουν στη σφαίρα επιρροής του Σολωμού. Κυριότεροι εκπρόσωποι των εξωσολωμικών ποιητών θεωρούνται ο Ανδρέας Κάλβος (1792-1869), ο έτερος κορυφαίος της επτανησιακής ποίησης, αν και στην εποχή του το έργο του αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από τους συμπατριώτες του. Σημαντικός ποιητής είναι και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879), που λειτουργεί και ως μεσολαβητής ανάμεσα στην επτανησιακή και την ελλαδική (αθηναϊκή) λογοτεχνία του 19ου αι. -Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος, Αστραπόγιαννος, Φωτεινός. Με επιδράσεις από το γαλλικό ρομαντισμό προσπάθησε να αφηγηθεί την ελληνική ιστορία με έντεχνο τρόπο και να συμβάλλει στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας. Ξεχωριστός υπήρξε επίσης ο Ανδρέας Λασκαράτος - Μυστήρια της Κεφαλονιάς, Ιδού ο Άνθρωπος- καταγραφέας ηθών με επαναστατικές ιδέες. Αφορίστηκε από την εκκλησία εξαιτίας της σύγκρουσής του με τον τοπικό κλήρο.

Ελάσσονες και επίγονοι Ελάσσονες θεωρούνται ποιητές όπως ο Ιωάννης Πετριτσόπουλος, ο Σπ. Μελισσηνός, ο Π. Πανάς, οι Ανδρ. και Στ. Μαρτζώκης. Ως επίγονοι χαρακτηρίστηκαν ορισμένοι επτανήσιοι λογοτέχνες που δέχθηκαν εξω-επτανησιακές επιδράσεις -κυρίως της αθηναϊκής σχολής. Ανάμεσά τους διακρίνονται οι Λορέντζος Μαβίλης με τα αριστοτεχνικά σονέτα του ο Γερ. Σπαταλάς κι ο Μαρίνος Σγούρος.

Γενικά χαρακτηριστικά της ποιητικής παραγωγής • • • • • • • •

σχεδόν αποκλειστική χρήση δημοτικής γλώσσας (και θεωρητική υποστήριξή της από τους περισσότερους) έμπνευση από την ιταλική στιχουργία ιδεαλιστική αντίληψη της τέχνης ιδανισμός στην παρουσίαση της γυναίκας πατριδολατρία αγάπη για την φύση(εξιδανίκευση αυτής) πλούσια φαντασία, δύναμη και ενέργεια εικόνων διάχυτη αγάπη για τον άνθρωπο και το κάλος

• βαθεία ειλικρίνια και αισθηματικότητα • ελευθερία και αγωνιστικότητα • θρησκεία, αγάπη και χρέος

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)

Βιβλιογραφία • Αναστασιάδου Α. κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος και 20ος αιώνας) , ΕΑΠ, (Πάτρα 2000) • Beaton R., Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, (μτφρ. Ε. Ζούργου-Μ. Σπανάκη), Νεφέλη, (Αθήνα, 1996). • Πολίτης Λ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ια΄ έκδοση, Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα 2001). • Γαραντούδης,Ε., Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης.(1820-1950), Καστανιώτης, Αθήνα 2001 • Μουλλάς, Π., " Λογοτεχνία 1830-1880", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.13. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών 1977, σ. 492-514

Ανδρέας Κάλβος Ανδρέας Κάλβος Ο Ανδρέας Κάλβος (1792-1869) αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές. Η νεοκλασικιστική του παιδεία και η ρομαντική του ψυχοσύνθεση συμπλέκουν στην ποίηση του το δραματικό με το ειδυλλιακό, το παγανιστικό με το χριστιανικό, τα αρχαιοελληνικά πρότυπα με την σύγχρονη επαναστατική επικαιρότητα, τον πουριτανισμό με τον λανθάνοντα ερωτισμό, την αυστηρότητα, τη μελαγχολία, την κλασικιστική φόρμα με το ρομαντικό περιεχόμενο, σύζευξη που είναι ορατή ακόμη και στη γλώσσα (αρχαΐζουσα με βάση δημοτική) και στη μετρική (αρχαϊκή στροφή και μέτρο που συχνά δημιουργεί, σε δεύτερο επίπεδο, δεκεπεντασύλλαβους).

Βιογραφικά στοιχεία Σύγχρονος του Σολωμού, γεννήθηκε το 1792 στη Ζάκυνθο από μητέρα αρχοντοπούλα (την Ανδριανή Ρουκάνη) και από πατέρα μικροαστό και τυχοδιώκτη (τον Τζανέτο η Ιωάννη Κάλβο, πρώην ανθυπολοχαγό του ενετικού μισθοφορικού στρατού). Το 1802 ο πατέρας Κάλβος παίρνει τα δύο παιδιά του, τον Ανδρέα και τον κατά δύο χρόνια μικρότερο Νικόλαο, και εγκαταλείπει τη σύζυγο του για να εγκατασταθεί στο Λιβόρνο της Ιταλίας, γεγονός που παρέχει στον Κάλβο δυνατότητες μόρφωσης και φιλομαθής καθώς είναι, πραγματοποιεί τις πρώτες επαφές του με τα ελληνικά γράμματα και την κλασική ελληνική και λατινική αρχαιότητα. Στο Λιβόρνο γράφει ο Κάλβος και το πρώτο του έργο, τον Ύμνο στον Ναπολέοντα, κείμενο προτρεπτικό αντιπολεμικό, που αργότερα αποκηρύσσει (κι έτσι γνωρίζουμε την ύπαρξη του, μιά που το ίδιο δεν σώζεται). Τον ίδιο χρόνο πηγαίνει για λίγους μήνες στην Πίζα, όπου εργάζεται ως γραμματέας και αμέσως μετά πηγαίνει στη Φλωρεντία, κέντρο τότε της πνευματικής ζωής και δημιουργίας. Τα δυο παιδιά μεγαλώνουν χωρίς οικογενειακή θαλπωρή. Η μητέρα χάνει τα ίχνη των παιδιών της και ο πατέρας εγκαταλείπει τα παιδιά ταξιδέυοντας για τις δουλειές του. Το 1812 σημαδεύεται από τον θάνατο του πατέρα του και την ακόμη μεγαλύτερη οικονομική κάμψη που γνωρίζει αλλά παράλληλα και από την γνωριμία του με τον Ugo Foscolo, τον πιο τιμημένο Ιταλό ποιητή και λόγιο της εποχής. Ο Foscolo θα γίνει δάσκαλος, καθοδηγητής και μυητής του Κάλβου στον νεοκλασικισμό, στα αρχαϊκά πρότυπα, και στον πολιτικό φιλελευθερισμό. Το 1813 ο Κάλβος, και υπό την σκιά του Foscolo, γράφει στα ιταλικά τις τρεις τραγωδίες: Θηραμένης, Δαναΐδες και Ιππίας. Επιπλέον ολοκληρώνει τέσσερις δραματικούς μονολόγους, σύμφωνα με τις νεοκλασικιστικές επιταγές. Ο Foscolo αυτοεξορίζεται στο τέλος του 1813 στη Ζυρίχη για να αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Ο Κάλβος τον ξανασυναντά εκεί το 1816, όταν μαθαίνει και για το θάνατο της μητέρας του, γεγονός που τον συγκλονίζει, όπως φαίνεται στην ωδή του Εις θάνατον. Εν τω μεταξύ έχει συνθέσει, από το 1814, και την Ωδή εις Ιονίους. Στα τέλη του 1816 οι δύο φίλοι καταφεύγουν στην Αγγλία και η αλληλεπίδραση τους εξακολουθεί μέχρι τον Φεβρουάριο του 1817, όταν ο οξύθυμος και στρυφνός χαρακτήρας αμφοτέρων διαλύει τη φιλία τους. Ο Κάλβος εξασφαλίζει τα προς το ζειν παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα ιταλικών και μεταφράζοντας στα ιταλικά και ελληνικά επί χρήμασι θρησκευτικά βιβλία, των οποίων τον απόηχο βρίσκουμε στις Ωδές του. Στα 1818-19 δίνει διαλέξεις με θέμα την σωστή προφορά των αρχαίων, οι οποίες προκαλούν αίσθηση. Συντάσσει και εκδίδει μια Νεοελληνική Γραμματική, μια τετράτομη Μέθοδο Εκμάθησης Ιταλικών (στον τρίτο τόμο της οποίας τυπώνει τις Δαναΐδες) και ασχολείται με τη σύνταξη ενός αγγλοελληνικού λεξικού. Το Μάιο του 1819 παντρεύεται την Τερέζα Τόμας η οποία πεθαίνει (πιθανότατα και η κόρη που είχαν εν τω μεταξύ αποκτήσει) ένα χρόνο αργότερα. Αποτυχημένη είναι και η ταυτόχρονη ερωτική του σχέση με την μαθήτρια του Σούζαν Ριντού. Τότε πιθανολογείται και μιά απόπειρα αυτοκτονίας του Κάλβου (περίπου το 1820). Στις αρχές του 1820 εγκαταλείπει την Αγγλία.

Ανδρέας Κάλβος Τον Σεπτέμβριο του 1820 επιστρέφει στη Φλωρεντία με μια μικρής διάρκειας στάση στο Παρίσι. Εμπλέκεται στο κίνημα των Καρμπονάρων, συλλαμβάνεται και απελαύνεται στις 23 Απριλίου του 1821. Καταφεύγει στη Γενεύη, όπου περιβάλλεται με αγάπη από τον φιλελληνικό κύκλο. Εργάζεται και πάλι ως καθηγητής ξένων γλωσσών, ενώ παράλληλα ασχολείται με την έκδοση ενός χειρογράφου της Ιλιάδας, που όμως δεν πραγματοποιείται. Συγκλονισμένος και συνεπαρμένος από το ξέσπασμα της επανάστασης εκδίδει το 1824 το πρώτο μέρος του ελληνόγλωσσου και του μόνου με υψηλή ποιητική αξία έργου του, τη Λύρα, μια συλλογή 10 ωδών. Οι ωδές του σχεδόν αμέσως μεταφράζονται και στα γαλλικά και βρίσκουν ευνοϊκότατη υποδοχή. Στις αρχές του 1825 ο Κάλβος μεταβαίνει στο Παρίσι όπου ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύει ακόμη δέκα ωδές, με οικονομική ενίσχυση των φιλελλήνων, τα Λυρικά. Στο τέλος του Ιουλίου του 1826 πηγαίνει στο Ναύπλιο. Απογοητεύεται όμως από την επικρατούσα διχόνοια και από την αδιαφορία για εκείνον και το έργο του. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου πηγαίνει στην Κέρκυρα, όπου μέχρι το 1827 διδάσκει στην Ιόνιο Ακαδημία. Ως το 1836 ασχολείται με ιδιαίτερα μαθήματα, οπότε και επανατοποθετείται στην Ακαδημία. Το 1841 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κερκυραϊκού Γυμνασίου, παραιτείται όμως στο τέλος του χρόνου. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τοπικές εφημερίδες. Στο δύστροπο του χαρακτήρα του, αλλά και στο ότι ποτέ δεν αναγνωρίστηκε στην πατρίδα του ίσως οφείλεται και το ότι, παρά τη συνύπαρξη του στο νησί όλα αυτά τα χρόνια με τον Σολωμό, δεν φαίνεται να είχαν ποτέ προσωπική γνωριμία. Στο τέλος του 1852 ο Κάλβος αφήνει την Κέρκυρα και εγκαθίσταται στο Louth της Αγγλίας, όπου ένα χρόνο αργότερα παντρεύεται την Charlotte Wadans και διδάσκει στο παρθεναγωγείο της μέχρι το τέλος της ζωής του, στις 3 Νοεμβρίου του 1869.

Ο Κάλβος ανάμεσα σε καθαρολόγους και δημοτικιστές Τα έργα του Κάλβου δέχτηκαν αρκετή κριτική από τις δύο επικρατούσες παρατάξεις διανοουμένων της ελληνικής πραγματικότητας. Οι Φαναριώτες από τη μία και οι Επτανήσιοι από την άλλη, αρνήθηκαν στις Ωδές του το δικαίωμα πολιτογράφησης στον χώρο της ελληνικής ποίησης. Ο Κάλβος γεννήθηκε μεν στη Ζάκυνθο και γύρισε εκεί μετά τη συγγραφή των Ωδών του, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Επτανήσιος ποιητής. Δεν ανήκει στη σχολή που παγιωνόταν γύρω από τον Σολωμό και μάλιστα κανένας λόγιος των Επτανήσων δεν τον θεώρησε ποτέ ως Ιόνιο ποιητή. Πολλοί άσκησαν κριτική στη γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Κάλβος αν και παραδέχονταν την ποίηση του. Το ίδιο και οι Φαναριώτες. Σ’ αντίθεση με τους Έλληνες λόγιους, ο γαλλικός τύπος παρουσιαζόταν ενθουσιασμένος από τα έργα του Κάλβου, ο οποίος κατάφερε να πείσει τους ξένους πολύ πιο εύκολα από’ τι τους συμπατριώτες του. Το βιβλίο του Κάλβου ήταν ένα αποτέλεσμα εργασίας γραφείου, οι ωδές του προορίζονταν για ανάγνωση αν και κάποιες προφορικές διαδικασίες είναι εμφανές. Ο Κάλβος δεν έβγαινε στους δρόμους και στις πλατείες όπως άλλοι ποιητές για να εμψυχώσει τα παλικάρια. Οι πολεμιστές της Ελλάδας δεν μπορούσαν να διαβάσουν τις ωδές του, έτσι δημιουργήθηκε ένα σχήμα: ποιητής- (πολεμιστής) – αναγνώστης. Τα έργα του ίσως και να προορίζονταν για μία ειδική κατηγορία αναγνωστών – τους Ευρωπαίους φιλέλληνες. Η απόρριψη των έργων του εκ μέρους των Ελλήνων λογίων και ο ενθουσιασμός των ξένων μπορούν να ερμηνευτούν και ως αποτέλεσμα προμελετημένης στρατηγικής. Μάλιστα έκδοση των ωδών του, του 1824, περιέχει ερμηνευτικό λεξιλόγιο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός ξένου με επαρκή αρχαιογνωσία. Έτσι ο Κάλβος διοχετεύει τις πατριωτικές επιταγές του ελληνικού Αγώνα σε ποιητικούς όρους που ανήκουν στην ευρωπαϊκή παιδεία. Όσο αφορά τη γλώσσα ο Κάλβος δεν είχε το θάρρος να απορρίψει την καθαρεύουσα ή τη δημοτική. Η γλωσσική πολλαπλότητα της εποχής του περιοριζόταν σε δύο στάσεις που αντιπαρατάσσονταν στις ωδές του. Η συμβίωση της δημοτικής με την καθαρεύουσα γίνεται διασταύρωση μεταξύ της ζωντανής φωνής της ζωής και τον κόσμο των βιβλίων. Όσο αφορά τη γλώσσα, ο Κάλβος επιχειρούσε να συνδυάσει δύο αντίθετες δυνάμεις όπως έκανε με τον μυθολογισμό και τα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τον Δία και τον Θεό, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό.

Ανδρέας Κάλβος Η πρώτη νομιμοποίηση του ποιητή από την ελληνική πλευρά έρχεται από τον Βικέλα και ολοκληρώνεται στην ομιλία του Παλαμά το 1889.

Εργογραφία • Ποιητικές συλλογές 1. Λύρα - Ωδαί Ανδρέα Κάλβου (1824) 2. Λυρικά (1826) • Ξενόγλωσσα έργα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Ιππίας (τραγωδία) Θηραμένης Δαναϊδες Le Stagioni - Giovanni Meli Ωδή εις Ιονίους (1814) Σχέδιο νέων αρχών των Γραμμάτων Απολογία της αυτοκτονίας Italian lessons in four parts (1820)

9. Ερευνα περί της φύσεως του διαφορικού υπολογισμού (1827) 10. Χάριτες - αποσπάσματα, Φώσκολος (1846)

Διονύσιος Σολωμός Διονύσιος Σολωμός Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-9 Φεβρουαρίου 1857) ήταν Ζακυνθινός Έλληνας ποιητής, περισσότερο γνωστός για τη συγγραφή τού ποιήματος Ύμνος εις την Ελευθερίαν το 1823, οι πρώτες δυο στροφές του οποίου έγιναν ο Ελληνικός εθνικός ύμνος. Κεντρικό πρόσωπο της Επτανησιακής σχολής, ο Διονύσιος Σολωμός θεωρήθηκε και θεωρείται εθνικός ποιητής της Ελλάδας όχι μόνον γιατί έγραψε τον Εθνικό Ύμνο, αλλά και γιατί αξιοποίησε την προγενέστερη ποιητική παράδοση (κρητική λογοτεχνία, Δημοτικό τραγούδι) και ήταν ο πρώτος που καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα και άνοιξε τον δρόμο για τη χρησιμοποίησή της στη λογοτεχνία, αλλάζοντας ακόμη περισσότερο τη στάθμη της[1] . Σύμφωνα με τις απόψεις του δημιουργούσε «από τον ρωμαντισμό μαζί με τον κλασικισμό ένα [...]είδος μιχτό, αλλά νόμιμο[...]»[2] [3] . Εκτός από τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, τα σπουδαιότερα έργα του είναι: Ο Κρητικός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Πόρφυρας, Η Γυναίκα της Ζάκυνθος. Το βασικό χαρακτηριστικό της Διονύσιος Σολωμός, (1798-1857) ποιητικής παραγωγής του είναι η αποσπασματική μορφή: κανένα από τα ποιήματα που έγραψε μετά τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν δεν είναι ολοκληρωμένο και με ελάχιστες εξαιρέσεις, τίποτα δεν δημοσιεύτηκε από τον ίδιο. Ο Κώστας Βάρναλης περιέγραψε εύστοχα την αποσπασματικότητα του σολωμικού έργου με τη φράση «...(Ο Σολωμός) πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε»[4]

Βίος Καταγωγή και παιδικά χρόνια Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798, στο διάστημα μεταξύ 15 Μαρτίου και 15 Απριλίου. Γονείς του ήταν ο κόντες Νικόλαος Σολωμός και η υπηρέτριά του Αγγελική Νίκλη. Ο πατέρας του καταγόταν από οικογένεια κρητικών προσφύγων που

Διονύσιος Σολωμός

εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο το 1670, μετά την κατάληψη της Κρήτης 1669 από τους Οθωμανούς. Το οικογενειακό τους όνομα στα Ιταλικά παραδίδεται με διάφορες μορφές: Salamon, Salomon, Solomon, Salomone[5] . Η καταγωγή της μητέρας του είναι πιθανό να ήταν από την Μάνη [6]

Άγαλμα του Δ. Σολωμού στην πόλη της Ζακύνθου

Ο κόντες Νικόλαος Σολωμός χήρεψε το 1802 από την νόμιμη σύζυγό του Μαρνέττα Κάκνη, με την οποία είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τον Ρομπέρτο και την Έλενα. Από το 1796 όμως είχε δεσμό με την υπηρέτριά του Αγγελική Νίκλη, με την οποία απέκτησε εκτός από τον Διονύσιο άλλον έναν γιο, τον Δημήτριο, μετέπειτα πρόεδρο της Ιονίου Βουλής, το 1801. Το ζευγάρι παντρεύτηκε μόλις την προπαραμονή του θανάτου του (27 Φεβρουαρίου 1807) και τα παιδιά τους απέκτησαν τα δικαιώματα των νόμιμων τέκνων. Ο ποιητής πέρασε τα παιδικά του χρόνια ως το 1808 στο πατρικό του σπίτι στην Ζάκυνθο, υπό την επίβλεψη του δασκάλου του αβά Σάντο Ρόσι, Ιταλού πρόσφυγα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ανέλαβε την κηδεμονία του ο κόντες Διονύσιος Μεσσαλάς, ενώ η μητέρα του παντρεύτηκε στις 15 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς τον Μανόλη Λεονταράκη. Την επόμενη χρονιά ο Μεσσαλάς έστειλε τον μικρό Διονύσιο στην Ιταλία για σπουδές, σύμφωνα με την συνήθεια των ευγενών των Επτανήσων, αλλά ενδεχομένως και εξ αιτίας του γάμου της Αγγελικής Νίκλη.

Διονύσιος Σολωμός

Σπουδές στην Ιταλία Ο Σολωμός αναχώρησε για την Ιταλία μαζί με τον δάσκαλό του, ο οποίος επέστρεφε στην πατρίδα του, την Κρεμόνα. Γράφτηκε αρχικά στο Λύκειο της Αγίας Αικατερίνης στην Βενετία, όμως δυσκολευόταν να προσαρμοστεί στην αυστηρή πειθαρχία του σχολείου και γι’ αυτό ο Ρόσι τον πήρε μαζί του στην Κρεμόνα, όπου τελείωσε το Λύκειο το 1815. Τον Νοέμβριο του 1815 γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Παβίας, από την οποία αποφοίτησε το 1817. Δεδομένων των φιλολογικών ενδιαφερόντων του, η άνθηση της ιταλικής λογοτεχνίας δεν τον άφησε ανεπηρέαστο. Καθώς μάλιστα μιλούσε πλέον θαυμάσια την ιταλική γλώσσα, άρχισε να γράφει ποιήματα στα Iταλικά. Τα σημαντικότερα από τα πρώτα ιταλικά ποιήματα που έγραψε εκείνην την περίοδο ήταν το Ode per la prima messa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία) και La distruzione di Gerusalemme ( Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ). Ο Διονύσιος Σολωμός σε νεανική ηλικία. Εξάλλου γνωρίστηκε με γνωστά ονόματα της Συλλογή Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων. πνευματικής Ιταλίας (πιθανώς Μαντσόνι, Μόντι κ.ά. οι οποίοι μάλιστα τον περιέβαλαν με το κλίμα του γαλλικού διαφωτισμού[7] ), ενσωματώθηκε στους λογοτεχνικούς κύκλους τους και τελειοποιούμενος στις ποιητικές κατακτήσεις του, εξελισσόταν σ' έναν καλό ποιητή της ιταλικής γλώσσας.

Επιστροφή στην Ζάκυνθο Ο Σολωμός επέστρεψε στην Ζάκυνθο το 1818, μετά το τέλος των σπουδών του. Στην Ζάκυνθο υπήρχε αξιόλογη πνευματική κίνηση ήδη από τον 18ο αιώνα (δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όλοι οι προσολωμικοί ποιητές προέρχονταν από αυτό το νησί). Για αυτό ο Σολωμός βρήκε έναν κύκλο από ανθρώπους με ενδιαφέρον για την λογοτεχνία, με τους οποίους γρήγορα ανέπτυξε φιλικές σχέσεις. Οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν ο Αντώνιος Μάτεσης (συγγραφέας του Βασιλικού), ο Γεώργιος Τερτσέτης, ο Διονύσιος Ταγιαπιέρας (γιατρός, δημοτικιστής, φίλος του Βηλαρά) και ο Νικόλαος Λούντζης. Συγκεντρώνονταν συχνά σε φιλικά σπίτια και διασκέδαζαν με αυτοσχέδια ποιήματα. Συχνά σατίριζαν στα ποιήματά τους έναν Ζακυνθινό γιατρό, τον Ροΐδη (τα ποιήματα του Σολωμού που σατιρίζουν τον γιατρό είναι Το Ιατροσυμβούλιο, Η Πρωτοχρονιά και οι Κρεμάλες). Επίσης, αυτοσχεδίαζαν ποιήματα σε δοσμένες ομοιοκαταληξίες και θέμα. Όπως ήταν φυσικό, ο Σολωμός ξεχώριζε εξ αιτίας του ποιητικού ταλέντου του. Τα ιταλικά ποιήματα που αυτοσχεδίασε εκείνην την εποχή, εκδόθηκαν το 1822, με τον τίτλο Rime Improvvisate, η μοναδική ζώντος του Σολωμού δημοσιευμένη συλλογή[8] . Με την επιστροφή στη Ζάκυνθο ο Σολωμός εκπληρώνει το ιδανικό του όπως το αποκαλεί ο Κ.Θ. Δημαράς και μαζεύει «εθνικά τραγούδια», δηλαδή δημοτικά τραγούδια από όλα τα μέρη της Ελλάδας σε μια προσπάθεια ανακάλυψης υλικού που θα γεμίσει το δικό του ποιητικό σχήμα[9] .

Διονύσιος Σολωμός

Τα πρώτα ελληνικά έργα και η συνάντηση με το Σπυρίδωνα Τρικούπη

Ο λόγιος, ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Τρικούπης.

Παράλληλα με τα ιταλικά ποιήματα, ο Σολωμός έκανε και τις πρώτες απόπειρες να γράψει στα ελληνικά. Αυτό το εγχείρημα ήταν δύσκολο, όχι μόνο επειδή ο ποιητής δεν γνώριζε καλά την ελληνική γλώσσα, αφού η παιδεία του ήταν κλασική και ιταλική, αλλά και επειδή δεν υπήρχαν πολλά αξιόλογα ποιητικά έργα στην δημοτική γλώσσα, τα οποία θα μπορούσε να αξιοποιήσει ως πρότυπο. Για να διαμορφώσει το γλωσσικό του όργανο άρχισε να μελετά συστηματικά τα δημοτικά τραγούδια, το έργο των προσολωμικών ποιητών, δημώδη και κρητική λογοτεχνία, που ήταν τα καλύτερα ώς τότε δείγματα της χρήσης της δημοτικής γλώσσας στην νεοελληνική λογοτεχνία. Τα ποιήματα που ξεχωρίζουν από τα έργα αυτής της περιόδου είναι η Ξανθούλα, η Αγνώριστη, Τα δυο αδέρφια και Η τρελή μάνα.

Σημαντική για την στροφή του προς τη συγγραφή στα ελληνικά θεωρείται η συνάντησή του το 1822 με τον Σπ. Τρικούπη. Ο Τρικούπης επισκέφθηκε την Ζάκυνθο το 1822 ως προσκεκλημένος του λόρδου Γκίλφορντ. Η φήμη του Σολωμού στο νησί ήταν ήδη μεγάλη και ο Τρικούπης θέλησε να τον γνωρίσει. Στη δεύτερη συνάντησή τους ο Σολωμός τού διάβασε το ιταλικό Ωδή για την πρώτη λειτουργία και ο Τρικούπης τού είπε «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σας επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη το Δάντη του». Ο Σολωμός τού εξήγησε ότι δεν γνώριζε καλά τα ελληνικά και ο Τρικούπης τον βοήθησε στην μελέτη των ποιημάτων του Χριστόπουλου[10] . Ο αριστοκράτης Σολωμός αντίθετα από τον Κάλβο, ξεκινώντας από την ιταλική παιδεία, «ανακάλυψε τον νέο ελληνισμό σαν μια δύναμη άγνωστη, θαυμαστή και γονιμοποιό»[11] . Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν και η καθιέρωση του ποιητή Ταπεινότατή σου γέρνει ἡ τρισάθλια κεφαλή, σὰν πτωχοῦ ποὺ θυροδέρνει κι εἶναι βάρος του ἡ ζωή. Ναί, ἀλλὰ τώρα ἀντιπαλεύει κάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή, ποὺ ἀκατάπαυστα γυρεύει ἢ τὴ νίκη ἢ τὴ θανῆ. Ἀπ' τὰ κόκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά, καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη, χαῖρε, ὦ χαῖρε, Ἐλευθεριά! Ύμνος εις την Ελευθερίαν στρ. 14-16

Ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην ελληνόγλωσση δημιουργία του Σολωμού ήταν ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν που ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1823, ποίημα εμπνευσμένο από την ελληνική επανάσταση του 1821. Το ποίημα δημοσιεύθηκε και στην Ελλάδα (το 1824 στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι) και στην Ευρώπη (1825 στο Παρίσι, σε γαλλική μετάφραση, αργότερα και σε άλλες γλώσσες) και η φήμη του ποιητή εξαπλώθηκε πέρα από τα στενά όρια του νησιού του. Σε αυτό το έργο εξ άλλου οφείλεται και η

Διονύσιος Σολωμός εκτίμηση που απολάμβανε ο Σολωμός μέχρι τον θάνατό του, αφού τα υπόλοιπα έργα του ήταν γνωστά μόνο στον στενό κύκλο των θαυμαστών και «μαθητών» του. Με τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν άρχισε μια σημαντική περίοδος για την μετέπειτα διαμόρφωση του ποιητή: είναι η εποχή στην οποία έχει κατακτήσει πλέον την γλώσσα και προσπαθεί να δοκιμαστεί σε συνθετότερες μορφές, να διευρύνει τον κύκλο των εμπνεύσεών του και να εγκαταλείψει την ευκολία του αυτοσχεδιασμού. Καρπός των αναζητήσεων αυτής της περιόδου ήταν η Ωδή εις το θάνατο του Λόρδου Μπάιρον, ποίημα που έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον Ύμνο αλλά και πολλές αδυναμίες[12] , Η Καταστροφή των Ψαρών, ο Διάλογος, που αναφέρεται στην γλώσσα (βλέπε παρακάτω), η Γυναίκα της Ζάκυνθος.

Η εγκατάσταση στην Κέρκυρα: Τα πρώτα χρόνια Το 1828, μετά από προστριβές και οικονομικές διαφορές με τον αδελφό του Δημήτριο για κληρονομικά ζητήματα, ο Σολωμός μετακόμισε στην Κέρκυρα, σημαντικό πνευματικό κέντρο των Επτανήσων εκείνη την εποχή. Αιτία της αναχώρησής δεν ήταν όμως μόνο τα οικογενειακά προβλήματα˙ ο Σολωμός σχεδίαζε ήδη από το 1825 να ταξιδέψει στο νησί. Η Κέρκυρα θα του προσέφερε όχι μόνο ένα περιβάλλον πνευματικότερο, αλλά και την απομόνωση που ταίριαζε στον μονήρη και ιδιότροπο χαρακτήρα του και η οποία ήταν απαραίτητη για την μελέτη και την ενασχόλησή του με την ποίηση, σύμφωνα και με τις υψηλές αντιλήψεις που είχε για την Τέχνη. Γι’ αυτό και τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην Κέρκυρα ήταν τα πιο ευτυχισμένα χρόνια Την εποχή εκείνη ξεκίνησε την εντατική μελέτη της γερμανική ρομαντική φιλοσοφία και ποίηση (Hegel. Schlegel, Schiller, Goethe). Επειδή δεν γνώριζε γερμανικά, τα διάβαζε από ιταλικές μεταφράσεις που εκπονούσε γι’ αυτόν ο φίλος του Νικόλαος Λούντζης. Επίσης συνέχισε να επεξεργάζεται τα έργα Γυναίκα της Ζάκυνθος και Λάμπρος, που είχε αρχίσει το 1826. 1833: Η δίκη και τα μεγάλα έργα της ωριμότητας Την περίοδο 1833-1838, και ενώ οι σχέσεις με τον αδελφό του είχαν αποκατασταθεί, η ζωή του συνταράχθηκε από μια σειρά δίκες, με τις οποίες ο ετεροθαλής αδελφός του (από την πλευρά της μητέρας του) Ιωάννης Λεονταράκης διεκδικούσε τμήμα της πατρικής περιουσίας, με το επιχείρημα ότι ήταν και αυτός τέκνο του κόντε Νικόλαου Σολωμού, αφού η μητέρα του ήταν έγκυος πριν από το θάνατό του. Παρόλο που η κατάληξη της περιπέτειας ήταν ευνοϊκή για αυτόν και τον αδελφό του, η δικαστική διαμάχη οδήγησε σε αποξένωση του Σολωμού από τη μητέρα του (πληγώθηκε πολύ από τη στάση της, κυρίως επειδή την υπεραγαπούσε) και στην απόσυρσή του από τη δημοσιότητα. Παρόλο που η δίκη επηρέασε πολύ τον ψυχισμό του ποιητή, δε στάθηκε ικανή να αναστείλει την ποιητική του δημιουργία. Το 1833 ξεκίνησε η ωριμότερη περίοδος της Προσωπογραφία του Διονυσίου Σολωμού από άγνωστο καλλιτέχνη. ποιητικής δημιουργίας του Σολωμού, αποτέλεσμα της οποίας ήταν τα (ανολοκλήρωτα) ποιήματα Ο Κρητικός (1833), Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (έως το 1845), Ο Πόρφυρας (1847), τα οποία αναγνωρίζονται ως τα καλύτερα έργα του. Παράλληλα σχεδίαζε και άλλα έργα, τα οποία όμως έμειναν είτε στο στάδιο των σχεδιασμάτων, είτε σε πολύ αποσπασματική μορφή, όπως τα Νικηφόρος Βρυέννιος, Εις το θάνατο Αιμιλίας Ροδόσταμο, Εις Φραγκίσκα Φραίζερ, Carmen Seculare.

Διονύσιος Σολωμός

Ο κύκλος της Κέρκυρας Στην Κέρκυρα ο Σολωμός βρέθηκε σύντομα στο στο επίκεντρο ενός κύκλου θαυμαστών και ποιητών, ενός πυρήνα από πνευματικούς ανθρώπους με μεγάλη μόρφωση, με προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες, με αισθητική κατάρτιση και με αυστηρές αξιώσεις για την τέχνη. Τα σημαντικότερα πρόσωπα που με τα οποία συσχετίστηκε ο ποιητής ήταν ο Νικόλαος Μάντζαρος, ο Ιωάννης και ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος, ο Ερμάννος Λούντζης, ο Nicolo Tommaseo, ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Πέτρος Βράιλας Αρμένης, ο Ιάκωβος Πολυλάς, ο Ιούλιος Τυπάλδος, ο Ανδρέας Λασκαράτος, ο Γεράσιμος Μαρκοράς.

Ο Διονύσιος Σολωμός νεκρός σε σκίτσο του Διονυσίου Βέγκια

Η διαθήκη του Δ. Σολωμού γραμμένη στην ιταλική γλώσσα.

Οι Πολυλάς, Τυπάλδος και Μαρκοράς ήταν οι «μαθητές» του Σολωμού, οι ποιητές που συγκροτούν την τον κύκλο των «σολωμικών ποιητών», από τον οποίο αρχίζει η ποιητική άνοδος της ελληνικής ποίησης, πολλές δεκαετίες πριν από την Αθήνα, όπου ο Κωστής Παλαμάς επιχείρησε μια δεύτερη ποιητική αναγέννηση, ως «αρχηγός» της Νέας Αθηναϊκής Σχολής.

Τα τελευταία χρόνια Ο Σολωμός μετά το 1847 άρχισε να ξαναγράφει στα Ιταλικά. Τα έργα της περιόδου είναι ημιτελή ποιήματα και πεζά σχεδιάσματα και κάποια από αυτά ίσως σχεδίαζε να μεταφέρει στα Ελληνικά. Το 1851 εμφανίστηκαν και σοβαρά προβλήματα υγείας και ο χαρακτήρας του έγινε ακόμα πιο ιδιόρρυθμος. Αποκόπηκε από φιλικά του πρόσωπα, όπως τον Πολυλά (οι σχέσεις τους αποκαταστάθηκαν το 1854) και μετά και την τρίτη εγκεφαλική συμφόρηση που έπαθε το 1856 δεν έβγαινε πλέον από το σπίτι. Πέθανε τελικά τον Φεβρουάριο του 1857. Ήταν τόσο γενική και στέρεη η φήμη του, ώστε όταν μαθεύτηκε ο θάνατός του, όλος ο λαός πένθησε. Το θέατρο της Κέρκυρας έκλεισε, η Ιόνιος Βουλή σταμάτησε τις εργασίες της και αποφάσισε να κηρυχθεί πένθος για τον ποιητή. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στη Ζάκυνθο το 1865.

Διονύσιος Σολωμός

Έργο Τα κυριότερα έργα Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, αυτά της Ζακυνθινής περιόδου, ήταν κυρίως σύντομα στιχουργήματα στα πρότυπα των ιταλικών ποιημάτων, στο κλίμα του αρκαδισμού (για παράδειγμα Ο θάνατος του βοσκού, Ευρυκόμη), αλλά και του πρώιμου ρομαντισμού (Τρελή μάνα). Πρώτος σημαντικός σταθμός είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν (1823), χάρη στον οποίο καθιερώθηκε ως εθνικός ποιητής και απέκτησε τη φήμη που απολάμβανε ως το θάνατό του. Η δεκαετία 1823-1833 είναι καθοριστική για την μετέπειτα εξέλιξή του. Τότε ο ποιητής προσπάθησε να εγκαταλείψει την ευκολία του αυτοσχεδιασμού και άφησε οριστικά τον νεοκλασικισμό των ποιημάτων Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Ωδή στον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα και Εις Μάρκο Μπότσαρη, το μόνο ποίημα που αφιερώνεται σε αγωνιστή του '21[13] .

Ακόμη ένα έργο λαϊκής τέχνης, που αναπαριστά τον Διονύσιο Σολωμό.

Το 1824 συνέθεσε τον Διάλογο για τη γλώσσα. Συμμετέχουν τρία πρόσωπα: ο ποιητής, ο φίλος (σε πρώτο σχεδίασμα αναφέρεται ότι είναι ο Σπ. Τρικούπης) και ο σοφολογιότατος, αλλά στο μεγαλύτερο τμήμα συζητούν μόνο ο ποιητής και ο λόγιος. Ο ποιητής προσπαθεί να αποδείξει ότι η καθαρεύουσα είναι μια τεχνητή γλώσσα που δεν την έχει ανάγκη ούτε ο λαός ούτε η λογοτεχνία. Υποστηρίζει μια λογοτεχνική γλώσσα που θα στηρίζεται στη γλώσσα του λαού, αλλά βέβαια θα είναι επεξεργασμένη από τον ποιητή, με τη χαρακτηριστική φράση:«υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και αν είσαι αρκετός, κυρίεψέ την». Χρησιμοποιεί τα επιχειρήματα του γαλλικού διαφωτισμού για τη χρήση των εθνικών γλωσσών και με παραδείγματα από την ιταλική ποίηση προσπαθεί να αποδείξει ότι καμία λέξη από μόνη της δεν είναι χυδαία, αλλά αποκτά την ιδιαίτερη αξία της μέσα στο ποίημα, σε συνδυασμό με τις άλλες λέξεις. Στο τέλος του έργου ο ποιητής εγκαταλείπει τα ορθολογικά επιχειρήματα και εκφράζει τις απόψεις του με πάθος[14] . Το διάστημα 1824-1826 άρχισε να επεξεργάζεται το ποίημα Λάμπρος, το οποίο δεν ολοκληρώθηκε. Ο Λάμπρος είναι ένας ακραίος ρομαντικός ήρωας: έχει κάνει σχέση με μια νεαρή κοπέλα, τη Μαρία, και έχουν αποκτήσει τέσσερα παιδιά χωρίς να παντρευτούν. Τα παιδιά τους τα έβαλε σε ένα ορφανοτροφείο. Όσον καιρό πολεμούσε κατά του Αλή Πασά, συναντήθηκε με την κόρη του χωρίς να την αναγνωρίσει, και έκανε ερωτικό δεσμό μαζί της. Όταν τελικά ανακάλυψε την αιμομιξία, από κάποια σημάδια που είχε η κόρη, και της το ομολόγησε, η κοπέλα αυτοκτόνησε. Επιστρέφοντας στο σπίτι του ο Λάμπρος αναγκάστηκε να ομολογήσει στη Μαρία το έγκλημά του και κατέφυγε σε μια εκκλησία για να βρει γαλήνη. Εκεί όμως η Θεία Δίκη του έστειλε τα φαντάσματα των τριών αγοριών του που τον καταδίωξαν. Ο ήρωας, κυνηγημένος, γκρεμίστηκε τελικά από ένα βράχο και η Μαρία, που είχε ήδη τρελαθεί, έπεσε στη λίμνη ελπίζοντας ότι στον ουρανό θα έβρισκε επιτέλους τη γαλήνη.

Διονύσιος Σολωμός

Το 1826 παραδίδει το Η Φαρμακωμένη εκφράζοντας την αγανάκτησή του έναντι των συμπατριωτών του γιατί καταδίκασαν σε ηθικό θάνατο μια νέα κοπέλλα[15] . Στην περίοδο 1826-1829 επεξεργαζόταν το πεζόμορφο ποίημα Γυναίκα της Ζάκυνθος, εφιαλτική σάτιρα, που επεκτείνεται στο θέμα του Κακού[16] . Το έργο είναι αφήγηση ενός ιερομόναχου, του Διονυσίου, και η «Γυναίκα» είναι η χαρακτηριστικότερη έκφραση του Κακού. Λέγεται ότι αφορμή για τη σύνθεση αυτή ήταν ένα συγγενικό πρόσωπο του Ο τάφος του Διονύσιου Σολωμού στη Ζάκυνθο Σολωμού, και για αυτό ο αδερφός του ποιητή δεν επέτρεψε στον Πολυλά να το εκδώσει. Το 1829 έγραψε το Εις Μοναχήν για την Άννα Γεωργομίλα, όταν ενδύθηκε το μοναχικό σχήμα στη μονή Αγίων Θεοδώρων στην Κέρκυρα[17] . Το 1833 έγραψε το πρώτο σημαντικό έργο της ωριμότητας, τον Κρητικό, σε στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, εμπνευσμένο από την κρητική λογοτεχνία. Αφηγείται την ιστορία ενός Κρητικού που έφυγε από την Κρήτη μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1826, το ναυάγιο και την προσπάθειά του να σώσει την αγαπημένη του από την τρικυμία. Κεντρικό σημείο του ποιήματος είναι η εμφάνιση ενός οράματος, μιας Φεγγαροντυμένης. Ο αφηγητής της ιστορίας είναι ο ίδιος ο Κρητικός: την αφηγείται χρόνια μετά, όταν ζει μόνος ζητιανεύοντας, με αναδρομές στο παρελθόν (τη ζωή στην Κρήτη και το ναυάγιο) και προβολές στο μέλλον (τη Δευτέρα Παρουσία και τη συνάντηση με την αγαπημένη του στον Παράδεισο). Ο Κρητικός είναι αισθητικά το πιο ολοκληρωμένο ποίημα. Το κεντρικό πρόβλημα που απασχολεί τους φιλολόγους είναι η ερμηνεία της μορφής της «Φεγγαροντυμένης». Κατά τη δεκαετία 1833-1844 επεξεργάστηκε και το Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, έργου που αναφέρεται στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και την ηρωική έξοδο των κατοίκων, σε ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο. Μετά το 1845 άρχισε να το επεξεργάζεται σε άλλη μορφή, χωρίς ομοιοκαταληξία. Το ποίημα περιγράφει την κατάσταση στο Μεσολόγγι τις τελευταίες ημέρες της πολιορκίας, όταν είχαν εξαντληθεί τα τρόφιμα και ήταν βέβαιο ότι η πόλη θα έπεφτε. Για την ερμηνεία του ποιήματος είναι ιδιαίτερα χρήσιμες οι ιταλικές σημειώσεις του ποιητή, που έχουν προταχθεί στην έκδοση σε μετάφραση του Πολυλά. Κεντρικό θέμα είναι η δύναμη της θέλησης και η πάλη με τους πειρασμούς της φύσης, που γεννούν την επιθυμία για ζωή και μπορούν να αποπροσανατολίσουν τους αγωνιστές. Το τελευταίο έργο της ωριμότητας είναι ο Πόρφυρας, 1847, εμπνευσμένος από ένα πραγματικό περιστατικό, όταν ένας καρχαρίας κατασπάραξε έναν Άγγλο στρατιώτη που κολυμπούσε στο λιμάνι της Κέρκυρας. Ο Πόρφυρας είναι το πιο προβληματικό ως προς την ερμηνεία έργο, κυρίως λόγω της μορφής στην οποία έχει παραδοθεί. Αναφέρεται και αυτός στη σχέση φύσης - ανθρώπου και στη διάσταση μεταξύ σώματος (ύλης) και πνεύματος[18] .

Διονύσιος Σολωμός

Η αντιμετώπιση του έργου του Μικρὸς προφήτης ἔρριξε σὲ κορασιὰ τὰ μάτια, καὶ στοὺς κρυφούς του λογισμοὺς χαρὰ γιομάτους εἶπε: «Κι ἂν γιὰ τὰ μάτια σου Καλή, κι ἂν γιὰ τὴν κεφαλή σου, κρίνους ὁ λίθος ἔβγανε, χρυσὸ στεφάνι ὁ ἥλιος, δῶρο δὲν ἔχουνε γιὰ Σὲ καὶ γιὰ τὸ μέσα πλοῦτος. Ὄμορφος κόσμος, ἠθικός, ἀγγελικὰ πλασμένος. Εἰς Φραγκίσκα Φράϊζερ

Ο Σολωμός είχε εξ αρχής σημαντική θέση στους φιλολογικούς κύκλους της Ζακύνθου. Μετά και τη δημοσίευση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν η φήμη του επεκτάθηκε και στο ελληνικό κράτος, αν και ο ίδιος δεν ταξίδεψε ποτέ στην ελεύθερη Ελλάδα[19] . Στο ευρύ κοινό των Επτανήσων και στην Αθήνα ο ποιητής ήταν γνωστός μόνο για τα ποιήματα που είχε δημοσιεύσει: τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, το απόσπασμα «Η δέηση της Μαρίας» από τον Λάμπρο, την Ωδή εις Μοναχήν, καθώς και τα νεανικά του ποιήματα, πολλά από τα οποία διαδίδονταν προφορικά και αρκετά από αυτά είχαν μελοποιηθεί. Η άποψη των συγχρόνων του στηριζόταν επομένως σε αυτά τα έργα, και χάρη σε αυτά τα έργα είχε αποκτήσει τη φήμη που τον συνόδευσε μέχρι τον θάνατό του. Θαυμασμό για το έργο του Σολωμού εκδήλωναν και οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Α’ Αθηναϊκής Σχολής, εκφράζοντας όμως τις αντιρρήσεις τους για τη γλώσσα του. Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός[20] , έγραφε το 1827 στο Cours de la litterature grecque moderne[21] : «τα ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού… έχουν τη σπάνια αξία κάποιου δυνατού και συναρπαστικού οίστρου, μιας φαντασίας γεμάτης τόλμη και γονιμότητα»[22] . Ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημα του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα χαρακτήρισε τον Σολωμό (αλλά και τον Κάλβο)« μεγάλο ὠδοποιό», που όμως παραμέλησε τα κάλλη της γλώσσας και παρουσίασε πλούσιες ιδέες «πτωχά ενδεδυμένες», ενώ ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής στο Esquisses de la literature frecque moderne έγραφε: «το πνεύμα του τον κάνει να είναι μια από τις μεγαλύτερες δόξες της Ελλάδας…. Ο Σολωμός έλαμψε σαν το πιο όμορφο πετράδι του ποιητικού στέμματος της Ελλάδας»[23] . Ήδη πριν τον θάνατό του το ποιητικό έργο του Σολωμού είχε ταυτιστεί με την έννοια της πατρίδας: το 1849 η εφημερίδα Αιών έγραφε:«αἱ ποιήσεις τοῦ Σολωμοῦ δὲν εἶναι ποιήσεις ἀτόμου, ἀλλὰ ὁλοκλήρου ἔθνους»[24] . Ανάλογες κρίσεις διατυπώθηκαν και μετά το θάνατο του ποιητή. Το περιοδικό Πανδώρα έγραψε:« ἐκ τῶν ἐξοχωτέρων τῆς Ἑλλάδος, δὸς δ' εἰπεῖν καὶ τῆς Εὐρώπης αὐτῆς, ποιητῶν, ὁ συγγραφεὺς τοῦ πρὸς τὴν Ἐλευθερίαν Διθυράμβου ἐκείνου, ὁ ἐκ Ζακύνθου Διονύσιος Σολομός, ἀπέθανεν εἰς ἀκμάζουσαν ἔτι ἡλικίαν»[25] . Οι επικήδειοι των μαθητών του Σολωμού ήταν βεβαίως πιο ουσιαστικοί και αναφέρονταν και στα ανέκδοτα έργα, πολλά από τα οποία είχαν ακούσει τον ποιητή να απαγγέλλει. Ο Ιούλιος Τυπάλδος χαρακτήρισε τον Σολωμό «πρώτο και μέγα θεμελιωτή της νέας μας φιλολογίας» και ο Ιάκωβος Πολυλάς στα «Προλεγόμενα» των ποιημάτων του Σολωμού το 1859 τον ονόμασε «εθνικό ποιητή». Η εικόνα για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης, το 1859. Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του, δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη: το 1857, μετά τον θάνατο του Σολωμού, έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι «ἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνους» και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη: ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του «ἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάς»[26] . Αρνητικές κρίσεις για τα ποιήματα του Σολωμού διατύπωσε και ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος στο δοκίμιό του «Πόθεν η κοινή λέξις "τραγούδω";», το 1859. Η πρώτη ουσιαστική επανεκτίμηση του σολωμικού έργου εκτός του επτανησιακού χώρου έγινε μετά το 1880, κυρίως από το κριτικό έργο του Παλαμά, ο οποίος αναγνώρισε την ιστορική σημασία του έργου του

Διονύσιος Σολωμός

Σολωμού, εξαιτίας της δημιουργίας προσωπικής ποιητικής γλώσσας και του γόνιμου συνδυασμού όλων των στοιχείων της ποιητικής παράδοσης αλλά και των ευρωπαϊκών ποιητικών ρευμάτων και ιδεών. Στην πραγματικότητα μορφές όπως ο Σολωμός, ο Κάλβος ή ο Παλαμάς φαίνεται πως βοήθησαν την ελληνική λογοτεχνία να ξεφύγει από τον χαρακτηρισμό της ελάσσονος ποίησης του 19ου αιώνα και να την εντάξουν στο ευρύτερο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ρομαντισμού[27] . Σταθμό στη μελέτη του Σολωμικού έργου αποτέλεσε το ιδιοφυές βιβλίο του Κώστα Βάρναλη "Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική" (1925), σφοδρή πολεμική ενάντια στην ιδεαλιστική -και άγονη- θεώρησή του από τον Γιάννη Αποστολάκη στο κακογραμμένο, φλύαρο και πλαδαρό βιβλίο του "Η ποίηση στη ζωή μας" (1923).

Η αποσπασματικότητα του έργου Το πρόβλημα της αποσπασματικής μορφής του σολωμικού έργου και της έκδοσής του είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα της μελέτης της σολωμικής ποίησης αλλά και της Ελληνικής Φιλολογίας εν γένει. Τα μόνα έργα του Σολωμού που δημοσιεύθηκαν όσο ζούσε ήταν ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν (1825), ένα απόσπασμα του Λάμπρου («Η δέηση της Μαρίας») (1834), το Ωδή εις Μοναχήν (1829) και το επίγραμμα Εις Φραγκίσκα Φραίζερ (1849). Τα υπόλοιπα έργα του έμειναν ανολοκλήρωτα. Ο Σολωμός επεξεργαζόταν συνεχώς τα έργα του και αγωνιζόταν για την επίτευξη της απόλυτης τελειότητας στη μορφή, προσπαθώντας να τα απαλλάξει από οτιδήποτε περιττό, που κατέστρεφε την καθαρά λυρική ουσία. Τα χειρόγραφά του δεν περιέχουν τα έργα καθαρογραμμένα, αλλά αποκαλύπτουν όλα τα στάδια επεξεργασίας τους, χωρίς απαραίτητα η τελευταία επεξεργασία να είναι η τελική. Ο ποιητής συνελάμβανε πρώτα ένα προσχέδιο του ποιήματος σε πεζό, το οποίο κατέγραφε στα ιταλικά, και στη συνέχεια άρχιζε την ελληνική επεξεργασία. Για πολλούς στίχους σώζονται διάφορες παραλλαγές, οι στίχοι συχνά δεν είναι στη σωστή σειρά, κάποιοι είναι ανολοκλήρωτοι ενώ υπάρχουν και χάσματα. Συχνά στην ίδια σελίδα ο ποιητής μπορεί να έγραφε στίχους από διαφορετικά ποιήματα. Χειρόγραφο του Σολωμού από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους

Ο πιστός μαθητής του Σολωμού, Ιάκωβος Πολυλάς, όταν ανέλαβε μετά τον θάνατο του «δασκάλου» του να εκδώσει το έργο του (το οποίο ανέμεναν με αγωνία όχι μόνο στα Επτάνησα αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα), είχε να αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες. Κατ' αρχάς, έπρεπε να πάρει την άδεια από τον αδερφό του ποιητή, Δημήτριο, να μελετήσει τα τετράδια. Στην συνέχεια, έπρεπε να ταξινομήσει το ακατάστατο υλικό (με τον δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα του Σολωμού) για να παρουσιάσει ένα έργο όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένο και νοηματικά συνεκτικό και αυτοτελές. Ο Πολυλάς συγκέντρωσε και ταξινόμησε αυτό το υλικό και προσπάθησε να το ανασυνθέσει επιλέγοντας τους στίχους που εκείνος θεωρούσε ότι ανταποκρίνονταν περισσότερο στις αισθητικές απόψεις του ποιητή. Κάποιες φορές προσέθεσε και στίχους που είχε ακούσει τον Σολωμό να απαγγέλλει, και κατέγραψε και κάποιες από τις παραλλαγές των στίχων. Εξέδωσε το έργο του Σολωμού το 1859 με τον τίτλο Άπαντα τα Ευρισκόμενα και με μια εξαιρετική κριτική εισαγωγή, στην οποία διατύπωνε και την άποψη ότι τα χειρόγραφα του ποιητή με την οριστική μορφή των ποιημάτων έχουν χαθεί.

Διονύσιος Σολωμός

Απόπειρες ερμηνείας της αποσπασματικότητας «...(Ο Σολωμός) πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε». — Κ. Βάρναλης, Σολωμικά, 1957

Η μορφή που παρουσίασε το έργο του Σολωμού με την πρώτη έκδοσή του μάλλον προκάλεσε απογοήτευση, καθώς τότε δεν μπορούσε να γίνει κατανοητή και να εκτιμηθεί η αξία ενός έργου με τόσες «ατέλειες». Ο Πολυλάς τόνισε στα προλεγόμενά του ότι τα κυριότερα χειρόγραφα, με την οριστική μορφή των ποιημάτων είτε είχαν χαθεί, είτε είχαν καταστραφεί. Επικρατούσαν τότε οι υποθέσεις ότι μπορεί τα έργα να εκλάπησαν από τον υπηρέτη του Σολωμού ή από τον αδερφό του Δημήτριο, ή ίσως ότι μπορεί να τα κατέστρεψε ο ίδιος ο ποιητής. Μόνο από τις αρχές του 20ου αι. είχε γίνει πλέον κατανοητό ότι δεν υπήρχαν άλλα χειρόγραφα και ότι ο ποιητής δεν είχε ολοκληρώσει τα έργα του. Οι πρώτες απόπειρες ερμηνείας του φαινομένου της αποσπασματικότητας ήταν περισσότερο εξωκειμενικές: η αδυναμία ολοκλήρωσης ερμηνευόταν ως αιτία της απουσίας της κατάλληλης πνευματικής ατμόσφαιρας που θα του έδινε κίνητρο να ολοκληρώσει τα έργα του, ή της απουσίας ικανοποιητικής λογοτεχνικής παράδοσης την οποία θα μπορούσε να ακολουθήσει, ή δίνονταν ψυχολογικές ερμηνείες σχετικά με τον αλκοολισμό του ποιητή, την έλλειψη συνθετικής ικανότητας, την δυσμενή επίδραση της δίκης του 1833-1838 ή την τελειομανία και το αίσθημα του ανικανοποίητου [28] . Άλλοι μελετητές αντιθέτως επισήμαναν ότι ο Σολωμός σε μεγάλο βαθμό αδιαφορούσε για την ολοκλήρωση των ποιημάτων. Ενδεικτική είναι η φράση που αποδίδεται στον ποιητή «Ο Λάμπρος θα μείνει απόσπασμα, γιατί το όλο ποίημα δε φτάνει το ύψος μερικών μερών». Ο Λίνος Πολίτης λέει σχετικά με την αποσπασματικότητα των Ελεύθερων πολιορκημένων: «δεν θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει τα λυρικά αυτά κομμάτια σ' ένα σύνολο αφηγηματικό... Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση, αδιαφορώντας για την μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι...προς μιά κατάκτηση ενός «καθαρού» λυρικού χώρου, πολύ πιο πριν από την εποχή του. Κάτι ανάλογο διαπιστώσαμε και στον Κρητικό, το ίδιο ισχύει και για τα άλλα του «αποσπασματικά» έργα»[29] . Αργότερα ο Σολωμός θεωρήθηκε από αρκετούς ποιητές και κριτικούς ως πρόδρομος την «καθαρής ποίησης»[30] και η αποσπασματικότητα του έργου του δεν «ενοχλούσε», αντιθέτως εθεωρείτο μεγάλο πλεονέκτημα. Ο Δημήτρης Λιαντίνης αναφερόμενος στο φαινόμενο της αποσπασματικότητας του Σολωμικού έργου του αναγνωρίζει μια νόμιμη συντριβή: «Ο Σολωμός ταιριαστός στον καιρό του ήταν ανάγκη να δημιουργήσει τέχνη ευρωπαϊκή, αλλά ταιριαστός και στον τόπο του ήταν ανάγκη να δημιουργήσει τέχνη κλασσική. Αυτή η σύγκρουση τον οδήγησε στο παράταιρο σμίξιμο τού ρομαντικού και τού κλασσικού, και στη συντριβή της τέχνης του.»[31] Τέλος, την τελευταία δεκαετία έγινε απόπειρα συσχετισμού των ανολοκλήρωτων σολωμικών έργων με τα αποσπασματικά έργα της ρομαντικής λογοτεχνίας[32] (όπως τα Kubla Khan του Coleridge, Giaour του Byron, Heinrich von Oftendingen του Novalis), αν και αυτή η ερμηνεία δεν είναι αποδεκτή από άλλους [33] .

Το εκδοτικό πρόβλημα Το πρόβλημα της έκδοσης του έργου του Σολωμού τέθηκε κατά τις δεκαετίες 1920-1930, μετά την έκδοση από τον Κ. Καιροφύλα το 1927 έργων που δεν είχαν συμπεριληφθεί στην έκδοση Πολυλά, όπως Η Γυναίκα της Ζάκυνθος, η σάτιρα Οι Κρεμάλες και αρκετά ιταλικά σονέτα, αλλά και την απόφαση της Ακαδημίας Αθηνών να εκδοθούν τα ποιήματα του Σολωμού με κριτική έκδοση από τον Ν.Β. Τωμαδάκη. Τότε ξεκίνησε συζήτηση σχετικά με την μορφή της έκδοσης που θα ήταν καταλληλότερη: κριτική ή «πανομοιότυπη» (όπως υποστήριζε ο Λίνος Πολίτης). Η κριτική έκδοση τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, ενώ και οι δύο φιλόλογοι ετοίμασαν «χρηστικές» εκδόσεις των ποιημάτων, που απευθύνονταν στο ευρύ κοινό. Ο Λ.Πολίτης εξέδωσε το 1964 τα χειρόγραφα του ποιητή σε φωτογραφική ανατύπωση και

Διονύσιος Σολωμός

τυπογραφική μεταγραφή. Η έκδοση αυτή αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην πορεία των σολωμικών ερευνών όχι μόνο διότι αποκαλύφθηκε ο τρόπος εργασίας του ποιητή, αλλά και γιατί δόθηκε πλέον στους φιλολόγους η δυνατότητα να μελετήσουν όλες τις φάσεις επεξεργασίας των ποιημάτων και, ενδεχομένως, να διατυπώσουν νέες εκδοτικές προτάσεις. Οι τωρινές εκδοτικές απόπειρες του σολωμικού έργου μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με την λύση που προτείνουν: η «αναλυτική» έκδοση αποκαλύπτει τα διαδοχικά στάδια επεξεργασίας του ποιήματος και τις διάφορες παραλλαγές, όπως είχε εξηγήσει ο Λίνος Πολίτης και σκόπευε να πραγματοποιήσει. Η «συνθετική» έκδοση αντιθέτως παρουσιάζει το έργο σε μορφή με λογική αλληλουχία και μορφική πληρότητα και αποκλείει όσους στίχους ή όσα αποσπάσματα δεν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις. Δείγμα «συνθετικής» έκδοσης είναι η εκδοτική δοκιμή του Στυλιανού Αλεξίου (1994), η οποία όμως δέχτηκε σφοδρή κριτική από τους υποστηρικτές της «αναλυτικής» προσέγγισης.[34] .

Εργογραφία Ελληνικά Ποιήματα Τα πρώτα έργα Εις κόρην η οποία ανεθρέφετο μέσα εις μοναστήρι

Στο θάνατο της μικρής ανεψιάς

Πόθος (απόσπασμα)

Η σκιά του Ομήρου

Ανάμνησις

Η Ευρυκόμη

Εις φίλον ψυχορραγούντα

O θάνατος της ορφανής

Το όνειρο

Ο θάνατος του βοσκού

Προς τον Κύριον Λοδοβίκον Στράνη

Η Ψυχούλα

Προς τον Κύριον Γεώργιον Δε Ρώσση

Η Αγνώριστη

Κάκιωμα

Η Αγνώριστη 1823-1833: Η περίοδος της διαμόρφωσης

Ύμνος εις την Ελευθερίαν (1823)

Νεκρική Ωδή

Ποίημα Λυρικό εις το θάνατο του Λορδ Μπάϊρον (1824) Εις μοναχήν (1829) Εις Μάρκο Μπότσαρη (1823)

Εις το θάνατο κυρίας Αγγλίδας

Η καταστροφή των Ψαρών (1824)

Η Φαρμακωμένη στον Άδη

Η Φαρμακωμένη (1826)

Ο Λάμπρος (1829) Τα μεγάλα έργα της ωριμότητας

Ο Κρητικός (1833) Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1826-1844) Ο Πόρφυρας (1849) Τα τελευταία σχεδιάσματα Νικηφόρος ο Βρυέννιος

Προς τον Βασιλέα της Ελλάδας

Εις το θάνατο Αιμιλίας Ροδόσταμο (1848)

Ο Ανατολικός Πόλεμος

Εις Φραγκίσκα Φραίζερ (1849)

Carmen Seculare

Εις το θάνατο της ανεψιάς του

Ελληνίδα Μητέρα Σατιρικά

Διονύσιος Σολωμός

55 Η Πρωτοχρονιά (1824) Το Ιατροσυμβούλιο (1825) Η Βίζιτα Το όνειρο (1826) Η Τρίχα (Σατιρικό του 1833)

Μεταφράσεις Η άνοιξη του Μεταστάσιου Το καλοκαίρι του Μεταστάσιου Ωδή του Πετράρχη

Ελληνικά πεζά O Διάλογος (1822-1825) Η Γυναίκα της Ζάκυνθος (1826-1829)

Ιταλικά ποιήματα (επιλογή) Πρώιμα έργα La Distruzione di Gerusalemme (Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ) Ode per prima messa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία) Rime Improvvisate (συλλογή, 1822) Ημιτελή ποιήματα της τελευταίας περιόδου La navicella Greca (Το ελληνικό καραβάκι)

L' albero mistico (frammento- απόσπασμα) (Το μυστικό δέντρο)

Saffo (Σαπφώ)

L' avvelenata (frammenti) (Η φαρμακωμένη)

Orfeo, sonetto (Ορφέας)

Il giovane guerriero (frammenti)(ο νέος πολεμιστής)

Sonetto in morte di Stelio Marcoran (Σονέτο στο θάνατο του Στέλιου Μαρκορά) Πεζά σχεδιάσματα ποιημάτων La madre Greca (Η ελληνίδα μητέρα)

Orfeo (Ορφέας)

La donna velata (Η γυναίκα με το μαγνάδι)

Ο Πόρφυρας

L'usignolo e lo sparviere (Το αηδόνι και το γεράκι)

Διονύσιος Σολωμός

Ιταλικά πεζά Per Dr. Spiridione Gripari (Επικήδειος λόγος, 1820) Elogio di Ugo Foscolo (Επιμνημόσυνος λόγος, 1827)

Σημειώσεις [1] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 24. [2] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 20. [3] Ο Beaton αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο Σολωμός, μαζί με τον Παλαμά και τον Κάλβο, «αντιμετωπίζονται ως ποιητές που

περισσότερο από κάθε άλλον αναμετρήθηκαν με τις ιδέες, τις λογοτεχνικές τεχνικές και τα οράματα του Ρομαντισμού, έτσι όπως εκδηλώθηκε σε άλλα μέρη της Ευρώπης» Βλ. Beaton R. 1996, 39. [4] Κ. Βάρναλης, Σολωμικά, Κέδρος, Αθήνα 1957, 113. [5] Jenkins 1981, 6 [6] Κριαράς 1969, 13 [7] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 131. [8] Beaton R. 1996, 59. [9] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 133. [10] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 135. [11] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 78. [12] Παρόλο που στο ποίημα διαφαίνεται ο πόθος του ποιητή για την ελευθερία, υστερεί ως προς τον πλούτο έκφρασης και την τεχνική διάρθρωσης. Βλ. Κουκουλομμάτης Δ.Ι. 1988, 73. [13] Συντέθηκε σε μορφή μοιρολογιού, με αναφορά στην «κλάψα την πολλή» των Ελλήνων. Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 73. [14] «Στις ψυχρές όμως αυτές νοησιαρχικές θεωρίες που ασπάστηκε ο Σολωμός, πρόσθεσε μια δική του ατομική συμβολή: το ποιητικό πάθος της ψυχής του». Βλ. Δημαράς Θ. 1994, 138. [15] Αναφέρεται στη μούσα του ποιητή, τη Μαρία Παπαγεωργοπούλου, η οποία αγαπούσε την ποίηση και τη μουσική. Ερωτευμένη με έναν ξένο -μιαρό για την κλειστή νησιωτική κοινωνία- και για να μην αποκαλυφθεί, προτίμησε να αυτοκτονήσει. Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 73. [16] Βλ. για την πλήρη έκδοση των τριών εκδοχών του έργου Διονύσιος Σολωμός, Η Γυναίκα της Ζάκυθος, όραμα του Διονυσίου Ιερομόναχου εγκάτοικου εις ξωκλήσι Ζακύνθου, επιμ. Ε. Τσαντσάνογλου, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 1991, αναφορά στο Beaton R. 1996, 61. [17] Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 78. [18] Στην κριτική που ασκήθηκε στον Δ. Σολωμό γιατί ασχολήθηκε με έναν ξένο και όχι ένα εθνικό ποίημα ο ποιητής απάντησε: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθές». Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 80. [19] Beaton R. 1996, 67. [20] Ο πρώτος που επιχείρησε να συγγράψει ιστορία της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Βλ. Beaton R. 1996, 16. [21] Αντίστοιχα, Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, Ιστορία των Γραμμάτων παρά τοις νεωτέροις Έλλησι, εξελληνισθέν υπό Ολυμπίας Ι.Ν. Άββοτ εν Θεσσαλονίκη, Αθήνα 1870. [22] Πολίτης 1958, 197. [23] Πολίτης 1958, 198. [24] Γαραντούδης 2001, 221. [25] Πολίτης 1958, 202. [26] Πολίτης 1958, 209. [27] Βλ. για αυτό Ιλίνσκαγια Σ. 1978, «Η ρομαντική ποίηση στην Ελλάδα: Ένα σχεδιάγραμμα», Ο Πολίτης 20, (Ιούνιος-Ιούλιος), 45-53. Επίσης, Constantinides Elizabeth 1985, «Toward a definition of Greek Romantiscism», Journal of Modern Greek Studies 3, 121-136. [28] Επισκόπηση αυτών των ερμηνειών στο Κριαράς 1969, 110-117. [29] Πολίτης Λ. 1978, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ. Αθήνα. [30] Γκρέκου Α. 2000. [31] Δημήτρης Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού - Ο φιλοσοφικός Σολωμός σελ 73 [32] Βελουδής 1989, 374-395 και 2000, 58-135. Βλ. επίσης Ροζάνης Στ. 2000, "Η αισθητική του αποσπάσματος" στο Σολωμικά, Ίνδικτος, Αθήναι. [33] Καψωμένος 1998, 95-96 και 2004, 14-16. [34] Ενδεικτικά: Βελουδής 2000, 9-57 και 186-220.

Διονύσιος Σολωμός

Βιβλιογραφία • Beaton R. 1996, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, (μτφρ. Ε. Ζούργου - Μ. Σπανάκη), Νεφέλη, Αθήνα. • Βελουδής Γιώργος 1989, Διονύσιος Σολωμός. Ρομαντική ποίηση και ποιητική. Οι γερμανικές πηγές., Γνώση, Αθήνα. • Βελουδής Γιώργος 2000, Κριτικά στο Σολωμό, Δωδώνη, ΑΘήνα. • Γαραντούδης Ευριπίδης 2001, Οι επτανήσιοι και ο Σολωμός. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης.(1820-1950), Καστανιώτης, Αθήνα. • Γκρέκου Α. 2000, Η καθαρή ποίηση στην Ελλάδα. Από τον Σολωμό ως τον Σεφέρη: 1833-1930, Αλεξάνδρεια, Αθήνα. • Δημαράς Κ.Θ. 1994, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα. • Καψωμένος Ερατοσθένης Γ. 1998, Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική Παράδοση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα. • Κουκουλομμάτης Δ.Ι. 1988, Νεοελληνική Λογοτεχνία: Ποίηση (Σταθμοί-Εκπρόσωποι), Παπαδήμας, Αθήνα. • Καψωμένος Ε. 2000, "Καλή 'ναι η μαύρη πέτρα σου". Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό, Εστία, Αθήνα. • Κριαράς Ε. 1969, Διονύσιος Σολωμός, Εστία, Αθήνα 2η εκδ. • Μάκριτζ Πήτερ 1995, Διονύσιος Σολωμός, (μεταφρ. Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ), Καστανιώτης, Αθήνα. • Πολίτης Λ. 1985, Γύρω στο Σολωμό, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα. • Romilly Jenkins 1981, Dionysius Solomos, Denise Harvey&Company, Athens. • • • •

Κώστας Βάρναλης: «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», Στοχαστής, Αθήνα, 1925 Κ. Καιροφύλας: "Ο Άγνωστός Σολωμός", Στοχαστής, Αθήνα, 1927 Γιάννης Μ. Αποστολάκης: "Η ποίηση στη ζωή μας", Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991 Δημήτρης Λιαντίνης: «Χάσμα Σεισμού - Ο φιλοσοφικός Σολωμός», Βιβλιογωνία, Αθήνα 1977. Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών.

Επιστημονικός τύπος • Ιλίνσκαγια Σ. 1978, «Η ρομαντική ποίηση στην Ελλάδα: Ένα σχεδιάγραμμα», Ο Πολίτης 20, (Ιούνιος-Ιούλιος), 45-53. • Constantinides Elizabeth 1985, «Toward a definition of Greek Romantiscism», Journal of Modern Greek Studies 3, 121-136.

Πρόσθετη Βιβλιογραφία • Λορεντζάτος, Ζ., "Δοκίμιο Ι. Το εκφράζεσθαι", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994 • ---------------, "Ένας ορισμός του Σολωμου για το ύφος (stile)", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994 • ---------------, "Ο Διάλογος του Σολωμού: Ένας παραλληλισμὸς και ένας απολογισμός", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994 • ---------------, "Απόσωμα", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994.

Διονύσιος Σολωμός

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Μουσείο Σολωμού (http://www.museumsolomos.gr) • Διονύσιος Σολωμός: Εθνικός, Ευρωπαίος, Οικουμενικός (http://www.corfuweb.gr/solomos.htm) • Αντιθέσεις και διλήμματα στην ποίηση του Σολωμού (http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B& f=12521&m=B12&aa=1) • Υστερόγραφο στο έτος Σολωμού (http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=12517&m=B05& aa=1) • Το επίτευγμα του Σολωμού (http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=12511&m=B11&aa=1) • Βιβλιογραφία Διονύσιου Σολωμού (http://web.archive.org/web/20071012031850/http://www. philology.gr/bibliographies/nef_solomos.html) • Το σύνολο των ιταλικών ποιημάτων του (http://www.sarantakos.com/arxim/index-2.html) • Ο "Διάλογος" του Δ. Σολωμού (http://www.sarantakos.com/language/dialogos.html) • 150 Χρόνια από το θάνατο του Σολωμού - 2007 Έτος Σολωμού - Ν. Αφρική (http://www.sibilla.gr/ south_africa_1.html) • Ο Σολωμός ως σωτήρας του μύθου του '21 (http://www.liantinis.org/content.php?category=27) •

Ντοκιμαντέρ: Δ. Σολωμός: Ο ποιητής της επανάστασης (http://www.ert-archives.gr/V3/public/ pop-info.aspx?tid=0000007226&tsz=0&act=mInfo) ( προβολή (http://www.ert-archives.gr/V3/public/ pop-view.aspx?tid=0000007226&tsz=0&act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) • Ντοκιμαντέρ: O Σολωμός των Ελλήνων (http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-info. aspx?tid=0000006972&tsz=0&act=mInfo) ( προβολή (http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view. aspx?tid=0000006972&tsz=0&act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879) ήταν επικός ποιητής του αρματολισμού και ένας από τους πιο διακεκριμένους Επτανήσιους ποιητές του 19ου αιώνα.

Βιογραφικά στοιχεία Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1824, από πατέρα ηπειρωτικής καταγωγής. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Λευκάδα και στην Κέρκυρα. Ύστερα πήγε στη Γαλλία και στην Ιταλία και σπούδασε νομικά. Το επάγγελμα του δικηγόρου δεν το εξάσκησε ποτέ. Αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην ποίηση. Ήταν πλούσιος κι έμενε στο γραφικό νησάκι Μαδουρή. Σε ηλικία 25 ετών παντρεύτηκε τη κόρη του λογίου της Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ελαιογραφία του Βενετίας Αιμιλίου Τυπάλδου την Ελοΐζα, την οποία Σπυρίδωνος Προσαλέντη υπεραγαπούσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μελέτησε πολύ τη γνήσια γλώσσα του λαού και την έκανε όργανο, για να εκφράσει τις ιδέες του. Χρησιμοποιώντας επικολυρικό στίχο, ο Βαλαωρίτης έγραψε για τους άθλους των αγωνιστών του '21. Τα ποιήματά του αγαπήθηκαν στην εποχή τους, αλλά εξακολουθούν να εκτιμώνται ακόμη και σήμερα. Απέκτησε τον τίτλο του εθνικού ποιητή, ως ο πρώτος που έσκυψε «στις εγχώριες πηγές με την απόφαση να κάνει ελληνική ποίηση». Παράλληλα με την ποίηση επιδόθηκε και στην πολιτική. Ως βουλευτής της «Ιονίου Πολιτείας» επτά ολόκληρα χρόνια αγωνίστηκε για τα δίκαια των επτά νησιών. Μετά την ένωση των Επτανήσων, έδρασε ως βουλευτής στην Αθήνα. Οι αγορεύσεις του είχαν ποιητικό χαρακτήρα και η ρητορική του δεινότητα έμεινε αλησμόνητη. Τέλος αποτραβήχτηκε από την πολιτική, για να δοθεί ολοκληρωτικά στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Ηπείρου. Έγραψε πολλά ποιήματα στα οποία διακρίνει κανείς μια πατριωτική ρωμαλεότητα, έναν ασυγκράτητο πατριωτισμό και μια αχαλίνωτη φαντασία. Από τα έργα του, που γνώρισαν επανειλημμένες εκδόσεις από τη βιβλιοθήκη Μαρασλή, σπουδαιότερα είναι τα εξής: Στιχουργήματα, Μνημόσυνα, Κυρά Φροσύνη, Θανάσης Διάκος, Φωτεινός, Αστραπόγιαννος κλπ. Πέθανε στη Λευκάδα το 1879 από καρδιακή πάθηση. Γιος του ήταν ο Ιωάννης Α. Βαλαωρίτης.

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Εργογραφία Ποιήματα • • • • • •

Η Κυρά Φροσύνη (1859) Αθανάσιος Διάκος (1867) Θανάσης Βάγιας (1867) Αστραπόγιαννος (1867) Ο ανδριάς του αοιδίμου Γρηγορίου του Ε (1872) Ο Φωτεινός (ημιτελές)

Συλλογές • Στιχουργήματα (1847) • Μνημόσυνα (1857) Διάφορα • • • •

Ποιήματα (δίτομο) (1891) Εργα (1893) Βίος και έργα (τρίτομο) (1907) Ποιήματα ανέκδοτα (1937)

• Τα άπαντα (δίτομο) (1968)

Δείτε επίσης • Αρματωλοί • Νάνος Βαλαωρίτης

[1] Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. (ιστορικό ). [2] Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 και την GFDL [3] .

Παραπομπές [1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title={{{1}}}& action=history [2] http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ [3] http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html

Ανδρέας Λασκαράτος Ανδρέας Λασκαράτος Ο Ανδρέας Λασκαράτος (1811-1901) ήταν αξιόλογος σατιρικός ποιητής και πεζογράφος από την Κεφαλλονιά. Αφορίστηκε από την Εκκλησία εξ αιτίας των σατιρικών βελών του κατά του επίσημου κλήρου.

Βιογραφία Ο Ανδρέας Λασκαράτος γεννήθηκε το 1811 στο Ληξούρι, σε μία περίοδο που τα Επτάνησα περνούσαν από τη γαλλική στην αγγλική προστασία. Από τη φύση του ήταν πνεύμα ιδιαίτερα ανήσυχο, έξυπνος και ετοιμόλογος. Υπήρξε έντονα σατιρικός και σταθερός στις απόψεις του, παραδίδοντας έργα που έρχονται σε σύγκρουση με τις αντιλήψεις της εποχής του. Το γεγονός ότι δε δίσταζε να εκφράζει ελεύθερα και ανεπηρέαστα τις απόψεις του στηλιτεύοντας την υποκρισία, αποτέλεσε την κύρια αιτία για τη φυλάκιση, τους διωγμούς και τους αφορισμούς που γνώρισε κυρίως από την εκκλησία.

Σκίτσο του Ανδρέα Λασκαράτου από περιοδικό του 1889

Έζησε ολόκληρη τη διαδικασία της ένωσης με την Ελλάδα, και μάλιστα αγωνίστηκε σκληρά ενάντια στα πιστεύω των ριζοσπαστών για άνευ όρων παράδοση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα. Διέμεινε κατά τη διάρκεια των διωγμών του ανά περιόδους στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο και το Λονδίνο, ενώ τα τελευταία χρόνια βρέθηκε στο Αργοστόλι. Ως γόνος πλούσιας οικογένειας γαιοκτημόνων, σπούδασε νομικά στο Παρίσι, όμως το επάγγελμα του νομικού το εξάσκησε μόνο όταν είχε οικονομική ανάγκη. Υπήρξε μαθητής του Ανδρέα Κάλβου, ενώ γνώρισε και τον Διονύσιο Σολωμό, κάτι που ασφαλώς επηρέασε τη μετέπειτα πορεία του. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, την ποίηση, ενώ είναι πιο γνωστός ως λιβελογράφος. Ήταν παντρεμένος με την Πηνελόπη Κοργιαλένειου, από γνωστή και εύπορη οικογένεια του νησιού, με την οποία απέκτησε δύο γιους και εφτά κόρες. Εξέδωσε αρκετές σατιρικές εφημερίδες όπως ο «Λύχνος», καυτηριάζοντας αδιακρίτως την ανηθικότητα, την αδικία, την υποκρισία. Πολλές φορές καταφέρθηκε εναντίον των πολιτικών και της ανικανότητάς τους, ενώ πολέμησε σκληρά τις θρησκευτικές προλήψεις και δοξασίες, κυρίως δε την αυθαιρεσία της θρησκευτικής αρχής.

Ανδρέας Λασκαράτος

Κυριότερα έργα Κυριότερα έργα του είναι: • • • • • •

Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς Ιδού ο άνθρωπος ή ανθρώπινοι χαρακτήρες Ποιήματα και ανέκδοτα Οι καταδρομές μου εξαιτίας του «Λύχνου» Απόκριση στον αφορισμό Αυτοβιογραφία

Πέθανε στο Αργοστόλι, όπου διέμενε μετά από τους διωγμούς που υπέστη, το 1901, αλλά το έργο του παραμένει διαχρονικό έως σήμερα. Όσοι το έχουν μελετήσει αντιλαμβάνονται ότι ήταν ένας άνθρωπος που έβλεπε ιδιαίτερα μπροστά για την εποχή του και σήμερα όσα αυτός είχε προβλέψει και επιθυμούσε να αλλάξει έχουν επαληθευτεί.

Ανέκδοτα περιστατικά • Στη γιορτή του, ένας γείτονάς του για να τον ειρωνευτεί του έστειλε με την υπηρέτριά του ως δώρο ένα καλάθι γεμάτο κέρατα κριαριού που πάνω είχε μια επιγραφή «Στη γιορτή σου». Βλέποντας αυτό ο Λασκαράτος βγαίνει έξω στον κήπο του και κόβει τα ωραιότερα άνθη και τα βάζει μέσα στο ίδιο καλάθι με την επιγραφή «Ό,τι διαθέτει ο καθένας σε αφθονία δωρίζει» και τα δίνει στην υπηρέτρια λέγοντας: «Δώσε αυτά κόρη μου στον κύριό σου». • Όταν ο επίσκοπος τον αφόρισε, κάποιος πήγε να τον επισκεφθεί για να του το αναγγείλει «Τα έμαθες σιορ-Ανδρέα, ο επίσκοπος σε αφόρισε» και τότε ο Λασκαράτος του απαντά: «Ευχαριστώ τον επίσκοπο για τον αφορισμό, αλλά θα τον παρακαλούσα πολύ να μου αφορίσει και τα παπούτσια των παιδιών μου για να μη λιώσουνε οι σόλες τους και υποβάλλομαι σε έξοδα».

Εκδοθέντα έργα Από τα έργα του μετά θάνατον έχουν εκδοθεί κατά καιρούς τα ακόλουθα: • • • • • • • • • • • • • • •

Ποιήματα, Φέξης, Αθήνα 1916 Στοχασμοί, Γανιάρης και Σία, 1921 Ήθη, έθιμα και δοξασίες της Κεφαλλονιάς, Ελευθερουδάκης, Αθήνα 1924 Αυτοβιογραφία, Δημητράκος, Αθήνα 1927 Τα παθήματά μου και οι παρατηρήσεις μου στις φυλακές της Κεφαλλονιάς, Κοντομάρης και Σία, Αθήνα 1930 Τέχνη του δημηγορείν και συγγράφειν, Κολιατσάδα, Αθήνα 1954 Ποιήματα, Μαρής, Αθήνα 1958 Άπαντα, τόμοι 1-3, Αθήνα 1959 Βιογραφικά μου ενθυμήματα, Αθήνα 1966 Ιδού ο άνθρωπος, Πάπυρος, Αθήνα 1969 Ιδού ο άνθρωπος, Ερμής 1970 Ένα ανέκδοτο ποίημα, τυπ. Κείμενα, 1976 Ποιήματα, Μαρής, Αθήνα 1976 Αυτοβιογραφία, Γνώση, Αθήνα 1983 Ιδού ο άνθρωπος, Νέος σταθμός, Αθήνα 2001 Το αρχικό κείμενο αυτού του άρθρου προέρχεται από την ιστοσελίδα http:/ / www. kefalonitis. com και δημοσιεύτηκε μετά από άδεια.

Λορέντζος Μαβίλης Λορέντζος Μαβίλης Ο Λορέντζος Μαβίλης (1860-1912) ήταν Επτανήσιος λυρικός ποιητής, ένθερμος πατριώτης, και ικανός συνθέτης σκακιστικών προβλημάτων.

Βιογραφικά • 1860 : Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε στην Ιθάκη και είχε Ισπανική καταγωγή. Ο παππούς του, εκ πατρός, ήταν πρόξενος της Ισπανίας στην Κέρκυρα, ό,που η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί. Στην Κέρκυρα πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ήταν μεγαλόσωμος, ξανθός με γαλανά μάτια. • 1880 : Πήγε στην Γερμανία για να σπουδάσει φιλολογία και φιλοσοφία. Οι σπουδές συνεχίστηκαν επί δεκατέσσερα χρόνια και επηρεάστηκε από τις θεωρίες του Νίτσε (έχει γράψει και σονέτο με τίτλο "Υπεράνθρωπος"), την "Κριτική του Καθαρού Λόγου" του ορθολογικού Ιμμάνουελ Καντ, και από την "Βουλησιαρχία" του απαισιόδοξου Αρθούρου Σοπενχάουερ. Ασχολήθηκε με τα σανσκριτικά φιλοσοφικά κείμενα και μετέφρασε αποσπάσματα από το ινδικό έπος Μαχαμπχαράτα. Κατά την παραμονή του στη Γερμανία, ασχολήθηκε με την σύνθεση λυρικών ποιημάτων (κύρια σονέτων), και σκακιστικών προβλημάτων που δημοσιεύτηκαν σε γερμανικά έντυπα. • 1887 : συμμετείχε ως Lorenzo Mabillis στο σκακιστικό τουρνουά της Φραγκφούρτης. • 1889 : συμμετείχε ως Sillibam στο σκακιστικό τουρνουά της πρωτεύουσας της νότιας Σιλεσίας Βρότσλαβ (Breslau). • 1896 : Ο Μαβίλης συμμετείχε στην επανάσταση της Κρήτης, πολεμώντας μαζί με τους αντάρτες στα κρητικά βουνά. • 1897 : Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, ο Μαβίλης συγκέντρωσε εβδομήντα Κερκυραίους εθελοντές και πήγαν να πολεμήσουν στην Ήπειρο, όπου και τραυματίστηκε στο χέρι. Τα έξοδα της εκστρατείας των εθελοντών αυτών τα κάλυπτε ο ίδιος. • 1909 : Γίνεται ο ενθουσιώδης κήρυκας του ξεσηκωμού. • 1910 : Εκλέγεται βουλευτής Κερκύρας. • 1911 : Υπερασπίζοντας τη δημοτική γλώσσα σαν αντιπρόσωπος της Κέρκυρας μέσα στην Ελληνική Βουλή είπε, απευθυνόμενος στους καθαρευουσιάνους: Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν. ("Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής", Β' Αναθεωρητική Βουλή, 1911, σελ. 689, συνεδρίασις 36). • 28 Νοεμβρίου 1912 : Επικεφαλής του λόχου του των εθελοντών, σκοτώθηκε στη Μάχη του Δρίσκου κοντά στα Ιωάννινα, κατά τον Πρώτο Βαλκανικό πόλεμο.

Λορέντζος Μαβίλης

Ο ποιητής Μαβίλης Τα σονέτα του Μαβίλη είχαν άρτια μορφή και εξαίρετο περιεχόμενο, το οποίο πάντως χαρακτηρίζεται από ολοφάνερη απαισιοδοξία. Τα σονέτα του, με ενδεκασύλλαβους στίχους, είναι πολύ πιο επεξεργασμένα και περίτεχνα από των συγχρόνων του, (δες Κωστής Παλαμάς, "Πατρίδες", 1895), και εισάγει νέα στοιχεία, όπως το να αρχίζει η πρόταση στην μέση του στίχου, να υπάρχει διάλογος, κλπ.. Ακολουθούν δυο παραδείγματα: Λήθη

Καλλιπάτειρα

Καλότυχοι οι νεκροί που λησμονάνε την πίκρια της ζωής. Όντας βυθήση ο ήλιος και το σούρουπο ακλουθήση, μην τους κλαις, ο καημός σου όσος και να 'ναι. Τέτοιαν ώρα οι ψυχές διψούν και πάνε στης λησμονιάς την κρουσταλλένια βρύση• μα βούρκος το νεράκι θα μαυρίση, α' στάξη γι' αυτές δάκρυ όθε αγαπάνε. Κι αν πιούν θολό νερό ξαναθυμούνται, διαβαίνοντας λιβάδια από ασφοδίλι, πόνους παλιούς, που μέσα τους κοιμούνται... A' δε μπορής παρά να κλαις το δείλι, τους ζωντανούς τα μάτια σου ας θρηνήσουν: θέλουν – μα δε βολεί να λησμονήσουν.

«Αρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες; Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία εδώθε». – «Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα, τρία αδέρφια, γιό, πατέρα Ολυμπιονίκες• να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες, και εγώ να καμαρώσω μέσ' στα ωραία κορμιά, που για το αγρίλι του Ηρακλέα παλεύουν, θιαμαστές ψυχές αντρίκειες. Με τες άλλες γυναίκες δεν είμαι όμοια• στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζη με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια. Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει σε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου».

Ο σκακιστής Μαβίλης Λορέντζος Μαβίλης, Akademisches Monatsheft für Schach, Nr. 37, März 1893

Λορέντζος Μαβίλης

Ματ σε 3. Ο Λορέντζος Μαβίλης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας συνθέτης σκακιστικών προβλημάτων με διεθνή φήμη. Στο διάγραμμα δεξιά (που αναδημοσιεύθηκε στα Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά #8 τον Μάρτιο 1971) βλέπουμε ένα ορθόδοξο τριάρι, όπου η λευκή βασίλισσα κυριαρχεί είτε με την παρουσία της είτε με την θυσία της. Ας δούμε την λύση του προβλήματος: 1.Βθ1! Τα λευκά απειλούν 2.Βα1+ Πγ3 3. Βη1#, και επίσης 2.Βxθ8+ Πη7 3.Βxη7# Αν 1... Πxγ6, για να δημιουργήσουν τετράγωνο διαφυγής γ5 για τον μαύρο βασιλιά, τότε 2.Βη1+ Ργ3 3.Βα1#. 1... Πη7 Φαίνεται ότι τα μαύρα κάλυψαν τις δυό αρχικές απειλές, αλλά... 2.Βxδ5+ Τελικά η βασίλισσα επεδίωκε να απομακρύνει τον Πδ7. 2... Ρxδ5 3. Πδ6#, ή 2... Πxδ5 3. Πγ4#, ή και 2... Ργ3 3. Βε5# (μια που ο Πγ5 είναι καρφωμένος και ο Αθ8 δεν φρουρεί πλέον το ε5). Και τα άλλα γνωστά προβλήματα του Λορέντζου Μαβίλη έχουν αξιόλογο στρατηγικό περιεχόμενο.

Πηγές • "Λορέντζος Μαβίλης", άρθρο του Φ. Μαστιχιάδη, περιοδικό "Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά", τεύχος 8, Μάρτιος 1971, σελ. 80 • "Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία", ΒΙΠΕΡ #100, εκδόσεις "Πάπυρος ΠΡΕΣΣ", Αθήναι, 1971 • "Ελληνική Ανθολογημένη Ποίηση", Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδόσεις "Ινστιτούτο Διαδόσεως Ελληνικού Βιβλίου", Αθήνα, 1980

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Τα Έργα του Λορέντζου Μαβίλη (Άπαντα Ποιήματα & Πεζά) [1] σε ηλεκτρονικό βιβλιο, στην ελληνική γλώσσα.

Παραπομπές [1] http:/ / www. ebooks4greeks. gr/ forum/ viewtopic. php?p=92#p92

Ιάκωβος Πολυλάς Ιάκωβος Πολυλάς Ο Ιάκωβος Πολυλάς (1825-1896) ήταν επτανήσιος συγγραφέας και κριτικός, διάσημος μαθητής και εκδότης του έργου του Σολωμού. Το λογοτεχνικό του έργο (ποιητικό και πεζογραφικό) είναι μικρής έκτασης. Έκανε επίσης μεταφράσεις αλλά είναι πιο γνωστός για τα κριτικά του έργα.

Βίος Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1825, από ευγενή οικογένεια με ρίζες από την Κωνσταντινούπολη. Έλαβε εξαιρετική μόρφωση, όπως άρμοζε σε έναν ευγενή, αλλά το πιο αποφασιστικό γεγονός για την εξέλιξή του ήταν η γνωριμία του με τον Σολωμό. Ο ποιητής επισκεπτόταν συχνά το σπίτι του Πολυλά, ως τον θάνατο της μητέρας του τελευταίου το 1841. Από τότε ως το 1847 οι σχέσεις του Πολυλά με τον Σολωμό διακόπηκαν προσωρινά κυρίως λόγω των υποχρεώσεων του Πολυλά για θέματα της πατρικής του περιουσίας.

Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΟΛΥΛΑΣ (Έργο του Γεωργίου Σαμαρτζή στην Πινακοθήκη του Δήμου της Κέρκυρας)

Από το 1847 επανασυνδέεται με τον Σολωμό και αποτελεί μέλος του λογοτεχνικού κύκλου που συγκροτείται στην Κέρκυρα γύρω από τον εθνικό ποιητή, μαζί με τους Στέλιο και Γεράσιμο Μαρκορά, Ιούλιο Τυπάλδο, Κάρολο Μάνεση και άλλους, που αποτελούν την ομάδα των "σολωμικών ποιητών" της Επτανησιακής Σχολής. Την ίδια χρονιά παντρεύεται την Αιμιλία Σορδίνα, η οποία σύντομα αρρωσταίνει και το 1851 μεταβαίνουν στην Ιταλία για θεραπεία. Εκεί ο Πολυλάς συνεχίζει τη μελέτη του (ξένες φιλολογίες και αρχαιοελληνικά κείμενα). Το 1853 επιστρέφει για λίγο καιρό στην Κέρκυρα και ο Σολωμός - ιδιόρυθμος και μονήρης τύπος- τον αντιμετωπίζει με ψυχρότητα, κάτι που πικραίνει τον Πολυλά. ΤΟ 1854 η σύζυγός του πεθαίνει και εκείνος επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Όταν το 1857 ο Σολωμός πεθαίνει, ο Πολυλάς εκφωνεί τον επικήδειο λόγο. Από τότε ως το 1859 αφοσιώνεται στη συγκέντρωση και έκδοση των χειρογράφων του "δασκάλου", έργο ιδιαίτερα δύσκολο. Ο Πολυλάς ήταν υποστηρικτής της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα. Το 1862 ίδρυσε τον πολιτικό σύλλογο Αναγέννησις και εξέδιδε ομώνυμη εφημερίδα. Από το 1869 ως το 1879 εξελέγη τέσσερις φορές βουλευτής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με τον Χαρ. Τρικούπη. Το 1884 στράφηκε για λίγο προς την παράταξη του Δηλιγιάννη αλλά το 1890 προσέγγισε ξανά την τρικουπική παράταξη. Το 1892 εγκατέλειψε οριστικά την πολιτική. Πέθανε το 1896.

Ιάκωβος Πολυλάς

Έργο Ποιητικό Είναι περιορισμένης έκτασης. Τα πιο σημαντικά είναι 3 σονέτα και η Ωδή εις τον θάνατον του Διονυσίου Σολωμού. Εγραψε και άλλα στιχουργήματα μικρότερης αξίας.

Πεζογραφικό Τρία διηγήματα: • Ένα μικρό λάθος , 1891 • Η συγχώρεσις, 1892 • Τα τρια φλωριά, 1892

Κριτικό και φιλολογικό • Έκδοση των ποιημάτων του Δ.Σολωμού, 1859. Τα προλεγόμενα του Πολυλά θεωρούνται σημαντικό μνημείο φιλολογικής κριτικής. • Δοκίμιο: "Πόθεν η μυστικοφοβία του κ.Σπυρίδωνος Ζαμπελίου". (απάντηση στο δοκίμιο του Ζαμπελίου για τον Σολωμό "Πόθεν η κοινή λέξις τραγουδώ" ), 1860 • Η φιλολογική μας γλώσσα, 1892 . Δοκίμιο στο οποίο υπερασπίζεται τη δημοτική.

Μεταφράσεις • • • • •

Η Τρικυμία του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, 1855 Ομήρου Οδύσσεια. 1875-1881 Άμλετ του Σαίξπηρ. 1889 Ιλιάδος Ραψωδία Ζ, 1890. Ολόκληρη η μετάφραση της Ιλιάδας δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1923.

Ιούλιος Τυπάλδος Ιούλιος Τυπάλδος Ο Ιούλιος Τυπάλδος Πρετεντέρης ήταν επτανήσιος ποιητής (1814-1883). Ανήκει στους λεγόμενους σολωμικούς ποιητές της Επτανησιακής Σχολής.

Βίος Γεννήθηκε στο Ληξούρι το 1814. Οι οικογένειες των γονέων του ήταν παλιές αριστοκρατικές οικογένειες με μεγάλη μόρφωση και ο ποιητής από μικρός ήρθε σε επαφή με τα γράμματα κυρίως μέσω της μητέρας του που του μετέδωσε αυτήν την αγάπη. Σπούδασε νομικά στην Ιταλία, όπως όλοι οι νέοι του κύκλου του, και μετά την επιστροφή του το 1839 εντάχθηκε στον δικαστικό κλάδο. Υπηρέτησε ως ανακριτής, πρωτοδίκης και πρόεδρος των πρωτοδικών στην Κεφαλλονιά, την Κέρκυρα και την Ζάκυνθο. Στη Ζάκυνθο γνώρισε την μέλλουσα σύζυγό του Λουΐζα δε Ρώσση, αδερφή του ποιητή Γεώργιου Κανδιάνου Ρώμα, η οποία έγινε η μούσα του και πηγή έμπνευσης για τα ποιήματά του. Αγωνίστηκε για την ελευθέρωση της Επτανήσου, θεωρούσε όμως πρόωρη την ένωση με την Ελλάδα και γι' αυτό ήταν υπέρ μέσων λύσεων. Αυτό είχε αποτέλεσμα να κατηγορηθεί από πολλούς.

Ξυλογραφία του Ιούλιου Τυπάλδου από το περιοδικό Ποικίλη Στοά του 1884

Του προσφέρθηκαν οι θέσεις Αρεοπαγίτη στην Αθήνα και πρεσβευτή στη Ρώμη, τις οποίες δεν αποδέχθηκε. Το 1867 παραιτήθηκε από το δικαστικό αξίωμα και πήγε για λόγους υγείας στην Φλωρεντία. Εκεί αφοσιώθηκε στο λογοτεχνικό του έργο. Το 1881, με την υγεία του σε πολύ άσχημη κατάσταση, επέστρεψε στην Κέρκυρα. Πέθανε εκεί το 1883, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει την συγκέντρωση και έκδοση του ποιητικού του έργου.

Ιούλιος Τυπάλδος

Το έργο Η παραγωγή του είναι κυρίως ποιητική, πρωτότυπη και μεταφράσεις. Τα μόνα πεζά του είναι ο "Λόγος" στο μνημόσυνο του Σολωμού, το δοκίμιο για τη γλώσσα, η φιλολογική επίστολή προς τον Σπυρίδωνα δε Βιάζη και άλλες επιστολές.

Πρωτότυπο ποιητικό έργο Η μόνη συλλογή που εξέδωσε είναι τα Ποιήματα διάφορα, το 1856. Έγραψε έκτοτε και άλλα ποιήματα τα οποία όμως δεν πρόλαβε να συγκεντρώσει και να εκδώσει.

Μεταφράσεις • Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τορκουάτο Τάσσο • 2 από τις Νύχτες του Όσσιαν

Γεράσιμος Μαρκοράς Γεράσιμος Μαρκοράς Ο Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 – 28 Αυγούστου 1911) ήταν έλληνας ποιητής, μαθητής του εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωμού. Ανήκει στους «σολωμικούς ποιητές» της λεγόμενης «Επτανησιακής σχολής». Γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά και έλαβε την Γυμνασιακή του εκπαίδευση στην Κέρκυρα. Σε ηλικία 23 ετών έφυγε για την Ιταλία και σπούδασε νομικά. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ιόνιο Ακαδημία απ' όπου αποφοίτησε και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα. Παρά τις σπουδές του στα νομικά, αφιερώθηκε στην ποίηση. Το 1864 συνέγγραψε τον Ελληνικό Βασιλικό ύμνο [1] τον οποίο μελοποίησε ο Νικόλαος Μάντζαρος. Το 1875 δημοσίευσε το πρώτο του ποίημα με τον τίτλο «Όρκος» και το 1890 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή υπό τον τίτλο «Ποιητικά Έργα», στην οποία περιλαμβανόταν και ο «Όρκος». Το 1898 ακολουθεί η συλλογή του «Μικρά Ταξείδια».

Ο Γεράσιμος Μαρκοράς

Επηρεασμένος από το διδάσκαλο του, στα ποιήματά του υπήρξε μελωδικός, αφηγηματικός και επιδέξιος χειριστής της δημοτικής. Ήταν φυσιολάτρης και πατριδολάτρης, κάτι που επηρέασε έντονα την ποίησή του. Μαζί με τους Ψυχάρη, Παλαμά, Καρκαβίτσα και Πολυλά συνέβαλε στην επιβολή της δημοτικής και στην αναγέννηση των νεοελληνικών γραμμάτων. Πέθανε στην Κέρκυρα στις 28 Αυγούστου του 1911.

Πηγές [1] Anemi - Digital Library of Modern Greek Studies - Ο ερχομός του Γεωργίου πρώτου εις την Κέρκυρα και ο βασιλικός ύμνος = L' arriv'ee de Georges premier a Corcure et l' hymne ro... (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 9/ b/ a/ metadata-212-0000028. tkl)

• Εφημερίδα "Εμπρός" (http://www.nlg.gr/digitalnewspapers/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-1& id=21714&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARoASJASZASSASXASZASEASa& CropPDF=0), 'O θάνατος του Μαρκορά', 30 Αυγούστου 1911, αρχείο σε μορφή .pdf. • (http://poethouse.x10.mx/markoras.html), Στα πλαίσια της Ποιητικής Βραδιάς προς τιμή του Γεράσιμου Μαρκορά που πραγματοποιήθηκε την 21/08/2010 στην Στρογγυλή Κερκύρας όπου έζησε, παρουσιάζεται για πρώτη φορά το το ποίημα του Αδικη Ζήλια, σε ενορχήστρωση ΚΙΜΩΝΑ ΧΥΤΗΡΗ, εκτέλεση ΜΑΝΤΟΛΙΝΑΤΑ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ, τενόρος ΣΠΥΡΟΣ ΣΟΥΕΡΕΦ, στο πιάνο ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΕΛΟΥΛ • (http://poethouse.x10.mx/xeirografo.jpg), Χειρόγραφο ποίημα ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΑΡΚΟΡΑ "ΜΕΙΝΑΜΕ ΔΥΟ", αρχείο σε μορφή jpeg

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) Με τον όρο Α' Αθηναϊκή σχολή εννοούμε το σύνολο των ποιητών της περιόδου 1830-1880 που έδρασαν στην Αθήνα. Η ποιητική παραγωγή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναπτύχθηκε σε δύο κέντρα με διαφορετικά χαρακτηριστικά, την Αθήνα και τα Επτάνησα. Στην Αθήνα κυριάρχησαν οι Φαναριώτες ενώ στα Επτάνησα ο κύκλος του Σολωμού. Το κύριο χαρακτηριστικό της Α Αθηναϊκής Σχολής είναι ο ρομαντισμός. Παρ' όλο που και στην Επτανησιακή ποίηση εντοπίζονται ρομαντικές εκδηλώσεις, έχει επικρατήσει χώρος ανάπτυξης του ρομαντισμού να θεωρείται κυρίως η Αθηναϊκή Σχολή.

Ιστορική εξέλιξη Ορόσημο για την εμφάνιση του ρομαντισμού της Α' Αθηναϊκής Σχολής είναι το 1831, έτος δημοσίευσης των ποιημάτων Ο Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου και Δήμος και Ελένη του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Τα χρόνια ώς το 1850 ονομάζονται «τα χρόνια της εξόρμησης»[1] . Είναι η περίοδος στην οποία οι ποιητές προσπαθούν να διαμορφώσουν την φυσιογνωμία τους· η Επανάσταση είναι το βασικό γεγονός που τροφοδοτεί την ποίηση, οι λογοτέχνες αναζητούν εκφραστικούς τρόπους και χρησιμοποιούν ακόμα και την δημοτική (ή μία μορφή που την προσεγγίζει) και την καθαρεύουσα. Τα χρόνια 1850-1870 είναι τα χρόνια της ακμής. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι (Αλέξανδρος Σούτσος, Π. Σούτσος, Ραγκαβής) έχουν φτάσει στην ωριμότητα, ενώ εμφανίζονται και νεότεροι (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Σπυρίδων Βασιλειάδης). Τα χρόνια αυτά σηματοδοτούνται από την κυριαρχία των Ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών και την στροφή προς τον αρχαϊσμό, ενώ γίνονται όλο και πιο έντονα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του Αθηναϊκού ρομαντισμού (ατημέλητη μορφή, υπερβολική μελαγχολία, στόμφος και ρητορισμός) τα οποία φτάνουν σε ακραίες μορφές (ακυρολεξία, θανατολαγνεία) κατά την τελευταία περίοδο, της παρακμής (1870-1880), όταν έχουν πεθάνει οι κυριότεροι εκπρόσωποι, έχουν παρακμάσει οι Ποιητικοί διαγωνισμοί και κυριαρχεί η μορφή του Αχιλλέα Παράσχου.

Γενικά χαρακτηριστικά • • • • • •

αυστηρή καθαρεύουσα, χρήση δημοτικής κυρίως σε πατριωτικά ποιήματα που απευθύνονταν στον λαό έμπνευση από τον γαλλικό ρομαντισμό και τον Μπάϋρον επιδράσεις της φαναριώτικης στιχουργίας επιφανειακή μίμηση του δημοτικού τραγουδιού, στα πατριωτικά κυρίως ποιήματα ατημελησία μορφής, φλυαρία, ρητορισμός, ακυρολεξία ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία (δεκαετία της παρακμής), έντονη απαισιοδοξία και πεισιθάνατη διάθεση (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος)

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880)

Θεματολογία • πατριωτικά ποιήματα, με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση • ερωτικά, μελαγχολικά και απαισιόδοξα ποιήματα • σατιρικά ποιήματα (κυρίως οι Αλέξανδρος Σούτσος και Θεόδωρος Ορφανίδης)

Κυριότεροι εκπρόσωποι • • • • • • • • • •

Παναγιώτης Σούτσος Αλέξανδρος Σούτσος Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος Σπυρίδων Βασιλειάδης Θεόδωρος Ορφανίδης Γεώργιος Ζαλοκώστας Ιωάννης Καρασούτσας Ηλίας Τανταλίδης Δημοσθένης Βαλαβάνης

• Αχιλλέας Παράσχος

Ποιητικοί διαγωνισμοί Από το 1851 ως το 1867 στην πνευματική ζωή της Αθήνας κυριαρχούσαν οι ποιητικοί διαγωνισμοί, οι οποίοι εξελίχθηκαν σε σημαντικό θεσμό, κάτι που αποδεικνύει την εξέχουσαν θέση που κατείχε η ποίηση στην κοινωνία. Ο πρώτος Ράλλειος Διαγωνισμός προκυρήχθηκε το 1851, με στόχο την καλλιέργεια της ποίησης σε καθαρεύουσα γλώσσα, και απέρριπτε όσα ποιήματα υποβάλλονταν σε δημοτική. Το 1861 διακόπηκε ο Ράλλειος Διαγωνισμός και το 1862 προκυρήχθηκε ο Βουτσιναίος. Κριτές στους ποιητικούς διαγωνισμούς ήταν πανεπιστημιακοί καθηγητές. Οι πιο γνωστοί ανάμεσα σ' αυτούς ήταν οι : Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Στέφανος Κουμανούδης, Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και Δημήτριος Βερναρδάκης. Η ανακοίνωση της κρίσης της επιτροπής και του νικητή γινόταν με πανηγυρικό τρόπο κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου και η τελετή ήταν κεντρικό γεγονός της πνευματικής και κοινωνικής ζωής. Οι κριτές των διαγωνισμών επεδίωκαν να περιορίσουν την επίδραση του ρομαντισμού και επέβαλαν κανόνες που χαρακτήριζαν τον κλασικισμό, όπως η αυστηρή διάκριση των ποιητικών ειδών. Απέρριπταν τις ακραίες εκδηλώσεις του ρομαντισμού κυρίως για πολιτικούς λόγους, και τον κατηγορούσαν ως ξενόφερτο και επικίνδυνο για τα χρηστά ήθη.

Δείτε επίσης • Κατάλογος Ελλήνων λογοτεχνών

Αναφορές [1] Κ. Θ. Δημαράς, «Η ποίηση στον ΙΘ΄ αιώνα»,Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994, σελ. 169

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Για τον Αθηναϊκό ρομαντισμό (http://195.251.48.156/greekLang/literature/anthologies/new/page_001. html) (από τον ιστοχώρο Η πύλη για την ελληνική γλώσσα (http://195.251.48.156/greekLang/index.html)) • Ανθολογία ποιητικών κειμένων του Αθηναϊκού ρομαντισμού (http://195.251.48.156/greekLang/literature/ anthologies/new/page_011.html) (από τον ιστοχώρο Η πύλη για την ελληνική γλώσσα (http://195.251.48.

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) 156/greekLang/index.html))

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892) ήταν φαναριώτης λόγιος, ρομαντικός ποιητής της Α' Αθηναϊκής Σχολής, πεζογράφος, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διπλωμάτης.

Βιογραφία Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 27 Δεκεμβρίου του 1809, αλλά τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Αλέξανδρου Σούτσου, που ήταν συγγενής του, στην Στεφανούπολη (το σημερινό Μπρασόβ της Ρουμανίας) και την Οδησσό της Ρωσίας, όπου φοίτησε στο Λύκειο και τελικά στο Μόναχο από το 1825, όπου φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή της Βαυαρίας. Στην Ελλάδα (Ναύπλιο) εγκαταστάθηκε από το 1829, ως Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής ανθυπολοχαγός του πυροβολικού, αλλά γρήγορα παραιτήθηκε, καθώς θεωρούσε ότι είχε αδικηθεί, αφού, όπως αναφέρει στα Απομνημονεύματά του, το κράτος, στην προσπάθεια να προσελκύσει ξένους αξιωματικούς στον Ελληνικό Στρατό, έδινε σ' αυτούς δύο βαθμούς ανώτερους από αυτούς που είχαν στην πατρίδα τους. Μετά την παραίτησή του από τον στρατό σταδιοδρόμησε σε διοικητικές και κυβερνητικές θέσεις. Κατά τα έτη 1831-1841 υπηρέτησε ως Γενικός Γραμματέας του Η υπογραφή του Αλέξανδρου Ραγκαβή Υπουργείου Παιδείας, (επεξεργάστηκε σχέδιο για την οργάνωση της Μέσης Εκπαίδευσης και του Πανεπιστημίου) και 1841-1844 στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου επεξεργάστηκε σχέδιο για την καταπολέμηση της ληστείας, ενός από τα σοβαρότερα προβλήματα που απασχολούσαν το νεοσύστατο κράτος. Το 1844, όταν εφαρμόστηκε ο νόμος που απαγόρευε την υπηρέτηση ετεροχθόνων στο δημόσιο, απολύθηκε και διορίστηκε καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στην πνευματική ζωή της χώρας άρχισε να συμμετέχει ενεργά αμέσως μετά την άφιξή του στην Ελλάδα. Το ποίημά του Δήμος και Ελένη, που μαζί με τον Οδοιπόρο του Π. Σούτσου είναι το πρώτο έργο του αθηναϊκού ρομαντισμού, δημοσιεύτηκε το 1831 και ακολούθησε μεγάλος αριθμός λογοτεχνικών αλλά και επιστημονικών έργων. Το 1847 άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Ευτέρπη μαζί με τον φίλο και συμμαθητή του Γρηγόριο Καμπούρογλου. Από το 1849 αποχώρησε από την Ευτέρπη και συμμετείχε στην έκδοση του περιοδικού Πανδώρα, μαζί με τους Νικόλαο Δραγούμη και Κων/νο Παπαρρηγόπουλο. Σε αυτά τα περιοδικά δημοσίευσε και αρκετά από τα διηγήματά του, καθώς και το μυθιστόρημα Ο Αυθέντης του Μορέως και τη νουβέλα Ο Συμβολαιογράφος. Από το 1851 συμμετείχε στην κριτική επιτροπή των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχε μάλιστα επισημάνει τους κινδύνους από τις ακρότητες του ρομαντισμού, παρ' όλο που το 1837 ο πρόλογός του στο δραματικό έργο του Φροσύνη αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο το

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής μανιφέστο του ρομαντισμού στην Ελλάδα. Το 1856-1859 διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών και το 1867 παραιτήθηκε από τη θέση του στο Πανεπιστήμιο, για να αφοσιωθεί στο διπλωματικό του έργο. Υπηρέτησε ως πρεσβευτής της Ελλάδας στις ΗΠΑ (ο πρώτος Έλληνας πρεσβευτής εκεί), στην Κωνσταντινούπολη, στο Παρίσι και στο Βερολίνο μέχρι το 1887, όταν και συνταξιοδοτήθηκε. Οι απόψεις του για την ενίσχυση των ελληνικών προϊόντων, αποτέλεσαν την αιτία δημιουργίας ενός κινήματος της νεολαίας με ηγέτη τον γιο του και αποκορύφωμα τα Σκιαδικά. Πέθανε στην Αθήνα στις 16 Ιανουαρίου του 1892.

Έργο Ο Α. Ρ. Ραγκαβής ήταν ευρυμαθής λόγιος με πολλά ενδιαφέροντα. Το οικογενειακό του περιβάλλον ήταν περιβάλλον λογίων: αδερφός της μητέρας του ήταν ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ξαδέρφια του οι λογοτέχνες Αλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος. Στην αυλή του ηγεμόνα Αλέξανδρου Σούτσου στο Βουκουρέστι, όπου έζησε από το 1813 ως το 1821 ήρθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Στο Μόναχο είχε παρακολουθήσει μαθήματα του Σέλλινγκ και μιλούσε άπταιστα 2-3 ξένες γλώσσες.

Ποιητικό έργο Πρωτοεμφανίστηκε με το εκτενές αφηγηματικό ποίημα Δήμος και Ελένη το 1831, που είναι γραμμένο σύμφωνα με την τεχνική του δημοτικού τραγουδιού και η γλώσσα του προσεγγίζει αρκετά την καθομιλουμένη. Την ίδια περίοδο επίσης έγραψε πολλά ποιήματα πατριωτικά, εμπνευσμένα από την ελληνική επανάσταση, τα οποία μιμούνται τους τρόπους του δημοτικού τραγουδιού. Το πιό γνωστό απ' αυτά είναι Ο Κλέφτης. Σε αυτά τα ποιήματα, τα οποία βέβαια απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό, η γλώσσα του προσεγγίζει τη δημοτική. Ένα από τα πιο αξιόλογα ποιήματά του είναι η Ωδή για τον Αθανάσιο Χριστόπουλο, ποίημα που επαινούσε και ο Διονύσιος Σολωμός. Τα πρώτα έργα του είναι επηρεασμένα από τον ρομαντισμό και στον πρόλογο του δραματικού έργου του Φροσύνη (1837) παρουσίαζε την ρομαντική λογοτεχνική θεωρία και αυτοχαρακτηριζόταν ρομαντικός. Σταδιακά όμως απέρριψε τον ακραίο ρομαντισμό: οι απόψεις του και η γραφή του άρχισαν να μεταβάλλονται προς τον κλασικισμό και η γλώσσα του να γίνεται ακόμα περισσότερο αρχαΐζουσα. Παραδείγματα τέτοιων έργων είναι οι εκτενείς ποιητικές συνθέσεις Διονύσου πλους (1864) και Γοργός ιέραξ (1871), με θέματα από την αρχαιότητα. Το ποιητικό του έργο κινείται στο κλίμα της Α' Αθηναϊκής Σχολής, υπερτερεί όμως σε σχέση με άλλα έργα των συγχρόνων του ποιητών αφού δεν έχει τα μειονεκτήματα του ατημέλητου ύφους και μέτρου και της έλλειψης ακριβολογίας. Η γλώσσα του είναι βέβαια αυστηρή καθαρεύουσα, αλλά πολύ κομψή και επιμελημένη.

Πεζογραφικό έργο Στο πεζογραφικό του έργο δεσπόζει το ιστορικό μυθιστόρημα Ο Αυθέντης του Μορέως. Είναι το πρώτο νεοελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ακολουθεί το πρότυπο του Sir Γουόλτερ Σκοτ. Έγραψε πολλά διηγήματα, σε μια εποχή που το αυτό το είδος δεν είχε γνωρίσει ακόμα την ανάπτυξη που γνώρισε αργότερα. Γι' αυτό κάποιοι μελετητές τον χαρακτηρίζουν "πατέρα του νεοελληνικού διηγήματος". Τα διηγήματά του βέβαια σπανίως διαδραματίζονται στην Ελλάδα και δεν έχουν καμία σχέση με την ελληνική πραγματικότητα, με εξαίρεση το εκτενέστερο απ' αυτά, Ο συμβολαιογράφος, ενώ κάποια είναι διασκευές ή παραφράσεις ξένων· αυτός και ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίον οι μεταγενέστεροι λογοτέχνες και κριτικοί τον «κατηγόρησαν» ότι δεν αξιοποίησε το συγγραφικό ταλέντο του για να δώσει «γνήσια ελληνικά» διηγήματα.

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Θεατρικό έργο Έγραψε αρκετά θεατρικά έργα, τραγικά και κωμικά, τα οποία όμως δεν γνώρισαν μεγάλη σκηνική επιτυχία κυρίως επειδή ήταν απρόσφορα για σκηνική παρουσίαση. Τα δραματικά του έργα είναι εμπνευσμένα από την ελληνική ιστορία, από την αρχαιότητα (Οι τριάκοντα), το βυζάντιο (Δούκας) ώς την ελληνική επανάσταση (Η παραμονή). Στα κωμικά του έργα, το πιο γνωστό από τα οποία είναι Του Κουτρούλη ο γάμος, επιχείρησε την μορφολογική αναγέννηση της κλασικής αριστοφανικής κωμωδίας, με χρήση αρχαϊκών μέτρων, χορικών και παράβασης. Παράλληλα ο Ραγκαβής έπαιξε μεγάλο ρόλο και στην οργάνωση της θεατρικής ζωής της χώρας και συμμετείχε στις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας θεατρικών φορέων και επιχειρήσεων (Φιλοδραματική Εταιρεία, Εταιρεία του εν Αθήναις Θεάτρου). Συχνά δίδασκε ηθοποιούς και επέβλεπε την προετοιμασία παραστάσεων και διοργάνωνε και ερασιτεχνικές παραστάσεις έργων με φοιτητές του Πανεπιστημίου.

Η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας Σημαντικό έργο του, ως προς την ιστορική του αξία, είναι η Ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας, πρώτη ως τότε συστηματική απόπειρα καταγραφής της ελληνικής λογοτεχνίας, στην οποία υπερασπίζεται τη λόγια γλώσσα και τη φαναριώτικη ποίηση. Θεωρεί ότι μόνο αυτή είναι άξια συνέχεια της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Απορρίπτει τη δημοτική γλώσσα ως ακατάλληλη για να εκφράσει υψηλά ποιητικά νοήματα και το δημοτικό τραγούδι ως προϊόν της αμάθειας του λαού, που επιβίωσε μόνο επειδή κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχε άλλη, αξιολογότερη παραγωγή. Απορρίπτει επίσης και την κρητική λογοτεχνία, ως μίμηση ξένων προτύπων και μη γνήσια γλώσσα, γεμάτη ιταλισμούς. Για την επτανησιακή σχολή γράφει ότι υπάρχουν βέβαια ποιητές με ταλέντο, αλλά δεν αποδέχεται τη δημοτική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν. Όπως είναι φυσικό, καταλήγει σε έπαινο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και ιδιαιτέρως των δύο εξαδέρφων του, Αλέξανδρου και Παναγιώτη Σούτσου στους οποίους αφιερώνει περισσότερες σελίδες απ' ότι στον Κάλβο και τον Σολωμό! Απάντηση στην Ιστορία του Ραγκαβή έδωσε ο Ιούλιος Τυπάλδος με επιστολή προς τον Σπυρίδωνα δε Βιάζη, στην οποία ανασκευάζει όλες τις απόψεις του.

Εργογραφία Ποίηση • • • •

Δήμος και Ελένη, 1831 Διάφορα ποιήματα, τ.Α 1837, τ.Β 1840 Διονύσου πλους, 1864 Γοργός ιέραξ, 1871

(Στα Άπαντά του, τ.Α 1874 Λυρική ποίηση, Β 1874 Δραματική και διηγηματική ποίηση, Γ-Δ 1871 Δραματική ποίηση)

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Πεζογραφία • Διάφορα Διηγήματα τ. Α 1855, τ.Β 1857, τ.Γ 1859 • Ο Αυθέντης του Μορέως, ιστορικό μυθιστόρημα, 1850 (Στα Άπαντά του, τ.Η, Ι, ΙΑ Διηγήματα)

Άλλα έργα • Μεταφράσεις αρχαίων δραμάτων, Δάντη, Σαίξπηρ, Γκαίτε, Σίλλερ (Άπαντα τ. Ε-Ζ 1875,Θ 1875,ΙΒ 1885,Ιθ 1889) • Αρχαιολογικές μελέτες (΄Απαντα τ. ΙΓ-ΙΔ 1885, ΙΕ-ΙΖ 1889) • Απομνημονεύματα τ.Α 1894, τ.Β 1895, τ.Γ-Δ 1930 • Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 1877 στα Γαλλικά και 1882 στα Γερμανικά • Περίληψις Ιστορίας της Νεοελληνικής Φιλολογίας 1887

Βιβλιογραφία • Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλης, τ.Δ • Κ.Θ.Δημαρά, Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994 • Κ.Θ.Δημαρά, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975 • Βασική Βιβλιοθήκη, τ. 12, Ποιηταί του ΙΘ' αιώνα, επιμέλεια Κ.Θ.Δημαράς, Αθήνα 1954 • Απ.Σαχίνης, "Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής και ο Αυθέντης του Μορέως", εισαγωγή στην έκδοση του Αυθέντη του Μορέως, στη σειρά Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1989 • Δημήτρη Σπάθη, "Το θέατρο. Τα πρώτα βήματα στο νέο κράτος", Ιστορία του νέου ελληνισμού, τ. Δ., εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα (Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού) [1] • Άπαντα τα φιλολογικά Αλεξάνδρου Ρίζου του Ραγκαβή, Τόμος Γ', Δραματική Ποίησης [2]. Αθήνα: Ελληνική Ανεξαρτησία. 1874. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010. • Απομνημονεύματα, Τόμος Β' [3]. Αθήνα: Γεώργιος Κασδώνης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 1895. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010.

Παραπομπές [1] http:/ / www. snhell. gr/ testimonies/ writer. asp?id=40 [2] http:/ / www. archive. org/ details/ hapantataphilol01unkngoog [3] http:/ / www. archive. org/ details/ apomnemoneumata02rankuoft

Παναγιώτης Σούτσος Παναγιώτης Σούτσος Ο Παναγιώτης Σούτσος (Κωνσταντινούπολη 1806- Αθήνα 1868) ήταν φαναριώτης ρομαντικός πεζογράφος και ποιητής της Α’ Αθηναϊκής Σχολής. Το εκτενές ποίημά του Ο Οδοιπόρος (1831) είναι το πρώτο ποιητικό έργο του αθηναϊκού ρομαντισμού και το μυθιστόρημά του Ο Λέανδρος (1834) είναι το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα. Ήταν αδερφός του σατιρικού συγγραφέα Αλέξανδρου Σούτσου και ξάδερφος του συγγραφέα και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή.

Βίος Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και πολλοί συγγενείς τους ασχολήθηκαν με τα γράμματα: αδερφός της μητέρας του ήταν ο ποιητής Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ενώ και η αδερφή του, Αικατερίνη Σούτσου, ήταν ποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’ οίκον μαθήματα με αξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 ο Πορτραίτο του Παναγιώτη Σούτσου. Παναγιώτης και ο Αλέξανδρος Σούτσος φοίτησαν στην Σχολή της Χίου, όπου είχαν φημισμένους δασκάλους όπως ο Νεόφυτος Βάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους, Κωνσταντίνου Σούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικό διάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του 1820 αναχώρησαν για το Παρίσι, με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή. Στο Παρίσι τα δύο αδέρφια έμειναν περίπου για δύο χρόνια και πέρασαν άλλα τρία χρόνια στην Ιταλία, μέχρι την αναχώρησή τους για την Ελλάδα το 1825. Μετά την άφιξή του στην Ελλάδα ο Παναγιώτης Σούτσος εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Εκεί ανέπτυξε πολιτική δράση, ενώ παράλληλα έγραφε και τα πρώτα του ποιήματα. Το 1830 διορίστηκε από τον Καποδίστρια Γραμματέας της Γερουσίας, αλλά σύντομα εναντιώθηκε στην πολιτική του κυβερνήτη και έχασε την θέση του. Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, υποστήριξε το έργο της αντιβασιλείας στην εφημερίδα Ήλιος που εξέδιδε και ανέλαβε σημαντικές διοικητικές θέσεις, τις οποίες όμως έχασε το 1843 όταν ψηφίστηκε ο νόμος περί ετεροχθόνων, σύμφωνα με τον οποίον όσοι είχαν γεννηθεί σε υπόδουλες περιοχές θεωρούνταν ετερόχθονες και δεν είχαν δικαίωμα να διορίζονται στο δημόσιο. Από τότε οι πολιτικές του ιδέες μεταστράφηκαν σε ακραίο συντηρητισμό, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στις γλωσσικές του απόψεις τις οποίες διατύπωσε στο δοκίμιό του Νέα σχολή του γραφομένου λόγου, το 1853. Παράλληλα η ζωή του σημαδεύτηκε τα χρόνια εκείνα από αρκετά δυσάρεστα γεγονότα: η πρώτη σύζυγός του Φλωρεντία Κοπανίτσα πέθανε το 1841 σε ηλικία 25 ετών και η δεύτερη, Σεβαστή ή Σμαράγδα Σούτσου το 1845, ενώ η τρίτη σύζυγός του Μαρίνα Λογοθέτη τον εγκατέλειψε το 1861. Στο ίδιο διάστημα ο αδερφός του Αλέξανδρος αντιμετώπιζε διαρκείς διώξεις για τα αντικυβερνητικά του αισθήματα.

Παναγιώτης Σούτσος Πέθανε το 1868, μετά από μακροχρόνια προβλήματα υγείας, και ενώ είχε χάσει όλη την περιουσία του, και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη.

Έργο Ο Παναγιώτης Σούτσος είναι ο εισηγητής του ρομαντισμού στην ποίηση και την πεζογραφία της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής με το ποίημα Οδοιπόρος (1831) και το μυθιστόρημα Λέανδρος (1834). Ο Οδοιπόρος είναι ένα διαλογικό ποίημα, με δραματική μορφή αλλά χωρίς σκηνική πρόθεση. Κεντρικό θέμα είναι ο έρωτας δύο νέων, του Οδοιπόρου και της Ραλλούς, ο οποίος παρουσιάζεται σύμφωνα με τα ρομαντικά μοτίβα, ένας έρωτας που συναντά εμπόδια, τελικά μένει ανεκπλήρωτος και οδηγεί τους δύο ήρωες στον θάνατο. Στο ποίημα υπάρχουν όλα τα μοτίβα της ρομαντικής λογοτεχνίας, όπως το μοτίβο της φυγής και της περιπλάνησης, η θρησκεία, η ερωτική απογοήτευση. Ο Σούτσος επεξεργαζόταν το ποίημα σε όλη την διάρκεια της ζωής του και σε κάθε τις επανεκδόσεις (1842, 1851, 1864) η γλώσσα του γινόταν όλο και πιο συντηρητική, ενώ η πρώτη μορφή ήταν αρκετά απλουστευμένη καθαρεύουσα, καθώς προσαρμοζόταν στην σταδιακή διαμόρφωση των γλωσσικών απόψεών του προς ακραίες αρχαϊστικές τάσεις. Στο σύνολο των ποιημάτων του Σούτσου δεσπόζει ο λυρικός και ελεγειακός τόνος, με κυρίαρχα θέματα την θρησκεία, τον έρωτα και την ελευθερία και με φανερή την επίδραση του γαλλικού ρομαντισμού, ιδίως της ποίησης του Λαμαρτίνου, ενώ υπάρχουν και κάποια σατιρικά, χωρίς όμως την δύναμη των σατιρικών έργων του αδερφού του. Ο Λέανδρος, το πρώτο μυθιστόρημα του απελευθερωμένου ελληνικού κράτους, είναι ένα επιστολικό μυθιστόρημα, με έντονη επίδραση από τα αντίστοιχα έργα Ultime lettere di Jacopo Ortis του Ούγκο Φόσκολο και Die Leiden des jungen Werthers του Γκαίτε. Το δεύτερο μυθιστόρημα|μυθιστόρημά του, Χαριτίνη ή το κάλλος της χριστιανικής θρησκείας, το οποίο σύμφωνα με τον υπότιτλό του («ἀντίδοτον τῶν κατὰ τῆς θεότητος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ληρημάτων τοῦ Ἐρνέστου Ρενάνου» έχει στόχο να ανατρέψει τις ιδέες του Ερνέστου Ρενάν, είναι λιγότερο επιτυχημένο καθώς υπερτερεί η διδακτική πρόθεση του συγγραφέα. Αξιοσημείωτα είναι και δύο διηγήματα του Σούτσου, τα οποία δημοσιεύτηκαν ανώνυμα στην εφημερίδα του Ήλιος, το σατιρικό Απονημονεύματα ενός ψιττακού, ένα έργο που ακολουθεί το συνηθισμένο μοτίβο ενός ομιλούντος ζώου που σχολιάζει και επικρίνει την συμπεριφορά των ανθρώπων, και το ημιτελές Τρισχιλιόπηχος, διήγημα επιστημονικής φαντασίας. Οι γλωσσικές απόψεις του Παναγιώτη Σούτσου διατυπώθηκαν στο δοκίμιό του Νέα Σχολή του γραφομένου λόγου ή ανάστασις της αρχαίας ελληνική γλώσσης εννοουμένης υπό πάντων, το 1853. Ο Σούτσος ήταν αντίθετος στην «μέση οδό» που πρέσβευε ο Κοραής, την οποία χαρακτήριζε «Φραγκικόν και πτωχόν οικοδόμημα» και στο κείμενό του υποστήριζε την επιστροφή στην αρχαία ελληνική γλώσσα, αφού μόνο αυτή ήταν ενιαία και κατανοητή από όλους τους Έλληνες, σε αντίθεση με την δημοτική, η οποία είχε πολλές διαλέκτους που δεν ήταν πάντα κατανοητές. Τις γλωσσικές αντιλήψεις του Σούτσου αντέκρουσε ο Κωνσταντίνος Ασώπιος με το κείμενό του Τα Σούτσεια.

Παναγιώτης Σούτσος

Εργογραφία Ποίηση (συλλογές) • Ποιήσεις, 1831 • Η Κιθάρα, 1835

Πεζογραφία • • • •

Ο Λέανδρος, μυθιστόρημα, 1834 Η Χαριτίνη ή Το Κάλλος της Χριστιανικής θρησκείας, μυθιστόρημα, 1864 Απομνημονεύματα ενός ψιττακού, διήγημα Ο Τρισχιλιόπηχος, διήγημα

Θέατρο • Ο Μεσσίας, 1839 • Ο Ευθύμιος, 1839 • Ο Καραϊσκάκης, 1842

Δοκίμιο • Νέα Σχολή του γραφομένου λόγου ή Ανάστασις της αρχαίας ελληνικής εννοουμένης υπό πάντων, 1853

Πηγές • Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003 • Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975 • Αλεξάνδρα Σαμουήλ, «Παναγιώτης Σούτσος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας, τ. Γ', Σοκόλης, Αθήνα 1996

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος Αλέξανδρος Κ. Σούτσος Ο Αλέξανδρος Σούτσος (Κωνσταντινούπολη 1803Αθήνα 1868) ήταν φαναριώτης ρομαντικός πεζογράφος, σατιρικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας της Α’Αθηναϊκής Σχολής. Ήταν αδερφός του συγγραφέα Παναγιώτη Σούτσου και ξάδερφος του συγγραφέα και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Το σύνολο του λογοτεχνικού έργου του έχει σατιρικό χαρακτήρα. Με αυτό ήθελε όχι μόνο να θίξει τα κακώς κείμενα αλλά και να «διδάξει», αναδεικνύοντας τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το νεοσύστατο κράτος σε όλους τους τομείς. Στόχος της σάτιράς του ήταν κυρίως ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και ο αδερφός του Αυγουστίνος και ο βασιλιάς Όθων, αλλά και οι πολιτικοί, οι βουλευτές, καθώς και καταστάσεις της κοινωνικής ζωής.

Βίος Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και πολλοί συγγενείς τους ασχολήθηκαν με τα γράμματα: αδερφός της μητέρας του ήταν ο ποιητής Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ενώ και η αδερφή του, Αικατερίνη Σούτσου, Προτομή του Αλέξανδρου Σούτσου. Περιοδικό του 1884 ήταν ποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’ οίκον μαθήματα με αξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης Σούτσος φοίτησαν στην Σχολή της Χίου, όπου είχαν φημισμένους δασκάλους όπως ο Νεόφυτος Βάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους, Κωνσταντίνου Σούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικό διάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του 1820 αναχώρησαν για το Παρίσι, με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή. Τα χρόνια της παραμονής στο Παρίσι ήταν αποφασιστικά για την διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλέξανδρου Σούτσου αλλά και για την μελλοντική δράση του: επηρεάστηκε όχι μόνο από την διδασκαλία του Κοραή αλλά και από την πνευματική ατμόσφαιρα στην Γαλλία, ιδίως από το έργο ρομαντικών ποιητών όπως ο Λαμαρτίνος και ο Βερανζέρος. Το 1821 ο αδερφός του Δημήτριος σκοτώθηκε με τον Ιερό Λόχο στην Μάχη του Δραγατσανίου. Αυτό το γεγονός τον συγκλόνισε και άργησε πολύ να συνέλθει. Εκείνο το διάστημα μετέβη στην Ιταλία, ενδεχομένως για να αναρρώσει. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και έγραψε πέντε τραγωδίες: Μάρκος Βότσαρης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Ιωάννης Μαυρομιχάλης, Ορέστης, Βρούτος, από τις οποίες σώζεται μόνο ο Ορέστης.

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος Το 1825 ο Αλέξανδρος Σούτσος έφτασε στο Ναύπλιο μαζί με τον αδερφό του Παναγιώτη. Εκεί επεδίωξε να αναπτύξει αγωνιστική δράση (ήθελε να πάει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι), ενώ παράλληλα έγραφε και τα πρώτα του σατιρικά ποιήματα. Η σάτιρά του ήταν αυστηρή και στρεφόταν εναντίον όλων των κακώς κειμένων της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και συχνά έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο: το 1826 του επιτέθηκαν οπαδοί του Ζαΐμη επειδή είχε σατιρίσει την κυβέρνησή του. Το 1827 αναχώρησε και πάλι για το Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του και έγραψε την Ιστορία της Ελληνικής επανάστασης (Histoire de la Révolution grecque), χωρίς να παραμελήσει και την πατριωτική δράση: εξέδιδε φυλλάδια που απευθύνονταν στους ξένους με σκοπό να ενημερώσουν για τον αγώνα των Ελλήνων. Στην Ελλάδα επέστρεψε στα τέλη του 1829 ή στις αρχές του 1830. Εγκαταστάθηκε πάλι στο Ναύπλιο, μαζί με τα άλλα μέλη της οικογένειάς του, και αφοσιώθηκε στην συγγραφή σατιρικών ποιημάτων και σατιρικών έργων. Αν και αρχικά συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια, τον οποίον θεωρούσε λυτρωτή του έθνους, γρήγορα απογοητεύτηκε από την διακυβέρνησή του και άσκησε έντονη κριτική στο έργο του. Εξορίστηκε γι’ αυτόν τον λόγο τον Ιούνιο του 1831 και πήγε στην Ύδρα, όπου συγκεντρώνονταν οι διανοούμενοι και πολιτικοί που είχαν αντιπολιτευτική τοποθέτηση. Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια ο Αλέξανδρος Σούτσος εξέφρασε την ικανοποίησή του με ένα θριαμβευτικό ποίημα στο οποίο εξυμνούσε τους δολοφόνους του κυβερνήτη. Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, γράφοντας μάλιστα ποιήματα που απευθύνονταν στον νέο βασιλιά, αλλά σύντομα απογοητεύτηκε και από την διακυβέρνηση της Αντιβασιλείας και εξέφρασε την απογοήτευσή του στα έργα του και στην εφημερίδα Ελληνική πλάστιγξ που εξέδιδε , με αποτέλεσμα νέες διώξεις του, κατασχέσεις των έργων του και δίκες το 1840 και το 1858. Το ίδιο διάστημα όμως, όταν δεν διωκόταν ή δεν ήταν φυλακισμένος, περιόδευε σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, στην Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, την Ρωσία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ ταυτόχρονα σχολίαζε με τα έργα του οτιδήποτε θεωρούσε μεμπτό και αντίθετο με τα συμφέροντα του έθνους αλλά και με τις φιλελεύθερες ιδέες με τις οποίες είχε γαλουχηθεί. Πέθανε το 1863, στην Σμύρνη. Λίγες μέρες πριν πεθάνει, έγραφε στον αδερφό του: «ὑπῆρξα, ὡς γράφεις, ἡ πέτρα τῆς σφενδόνης, ἥν ἔρριψεν ὁ ὕψιστος ἐπὶ τῆς κεφαλῆς δύο τυράννων». Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Αθήνα το 1875 με πρωτοβουλία του Αχιλλέα Παράσχου και του Συλλόγου Παρνασσός.

Έργο Το κυρίως σώμα του έργου του είναι το ποιητικό. Τα κυριότερο ποιήματά του είναι οι 4 Σάτυραι που εξέδωσε από το 1825 ως το 1827, κατά την διάρκεια της πρώτης παραμονής του στην Ελλάδα, στις οποία σατίριζε την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στο Ναύπλιο, το Πανόραμα της Ελλάδος, στο οποίο συγκέντρωσε τα ποιήματα με τα οποία σατίριζε τον Καποδίστρια, η Τουρκομάχος Ελλάς, επική περιγραφή της επανάστασης του '21 και η Επιστολή προς τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, στο οποίο παρουσιάζει την πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα. Αυτό το ποίημα είναι σημαντική πηγή για την άποψη των φαναριωτών συγγραφέων για την ελληνική λογοτεχνία. Δημοφιλές εκείνη την εποχή ήταν επίσης το εκτενές ποίημά του Ο Περιπλανώμενος, με πρότυπο το Childe Harold του Βύρωνα, που παρουσιάζει όλη την ιστορία της Ελλάδας και επικρίνει την σύγχρονη κατάστασή της. Το μοναδικό μυθιστόρημά του, Ο Εξόριστος του 1831, που δημοσιεύτηκε μετά από πολλά εμπόδια το 1835 με τον υπότιτλο «κωμικοτραγικόν ιστόρημα», είναι ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με πλοκή παρόμοια με αυτή των υπολοίπων αισθηματικών μυθιστορημάτων της περιόδου, αλλά με έντονο πολιτικό και σατιρικό χαρακτήρα. Το έργο αυτό ήταν το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα που μεταφράστηκε σε ξένη γλώσσα (το 1837 στα γερμανικά, με τον τίτλο Der Verbannte des Jahres 1831). Το θεατρικό του έργο, εκτός από τις τραγωδίες που έγραψε στην Ιταλία και δεν σώθηκαν, περιλαμβάνει και τρεις κωμωδίες (Άσωτος, Πρωθυπουργός, Ατίθασος ποιητής, έργα αδύναμα, χωρίς ενδιαφέρουσα δράση.

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος

Εργογραφία Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα έργα του:

Ποιήματα • • • •

Σάτυραι (1827) Πανόραμα της Ελλάδος, 1833 Ο περιπλανώμενος (1839) Η Τουρκομάχος Ελλάς(1850)

Πεζά • Histoire de la revolution grecque (1829) • Ο Εξόριστος του 1831, μυθιστόρημα (1835)

Θεατρικά • Άσωτος (1830) • Πρωθυπουργός (1843) • Ατίθασος ποιητής (1843)

Πηγές • Αλέξανδρου Σούτσου, Ο εξόριστος του 1831. Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια Λουκία Δρούλια, Νεοελληνική βιβλιοθήκη. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1994 • Κ.Θ.Δημαράς, «Ο Αλέξανδρος Σούτσος από την σκοπιά της εποχής του», Ο Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994 • Mario Vitti, «Αλέξανδρος Σούτσος, στρατευμένος στην αντιπολίτευση», Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ο εξόριστος του 1831 [1]. Αθήνα: Νικόλαος Ρωμανίδης, Τύποι Τέκνων Δράκου. 1876. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010. • Ο Πρωθυπουργός και Ατίθασσος Ποιητής [2]. Βρυξέλλες. 1843. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010. • Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Μοντέρνων Ελληνικών Σπουδών Ανέμη, έργα του Σούτσου [3]

Παραπομπές

[1] http:/ / www. archive. org/ details/ hoexoristostou00unkngoog [2] http:/ / www. archive. org/ details/ hoprthypourgosk00soutgoog [3] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ search/ ?search_type=simple& display_mode=overview& stored_cclquery=creator=%28%CE%A3%CE%BF%CF%8D%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%82,%20%CE%91%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE rss=0& number=10& keep_number=10& offset=1

Αχιλλέας Παράσχος Αχιλλέας Παράσχος Ο Αχιλλέας Παράσχος (πραγματικό όνομα Νασάκης ή Νασίκογλου· Ναύπλιο 1838 - Αθήνα, 26 Ιανουαρίου 1895) ήταν Έλληνας ρομαντικός ποιητής του 19ου αιώνα, εκπρόσωπος της πρώτης Αθηναϊκής σχολής. Παράσχος ήταν το μικρό όνομα του πατέρα του.

Βιογραφία Γεννήθηκε το Ναύπλιο και κατάγοταν από τη Χίο. Νωρίς εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από τον αδελφό του Γεώργιο (1821-1886), επίσης ποιητή. Από όσα γνωρίζουμε δεν έκανε σπουδές και κατόρθωσε να μορφωθεί από τις εφημερίδες και τα βιβλία τα οποία διάβαζε. Δεν εργάστηκε ποτέ του, καθώς χρήματα και φήμη του έδιναν μονάχα οι στίχοι του. Οι πολιτικοί της εποχής τον διόριζαν σε διάφορες θέσεις μόνο και μόνο για να εισπράττει μισθό.

Φωτογραφία του Αχιλλέως Παράσχου, στο κάτω μέρος η υπογραφή του

Στα νεανικά του χρόνια αναμείχθηκε στη Χρυσή Νεολαία, οργάνωση η οποία είχε αντιοθωνική δράση, και εξ αιτίας της φυλακίσθηκε. Ωστόσο, όταν το 1867 πέθανε ο Όθων μετανιωμένος για τη στάση του έγραψε το Ελεγείον εις τον Όθωνα. Δημοσίευσε τους πρώτους στίχους του στα περιοδικά Αβδηρίτης και Χρυσαλλίς. Όταν το 1881 εξέδωσε τρεις τόμους με ποιήματά του, εισέπραξε το υπέρογκο για την εποχή ποσό των 50.000 δραχμών. Ωστόσο γρήγορα το σπατάλησε και άρχισε να ζητά βοήθεια από τους φίλους του. Ταξίδεψε στη Ρουμανία, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Αγγλία όπου οι εκεί Έλληνες τον υποδέχθηκαν με αγάπη. Απεβίωσε το 1895 και ενταφιάστηκε στο Α΄ Κοιμητήριο των Αθηνών. Η κηδεία του, με είκοσι επικήδειους, συγκέντρωσε πλήθος κόσμου και έγινε παρουσία και του τότε βασιλιά, Γεώργιου Α'.

Αχιλλέας Παράσχος

Αποτίμηση του έργου του Τον Παράσχο στην εποχή του τον θεωρούσαν εθνικό ποιητή. Η φήμη του έφτασε και στο τελευταίο χωριό της Ελλάδας και όταν απήγγειλε, ο κόσμος έσπευδε να τον ακούσει. Ωστόσο, η άκρως ρομαντική του ποίηση, τα μετέπειτα χρόνια παρωδήθηκε και λησμονήθηκε. Η γλώσσα του ήταν μικτή, κυρίως καθαρεύουσα, αλλά κάποιες φορές και γνήσια δημοτική στο ύφος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Από τεχνικής άποψης, οι στίχοι του παρουσιάζουν κάποια ελαττώματα - όπως χασμωδίες και επαναλήψεις - και το ίδιο πολλές φορές συμβαίνει και με το περιεχόμενό τους, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν ένας ατάλαντος ποιητής. Ο ποιητής χώρισε τα ποιήματά του στις ενότητες Δάφνες (πατριωτικά), Ιτέας (ελεγειακά), Χλόη (παιδαγωγικά), και Φύλλα (διάφορα). Ο Εμμανουήλ Ροΐδης έγραψε για τον Παράσχο: «Εις πάντα αυτού τα ποιήματα θαυμάζομεν κραυγάς ανερχομένας εις τα χείλη εκ των μυχών αληθώς αλγούσης καρδίας, ευγλώττους αποστροφάς, σφοδρότητα πάθους, μεταφοράς ποιητικωτάτας». Ο Δημήτριος Βερναδάκης τον αποκάλεσε «υπέροχο» και ανάλογο θαυμασμό προς το πρόσωπό του έδειχνε και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Τέλος, για τον Κωστή Παλαμά αποτέλεσε «το λυρικό ίνδαλμα των νιάτων του».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Βιογραφία και βιβλιογραφία από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου [1].

Παραπομπές [1] http:/ / book. culture. gr/ 1935/ detail. asp?ID=320

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος Ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος (1843-1873) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και ποιητής της Α' Αθηναϊκής Σχολής.

Βιογραφικά στοιχεία Γεννήθηκε το 1843 στην Αθήνα. Πατέρας του ήταν ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1866 με θέμα της διατριβής του τη θεωρία του Πλάτωνα περί ποινής. Εργάσθηκε ως δικηγόρος και δημοσίευσε ιστορικές και φιλολογικές μελέτες. Το 1869 ακολουθεί τα βήματα του πατέρα του δημοσιεύοντας τη Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως που χρησιμοποιήθηκε στα σχολεία. Πέθανε το 1873 από εγκεφαλική συμφόρηση σε ηλικία μόλις τριάντα χρόνων.

Έργο Το 1861 σε ηλικία 18 χρονών δημοσιεύει ανώνυμα την πρώτη του μελέτη με τίτλο Σκέψεις ενός ληστού ή η καταδίκη της κοινωνίας, όπου φανερώνεται η φιλελεύθερη, αναρχική του διάθεση. Το 1864 βραβεύθηκε στο Νικοδήμειο διαγωνισμό η πραγματεία του Τα καθήκοντα του ανθρώπου ως χριστιανού και ως πολίτου. Το 1866 πρωτοεμφανίζεται ως ποιητής με τη συλλογη του Στόνοι που βραβεύεται στο Βουτσιναίο διαγωνισμό. Ακολουθουν η συλλογή Χελιδόνες το 1867 και τα ποιήματα Ορφεύς (1868) και Πυγμαλίων (1869). Απομακρύνθηκε όμως από το περιβάλλον των ποιητικών διαγωνισμών. Έγραψε επίσης και θεατρικά έργα γραμμένα κυρίως σε πρόζα και όχι σε στίχους. Η πολιτική κωμωδία του Συζύγου εκλογή γνώρισε επιτυχία στην ελληνική σκηνή αλλά και μεταφράστηκε και παραστάθηκε στην Γαλλία και την Ιταλία. Το 1895 εκδόθηκαν διάφορα αδημοσίευτα έργα του, υπό τον τίτλο Ανέκδοτα. Το έργο του ανήκει στη ρομαντική σχολή. Είναι από τους κυριότερους εκπροσώπους της ακμής της Α΄ Αθηναϊκής σχολής. Το έργο του είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα. Τα ποιήματά του συνδυάζουν τις προσωπικές του αρετές με τα ελαττώματα της εποχής του. Χαρακτηρίζονται από έντονη απαισιοδοξία, στόμφο, ελεγειακό τόνο και φτωχή γλώσσα. Όλα αυτά δεν εξουδετερώνουν το γνήσιο πόνο που φανερώνεται ακόμα πιο γνήσιος με την απλότητα των μέσων που χρησιμοποιούνται από τον ποιητή.

Πηγές • Βιογραφία [1] από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου • Κ. Θ. Δημαράς Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (ISBN 960-235-638-3)

Παραπομπές [1] http:/ / www. ekebi. gr/ frontoffice/ portal. asp?cpage=NODE& cnode=461& t=316

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Η πεζογραφική παραγωγή των πρώτων δεκαετιών του ελληνικού κράτους ήταν μέχρι πρόσφατα ελάχιστα μελετημένη και υπήρχε η άποψη ότι η ποσότητα των έργων ήταν μικρή και η ποιότητα χαμηλή. Τουλάχιστον ως προς την ποσότητα οι νεότερες έρευνες έχουν δείξει ότι η παραγωγή είναι πολύ πιο πλούσια απ΄ ότι πιστευόταν, και ως προς την ποιότητα έχει αναθεωρηθεί η άποψη ότι τα έργα της περιόδου δεν έχουν καμία σχέση με την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Στην πεζογραφία της περιόδου κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Λιγότερα είναι τα δείγματα διηγημάτων. Κυρίαρχη γλώσσα είναι η καθαρεύουσα, με αρκετές διαβαθμίσεις από απλή καθαρεύουσα, ομιλουμένη των αστικών κέντρων, ως την αυστηρή αρχαΐζουσα. Τα βασικά είδη μυθιστορήματος που καλλιεργούνται είναι το ρομαντικό ερωτικό (συχνά με επιστολική μορφή, όπως ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου) και το ιστορικό μυθιστόρημα. Δεν λείπουν έργα με πιο ρεαλιστικές αναφορές στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως Ο Ζωγράφος, του Γρ. Παλαιολόγου, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι του Χ. Δημόπουλου, ο Πίθηκος Ξουθ, του Ιάκωβου Πιτσιπίου. Εξέχουσα θέση στο σύνολο της παραγωγής κατέχουν τα έργα Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη και ο Λουκής Λάρας του Βικέλα.

Το μυθιστόρημα Το μυθιστόρημα είναι το κατ΄ εξοχήν είδος που αναπτύχθηκε τότε. Φυσικά επρόκειτο για νέο είδος, αφού στην προγενέστερη παραγωγή δεν υπάρχουν δείγματα μυθιστορημάτων σε πεζό λόγο, σε αντίθεση με κάποια έμμετρα μυθιστορήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο Ερωτόκριτος. Οι συγγραφείς για να ονομάσουν το είδος χρησιμοποιούσαν τον όρο «μυθιστορία» ή το «ρωμανόν», απόδοσεις του αντίστοιχου γαλλικού όρου romance, και γνώριζαν ότι αυτό το είδος ήταν καινοφανές στα νεοελληνικά γράμματα. Γι΄ αυτό και οι πρώτοι συγγραφείς διεκδικούσαν τα πρωτεία της συγγραφής του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. Ο Παναγιώτης Σούτσος, που δημοσίεσε τον Λέανδρο το 1835, επισήμως είναι ο συγγραφέας του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. Όμως ο Ιάκωβος Πιτσιπιός είχε προαναγγείλει το 1834 τη δημοσίευση μυθιστορίας, που τελικά έγινε το 1839. (Η ορφανή της Χίου ). Τέλος και ο Γρηγόριος Παλαιολόγος διεκδικούσε τα πρωτεία, παρ' όλο που το έργο του δημοσιεύθηκε το 1839. (Ο Πολυπαθής). Η πεζογραφία εθεωρείτο εκείνη την περίοδο δευτερεύουσα σε σχέση με την ποίηση, και το μυθιστόρημα πολλοί το απέρριπταν, επειδή πίστευαν ότι ασκούσε βλαβερή επίδραση στα «χρηστά ήθη» , κυρίως γιατί ήταν ξενόφερτο είδος. Γι' αυτό και οι περισσότεροι συγγραφείς στους προλόγους τους τόνιζαν ότι το έργο τους είχε κυρίως ηθικοπλαστική πρόθεση, ότι σκόπευε να συνδυάσει το τερπνόν (που εδώ ήταν κυρίως η συγκίνηση) με το ωφέλιμον. Οι επικρίσεις κατά των μυθιστορημάτων δεν έπαυαν όσο το είδος αυτό εξαπλωνόταν. Αντιθέτως, η πληθώρα μεταφράσεων ξένων (κυρίως γαλλικών) έργων, συνετέλεσε στην αύξηση των αντιδράσεων καθώς θεωρήθηκε ότι αυτά ειδικά έβλαπταν τα ήθη και διέφθειραν τους νέους και τις γυναίκες, που ήταν το κατ΄ εξοχήν αναγνωστικό κοινό. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αυτών ήταν η επίθεση το 1856 από το περιοδικό Αθηνά κατά του περιοδικού Πανδώρα, που δημοσίευε μεταφράσεις μυθιστορημάτων αλλά και πρωτότυπα έργα. Ο εκδότης της Πανδώρας, Νικόλαος Δραγούμης, απάντησε τεκμηριωμένα εξετάζοντας γενικά την ιστορία του μυθιστορήματος, την εξέλιξή του στην Ευρώπη, τα ελληνικά δείγματα και τα δημοσιευθέντα στο περιοδικό του έργα, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι κατηγορίες ήταν αβάσιμες και υπερβολικές. Παρά ταύτα, λίγο καιρό μετά η Πανδώρα διέκοψε τη δημοσίευση μυθιστορημάτων και την αντικατέστησε με ιστορικά αφηγήματα.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Σχετική με τις αντιδράσεις αυτές πιθανόν να είναι και η στροφή, από το 1850, στο ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς και η μεταγενέστερη απαξίωση σχεδόν του συνόλου της παραγωγής της περιόδου.

Τα πρώτα μυθιστορήματα: ερωτικές περιπετειώδεις αφηγήσεις Το χαρακτηριστικό των πρώτων μυθιστορημάτων που εκδόθηκαν ήταν η κοινή δομή: αφηγούνταν την ιστορία ενός ζευγαριού ερωτευμένων που ο έρωτάς τους αντιμετώπιζε εμπόδια που δεν τους επέτρεπαν να είναι μαζί. Ως προς την μορφή όμως και την ανάπτυξη του θέματος τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία: το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα, ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου, είναι επιστολικό μυθιστόρημα που ακολουθεί ξένα πρότυπα όπως το Die Leiden des jungen Werthers toy Γκαίτε και έχει τυπικά ρομαντικά μοτίβα, όπως το μοτίβο της περιπλάνησης, την υπερβολική έκφραση συναισθημάτων, τον θάνατο από θλίψη και την αυτοκτονία. Τα ίδια μοτίβα απαντώνται και σε ένα άλλο επιστολικό μυθιστόρημα που ακολουθεί την ίδια δομή, τον Θέρσανδρο του Επαμεινώνδα Φραγκούδη, αλλά και στο μυθιστόρημα Ο εξόριστος του 1831 του αδερφού του Παναγιώτη, Αλέξανδρου Σούτσου, με την διαφορά ότι ο Εξόριστος δεν έχει επιστολική μορφή και σ' αυτόν η πλοκή είναι το όχημα για να παρουσιαστούν οι αντιπολιτευτικές ιδέες του συγγραφέα. Σε άλλα έργα όμως επιλέγεται το αίσιο τέλος, όπως στην δημοφιλέστατη τότε Ορφανή της Χίου του Ιάκωβου Πιτσιπιού, η οποία, σύμφωνα με τις δηλώσεις και τις προθέσεις του συγγραφέα, ακολουθεί τις συμβάσεις του περιπετειώδους αρχαιοελληνικού μυθιστορήματος. Ένα ρομαντικό έργο που ξεχωρίζει είναι ο Ζωγράφος, του Γρηγόριου Παλαιολόγου, που βασίζεται μεν σε μία ερωτική ιστορία, αλλά ασκεί με χιούμορ καυστική κριτική στην πολιτική και κοινωνική ζωή και τις συνήθειες των αθηναίων της εποχής (της δεκαετίας του 1830).

Τα ιστορικά μυθιστορήματα Μετά το 1850 παρατηρείται η τάση της παραγωγής ιστορικών μυθιστορημάτων. Το πρώτο έργο αυτής της ομάδας είναι ο Αυθέντης του Μορέως (1850), του Α. Ρ. Ραγκαβή, που αφηγείται μια ιστορία από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο, βασισμένη στο Χρονικόν του Μορέως. Η εποχή της βενετοκρατίας στην Κρήτη ενέπνευσε τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο στο δικό του ιστορικό μυθιστόρημα, τους Κρητικούς γάμους (1871), ενώ στον 17ο αιώνα, αλλά στην τουρκοκρατούμενη Αθήνα, τοποθετείται το μυθιστόρημα Βασιλική, σουλτάνα η Αθηναία (1878), του Νικολάου Μακρή. Στα δύο αυτά μυθιστορήματα το ιστορικό στοιχείο υπερτερεί έναντι της μυθιστορηματικής πλοκής και του μύθου, και από αυτήν την άποψη θεωρούνται αποτυχημένα. Αντιθέτως, περισσότερο ισορροπημένη ανάπτυξη παρουσιάζουν τα εμπνευσμένα από την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821 μυθιστορήματα Η ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως (1861) του Στέφανου Ξένου και Κατσαντώνης και Αι τελευταίαι ημέραι του Αλή πασά (1862) του Κωνσταντίνου Ράμφου, που έγιναν πολύ δημοφιλή αναγνώσματα.

Μυθιστορήματα με ιδιαίτερο χαρακτήρα Από το σύνολο των μυθιστορημάτων της περιόδου ξεχωρίζουν τα έργα Ο Πολυπαθής (1839) του Γρηγορίου Παλαιολόγου, Ο Πίθηκος Ξουθ (1849) του Ιάκωβου Πιτσιπιου, ο Θάνος Βλέκας (1855) του Παύλου Καλλιγά, η Πάπισσα Ιωάννα (1866) του Ροΐδη, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι (1870) του Χαρίλαου Δημόπουλου και ο Λουκής Λάρας (1871) του Δ. Βικέλα. Ο Πολυπαθής έχει μία ιδιαίτερη θέση γιατί ακολουθεί ένα διαφορετικό λογοτεχνικό πρότυπο, το πικαρικό μυθιστόρημα. Ο κεντρικός ήρωάς του, Αλέξανδρος Φαβίνης, αφηγείται την περιπετειώδη ζωή του και τα ταξίδια του σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Ασίας και εξιστορεί με κωμικό και συχνά ειρωνικό τρόπο όχι μόνο τα παθήματά του, αλλά και τα ήθη των λαών και των ανθρώπων που γνώρισε. Το έργο αντιμετωπίστηκε με αυστηρή κριτική γιατί θεωρήθηκε ότι προέβαλλε αρνητικά πρότυπα που μπορεί να διαφθείρουν τα ήθη και εθεωρείτο χαμένο μέχρι την σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη και επανέκδοσή του το 1989.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Κωμικό και σατιρικό περιεχόμενο, καθώς και κάποια πικαρικά στοιχεία έχει και ο ημιτελής Πίθηκος Ξουθ, το δεύτερο έργο του Ιάκωβου Πιτσιπιού, που είναι ωστόσο τελείως διαφορετικό από την Ορφανή της Χίου. Ο συγγραφέας ασκεί κριτική στην ζωή των Ελλήνων αστών μέσω του πιθήκου πρωταγωνιστή, ο οποίος αποδεικνύεται ότι είναι ο διάσημος περιηγητής Μπαρτόλντι που έζησε για πολλά χρόνια μακριά από τους ανθρώπους και απέκτησε χαρακτηριστικά πιθήκου. Ο Θάνος Βλέκας είναι ένα από τα λίγα έργα της περιόδου που δεν περιέπεσαν στην αφάνεια και δεν καταδικάστηκαν από την σύγχρονη και μεταγενέστερη κριτική, εξαιτίας της ξεχωριστής θεματολογίας του. Είναι ένα από τα πρώτα έργα που άντλησαν την έμπνευσή τους από την καθημερινή ζωή των αγροτών στην ύπαιθρο και γι' αυτό θεωρήθηκε πρόδρομος της ηθογραφίας και των πεζογραφικών τάσεων που επικράτησαν την επόμενη περίοδο, της γενιάς του 1880. Αφηγείται την ιστορία ενός αγρότη, του Θάνου Βλέκα, και εστιάζει στο πρόβλημα της ληστείας που ταλαιπωρούσε την ελληνική κοινωνία κατά τα μετεπαναστατικά χρόνια. Ο συγγραφέας του, Παύλος Καλλιγάς, ήταν διακεκριμένος νομικός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η Πάπισσα Ιωάννα είναι το πιο γνωστό ίσως έργο της περιόδου, που ξεχωρίζει όχι μόνο και για την τολμηρή επιλογή να αφηγηθεί τον μεσαιωνικό θρύλο για την Πάπισσα Ιωάννα, μια γυναίκα που λέγεται ότι ανέβηκε στον παπικό θρόνο μεταμφιεσμένη σε άντρα , αλλά και για την λογοτεχνική ποιότητα που οφείλεται στο ιδιαίτερο ύφος του Ροΐδη. Η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι είναι ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε ανώνυμα στη Βράιλα της Ρουμανίας το 1870. Αφηγείται τις εντυπώσεις ενός νεαρού από την Κωνσταντινούπολη που έφτασε στην Ελλάδα με ενθουσιασμό για να καταταγεί στον ελληνικό στρατό και αποδίδει με ρεαλιστικό τρόπο την σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Το έργο παρέμεινε άγνωστο μέχρι την πρώτη αναφορά του στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας του Κ.Θ. Δημαρά, ο οποίος διατύπωσε και την πρώτη βάσιμη υπόθεση για την ταυτότητα του συγγραφέα, αποδίδοντάς το στον λόγιο Χαρίλαο Δημόπουλο, που ζούσε στην Ρουμανία και δίδασκε στην Ελληνική Σχολή Αρρένων στην Βραΐλα. Η υπόθεση του Δημαρά έχει επαληθευτεί από τις νεότερες έρευνες. Ο Λουκής Λάρας του Δημήτριου Βικέλα είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα αυτής της περιόδου. Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα χρόνια της Επανάστασης του '21 και αφηγείται την πραγματική ιστορία ενός χιώτη εμπόρου, όπως αυτός την διηγήθηκε στον Βικέλα. Αυτό που το ξεχωρίζει από τα άλλα ιστορικά μυθιστορήματα με θέμα την Επανάσταση είναι η αντιηρωική σκοπιά (ο ήρωας δηλώνει ότι δεν είχε καμία κλίση για τα όπλα και τον πόλεμο), οι χαμηλοί τόνοι και ο ρεαλιστικός χαρακτήρας. Το έργο θεωρήθηκε ήδη από την κριτική της Γενιά του 1880 ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην πεζογραφία των ρομαντικών χρόνων και την ηθογραφία.

Το διήγημα Το διήγημα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο καλλιεργήθηκε πολύ λιγότερο από το μυθιστόρημα. Τα πρώτα δείγματα διηγημάτων είναι δύο ανώνυμα που αποδίδονται στον Παναγιώτη Σούτσο, το Αναμνήσεις ενός ψιττακού και το ημιτελές Τρισχιλιόπηχος, που δημοσιεύθηκαν το 1833 στην εφημερίδα "'Ηλιος", που διεύθυνε ο ίδιος. Διηγήματα είχαν δημοσιευτεί επίσης στο περιοδικό "Ίρις", υπό την διεύθυνση του Α.Ρ.Ραγκαβή, που δυστυχώς δεν σώζεται. Η πρώτη αυτοτελής έκδοση διηγημάτων έγινε σχετικά νωρίς, το 1845, με το διηγήματα του Ιωάννη Δεληγιάννη. Ο πιο παραγωγικός συγγραφέας διηγημάτων ήταν ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, που εξέδωσε τρεις τόμους (1855, 1857, 1859). Τα διηγήματά του όμως δεν διαδραματίζονται στην Ελλάδα και έχουν μικρή σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Πολλά από αυτά είναι διασκευές ή μεταφράσεις ξένων έργων. Άλλοι διηγηματογράφοι της περιόδου είναι οι Κωνσταντίνος Πωπ, Δημήτριος Αινιάν και Άγγελος Βλάχος.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880

Τα περιοδικά Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματα της περιόδου δημοσιεύονταν πρώτα σε περιοδικά και αργότερα εκδίδονταν αυτοτελώς. Τα περιοδικά αυτά δεν ήταν λογοτεχνικά με τη σημερινή έννοια του όρου. Ήταν μάλλον περιοδικά εγκυκλοπαιδικά- ποικίλης ύλης που απευθύνονταν σε ευρύ κοινό με στόχο κυρίως να διευρύνουν τις γνώσεις τους. Οι σχετικές με λογοτεχνία ενότητές τους περιελάμβαναν πρωτότυπα ή μεταφρασμένα διηγήματα και μυθιστορήματα και περιηγήσεις. Κάποια από τα περιοδικά αυτά είναι: • • • •

Ευτέρπη (1847-1855) Πανδώρα (1850-1872) Θελξινόη (Κωνσταντινούπολη 1855-1857) Αποθήκη των ωφελίμων και τερπνών γνώσεων (Σύρος, 1847-1848, Κων/πολη 1849)

Βιβλιογραφία • Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, Εισαγωγικός τόμος και τόμος Γ' • Ν. Βαγενά, " Οι αρχές της πεζογραφίας του ελληνικού κράτους" , στο: Ν. Βαγενά, Η ειρωνική γλώσσα, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 2004 • Σ. Ντενίση,Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο sir Walter Scott (1830-1880), Καστανιώτης, Αθήνα 1994 • Κ.Θ.Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 271-289,327-338 • Απ. Σαχίνη, Θεωρία και άγνωστη ιστορία του μυθιστορήματος στην Ελλάδα (1760-1870), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Η πεζογραφία του Ρομαντισμού [1] (από τον ιστοχώρο Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα [2]) • Ανθολογία πεζών κειμένων 1830-1880 [3] (από τον ιστοχώρο Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα [2])

Παραπομπές [1] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ page_002. html [2] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ index. html [3] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ page_010. html

Παύλος Καλλιγάς Παύλος Καλλιγάς Ο Παύλος Καλλιγάς (1814-1896) ήταν διακεκριμένος νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός, βουλευτής, πληρεξούσιος, πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και υπουργός, καθώς και διοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Βιογραφία Γεννήθηκε στη Σμύρνη και ήταν γιος του Παναγή Άννινου, γόνου αρχοντικής οικογένειας από τα Καλλιγάτα της Κεφαλονιάς και της Σοφίας Μαυρογορδάτου από την Σμύρνη. Είχε μία αδελφή τη Μαρία, σύζυγος Νικολάου Κωστή, η οποία κράτησε το επώνυμο Άννινος ενώ ο Παύλος προτίμησε το προσωνύμιο Καλλιγάς. Παντρεύτηκε το 1849 την Μαρία Μανούση από τη Σιάτιστα την οποία γνώρισε στην Τεργέστη , γιος τους ήταν ο Γεώργιος Καλλιγάς. Μεγάλωσε στη Τεργέστη, όπου κατέφυγε η οικογένεια του μετά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821. Σπούδασε νομικά στη Γενεύη, στο Μόναχο, στο Βερολίνο και στη Χαϊδελβέργη.

Ο Παύλος Καλλιγάς

Το 1837 εκλέχτηκε υφηγητής του Ρωμαϊκού Δικαίου στο πανεπιστήμιο Αθηνών, θέση στην οποία Η υπογραφή του Παύλου Καλλιγά παρέμεινε μέχρι το 1845, οπότε και απολύθηκε από [1] τον Ιωάννη Κωλέττη . Κατά τη διάρκεια της μικρής αυτής θητείας του δίδαξε και διεθνές δίκαιο και το 1842 έγινε επίτιμος καθηγητής του Ρωμαϊκού Δικαίου. Στη συνέχεια ακολούθησε τον δικαστικό κλάδο· από το 1851 έως το 1854 διετέλεσε αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου. Το 1854 επανήλθε στη θέση του στο πανεπιστήμιο και το 1862 διορίστηκε τακτικός καθηγητής. Την περίοδο 1869-1870 χρημάτισε πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1879 παραιτήθηκε από την θέση του καθηγητή και με απόφαση της συγκλήτου αναγορεύτηκε επίτιμος καθηγητής. Η πολιτική του σταδιοδρομία ξεκίνησε για πρώτη φορά το 1843, όταν αντιπροσώπευσε το πανεπιστήμιο στη Βουλή ως πληρεξούσιος του. Στη συνέχεια εκλέχτηκε πληρεξούσιος στη Β΄ εθνοσυνέλευση, το 1854 ανέλαβε το υπουργείο δικαιοσύνης, το 1855 το υπουργείο παιδείας, στην Προσωρινή Κυβέρνηση του 1862 επί των Εξωτερικών για μια ημέρα και το 1863 υπουργός εξωτερικών στην Κυβέρνηση του Οροπεδίου. Το 1879 εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Αττικής και το 1882 ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών στη κυβέρνηση Χαρίλαου Τρικούπη. Επίσης χρημάτισε πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων δύο φορές, το 1883 και το 1885. Στις εκλογές του 1885 απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής γι'αυτό και αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Τον ίδιο χρόνο διορίστηκε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας και το 1890 ανήλθε στην θέση του διοικητή, στην

Παύλος Καλλιγάς οποία παρέμεινε μέχρι και τον θάνατο του, το 1896. Ο Παύλος Καλλιγάς παρ'ολη την πολιτική του δραστηριότητα ανέπτυξε πλούσια συγγραφική δραστηριότητα στο τομέα της ιστορίας, του δικαίου και της λογοτεχνίας. Δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, το «Σύστημα Ρωμαϊκού Δικαίου καθ'ά εν Ελλάδι πολιτεύεται» (5 τόμοι, α΄ έκδοση 1848-1855), τη «Νεαρά περί εξυβρίσεων και περί τύπου», το «Περί συντάξεως πολιτικού κώδικος εις την Ελλάδα», το «Οι τρείς ιεαρατικοί βαθμοί της Εκκλησίας» κ.α. Στον τομέα της ιστορίας εξέδωσε το «Η εξάντλησις των κομμάτων, ήτοι ηθικά γεγονότα της κοινωνίας μας» (1842), «Μελέται βυζαντινής ιστορίας απο της πρώτης μέχρις της τελευταίας αλώσεως 1204-1453» (1894) ενώ δημοσίευσε στο περιοδικό Πανδώρα το μυθιστόρημά του Θάνος Βλέκας το οποίο θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της πεζογραφίας της περιόδου 1830-1880[2] . Επίσης είχε ιδρύσει μαζί με τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο Σύλλογο προς διάδοσιν των Ελληνικών γραμμάτων ενώ είχε διατελέσει πρόεδρος του σωματείου Εθνική Άμυνα. Βέβαια οι απόψεις τους ήταν εξ'ολοκλήρου αντίθετες[1] αφού ο Καλλιγάς δεν συμφωνούσε για την ενότητα του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού. Την περίοδο 1875-1881 χρημάτισε πρόεδρος της Αθηναϊκής Λέσχης. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1896.

Αναφορές [1] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Εκδόσεις Τεγόπουλου-Μανιατέα, Αθήνα 1996 [2] Τ. Καγιαλής, «Παύλος Καλλιγάς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας τ. Δ΄, εκδ. Σοκόλη, σελ. 173

Πηγές • Γεωργίου Καλλιγά, Παύλου Καλλιγά Μελέται νομικαί, πολιτικαί, οικονομολογικαί, ιστορικαί, φιλολογικαί κλπ. και λόγοι εν τη Εθνοσυνελεύσει και τη Βουλή / Εκδιδόμεναι υπό Γεωργίου Π. Καλλιγά., Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου,, Εν Αθήναις 1899

Βιβλιογραφία Marie-Paule MASSON-VINCOURT, Paul Calligas (1814-1896) et la fondation de l'État grec (Paris, Éditions L'Harmattan, 2000).

Γρηγόριος Παλαιολόγος Γρηγόριος Παλαιολόγος Ο Γρηγόριος Παλαιολόγος (1794 - 1844) ήταν πεζογράφος, λόγιος και γεωπόνος, της εποχής του ελληνικού διαφωτισμού.

Βιογραφία Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του ήταν επιτετραμμένος του οσποδάρου της Βλαχίας στην Οθωμανική Πύλη. Σπούδασε γεωπονία στη Δυτική Ευρώπη. Το 1829 ήρθε στην Ελλάδα και διορίζεται από τον Καποδίστρια διευθυντής του «Προτύπου Αγροκηπίου» της Τίρυνθας, θέση που διατήρησε έως το 1831. Στη συνέχεια υπηρέτησε στη δημόσια διοίκηση. Εισήγαγε στην Ελλάδα τη βουτυρομηχανή και έγραψε αρκετές επιστημονικές πραγματείες (Περί αμπελουργίας και οινοποιίας, Ερμηνεία περί ανατροφής του μεταξοσκώληκος και άλλες) Εξέδιδε το περιοδικό Τριπτόλεμος. Το 1839 εξέδωσε το δίτομο μυθιστόρημά του Ο πολυπαθής, ένα από τα πρώτα νεοελληνικά μυθιστορήματα. Στη συνέχεια διορίστηκε στην ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί εξέδωσε το δίτομο μυθιστόρημα Ο ζωγράφος και το Επιστολάριον. Πεθανε το 1844 στην Κωνσταντινούπολη. Ο Πολυπαθής ακολουθεί δεδηλωμένα το πρότυπο των ευρωπαϊκών περιπετειωδών μυθιστορημάτων. Ο Παλαιολόγος αποκαλούσε τον ήρωά του «ο ελληνικός Ζιλβλάσιος», εννοώντας το πικαρέσκ μυθιστόρημα «Gil Blas» του Γάλλου Λε Σαζ. Ωστόσο, αυτό δεν μειώνει την αξία του και τη σημασία του για τα ελληνικά γράμματα. Ο Ζωγράφος είναι «αθηναϊκό» μυθιστόρημα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Βιογραφικό και πλήρης εργογραφία [1] Απόσπασμα από τον Πολυπαθή [2]

Παραπομπές [1] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ authors/ / Paleologos. html [2] http:/ / www. greek-language. gr/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ show. html?id=46

Δημήτριος Βικέλας Δημήτριος Βικέλας Ο Δημήτριος Βικέλας (15 Φεβρουαρίου 1835-7 Ιουλίου 1908) ήταν έλληνας λόγιος, ποιητής και πεζογράφος. Ως λογοτέχνης μνημονεύεται για το μυθιστόρημά του "Λουκής Λάρας", (1879), έργο πολύ σημαντικό για την εξέλιξη της νεοελληνικής πεζογραφίας. Είναι επίσης γνωστός για τη συμμετοχή του στην επιτροπή διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896. Μάλιστα, ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ.

Βιογραφία Η οικογένεια του πατέρα του, Εμμανουήλ Βικέλα, ήταν σπουδαία εμπορική οικογένεια με καταγωγή από τη Βέροια. Το αρχικό όνομά της ήταν Μπεκέλας. Η οικογένεια της μητέρας του Σμαράγδας ήταν η επίσης μεγάλη εμπορική οικογένεια Μελά. Η Σμαράγδα ήταν αδερφή του συγγραφέα Λέοντος Μελά. Ο Δημήτριος γεννήθηκε στη Σύρο αλλά από την ηλικία των τεσσάρων ετών εγκαταστάθηκε αρχικά στο Ναύπλιο και έπειτα στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Δημήτριος Βικέλας

Λόγω των μετακινήσεων της οικογένειας αλλά και δικών του προβλημάτων υγείας η φοίτησή του στα σχολεία δεν ήταν τακτική. Η μητέρα του όμως ήταν πολύ καλλιεργημένη και του προσέφερε αρκετά μαθήματα κατ' οίκον. Ο ίδιος αργότερα ομολόγησε Η υπογραφή του Δημήτριου Βικέλα ότι σ' αυτήν όφειλε την κλίση του προς τα φιλολογικά ενδιαφέροντα. Σε κάποια από τις πολλές μετακινήσεις της οικογένειάς του ξαναβρέθηκε στη Σύρο, όπου και φοίτησε στο Λύκειο του Χρήστου Ευαγγελίδη. Εκεί, αυτός και ο συμμαθητής του Εμμανουήλ Ροΐδης, εξέδιδαν χειρόγραφη εφημερίδα. Το 1851 μετάφρασε την "Εσθήρ" του Ρακίνα. Το 1852 μετέβη στο Λονδίνο για επαγγελματική εξάσκηση και εργάστηκε ως υπάλληλος και ως συνέταιρος στον εμπορικό οίκο των αδελφών Μελά. Παράλληλα σπούδασε Βοτανική (το μόνο μάθημα που μπορούσε να παρακολουθήσει, λόγω ωραρίου), αλλά τα ενδιαφέροντά του ήταν φιλολογικά και μ' αυτά ασχολήθηκε κυρίως (μελέτη και μεταφράσεις). Από το 1855 έγραφε και ποιήματα, τα οποία δημοσίευε σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας ή υπέβαλλε στους ποιητικούς διαγωνισμούς του Πανεπιστημίου. Το 1876 η εταιρεία Μελά διαλύθηκε και αποφάσισε να επιστρέψει στην Αθήνα. Λόγω όμως των προβλημάτων υγείας της συζύγου του έζησε αναγκαστικά πολλά χρόνια στο Παρίσι. Εκεί έγραψε και τον Λουκή Λάρα και

Δημήτριος Βικέλας πλήθος μεταφράσεων. Παράλληλα βέβαια ταξίδευε συχνά στην Αθήνα και στις εφημερίδες δημοσίευε τα διηγήματά του. Εν τω μεταξύ η υγεία της συζύγου του επιδεινωνόταν και αναγκάστηκε να την εγκλείσει σε ψυχιατρική κλινική. Αυτό του επέτρεψε να περνάει περισσότερο καιρό στην Ελλάδα και τελικά το 1897 να εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα. Εκτός από τα επιστημονικά του έργα, ασχολήθηκε με έργα κοινωφελή. Το σημαντικότερο από αυτά είναι η ίδρυση του Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, το 1899, με γραμματέα τον Γεώργιο Δροσίνη. Μετά το θάνατό του κληροδότησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στον δήμο Ηρακλείου Κρήτης, ο οποίος ονόμασε τη βιβλιοθήκη του προς τιμήν του "Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη".

Ολυμπισμός Ο Δημήτριος Βικέλας έλαβε μέρος στο Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο των Παρισίων το 1894 ,μετά από προτροπή του προέδρου του Πανελλήνιου Αθλητικού Συλλόγου Ιωάννη Φωκιανού, επειδή ο τελευταίος δεν μπορούσε να συμμετάσχει και επειδή ο Δημήτριος Βικέλας ήταν ήδη γνωστός Έλληνας λογοτέχνης στις Ευρωπαικές πρωτεύουσες με ισχυρές διασυνδέσεις. Η ιδέα του Βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν για τον Ολυμπισμό και την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας στην σύγχρονη εποχή βρήκε σάρκα και οστά στο Συνέδριο, στο οποίο ιδρύθηκε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ,εκλέχθηκε πρώτος της πρόεδρος ο Δημήτριος Βικέλας ,και αποφασίστηκε να διεξαχθούν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896 μετά από πρόταση του Δημητρίου Βικέλα.

Εργογραφία • • • • • • • • •

Εσθήρ, τραγωδία του Ιωάννου Ρακίνα, και άλλα διάφορα ποιήματα. Εν Ερμουπόλει 1851 Στίχοι. Εν Λονδίνω 1862 Περί νεοελληνικής φιλολογίας. Εν Λονδίνω 1871 Περί Βυζαντινών. Μελέτη. Εν Λονδίνω 1874 Λουκής Λάρας. Αυτοβιογραφία γέροντος Χίου. Εν Αθήναις 1879 Διηγήματα. Εν Αθήναις 1887 Διαλέξεις και Αναμνήσεις. Εν Αθήναις 1893 Η ζωή μου. Παιδικαί αναμνήσεις. Νεανικοί χρόνοι. Εν Αθήναις 1908 μεταφράσεις έργων του Σαίξπηρ κ.α

Βιβλιογραφία • • • • •

Μαριάννα Δήτσα, "Εισαγωγή" στο: Δημήτριος Βικέλας, Λουκής Λάρας, Ερμής, Αθήνα 1991 Σ. Ντενίση, Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott (1830-1880), Καστανιώτης, Αθήνα 1994 Απ. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, εκδόσεις Γαλαξίας Απ. Σαχίνη, Παλαιότεροι πεζογράφοι, Εστία, Αθήνα 1973 Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ. Ε

Δημήτριος Βικέλας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Project Gutenberg: Λουκής Λάρας [1] • Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου [2]

Παραπομπές [1] http:/ / www. gutenberg. org/ etext/ 29062 [2] http:/ / www. heraklion. gr/ municipality/ library

Εμμανουήλ Ροΐδης Εμμανουήλ Ροΐδης Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28 Ιουλίου 1836 – 7 Ιανουαρίου 1904) ήταν σημαντικός Έλληνας λογοτέχνης. Θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα ελληνικά γράμματα ενώ το έργο του συγκροτείται από πολλά διαφορετικά είδη όπως μυθιστορήματα, διηγήματα, κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικού περιεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα.

Βιογραφία Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε την 28 Ιουλίου 1836 στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορους και αριστοκρατικής καταγωγής (εκ Χίου) γονείς, τον Δημήτριο Ροΐδη και Κορνηλία το γένος Ροδοκανάκη. Το 1841, η οικογένεια του μετακόμισε στην Ιταλία λόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλο εμπορικό οίκο της εποχής, με έδρα την Γένοβα και αργότερα της υπηρεσίας του ως Γενικού Προξένου της Ελλάδας. Σε ηλικία δεκατριών ετών, και ενώ οι γονείς του είχαν εγκατασταθεί στο Ιάσιο, ο Ροΐδης επέστρεψε στην Ερμούπολη, όπου σπουδάζει εσωτερικός στο φημισμένο ελληνοαμερικανικό λύκειο Χ. Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ο λόγιος, συγγραφέας και έμπορος Δημήτριος Βικέλας και μαζί εξέδιδαν μια εβδομαδιαία χειρόγραφη εφημερίδα υπό τον τίτλο Μέλισσα. Το 1855 αποφοιτώντας εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο για θεραπεία για το πρόβλημα της βαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί από τα μαθητικά του χρόνια και συνέχισε να τον ταλαιπωρεί σε όλη τη ζωή του. Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας. Μετά ένα χρόνο και εξ αιτίας της επιδείνωσης της υγείας του πήγε στο Ιάσιο και το 1857 στην Βραΐλα, όπου ανέλαβε την αλληλογραφία του εμπορικού οίκου του θείου του Δημητρίου Ροδοκανάκη. Τότε ασχολήθηκε κρυφά με

Εμμανουήλ Ροΐδης (περ. 1866)

Η υπογραφή του Εμμανουήλ Ροΐδη

Εμμανουήλ Ροΐδης τη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου, ο θείος του όμως το αντιλήφθηκε και τον παρότρυνε να την δημοσιεύσει. Την πλήρη μετάφραση εξέδωσε το 1860, έναν χρόνο αφού είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του. Την επόμενη χρονιά ακολούθησε τους γονείς του στην Αίγυπτο, για θεραπεία της μητέρας του, όμως μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του το 1862 επέστρεψε με την μητέρα του και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, αποφασισμένος να μην ακολουθήσει τις εμπορικές δραστηριότητες που του είχε αφήσει ο πατέρας του αλλά να αφοσιωθεί στην ενασχόληση με τα γράμματα. Το 1866 ολοκλήρωσε την συγγραφή του μυθιστορήματος Πάπισσα Ιωάννα, έργο μέσα από το οποίο σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο (αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς πέντε εκδόσεις του κατάφερε να καταξιώσει διεθνώς τον Ροΐδη (ως διάσημο ή μάλλον διαβόητο - κατά σημείωση του Αρίστου Καμπάνη), ο οποίος τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με γαλλόφωνες εφημερίδες ενώ το 1870 έγινε και διευθυντής της εφημερίδας Grèce (Γκρες). Το 1873 απώλεσε σχεδόν όλη του την περιουσία που είχε επενδύσει σε μετοχές της Εταιρίας Λαυρίου και της Πιστωτικής. Τον Ιανουάριο του 1875 και για 18 μήνες εξέδιδε με τον Θέμο Άννινο το εβδομαδιαίο περιοδικό, χιουμοριστικό στην αρχή, σατιρικό κατόπιν, Ασμοδαίος μέσα από τις σελίδες του οποίου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει την δημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας καθώς και να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Υπέγραφε με τα ψευδώνυμα «Θεοτούμπης», «Σκνίπας» και πολλά άλλα παρόμοια, τα περισσότερα μιας μόνο χρήσεως, αφού τα ψευδώνυμα αυτά φαίνεται πως ήταν συνήθως αναγραμματισμοί φράσεων που τόνιζαν κάτι που είχε αναφερθεί στο αντίστοιχο άρθρο.[1] Kαυτηρίαζε τη κομματική συναλλαγή της εποχής του, υποστηρίζοντας όμως την πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη. Το 1877 άρχισε η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή ένα κριτικό του κείμενο με τίτλο «Περί Συγχρόνου Ελληνικής Ποιήσεως», στο οποίο στρεφόταν κατά του ακραίου ρομαντισμού και της πραγμάτωσής του στο έργο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1878 διορίστηκε έφορος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν κατά την διάρκεια των κυβερνήσεων Τρικούπη, ενώ απολυόταν από τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη. Παράλληλα, εμφανιζόταν ως υπέρμαχος της δημοτικής με μια σειρά από γλωσσικές μελέτες αν και ο ίδιος έγραφε τα κείμενά του στην καθαρεύουσα. Το 1885 είχε ένα σοβαρό ατύχημα όταν τον χτύπησε μια άμαξα με αποτέλεσμα να σπάσει το σαγόνι του και να μην μπορεί να μιλήσει για μήνες. Το 1890 έχασε την ακοή του οριστικά. Την περίοδο 1890-1900 δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος του καθαρά αφηγηματικού του έργου, που περιλαμβάνει αρκετά διηγήματα. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεργαζόταν με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής στα οποία δημοσίευε διηγήματα και κριτικά άρθρα. Πέθανε στην Αθήνα, στις 7 Ιανουαρίου 1904.

Έργο Η Πάπισσα Ιωάννα Η Πάπισσα Ιωάννα είναι το πιο διάσημο από τα αφηγηματικά έργα του Ροΐδη και ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, με πολλές μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες. Με το έργο αυτό ο συγγραφέας έρχεται σε ρήξη με την κρατούσα λογοτεχνική παράδοση, τον ρομαντισμό, και με την ενίσχυση του κύρους της Εκκλησίας. Η υπόθεση του έργου είναι ένας θρύλος του 9ου αι. αρκετά διαδεδομένος στην Ευρώπη, για μια γυναίκα που κατάφερε να ανέλθει στον παπικό θρόνο, έμεινε έγκυος και γέννησε κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας, όπου και πέθανε. Ο Ροΐδης είχε πρωτοακούσει την ιστορία στη Γένοβα, όταν ήταν παιδί, και επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, έκανε εκτεταμένη έρευνα σε βιβλιοθήκες στην Αθήνα και στη Γερμανία και συγκέντρωσε

Εμμανουήλ Ροΐδης πλούσιο υλικό για την περίοδο στην οποία διαδραματίζεται το έργο. Επέμεινε ιδιαίτερα σε αυτή τη διάσταση του μυθιστορήματος, γι' αυτό και το εξέδωσε με τον υπότιτλο «Μεσαιωνική Μελέτη». Kαι πράγματι το έργο είναι πιστότατο στην απεικόνιση της εποχής του (οι πόλεις, τα ταξίδια, τα μοναστήρια, οι συνήθειες, αποδίδονται με εξαιρετική ακρίβεια). Το έργο εμφανώς παρουσιάζει τα αρνητικά της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά είναι φανερό ότι η κριτική και η απόρριψη απευθύνονται κυρίως στην Ορθόδοξη. Γι' αυτό και οι αντιδράσεις απέναντί του ήταν τόσο έντονες. Στον αφορισμό του έργου ο συγγραφέας απάντησε αρχικά χιουμοριστικά, με τις υποτιθέμενες «Επιστολές ενός Αγρινιώτου» με την υπογραφή Διονύσιος Σουρλής (στην εφημερίδα Αυγή, Μάιος 1866) και έπειτα με σοβαρό -αλλά και πιο δηκτικό τόνο-με το «Ολίγαι λέξες εις απάντησιν της αφοριστικής εγκυκλίου της Συνόδου».

Διηγήματα Τα διηγήματα του Ροΐδη διαδραματίζονται στην Αθήνα και στην Ερμούπολη και στηρίζονται κυρίως σε προσωπικά του βιώματα. Είναι εμφανής σε όλα η κριτική του διάθεση εναντίον της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά έχουν ήρωες ζώα: η σύγκριση των ζώων με τον άνθρωπο είναι αρνητική εις βάρος του δευτέρου.

Το ύφος του συγγραφέα Ο Ροΐδης είναι ο κατ' εξοχήν στυλίστας συγγραφέας και θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που καθιέρωσε προσωπικό ύφος στη νεοελληνική λογοτεχνία. Το βασικό χαρακτηριστικό του είναι το χιούμορ και η ειρωνία, που επιτυγχάνεται κυρίως με την απροσδόκητη σύναψη αταίριαστων λέξεων και εννοιών. Ο ίδιος είχε παρομοιάσει το ύφος του με την μέθοδο της «κολοκυνθοπληγίας», δηλαδή του χτυπήματος στο κεφάλι του αναγνώστη με μια ξερή κολοκύθα. Αυτό ήταν, όπως εξηγούσε, ένα «ανθυπνωτικόν φάρμακον», δηλαδή ο μόνος τρόπος για να κρατάει σε ενδιαφέρον και εγγρήγορση τον (απαίδευτο) Έλληνα αναγνώστη.

Η λογοτεχνική κριτική Ο Ροΐδης είναι ένας από τους οξυδερκέστερους Έλληνες κριτικούς. Διέβλεψε την φθορά του Αθηναϊκού Ρομαντισμού στην ποίηση και την πεζογραφία, ενίσχυσε τις ανανεωτικές προσπάθειες του περιοδικού Εστία στον τομέα του διηγήματος, στηλίτευσε τις υπερβολές της ηθογραφίας και κατέκρινε τον επαρχιωτισμό, δηλαδή τη φοβία για ξένες επιδράσεις στη λογοτεχνία. Η διαμάχη με τον Άγγελο Βλάχο Το 1877 ο Ροΐδης ήταν εισηγητής της κριτικής επιτροπής στον δραματικό διαγωνισμό του συλλόγου «Παρνασσός». Στην ομιλία του απέρριψε την ποιητική αξία όχι μόνο των υποβληθέντων στον διαγωνισμό έργων αλλά και εν γένει της ελληνικής ποιητικής παραγωγής της εποχής. Τη χαμηλή ποιότητα της ποίησης την απέδιδε στην απουσία κατάλληλης «περιρρέουσας ατμόσφαιρας». Οι απόψεις του απηχούν τη διδασκαλία του Taine, σύμφωνα με τον οποίον η τέχνη, ως κοινωνική εκδήλωση, εξαρτάται απόλυτα από το περιβάλλον και τις συνθήκες στις οποίες γεννάται. Δεδομένης λοιπόν της κατάστασης στην Ελλάδα ο Ροΐδης θεωρούσε λογική την χαμηλή ποιότητα της ποιητικής παραγωγής. Ένα μήνα μετά απάντησε στην ομιλία του Ροΐδη ο Άγγελος Βλάχος με την ομιλία «Περί νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως και ιδίως περί Γεωργίου Ζαλοκώστα», στην οποία αντέκρουσε τις απόψεις περί της δημιουργίας του ποιητή υπό την επίδραση του κοινωνικού και πνευματικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ότι οι ποιητές με ταλέντο γεννιούνται και ότι το έργο είναι αποτέλεσμα ποιητικής ευφυίας και όχι επίδρασης της κοινωνίας. Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας ήταν το παράδειγμά του για την αξία της ποιητικής παραγωγής της εποχής. Ο Ροΐδης απάντησε με άλλες δύο μελέτες «Περί συγχρόνου Ελληνικής κριτικής» και «Περί συγχρόνου Ελληνικής ποιήσεως», στις οποίες επαίνεσε το έργο των «Προδρόμων» (Ιωάννης Βηλαράς, Αθανάσιος Χριστόπουλος), την Επτανησιακή Σχολή και από σύγχρονους ποιητές μόνο τον Βαλαωρίτη και τον Αχ.

Εμμανουήλ Ροΐδης Παράσχο. Ο Άγγελος Βλάχος ανταπάντησε με το έργο «Ο Νέος Κριτικός» και ο Ροΐδης με το έργο «Τα Κείμενα» και έτσι έληξε η διαμάχη. Οι γλωσσικές μελέτες Ο Ροΐδης, παρ' όλο που ο ίδιος έγραψε σε καθαρεύουσα, υποστήριζε τη χρήση της δημοτικής στη λογοτεχνία. Οι κυριότερες μελέτες του στις οποίες αναφέρεται σε γλωσσικά θέματα είναι: Ο Πρόλογος στη μετάφραση του «Οδοιπορικού» του Σατωβριάνδου, Ο Πρόλογος στα «Πάρεργα», η μελέτη για το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη και, η σημαντικότερη και εκτενέστερη, τα «Είδωλα» (1893). Το πρόβλημα της «διγλωσσίας» το θεωρούσε εθνική συμφορά και επέρριπτε στους λογίους την ευθύνη για αυτό. Τη δημοτική γλώσσα τη θεωρούσε ισάξια της καθαρεύουσας σε πλούτο, ακρίβεια και σαφήνεια και πρότεινε για τη λογοτεχνική γλώσσα την σταδιακή απλοποίηση της καθαρεύουσας και τον εμπλουτισμό της δημοτικής ώστε τελικά να «συναντηθούν» σε μια γλώσσα. Σχετικά με το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη, έγραψε ότι ήταν θετικό το γεγονός ότι η ενασχόληση με τη γλώσσα πέρασε από το χέρια των λογίων στα χέρια των επιστημόνων, επαίνεσε το έργο για την πιστή εφαρμογή των επιστημονικών πορισμάτων του συγγραφέα του, τόνισε την ανάγκη να υπάρχει συμφωνία μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου, αλλά απέρριψε και τις ακρότητες του συγγραφέα σημειώνοντας ότι δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί η μακρόχρονη ιστορία της ελληνικής γλώσσας και οι τύποι που αποτυπώνουν αυτήν την επίδραση, δηλαδή οι προσμίξεις της δημοτικής με την καθαρεύουσα δεν ήταν δυνατό -ούτε αναγκαίο- να αποφευχθούν πλήρως.

Εργογραφία Μυθιστορήματα • Πάπισσα Ιωάννα (1866)

Διηγήματα • • • • • •

Ιστορία ενός σκύλου (1893) Ιστορία μιας γάτας (1893) Ιστορία ενός αλόγου (1894) Ψυχολογία Συριανού συζύγου (1894) Η μηλιά (στη δημοτική) (1895) Το παράπονο ενός νεκροθάπτου (1895)

Μελέτες, κείμενα • • • • • • • • •

Περί συγχρόνου εν Ελλάδι κριτικής (1877) Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως (1877) Τα Κείμενα (1877) Γεννηθήτω φως (1879) Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1879) Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880 (1885) Πάρεργα, επιμ. Δ. Ι. Σταματόπουλος (1885) Το ταξίδι του Ψυχάρη (1888) Τα Είδωλα (1893)

100

Εμμανουήλ Ροΐδης

Μεταφράσεις • • • •

Σατωβριάνδου Οδοιπορικόν. Από Παρισίων εις Ιεροσόλυμα και από Ιεροσολύμων εις Παρισίους. (1860) Μακώλεϋ Ιστορία της Αγγλίας - 7 τόμοι Ποιήματα του Εντγκαρ Αλαν Πόε Ιστορία της Αγγλικής λογοτεχνίας

Συλλογές • • • • • •

Διηγήματα Συριανά διηγήματα Απαντα - 7τομη έκδοση (1911-1914) Απαντα - 4τομη έκδοση (1940) Εμμανουήλ Ροΐδης (1952) Απαντα - 2τομη έκδοση (1955)

Βιβλιογραφία • Κλέων Παράσχος, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η ζωή, το έργο, η εποχή του.,Αθήνα 1942 • • • • • • • •

Αλκη Θρύλου, Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας, 1963 Α. Αγγέλου, '"Η εκκλησία, η Πάπισσα, ο Ροΐδης", Εποχές, αρ. 47, 1967 Στάθης Καρράς, Λογοτεχνικά πορτραίτα, 1967 Α. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, 1975 Αθηνά Γεωργαντά, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η πορεία προς την Πάπισσα Ιωάννα., Ιστός, Αθήνα 1993 Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ.Ε περιοδικό «Διαβάζω», αρ. 96, 13.6.1984, Αφιέρωμα περιοδικό Χάρτης, αρ. 15-16, Μάιος και Ιούλιος 1985, Αφιέρωμα

Σημειώσεις [1] Για παράδειγμα, στον Ασμοδαίο της 25.1.1876 ο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», κατ’ ισχυρισμόν οινοπώλης, στο κατάστημα του οποίου υποτίθεται πως έρχεται ενίοτε ο «Ασμοδαίος» για να «σφίξη το ποτήριόν του», υπογράφει ένα αρθρίδιο με το οποίο σατιρίζει έναν ανόητο νόμο του υπουργού Οικονομικών. Αυτόν τον νόμο σατιρίζει όμως και το ονοματεπώνυμο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», αφού αναγραμματισμένο γίνεται «Νόμος βλακός, ένοικε Ροΐδη». Άλλο παράδειγμα είναι το ψευδώνυμο Πέτρος Σαμιαμίδης (Ασμοδαίος, 26.10.1875), που αναγραμματιζόμενο γίνεται «Πταίσας, Εμμ. Ροΐδης». Βλέπε Σταύρος Κρητιώτης, «Τα αναγραμματιζόμενα ψευδώνυμα του Ροΐδη στον Ασμοδαίο», περ. Νέα Εστία, τχ. 1794, Νοέμβριος 2006, σ. 820-857.

Εξωτερικές συνδέσεις • http://www.phys.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/emmanuel_roides/roidhs-kritikes.htm • Σύνδεσμοι προς έργα του Ροΐδη από τον ιστότοπο του Νίκου Σαραντάκου (http://www.sarantakos.com/ kibwtos/s-roidis.html) • Τα τεύχη του περιοδικού "Ασμοδαίος" ψηφιοποιημένα από την συλλογή Κοσμόπολις (http://xantho.lis. upatras.gr/kosmopolis/index.php/asmodaios) • Άρθρο του Νίκου Δήμου από το περιοδικό Επίκαιρα (http://www.ndimou.gr/articledisplay. asp?cat_parent=9&time_id=214&cat_id=21)

101

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258831 Συνεισφέροντες: Costas78, Egmontaz, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS, VJSC263IO, Veron, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Βιτσέντζος Κορνάρος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2425070 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Deyteros, Diderot, Elena153, Indy, Pezanos, Tony Esopi, Ttzavaras, Xoristzatziki, Αχρήστης, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Γεώργιος Χορτάτσης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2232558 Συνεισφέροντες: Dada, Delirium, Diomidis Spinellis, Elena153, MARKELLOS, Αχρήστης, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Νεοελληνικός διαφωτισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2430044 Συνεισφέροντες: Aristoteles, Badseed, Dgolitsis, Diderot, Egmontaz, Elena153, Flashdart2, FocalPoint, Greeklunatic, Kalogeropoulos, Nataly8, Polyvios, Pvasiliadis, Smerdakas, Ttzavaras, Αρχίδαμος, Ασμοδαίος, Μυρμηγκάκι, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Αθανάσιος Χριστόπουλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2398848 Συνεισφέροντες: Antirropos, Elena153, Farofylakas, Mercy, Ntetos, Pavlos1988, Pyraechmes, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, Мико, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Γεώργιος Σακελλάριος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2231175 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, FocalPoint, MARKELLOS, Pyraechmes, Vaspas, Μυρμηγκάκι, Андрей Романенко, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Αδαμάντιος Κοραής Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2421673 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alexikoua, Badseed, Ebababi, Elena153, Flashdart2, Geraki, Jimcoun, Kalambaki2, Kalogeropoulos, Kostisl, Lemur12, MARKELLOS, Mu8os, Murtasa, Nataly8, Pvasiliadis, Templar52, The Phantom, Tony Esopi, Transistor, Θεοδωρος, Μυρμηγκάκι, 44 ανώνυμες επεξεργασίες Ρήγας Φεραίος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2400062 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Anthimos852, Aspiotis, Atlantia, Badseed, CeeKay, Dada, Dai, Diderot, Dimitrisss, Diu, Egmontaz, Flashdart2, Flyax, FocalPoint, Geraki, J.Ch.-S., Kalogeropoulos, Kornoslimnos, Kostisl, MARKELLOS, Matia.gr, Mitsver, N!kod!mos, Sardur, Simonelebaron, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Veron, Wutsje, Μυρμηγκάκι, Мико, 62 ανώνυμες επεξεργασίες Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2374592 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dada, Elena153, Kalogeropoulos, Lucinos, MARKELLOS, Marcos.th, Niki81, 22 ανώνυμες επεξεργασίες Ανδρέας Κάλβος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2401896 Συνεισφέροντες: Dada, Diamond, Diderot, Egmontaz, Mik, Pumpie, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, ΟυΚουτσούλς, 13 ανώνυμες επεξεργασίες Διονύσιος Σολωμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2431661 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Amarantos, Anska, Atlantia, Badseed, Costakis, Crammer, Dada, Diamond, Diu, Egmontaz, Elena153, Erud, Fefeli, Geraki, Greco22, Hypnotist, Kalogeropoulos, Kostisl, Kriton, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Magioladitis, Matia.gr, Murtasa, Nakos2208, Nataly8, Nevoner33, Nips, Pelagia, Sarant, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Valentin, Yannismarou, Αχρήστης, Μυρμηγκάκι, Ωριγένης, 77 ανώνυμες επεξεργασίες Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277487 Συνεισφέροντες: 96679247, Alaniaris, Badseed, CommonsDelinker, Dada, Diomidis Spinellis, Diu, Greco22, Kalogeropoulos, Kostisl, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Ανδρέας Λασκαράτος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2413047 Συνεισφέροντες: Badseed, Christos Vittoratos, Diu, Flashdart2, Greekhari, My account, Sarant, Tony Esopi, Ttzavaras, V-astro, Veron, Μυρμηγκάκι, 11 ανώνυμες επεξεργασίες Λορέντζος Μαβίλης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2391509 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, Dada, Egmontaz, Gcarter, Geraki, Kostisl, Lucinos, MARKELLOS, Mipa5, Mmsoft, Tony Esopi, Ttzavaras, Veron, Wikijens, 10 ανώνυμες επεξεργασίες Ιάκωβος Πολυλάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2333918 Συνεισφέροντες: Badseed, Elena153, Flashdart2, Georgescarter, MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι Ιούλιος Τυπάλδος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2198274 Συνεισφέροντες: Elena153, Ntetos, Tony Esopi, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι Γεράσιμος Μαρκοράς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2266704 Συνεισφέροντες: Cxmgp, Diu, Elena153, Kassianos, Lemur12, Peeperman, Tony Esopi, V-astro, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=145053 Συνεισφέροντες: Dada, Elena153, FocalPoint, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Odd Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2325275 Συνεισφέροντες: Ammonius, Asp1961, Atlantia, Dada, Elena153, Ferengi, FocalPoint, Kalogeropoulos, Klearchoskapoutsis, Kostisl, MARKELLOS, Ntetos, Templar52, Tony Esopi, VJSC263IO, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Παναγιώτης Σούτσος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258281 Συνεισφέροντες: Alexikoua, Atlantia, Badseed, Dada, Diu, Egmontaz, Elena153, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Αλέξανδρος Κ. Σούτσος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2410875 Συνεισφέροντες: Atlantia, Diu, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Αχιλλέας Παράσχος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2113068 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, CubicStar, Dada, Geraki, Kostisl, Selinous, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2137727 Συνεισφέροντες: Ntetos Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258271 Συνεισφέροντες: Badseed, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Παύλος Καλλιγάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2256032 Συνεισφέροντες: Diu, Elena153, Ferengi, FocalPoint, Kostisl, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Γρηγόριος Παλαιολόγος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2185738 Συνεισφέροντες: Dada, Egmontaz, Sarant, Μυρμηγκάκι Δημήτριος Βικέλας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2145194 Συνεισφέροντες: Atlantia, Avala, Badseed, Cedric B., Dai, Dimis1507, Diu, Egmontaz, Elena153, Erud, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Pyraechmes, Tony Esopi, Veron, Βασπ, Μυρμηγκάκι, 16 ανώνυμες επεξεργασίες Εμμανουήλ Ροΐδης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2270640 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Aspiotis, Atlantia, CubicStar, Dada, Dai, Elena153, Kostisl, Lhtwtritsh, ManosGR, Matesi1976, Mik, Papyrus, Pyraechmes, Sarant, Smerdakas, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Vanakaris, Κερατόκωνος, Μυρμηγκάκι, ΟυΚουτσούλς, Χρυσοχαίτας, 10 ανώνυμες επεξεργασίες

102

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Εικόνα:apokopos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Apokopos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Εικόνα:Erwtikon enypnion.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Erwtikon_enypnion.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Marinos Falieros (1397-1474) Εικόνα:erwfili_exwfyllo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Erwfili_exwfyllo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Rodolinos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rodolinos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Εικόνα:Stathis_xeirografo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Stathis_xeirografo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Cover of Voskopoula.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Cover_of_Voskopoula.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Athanasios Christopoulos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athanasios_Christopoulos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannis Arsenis Αρχείο:Korais.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Korais.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Geraki, Loopstation Αρχείο:Adamantios Korais statue Athens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Adamantios_Korais_statue_Athens.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Badseed Αρχείο:Rigas Feraios 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rigas_Feraios_01.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Anton-kurt, Bogdan, Greco22, Makthorpe, Phso2, Shakko, Yannismarou Αρχείο:Rigas_Feraios.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rigas_Feraios.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Templar52 Αρχείο:Nbs rof.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nbs_rof.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Anton-kurt, Avala, CrniBombarder!!!, Nikola Smolenski Αρχείο:Kartaferaios.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kartaferaios.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Rigas Feraios Αρχείο:Solomos portrait 2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_2.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Dionysios Solomos statue at Dionysios Solomos Square, Zakynthos City, Greece 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_statue_at_Dionysios_Solomos_Square,_Zakynthos_City,_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Solomos young.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_young.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Spyridon Trikoupis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Spyridon_Trikoupis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Solomos portrait 4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_4.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Dionysios Solomos dead.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_dead.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios Veggias Αρχείο:Solomos will.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_will.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios Solomos Αρχείο:Solomos portrait 3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_3.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Dionysios Solomos tomb in his mausoleum, Zakynthos City, Greece 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_tomb_in_his_mausoleum,_Zakynthos_City,_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Solomos manuscript.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_manuscript.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios Solomos Εικόνα:Nuvola apps kaboodle.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nuvola_apps_kaboodle.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alphax, CyberSkull, Gmaxwell, Kanonkas, Rocket000, The Evil IP address, Waldir, 1 ανώνυμες επεξεργασίες File:Valaoritis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Valaoritis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Σπυρίδων Προσαλέντης (1830 - 1895) Αρχείο:Andreas Laskaratos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Andreas_Laskaratos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Eleftherios Kazanis (1861 - 1930) Αρχείο:Σκακιστικό περίγραμμα 26.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Σκακιστικό_περίγραμμα_26.PNG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Χρήστης:Lucinos Αρχείο:chess_zver_26.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_zver_26.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Andrejj, Falcorian, It Is Me Here, Klin, Ysangkok Αρχείο:chess_kll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_kll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_ d44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_d44.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Falcorian, François Haffner, Gengiskanhg, It Is Me Here, Klin, Luinfana, Paradoctor Αρχείο:chess_ l44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_l44.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Falcorian, François Haffner, Gengiskanhg, It Is Me Here, Klin, Luinfana, Paradoctor Αρχείο:chess_ndd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_ndd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal Profil Αρχείο:chess_bdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin Αρχείο:chess_pdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_pdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Luinfana, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_rdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal Profil Αρχείο:chess_rll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_rdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_pdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_pdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_kdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_kdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_bld44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bld44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin Αρχείο:chess_qll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_qll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Trockennasenaffe Αρχείο:chess_bdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal Profil, Nyrk Αρχείο:chess_nld44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_nld44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Nyrk, Trockennasenaffe Αρχείο:ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΟΛΥΛΑΣ.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ΙΑΚΩΒΟΣ_ΠΟΛΥΛΑΣ.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Georgescarter, MARKELLOS Αρχείο:Typaldos Pretenteris.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Typaldos_Pretenteris.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A . Raphaelobits Αρχείο:Lytras gerasimos markoras.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lytras_gerasimos_markoras.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Diu, MARKELLOS Αρχείο:Rhankaves 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rhankaves_01.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ammonius, Ferengi, Μυρμηγκάκι Αρχείο:Alexandros Ragkabis - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexandros_Ragkabis_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A . Raphaelobits Αρχείο:Panagiotis Soutsos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Panagiotis_Soutsos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Άγνωστος/Unknown αρχείο:Alexandros_K._Soutsos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexandros_K._Soutsos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: unknown Αρχείο:Αχιλλεύς Παράσχος.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Αχιλλεύς_Παράσχος.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous Εικόνα:Kalligas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kalligas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Georgios Roilos (1867 – 1928)

103

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Paulos Kalligas - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Paulos_Kalligas_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A . Raphaelobits Αρχείο:Demetrius Vikelas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Demetrius_Vikelas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:FreeMO Αρχείο:Dimitrios Vikelas - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimitrios_Vikelas_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A . Raphaelobits Αρχείο:Royidis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Royidis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Man vyi, Ntetos, Tony Rotondas, Zerep11, Μυρμηγκάκι Αρχείο:Emmanouil Roidis - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emmanouil_Roidis_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A . Raphaelobits

104

Άδεια

Άδεια Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

105