Ψυχολογία

Ψυχολογία

PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερες πληροφορίες.

PDF generated at: Thu, 02 Jun 2011 10:20:12 UTC

Περιεχόμενα Άρθρα Αγνωσία χρωμάτων Αγνωσία χρωμάτων

Αισιοδοξία Αισιοδοξία

Αλεξιθυμία Αλεξιθυμία

Αμυντικός μηχανισμός Αμυντικός μηχανισμός

Ανάγκη (κοινωνία) Ανάγκη (κοινωνία)

Ανάπτυξη του ανθρώπου Ανάπτυξη του ανθρώπου

Αναπτυξιακή ψυχολογία

1 1 4 4 6 6 12 12 16 16 18 18 19

Αναπτυξιακή ψυχολογία

19

Ανθρωπιστική ψυχολογία

21

Ανθρωπιστική ψυχολογία

Αποδιοπομπαίος τράγος

21 22

Αποδιοπομπαίος τράγος

22

Αποπραγματοποίηση

26

Αποπραγματοποίηση

Αποπροσωποποίηση

26 28

Αποπροσωποποίηση

28

Αρχή της ευχαρίστησης

29

Αρχή της ευχαρίστησης

29

Ασυνείδητο Ασυνείδητο

Ατομική ψυχολογία

30 30 32

Ατομική ψυχολογία

32

Άτυπη κατάθλιψη

33

Άτυπη κατάθλιψη

Αφασία Αφασία

Βιοανατροφοδότηση Βιοανατροφοδότηση

Βλακεία Βλακεία

Γνωστική ψυχολογία Γνωστική ψυχολογία

Δείκτης Νοημοσύνης Δείκτης Νοημοσύνης

33 35 35 37 37 38 38 42 42 44 44

Διαδικτυακός εκφοβισμός

46

Διαδικτυακός εκφοβισμός

46

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Διαταραχή πανικού Διαταραχή πανικού

Δυνατότητα Δυνατότητα

Δυσθυμία

49 49 55 55 63 63 64 64 65

Δυσθυμία

Εγωισμός

65 68

Εγωισμός

68

Εγωκεντρισμός

69

Εγωκεντρισμός

69

Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο

70

Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο

70

Έκσταση Έκσταση

Ελπίδα Ελπίδα

Εννοιολογικό πλαίσιο Εννοιολογικό πλαίσιο

Ένστικτο Ένστικτο

72 72 73 73 75 75 77 77

Εξιδανίκευση

79

Εξιδανίκευση

79

Επεξεργασία πληροφοριών

81

Επεξεργασία πληροφοριών

81

Επιδειξιομανία

82

Επιδειξιομανία

82

Επιλόχεια κατάθλιψη Επιλόχεια κατάθλιψη

Επίλυση προβλημάτων Επίλυση προβλημάτων

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση

83 83 85 85 86 86

Ερεθιστικότητα

91

Ερεθιστικότητα

91

Ευτυχία Ευτυχία

Ευφυΐα Ευφυΐα

Εφηβεία Εφηβεία

Ηθολογία Ηθολογία

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας

92 92 93 93 94 94 95 95 96 96

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

101

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

101

Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος

106

Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος

106

Καμπύλη μάθησης Καμπύλη μάθησης

Κατάθλιψη Κατάθλιψη

Καταφασία Καταφασία

107 107 109 109 111 111

Κλεπτομανία

112

Κλεπτομανία

112

Κοινωνική νοημοσύνη Κοινωνική νοημοσύνη

Κρίση πανικού

113 113 114

Κρίση πανικού

Κυκλοθυμία Κυκλοθυμία

Μάθηση Μάθηση

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης Μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης

114 116 116 118 118 121 121 128 128

Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος

129

Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος

129

Ναρκισσισμός

131

Ναρκισσισμός

131

Νεύρωση Νεύρωση

Νόηση Νόηση

Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Οιδιπόδειο σύμπλεγμα

Οικονομική ψυχολογία Οικονομική ψυχολογία

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας

Όνειρο Όνειρο

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

133 133 134 134 135 135 136 136 137 137 142 142 144 144

Παιδική κακοποίηση Παιδική κακοποίηση

Παράθυρο Johari Παράθυρο Johari

Παραφιλία Παραφιλία

Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ

Πίστη Πίστη

Πολιτική ψυχολογία Πολιτική ψυχολογία

Προμνησία

150 150 156 156 157 157 159 159 162 162 164 164 165

Προμνησία

165

Προσωπικότητα

167

Προσωπικότητα

167

Ρεζιοναλισμός

169

Ρεζιοναλισμός

169

Συμπεριφορά

170

Συμπεριφορά

170

Σύμπλεγμα (Ψυχολογία) Σύμπλεγμα (Ψυχολογία)

171 171

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης

172

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης

172

Συνείδηση Συνείδηση

Ταμπού

176 176 180

Ταμπού

180

Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου

181

Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου

181

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ

182 182

Το Τρίτο Κύμα

185

Το Τρίτο Κύμα

185

Υγεία Υγεία

Υπερυπνία Υπερυπνία

Υστερία

188 188 189 189 191

Υστερία

191

Φαντασία

192

Φαντασία

Φάντασμα Φάντασμα

Φοβία Φοβία

192 194 194 195 195

Χουλιγκανισμός

196

Χουλιγκανισμός

196

Ψυχολογία της θρησκείας Ψυχολογία της θρησκείας

Ψυχολογία Ψυχολογία

Ψυχωτική κατάθλιψη Ψυχωτική κατάθλιψη

199 199 200 200 203 203

Παραπομπές Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

204

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

207

Άδειες Άρθρου Άδεια

208

1

Αγνωσία χρωμάτων Αγνωσία χρωμάτων Η Αγνωσία χρωμάτων ορίζεται ως η αδυναμία αναγνώρισης των χρωμάτων των αντικειμένων που βλέπουμε, ύστερα από κάποια βλάβη στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου μας και συγκεκριμένα στην περιοχή V4. Σε αυτό το είδος αγνωσίας (agnosia) που εντάσσεται στις διαταραχές αναγνώρισης των αντικειμένων, τα άτομα δεν μπορούν να αναγνωρίζουν τα χρώματα, ακόμη κι αν τα μάτια τους είναι σε θέση να λαμβάνουν τα χρωματικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Η χρωματική αγνωσία διαφέρει από την ονομαστική αφασία (nominal aphasia anomia), η οποία συμβαίνει όταν το άτομο μπορεί να ξεχωρίζει τα χρώματα, αλλά αδυνατεί να τα συνδέσει με τα ονόματά τους.

Γενικά Για την αναπαράσταση των εξωτερικών ερεθισμάτων στον εγκέφαλο, υπάρχουν μηχανισμοί που βρίσκονται σε συγκεκριμένες ανατομικά περιοχές και υποπεριοχές του φλοιού του. Ο ινιακός λοβός, ο οποίος βρίσκεται στο οπίσθιο (ουραίο) άκρο του εγκεφαλικού φλοιού, είναι ο κύριος αποδέκτης των νευραξόνων των πυρήνων του θαλάμου, οι οποίοι δέχονται πληροφορίες από τις οπτικές οδούς. Έτσι η οπτική περιοχή του εγκεφάλου, όντας υπεύθυνη για την αναπαράσταση των οπτικών ερεθισμάτων του περιβάλλοντος, εντοπίζεται στον ινιακό λοβό (occipital lobe) και σε παρακείμενες περιοχές του κροταφικού και του βρεγματικού λοβού. Αυτή η περιοχή, που είναι γνωστή ως κύριος οπτικός φλοιός ή ταινιωτή περιοχή (λόγω της εικόνας που παρουσιάζει η εγκάρσια τομή της), οργανώνεται σε μικρότερες περιοχές, οι οποίες είναι εξειδικευμένες σε καθορισμένες οπτικές λειτουργίες. Επομένως η ενδεχόμενη καταστροφή κάποιας περιοχής προκαλεί αδυναμία αντίληψης και κατανόησης συγκεκριμένων πλευρών ή χαρακτηριστικών του οπτικού κόσμου, ειδικές διαταραχές στην αναγνώριση των αντικειμένων και άρα την απώλεια τμήματος του οπτικού μας πεδίου.

Η περιοχή V4 Πολλά τμήματα του οπτικού φλοιού είναι ευαίσθητα στο χρώμα, συνεισφέροντας στην αντίληψή του. Όμως η πιο σημαντική περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού, που ευθύνεται για την αναγνώριση του χρώματος και για την αντίληψη της σταθερότητας του, είναι η περιοχή V4 του ινιακού λοβού. Κάθε κύτταρο της V4 αντιδρά επιλεκτικά σε κάποιο συγκεκριμένο χρώμα στο αρκετά μεγάλο υποδεκτικό της πεδίο. Έτσι ύστερα από μια βλάβη στη V4 και γύρω από αυτήν μπορεί να προκληθεί στον εγκέφαλο χρωματική αγνωσία. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η περιοχή V4 είναι υπεύθυνη για την ικανότητα αναγνώρισης του χρώματος ενός αντικειμένου, ανεξάρτητα από τις αλλαγές στον εξωτερικό φωτισμό. Τα κύτταρα που υπάρχουν στην περιοχή V4 εντοπίζουν το χρώμα του κάθε αντικειμένου (προσλαμβανόμενη οπτική πληροφορία), διενεργώντας μια διαδικασία σύγκρισης ανάμεσα στα πεδία που αντανακλούν διαφορετικά μήκη κύματος. Έτσι μέσα από την σύγκριση των χρωμάτων, των διαφόρων αντικειμένων που βλέπουμε και την αφαίρεση μιας προκαθορισμένης ποσότητας χρώματος συγκεκριμένου μήκους κύματος από το χρώμα του κάθε αντικειμένου, επιτυγχάνεται η σταθερότητα του χρώματος.

Αγνωσία χρωμάτων

Βλάβη στην περιοχή V4 Σε εκτεταμένη βλάβη της V4 μερικοί ασθενείς παθαίνουν εγκεφαλική αχρωματοψία (celebral achromatopsia), ενώ ορισμένοι διατηρούν χαμηλό ποσοστό χρωματικής όρασης, ειδικά για το χρώμα κόκκινο. Σε μικρής έκτασης βλάβη, η χρωματική όραση μπορεί να διατηρηθεί, αλλά παρουσιάζεται απώλεια της σταθερότητας του χρώματος. Σε πιθανή περίπτωση βλάβης της περιοχής V4, ο ασθενής θα μπορούσε ακόμα να δει τα χρώματα, αλλά το οπτικό του σύστημα δεν θα ήταν σε θέση να αναγνωρίσει το πραγματικό χρώμα των αντικειμένων,υπό την παρουσία διαφορετικού φωτισμού. Αυτό συμβαίνει γιατί στη V4 οι περισσότεροι νευρώνες παρουσιάζουν επιλεκτικότητα ως προς το χρώμα. Σε γενικές γραμμές, τα τραύματα στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου παράγουν μια σειρά ελλειμμάτων επεξεργασίας του χρώματος με συνέπεια την μη κανονική εμφάνιση χρώματος. Οι ασθενείς μπορούν να παραπονεθούν πως τα χρώματα φαίνονται διαφορετικά κατά κάποιον τρόπο (για παράδειγμα, λιγότερο φωτεινά) ή ακόμα και ότι τα χρώματα εμφανίζονται μόνο ως διαφορετικές σκιές γκρίζου. Η εγκεφαλική αχρωματοψία αναφέρεται σε μια τέτοια σφοδρή απώλεια της χρωματικής αντίληψης. Επίσης η εγκεφαλική δυσχρωματοψία (celebral dyschromatopsia) υποδεικνύει την ύπαρξη αντίληψης χρώματος, αν και αυτή είναι ελαττωματική. Η ελαττωματική επεξεργασία του χρώματος μπορεί να έχει επιπτώσεις όχι μόνο στην εμφάνισή του, αλλά και στη δυνατότητα να γίνουν αντιληπτά τα όρια μεταξύ των επιφανειών του χρώματος των αντικειμένων.

Πως εκδηλώνεται η αγνωσία χρωμάτων Αυτού του τύπου η αγνωσία είναι κυρίως αποτέλεσμα της βλάβης στον οπτικό φλοιό (περιοχή V4), παρά κάποιας γενετικής ανωμαλίας (γενετική παρέκκλιση) των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς χιτώνα.Η βλάβη εκδηλώνεται σχεδόν πάντα μετά από ένα σοβαρό τραυματισμό ή κάποια αρρώστια.

Επιπτώσεις της αγνωσίας χρωμάτων Γενικά, οι οπτικές μειώσεις στην απόδοση και την αντίληψη των εξωτερικών ερεθισμάτων, δύναται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και σε δραστηριότητες όπως η ανάγνωση, η εύρεση διαδρομών, η αναγνώριση προσώπων, η οδήγηση ενός μηχανοκίνητου οχήματος, ενώ μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο τραυματισμού από τροχαία ατυχήματα.

Έρευνες Κατά τη δεκαετία του 1970, οι J. Allman, J. Kaas και S. Zeki στο πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, διεξήγαγαν πειράματα σε πιθήκους για να εξετάσουν το οπτικό τους σύστημα. Μέσα από τις έρευνες τους, έδειξαν ότι οι συνειρμικές περιοχές του εγκεφάλου (οι οποίες ταυτίζονται με τις περιοχές Broadmann area 18 και Broadmann area 19), αποτελούνται από επιμέρους οπτικές περιοχές που εξυπηρετούν διαφορετικές οπτικές λειτουργίες. Οι ερευνητές παρουσίαζαν στους πιθήκους διάφορα οπτικά ερεθίσματα (χρώματα, γραμμές με διαφορετικό προσανατολισμό και κίνηση) και κατέγραφαν με ηλεκτρόδια τις απαντήσεις των κυττάρων του οπτικού φλοιού στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου. Τα αποτελέσματα του πειράματος έδειξαν ότι μια περιοχή του οπτικού φλοιού (ή ταινιωτού φλοιού), η περιοχή V4, τα κύτταρα της οποίας απαντούν τόσο σε συγκεκριμένα μήκη κύματος όσο και στον προσανατολισμό των ερεθισμάτων, είναι υπεύθυνη για την αναγνώριση του χρώματος. Επιπλέον οι περιοχές V3 και V5 ευθύνονται για την αναγνώριση της μορφής και της κίνησης των αντικειμένων αντίστοιχα. Έτσι η εγκεφαλική απώλεια χρώματος συνδέεται γενικά με τα τραύματα στον ινιακό λοβό. Η λειτουργική νευροαπεικόνιση χρησιμοποιώντας την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (position emission tomography - PET)και τεχνικές λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (Magnetic resonace imaging - MRI), καταδεικνύει ενεργοποίηση στις συγκρίσιμες οπτικές περιοχές των κανονικών ανθρώπων όταν βλέπουν διάφορα

2

Αγνωσία χρωμάτων ερεθίσματα χρώματος. Επίσης το 1985 έγιναν μια σειρά πειραμάτων σε πιθήκους που αφορούσαν την διερεύνηση της ικανότητάς του εγκεφάλου για την αναγνώριση της σταθερότητας του χρώματος (Wild, Butler, Carden και Kulikowski, 1985). Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τα διεξαχθέντα πειράματα απέδειξαν πως πίθηκοι με βλάβη στην περιοχή V4 μπορούσαν να μάθουν να σηκώνουν ένα κίτρινο αντικείμενο (μπανάνα) για την πρόσληψη τροφής. Όταν όμως ο φωτισμός του δωματίου άλλαζε από λευκό σε μπλε, αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν το κίτρινο αντικείμενο, δηλαδή την τροφή τους.

Βιβλιογραφία • Damasio, A.R. (1985). Disorders of complex visual processing:Agnosias, achromatopsia, Balint's syndrome, and related difficulties of orientation and construction. In: Mesulam M - M, ed. Principles of behavioral neurology.

Philadelphia: F.A.Davis.

• Heywood, C.A., Wilson, B., Cowey, A.L. (1987). A case of cortical colour blindness with relatively intact achromatic discrimination. J Neurol Neurosurg Psychiatry.

• Kandel, E., Schwartz, J., Jessel, T. (1991). Principles of neural science. 3rd edition. New York: NY. Elsevier.

• Kennard, C., Lawden, M., Morland, A.B., Ruddock, K.H. (1995). Color identification and color constancy are impaired in a patient with incomplete achromatopsia associated with prestriate lesions. Proc Roy Soc Lond B. • Lueck, C.J., Zeki, S., Friston, K.J., et al. (1989). The color center in the celebral cortex of man. Nature.

• McKeefry, D.J., Zeki, S. (1997). The position and topography of the human colour centre as revealed by functional magnetic resonance imaging. Brain.

• Rizzo, M., Barton, J. (1998). Central disorders of visual function. In: Miller, N., Newman, N., eds. Walsh and Hoyts's Clinical Neuro-Ophthalmology. Vol.1. Baltimore: Williams and Wilkins.

• Rizzo, M., Smith, V., Pokorny, J., Damasio, A.R. (1993). Color perception profiles in central achromatopsia.

Neurology.

• Tranel, D., Damasio, A.R. (1996). Agnosias and apraxias. In: Bradley, W.G., Darroff, T.C.B., Fenichel, G.H., et al., eds. Neurology in clinical practice. Boston: Butterwort.h-Heinemann.

• Zeki, S. (1990). A century of celebral achromatopsia. Brain.

• Zeki, S. (1992). The visual image in mind and brain. Sci. Am. • Zeki, S. (1993). A vision of the brain. Blackwell. Cambridge.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • sciencedirect.com [1] • visual science-article [2] • laurenscharff.com [3]

Παραπομπές [1] http:/ / www. sciencedirect. com/ science?_ob=ArticleURL& _udi=B8JH1-4S0JBRP-8& _user=109811& _coverDate=12%2F31%2F2007& _rdoc=1& _fmt=high& _orig=search& _sort=d& _docanchor=& view=c& _acct=C000059633& _version=1& _urlVersion=0& _userid=109811& md5=d9dfb4aa2a8a1c795edf191695b7531b [2] http:/ / www. sciencedirect. com/ science?_ob=MImg& _imagekey=B6SYP-485H2X2-6K-1& _cdi=4840& _user=109811& _pii=0166432894900655& _orig=search& _coverDate=01%2F31%2F1994& _sk=999399998& view=c& wchp=dGLbVtb-zSkzV& md5=21fee683b3dd7d68ce2347938249892e& ie=/ sdarticle. pdf [3] http:/ / www. laurenscharff. com/ courseinfo/ SL02/ visual_agnosia. htm

3

4

Αισιοδοξία Αισιοδοξία Αισιοδοξία είναι να προσδοκεί κανείς έντονα ότι όλα θα πάνε καλά στη ζωή, ασχέτως των εμφανιζόμενων εμποδίων και των απογοητεύσεων.

Η αισιοδοξία ως μέρος ανεπτυγμένης συναισθηματικής νοημοσύνης Η αισιοδοξία είναι η στάση που έχουν οι άνθρωποι που τους εμποδίζει να πέσουν σε απάθεια, απελπισία ή κατάθλιψη όταν αντιμετωπίζουν μια δυσκολία. Τεχνικά ορίζεται ως ο τρόπος που έχουν να ερμηνεύουν στον εαυτό τους τις αποτυχίες τους και τις επιτυχίες τους. Οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν πως μια αποτυχία οφείλεται σε παράγοντες που μπορούν να αλλάξουν με διαφορετική προσέγγιση, ώστε την επόμενη φορά να έρθει η επιτυχία. Βλέπουν δηλαδή την αναποδιά ως κάτι που μπορεί να διορθωθεί και θεωρούν πως το εμπόδιο δεν οφείλεται σε κάποιο προσωπικό τους μειονέκτημα από το οποίο δε μπορούν να ξεφύγουν. Η φωνή μέσα τους λέει: «Η τακτική που χρησιμοποιώ είναι λάθος» ή «Σήμερα οι κακές ειδήσεις στην τηλεόραση έκαναν τους υποψήφιους πελάτες μου πραγματικά μαγκωμένους». Αντίθετα με τον απαισιόδοξο, που η διανοητική στάση του τον οδηγεί στην απελπισία, στον αισιόδοξο ξυπνά την ελπίδα. [1]

Ο ρόλος της αισιοδοξίας Η ικανότητα αυτή να συνεχίζει κάποιος παρά τις ήττες, συνδυασμένη με κάποιο ταλέντο, οδηγεί στην επιτυχία περισσότερο από τους ανθρώπους που διαθέτουν μόνο το ταλέντο αλλά καταθέτουν πιο γρήγορα τα όπλα όταν κάτι πάει στραβά. Η προϋπόθεση είναι να είναι η αισιοδοξία ρεαλιστική, καθώς η υπερβολικά αφελής αισιοδοξία συχνά αποβαίνει καταστροφική. [2] Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα από έναν αισιόδοξο τρόπο σκέψης. Οι αισιόδοξοι είναι πιο υγιείς, πιο αποτελεσματικοί, αναρρώνουν γρηγορότερα, έχουν χαμηλά επίπεδα κατάθλιψης και πετυχαίνουν υψηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις. [3]

Η αισιοδοξία διδάσκεται Σύμφωνα με το Daniel Goleman η αισιοδοξία διδάσκεται.[1] Άλλοι ειδικοί προτείνουν πως η αισιοδοξία μπορεί να βελτιωθεί στο άτομο και δεν είναι αποκλειστικά κληρονομούμενη. Ιδίως οι γονείς έχουν κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη της αισιοδοξίας των παιδιών τους και η δική τους ψυχική υγεία είναι καθοριστική. [3]

Αναφορές [1] Daniel Goleman (1998). "Το χάρισμα του δεξιοτέχνη" (http:/ / www. ellinikagrammata. gr/ index. php?page=shop. product_details& flypage=flypage. tpl& product_id=2252& category_id=264& option=com_virtuemart& Itemid=1& lang=el). ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ

ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. 137-140. ISBN 978-960-344-230-1. .

[2] Whalen CK, Henker B, O'Neil R, Hollingshead J, Holman A, Moore B. (1994). " Optimism in children's judgments of health and environmental risks. (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7957010)". J Pers Soc Psychol. 13: 319-25.

[3] Leppänen, Marko. Can optimism be learnt? (http:/ / positiivinenpsykologia. wordpress. com/ can-optimism-be-learnt/ ). The University of

Sydney - The Coaching Psychology Unit

Αισιοδοξία

Δείτε ακόμη Ελπίδα

5

6

Αλεξιθυμία Αλεξιθυμία Η αλεξιθυμία είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που έχουν δυσκολία στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων τους. Η λέξη αυτή προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αλέξω(=απομακρύνω, απωθώ αλλά και προστατεύομαι) [πρβλ. αλεξικέραυνο, αλεξίσφαιρο κλπ.] και τον "θυμό" που σημαίνει το συναίσθημα, σημαίνει δηλαδή ότι απωθώ το συναίσθημα. Τον όρο αυτό χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο ψυχίατρος Πέτρος Συφναίος το 1973[1] για να μπορέσει να περιγράψει την κατάσταση που παρουσίαζαν πολλοί ασθενείς του με ψυχοσωματικά προβλήματα.

Χαρακτηριστικά Αναγνώριση συναισθημάτων Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κατάσταση που περιγράφεται ως αλεξιθυμία έχουν τεράστια δυσκολία στο να αναγνωρίσουν συναισθηματικές καταστάσεις καθώς εκδηλώνονται. Μπορεί να έχουν μια αίσθηση, όταν βρίσκονται σε μια πολύ δυνατή συναισθηματική κατάσταση, όπως θλίψη με δάκρυα ή ασυγκράτητος θυμός, αλλά όταν προσπαθούν να καταλάβουν τι προκάλεσε αυτή την κατάσταση, δεν μπορούν να καθορίσουν τι ήταν αυτό που τους ερέθισε. Οι περισσότεροι μπορεί να αισθάνονται άβολα, σαν κάτι να αλλάζει στο σώμα τους, όπως αυξημένη καρδιακή πίεση ή πόνοι στο στομάχι, και όταν πιέζονται να εξηγήσουν τα συναισθήματα τους δεν έχουν λέξεις για να προσφέρουν. Μπορεί να προσπαθήσουν με αδέξιο τρόπο να δώσουν μια αριστοτεχνική απάντηση, ίσως να απαντήσουν αυτό που θέλουν οι άλλοι να ακούσουν, ή απλά να αλλάξουν θέμα στην κουβέντα. Επίσης, το άτομο με αλεξιθυμία μπορεί να παρερμηνεύσει τη σωματική έκφραση του συναισθήματος σαν σωματική έκφραση ασθενειών. Για παράδειγμα, τα δάκρυα στα μάγουλα δεν είναι έκφραση στενοχώριας, αλλά ανωμαλία στους δακρυϊκούς αδένες ή μια καρδιά που πάλλεται δυνατά και γρήγορα λόγω πάθους ερμηνεύεται ως προβληματική βαλβίδα στην καρδιά κλπ. Ανάλογα μπορούν να θεωρηθούν οι συναισθηματικές εκδηλώσεις ως αποτέλεσμα των περιβαλλοντολογικών συνθηκών (μολυσμένος αέρας, αλλαγή στην ατμοσφαιρική πίεση κλπ).

Συναισθηματική παρακίνηση Οι αλεξιθυμικοί είναι ανίκανοι να εκτιμήσουν την συναισθηματική παρακίνηση των άλλων και γενικά βρίσκουν τα συναισθήματα των άλλων μπερδεμένα και παράλογα. Τέτοια πρόσωπα μπορεί να είναι πολύ έξυπνα και ευχάριστα, αλλά να μη διαθέτουν αίσθηση του χιούμορ ή φαντασία και να έχουν κάποιες ασυνήθιστες προτεραιότητες στις αποφάσεις που παίρνουν. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα συναισθήματα αποτελούν τον βασικό τρόπο διαχωρισμού των σημαντικών από τα ασήμαντα γεγονότα. Ό,τι μας προκαλεί λίγο ή καθόλου συναίσθημα είναι ένα γεγονός που απαιτεί λίγη προσοχή, ενώ σε αντίθετη περίπτωση είναι κάτι πολύ σημαντικό. Για τους αλεξιθυμικούς, όμως, δεν υπάρχει η συναισθηματική παρακίνηση, με αποτέλεσμα να έχουν μεγάλο πρόβλημα στην λήψη σωστών αποφάσεων και στην θέσπιση ορθών προτεραιοτήτων.

Αλεξιθυμία

Φαντασία Η έλλειψη φαντασίας είναι ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό που έχουν τα άτομα με αλεξιθυμία. Η φαντασία είναι ένα πολύ περίπλοκο φαινόμενο, το οποίο περιγράφεται ως η ικανότητα της δημιουργίας εικόνων στο μυαλό με βάση τις αναμνήσεις από τον υλικό κόσμο γύρω μας. Όμως με μια πιο βαθιά μελέτη και αποτίμηση της φαντασίας μπορούμε να πούμε ότι είναι κάτι πιο σύνθετο: είναι η ικανότητα δημιουργίας μυθοπλαστικών εικόνων που δεν τις έχουμε συναντήσει στον υλικό κόσμο μας. Η φαντασία εξυπηρετεί κάποιες σημαντικές λειτουργίες, όπως η ικανότητα να φανταζόμαστε τα συναισθήματά μας, τις επιθυμίες μας, τα όνειρά μας, τις ανάγκες μας και το πώς θέλουμε να τα εκπληρώσουμε ή πως φανταζόμαστε τον εαυτό μας στην θέση ενός άλλου. Το τελευταίο δε αποτελεί και τη βάση στην συναισθηματική κατανόηση (ενσυναίσθηση) και στην ικανότητα επηρεασμού των συναισθημάτων τρίτων. Υπάρχουν δύο "τρόποι" φαντασίας: ο ελεγχόμενος και ο αυθόρμητος. Στον ελεγχόμενο τρόπο φαντασίας γίνεται η προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν οι εικόνες του μυαλού για διάφορους σκοπούς. Ο αυθόρμητος είναι το τελείως αντίθετο, καθώς εδώ υπάρχει φαντασία χωρίς περιορισμό και ενσυνείδηση. Μπορεί στην περίπτωση της αλεξιθυμίας να μην είναι τόσο εύκολο να αναγνωριστεί ποιο μέρος της φαντασίας μειονεκτεί και ποιο όχι, αλλά πολλοί αλεξιθυμικοί δείχνουν να έχουν την ικανότητα της ελεγχόμενης φαντασίας, χρησιμοποιώντας την συνειδητά για πρακτικούς σκοπούς, όπως να λύσουν ένα πρόβλημα ή να σχεδιάσουν μια χρήσιμη εφαρμογή, κάτι που υποδεικνύει ότι μάλλον λείπει η αυθόρμητη φαντασία. Επίσης, χαρακτηρίζονται από έναν εξωτερικευμένα προσανατολισμένο τρόπο ζωής. Η έννοια του Εξωτερικευμένου προσανατολισμένου τρόπου ζωής ταιριάζει πολύ με τον εξωστρεφή τύπο ανθρώπου, όπως ορίστηκε από τον Καρλ Γιουνγκ. Σύμφωνα με την περιγραφή αυτού του τύπου ανθρώπου, κανένας άλλος δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτόν στον ρεαλισμό. Η αίσθηση των υπαρκτών γεγονότων είναι υπερανεπτυγμένη. Η ζωή του είναι ένα συνονθύλευμα εμπειριών των υλικών πραγμάτων. Σε αρκετές περιπτώσεις τα γεγονότα της ζωής του με δυσκολία μπορούν να χαρακτηριστούν σαν εμπειρίες. Ό,τι βιώνει αποτελεί οδηγό για καινούργιες αισθήσεις. Ό,τι καινούργιο περνά από την σφαίρα του ενδιαφέροντός του αποκτάται με τρόπο καθαρά αισθητικό. Ακολουθώντας αυτόν τον τύπο συμπεριφοράς μπορεί να οδηγήσει σε κλίση σε αυστηρούς κανόνες, κανονισμούς και κοινωνική υπακοή τα οποία παρέχουν την υπαρξιακή "σιγουριά" διαμέσου των προβλέψιμων κωδίκων συμπεριφοράς, σε αντίθεση με τα συναισθήματα που για τους αλεξιθυμικούς δεν παρέχουν την ίδια σιγουριά. Τα παιδιά που έχουν στενές επαφές με αλεξιθυμικούς πολλές φορές χαρακτηρίζονται από ισχυρή ηθικολογία και σχολαστικότητα και μπορεί να αισθάνονται φυλακισμένα στις μονότονες ρουτίνες του καθημερινού περίγυρου. Όλα αυτά σιγουρεύουν την προβλεψιμότητα του κόσμου των αλεξιθυμικών. Η αλεξιθυμία δεν θεωρείται διανοητική ή ψυχολογική διαταραχή. Είναι περισσότερο μια "προβληματική" ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας που διαφέρει σε σοβαρότητα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι αλεξιθυμικοί πιστεύεται ότι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να δημιουργήσουν προβλήματα στην προσωπικότητα τους. Επίσης, η αλεξιθυμία σχετίζεται με συγκεκριμένες ασθένειες όπως υπέρταση[2] , δυσλειτουργική δυσπεψία[3] , σεξουαλικές διαταραχές[4] , διαταραχές από χρήση ουσιών[5] και κάποιες αγχώδεις διαταραχές[6] . Η ανικανότητα να διεγερθούν συναισθηματικά είναι ένας λόγος για τον οποίο κάποιοι αλεξιθυμικοί τείνουν να αποβάλλουν την ένταση που προκαλείται από συναισθηματική φόρτιση διαμέσου αυθόρμητων συμπεριφορών όπως ονυχοφαγία, εξάρτηση από ουσίες, απρεπή σεξουαλική συμπεριφορά, ανορεξία κλπ. Η ανικανότητα στην διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές στο νευρικό σύστημα, που μπορεί με την σειρά τους να προκαλέσουν σωματικές διαταραχές. Τέλος, οι αλεξιθυμικοί δείχνουν να έχουν περιορισμένη ικανότητα στο να βιώνουν θετικά συναισθήματα.

7

Αλεξιθυμία

Αίτια Τα κυριότερα αίτια της αλεξιθυμίας μπορεί να είναι: • • • • • • • •

Κληρονομικά χαρακτηριστικά Γενετικές ανωμαλίες Ελλιπής νευρολογική ανάπτυξη Εγκεφαλική εγχείριση Ψυχολογικό τραύμα Ψυχολογική άμυνα ενάντια στο στρες ή στην αρρώστια Πολιτιστικό-κοινωνικό περιβάλλον Οικογενειακές επιρροές

Δεν είναι ξεκάθαρο τι προκαλεί την αλεξιθυμία. Κάποιες μελέτες στην νευροψυχολογία δείχνουν ότι η αλεξιθυμία μπορεί να προκαλείται από μια διαταραχή στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο σε ένα μεγάλο μέρος για την δημιουργία των συναισθημάτων. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει πιθανόν ένα πρόβλημα στην διαημισφαιρική μεταφορά. Έτσι, η συναισθηματική πληροφορία από το δεξί ημισφαίριο δεν μεταφέρεται σωστά στις περιοχές της γλώσσας στο αριστερό ημισφαίριο. Επιπρόσθετα, ένα άλλο νευροψυχολογικό μοντέλο προτείνει ότι η αλεξιθυμία μπορεί να σχετίζεται με μια δυσλειτουργία του εγκεφαλικού φλοιού. Αυτές οι μελέτες έχουν δώσει κάποια πρώτα συμπεράσματα, αλλά τα εμπειρικά στοιχεία για τις αιτίες της αλεξιθυμίας παραμένουν ακαθόριστα. Αν και τα ψυχολογικά αίτια είναι σημαντικά στον καθορισμό της αιτιολογίας της αλεξιθυμίας, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η πρώτη γλώσσα του νεογέννητου είναι η μη λεκτική γλώσσα του προσώπου. Η συναισθηματική κατάσταση της μητέρας είναι σημαντική για τον καθορισμό της εξέλιξης του παιδιού. Η αμέλεια ή αδιαφορία στις μεταβολές της έκφρασης του παιδιού χωρίς κατάλληλη ανάδραση μπορεί να προωθήσει σε ακύρωση των εκφράσεων που παρουσιάζει το παιδί. Η ικανότητα των γονιών να μεταφέρουν την αυτοεπίγνωση στο παιδί είναι άλλος ένας σημαντικός παράγοντας. Εάν ο γονιός είναι ανίκανος στο να αναγνωρίσει και να ξεχωρίσει τις συναισθηματικές εκφράσεις στο παιδί, μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του παιδιού να καταλαβαίνει τις συναισθηματικές εκφράσεις.

Πρωτογενής και δευτερογενής αλεξιθυμία Με σκοπό τον όσο το δυνατόν καλύτερο καθορισμό των αιτίων της αλεξιθυμίας, οι επιστήμονες έχουν διαχωρίσει την αλεξιθυμία σε δυο βασικές κατηγορίες: την πρωτογενή και την δευτερογενή. Η πρωτογενής αλεξιθυμία οφείλεται στην φύση του ανθρώπου, στα γονίδιά του και δεν επιδέχεται εύκολα θεραπεία. Αντίθετα, η δευτερογενής αλεξιθυμία προκαλείται είτε από αντίδραση σε ψυχολογικό τραύμα, όπου ο ασθενής καταπιέζει οδυνηρά συναισθήματα σαν μια πρόσχερη άμυνα ενάντια στο τραύμα, είτε από κακή ανατροφή, είτε γενικότερα από άλλες ψυχολογικές αιτίες. Ο Πέτρος Συφναίος επαναπροσδιόρισε τις έννοιες πρωτογενής και δευτερογενής, θεωρώντας ότι η βασική διαφορά τους είναι ότι η μια προκαλείται από νευρολογικά αίτια ενώ η άλλη από ψυχολογικά. Έτσι, η πρωτογενής αλεξιθυμία έχει εξ ορισμού αυστηρά νευρολογική βάση και σωματική αιτία, όπως γενετική ανωμαλία, ελλιπής βιολογική ανάπτυξη ή εγκεφαλική εγχείριση. Από την άλλη, η δευτερογενής αλεξιθυμία είναι αποτέλεσμα ψυχολογικών αιτίων, όπως κοινωνικοπνευματική κατάσταση, άμυνα ενάντια σε τραύμα και νευρωτική αντίδραση. Η δευτερογενής αλεξιθυμία θεωρείται πιο αναστρέψιμη από την πρωτογενή και είναι πιο πιθανό να είναι επιτυχής η θεραπεία της μέσω εκπαίδευσης.

8

Αλεξιθυμία

Χαρακτηριστικά στην καθημερινότητα Εάν έχει κάποιος ανικανότητα στην συναισθηματική κατανόηση, υπάρχουν πολλά στοιχεία στην καθημερινή ζωή που μπορούν να το επιβεβαιώσουν όπως: • • • • • • • •

Βρίσκει δυσκολία στο να μιλήσει για τα δικά του συναισθήματα Τον θεωρούν οι άλλοι σαν υπερβολικά λογικό η αναίσθητο χωρίς όμως να τον θεωρούν μη φιλικό Μπερδεύεται από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων Δίνει σχολαστικές και αναλυτικές απαντήσεις σε απλές ερωτήσεις Σπάνια ονειρεύεται, οραματίζεται τους προσωπικούς στόχους και προσδοκίες του από το μέλλον Έχει μειωμένη αντίδραση και ενδιαφέρον για την τέχνη, τη λογοτεχνία ή τη μουσική Παίρνει προσωπικές αποφάσεις σύμφωνα με τις αρχές παρά με τα συναισθήματα Υποφέρει από περιστασιακές ακαθόριστες σωματικές διαταραχές όπως στομαχόπονους, υπέρταση κλπ.

Οι αλεξιθυμικοί έχουν συναισθήματα όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι. Το πρόβλημα επικεντρώνεται στο ότι είτε δεν γνωρίζουν την σωματική έκφραση των συναισθημάτων (όπως ταχυπαλμία ή κοκκίνισμα) ή δεν καταλαβαίνουν την συναισθηματική σημασία τους[7] . Όταν η αιτία και η φύση ενός συναισθήματος είναι ξεκάθαρη, οι αλεξιθυμικοί εκφράζουν πληθωρικά το συναίσθημά τους όπως όλοι οι άλλοι. Τα δυνατά συναισθήματά τους ξαφνιάζουν και μπορεί να μην είναι ικανοί να ελέγξουν την έκφρασή τους. Οι αλεξιθυμικοί τείνουν να είναι χρόνια αγχωτικοί[8] . Αυτό συμβαίνει μερικώς λόγω της αποτυχίας στο να κατονομάσουν τα συναισθήματά τους κατάλληλα. Ακόμα και για αυτούς που δεν είναι αλεξιθυμικοί, τα συναισθήματα τα οποία δεν τα αναγνωρίζουν κατάλληλα εκφράζονται σωματικά σαν απροσδιόριστο άγχος. Αυτό συμβαίνει πιο συχνά σε αυτούς που είναι αλεξιθυμικοί. Επιπρόσθετα, η ανικανότητα στο να παίρνονται γρήγορες αποφάσεις σε μια συναισθηματική βάση οδηγεί στη δημιουργία φόβου όσον αφορά τις προσωπικές επιλογές. Η κατάθλιψη είναι συχνό φαινόμενο στους αλεξιθυμικούς[9] . Οι αλεξιθυμικοί βιώνουν επιβαρυντικές καταστάσεις στην ζωή, που τους ωθούν σε πολύ αρνητικές (αν και πολύ ρεαλιστικές) σκέψεις. Αυτές οι αρνητικές σκέψεις καταπιέζουν την σωματική κατάσταση ετοιμότητας για δράση του σώματος, ενεργοποιώντας το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και προκαλώντας μειωμένη δραστηριότητα σε μέρη του εγκεφάλου που οδηγεί σε δυνατά αισθήματα νωθρότητας και αργών αντιδράσεων σε σώμα και μυαλό. Το αποτέλεσμα είναι μια πολύ σωματική μορφή κατάθλιψης, την οποία οι ασθενείς έχουν δυσκολία να επεξεργαστούν και να εξηγήσουν. Ένας έξυπνος αλεξιθυμικός μπορεί να είναι ικανός να δώσει μια αληθοφανή απάντηση.

Διάγνωση και Θεραπεία Η αλεξιθυμία μπορεί να διαγνωστεί επισήμως από κλινικά τεστ και ερωτηματολόγια που αποτιμούν τις απαντήσεις του ατόμου σε ερωτήσεις-κλειδιά. Το ερωτηματολόγιο Beth Israel είναι ακόμα και τώρα σημείο αναφοράς για την διάγνωση της αλεξιθυμίας σε ψυχιατρικό επίπεδο, όμως το Τεστ 20 αντικειμένων του Τορόντο είναι σίγουρα το πιο αποτελεσματικό. Βέβαια ύστερα από τη διάγνωση της αλεξιθυμίας σε ένα άτομο, τίθεται το ερώτημα εάν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεραπεία. Επιστήμονες έχουν κατά καιρούς προσπαθήσει να βρουν μια συγκεκριμένη θεραπεία για αυτού του είδους την ψυχοσωματική διαταραχή. Οι κύριοι "αρχιτέκτονες" της θεωρίας της αλεξιθυμίας, ο Συφνέος και ο Nemiah, συμφωνούν στο ότι οι εσωτερικά, βαθύτερα προσανατολισμένες θεραπείες δεν έχουν καλά αποτελέσματα. Αυτές οι μέθοδοι προκαλούν θλίψη και δυστυχία στους αλεξιθυμικούς επειδή επικεντρώνονται στην ανικανότητά τους να καταλάβουν τα δικά τους συναισθήματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι προτιμότερο να δοθεί προσοχή σε στρατηγικές αναγνώρισης των συναισθημάτων. Πολλοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η αλεξιθυμία μπορεί να ανταποκριθεί σε ψυχοθεραπευτικές μεθόδους ή λογοθεραπείες με πολύ αργούς ρυθμούς. Για παράδειγμα, ο Nemiah συνηγορεί σε μία εκπαιδευτική και

9

Αλεξιθυμία παιδαγωγική προσέγγιση, όπου ο γιατρός εξηγεί στον ασθενή πώς αυτός σωματοποιεί τα συναισθήματά του και ότι αυτό είναι κάτι παροδικό στο οποίο ωστόσο πρέπει να δοθεί σημασία. Ο ασθενής ενθαρρύνεται να αναγνωρίσει και να δώσει κατάλληλα ονόματα στα συναισθήματά του. Αυτή είναι μια πολύ αργή και απογοητευτική πολλές φορές διαδικασία. Πρέπει να αφεθεί σε ειδικούς και δεν πρέπει κάποιος μη ειδικός να προσπαθήσει να την εφαρμόσει, διότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι η μέθοδος αυτή παράγει θετικά αποτελέσματα. Η διάκριση σε πρωτογενή και δευτερογενή αλεξιθυμία σχετίζεται άμεσα με τις προοπτικές για θεραπευτική επιτυχία. Οι εσωτερικά, βαθύτερα προσανατολισμένες θεραπείες δεν πρόκειται να έχουν αποτέλεσμα εάν μονοπάτια που ενώνουν συναισθηματικές περιοχές "κλειδιά" έχουν καταστραφεί. Θα ήταν ανώφελο να προσπαθήσει κανείς να εκπαιδεύσει έναν ασθενή να αναγνωρίσει τα συναισθήματα του, εάν οι εγκεφαλικές λειτουργίες που είναι υπεύθυνες για το συναίσθημα δεν λειτουργούν σωστά. Αντιστρόφως, η μετατραυματική αλεξιθυμία είναι πιο πιθανό να ανταποκριθεί σε εξάσκηση και εκπαίδευση στα αισθήματα και τα συναισθήματα επειδή οι αναγκαίες νευρολογικές λειτουργίες υποτίθεται πως είναι ανέπαφες. Δεν υπάρχουν άμεσες φαρμακευτικές αγωγές για την αλεξιθυμία. Ωστόσο, επειδή η αλεξιθυμία σχετίζεται με χαμηλή διάθεση, μπορεί μερικοί ασθενείς να ωφεληθούν από την χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Αυτό ίσως κάνει πιο εύκολο και πιο παραγωγικό το να εστιάσει ο ασθενής στα συναισθήματα και στην μετάφραση των εσωτερικών εμπειριών.

Επιφυλάξεις Πολλοί ψυχίατροι παρουσιάζουν σκεπτικισμό γύρω από το ζήτημα κι αρκετοί είναι αρνητικοί εν μέρει λόγω των συνεχών αμφιβολιών γύρω από το ζήτημα του ορισμού της αλεξιθυμίας. Η αλεξιθυμία δεν διαθέτει μια επίσημη διάγνωση και το βασικό μειονέκτημα της συναισθηματικής κατανόησης δεν θεωρείται επισήμως σαν αναγνωρισμένη ψυχιατρική διαταραχή. Έτσι πολλοί ψυχίατροι είναι αρνητικοί και δεν αναγνωρίζουν την αλεξιθυμία.

Παραπομπές [1] Bar-On & Parker (2000), pp. 40–59 [2] Jula A, Salminen JK, Saarijärvi S (01 Apr 1999). "Alexithymia: a facet of essential hypertension" (http:/ / hyper. ahajournals. org/ cgi/ content/ full/ 33/ 4/ 1057) [3] Jones MP, Schettler A, Olden K, Crowell MD (2004). "Alexithymia and somatosensory amplification in functional dyspepsia" (http:/ / psy. psychiatryonline. org/ cgi/ content/ full/ 45/ 6/ 508) [4] Michetti PM, Rossi R, Bonanno D, Tiesi A, Simonelli C (2006). "Male sexuality and regulation of emotions: a study on the association between alexithymia and erectile dysfunction (ED) (http://www.nature.com/ijir/journal/v18/n2/full/3901386a.html) [5] Lumley MA, Downey K, Stettner L, Wehmer F, Pomerleau OF (1994). "Alexithymia and negative affect: relationship to cigarette

smoking, nicotine dependence, and smoking cessation". Psychotherapy and psychosomatics 61 (3–4): 156–62.

[6] Jones BA (1984). "Panic attacks with panic masked by alexithymia" (http:/ / psy. psychiatryonline. org/ cgi/ reprint/ 25/ 11/ 858) [7] Sifneos, PE (1967). Clinical Observations on some patients suffering from a variety of psychosomatic diseases. Acta Medicina

Psychosomatica, 7, 1-10.

[8] Tani P, Lindberg N, Joukamaa M, et al. (2004). "Asperger syndrome, alexithymia and perception of sleep". Neuropsychobiology 49

(2): 64–70. doi:10.1159/000076412. PMID 14981336.

[9] Honkalampi K, Hintikka J, Laukkanen E, Lehtonen J, Viinamäki H (2001). "Alexithymia and depression: a prospective study of patients with major depressive disorder" (http://psy.psychiatryonline.org/cgi/content/full/42/3/229)

10

Αλεξιθυμία

11

Βιβλιογραφία • Kooiman CG (1998), The status of alexithymia as a risk factor in medically unexplained physical symptoms.

Compr Psychiatry 39(3):152-159.

• Lesser IM (1985), Current concepts in psychiatry. Alexithymia. N Engl J Med 312(11):690-692.

• Lumley MA, Stettner L, Wehmer F (1996), How are alexithymia and physical illness linked? A review and critique of pathways. J Psychosom Res 41(6):505-518.

• Nemiah JC (1977), Alexithymia. Theoretical considerations. Psychother Psychosom 28(1-4):199-206.

• Sifneos PE (1972), Short-Term Psychotherapy and Emotional Crisis. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

• Sifneos PE (1996), Alexithymia: past and present. Am J Psychiatry 153(7 suppl):137-142.

• Taylor GJ, Bagby RM, Parker JD (1991), The alexithymia construct. A potential paradigm for psychosomatic medicine. Psychosomatics 32(2):153-164.

• Zeitlin SB, McNally RJ, Cassiday KL (1993), Alexithymia in victims of sexual assault: an effect of repeated traumatization? Am J Psychiatry 150(4):661-663.

Πηγές - Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Psychiatric Times (http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/54666) • Συχνές ερωτήσεις για την αλεξιθυμία (http://web.archive.org/web/*/http://www.alexithymia.supanet. com/faq.html) (Αγγλικά) • Emotional Processing - Alexithymia (http://www.emotionalprocessing.org.uk/Emotion concepts/ Alexithymia.htm) • Medicine Word - Definition (http://www.medicineword.com/alexithymia.shtml) • Βιβλία Σχετικά με την Αλεξιθυμία (http://alexithymia.med.up.pt/public/docs/references.htm) Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Alexithymia (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexithymia) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexithymia)).

Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

12

Αμυντικός μηχανισμός Αμυντικός μηχανισμός Οι αμυντικοί μηχανισμοί αποτελούν ασυνείδητους μηχανισμούς που τίθενται σε λειτουργία από το Εγώ όταν αποτυγχάνουν διάφορες συνειδητές προσπάθειες. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι η μέθοδος με την οποία το Εγώ μπορεί να λύσει τις συγκρούσεις που υφίστανται με το υπερεγώ και το Εκείνο. Η χρήση των μηχανισμών αυτών από το άτομο είναι πολλές φορές χρήσιμη —εάν γίνεται συγκρατημένα— αλλά η κατάχρηση ή η επαναχρησιμοποίησή τους μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη.

Δομικό μοντέλο Εκείνο, εγώ, υπερεγώ Κύριο άρθρο: Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ είναι τα τρία ψυχικά τμήματα του δομικού μοντέλου του ασυνείδητου του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο, το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας και τέλος το υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση

Αμυντικός μηχανισμός

Πρωτογενής και δευτερογενής διεργασίες Η πρωτογενής διεργασία είναι η μη οργανωμένη ψυχική δραστηριότητα που λειτουργεί κατά κύριο λόγο ασυνείδητα. Η πρωτογενής διεργασία της σκέψης είναι πρωτόγονη, δεν σέβεται τη λογική, δεν έχει αίσθηση του χρόνου, είναι γεμάτη αντιφάσεις και λειτουργεί με βάση την αρχή της ευχαρίστησης, δηλαδή στοχεύει σε άμεση ικανοποίηση. Σε πλήρη αντίθεση η δευτερογενής διεργασία ακολουθεί τους κανόνες της λογικής. Ο τύπος αυτός της σκέψης είναι λογικός, οργανωμένος και προσανατολισμένος στην πραγματικότητα, δηλαδή επηρεάζεται και δέχεται τους περιορισμούς της πραγματικότητας - την αρχή της πραγματικότητας. Χαρακτηρίζει τις ψυχικές δραστηριότητες που γίνονται στο συνειδητό και προσυνειδητό επίπεδο.[1]

Η αρχή της πραγματικότητας Το παγόβουνο συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει το Οι ενορμήσεις το εκείνο δεν είναι αποδεκτές ψυχοδυναμικό μοντέλοr. σε μια κοινωνία, έτσι οι κοινωνία μας πιέζει να μετατρέψουμε την αρχή της ευχαρίστησης στην αρχή της πραγματικότητας, που είναι απαραίτητο στοιχείο της κοινωνίας.

Η δημιουργία του υπερεγώ Το υπερεγώ δημιουργείται καθώς το παιδί μεγαλώνει και μαθαίνει τις γονεϊκές και κοινωνικές ηθικές αξίες καθώς και τους κανόνες που διέπουν μια κοινωνία. Το υπερεγώ αποτελείται από δύο υποθετικά τμήματα: το καθαυτό υπερεγώ ή συνείδηση, που αποτελεί τον κριτικό έλεγχο του ατόμου και το ιδεώδες του εγώ, που περιλαμβάνει τις ηθικές, θρησκευτικές, κοσμοθεωριακές και λοιπές αξίες του ατόμου, τα ιδεώδη, τα ιδανικά και τις φιλοδοξίες του.

Η χρήση αμυντικών μηχανισμών απο το Εγώ Όταν το άγχος και το στρες αρχίζουν και κυριαρχούν στην ζωή ενός ατόμου, είναι η σειρά του εγώ να ενεργοποιήσει αμυντικούς μηχανισμούς για να προστατέψει το άτομο. Από τους μηχανισμούς αυτούς μερικοί λειτουργούν συνειδητά, οι πιο πολλοί όμως λειτουργούν ασυνείδητα. Οι ψυχικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιούμε ασυνείδητα για ν' ανακουφίσουμε το άγχος και να διευθετήσουμε τις συγκρούσεις μας λέγονται αμυντικοί μηχανισμοί. Κάθε ασυνείδητη σύγκρουση, βέβαια, είναι μια ψυχική πάλη που ξεκινά από την ταυτόχρονη εμφάνιση αντιτιθέμενων ή ασυμβίβαστων παρορμήσεων, ενορμήσεων, εσωτερικών ή εξωτερικών απαιτήσεων. [2]

13

Αμυντικός μηχανισμός

Αμυντικοί μηχανισμοί Ορισμένοι μιλούν επίσης για «ώριμους» ή «προσαρμοστικούς» και «ανώριμους» ή «δυσπροσαρμοστικούς» μηχανισμούς ανάλογα με τον βαθμό που παραποιείται κυρίως η πραγματικότητα σαν αποτέλεσμα της λειτουργίας του συγκεκριμένου αμυντικού μηχανισμού. Μολονότι η διάκριση αυτή είναι πολύ σχετική, θα λέγαμε π.χ. ότι η προβολή και ο διαχωρισμός είναι δυσπροσαρμοστικοί μηχανισμοί, ενώ το χιούμορ, η πρόβλεψη και ο αλτρουισμός είναι προσαρμοστικοί αμυντικοί μηχανισμοί (μπορεί, όμως, ένας μηχανισμός όπως π.χ. η άρνηση, άλλοτε να είναι προσαρμοστικός κι άλλοτε δυσπροσαρμοστικός). [3] Οι κυριότεροι αμυντικοί μηχανισμοί είναι οι εξής: Απώθηση: Είναι ο κύριος και πιο βασικός αμυντικός μηχανισμός. Λειτουργεί έτσι ώστε να απωθεί (σπρώχνει)ιδέες, φαντασίες, συναισθήματα ή ενορμήσεις στο ασυνείδητο και να τα κρατά μακριά από την ενημερότητα και επίγνωση του ατόμου. Άρνηση: Είναι ο αμυντικός μηχανισμός που λειτουργεί ασυνείδητα και με τον οποίο το άτομο αρνείται την ύπαρξη ορισμένων στοιχείων της εξωτερικής κυρίως πραγματικότητας. Αναπλήρωση: Αναπλήρωση είναι η διαδικασία κατα την οποία κάποιος ανπληρώνει μια σωματική ανεπάρκεια με κατι συνήθως πιο δημιουργικό. Για παράδειγμα ένας τυφλός να γίνει μουσικός. Αναστροφή: Είναι η διαδικασία κατα την οποία μια επιθετική ενόρμηση προς κάποιο άτομο αντιστρέφεται εναντίον του ίδιου του εαυτού. Θεωρείται ως ένας κύριος παράγοντας της κατάθλιψης. Αντισταθμιστική συμπτωματολογία: Με αυτόν τον μηχανισμό ένα άτομο υιοθετεί συμπεριφορά ακριβώς αντίθετη απο τις ασυνείδητες μη αποδεκτές ενορμήσεις. Για παράδειγμα κάποιος με έντονα σεξουαλικές ενορμήσεις να παρουσιάζεται ως ηθικολόγος ή σε πιο ακραίες περιπτώσεις κάποιος με κρυφές ομοφυλοφιλικές επιθυμίες να παρουσιάζεται ως ομοφοβικός. Διαχωρισμός: Είναι ο μηχανισμός αυτός που τείνει να χωρίζει τους ανθρώπους σε αντίθετες ομάδες. Άτομα που έχουν αναπτύξει αυτόν τον αμυντικό μηχανισμό βλέπουν τον κόσμο και τους ανθρώπους σαν "ολοκληρωτικά καλούς" και "ολοκληρωτικά κακούς" Εκλογίκευση: Σε αυτόν τον μηχανισμό, διάφορες συμπεριφορές και συναισθήματα δικαιολογούνται με την λογική ή γίνονται ανεκτά απο την συνείδηση με λογικές -αλλα ωστόσο λανθασμένες- εξηγήσεις. Για παράδειγμα ένας γονιός που έχει πεθάνει το παιδί του ίσως το δικαιολογεί με το να λέει πως απλώς ήρθε η ώρα του να "φύγει". Εκδραμάτιση: Πρόκειται για μια συμπεριφορική απάντηση (συνήθως πράξη) σε μια ασυνείδητη ενόρμηση ή παρόρμηση με σκοπό την προσωρινή μερική ανακούφιση της εσωτερικής τάσης και την αποφυγή της επίγνωσης της πραγματικής αιτίας. Για παράδειγμα η έντονη και πολλαπλή σεξουαλική συμπεριφορά ενός άντρα μπορεί να είναι αποτέλεσμα ασυνείδητου άγχους αμφισβήτησης της αντρικής του ταυτότητας Ενδοβολή: Είναι η συμβολική εσωτερικοποίηση συμπεριφοράς κάποιου αγαπητού ή μισητού ατόμου. Εξιδανίκευση: Με τον μηχανισμό αυτό ένα άτομο υπερεκτιμά μια ιδιότητα ή συμπεριφορά κάποιου ατόμου που θαυμάζει. Καταστολή: Σε αντίθεση με την απώθηση, που είναι ασυνείδητη διεργασία, η καταστολή είναι ο συνειδητός έλεγχος και αναστολή μιας μη αποδεκτής ιδέας, φαντασίας, συναισθήματος ή ενόρμησης. Ματαίωση: Είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα άτομο εκδραματίζει συμβολικά με αντίθετο τρόπο κάτι μη αποδεκτό απέναντι στο οποίο το εγώ πρέπει να αμυνθεί. Για παράδειγμα επαναληπτικό πλύσιμο των χεριών μετά τον αυνανισμό ή μια μη αποδεκτή σεξουαλική πράξη. Μετάθεση: Με τον μηχανισμό αυτόν συναισθήματα, ιδέες ή επιθυμίες μεταφέρονται από το αρχικό τους αντικείμενο σε ένα πιο αποδεκτό υποκατάστατο. Για παράδειγμα κάποιος που πέρασε δύσκολη μέρα στην δουλεία ξεσπάει στα παιδιά ή την γυναίκα του.

14

Αμυντικός μηχανισμός Μετατροπή: Ο μηχανισμός αυτός παίρνει τις ασυνείδητες συγκρούσεις που αλλιώς θα προκαλούσαν άγχος και τις μετατρέπει σε σωματικά συμπτώματα. Αποτελεί τον βασικό μηχανισμό που ακολουθεί την απώθηση στη διαταραχή μετατροπής. Μετουσίωση: Η μετατροπή αρνητικών συναισθημάτων ή ιδεών σε θετικά και κοινωνικός αποδεκτά. Μόνωση: Πρόκειται για την απομάκρυνση των συναισθημάτων από τη συνείδηση. Ο αμυντικός αυτός μηχανισμός είναι χαρακτηριστικός σε ψυχαναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας και χρησιμοποιείται για να προφυλάξει τα άτομα αυτά από απειλητικά ή μη αποδεκτά συναισθήματα, σεξουαλικά ή επιθετικά. Παλινδρόμηση: Πρόκειται για μια ολική ή μερική επιστροφή σε παιδικές συμπεριφορές και σκέψεις. Όταν κάποιος πιέζεται πολύ ψυχική επιστρέφει ίσως στο τελευταίο σημείο της ζωής του που ένιωσε ασφαλής και αυτό είναι τα παιδικά χρόνια. Πρόβλεψη: Είναι ο μηχανισμός κατα τον οποίο ένα άτομο προβλέπει πάντα ένα επώδυνο αποτέλεσμα απο όλες τις κινήσεις που θα κάνει στην ζωή του. Με αυτόν τον τρόπο ελαττώνει το άγχος. Για παράδειγμα προετοιμασία για τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Προβολή: Είναι ο μηχανισμός με τον οποίο το άτομο αποδίδει σε κάποιο άλλο άτομο εκείνες τις γενικά ασυνείδητες δικές του ιδέες, σκέψεις, ενορμήσεις, κίνητρα και συναισθήματα που του είναι ανεπιθύμητα ή απαράδεκτα. Συμβολισμός: Με αυτόν τον τρόπο ένα συναίσθημα, ενόρμηση, ιδέα ή αντικείμενο παίρνει την θέση κάποιου άλλου συνήθως όμοιου του. Είναι κύριος μηχανισμός πίσω απο τα όνειρα. Ταυτοποίηση: Είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα άτομο διαμορφώνει τον εαυτό του σύμφωνα με κάποιο άλλο άτομο. Χιούμορ: Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την έκφραση βασικά αγχογόνων συναισθημάτων και ιδεών χωρίς την πρόκληση άγχους με εστιασμό στην αστεία ή ειρωνική πλευρά τους. Έτσι απαγορευμένες επιθυμίες μπορούν να εκφρασθούν με μορφή αστείου.

Παραπομπές [1] Στοιχεία Ψυχοδιναμικής Θεωρίας (http:/ / www. psychologia. gr/ editions/ psychodynamic. htm) [2] Freud, A. (1937). The Ego and the Mechanisms of Defence, London: Hogarth Press and Institute of Psycho-Analysis. (Revised edition: 1966 (US), 1968 (UK)) [3] Sigmund Freud, Personality Theories (http:/ / webspace. ship. edu/ cgboer/ freud. html)

15

16

Ανάγκη (κοινωνία) Ανάγκη (κοινωνία) Γενικά ο όρος ανάγκη, κατ΄ έννοια, είναι για τον άνθρωπο το δυσάρεστο συναίσθημα της έλλειψης, το οποίο και συνοδεύεται από την επιθυμία της εξάλειψής του, που ικανοποιείται (επιτυγχάνεται αυτό) με την παραγωγή υλικών αντικειμένων και υπηρεσιών που ονομάζονται αγαθά. Ωστόσο υπάρχουν ανθρώπινες ανάγκες που η ικανοποίησή τους δεν απαιτεί την χρησιμοποίηση αγαθών όπως οι συναισθηματικές ανάγκες, οι ανάγκη για κοινωνική αποδοχή, καταξίωση κ.τλ.

Διάκριση αναγκών Γενικά οι ανάγκες των ανθρώπων διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις φυσικές ή ουσιώδεις ανάγκες και τις οικονομικές ανάγκες.

Φυσικές ή ουσιώδεις ανάγκες Ο ανθρώπινος οργανισμός όπως και κάθε άλλος έμβιος για να λειτουργήσει πρέπει να τροφοδοτείται με τα απαραίτητα και απόλυτα αναγκαία στοιχεία όπως π.χ. το οξυγόνο, το νερό, το αλάτι, κ.ά. Την τυχόν έλλειψη αυτών ο ανθρώπινος οργανισμός την αισθάνεται σχεδόν αμέσως και ενστικτωδώς (αποπνιγμό, πείνα, δίψα κ.λπ.), την οποία και προσπαθεί ν΄ απαλείψει. Το αίσθημα αυτό της έλλειψης των φυσικών στοιχείων χαρακτηρίζεται φυσική, ή ουσιώδης ανάγκη. Τα αναγκαία για την επιβίωσή του στοιχεία ο άνθρωπος τα λαμβάνει άλλα μεν χωρίς καμιά προσπάθεια, (π.χ. οξυγόνο, φως ημέρας, ηλιακή θερμότητα κ.λπ.) ενώ για άλλα πρέπει να καταβάλει μικρές ή μεγάλες προσπάθειες, ανάλογα της περιοχής που ζει, του φυσικού πλούτου αυτής, του πολιτισμού του κ.λπ. Πολλά άλλα όμως ίσως να χρειαστεί να τα αναζητήσει από άλλες περιοχές για να τα προμηθευτεί, με συνέπεια ακόμη και να μετακινηθεί.Το αίσθημα της ανάγκης διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, κάποιοι άνθρωποι έχουν ανάγκη για ψυχολογική κάλυψη, κάποιοι άλλοι για σωματική. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι οι ανάγκες χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες.

• • • • •

φυσιολογικές ανάγκες/βασικές ανάγκη για ασφάλεια ανάγκη για κοινωνική αποδοχή ανάγκη αυτοεκτίμησης ανάγκη αυτοπραγμάτωσης

Κάθε μία από τις παραπάνω ανάγκες είναι σημαντικές για κάθε άνθρωπο. Οι βασικές ανάγκες είναι απαραίτητες για την διαβίωση του. Η ανάγκη για ασφάλεια είναι σημαντική για να νοιώθει ο άνθρωπος ασφαλής έχοντας μια στέγη, καλή υγεία και φυσικά να αισθάνεται προστατευμένος από τους εξωτερικούς κινδύνους, για να μπορέσει να αναπτυχθεί σωστά και να γίνει μέρος της κοινωνίας όπου ζει και αν γίνεται αποδεκτός από τους άλλους, να μπορεί να ερωτευτεί, να συναναστρέφεται με άλλους ανθρώπους, να κάνει φίλους, να εργαστεί, αυτή είναι η ανάγκη για κοινωνική αποδοχή. Ανάγκη για αυτοεκτίμηση είναι όταν ο άνθρωπος αναζητά την προβολή του, και αποκτά αξίες και αυτονομία, έτσι πλέον φτάνουμε στο τελευταίο στάδιο όπου ο άνθρωπος αφού έχει καλύψει όλες τις παραπάνω ανάγκες νοιώθει πλήρης και ανεξάρτητος έχοντας έτσι εκπληρώσει και την ανάγκη για αυτοπραγμάτωση. Η κάθε μία από τις ανάγκες προϋποθέτει να έχεις καλύψει την προηγούμενη ώστε να νοιώσεις το αίσθημα της ικανοποίησης και της ευχαρίστησης.

Ανάγκη (κοινωνία) Εκτός όμως των παραπάνω αμιγών φυσικών αναγκών ο άνθρωπος φύσει κοινωνικός ανάλογα του βαθμού της πολιτιστικής του ανάπτυξης έχει και άλλες ανάγκες όπως ψυχολογικές, κοινωνικές κ.λπ. Τέτοιας φύσεως ανάγκες είναι η εμφάνισή του (ένδυση), η μετακίνησή του (μέσον μετακίνησης), ο καλλωπισμός του (αρώματα), η ψυχαγωγία του (ποτά διασκέδαση κ.ά.), κ.λπ. Όλες αυτές τις επιπρόσθετες ανάγκες ο άνθρωπος προσπαθεί να τις ικανοποιήσει με τη χρησιμοποίηση κάθε κατάλληλου μέσου που έχει στη διάθεσή του.

Οικονομικές ανάγκες Οικονομικές ανάγκες είναι εκείνες που για την ικανοποίησή τους χρησιμοποιούνται οικονομικά αγαθά, δηλαδή τα αγαθά που είναι αποτέλεσμα της παραγωγικής διαδικασίας. Οι οικονομικές ανάγκες έχουν τις παρακάτω ιδιότητες: • Εξέλιξη: Αφορά την διαφοροποίηση των προϊόντων που καλύπτουν την ίδια ανάγκη (π.χ η ένδυση, η μετακίνηση) • Πολλαπλασιασμός: Η δημιουργία νέων αναγκών (π.χ η ανάγκη για αγορά τηλεόρασης δεν υπήρχε πριν την ανακάλυψή της). Η τεχνολογική πρόοδος, η μίμιση, η συνήθεια και η διαφήμιση είναι λόγοι που συμβάλλουν στον πολλαπλασιασμό των αναγκών.

• Κορεσμός: Είναι η ικανοποίηση μιας ανάγκης με την χρήση συγκεκριμένης ποσότητας αγαθού. Τις ανθρώπινες ανάγκες κατά παραπάνω διάκριση εξετάζουν η Ανθρωπολογία, η Ψυχολογία, η Φιλοσοφία, η Κοινωνιολογία, η Οικονομία και άλλες επιμέρους επιστήμες.

Πηγές • Ian Gough (1994) Economic Institutions and the Satisfaction of Human Needs. Journal of Economic Issues. vol.

28, no. 1 (March 9), pp. 25–66.

17

18

Ανάπτυξη του ανθρώπου Ανάπτυξη του ανθρώπου Η λέξη ανάπτυξη, όταν αναφέρεται στον άνθρωπο, εννοεί την ψυχοσωματική ανάπτυξη του ανθρώπου, την ανάπτυξη της συμπεριφοράς του μέσω των αλληλεπιδράσεών του με άλλους ανθρώπους και με το περιβάλλον του. Η ανάπτυξη είναι αντικείμενο μελέτης της Εξελικτικής Ψυχολογίας καθώς και της Παιδαγωγικής Ανθρωπολογίας.

Μελέτη της ανάπτυξης Ο σκοπός της μελέτης της ανάπτυξης είναι διπλός: αφενός η κατανόηση της συμπεριφοράς του νέου ανθρώπου και αφετέρου η ερμηνεία της συμπεριφοράς των ενηλίκων. Επιπλέον, οδηγεί στην κατανόηση των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με την ανατροφή και την ανάπτυξη των παιδιών. Η ανάπτυξη είναι η πρώτη βασική περίοδος της ζωής ενός ανθρώπου. Έχει ως αφετηρία τη σύλληψη του νέου ανθρώπου και φτάνει ως την είσοδό του στη φάση της ωριμότητας (18ο έτος). Η βαθμιαία ποσοτική και ποιοτική εκδίπλωση του «δυνάμει είναι» του ανθρώπου επιτελούμενη βάσει ενός σχεδίου και αποβλέπουσα προς έναν ορισμένο σκοπό, υπό την επίδραση ενδογενών (π.χ κληρονομικών) και εξωτερικών (π.χ περιβαλλοντικών) αιτιών, ονομάζεται ανάπτυξη. Η φυσική ανάπτυξη και εξέλιξη του ατόμου δεν προχωρά και δε μελετάται χωριστά από τις άλλες πτυχές της προσωπικότητάς του. Υπάρχει μία συνεχής αλληλεπίδραση αυτών των πτυχών της προσωπικότητας. Παρ’όλο που υπάρχουν κάποιοι «κανόνες ανάπτυξης», εντούτοις, είναι κοινώς αποδεκτό ότι το κάθε άτομο αναπτύσσεται διαφορετικά από το άλλο. Υπάρχουν ομοιότητες αλλά και διαφορές στις αναλογίες αλλά και στην έκταση της ανάπτυξης π.χ ενός ατόμου από ένα άλλο. Η φανερή έκφραση της ανάπτυξης δεν είναι πάντα ορατή ή παρατηρήσιμη, καθώς υπάρχει το ονομαζόμενο «συνεχές της ανάπτυξης».

Κύρια γνωρίσματα της ανάπτυξης α) Η ανάπτυξη της προσωπικότητας τόσο στο σύνολό της, όσο και στις επιμέρους εξελίξεις της (κοινωνική, γλωσσική, κινητική) ακολουθεί ορισμένο σχέδιο, οικείο προς το είδος, ελάχιστα μεταβαλλόμενο από την εμπειρία. β) Η ανάπτυξη προχωράει από τη γενική προς τις ειδικές εκδηλώσεις της, δηλαδή από τη μαζική ανάπτυξη με συνολικές κινήσεις επέρχεται με την πάροδο του χρόνου η διαφοροποίηση στην ανάπτυξη με τις επιμέρους κινήσεις. Βασικός νόμος της ανάπτυξης: πορεία εκ των άνω( κεφαλή) προς τα κάτω(πόδια), και από το κέντρο(σπονδυλική στήλη), προς τα άκρα(χέρια). γ)Οι ψυχικές δεξιότητες, οι οποίες εμφανίζονται αλληλοδιαδόχως κι όχι ταυτόχρονα, άλλες νωρίτερα κι άλλες πιο αργά. Ο καθορισμός της εμφάνισής τους εξαρτάται από βιολογικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα η χρονική περίοδος της ανάγκης χρησιμοποίησής τους. δ)Η ανάπτυξη, φυσιολογική και ψυχική, είναι σταθερή στα διάφορα άτομα. Ενώ όμως η ανάπτυξη στο σύνολό της παραμένει σταθερή, η πορεία της ανάπτυξης γίνεται με εναλλασσόμενο ρυθμό, πραγματοποιείται δηλαδή με διακυμάνσεις. Π.χ, μια λειτουργία του ατόμου μπορεί να προχωράει κανονικά, έπειτα να αναστέλλεται και μετά να αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό. ε)Πολλά χαρακτηριστικά του αναπτυσσόμενου ανθρώπου βρίσκονται σε συνάφεια. Αυτό οφείλεται στη συλλειτουργικότητα των πτυχών της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου.

19

Αναπτυξιακή ψυχολογία Αναπτυξιακή ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Η αναπτυξιακή ψυχολογία είναι κλάδος της ψυχολογίας που μελετά τα στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου, και ειδικότερα του παιδιού. Θεμελιωτής της ήταν ο γνωστός ελβετός ψυχολόγος Ζαν Πιαζέ. Σύμφωνα με τη θεωρία του τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού είναι τέσσερα:αισθησιοκινητικο, προ-ενεργητικό,συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών και τυπικών νοητικών ενεργειών.

Αναπτυξιακή ψυχολογία

Ανάλυση των επιμέρους σταδίων Το αισθησιοκινητικό στάδιο, αρχίζει από τη γέννηση του ανθρώπου και τελειώνει στα 2 1/2 έτη. Όπως άλλωστε φανερώνει και η λέξη το παιδί σε αυτήν την περίοδο, χρησιμοποιεί τις αισθήσεις του προκειμένου να γνωρίσει τον κόσμο που το περιβάλλει. Κατά την περίοδο αυτή, το βρέφος αναπτύσσει την ικανότητα της μονιμότητας του αντικειμένου. Επίσης τα παιδιά γνωρίζουν σιγά-σιγά να συναλλάσονται με τον κόσμο σκοπίμως. Το δεύτερο στάδιο που εξετάζουμε είναι το προ-ενεργητικό(2-6 ετών). Τα παιδιά αναπαριστούν την πραγματικότητα στον εαυτό τους με τη χρήση συμβόλων, λέξεων και χειρονομιών. Δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσουν την αποψή τους από την άποψη των άλλων, παρασύρονται εύκολα από την επιφανειακή εμφάνιση ενώ μπερδεύουν συχνά τις αιτιώδεις σχέσεις. Στο στάδιο των συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών, τα παιδιά έχουν ήδη μπει στην παιδική ηλικία αφού ξεκινάει στην ηλικία των 6 ετών και τελειώνει στα 12 έτη. Είναι ικανά για νοητικές ενέργειες, εσωτερικευμένη δράση η οποία εντάσσεται σε ένα σύστημα λογικής. Η σκέψη τούς επιτρέπει να συνδυάζουν, να ξεχωρίζουν, να κατατάσσουν και να μετασχηματίζουν αντικείμενα και πράξεις. Οι νοητικές ενέργειες θεωρούνται συγκεκριμένες γιατί πραγματοποιούνται παρουσία των αντικειμένων και των συμβάντων στα οποία απευθύνονται. Τελευταίο στάδιο είναι αυτό των τυπικών νοητικών ενεργειών, το οποίο καλύπτει όλη την περίοδο της εφηβείας (12-19 έτη). Στην εφηβεία το αναπτυσσόμενο άτομο αποκτά την ικανότητα να σκέφτεται συστηματικά όλες τις λογικές λυσεις ενός προβλήματος. Οι έφηβοι παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον για αφηρημένες έννοιες και για την ίδια τη διεργασία της σκέψης.

Εξελικτική ή Αναπτυξιακή Ψυχολογία; Ένα άλλο ζήτημα το οποίο έχει προκύψει σχετικά πρόσφατα είναι ο τίτλος του κλάδου. Αν δηλαδή πρέπει να είναι αναπτυξιακή ψυχολογία ή εξελικτική. Σύμφωνα με νεώτερους ερευνητές σωστότερος είναι ο όρος αναπτυξιακή καθώς ο άνθρωπος αναπτύσσεται και δεν εξελίσσεται κάτι που σημαίνει ότι δεν αλλάζει με την έννοια που λέμε για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Δηλαδή πως ήταν όταν πρωτοεμφανίστηκε στη Γη μέχρι σήμερα. Ο διαχωρισμός των δύο αυτών όρων έχει ξεκινήσει να γίνεται και στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία καθώς και εκεί υπάρχει διαφορά στη σημασία των όρων(αγγλ.:evolution=εξέλιξη,developmet=ανάπτυξη, γαλλ.:croissance=ανάπτυξη,évolution=εξέλιξη)

H Αναπτυξιακή ψυχολογία στην Ελλάδα Ειδικότερα όσον αφορά την αναπτυξιακή ψυχολογία σε όλα τα τμήματα ψυχολογίας υπάρχει σχετικός τομέας ενώ θεωρείται βασικό γνωστικό αντικείμενο στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Ένας από τους βασικότερους ερευνητές της αναπτυξιακής ψυχολογίας στην Ελλάδα, ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Παρασκευόπουλος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πηγές • Cole & Cole, Η ανάπτυξη των παιδιών, Τυπωθήτω (2001).

• Γαλανάκη Ε, Θέματα Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, Ατραπός.

20

21

Ανθρωπιστική ψυχολογία Ανθρωπιστική ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Ολοκληρωμένος άνθρωπος: ένας άνθρωπος που μπορεί να είναι όλο και περισσότερο οι δυνατότητές του".

-Καρλ Ρότζερς (Carl Rogers) Με τον όρο ανθρωπιστική ψυχολογία εννοείται ένα είδος ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης που εισήχθη απ' τον Καρλ Ρότζερς (1902-1987). Σε θεραπευτικό επίπεδο, βασικό χαρακτηριστικό της προσέγγισης είναι η μη παρεμβατική/κατευθυντική θεραπεία καθώς και η θεραπεία επικεντρωμένη στον πελάτη. Για το λόγο αυτό η θεραπεία αυτή ονομάζεται και προσωποκεντρική (ή πελατοκεντρική). Η προσωποκεντρική προσέγγιση δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη δόμηση του εαυτού. Σύμφωνα μ'αυτή, μάλιστα, η ψυχοπαθολογία οφείλεται στη σύγκρουση του ιδεατού εαυτού με τις εμπειρίες της καθημερινότητας. Επίσης, σ'ό,τι αφορά τη θεραπευτική διαδικασία, βασικότερο στοιχείο θεωρείται η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Η σχέση αυτή πρέπει να χαρακτηρίζεται από αυθεντικότητα, αμοιβαία εμπιστοσύνη και άνευ όρων αποδοχή του πελάτη απ' τον θεραπευτή του.

22

Αποδιοπομπαίος τράγος Αποδιοπομπαίος τράγος Με τον όρο αποδιοπομπαίος τράγος στο ιστορικό του πλαίσιο εννοείται η θυσία ενός τράγου, όπως περιγράφεται στη Βίβλο[1] κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιομ Κιπούρ[2] .

Η ιστορική και ανθρωπολογική προοπτική Οι διακριτές αυτές τελετουργίες υπήρξαν σε πολλούς πολιτισμούς και περιγράφτηκαν αρκετά λεπτομερειακά από τον Τζέιμς Τζορτζ Φρέιζερ και άλλους ανθρωπολόγους[3] Όλες απεικονίζουν ένα μέσο ανανέωσης της επαφής με το καθοδηγητικό πνεύμα της κοινότητας και αποτελούν επίσης προσπάθεια εξορκισμού των δεινών που μαστίζουν την ανθρωπότητα, όπως η πανδημία, ο θάνατος, η βία, η φυσική και ψυχική οδύνη ή η αίσθηση της αμαρτίας και της ενοχής που συνοδεύει τη γνώση της υπέρβασης του ηθικού κώδικα. Σε όλη του την ιστορία το ανθρώπινο είδος προσπάθησε με διάφορες μεθόδους, μαγικού χαρακτήρα στους προϊστορικούς και πρώιμους ιστορικούς χρόνους, θρησκευτικού κατόπιν και εντέλει ψυχολογικού και κοινωνιολογικού στη σύγχρονη εποχή, ελπίζοντας να αποφύγει τα επαπειλούμενα κατά της κοινότητας δεινά και την ατομική ή ομαδική ενοχή του. Σε τέτοιες εξιλαστικές τελετές της αρχαιότητας η ενοχή μεταφερόταν με μαγικό τρόπο σε άλλα πρόσωπα, σε ζώα, σε φυτά, ακόμη και σε άψυχα αντικείμενα. Το κακό ή τα δεινά θεωρούνταν λίγο-πολύ ένα είδος μόλυνσης που μπορούσε να εγκλειστεί σε ένα μαγικό αντικείμενο, μετατρέποντάς το σε ενσαρκωμένη μόλυνση που μπορούσε να εκδιωχθεί πλέον, με κάποιον φυσικό τρόπο[4] . Στην τελετή Γιόμ Κιπούρ υπάρχει μια ξεκάθαρη αίσθηση της εξομολόγησης του αμαρτήματος και της εξιλέωσης από την ενοχή. Η εβραϊκή λέξη για την εξιλέωση είναι κιππέρ και σχετίζεται με το κιππουρίμ, τις διαδικασίες εξάλειψης και υπάρχουν ετυμολογικά παράλληλα τόσο στην αρχαία βαβυλωνιακή γλώσσα, όσο και στην Αραβική. Η βαβυλωνιακή τελετή κατά την πέμπτη μέρα του δεκαήμερου εορτασμού του νέου έτους ονομαζόταν κουπουρού και περιελάμβανε εξαγνισμό, εξομολόγηση αμαρτιών και μια ανθρωποθυσία[5] . Το αρχικό νόημα της βαβυλωνιακής λέξης είναι «ο καθαρισμός, η εξάλειψη» και μέσω της θυσίας αίματος αφαιρούσε το στίγμα της αμαρτίας. Ένα άλλο ετυμολογικό παράλληλο στην Αραβική προσθέτει το νόημα της «απόκρυψης», δηλαδή της συγκάλυψης της ενοχής, κρύβοντάς τη από τα μάτια της προσβεβλημένης θεότητας μέσω της επανόρθωσης. Στο πλαίσιο της αναλυτικής ψυχολογίας ο Κ. Γκ. Γιουνγκ όρισε την ενοχή ως το συναίσθημα εκείνο που βιώνει όποιος θεωρεί ότι εξέπεσε της ολοκληρωμένης του κατάστασης και ότι αποξενώθηκε από τον Θεό ή με ψυχολογικούς όρους από τον Εαυτό, το ρυθμιστικό κέντρο της ψυχής στην αναλυτική ψυχολογία[6] . ΅Όταν ο Εαυτός προβάλλεται στον γονέα ή κάποιου είδους συλλογικότητα, τότε γίνεται αισθητή η ενοχή για οποιουδήποτε είδους παρέκκλιση από τα εγκαθιδρυμένα στερεότυπα της συμπεριφοράς τους. Η ενοχή ως «πάντα παρόν συστατικό του εαυτού»[7] εκδηλώνεται με δριμύτητα και δηκτικότητα όταν αισθανόμαστε τον εαυτό μας απαράδεκτο, κατειλημμένο από συγκρούσεις διαφόρων ειδών που μας διχάζουν και ενίοτε μας εξαναγκάζουν να γινόμαστε συμμέτοχοι σε εντεταλμένες εγκληματικές συμπεριφορές όπως είναι το λυντσάρισμα ή βίαιη εθνοκάθαρση. Όλες αυτές οι τελετές απαλλαγής, ωστόσο, λειτουργούν με την εκδίωξη αυτού που θεωρούμε ξένο. Ο Έριχ Νόιμαν περιγράφοντας αναλογικά ανάμεσα στην παιδική ανάπτυξη και την πολιτισμική ιστορία, συσχετίζει τις τελετουργίες του αποδιοπομπαίου τράγου με τις λειτουργίες της πρωκτικής απόρριψης. Θεωρεί, με άλλα λόγια, την απόρριψη περιττωμάτων ανάλογη με την καταπίεση της σκιάς, αναγκαία για την συνένωση των

Αποδιοπομπαίος τράγος τμημάτων του εγώ κατά τη διαδικασία της ατομικοποίησης[8] . Βάσει των παραπάνω, αυτό που αποβάλλεται, είναι αρχικά αποδεκτό ως τροφή αναγκαία για επιβίωση. Κατόπιν αποβάλλεται ως έκφραση της δημιουργικής ικανότητας του ατόμου να παράγει από την τροφή του ζωή. Αυτού του είδους η απόρριψη σε ορισμένους πολιτισμούς θεωρείται γονιμοποιητική –και από φυσική άποψη είναι για τη γεωργία- ενώ για άλλους θεωρείται εξαγνιστική, καθώς ό,τι αποχωρίζεται από τα όρια του σώματος μπορεί να θεωρηθεί ξένο και βρώμικο. Όπως το θέτει η Μαίρη Ντάγκλας η βρωμιά είναι «ύλη εκτός τόπου» σε ένα «συμβολικό σύστημα αγνότητας»[9] . Είναι αυτό που πρέπει να εκδιωχθεί, «να μη συμπεριληφθεί προκειμένου να διατηρηθεί ακέραιο το στερεότυπο» γιατί προκαλεί την καθεστηκυία τάξη[10] . Έτσι γίνεται τελετουργικά ταμπού, μίασμα και φέρει εγγενώς την ιδέα του κινδύνου για την κοινότητα.

Άνθρωποι-αποδιοπομπαίοι τράγοι Σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπινα όντα που αναλάμβαναν τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου και ταυτίζονταν με το απαγορευμένο και το ξένο ήταν καταδικασμένοι και εγκληματίες, που κέρδιζαν τη συγγνώμη αποδεχόμενοι αυτόν τον ρόλο για την κοινότητα. Σε άλλες περιπτώσεις τον ρόλο αναλάμβαναν μόνον ιερείς, οι οποίοι θεωρούνταν ανέγγιχτοι από οποιαδήποτε μόλυνση, ακόμα και ηθοποιοί που εκτελούσαν το τελετουργικό δράμα επί πληρωμή. Άτομα με θετικό ρόλο μέσα στην κοινότητα, διακριτά ωστόσο από τον κοινό κανόνα, θα μπορούσαν να στιγματιστούν αρνητικά και να γίνουν αντικείμενα κατάρας[11] , όπως φαίνεται στα ανθρωπολογικά στοιχεία που εισάγει στα έργα του ο νομπελίστας συγγραφέας Γουόλε Σογίνκα[12] . Ο Τζέιμς Φρέιζερ με τη σειρά του περιέγραψε τους ανθρώπους-αποδιοπομπαίους τράγους ως άσχημους και παραμορφωμένους ή ασυνήθιστα ισχυρούς[13] . Στη Ρώμη τις λειτουργίες του αποδιοπομπαίου τράγου διεκπεραίωνε κάποιος που αναλάμβανε τον ρόλο του αρχαίου σιδηρουργού και γινόταν ο Mamurius Veturius[14] , ενώ με τη σειρά του ο βασιλιάς, που έστεκε παραδοσιακά πέρα από την πολιτισμική τάξη, όντας στο κέντρο και υπεράνω της κοινότητας την οποία κυβερνούσε, γινόταν εντέλει ο αποδιοπομπαίος τράγος[15] . Καθιερωνόταν στις σχετικές τελετές ταυτιζόμενος με τον ετήσιο θεό, ως σύντροφος της θεάς και η θυσία του επιβεβαίωνε την ευημερία του νέου έτους. Οι αρχαίοι Έλληνες φαίνεται πως γνώριζαν την ιδέα, σε μια διαφορετική μορφή. Στη Χαιρώνεια ο δήμαρχος και ο αρχηγός κάθε οίκου τελούσε μια τέτοια τελετή, κατά την οποία εκδιωκόταν η πείνα. Χτυπούσαν έναν σκλάβο με ραβδιά άγνου (agnus castus) της κοινής μας λυγαριάς, και τον εκδίωκαν από τον οίκο φωνάζοντας, «Έξω με την πείνα και μέσα με ευημερία και υγεία»[16] .

Ο αποδιοπομπαίος τράγος στην αναλυτική ψυχολογία Με τον όρο σύμπλεγμα του αποδιοπομπαίου τράγου εννοείται στην αναλυτική ψυχολογία η ασυνείδητη ατομική ή ομαδική προβολή ενός πλέγματος ανεπιθύμητων σκέψεων πάνω σε δεδομένο άτομο, που αναλαμβάνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου για τα προβλήματα του ατόμου ή της κοινότητας. Τα άτομα που θεωρούνται απαράδεκτα για την κοινότητα σε ένα αισθητικό και συγκινησιακό πλαίσιο αναλογούν στην προσωπική ψυχολογία με το παράξενο παιδί το μαύρο πρόβατο της οικογένειας, όπως αποκαλείται ενίοτε. Σε τέτοιες περιπτώσεις το παιδί αισθάνεται παραμελημένο, διαχωρισμένο και κυρίως ταμπού, με την έννοια του απαγορευμένου. Τούτη η αποξένωση φαίνεται να συμβαίνει σε ένα πρωταρχικό επίπεδο εμπειρίας σε ένα πολύ βαθύ, αρχαϊκό στρώμα της ψυχής. Το παιδί υποφέρει, ως αποτέλεσμα της αποξένωσής του από τη μητρική μορφή, κάτι που ο Νόιμαν αποκαλεί αποκαλεί «πρωταρχικό συναίσθημα ενοχής». Όπως το περιγράφει: Το κεντρικό σύμπτωμα μιας διαταραγμένης πρωταρχικής σχέσης είναι το συναίσθημα της ενοχής, χαρακτηριστικό των ψυχικών διαταραχών του δυτικού ανθρώπου. Αυτός ο τύπος ενοχής παρουσιάζεται σε μια αρκετά πρώιμη στιγμή της ανθρώπινης ζωής, είναι αρχαϊκή στη φύση της και δε θα πρέπει να συγχέεται με μεταγενέστερα συναισθήματα ενοχής που παράγει ο χωρισμός από τους γονείς ή

23

Αποδιοπομπαίος τράγος εκδηλωμένα οιδιπόδεια συμπλέγματα. Τούτο το πρωταρχικό αίσθημα ενοχής πηγαίνει πίσω, σε μια προ-εγωική φάση και καθοδηγεί το παιδί να συσχετίσει τη διαταραχή της πρωταρχικής σχέσης με τη δική του πρωταρχική ενοχή ή προπατορικό αμάρτημα[17] άτομα που ταυτίζονται με το αρχέτυπο του αποδιοπομπαίου τράγου αισθάνονται φορείς αισχρών συμπεριφορών και τάσεων που διακόπτουν τις σχέσεις τους με την την κοινότητα. Σε ένα βαθύ (συλλογικό) ασυνείδητο επίπεδο, όπου το άτομο συμμετέχει στο συλλογικό, ταυτίζονται με το «σφάλμα», το «άσχημο» και το «κακό». Η απόρριψη είναι ενίοτε αρκετά ασυνείδητη, ή εκλογικεύεται τόσο από την κοινότητα όσο και από τον αποδιοπομπαίο, αλλά οι ρίζες βρίσκονται βαθύτερα. Δεν είναι η παιδική πράξη που φέρνει την απόρριψη, αλλά αυτό που είναι το παιδί σε σχέση με τον γονέα ή την κοινότητα στην προκειμένη περίπτωση. Το παιδί είναι διαφορετικό και συνεπώς απειλεί την καθεστηκυία τάξη, γεγονός που το κάνει μισητό. Όσοι ταυτίζονται με το αρχέτυπο του αποδιοπομπαίου τράγου βιώνουν μια ατομική ενοχή, μια διαρκή αίσθηση δολιότητας. Σε αρκετές περιστάσεις πρόκειται για συναισθήματα ενοχής απέναντι στον ίδιο τον Εαυτό για το γεγονός ότι το άτομο νιώθει πως πρέπει να αναλάβει ένα συλλογικό ρόλο ώστε να αποκατασταθεί και να απελευθερωθεί, απελευθερώνοντας την ίδια στιγμή και την κοινότητα. Οι αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας εμμονής είναι ότι το άτομο προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του, παραβλέποντας την ατομική του ολοκλήρωση και ακεραιότητα. Ο συνδυασμός αυτών των επιπέδων ενοχής από το υπερεγώ στο μητριαρχικό επίπεδο και τον Εαυτό παρεμποδίζει την ανάπτυξη και την αίσθηση μιας συνεκτικής ατομικής ταυτότητας, γεγονός που παράγει, σύμφωνα με τον R. Laing, μια «οντολογική ανασφάλεια»[18] , την οποία βιώνουν άτομα ταυτισμένα με συμπλέγματα που παράγουν απόρριψη, όπως το σύμπλεγμα του αποδιοπομπαίου τράγου.

Παραπομπές σημειώσεις [1] Λευιτικόν 16 [2] Ιουδαϊκή θρησκευτική γιορτή, κατά την 10η ημέρα του ηλιακού μήνα Τισρί, τέλη Σεπτεμβρίου έως αρχές Οκτωβρίου.

Περιλαμβάνει 10 ημέρες μετάνοιας που έχουν ως στόχο τον εξαγνισμό της κοινότητας. Πριν την καταστροφή του Ναού της Ιερουσαλήμ, ο αρχιερέας τελούσε μια θυσιαστική τελετουργία, που ολοκληρωνόταν με τον θάνατο ενός αποδιοπομπαίου τράγου.

[3] Λεπτομερέστερα βλ. Frazer James G. 1920, "The Scapegoat", τομ. 9 του The Golden Bough: A Study in Magic and Religion.

Macmillan & Co., London, DeVerteuil, R. 1966, «The Scapegoat Archetype», Journal of Religion and Health, vol. 5, no. 3, Maccoby, Hyam 1982, The Sacred Executioner: Human Sacrifice and the Legend of Guilt, Thames & Hudson, London, Vickery John B. and J'nan M. Sellery, (eds), 1972, The Scapegoat: Ritual and Literature, Houghton Mifflin, Boston.

[4] Βλ. ιδιαίτερα Ujhely, Gertrude 1980, «Thoughts Concerning the Causa Finalis of the Cognitive Mode Inherent in Pre-Oedipal Psychopathology», Diploma Thesis, C.G. Jung Institute of New York, και Whitmont, Edward C. 1985, «Individual Transformation and Personal Responsibility», Quadrant, vol. 18, no. 2.

[5] Gaster, Theodor H. 1952, 138-139.

[6] Βλ. Jung C. G., «A Psychological View of Conscience», στο Civilization in Transition, Άπαντα 10.

[7] Στο ίδιο παρ 852.

[8] Neumann, Eric 1973, 128.

[9] Douglas, Mary 1966, 48.

[10] Στο ίδιο 53.

[11] Στο περίπου αυτοβιογραφικό δράμα του δράμα του ο Γουόλε Σογίνκα (Wole Soyinka), στο «Strong Breed» συγκεκριμένα, μιλά για έναν δάσκαλο που γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος γιατί είναι ασυνήθιστα εκπαιδευμένος για τον μέσο όρο, ευαίσθητος και γεμάτος συμπάθεια για τους ανθρώπους. Βλ. Soyinka Wole 1964, Five Plays, Oxford.

[12] McDowell Robert E. 1968, 25-28.

[13] Frazer, James George 1961, παρ. 439-466.

[14] Fowler William 2004, 46. Όταν έφθαναν οι ειδοί του Μαρτίου περιγράφει ο Laurentius Lydus από την Απάμεια, έντυναν οι Ρωμαίοι κάποιον με δέρματα και με μακριά ραβδιά τον οδηγούσαν έξω από την πόλη, φωνάζοντάς του Μαμούριε. Ο Μαμούριος ο σιδηρουργός εκδιώχθηκε βίαια από την πόλη, όταν δεινά έπεσαν στις κεφαλές των Ρωμαίων επείδή αντικατέστησαν τις ασπίδες που έπεσαν από τον ουρανό με εκείνες που κατασκεύασε ο σιδηρουργός.

[15] Frazer, James George 1961, παρ. 462.

[16] Szasz, Thomas 1997, 263.

[17] Neumann, Eric 1973, 86.

[18] Laing, R.D. 1965, 42-43.

24

Αποδιοπομπαίος τράγος

Βιβλιογραφία • Douglas, Mary 1966, Purity and Danger: An Analysis of Concepts of Pollution and Taboo, Routledge & Kegan Paul, London.

• Fowler William 2004, The Roman Festivals of the Period of the Republic. An introduction to the study of the religion of the Romans, Elibron Classics, London.

• Frazer, James George 1961, The New Golden Bough, Ed. Theodor H. Gaster. Anchor Books, New York.

• Gaster, Theodor H. 1952, Festivals of the Jewish New Year, William Sloane, New York.

• Jung C. G., «A Psychological View of Conscience», στο Civilization in Transition, Άπαντα 10.

• Laing, R.D. 1965, The Divided Self: An Existential Study of Sanity and Madness, Pelican Books, London.

• McDowell Robert E. 1968, «Αfrican Drama, West and South» στο Africa Today, Vol. 15, No. 4, Realism and Romanticism in African Literature (Aug -Sep).

• Neumann, Eric 1973, The Child, G.P. Putnam's Sons, New York.

• Szasz, Thomas 1997, The Manufacture of Madness: Comparative Study of the Inquisition and the Mental Health, Movement Syracuse University Press, Syracuse.

• Soyinka Wole 1964, Five Plays, Oxford.

• Vickery John B. and J'nan M. Sellery, (eds), 1972, The Scapegoat: Ritual and Literature, Houghton Mifflin, Boston.

• Winnicott, D.W. 1965, The Maturational Processes and the Facilitating Environment, International Universities Press, New York.

Πηγή • Kosmos-zine: Creative Commons 3.0

Δικτυακοί τόποι • Scapegoating in Group Analytic Theory (http://www.birchmore.org/html/scapegoating.html) (PDF files) • Scapegoat Society (http://www.scapegoat.demon.co.uk/)

25

26

Αποπραγματοποίηση Αποπραγματοποίηση Η αποπραγματοποίηση είναι η παραμόρφωση της αντίληψης του εξωτερικού κόσμου έτσι ώστε να φαίνεται περίεργος ή μη πραγματικός. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν την αίσθηση ότι από το περιβάλλον κάποιου λείπει ο αυθορμητισμός, τα συναισθήματα και το βάθος[1] . Είναι ένα ψυχοδιασπαστικό σύμπτωμα πολλών καταστάσεων, όπως ψυχιατρικών και νευρολογικών διαταραχών. Επίσης είναι παρενέργεια πολλών φαρμάκων, μπορεί όμως να προκληθεί και από έλλειψη ύπνου ή και από άγχος. Η αποπροσωποποίηση είναι μια εμπειρία στην οποία κάποιος νιώθει ότι ο εαυτός του δεν είναι πραγματικός, ενώ στην αποπραγματοποίηση κάποιος νιώθει ότι ο εξωτερικός κόσμος δεν είναι αληθινός. Αν και υποστηρίζεται ότι οι δύο διαταραχές είναι ίδιες, ωστόσο υπάρχουν αποδείξεις που δείχνουν ότι στην κάθε διαταραχή υπάρχει διαφορετικός νευροβιολογικός μηχανισμός.

Περιγραφή Η αποκόλληση της αποπραγματοποίησης μπορεί να περιγραφεί από αυτούς που βιώνουν την κατάσταση ως μια άυλη ουσία η οποία τους διαχωρίζει από τον εξωτερικό κόσμο, σαν μια ομίχλη, ένα τζάμι ή ένα πέπλο. Αυτοί που πάσχουν απο αυτή την διαταραχή μπορεί να παραπονεθούν επίσης πως ό,τι βλέπουν έχει έλλειψη ζωηράδας και συναισθηματικού χρωματισμού. Η συναισθηματική αντίδραση στην αναγνώριση αγαπημένων προσώπων μπορεί να μειωθεί σημαντικά. Αισθήματα προμνησίας (déjà vu) είναι συχνά. Μέρη γνωστά στο άτομο μπορεί να δίνουν την εντύπωση ότι τα βλέπει για πρώτη φορά, ή μπορεί να φαίνονται περίεργα και εξωπραγματικά, και να δίνεται σημασία σε λεπτομέρειες του περιβάλλοντος που κανονικά θα περνούσαν απαρατήρητες. Τέτοιες αντιληπτικές ανωμαλίες μπορεί να επεκταθούν και σε άλλες αισθήσεις όπως στη γεύση, στην ακοή και στην όσφρηση. Ακόμα ένα σύμπτωμα αυτής της κατάστασης είναι η συχνή ανησυχία ή οι περίεργες σκέψεις απο τις οποίες δεν μπορεί να απαλλαγεί κάποιος. Η αποπραγματοποίηση προκαλείται σταδιακά μαζί με το αυξημένο άγχος αλλά συνειδητοποιείται ως διαφορετική και μη κανονική αντίληψη του περιβάλλοντος ξαφνικά, συνήθως μετά από μια κρίση πανικού, και είναι συχνά δύσκολο ή και αδύνατο να αγνοηθεί μέχρι να λάβει ο πάσχοντας κάποια θεραπεία. Οι πάσχοντες μπορεί να βιώνουν μεγάλη ανησυχία ως προς το αίτιο της αποπραγματοποίησης. Είναι συχνά δύσκολο να δεχτούν ότι ένα τόσο ενοχλητικό και περίεργο σύμπτωμα προκαλείται απο το άγχος, και αυτός που το βιώνει μπορεί συχνά να πιστεύει πως έχει προκληθεί από κάποια πολύ πιο σοβαρή ψυχιατρική ή οργανική πάθηση, κάτι που μπορεί να αυξήσει το άγχος και να χειροτερέψει τη διαταραχή.

Αίτια Η αποπραγματοποίηση μπορεί να ακολουθεί μερικές νευρολογικές διαταραχές σαν την επιληψία, την ημικρανία και κάποιον ήπιο τραυματισμό[2] . Η κάνναβη, τα παραισθησιογόνα, τα αντικαταθλιπτικά και η νικοτίνη μπορεί να προκαλέσουν αισθήματα που μοιάζουν με την αποπραγματοποίηση, ειδικά όταν λαμβάνονται σε μεγάλες ποσότητες. Η αποπραγματοποίηση μπορεί επίσης να εμφανιστεί ως σύμπτωμα στέρησης μετά από την απότομη διακοπή της χρήσης του αλκοόλ ή των βεζοδιαζεπινών.

Αποπραγματοποίηση Η αποπραγματοποίηση μπορεί να είναι σύμπτωμα μερικών σοβαρών υπνικών διαταραχών ή ψυχικών διαταραχών όπως αποπροσωποποίηση, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια ή και κάποιων αγχωτικών διαταραχών.

Αναφορές [1] American Psychiatric Association (2004) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV-TR (Text Revision). American Psychiatric Association. ISBN 0-89042-024-6.

[2] Lambert MV, Sierra M, Phillips ML, David AS (2002). "The spectrum of organic depersonalization: a review plus four new cases". The Journal of neuropsychiatry and clinical neurosciences 14 (2): 141–54. PMID 11983788 (http:/ / www. ncbi. nlm. nih. gov/ pubmed/ 11983788).

Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

27

28

Αποπροσωποποίηση Αποπροσωποποίηση H αποπροσωποποίηση είναι μια διαταραχή της αντίληψης, που συνίσταται σε μεταβολή στη συνηθισμένη αίσθηση πραγματικότητας του ατόμου όσον αφορά τον εαυτό του. Κάποιος που βιώνει αυτή την κατάσταση μπορεί να νιώθει ότι παρατηρεί τον εαυτό του "απ' έξω" (με την έννοια ότι νιώθει το σώμα ή τις σκέψεις του σαν κάτι ξένο), να έχει την αίσθηση ότι η πραγματικότητα είναι "σαν όνειρο" ή "σαν ταινία", ή ότι το σώμα του λειτουργεί και κινείται μηχανικά σαν ρομπότ, έχοντας ωστόσο πλήρη έλεγχο των κινήσεων του σώματός του. Η αποπροσωποποίηση είναι παρόμοια με την αποπραγματοποίηση και συνήθως οι δυο διαταραχές αντιμετωπίζονται ως μια. Ωστόσο, πιο συγκεκριμένα, η αποπραγματοποίηση είναι το αίσθημα ότι η εξωτερική πραγματικότητα δεν είναι αληθινή, ενώ η αποπροσωποποίηση είναι το αίσθημα ότι ο εαυτός κάποιου δεν είναι αληθινός, ότι είναι αποκολλημένος απο το σώμα του. Αυτά τα αισθήματα μπορούν να βιωθούν από τον καθένα ο οποίος βρίσκεται κάτω απο έντονο άγχος και συνήθως υποχωρούν όταν αντιμετωπιστούν τα αίτια του άγχους που τα προκάλεσε. Η αποπραγματοποίηση και η αποπροσωποποίηση είναι συχνότερες σε διαταραχές όπως η κλινική κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, έλλειψη ύπνου, και σε μερικούς τύπους επιληψίας.

Περιγραφή Όσοι βιώνουν την αποπροσωποποίηση νιώθουν πως είναι τελείως αποκολλημένοι απο τον κόσμο και από το σώμα τους και πως δρούν ως μια τελείως ξεχωριστή οντότητα.[1] Συχνά κάποιος που βιώνει αυτό το αίσθημα αναφέρει πως "η ζωή μοιάζει με ταινία" ή οτι τα πράγματα δεν τα νιώθει αληθινά. Ωστόσο, οι πάσχοντες έχουν πλήρη συνείδηση ότι αυτή η αντίληψη για το σώμα και τον ψυχισμό τους δεν είναι κανονική, πράγμα που κάνει πιο έντονη την ανησυχία τους ότι "κάτι δεν πάει καλά" και μπορεί να ενισχύσει το άγχος αλλά και αυτά τα συμπτώματα μέσω θετικής ανάδρασης. Η αίσθηση της αποπραγματοποίησης και της αποπροσωποποίησης μπορεί να εμφανιστεί επίσης σε παροδικές καταστάσεις πολύ έντονου άγχους, όπως καταστάσεις που απειλούν τη ζωή του ατόμου ή προκαλούν μεγάλο φόβο.

Αναφορές [1] Depersonalization Disorder 2007-09-08 (http:/ / www. merck. com/ mmhe/ sec07/ ch106/ ch106e. html)

Εξωτερικές συνδέσεις • Διαταραχή αποπροσωποποίησης (http://www.psychologia.gr/disorders/diasxist .htm) (Ελληνικά) • King's College, London - Depersonalisation Research Unit (http://www.iop.kcl.ac.uk/iopweb/departments/ home/?locator=911&context=main) (Αγγλικά) • Shaunoconnor.com - A young man's story of experiencing and recovering from chronic depersonalization (http:// shaunoconnor.com/PanicAttacksAndPerspective1.htm) (Αγγλικά) Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

29

Αρχή της ευχαρίστησης Αρχή της ευχαρίστησης H αρχή της ευχαρίστησης, είναι μια ψυχαναλυτική έννοια δημιουργημένη απο τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Η αρχή της ευχαρίστησης αναφέρει πως οι άνθρωποι αποζητούν να καλύψουν την ευχαρίστηση και την αποφυγή του πόνου προσπαθώντας να καλύψουν τις βιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες τους.[1] Το αντίθετο της αρχής της ευχαρίστησης είναι η αρχή της πραγματικότητας. Το εκείνο του ατόμου ακολουθεί την αρχή της ευχαρίστησης στα πρώτα στάδια της ζωής του, ωστόσο καθώς κάποιος μεγαλώνει και ωριμάζει μαθαίνει να αντέχει τον πόνο και να αποφεύγει την απόλαυση εξαιτίας των κανόνων και εμποδίων της πραγματικότητας. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ έλεγε πως «το εγώ όταν εκπαιδευτεί γίνεται λογικό, δεν κυριαρχείται πλέον απο την αρχή της ευχαρίστησης, αλλά υπακούει την αρχή της πραγματικότητας, που επίσης στο βάθος αποζητά την απόκτηση ευχαρίστησης, αλλά ευχαρίστηση που την εξασφαλίζει λαμβάνοντας υπόψιν την πραγματικότητα, ακόμα και αν η ευχαρίστηση αναβάλλεται και λιγοστεύει».[2]

Παραπομπές [1] Snyder, C. R.; Lopez, Shane J. (2007). Positive Psychology. Sage Publications, Inc.. pp. 147. ISBN 076192633X. [2] Sigmund Freud, Introductory Lectures 16.357.

30

Ασυνείδητο Ασυνείδητο Το ασυνείδητο είναι μια έννοια της ψυχολογίας που -ενώ χρησιμοποιήθηκε απο πολλούς στο παρελθόν- την σημερινή της ισχύ την έλαβε απο τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Το ασυνείδητο μπορεί να περιγραφεί ως εκείνο το μέρος του μυαλού το οποίο "γεννάει" πολλές νοητικές διαδικασίες οι οποίες εκδηλώνονται στο μυαλό του ατόμου χωρίς το άτομο να γνωρίζει την ύπαρξη τους. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν ασυνείδητα συναισθήματα, ασυνείδητες σκέψεις ή/και ιδέες, ασυνείδητες αντιλήψεις, ασυνείδητες αντιδράσεις, συμπλέγματα, φοβίες και κρυφούς πόθους και επιθυμίες. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ μιλώντας για τα όνειρα αναφέρει: Η αντίληψη του στοιχείου του ονείρου είναι η ακόλουθη: δεν είναι κάτι πρωταρχικό και ουσιώδες μια «καθαυτό σκέψη» αλλά ένα υποκατάστατο, για κάτι άλλο άγνωστο στο ενδιαφερόμενο πρόσωπο, ακριβώς όπως είναι η υποκείμενη πρόθεση ενός σφάλματος, δηλαδή ένα υποκατάστατο για κάτι που πραγματικά το γνωρίζει ο ονειρευόμενος, αλλά δεν είναι προσιτό στη γνώση του. [...] Πρόκειται τώρα να προτείνω την εισαγωγή μιας μεταβολής στην ορολογία μας για να την κάνουμε πιο ευέλικτη. Αντί να χρησιμοποιύμε λέξεις «κρυμμένο», «απρόσιτο», «καθαυτό», ας δώσουμε μια πιο συγκεκριμένη περιγραφή και ας πούμε «απρόσιτο για την συνείδηση του ονειρευόμενου» ή «ασυνείδητο».[1]

Το ασυνείδητο και οι ασυνείδητες διαδικασίες Η νευροεπιστήμη αποδέχεται το ασυνείδητο[2] . Για παράδειγμα, ερευνητές στο Columbia University Medical Center βρήκαν πως γρήγορες εικόνες τρομακτικών προσώπων προκαλούν ασυνείδητο άγχος και μπορούν να εντοπιστούν στον εγκέφαλο με μηχανές απεικόνισης του εγκεφάλου.[3]

Το ασυνείδητο στην ψυχανάλυση Αν και ο Σίγκμουντ Φρόυντ δεν ανακάλυψε για πρώτη φορά το ασυνείδητο, συνέβαλε ουσιαστικά στην μελέτη του. Κατά την περίοδο του 19ου αιώνα η επικρατούσα πεποίθηση ήταν θετικιστικής κατεύθυνσης, υπήρχε δηλαδή η άποψη πως ο άνθρωπος μπορούσε να ελέγξει με τη λογική τη συμπεριφορά του και τη σχέση του με τον κόσμο. Ο Φρόυντ πρότεινε ουσιαστικά πως αυτή η θέση είναι μία αυταπάτη καθώς οι άνθρωποι δρουν συχνά για λόγους που δεν άπτονται των συνειδητών σκέψεων τους, καθώς το ασυνείδητο μπορεί να αποτελεί την πηγή των ανθρώπινων κινήτρων. Ο Φρόυντ προέκτεινε τη θεωρία του μελετώντας συστηματικά τα όνειρα, τα οποία αποκάλεσε και τον «βασιλικό δρόμο προς το ασυνείδητο», θεωρώντας τα ως το καλύτερο δείγμα πεδίου δράσης του ασυνειδήτου. Στην σπουδαιότερη -σύμφωνα με τον ίδιο- εργασία του Η Ερμηνεία των Ονείρων, ανέπτυξε τα επιχειρήματα του περί της ύπαρξης του ασυνειδήτου αλλά και περιέγραψε μια μεθοδολογία για την πρόσβαση του ατόμου σε αυτό, μέσω του προ-συνειδητού. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία , το ασυνείδητο αποτελεί ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου ψυχισμού και περιλαμβάνει τις βασικές ορμές της ψυχικής ενέργειας, τα γεγονότα, τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις που έχουν απωθηθεί από τη συνείδηση, καθώς και τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας που ο άνθρωπος έχει ξεχάσει, αλλά, παρόλα αυτά, καθορίζουν και κατευθύνουν τη ζωή του. Ο Φρόυντ ξεχώρισε το μυαλό στο συνειδητό ή το εγώ και σε δύο μέρη του ασυνείδητου, το εκείνο και το υπερεγώ.

Ασυνείδητο Σε αυτή την θεωρία, το ασυνείδητο αναφέρεται στο μέρος της νοητικής διαδικασίας όπους τα αντικείμενα είναι απρόσιτα προς την συνείδηση.[4] Στην ψυχανάλυση το ασυνείδητο δεν αποτελείται μόνο απ'ότι δεν είναι συνειδητό αλλά απ'ότι ενεργά απωθείται από την συνείδηση ή ό,τι το άτομο δεν θέλει να γνωρίζει συνειδητά. Ο ψυχαναλυτής τότε προσπαθεί να επαναφέρει στην συνείδηση αυτό το οποίο το άτομο απώθησε στο ασυνείδητο. Τα μηνύματα ωστόσο που πηγάζουν απο μια αντίθεση στο συνειδητό και το ασυνείδητο θα θέλουν πιθανώς μια "αποκρυπτογράφηση" και ο ψυχαναλυτής είναι αυτός ο οποίος θα αποκρυπτογραφήσει τα μηνύματα αυτά και θα τα παρουσιάσει στο άτομο.

Το συλλογικό ασυνείδητο Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ ανέπτυξε περισσότερο την θεωρία. Χώρισε το ασυνείδητο σε δυο μέρη: το προσωπικό ασυνείδητο και το συλλογικό ασυνείδητο. Το προσωπικό ασυνείδητο είναι τα στοιχεία του ατόμου τα οποία έχουν λησμονηθεί ή έχουν απωθηθεί. Το συλλογικό ασυνείδητο είναι ένα μέρος του ασυνείδητου νου, κοινό σε όλους τους ανθρώπους και περιέχει αρχέτυπα, παγκόσμιες νοητικές "προδιαθέσεις" μη βασιμένες στην εμπειρία.[5]

Παραπομπές [1] Σίγμουντ Φρουντ, Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση, Κεφάλαιο 7 Έκδηλο περιεχόμενο και λανθάνουσες σκέψεις, σελίδα 111, ISBN

978-960-469-754-0 [2] Miller, Laurence In search of the unconscious; evidence for some cornerstones of Freudian theory is coming from an unlikely source

- basic neuroscience. Psychology Today December 1, 1986 [3] Ανακτήθηκε από (http:/ / www. medicalnewstoday. com/ medicalnews. php?newsid=18022& nfid=rssfeeds) 17 Απριλίου, 2007 [4] Ανακτήθηκε από http:/ / www. highbeam. com/ search. aspx?q=The%20internal%20contradiction%20and Απρίλιος 2007 [5] Ανακτήθηκε από http:/ / www. skepdic. gr/ Entries/ Sigma/ collectiveunc. htm Σεπτέμβριος 2010

31

32

Ατομική ψυχολογία Ατομική ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

H ατομική ψυχολογία είναι προσέγγιση της ψυχολογίας που αναπτύχθηκε από τον Άλφρεντ Άντλερ. Δίνεται βαρύτητα στον τρόπο με τον οποίο το άτομο ανταποκρίνεται στα εξωτερικά ερεθίσματα και στις πεποιθήσεις που έχει υιοθετήσει στην πρώιμη παιδική του ηλικία.

33

Άτυπη κατάθλιψη Άτυπη κατάθλιψη Η άτυπη κατάθλιψη είναι μια υποκατηγορία δυσθυμίας και κλινικής κατάθλιψης και χαρακτηρίζεται από αντιδραστικότητα της διάθεσης (ο ασθενής είναι ικανός να βιώνει καλυτέρευση της διάθεσης σε ευχάριστα γεγονότα) και θετικότητα. Επίσης άτομα με άτυπη κατάθλιψη βιώνουν αύξηση βάρους και αυξημένη όρεξη για φαγητό, υπνηλία ή υπερυπνία και έντονη κοινωνική φθορά ως συνέπεια της υπερευαισθησίας στην αντιλαμβανόμενη διαπροσωπική απόρριψη. Αντίθετα με την ονομασία της, η άτυπη κατάθλιψη είναι η πιό συχνή μορφή κατάθλιψης.

Διαγνωστικά κριτήρια • Σημαντική αύξηση βάρους και αύξηση της όρεξης για φαγητό • Υπερυπνία (το να κοιμάσαι πολύ, το αντίθετο της αϋπνίας που υπάρχει στη μελαγχολική κατάθλιψη) • Αίσθημα ότι τα χέρια ή τα πόδια κάποιου είναι πολύ βαριά • Διαταραχή της συναισθηματικής διάθεσης (ευερεθιστότητα)

Έρευνα Γενικά, η άτυπη κατάθλιψη τείνει να προκαλεί περισσότερη δυσλειτουργία στον ασθενή από όλες τις άλλες μορφές κατάθλιψης. Η άτυπη κατάθλιψη είναι χρόνιο σύνδρομο που τείνει να ξεκινάει σε νεαρότερη ηλικία από τις υπόλοιπες μορφές της κατάθλιψης (συνήθως στην εφηβεία). Άτομα που νοσούν από άτυπη κατάθλιψη συνήθως υποφέρουν και από άλλες διαταραχές, όπως διαταραχή πανικού, κοινωνική φοβία και άλλες διαταραχές. Η άτυπη κατάθλιψη είναι πιο συνηθισμένη στις γυναίκες (κοντά στο 70% τον ασθενών με άτυπη κατάθλιψη είναι γυναίκες). Μερικές έρευνες έχουν δείξει πως τα παλιότερα αντικαταθλιπτικά, όπως οι αναστολείς της μονοαμινοοξειδάσης (MAOIs) είναι πιο αποτελεσματικοί, ωστόσο τα νεότερα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν αρκετά καλά έναντι της άτυπης κατάθλιψης. Η θεραπεία με φάρμακα λειτουργεί καλύτερα όταν συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία. Πρέπει να αναφερθεί ότι διάφορες διαταραχές που συνυπάρχουν με την άτυπη κατάθλιψη, όπως η διαταραχή πανικού, ίσως να μην μπορέσουν να θεραπευτούν χωρίς επιπλέον φάρμακα. Μερικοί υποθέτουν πως η άτυπη κατάθλιψη σχετίζεται με προβλήματα του θυρεοειδή. Άλλες έρευνες έχουν δείξει πως η κατάσταση ορισμένων ασθενών με άτυπη κατάθλιψη ίσως να καλυτερεύσει με διάφορα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στον υποθυρεοειδισμό.

Άτυπη κατάθλιψη

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • Atypical Depression [1] • Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) [2]

Παραπομπές [1] http:/ / www. mcmanweb. com/ article-200. htm [2] http:/ / www. mazi. org. gr:

34

35

Αφασία Αφασία Ο ειδικός επιστημονικός όρος αφασία (στερητικό α- και -φέτος από το ρήμα φημί = λέγω) αναφέρεται σε κάθε μερική ή ολική απώλεια γλωσσικών ικανοτήτων σε ενήλικες και παιδιά και γενικότερη ανικανότητα λόγου. Ο λόγος είναι το κύριο μέσο του ανθρώπου ώστε να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του. Στην περίπτωση της αφασίας το άτομο δεν μπορεί να μιλήσει, να αποδίδει το σωστό νόημα στις λέξεις, να κατανοεί και πολλές φορές να διαβάζει. Στο πολύ νεαρό παιδί, του οποίου ο εγκέφαλος διατηρεί την πλαστικότητά του, επιτρέπεται μια ταχεία ανάληψη έστω κι αν αυτή δεν είναι ολοκληρωμένη, σε αντίθεση με τους ενήλικες.

Αιτίες Μπορεί να οφείλεται σε διαταραχές των εγκεφαλικών αγγείων ή σε εγκεφαλικές βλάβες.

Μορφές αφασίας • Τύπου Broca Η Αφασία τύπου Broca ή αλλιώς Κινητική χαρακτηρίζεται από περιορισμένη ικανότητα έκφρασης προφορικού λόγου, περιορισμένο λεξιλόγιο και μετρίου βαθμού δυσκολία στην κατανόηση της γλώσσας, γεγονός που οδηγεί συχνά σε δυσκολία στην επικοινωνία. Ο ασθενής σε πολλές περιπτώσεις είναι ικανός να διαβάζει, αλλά έχει δυσκολίες στη γραφή.

• Τύπου Wernicke Η Αφασία τύπου Broca ή αλλιώς Αισθητική χαρακτηρίζεται από ελλιπή ικανότητα του ασθενούς να καταλαβαίνει τη σημασία των λέξεων που παράγει. Παρατηρείται ταχεία εκφορά της γλώσσας με με παραφασίες( η χρησιμοποίηση αντί της σωστής μιας άλλης λέξης), νεολογισμούς( η χρήση λέξεων που δεν υπάρχουν καν). Μερικοί ασθενής με Αφασία τύπου Wernicke μιλούν ακατάπαυστα, παρατηρείται η λεγόμενη γλωσσική σαλάτα, ενώ δεν δείχνουν να έχουν επίγνωση της διαταραχής επικοινωνίας. Η κατανόηση του λόγου είναι εντόνως επηρεασμένη.

• Ανομική αφασία Κύριο σύμπτωμα της ανομικής Αφασίας είναι η δυσκολία εύρεσης των σωστών λέξεων κατά την εκφορά προφορικού λόγου, κυρίως κατά την κατονομασία αντικειμένων. Η κατανόηση καθώς και η γραφή και η ανάγνωση είναι ανεπηρέαστες.

• Γενική Aφασία Η Γενική Αφασία είναι η σοβαρότερη μορφή αφασίας, κατά την οποία ο ασθενής αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα τόσο κατά την εκφορά όσο και κατά την κατανόηση του προφορικού λόγου. Επίσης δεν μπορεί να γράψει ή να διαβάσει.

Αφασία

Γενικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αφασία • • • • • •

Συχνότητα των λέξεων Οικειότητα Ηλικία κατάκτησης λέξεων Αφηρημένες και συγκεκριμένες λέξεις Λειτουργικότητα Το μήκος της λέξης

Θεραπευτικές παρεμβάσεις • • • •

Σημασιολογική θεραπεία Θεραπεία για φωνολογική επεξεργασία Λέξη και εικόνα, ξεπερασμένα ζευγάρια Διάκριση ανάμεσα στην γραμμένη λέξη και το ακουστικό νεύρο

Πηγές • Sally Byng, Kate Swinburn, and Carole Pound. The aphasia therapy file.

• • • •

Lyndsey Nickels. Spoken word production and its breakdown in aphasia.

Paule Aimard. Οι διαταραχές του λόγου στο παιδί. Μεταφρ. Ιουλιέττα και Ροδόλφος Ράλλης http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1766 http://www.afasie.nl/aphasia/pdf/7/brochure1.pdf

36

37

Βιοανατροφοδότηση Βιοανατροφοδότηση Βιοανατροφοδότηση ονομάζεται στην Ψυχολογία μία μέθοδος Ψυχοθεραπείας, αλλά και γενικότερα μία μέθοδος θεραπείας διάφορων παθήσεων. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου αυτής πραγματοποιούνται μετρήσεις διάφορων μεγεθών της φυσιολογίας του υποκειμένου (πίεση, καρδιακοί παλμοί, θερμοκρασία κ.ά.), αναλύονται τα δεδομένα, και στη συνέχεια το υποκείμενο ενημερώνεται για τα αποτελέσματα των μετρήσεων (π.χ. μέσω κάποιου χαρακτηριστικού ήχου), ώστε να μπορέσει να επιδράσει στη φυσιολογία του. Μετά από εξάσκηση το υποκείμενο εκπαιδεύεται στο να προκαλεί εκούσιες μεταβολές σε πλευρές της λειτουργίας του οργανισμού, όπως η αρτηριακή πίεση ή οι καρδιακοί παλμοί, ή καταφέρνει να αντιμετωπίζει χωρίς φάρμακα ελαφρείς πόνους κ.ά.. Η Βιοανατροφοδότηση σαν μέθοδος υπήρξε στο παρελθόν αρκετά αμφιλεγόμενη. Σήμερα η πλειοψηφία των επιστημόνων αποδέχεται την αποτελεσματικότητα και το επιστημονικό της υπόβαθρο.

38

Βλακεία Βλακεία Η βλακεία αντικατοπτρίζει μη αναμενόμενα, για δεδομένες νοητικές δυνατότητες, λάθη, αυτών που τα κάνουν. Ως έννοια είναι σχετική,[1] καθώς ο αποδιδόμενος χαρακτηρισμός εξαρτάται την αντιληπτότητα και τα πιστεύω του καθενός που τον αποδίδει. Πέραν του ατομικού επιπέδου, η διαφοροποίηση των εκτιμήσεων για έναν τέτοιο χαρακτηρισμό εκτείνεται κοινωνικά αλλά και σε βάθος χρόνου.

• Βλακεία ως πράξη είναι αυτή που καθοδηγείται από μη επαρκή ή μη ισορροπημένη, σε σχέση με το αναμενόμενο, λειτουργία του κέντρου επεξεργασίας ερεθισμάτων και λήψης αποφάσεων ενός νοήμονα οργανισμού ή ομάδας και οδηγεί σε αποδιοργάνωση της τάξης, τροχοπέδη της εξέλιξης ή καταστροφή.

• Βλακεία ως συμπεριφορά είναι η επανάληψη βλακωδών πράξεων από το ίδιο άτομο ή ομάδα που καταδεικνύουν φαινομενικά ανεξήγητη αδυναμία προσαρμοστικής μάθησης ή άρνηση προόδου. Με πρότυπο αναφοράς το σύγχρονο άνθρωπο σε μια δυτικού τύπου κοινωνία, σύμφωνα με παλαιά προσέγγιση από τον Ανρί Μπεργκσόν, η ισορροπία στον άνθρωπο αφορά την αρμονία της νόησης, του συναισθήματος και των ενστίκτων που εδρεύουν στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Σύμφωνα με νεώτερες προσεγγίσεις που προσπαθούν να καταμετρήσουν την ανθρώπινη ευφυΐα, όπως με τα τεστ γενικής ευφυΐας (general intelligence factor ή g), η ευφυΐα ορίζεται σαφώς πιο πολύπλοκα. Η ισορροπία της ανάπτυξης του εγκεφάλου ως πολύπλοκο σύστημα μοιάζει πιο πολύ με το βαθμό συμμετρικότητας της ανάπτυξης ενός φράκταλ. [2] [3] [4] [5] Ξεπερνώντας πως είναι ίσως αδύνατο να δοθεί, με την τελευταία προσέγγιση του ορισμού της ευφυΐας, ο χαρακτηρισμός του ευφυούς σε κάποιον[6] , η βλακεία ως πράξη εμφανίζεται στα κενά ακριβώς της ανάπτυξης της ισορροπίας της ευφυΐας, όσο μικρά κι αν είναι αυτά, και έχουμε, στις υγιείς περιπτώσεις, την ίδια την ανάπτυξη της ευφυΐας μετά από μια πράξη βλακείας. Τα παραπάνω δείχνουν το λόγο για τον οποίο αμφισβητείται η ύπαρξη της ευφυΐας, αφού η συμμετρικότητα της δομής της, καθώς μικραίνουμε την κλίμακα αξιολόγησης, δεν προσεγγίζεται καν. Λόγω των διαφορετικών πιστεύω, την άποψη που σχετίζει την ευφυΐα με τη βλακεία δεν την υιοθετούν επί συνόλου οι φιλοσοφίες.

Ο ρόλος των πράξεων βλακείας Μια τέτοια πράξη φαινομενικά συνεπάγεται ελάττωση των πιθανοτήτων είτε να προοδεύσει εκείνος που την εφαρμόζει είτε ακόμη και να επιβιώσει, σε ατομικό ή κοινωνικό επίπεδο. Παρόλα αυτά η επίδραση μιας πράξης που φέρει αυτό το χαρακτηρισμό δεν είναι κατ' ανάγκη βλαπτική, καθώς με τις ρωγμές που προκαλεί μπορεί να εντοπίσει, νωρίς, σημεία αστάθειας ή ακόμη και να κάνει ανακαλύψεις που θα ήταν σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν από αναμενόμενη συμπεριφορά και έτσι μπορεί να συμβάλλει στην έγκαιρη διόρθωσή τους και στην απόκτηση εμπειρίας και γνώσης που τελικά συνεπάγονται αύξηση των πιθανοτήτων για πρόοδο και επιβίωση.

Βλακεία

Η εμφάνιση των μη αναμενόμενων λαθών στο μέσο άνθρωπο Λάθη, μη αναμενόμενα, προκύπτουν από επαρκώς ανεπτυγμένα και ισορροπημένα άτομα, υπό διάφορες συνθήκες: • Μέσω της μαζικότητας της συμπεριφοράς όπου η μονάδα χάνει το χαρακτήρα της και συμπεριφέρεται διαφοροποιημένα, για παράδειγμα σε μία κερκίδα αθλητικού αγώνα ή σε μια συμμορία.

• Από τη μεθοδευμένη υποχώρηση της νόησης και τον αντίστοιχο ερεθισμό των ενστίκτων ή του συναισθήματος, για παράδειγμα όταν έχουμε πλύση εγκεφάλου από τα ΜΜΕ.

• Υπό την επίδραση ισχυρών συναισθημάτων όπως ο θυμός, συναισθηματικών καταστάσεων όπως ο πρώτος έρωτας[7] ή και ηθικής[8] .

• Όταν υπάρχει ανάγκη για εγρήγορση ενώ ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μερική καταστολή, για παράδειγμα αμέσως όταν το άτομο ξυπνά, έχει ανάγκη για ύπνο ή βρίσκεται υπό την επήρεια ουσιών.

Κανείς δεν εξαιρείται από τα λάθη αυτά Όλοι κάνουν λάθη που δεν τους αρμόζουν και μάλιστα επανειλημμένα. Είναι στη φύση των υπό εκπαίδευση οργανισμών να μαθαίνουν από αυτά. Όσο πιο ισορροπημένος είναι κάποιος νοητικά τόσο πιο λίγα τέτοια λάθη κάνει.

Συμπλεγματική βλακεία Υπάρχουν συμπεριφορές που ξεφεύγουν κατ' εξακολούθηση από το μέσο αποδεκτό όρο σε κοινωνικά πλαίσια. Σε τέτοιες συμπεριφορές είναι πιο επιρρεπείς άνθρωποι που μονίμως υπερεκτιμούν τον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους σε μεγαλύτερο βαθμό από όσο το κάνει ο μέσος άνθρωπος [9] και ταυτόχρονα καταφέρνουν να μην εκθέτουν την εικόνα τους αυτή σε πρώτη προσέγγιση.[10] Για τον τύπο αυτό ο λαός έχει δημιουργήσει εκφράσεις όπως «εγωιστής ξερόλας», «πονηρός έξυπνος» και «κουτοπόνηρος» και τους θεωρεί ιδιαίτερα επικίνδυνους αφού, αφενός μεν δεν έχουν συναίσθηση του μεγέθους της «βλακείας» τους (όπως την αποδίδουν ως συμπεριφορά οι υπόλοιποι), ακόμα κι αν οι ίδιοι την υποψιάζονται, και αφετέρου επειδή δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι σε πρώτη επαφή. Παρατηρείται πως πριν την εκτέλεση μιας, κατά τους άλλους, βλακώδους πράξης, εκείνος που την εφαρμόζει με τον τρόπο που περιγράφεται παραπάνω έχει δικαιολογήσει την πράξη αυτή ισχυρά μέσα του και την ασκεί ανεπιφύλακτα. Η επικινδυνότητα των συμπλεγματικών αυτών τύπων αυξάνει σε συνδυασμό με τη δύναμη της επιρροής τους και την ισχύ της εξουσίας τους που είναι και το έδαφος στο οποίο αυτός ο τύπος συμπεριφοράς καλλιεργείται. Η εμμονή σε πεποιθήσεις επίσης είναι δυνατό να διαμορφώσει ιδίου τύπου συμπεριφορά. Είναι απαραίτητο να τονιστεί η σχετικότητα του χαρακτηρισμού παρόλα αυτά, καθώς σύμφωνα με το πιστεύω του ιδίου, που χαρακτηρίζεται, η πράξη του είναι απολύτως δικαιολογημένη και σπάνια είναι βλαπτική για τον ίδιο.

Η βλακεία συνασπίζεται Χωρίς να παραδέχονται την αρνητικότητα των επιπτώσεων της συμπεριφοράς τους, οι συμπλεγματικοί τύποι αναπτύσσουν ενστικτωδώς μεταξύ τους υπόγεια κανάλια επικοινωνίας [11] και φαίνεται να συμπράττουν με σκοπό να ακυρώνουν τάσεις, κατευθύνσεις και κινήματα που θεωρούν εμπόδια στην προσωπική τους εξέλιξη ακόμα κι αν είναι ελπιδοφόρα για το υπόλοιπο του κοινωνικού συνόλου. Παρόλα αυτά, επειδή η ομαδοποίηση της στάσης ενός τέτοιου συνασπισμού ισχυροποιεί την αλήθεια του πιστεύω τους, ένας τέτοιος χαρακτηρισμός τους επισυνάπτεται από τον υπόλοιπο μόνο, κοινωνικό ιστό, και είναι και πάλι σχετικός.

39

Βλακεία

Η δυσκολία να χαρακτηριστεί κάποιος βλάκας Η επανάληψη βλακωδών πράξεων δε χαρακτηρίζει το άτομο κατ' ανάγκη ως βλάκα αφού τέτοιες πράξεις είναι συνήθης τρόπος μάθησης και άρα μέρος της ανθρώπινης φύσης. Επίσης, αφού η βλακεία ορίζεται σχετικά, πρέπει να υπάρχει σχεδόν ομοφωνία από τους υπόλοιπους για ένα τέτοιο χαρακτηρισμό. Ίσως υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που μπορούν να χαρακτηριστούν από βλακεία, χαρακτηρισμό για τον οποίο συμφωνεί η πλειοψηφία των ανθρώπων γύρω τους. Αυτοί θα εντοπίζονταν ίσως μόνο από την επανάληψη πολλών βλακωδών πράξεων μέσω των οποίων θα εκτίθονταν σε βάθος χρόνου, με αποτέλεσμα ο χαρακτηρισμός ισχυροποιείται ολοένα.[12]

Σημειώσεις [1] Για μια συμμορία, μια πράξη καταστροφής πιθανόν θεωρείται ηρωϊκή και επικροτείται από την ομάδα. Η ίδια πράξη, για τον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό, πιθανότατα χαρακτηρίζεται ως βλακώδης.

[2] Maxim I. Stamenov and Earl MacCormac (1996). Fractals of brain, fractals of mind (http:/ / www. google. com/ books?hl=el& lr=& id=ZPwzicASPxIC& oi=fnd& pg=PP1& dq=fractal+ intelligence+ brain& ots=fmkyP9HvMs& sig=dlS7jKa1WEuE6y8Xlp6rUdt5-tI#v=onepage& q=fractal intelligence brain& f=false). John Benjamins Publishing Co. σελ. 369. ISBN 9027251274,978-9027251275. .

[3] Terry M. Mikiten, Nikos A. Salingaros and Hing-Sing Yu (2000). " Pavements as Embodiments of Meaning for a Fractal Mind (http:/ / www. springerlink. com/ content/ x31h2v09k0606r36/ fulltext. pdf)". Nexus Network Journal 2: 63-74. doi: 10.1007/s00004-999-0009-5 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1007/ s00004-999-0009-5).

[4] Andrew, Alex M. (2009). " A Missing Link in Cybernetics - Chapter 7: Fractal Intelligence (http:/ / www. springerlink. com/ content/ 978-0-387-75163-4/ #section=36954& page=8& locus=98)". Springer New York 26: 113-116. doi: 10.1007/978-0-387-75164-1 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1007/ 978-0-387-75164-1).

[5] Το κουνουπίδι έχει μια από τις πιο χαρακτηριστικές φράκταλ δομές. Ένα μικρότερο κομάτι που αποσπάμε από αυτό είναι ακριβώς όμοιο με το μεγαλύτερο και ένα ακόμα πιο μικρό έχει πάλι τα ίδια γεωμετρικά χαρακτηριστικά. Αυτή η αυτοομοιότητα της δομής φράκταλ συνεπάγεται την απουσία χαρακτηριστικής κλίμακας. Το τελευταίο σημαίνει πως δε διαθέτουμε κάποιο τρόπο απόλυτης μέτρησης ώστε να καταλαβαίνουμε σε τι διαστάσεις βρισκόμαστε πάνω σε ένα φράκταλ. Ως αποτέλεσμα μια ακρίδα που στέκεται πάνω σε ένα κουνουπίδι βλέπει ακριβώς τους ίδιους σχηματισμούς και έχει τα ίδια εμπόδια με αυτά που έχει ένα μυρμήγκι που είναι 10 φορές πιο μικρό αλλά την ίδια ακριβώς αίσθηση έχει και ένα ακάριο που είναι 100 φορές πιο μικρό. Σε όποια κλίμακα κι αν βρισκόμαστε, τη σημαντικότητα της κάθε περιοχής δεν την καθορίζει η κλίμακα αλλά η διαφορετικότητα, που προκύπτει από το βαθμό της συμμετρίας. Ο λόγος που τα τεστ ευφυΐας δε θεωρούνται αξιόπιστα είναι λόγω της σημαντικότητας ακόμη και της κάθε μικρής περιοχής που δε μπορεί να μετρηθεί επαρκώς. Self Similarity ~ Fractals, Fractals Everywhere… September 20, 2009 (http:/ / polynomial. me. uk/ 2009/ 09/ 20/ fractals-of-brain-fractals-of-mind/ ) [6] Ο πιο αγαπητός παίκτης μπάσκετ με τις καλύτερες στατιστικές επιδόσεων δίνει λάθος πάσα και κάποιοι φίλαθλοι μιλούν για βλακεία. Είναι ιδιαίτερα εύκολο να αποδοθεί ως τέτοια μια πράξη, ακόμα και σε κάποιον σχεδόν τέλεια ανεπτυγμένο και ισορροπημένο, κοινωνικά, πνευματικά, σωματικά, αθλητικά κλπ.

[7] Ο πρώτος έρωτας αντιστοιχεί σε στάδιο εκμάθησης και άρα είναι δείκτης μη πλήρους ανάπτυξης του εγκεφάλου.

[8] Σε μια χώρα που όλοι φοροδιαφεύγουν ο τίμιος θεωρείται βλάκας από τους λοιπούς. Μια κοπέλα με ερωτική διάθεση προς έναν άνδρα πιθανό να θεωρήσει βλακεία το ότι τη σέβεται.

[9] Είναι μια φυσική τάση του ανθρώπου να υπερεκτιμά σε μικρό βαθμό τις δυνάμεις του ή τις δυνατότητές του (en:Illusory superiority). Θεωρείται χρήσιμη καθώς ο άνθρωπος έτσι τολμά ευκολότερα με αποτέλεσμα τις περισσότερες ευκαιρίες για άλματα προόδου.

[10] Άνθρωποι που ακόμη και στερούνται πλήρους διανοητικής ανάπτυξης αλλά έχουν επίγνωση των δυνατοτήτων τους αποφεύγουν τις γκάφες και σε αριθμό και σε έκταση καθώς ζητούν βοήθεια εκ των προτέρων.

[11] Daniel Goleman (2006). "Οι καθρέφτες του εγκεφάλου" (http:/ / www. ellinikagrammata. gr/ index. php?page=shop. product_details& flypage=flypage. tpl& product_id=1996& category_id=264& keyword=ÎºÎ¿Î¹Î½Ï Î½Î¹ÎºÎ·+ Î½Î¿Î·Î¼Î¿Ï Ï Î½Î·& extra_search=1& option=com_virtuemart& Itemid=1). Ελληνικά Γράμματα. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. 57-71. ISBN 960-442-732-6. .

[12] Παρόλα αυτά πρέπει να υπάρχει επιφύλαξη ακόμη και στους επί συνόλου αποδεκτούς χαρακτηρισμούς καθώς ο φόβος ή ο φθόνος για τις ικανότητες κάποιων ανθρώπων μπορεί να υποκινεί μεθοδευμένα την αποδυνάμωσή τους με επαναλαμβανόμενη προβολή απλών καθημερινών λαθών τους, πχ μέσω σατιρικών εκπομπών.

40

Βλακεία

Αναφορές Πηγές • Εὐάγγελος Λεμπέσης - Ἡ Τεράστια Κοινωνικὴ Σημασία τῶν Βλακῶν ἐν τῷ Συγχρόνῳ Βίῳ (http://users. uoa.gr/~nektar/arts/prose/evangelos_lempesis_idiots.htm) • Θόδωρος Καρζής - Η βλακεία ως παράγων του ανθρώπινου βίου (http://www.kastaniotis.com/book/ 978-960-03-4371-7) • Διονύσης Χαριτόπουλος - Εγχειρίδιο βλακείας (http://www.toposbooks.gr/contents/books_details. php?nid=59)

41

42

Γνωστική ψυχολογία Γνωστική ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Η γνωστική ψυχολογία είναι επιστημονικό πεδίο της ψυχολογίας που προσπαθεί να ερμηνεύσει τα φαινόμενα της αντίληψης και των διανοητικών διεργασιών υποστηρίζοντας ότι έτσι μπορεί να εξηγηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά. Η περιοχή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα περιοχών έρευνας, εξετάζοντας ερωτήματα λειτουργίας της μνήμης, προσοχής, αντίληψης, αναπαράστασης της γνώσης, σκέψης, δημιουργικότητας και επίλυσης προβλημάτων. Ο όρος γνωστική ψυχολογία πρωτοπαρουσιάστηκε στο βιβλίο Cognitive Psychology από τον Ulrich Neisser το 1967 όπου δίνεται ένας πολύ ευρύς ορισμός, δίνοντας έμφαση στη άποψη ότι η νόηση έχει συγκεκριμένες θεμελιώδεις δομές. Αυτός ο ορισμός δίνει τη δυνατότητα μελέτης υψηλότερου επιπέδου εννοιών, όπως η σκέψη, που τα μοντέρνα βιβλία συνήθως συμπεριλαμβάνουν στην προσπάθειά τους να ορίσουν την γνωστική ψυχολογία. Το βασικό ερώτημα της γνωστικής ψυχολογίας είναι το πώς ένα άτομο αποκτά γνώση. Επάνω στο ζήτημα αυτό, η βασική της θέση είναι ότι, η είσοδος και η επεξεργασία πληροφοριών, που οδηγούν στη μάθηση και τη γνώση, ακολουθούν μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη της επεξεργασίας των τροφών κατά τη λειτουργία της πέψης. Με την επεξεργασία αυτή οι γνώσεις μετασχηματίζονται και αποθηκεύονται, για να ενεργοποιηθούν,

Γνωστική ψυχολογία όταν τις χρειαστούμε. Αυτό σημαίνει ότι για να μετατραπεί η πληροφορία σε γνώση, μεσολαβούν όχι μόνον οι αισθήσεις, οι οποίες φιλτράρουν τα εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά και κάποιες διαδικασίες επεξεργασίας οι οποίες μετασχηματίζουν τα δεδομένα σε γνώση. Οι διαδικασίες αυτές καθορίζονται από τις γνωστικές λειτουργίες, δηλαδή την αντίληψη, τη μνήμη, τη γλώσσα, τη σκέψη και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Η γνωστική ψυχολογία θεωρεί ότι για να μελετηθεί η μάθηση πρέπει να μελετήσουμε αναλυτικά τον μετασχηματισμό της πληροφορίας σε γνώση, δηλαδή τις φάσεις της γνωστικής επεξεργασίας πληροφοριών, και ρίχνει το βάρος της στη μελέτη των συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών. Συνεισφέρει σημαντικά στο διεπιστημονικό πεδίο της γνωσιακής επιστήμης ενώ μοιράζεται το ίδιο αντικείμενο μελέτης, υπό διαφορετική σκοπιά, με την τεχνητή νοημοσύνη.

43

44

Δείκτης Νοημοσύνης Δείκτης Νοημοσύνης Ο Δείκτης Νοημοσύνης (Intelligence Quotient, IQ)είναι ο δείκτης ο οποίος μετρά προσεγγιστικά την ευφυΐα ενός ατόμου σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το IQ κάθε ατόμου μετράται με διάφορες μεθόδους, οι οποίες περιλαμβάνουν συνήθως τεστ με ερωτήσεις ή διαδικασίες με καθορισμένα αντικείμενα. Παρά τις διαφορές στον σχεδιασμό τους, αυτά τα τεστ μετρούν γενικά την ίδια μορφή ευφυίας, κυρίως την λογική και επαγωγική σκέψη του/της, η οποία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, μένει σταθερή καθ' όλη την διάρκεια της ζωής, και οι αλλαγές συνήθως οφείλονται σε σωματικά ή γενετικά αίτια. Κατά μέσον όρο, το IQ κληρονομείται κατά μεγάλο ποσοστό, και η κανονική κατανομή του μπορεί να εξηγηθεί με εξωτερικές γενετικές διαμορφώσεις οι οποίες επηρεάζουν κάθε γενεαλογικό δεντρο διαφορετικά. Πρόσφατες έρευνες έχουν εμφανίσει ότι είναι πιθανό να υπάρχει σχέση μεταξύ IQ και μακροζωίας, υγείας και εγγραμματοσυνης, καθώς και ότι το μέσο IQ του παγκόσμιου πληθυσμού αυξάνεται (φαινόμενο Flynn). Έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι το IQ δεν σχετίζεται με το φύλο, την εκπαίδευση και την φυλή, και πως ακολουθεί κατά προσέγγιση την κατανομή του Gauss.

Ορισμός του IQ Αρχικά, το IQ οριζόταν ως το πηλίκο της νοητικής ηλικίας του ατόμου πρός την πραγματική ηλικία επί 100. Για παράδειγμα, ένα παιδί 10 ετών με τις νοητικές ικανότητες του μέσου δεκατριάχρονου έχει IQ 130 (13/10*100). Λόγω του ότι αυτός ο τύπος λειτουργούσε μόνο για άτομα εως 16 ετών, εφόσον αυτή είναι η ηλικία στην οποία η νοητική ανάπτυξη σταματά, εισήχθηκε ένας τρόπος μέτρησης βασισμένος στην κανονική κατανομή με σ (τυπική απόκλιση) = 15 ή 16.

Ιστορία To 1905, ο Γάλλος ψυχολόγος Αλφρέντ Μπινέ (Alfred Binet) εξέδωσε το πρώτο μοντέρνο τεστ ευφυίας, την κλίμακα ευφυίας Binet-Simon. Ο πρωταρχικός του σκοπός ήταν να αναγνωρίσει ποιοί μαθητές είχαν δυσκολίες στο να αντεπεξέρχονται στα μαθήματα του σχολείου. Με τον συνεργάτη του Theodore Simon, ο Μπινέ εξέδωσε διάφορες παραλλαγές του τεστ το 1908 και το 1911. Το 1912 η συντομογραφία IQ χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Γερμανό ψυχολόγο Βίλλιαμ Στερν (William Stern). Ένας περαιτέρω ορισμός της κλίμακας Binet-Simon δόθηκε το 1916 από τον Lewis M. Terman, του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ο οποίος ενστερνίστηκε την άποψη του Stern ότι στην ευφυία μπορούν να αποδοθούν αριθμητικές τιμές.

Ο Αλφρέντ Μπινέ

Το 1939 ο David Wechsler δημοσίευσε το πρώτο τεστ IQ ειδικά σχεδιασμένο για ενήλικες, βασισμένο στην κλίμακα ευφυίας για ενήλικες του Wechsler (WAIS), η οποία επεκτάθηκε και για παιδιά (WISC), η οποία ακόμη χρησιμοποιείται. Οι κλίμακες Wechsler περιλάμβαναν υποκατηγορίες όπως λεκτική και πρακτική ικανότητα, έτσι ώστε να μην βασίζεται τόσο εκτενώς στην λεκτική ικανότητα όπως το αυθεντικό τεστ Binet, και ήταν οι πρώτες που βάσιζαν τα αποτελέσματα στην κανονική κατανομή. Από την έκδοση του WAIS και

Δείκτης Νοημοσύνης μετά, σχεδόν όλες οι κλίμακες IQ βασίζονται στην κατανομή του Gauss.

IQ και γενική ευφυία Τα μοντέρνα τεστ IQ δίνουν αποτελέσματα για διάφορα νοητικά πεδία (όπως μαθηματική ικανότητα, οπτική ικανότητα, γλωσσική ικανότητα κ.τ.λ.), με το συνολικό αποτέλεσμα να υπολογίζεται από τις υποκατηγορίες. Ο μέσος όρος των αποτελεσμάτων είναι 100. Ανάλυση των επιμέρους αποτελεσμάτων σε ένα μοναδικό τεστ αποκαλύπτει πως υπάρχει ένα κοινός παράγοντας ο οποίος υπολογίζεται από κάθε τεστ και διάφοροι άλλοι που υπολογίζονται χωριστά. Αυτό έχει οδηγήσει στην θεωρία ότι κάθε επιμέρους νοητική διεργασία εξαρτάται από έναν κοινό παράγοντα, το g, το οποίο αντιστοιχεί στον ευρέως κατανοητό ορισμό της λέξης ευφυία. Κατά μέσο όρο, το IQ και το g σχετίζονται κατά 90% και συχνά χρησιμοποιούνται αντιστρόφως. Διάφορα τέστ IQ μετρούν την τυπική απόκλιση με διαφορετικό αριθμό βαθμών. Άρα, όταν αναφέρεται η τιμή του IQ, θα πρέπει να αναφέρεται και η τυπική απόκλιση ή η διασπορά.

Επιρροή γενετικής και περιβάλλοντος Ο ρόλος των γονιδίων και του περιβάλλοντος στο συνολικό IQ εξετάζεται στο et. al του Plomin. Ο βαθμός στον οποίο οι γενετικές τροποποιήσεις επιδρούν σε ένα παρατηρήσιμο χαρακτηριστικό είναι ένα στατιστικό μέγεθος το οποίο ονομάζεται κληρονομικότητα. Η κληρονομικότητα έχει τιμές από 0 έως 1, και μπορεί να εξηγηθεί ως το ποσοστό της ποικιλότητας οφειλόμενης σε γενετικά αίτια. Μελέτες σε διδύμους και υιοθετήσεις χρησιμοποιούνται συχνά για να οριστεί η κληρονομικότητα ενός χαρακτηριστικού. Ορισμένες μελέτες θέτουν την κληρονομικότητα του IQ περίπου στο 0,5, με διακυμάνσεις από 0.4 έως 0.8, πράγμα το οποίο οδηγεί στο συμπέρασμα οτι το IQ είναι στοιχειωδώς κληρονομήσιμο. Η κληρονομικότητα του IQ έχει ελεγχθεί σε μεγάλο αριθμό διδύμων, αδελφών, γονέων-παιδιών και υιοθετημένων ατόμων. Σύμφωνα με την τρέχουσα βιβλιογραφία, η έκφραση του γονίδιου SNAP25 υποδεικνύεται ως σχετιζόμενη με τη υψηλή νοημοσύνη[1] [2] [3] .

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Παγκόσμιο Δίκτυο Νοημοσύνης [4] (World Intelligence Network) • Όλες οι λέσχες υψηλής νοημοσύνης [5] (ταξινομημένες ανά όνομα λέσχης, όνομα ιδρυτή, σπανιότητα μελών και έτος ίδρυσης)

Παραπομπές [1] World Intelligence Network IQ και Γενετική (http:/ / www. iqsociety. org/ gre/ ?page_id=301) [2] Gosso MF, de Geus EJ, van Belzen MJ, Polderman TJ, Heutink P, Boomsma DI, Posthuma D., The SNAP-25 gene is associated with cognitive ability: evidence from a family-based study in two independent Dutch cohorts. (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1038/ sj. mp. 4001868) [3] Gosso MF, de Geus EJ, Polderman TJ, Boomsma DI, Heutink P, Posthuma D., Common variants underlying cognitive ability: further evidence for association between the SNAP-25 gene and cognition using a family-based study in two independent Dutch cohorts. (http:/ / www3. interscience. wiley. com/ resolve/ openurl?genre=article& sid=nlm:pubmed& issn=1601-1848& date=2008& volume=7& issue=3& spage=355) [4] http:/ / www. iqsociety. org/ gre/ [5] http:/ / www. iqsociety. org/ gre/ ?page_id=303

45

46

Διαδικτυακός εκφοβισμός Διαδικτυακός εκφοβισμός Ο όρος Διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyber-bullying) αφορά τον εκφοβισμό, την απειλή, την ταπείνωση ή την παρενόχληση παιδιών, προεφήβων και εφήβων που δέχονται μέσω της χρήσης του Διαδικτύου, κινητών τηλεφώνων είτε άλλων ψηφιακών τεχνολογιών από ομηλίκους τους.

Η διαφορά της Διαδικτυακής παρακολούθησης και παρενόχλησης από τον Διαδικτυακό εκφοβισμό Στον Διαδικτυακό εκφοβισμό παρατηρείται η συμμετοχή συνομήλικων και από τις δυο πλευρές, ή τουλάχιστον η συμμετοχή ενός ενήλικα υποκινούμενη από κάποιον ανήλικο εναντίον άλλου ανηλίκου. Στην περίπτωση που παρατηρηθεί εμπλοκή ενηλίκου χρησιμοποιούνται οι οροί Διαδικτυακή παρενόχληση (Cyber-Harassement) είτε η Διαδικτυακή παρακολούθηση (Cyber-Stalking). O όρος Διαδικτυακός εκφοβισμός, εν αντιθέσει με την σεξουαλική παρενόχληση, δεν χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένας ενήλικας προσπαθεί να οδηγήσει ανηλίκους σε μη διαδικτυακές συναντήσεις δελεάζοντάς τους. Ωστόσο, συχνά παρατηρείται στον Διαδικτυακό εκφοβισμό η ανάμειξη ενός η περισσότερων ενηλίκων, οι οποίοι ικανοποιούνται μέσα από την διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση των ανήλικων θυμάτων.

Αίτια Συχνά οι νέοι οδηγούνται στον Διαδικτυακό εκφοβισμό εξαιτίας της βίωσης έντονων συναισθημάτων όπως θυμός, απόγνωση είτε πάλι και εκδίκηση, που μπορεί να προέρχεται τόσο από τις προβληματικές σχέσεις που υπάρχουν στο οικογενειακό περιβάλλον όσο και εξαιτίας μιας ευρύτερης κοινωνικής δυσλειτουργικότητας που παρουσιάζει το άτομο. Σε μερικές περιπτώσεις ο Διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί μορφή ψυχαγωγίας στοχεύοντας στην εκδήλωση ποικίλων αντιδράσεων και στην ικανοποίηση αναγκών που σχετίζονται με την επιβολή εξουσίας και ελέγχου. Σπανιότερα, η αποστολή μηνυμάτων σε λάθους παραλήπτες μπορεί να αποτελέσει αιτία του φαινομένου.

Μορφές Διαδικτυακού εκφοβισμού • • • • • • • •

Επαναλαμβανόμενη αποστολή ηλεκτρονικών ή τηλεφωνικών μηνυμάτων Παρέμβαση και παρενόχληση οποιασδήποτε διαδικτυακής δραστηριότητας του ατόμου Δημιουργία ψεύτικων διαδικτυακών προφίλ Είσοδος σε προσωπικούς διαδικτυακούς λογαριασμούς του ατόμου Αποστολή φωτογραφιών του ατόμου ή αλλού είδους μαγνητοσκοπημένου υλικού Αποστολή προσωπικών πληροφοριών του ατόμου σε πολλαπλούς παραλήπτες Αποστολή απειλητικών μηνυμάτων σε αλλά άτομα υποκρινόμενοι το άτομο που εκφοβίζεται Υποκίνηση τρίτων για διαδικτυακή παρακολούθηση και παρενόχληση του ατόμου

Διαδικτυακός εκφοβισμός

Η συχνότητα των απειλών 1.

2.

3.

4.

Η επικοινωνία πραγματοποιείται μονό μια φορά Η επικοινωνία επαναλαμβάνεται με ίδιο ή διαφορετικό τρόπο Η επικοινωνιακή δραστηριότητα αυξάνεται Τρίτα άτομα εμπλέκονται στην επικοινωνία με αποτέλεσμα το άτομο να λαμβάνει μηνύματα από διαφορετικούς παραλήπτες

Αντιμετώπιση του Διαδικτυακού εκφοβισμού • Αγνόηση ενοχλητικών μηνυμάτων, σε περίπτωση ωστόσο απειλών συνιστάται αναφορά των μηνυμάτων και λήψη προληπτικών μέτρων .

• Αποκλεισμός του αποστολέα που στέλνει απειλητικά ή ενοχλητικά μηνύματα • Προειδοποίηση του αποστολέα • Αναφορά του περιστατικού στην Αστυνομία είτε σε κάποια αρμόδια υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού εγκλήματος

Στατιστικά στοιχεία 1. Περίπου 15-35% των νέων έχει πέσει θύμα Διαδικτυακού εκφοβισμού 2. 10-20% των νέων παραδέχεται την ανάμειξή του σε Διαδικτυακό εκφοβισμό 3. Τα κορίτσια ενδέχεται να εμπλακούν συχνότερα από ότι τα αγόρια σε περιστατικά Διαδικτυακού εκφοβισμού 4. Η πλειοψηφία των ατόμων που υφίστανται είτε ασκεί Διαδικτυακό εκφοβισμό είναι ηλικίας 12-16 ετών

Είδη παρατηρητών στον Διαδικτυακό εκφοβισμό Όπως ακριβώς και στον Σχολικό εκφοβισμό, έτσι και στον Διαδικτυακό εκφοβισμό - που μπορεί να αποτελέσει προέκταση του πρώτου - καταγράφονται κυρίως δύο είδη παρατηρητών (bystanders). Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι επιβλαβείς για το θύμα παρατηρητές, καθώς επιδοκιμάζουν την συμπεριφορά του θύτη ενισχύοντας έτσι την ένταση του εκφοβιστικού γεγονότος ή άλλοτε παρατηρούν το περιστατικό με απάθεια δίχως να σημειώνουν κάποια αντίδραση ή παρέμβαση για την καταστολή του εκφοβισμού. Σε αντίθεση με την πρώτη κατηγορία, οι βοηθοί παρατηρητές αντιδρούν άμεσα και ενεργά στο συμβάν του Διαδικτυακού εκφοβισμού. Παράλληλα, στοχεύουν στην κινητοποίηση περισσότερων ατόμων για την καταπολέμηση του Διαδικτυακού εκφοβισμού.

Συνέπειες Το φαινόμενο του Διαδικτυακού εκφοβισμού εγκυμονεί σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχική υγεία του θύματος, αλλά και του θύτη. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου που υφίσταται Διαδικτυακό εκφοβισμό πλήττεται έντονα τόσο ώστε σε μερικές περιπτώσεις συνδέεται με το αίσθημα της ενοχής. Το άτομο αρχίζει να αναπαράγει αρνητικές σκέψεις και η επίδοση των κοινωνικών του ικανοτήτων μειώνεται σημαντικά. Κάποιες φορές, κυρίως κατά την εφηβική ηλικία η αποχή από το σχολείο και από τις παρέες των συνομηλίκων αποτελεί προσωρινό καταφύγιο, ενώ ταυτόχρονα η αυτοκτονία θεωρείται ως η μοναδική λύση στο πρόβλημα. Άτομα που δέχτηκαν έντονα Διαδικτυακό εκφοβισμό ενδέχεται στο μέλλον να παρουσιάσουν μεγαλύτερη αστάθεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις συνοδευόμενη από την κοινωνική απομόνωση. Από την άλλη, οι εκφοβιστές τείνουν να είναι άτομα με έντονη αντικοινωνική συμπεριφορά, επιρρεπή στο αλκοόλ και απομονωμένα από τους συνομηλίκους. Μακροπρόθεσμα αντιλαμβάνονται ότι ο εκφοβισμός δεν αποτελεί μορφή ικανοποίησης και αναγνώρισης, βιώνοντας έτσι έντονη προσωπική απογοήτευση.

47

Διαδικτυακός εκφοβισμός

Πηγές • • • • • •

http://mblog.lib.umich.edu/cyberbulling/archives/2007/03/what_are_the_so.html http://www.cyberbully.org/cyberbully/docs/cbcteducator.pdf http://www.stopcyberbullying.org/why_do_kids_cyberbully_each_other.html http://www.stopcyberbullying.org/what_is_cyberbullying_exactly.html http://www.stopcyberbullying.org/parents/guide.html http://www.stopcyberbullying.org/lawenforcement/telling_the_difference.html

48

49

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους Εισαγωγή Οι διαταραχές της διάθεσης παρουσιάζονται στα παιδιά όλων των ηλικιών κάτω από διαφορετικές καταστάσεις και περιλαμβάνουν διαταραγμένη και μειωμένη διάθεση για ευχάριστες δραστηριότητες, αθλήματα, φίλους ή σχολείο καθώς και ένα γενικό συναίσθημα αναξιότητας. Κριτήρια των διαταραχών της διάθεσης στα παιδιά και στους εφήβους αποτελούν αφενός η συναισθηματική δυσκολία (π.χ. κατάθλιψη), αφετέρου η ευφορία και η ευερεθιστότητα. Συγκεκριμένα, η καταθλιπτική διαταραχή και η διπολική διαταραχή τύπου Ι έχουν γενικά επεισοδιακό χαρακτήρα, ενώ η έναρξή τους μπορεί να είναι ύπουλη. Τα μανιακά επεισόδια είναι σπάνια σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας, αλλά αρκετά συχνά στους εφήβους. Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), η εναντιωματική προκλητική διαταραχή και οι διαταραχές της διαγωγής μπορεί να εμφανίζονται σε παιδιά που αργότερα θα παρουσιάσουν κατάθλιψη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προβλήματα διαγωγής ή τυπικές διαταραχές διαγωγής μπορεί να επισυμβαίνουν στα πλαίσια μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου.

Επιδημιολογία Οι διαταραχές της διάθεσης αυξάνουν όσο αυξάνεται η ηλικία του ατόμου, ενώ η επικράτηση τους σε κάθε ηλικιακή ομάδα είναι δραματικά υψηλότερη σε άτομα που παραπέμπονται για ψυχιατρική εκτίμηση σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Οι διαταραχές της διάθεσης στα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ιδιαίτερα σπάνιες, η συχνότητα μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής στην ομάδα αυτή υπολογίζεται σε 0,3% στην κοινότητα και 0,9% σε κλινικό δείγμα. Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή παρουσιάζει, επίσης, το 2% των παιδιών σχολικής ηλικίας στην κοινότητα. Παράλληλα, η κατάθλιψη φαίνεται να είναι πιο συχνή στα αγόρια σχολικής ηλικίας, αλλά πιθανώς αυτό οφείλεται στο ότι τα αγόρια υπερτερούν αριθμητικά των κοριτσιών στις ψυχιατρικές παραπομπές των κλινικών κέντρων. Στην εφηβεία, περίπου το 5 % των παιδιών της κοινότητας πάσχει από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή. Στα νοσηλευόμενα παιδιά και εφήβους, η συχνότητα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής είναι κατά πολύ υψηλότερη αυτής του γενικού πληθυσμού, με άλλα λόγια περίπου 20% των παιδιών και 40% των εφήβων είναι καταθλιπτικοί. Η δυσθυμική διαταραχή θεωρείται πιο συχνή από την μείζονα καταθλιπτική διαταραχή στα παιδιά σχολικής ηλικίας, με συχνότητα έως και 2,5% . Τα παιδιά σχολικής ηλικίας με δυσθυμική διαταραχή έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν μείζονα καταθλιπτική διαταραχή μετά από ένα έτος περίπου σε δυσθυμία. Στους εφήβους, όπως και στους ενήλικες, η δυσθυμική διαταραχή είναι λιγότερο συχνή από τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, με επικράτηση περίπου 3,3%. Η συχνότητα διπολικής διαταραχής τύπου Ι είναι εξαιρετικά χαμηλή πριν από την εφηβεία και μπορεί να πάρει χρόνια για να διαγνωσθεί ,καθώς η μανία πρωτοεμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία. Η συχνότητα της διαταραχής αυτής έχει εκτιμηθεί ότι φτάνει το 0,6% σε μια μελέτη εφήβων στην κοινότητα. Ωστόσο, οι έφηβοι με κλινικές εκδηλώσεις μανιακού τύπου (μανιακά συμπτώματα που δεν πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια διπολικής διαταραχής τύπου Ι) φτάνουν σύμφωνα με έρευνες το 10%.

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους

Αιτιολογία Γενετικοί παράγοντες Οι διαταραχές της διάθεσης στα παιδιά, στους εφήβους αλλά και στους ενήλικες ασθενείς τείνουν να εμφανίζονται με αυξημένη συχνότητα στην ίδια οικογένεια. Συγκεκριμένα, η παρουσία ενός καταθλιπτικού γονέα διπλασιάζει τον κίνδυνο νόσησης του παιδιού, ενώ η παρουσία δύο καταθλιπτικών γονέων τετραπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης διαταραχής της διάθεσης στο παιδί πριν τα 18 έτη σε σύγκριση με τον κίνδυνο που έχουν τα παιδιά μη προσβεβλημένων γονέων.

Άλλοι βιολογικοί παράγοντες Μελέτες της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής στην προεφηβεία και των διαταραχών της διάθεσης στην εφηβεία έχουν αναδείξει βιολογικές ανωμαλίες. Με άλλα λόγια, τα παιδιά που παρουσιάζουν καταθλιπτικό επεισόδιο πριν την εφηβεία εκκρίνουν σημαντικά περισσότερη αυξητική ορμόνη κατά τον ύπνο σε σχέση με φυσιολογικά και μη καταθλιπτικά παιδιά που παρουσιάζουν άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Αυτά τα παιδιά εκκρίνουν, επίσης, λιγότερη αυξητική ορμόνη ως απόκριση σε ινσουλινοεπαγόμενη υπογλυκαιμία σε σχέση με τα μη καταθλιπτικά. Σε αντίθεση, τα δεδομένα είναι αντικρουόμενα ως προς την υπερέκκριση κορτιζόλης στη διάρκεια μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής καθώς κάποιοι ερευνητές αναφέρονται σε υπερέκκριση και κάποιοι σε φυσιολογική έκκριση. Οι μελέτες των θυρεοειδικών ορμονών έχουν βρει χαμηλότερα επίπεδα ολικής ελεύθερης θυροξίνης (FT) στους καταθλιπτικούς εφήβους σε σχέση με τους αντίστοιχους μάρτυρες και οι χαμηλές αυτές τιμές συνδέονταν με φυσιολογική θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH) . Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι αν και η θυρεοειδική λειτουργία παραμένει φυσιολογική, τα επίπεδα της ελεύθερης θυροξίνης έχουν πτωτική τάση. Αυτές οι πτωτικές τάσεις στη θυρεοειδική ορμόνη πιθανώς συνεισφέρουν στις κλινικές εκδηλώσεις της κατάθλιψης. Κάποια στοιχεία υποδεικνύουν ότι η εξωγενής χορήγηση θυρεοειδικής ορμόνης μπορεί να ενισχύσει την επίδραση της αντικαταθλιπτικής αγωγής στους ενήλικες με κατάθλιψη.

Κοινωνικοί παράγοντες Το εύρημα ότι τα μονοζυγωτικά δίδυμα δεν παρουσιάζουν 100% συμφωνία υποδεικνύει το ρόλο των μη γενετικών παραγόντων. Μέχρι στιγμής υπάρχουν λίγες μόνο ενδείξεις ότι η οικογενειακή κατάσταση των γονέων, ο χωρισμός, το διαζύγιο, η λειτουργία των γονέων και η οικογενειακή δομή παίζουν κάποιο ρόλο στην εμφάνιση καταθλιπτικών διαταραχών στα παιδιά. Εντούτοις, υπάρχουν ενδείξεις ότι αγόρια που ο πατέρας τους απεβίωσε πριν τα 13 έτη έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με άλλα αγόρια να εμφανίσουν κατάθλιψη. Τα ψυχοκοινωνικά ελλείμματα στα καταθλιπτικά παιδιά βελτιώνονται μετά από σταθερή ύφεση της κατάθλιψης. Τα ελλείμματα αυτά φαίνονται να είναι δευτερογενή στην ίδια την κατάθλιψη και μπορεί να ενισχύονται σε μακράς διάρκειας δυσθυμικά ή καταθλιπτικά επεισόδια, στη διάρκεια των οποίων τα παιδιά αποτυγχάνουν να κατακτήσουν ή κατακτούν μερικώς πολλαπλά αναπτυξιακά επιτεύγματα.

50

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους

Διάγνωση και κλινικά χαρακτηριστικά Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Η κατάθλιψη ή μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι ένα αίσθημα έντονης λύπης που μπορεί μεν να είναι επακόλουθο μιας πρόσφατης απώλειας ή άλλου λυπηρού γεγονότος, αλλά είναι δυσανάλογο με το γεγονός που το προκαλεί ενώ έχει υπερβολική διάρκεια. Μετά το άγχος, είναι η πιο συνηθισμένη ψυχική διαταραχή ενώ το 10% όσων επισκέπτονται το γιατρό τους για κάποια σωματική πάθηση στην πραγματικότητα έχουν κατάθλιψη. Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή διαγιγνώσκεται πιο εύκολα όταν εμφανίζεται σε παιδί χωρίς προηγούμενα ψυχιατρικά συμπτώματα. Η έναρξή της πολλές φορές είναι ύπουλη και εμφανίζεται συνήθως σε ένα παιδί που επί αρκετά χρόνια παρουσίαζε δυσκολίες με υπερκινητικότητα, διαταραχή άγχους αποχωρισμού ή διαλείποντα καταθλιπτικά συμπτώματα. Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV-TR (διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας) για τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή απαιτείται η παρουσία πέντε τουλάχιστον συμπτωμάτων για χρονική περίοδο δύο εβδομάδων και μεταβολή της προηγούμενης λειτουργικότητας. Κάποια από τα συμπτώματα είναι η καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση, η απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης, η αδυναμία του παιδιού να προσλάβει το αναμενόμενο βάρος, η καθημερινή αϋπνία ή υπερυπνία, η ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση, η καθημερινή κόπωση ή απώλεια ενέργειας, αισθήματα αναξιότητας ή αδικαιολόγητη ενοχή, μειωμένη ικανότητα για σκέψη και συγκέντρωση και επανειλημμένες ιδέες θανάτου. Ωστόσο, για να πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής, τα παραπάνω συμπτώματα δεν πρέπει να αποτελούν την άμεση επίδραση μιας ουσίας (π.χ. αλκοόλ) ή μιας γενικής παθολογικής κατάστασης. Η διάγνωση της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής δεν τίθεται σε διάστημα μικρότερο από δύο μήνες από την απώλεια αγαπημένου προσώπου, εκτός αν υπάρχει νοσηρή ενασχόληση με θέματα αναξιότητας, αυτοκτονικός ιδεασμός, ψυχωτικά συμπτώματα ή ψυχοκινητική επιβράδυνση.

Δυσθυμική διαταραχή Η δυσθυμική διαταραχή στα παιδιά και στους εφήβους συνίσταται στην παρουσία καταθλιπτικής ή ευερέθιστης διάθεσης για τη μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας, για τις περισσότερες ημέρες για τουλάχιστον ένα έτος. Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV-TR τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα πρέπει να συνοδεύουν την καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση: μειωμένη αυτοεκτίμηση, απαισιοδοξία ή απελπισία, απώλεια ενδιαφέροντος, κοινωνική απόσυρση, χρόνια κόπωση, αισθήματα ενοχής ή ιδεομηρυκασμός για το παρελθόν, ευερεθιστότητα ή έντονος θυμός, μειωμένη δραστηριότητα και παραγωγικότητα και μειωμένη συγκέντρωση ή μνήμη. Στη χρονική περίοδο της διαταραχής τα παραπάνω συμπτώματα δεν πρέπει να υποχωρούν για περισσότερο από δύο μήνες. Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να έχει εμφανιστεί μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο τον πρώτο χρόνο της διαταραχής. Για να πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια της δυσθυμικής διαταραχής κατά DSM-IV-TR, ένα παιδί δεν πρέπει να έχει επίσης ιστορικό μανιακού ή υπομανιακού επεισοδίου. Δεν τίθεται επίσης η διάγνωση της δυσθυμικής διαταραχής, εάν τα συμπτώματα εμφανίζονται αποκλειστικά στη διάρκεια μιας χρόνιας ψυχωτικής διαταραχής ή αν αποτελούν την άμεση επίδραση μιας ουσίας ή μιας γενικής ιατρικής κατάστασης.

Διπολική διαταραχή τύπου Ι Για να διαγνωστεί κάποιος με διπολική διαταραχή τύπου Ι θα πρέπει να έχει παρουσιάσει τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο. Ενώ, καθώς η μανιακή φάση περνάει σταδιακά και οι αρνητικές επιπτώσεις της αρχίζουν να γίνονται ορατές έρχεται η κατάθλιψη. Η διπολική διαταραχή τύπου Ι διαγιγνώσκεται όλο κ πιο συχνά σε παιδιά πριν από την εφηβεία και σύμφωνα με τους κλινικούς περιλαμβάνει μεταβλητότητα της διάθεσης, διαλείπουσα επιθετική συμπεριφορά, έντονη διάσπαση και μικρό εύρος προσοχής. Αυτά τα συμπτώματα αν

51

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους και έχουν επεισοδιακό χαρακτήρα μπορεί να μην αποτελούν ξεκάθαρα επεισόδια, παρά διακυμάνσεις που δεν ανταποκρίνονται σε σταθεροποιητική αγωγή. Σε εφήβους με διπολική διαταραχή τύπου Ι, συνήθως ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο προηγείται του μανιακού επεισοδίου. Παράλληλα, ένα τυπικό μανιακό επεισόδιο συχνά συνοδεύεται από παρανοϊκό ή μεγαλομανιακό παραλήρημα και ψευδαισθητικά φαινόμενα. Σύμφωνα με το DSM-IV-TR τα διαγνωστικά κριτήρια για ένα μανιακό επεισόδιο περιλαμβάνουν μια διακριτή περίοδο παθολογικά ανεβασμένης, διαχεόμενης ή ευερέθιστης διάθεσης, που διαρκεί τουλάχιστον μια εβδομάδα ή και λιγότερο εφόσον απαιτείται νοσηλεία. Επιπρόσθετα, στη διάρκεια αυτών των περιόδων πρέπει να εμφανίζονται τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα: διογκωμένη αυτοεκτίμηση ή αίσθημα μεγαλείου, μειωμένη ανάγκη για ύπνο, πίεση για συνεχή ομιλία, ιδεοφυγή ή αίσθηση ότι οι σκέψεις καλπάζουν, διάσπαση της προσοχής, αύξηση της στοχοκατευθυνόμενης δραστηριότητας και υπέρμετρη εμπλοκή σε ευχάριστες δραστηριότητες που πιθανώς ενέχουν οδυνηρές συνέπειες. Η διαταραχή της διάθεσης πρέπει να είναι αρκετά βαριά ώστε να προκαλεί σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας και να μην οφείλεται στις άμεσες δράσεις μιας ουσίας ή σε μια γενική κατάσταση.

Κυκλοθυμική διαταραχή Η κυκλοθυμία αποτελεί μια ήπια μορφή διπολικής διαταραχής. Η κλινική εικόνα της διαρκεί για πολλά χρόνια (τουλάχιστον 2) και εκδηλώνεται με εναλλαγές καταθλιπτικών και μανιακών επεισοδίων. Σε παιδιά και εφήβους η διάρκεια πρέπει να είναι τουλάχιστον ένας χρόνος. Ο ύπνος είναι διαταραγμένος ενώ, περίπου οι μισοί ασθενείς με κυκλοθυμία έχουν την κατάθλιψη ως κύριο σύμπτωμα. Αρχίζει συνήθως στην εφηβεία και η εξέλιξή της είναι χρόνια.

Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από το ότι σε κάποια χρονική περίοδο συμπτώματα μείζονος καταθλιπτικού, μανιακού ή μεικτού επεισοδίου συνυπάρχουν με συμπτώματα που πληρούν το κριτήριο Α της Σχιζοφρένειας. Επιπλέον, θα πρέπει αφενός να υπάρχουν παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις τουλάχιστον για 2 εβδομάδες με απουσία έντονων συμπτωμάτων διαταραχής της διάθεσης και αφετέρου τα συμπτώματα διαταραχής της διάθεσης να είναι παρόντα για σημαντικό μέρος της όλης διάρκειας της διαταραχής. Επίσης, πρέπει ν' αποκλεισθούν «οργανικές» αιτίες όπως διάφορες ουσίες (π.χ. κοκαΐνη) και γενικές ιατρικές καταστάσεις (π.χ. υπερθυρεοειδισμός ή κροταφική επιληψία).Η ελάχιστη διάρκεια ενός σχιζοσυναισθηματικού επεισοδίου είναι 1 μήνας (αφού πρέπει να πληροί το κριτήριο Α της Σχιζοφρένειας). Τα κριτήρια της διαταραχής αυτής στα παιδιά και στους εφήβους είναι ίδια με αυτά των ενηλίκων. Αν και ορισμένοι έφηβοι και ίσως κάποια παιδιά πληρούν τα κριτήρια, δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για τη φυσική ιστορία της νόσου, το οικογενειακό ιστορικό, τη ψυχοβιολογία και τη θεραπεία.

Απώλεια/ πένθος Το πένθος είναι μια συναισθηματική κατάσταση που σχετίζεται με το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου και που μπορεί να λαμβάνει τα χαρακτηριστικά ενός μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου. Τυπικά καταθλιπτικά συμπτώματα που σχετίζονται με την απώλεια και το πένθος είναι η θλίψη, η αϋπνία, η μειωμένη όρεξη και σε κάποιες περιπτώσεις η απώλεια βάρους. Στο DSM-IV-TR, το πένθος δεν θεωρείται ψυχιατρική διαταραχή, αλλά περιλαμβάνεται στην κατηγορία των πρόσθετων καταστάσεων που μπορεί να χρειαστούν κλινική εκτίμηση. Η φυσιολογική διάρκεια του πένθους ποικίλει στα παιδιά και η διάρκεια μπορεί να εξαρτάται από το υποστηρικτικό σύστημα που διαθέτουν. Παιδιά που χάνουν αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να νιώθουν ότι ο θάνατος συνέβη επειδή ήταν κακά παιδιά και δεν συμπεριφέρονταν όπως έπρεπε. Η αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να επηρεάζεται εν μέρει από την προετοιμασία που έχει γίνει στο παιδί σε περίπτωση θανάτου από χρόνια νόσο.

52

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους

Θεραπεία Νοσηλεία Κάτι που είναι σημαντικό να αποφασιστεί είναι αν η νοσηλεία ενδείκνυται για την ασφάλεια του παιδιού ή του εφήβου ή αν αποτελεί το μόνο πλαίσιο που είναι εφικτό να ξεκινήσει θεραπεία. Αν ένας ασθενής παρουσιάζει αυτοκτονικότητα, η νοσηλεία ενδείκνυται ως καλύτερη προστασία έναντι της αυτοκαταστροφικής παρόρμησης και συμπεριφοράς του ίδιου του ασθενούς. Η νοσηλεία χρειάζεται επίσης όταν ένα παιδί ή έφηβος έχει συννοσηρότητα κατάχρησης ή εξάρτησης από ουσίες.

Ψυχοθεραπεία Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία αναγνωρίζεται πλέον ευρέως ως μια αποτελεσματική παρέμβαση για τη θεραπεία μέτριας βαρύτητας κατάθλιψης στα παιδιά και στους εφήβους. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία στοχεύει στην αμφισβήτηση των δυσπροσαρμοστικών πεποιθήσεων και στην ενίσχυση των ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων και της κοινωνικής επάρκειας.

Φαρμακοθεραπεία Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) είναι ευρέως αποδεκτοί ως πρώτης γραμμής φαρμακολογική παρέμβαση για μέτρια έως σοβαρή καταθλιπτική διαταραχή στα παιδιά και στους εφήβους. Η βουπροπιόνη έχει διεγερτική και αντικαταθλιπτική δράση και έχει χρησιμοποιηθεί για νέους με συννοσηρότητα ΔΕΠΥ και κατάθλιψης. Η βενλαφαξίνη ( effexor), που δρα μέσω αναστολής της επαναπρόσληψης, τόσο της σεροτονίνης όσο και της νορεπινεφρίνης, χρησιμοποιείται επίσης κλινικά στη θεραπεία της κατάθλιψης στους εφήβους. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι συνήθως ήπιες: ανησυχία, νευρικότητα και ναυτία. Η μιρταζαπίνη (remeron) είναι επίσης αναστολέας της επαναπρόσληψης τόσο της σεροτονίνης όσο και της νορεπινεφρίνης με σχετικά ασφαλές προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών, αλλά δεν έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως λόγω της εμφάνισης καταστολής ως ανεπιθύμητης ενέργειας. Οι διπολικές διαταραχές τύπου Ι κ ΙΙ, αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά σε παιδιά και σε εφήβους χορηγώντας λίθιο.

Ηλεκτροσπασμοθεραπεία Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία έχει χρησιμοποιηθεί για μια σειρά ψυχιατρικών παθήσεων σε ενήλικες, κυρίως πάσχοντες από σοβαρή κατάθλιψη, μανία ή κατατονία. Ωστόσο, σπάνια χρησιμοποιείται σε εφήβους, αν και υπάρχουν δημοσιευμένες αναφορές περιστατικών για την αποτελεσματικότητά της σε εφήβους με κατάθλιψη και μανία. Επί του παρόντος, αναφορές περιστατικών καταδεικνύουν ότι η ηλεκτροσπασμοθεραπεία μπορεί να αποτελεί ασφαλή και αποτελεσματική θεραπεία για εφήβους με ανθεκτικές στη θεραπεία διαταραχές της διάθεσης, που συνοδεύονται από ψυχωτικά ή κατατονικά στοιχεία και επίμονη τάση για αυτοκτονία.

Βιβλιογραφία • Dorn LD, Burgess ES, Dichek HL, Putnam FW, Chrousos GP, Gold PW. Thyroid hormone concentrations in depressed and non-depressed adolescents: group differences and behavioral relation. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1996;35:299 • Kovacs M.Goldston D. Gatsonis C.Suicidal behaviors and childhood-onset depressive disorders: longitudinal investigation. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1993;32:8 • Lewinsohn PM, Rohde p, Seeley JR. Psychosocial characteristics of adolescents with a history of suicide attempt.

J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1993;32:60 • Moise FN, Petrides G. Case study: electroconvulsive therapy in adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1996;35:3 12

53

Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους • Pataki CS. Mood disorders and suicide in children and adolescents. In: Sadock BJ, Sadock VA, eds. Kaplan & Sαdock’s Comprehensive textbook of Psychiatry. 7th ed. Vol 2. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins; 2000:2740 • Pataki CS, Carlson GA. Bipolar disorder in children and adolescents. In: Shaffi M, Shaffi S, eds. Clinical Guide to Depression in Children and Adolescents. Washington, DC: American Psychiatric Press; 1992:269 • Pfeffer CR, Klerman GL, Hurt SW, et al. Suicidal children grow up: rates and psychosocial risk factors for suicide attempts during follow-up. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1993;32:106 • Shaffer D, Garland A, Gould M, Fisher P, Trautman P. Preventing teenage suicide: a critical review. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1988;27:675 • Vance JE, Bowen NK, Fernadez G, Thompson S. Risk and protective factors as predictors of outcome in adolescents with psychiatric disorder and aggression. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2002;41:36 • Varanka TM, Weller RA, Weller EB, Fristad MA. Lithium treatment of manic episodes with psychotic features in prepubertal children. Am J Psychiatry. 1998;145:1557

54

55

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα Η Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητα -ΔΕΠΥ ( Attention-Deficit Hyperactivity Disorder ADHD) αποτελεί μία απο τις συχνότερες διαταραχές συμπεριφοράς της παιδικής ηλικίας. Εκδηλώνεται σε όλες τις εθνότητες, φυλετικές ομάδες και κοινωνικές τάξεις. Εμφανίζεται νωρίς στην αναπτυξιακή πορεία του ατόμου και επηρεάζει διάφορους τομείς της ζωής του. Δεν πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση ή για μία δυσκολία στα πλαίσια του φυσιολογικού. Αντιθέτως, υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στα παιδιά με τη διαταραχή και σε αυτά χωρίς αυτη. Η ΔΕΠΥ επηρεάζει την ικανότητα του παιδιού να φέρει εις πέρας τις απαιτήσεις της συγκεκριμένης ηλικίας. Στις πιο ήπιες μορφές της, υποχωρεί καθως το παιδί μεγαλώνει και η συμπεριφορά του βελτιώνεται. Πολλές φορές , μάλιστα, μπορεί να φτάσει σε φυσιολογικό επίπεδο. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με τις σοβαρότερες μορφές της διαταραχής. Γενικά, πρόκειται για μια διαταραχή που εμμένει στο χρόνο.

Επιδημιολογία Όπως αναφέρθηκε, η ΔΕΠΥ αποτελεί τη συχνότερη διαταραχή σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Ο ακριβής όμως αριθμός των παιδιών που εμφανίζουν τη διαταραχή είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Συχνά, παιδιά που δεν έχουν τη διαταραχή μπορεί να εμφανίσουν κάποια μεμονωμένα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ που αποτελούν μέρος της φυσιολογικής τους ανάπτυξης.Το παραπάνω, σε συνδυασμό με την έλλειψη ακριβών και αντικειμενικών εργαλείων δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη διάγνωση. Οι περισσότεροι, πάντως, ερευνητές συμφωνούν ότι ο επιπολασμός της διαταραχής φτάνει το 3-5%. Τα αγόρια φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή στην εκδήλωση της νόσου σε σχέση με τα κορίτσια.Οι ερευνητές, όμως, διαφωνούν στην αναλογία εμφάνισης της διαταραχής η οποία κυμαίνεται από 3:1 έως και 9:1 εις βάρος των αγοριών. Η διαφορά αυτη στη συχνότητα εκδήλωσης της διαταραχής μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι περισσότερα αγόρια παρουσιάζουν διαταραχή διαγωγής ή αντικοινωνική συμεριφορά σε σχέση με τα κορίτσια. Ως εκ τούτου, η συμπεριφορά των αγοριών γίνεται περισσότερο αντιληπτή και διαγιγνώσκεται συχνότερα.

Αιτιολογία Οι επιστήμονες συμφωνούν στο ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου παράγοντα. Η κληρονομικότητα, η έκθεση σε τοξικούς παράγοντες και ο τραυματισμός του εγκεφάλου φαίνεται να αποτελούν τα σημαντικότερα αίτια , ενώ άλλα όπως η διατροφή ή η κακή γονεϊκή μέριμνα είναι ήσσονος σημασίας ή δεν επηρεάζουν καθόλου την εκδήλωση της διαταραχής.

Ανωμαλίες στη λειτουργία του εγκεφάλου Μελέτες που χρησιμοποίησαν νευροψυχολογικά τεστ, έχουν δείξει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στον εγκέφαλο των ατόμων με ΔΕΠΥ και αυτών χωρίς. Συγκεκριμένα, τα άτομα με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα στη λειτουργία του πρόσθιου λοβού του εγκεφάλου. Επιπροσθέτως,έχει γίνει η υπόθεση ότι η δυσλειτουργία κάποιων νευροδιαβιβαστών ευθύνεται για την εμφάνιση της ΔΕΠΥ. Η ντοπαμίνη (dopamine),

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα και η νοραδρεναλίνη (noradrenaline) φαίνεται να αναστέλουν τη λειτουργία άλλων νευροδιαβιβαστικών συστημάτων και να εμποδίζουν την ωρίμανση και λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών του πρόσθιου εγκεφάλου.

Κληρονομικότητα Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας στην εκδήλωση ΔΕΠΥ.Σχετικές έρευνες έδειξαν ότι η κληρονομικότητα ευθύνεται για το 75% των περιπτώσεων. 10-35% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν τουλαχιστον έναν συγγενή που εμφανίζει τη διαταραχή.Όταν ο ένας γονέας πάσχει από τη διαταραχή έχει πιθανότητα 57% να την κληρονομήσει στο παιδί του. Εντυπωσιακές ήταν και οι έρευνες σε διδύμους. Σε σχετική μελέτη, χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα από 1938 οικογένειες διδύμων και αδερφών με ΔΕΠΥ. Τα αποτελέσματα ενίσχυσαν τις θεωρίες για τον καθοριστικό ρόλο της κληρονομικότητας. Οι μονοωογενείς δίδυμοι εμφάνισαν ομοιότητα στην εκδήλωση της ΔΕΠΥ σε ποσοστό 82%, ενώ οι διζυγωτικοί δίδυμοι σε ποσοστό 38%. Τέλος, έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης της διαταραχής σε υιοθετημένα παιδιά, επιβαρυμένα κληρονομικά. Εν τούτοις, δεν υπάρχουν ευρήματα που να ενοχοποιούν χρωμοσωμικές ανώμαλίες στην εκδήλωση της ΔΕΠΥ.

Έκθεση σε τοξικούς παράγοντες Κάπνισμα και αλκοόλ κατά την κύηση Τό κάπνισμα και η χρήση αλκοόλ από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση συμπτωμάτων ΔΕΠΥ. Τα αποτελέσματα έρευνας στην οποία εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της χρήσης ουσιών από τη μητέρα και της εμφάνισης ΔΕΠΥ στο παιδι έδειξαν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ είχαν διπλάσσια πιθανότητα απο τα υπόλοιπα παιδιά να έχουν μητέρα η οποία κάπνιζε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επιπλέον, είχαν 2.5 φορές περισσότερες πιθανότητες να έχουν εκτεθεί προγεννητικά σε αλκοόλ. Άλλοι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση της ΔΕΠΥ είναι η τοξιναιμία, η φτωχή υγεία και η ηλικία της μητέρας. Δηλητηρίαση από μόλυβδο Ο μόλυβδος είναι μία ουσία η οποία έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση ΔΕΠΥ και για προβλήματα προσοχής. Σε σχετική έρευνα παρατήθηκε ότι οι συμμετέχοντες που είχαν εκτεθεί σε μόλυβδο εμφάνισαν ψηλότερα σκορ στην κλίμακα ADHD των Barkley–DuPaul σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Ο μόλυβδος έχει συνδεθεί επίσης με προβλήματα στη διατήρηση της προσοχής. O μόλυβδος δεν χρησιμοποιείται πλέον στη ζωγραφική και δεν συναντάται παρά μόνον σε πολύ παλιά κτίρια. Ως εκ τούτου, η εμφάνιση τοξικών επιπέδων μολύβδου στο αίμα δεν είναι πια τόσο διαδεδομένη.

Διατροφή Στη δεκαετία του 70 επικρατούσε η πεποίθηση ότι η ΔΕΠΥ είναι αποτέλεσμα αλλεργίας ή ευαισθησίας σε συγκεκριμένες ουσίες που βρίσκονται στις τροφές.Οι έρευνες, ωστόσο, των τελευταίων ετών δεν φαίνεται να υποστηρίζουν αυτήν την άποψη.Συγκεκριμένα,έρευνες σχετικά με τον ρόλο της ζάχαρης στην πρόκληση της ΔΕΠΥ δείχνουν ότι η ζάχαρη δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά ή τη μάθηση.

Κακή Γονεϊκή Μέριμνα Δεν υπάρχουν μελέτες που να υποστηρίζουν την άποψη ότι η ΔΕΠΥ είναι αποτέλεσμα κακής γονεϊκής μέριμνας ή δυσμενούς οικογενειακού περιβάλλοντος.Εντούτοις, κάποια χαρακτηριστικά της γονεϊκής μέριμνας πράγματι επιδεινώνουν την ΔΕΠΥ και αυξάνουν τον κίνδυνο συννοσηρών διαταραχών. Αντίθετα, θετικές παρεμβάσεις των γονίων είναι πιθανόν να βοηθήσουν το παιδί και να βελτιώσουν σημαντικά τη συμπεριφορά του.

56

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Τηλεόραση Δεν έχει βρεθεί καμία επίδραση της τηλεόρασης στην εκδήλωση ή επιδείνωση της ΔΕΠΥ.

Συμπτώματα Τα βασικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι τα εξής:

Ελλειμματική προσοχή Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να συγκεντωθούν σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα. Η προσοχή τους μεταπηδά από τη μία ασχολία στην άλλη και σπάνια ολοκληρώνουν αυτό που άρχισαν. Το πρόβλημα εντείνεται εάν πρόκειται για κουραστικές και επαναληπτικές ασχολίες με μεγαλύτερη διάρκεια απο τις συνηθισμένες. Γενικά, παρασύρονται από πιο διασκεδαστικές και άμεσα αμειβόμενες καταστάσεις και τείνουν να αποφεύγουν εργασίες που απαιτούν προσπάθεια ή συγκέντρωση. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ φαίνεται να βρίσκονται σε σύγχυση, χάνουν συχνά πράγματα και πολλές φορές δεν αντιδρούν όταν οι γονείς τους απευθύνονται σε αυτά. Επιπλέον, πως τα παιδιά με ΔΕΠΥ υστερούν ως προς την ικανότητα διατήρησης της προσοχής σε σχέση με τους συμμαθητές τους κατά 30% ή και περισσότερο. Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως ένα δεκάχρονο παιδί έχει την προσοχή επτάχρονου παιδιού χωρίς ΔΕΠΥ. Τέλος, τα παιδιά με ΔΕΠΥ χάνουν ευκολότερα το ενδιαφέρον τους για κάποια δραστηριότητα.Σχετική έρευνα, έδειξε ότι παίζουν με τριπλάσια παιχνίδια συγκριτικά με τα άλλα παιδιά και περνούν το μισό χρόνο μαζί τους. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι δεν έχουν πρόβλημα στο να φιλτράρουν πληροφορίες. Γνωρίζουν ποιές πληροφορίες είναι σημαντικές, απλώς δυσκολεύονται να εστιάσουν την προσοχή τους σε αυτές για μεγάλο διάστημα. Μεγαλώνοντας, τα παιδιά με ΔΕΠΥ μαθαίνουν να αντιστέκονται ως ένα βαθμό σε ελκυστικές πηγές αν και δεν έχει βρεθεί ποιοι μηχανισμοί συντελουν σε αυτό

Παρορμητικότητα Η παρορμητικότητα χαρακτηρίζεται από χαμηλό αυτοέλεγχο, λάθη απροσεξίας και απαιτήσεις για άμεση ικανοποίηση των αναγκών. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν σκέφτονται εκ των προτέρων τις συνέπειες των πράξεών τους και απαντούν σε ερωτήσεις προτού αυτές ολοκληρωθούν. Αδυνατούν να περιμένουν τη σειρά τους σε ένα παιχνίδι ή μέχρι την έναρξη μίας δραστηριότητας. Συνήθως, αρχίζουν νωρίτερα την ασχολία που θα έπρεπε να αναβάλλουν ή ζητούν απαιτητικά να γίνει εκείνη τη στιγμή. Η συμπεριφορά των παιδιών με ΔΕΠΥ βιώνεται από τους άλλους ως αγενής ή εγωκεντρική προκαλώντας, έτσι, πολλά προβλήματα στις σχέσεις με τους συνομιλήκους.

Υπερκινητικότητα Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της υπερκινητικότητας αποτελούν η αυξημένη κινητική δραστηριότητα και ομιλία. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ κινούν τα χέρια και τα πόδια τους νευρικά, στριφογυρνούν στη θέση τους ή σηκώνονται στην τάξη χωρίς να πάρουν την άδεια.Είναι ανήσυχα και η κίνησή τους είναι βιαστική και αδέξια. Ακόμη, τα αποτελέσματα σχετικών μελετών έδειξαν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ κινούνται έως και οκτώ φορές περισσότερο από τα παιδιά της ομάδας ελέγχου.Επιπλέον, μιλούν πολύ, συχνά μουρμουρίζουν ή κάνουν περίεργους θορύβους . Ηρεμούν μόνο μετά από έντονη πίεση των άλλων ή όταν εξαντλούνται σωματικά.

57

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Περαιτέρω προβλήματα που συνδέονται με τη ΔΕΠΥ Νοητική ανάπτυξη Τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιπροσωπεύουν όλο το φάσμα της νοητικής ανάπτυξης. Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν πως η επίδοσή των παιδιών αυτών στα σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης υστερεί κατά 7-10 μονάδες. Ωστόσο, η έλλειψη αυτή δεν είναι σίγουρο ότι οφείλεται στις πραγματικές διαφορές της νοημοσύνης των παιδιών με ΔΕΠΥ και αυτών χωρίς. Οι σταθμισμένες κλίμακες μέτρησης της νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας απαιτούν μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης και αξιολογούν το επίπεδο ακαδημαϊκών γνώσεων του παιδιού. Έτσι, οι παρατηρούμενες διαφορές είναι δυνατόν να οφείλονται στην αδυναμία των παιδιών με ΔΕΠΥ να εστιάσουν την προσοχή τους όπως και στις σχολικές ελλέιψεις των παιδιών αυτών.

Κινητική ανάπτυξη Μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών με ΔΕΠΥ φαίνεται να αντιμετωπίζει δυσκολία συντονισμού των κινήσεων(52% έναντι 35% στην ομάδα ελέγχου). Ως εκ τούτου, τα παιδιά αυτά συχνά υστερούν στις αθλητικές δραστηριότητες, είναι άγαρμπα ή σκοντάφτουν όταν περπατούν. Ο φτωχός συντονισμός καθιστά πολλά από αυτά τα παιδιά ευάλωτα σε ατυχήματα. Προβλήματα παρουσιάζονται, επίσης, στη λεπτή κινητικότητα. Έτσι είναι πιθανόν να δυσκολεύονται στη ζωγραφική, στη γραφή, στο δέσιμο των παπουτσιών ή στο κούμπωμα των ρούχων.

Λόγος – Ομιλία Σχετικές έρευνες έδειξαν ότι υπάρχει καθυστέρηση στην έναρξη του λόγου σε παιδιά με ΔΕΠΥ σε ποσοστό 6-35% ένω 10-54% των παιδιών αυτών αντιμετωπίζει δυσκολία στον προφορικό λόγο. Φαίνεται να υπάρχει βελτίωση στην ομιλία των παιδιών αυτών με το πέρασμα του χρόνου. Ακόμα και στα μεγαλύτερα παιδιά όμως, εμμένει μία δυσκολία στη ροή και στην ποιότητα της ομιλίας στις περιπτώσεις που τους ζητάται να οργανώσουν προηγουμένως το λόγο τους. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η δυσκολία στην οργάνωση του προφορικού λόγου αντικατοπτρίζει ελλείψεις στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες.

Προσαρμοστικές ικανότητες 'Εχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ υστερουν όσον αφορά στις προσαρμοστικές ικανότητες σε σχέση με τους συμμαθητές τους. Συγκεκριμένα τα παιδιά αυτά βρίσκονται στο κατώτερο επίπεδο του φυσιολογικου.

Αίσθηση του χρόνου Προβλήματα παρατηρούνται και αναφορικά με την αίσθηση του χρόνου μιας και αυτή συνδέεται άμεσα με τη μη λεκτική μνήμη εργασίας.

Μαθησιακες δυσκολίες/προβλήματα στο σχολείο Το σχολείο ίσως να αποτελεί τον τομέα στον οποίο τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη δυσκολία. Σχεδόν όλα τα παιδιά με ΔΕΠΥ που παραπέμπονται για διάγνωση,αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο σχολείο. Ένα ποσοστό 30-50% μπορεί να μείνει στην ίδια τάξη ενώ το 1/3 περίπου κινδυνεύει να μην τελειώσει το σχολείο. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, υστερούν σε σχέση με τους συμμαθητές τους αναφορικά με την ποσότητα δουλειάς που ολοκληρώνουν. Επιπρόσθετα, 20-40% των μαθητών αυτών παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες.Συγκεκριμένα, 8-39% διαγιγνώσκεται με δυσλεξία, 12-26% με δυσορθογραφία, 12-33% με δυσαριθμησία και πάνω από 60% με δυσγραφία. Τέλος οι μισοί μαθητές με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται στην παραγωγή γραπτού λόγου.

58

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Συναισθηματικές αντιδράσεις Τα παιδια με ΔΕΠΥ εμφανίζουν έντονο αίσθημα κατωτερότητας, αποτυχίας και ανεπάρκειας. Δεν ανέχονται την απόρριψη ή την απογοήτευση. Η συμπεριφορά τους είναι απρόβλεπτη. Το συναίσθημά τους είναι ευμετάβλητο και παρουσιάζει ακραίες εναλλαγές. Χαρακτηριστικά, επίσης, των παιδιών με ΔΕΠΥ αποτελούν η ευερεθιστότητα και οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις.

Σχέσεις με τους συνομιλήκους/προβληματα συμπεριφορας Τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα στη συμπεριφορά όπως και δυσλειτουργία στις κοινωνικές δεξιότητες σε σχέση με τους συνομιλήκους τους . Τείνουν να παίζουν λιγότερο με τους συμμαθητές τους και να είναι λιγότερο συνεργατικα. Συχνά η συμπεριφορά των παιδιών με ΔΕΠΥ τείνει να απομακρύνει τους άλλους. Έτσι, πολλές φορές, κατατάσσονται στα λιγότερο συμπαθητικά παιδια και είναι πιο πιθανόν να απορριφθούν από τους συμμαθητές τους. Σχετικές μελέτες έδειξαν ότι τα παιδιά αυτά, εμφανίζουν 2-10 φορές περισσότερο αρνητική συμπεριφορά απέναντι στους συνομιλήκους τους συγκριτικά με τα υπόλοιπα παιδιά.Είναι περισσότερο ευάλωτα στις επιθέσεις των συμμαθητών τους, λιγότερο φιλικά απέναντί τους και δυσκολεύονται να βρουν αποτελεσματικές λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν. Συχνά αδυνατούν να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις εκάστοτε κοινωνικές επιταγές. Tα προβλήματα στις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών με ΔΕΠΥ εμμένουν ως την εφηβεία και την ενήλικη ζωή.

Προβλήματα στον ύπνο Οι ασθενείς με ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα στον ύπνο. Ο ύπνος τους είναι ανεπαρκής και χαμηλής ποιότητας. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να κοιμηθούν το βράδυ και να ξυπνήσουν το πρωί,καθώς και ότι αυτές οι δυσκολίες παρατηρούνται από τη βρεφική ηλικία. Επίσης, κοιμούνται λιγότερο και εμφανίζουν περισσότερες ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια του ύπνου σε σχέση με τους συμμαθητές τους. Ως εκ τούτου, ασθενείς με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας(excessive daytime sleepiness).

Παραβατικη συμπεριφορα Οι νέοι με ΔΕΠΥ τείνουν να είναι περισσότερο επιρρεπείς σε παραβατικές συμπεριφορές.20% των νέων αυτών έχει προβεί σε σοβαρές εμπρηστικές ενέργειες.Μεγάλο ποσοστό, επίσης, έχει συλληφθεί για παραβατικές συμπεριφορές ,όπως η κλοπή ή η οπλοκατοχή. Αναφορικά με τη χρήση ουσιών γνωρίζουμε ότι 40% με 50% των νέων με ΔΕΠΥ καπνίζουν και καταναλώνουν αλκοόλ στα πρώτα χρόνια της εφηβείας τους.Επιπροσθέτως, τριπλάσιο ποσοστό των εφήβων με ΔΕΠΥ έχει κάνει χρήση μαριχουάνας σε σχέση με τους συνομιλήκους τους. Τέλος, σε σχετική έρευνα παρατηρήθηκε ότι οι νέοι με ΔΕΠΥ έχουν δυο φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν εξάρτηση από την κοκαϊνη.

Προβλήματα στην οδήγηση Η διασπαση ελλειματικής προσοχής με υπερκινητικότητα έχει συνδεθεί με δυσλειτουργία στην οδήγηση.Έρευνες έχουν δείξει ότι ασθενείς με ΔΕΠΥ έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προκαλέσουν ατύχημα στο δρόμο σε σχέση με άτομα χωρίς ΔΕΠΥ. Συγκεκριμένα, έφηβοι ή νεαροί ενήλικες με ΔΕΠΥ έχουν τετραπλάσια πιθανότητα να προκαλέσουν ατύχημα σε σχέση με τους συνομιλήκους τους..Επιπλέον, το ποσοστό των νέων με ΔΕΠΥ, που έχει ήδη εμπλακεί σε δυο ή και περισσοτερα ατυχήματα είναι επταπλάσιο από αυτό των νέων χωρίς ΔΕΠΥ. Το 48% των νέων με ΔΕΠΥ φαίνεται να φέρει την ευθύνη του ατυχήματος ενώ το αντιστοιχο ποσοστό για τους νέους χωρίς ΔΕΠΥ είναι 11%. Συχνά οι έφηβοι με ΔΕΠΥ έχουν επιθετική συμπεριφορά καθώς οδηγούν και οδηγούν πιο επικίνδυνα από τους συνομιλήκους τους. Tέλος, τέσσερις φορές περισσότεροι έφηβοι με δεπυ δέχονται κλήσεις στα δύο πρώτα χρόνια οδήγησής τους η πλειονότητα των οποίων αφορά υπερβολική ταχύτητα και παράβαση των σημάτων stop.

59

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Πηγές • S. M. Alessandri(2002).Attention, Play, and Social Behavior in ADHD Preschoolers.Journal of Abnormal Child Psychology: Volume 20, No. 3, pp 289- 302 • Αποστολοπούλου Κ. (2009). Σύγχρονες Διεθνείς Παράμετροι στην Κλινική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ και των Συνοδών Καταστάσεων. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) : Διεθνή δεδομένα και Ελληνική Πραγματικότητα.6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό συνέδριο.

• Βάρβογλη Λ.(2005). Τί συμβαίνει στο παιδί;Νευροεξελικτικές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Εκδόσεις Καστανιώτη • Banaschewski T. ,Neale B.M. ,Rothenberger A. ,Roessner V. (2007).Comorbidity of tic disorders & ADHD:Conceptual and methodological considerations.European Child Adolescent Psychiatry: Volume 16, No 1, pp 5-14 • Barkley R.A. (2000).Taking Charge of ADHD: The Complete, Authoritative Guide for Parents. Τhe Guilford Press.

• Barkley R.A., Cox D. (2007). A review of driving risks and impairments associated with attention-deficit/hyperactivity disorder and the effects of stimulant medication on driving performance.Journal of Safety Research: Volume 38, No 1, pp 113-128 Barkley R.A. , Fischer M. , Smallish L. ,Fletcher K. (2004).Young adult follow-up of hyperactive children: antisocial activities and drug use.Journal of Child Psychology and Psychiatry: Volume 45, No 2, pp 195–211 • Baron I.S. (2007). Attention- Deficit/ Hyperactivity Disorder: New Challenges for Definition, Diagnosis and Treatment.Neuropsychology Review:Volume 17, No 1, pp 1-3.

• Bekker E.M. ,Sandra Kooij J. J. ,Buitelaar J.K. (2008).Sleep and Quality of Life in ADHD:from J. C. Verster et al. (eds.): Sleep and Quality of Life in Clinical Medicine 261- 280.Humana Press, Totowa, NJ • Biederman J. ,Newcorn J. , Sprich S. (1991) Comorbidity of attention deficit hyperactivity disorder with conduct, depressive, anxiety, and other disorders.American Journal of Psychiatry:Volume 148, pp 564-577 • Campbell S.B. ,von Stauffenberg C. (2009).Delay and Inhibition as Early Predictors of ADHD: Symptoms in Third Grade.Journal of Abnormal Child Psychology: Volume 37,No 1,pp 1-15 • Chiodo L.M. , Jacobson S.W. ,Jacobson J.L. (2004). Neurodevelopmental effects of postnatal lead exposure at very low levels.Neurotoxicology and Teratology: Volume 26, No 3, pp 359- 371 Comings D.E. , Comings B.G., Devor E., Cloninger R. Detection of Major Gene for Gilles de la Tourette Syndrome.

American Journal of Human Genetics: Volume 36, pp 586-600 • Frankel F.,Feinberg D. (2002). Social Problems Associated with ADHD vs. ODD in Children Referred for Friendship Problems.Child Psychiatry and Human Development: Volume 33, No 2, pp 125- 146 • Fried R. ,Petty C.R. ,Surman C.B. ,Reimer B. , Aleardi M. , Martin J.M. ,Coughlin J.F. , Biederman J. (2006).

Characterizing Impaired Driving in Adults with Attention-deficit/hyperactivity disorder: A Controlled Study.

Journal of Clinical Psychiatry: Volume 67, No 4, pp 567-574.

• Gaub M.,Carlson C. L. (1997). Behavioral Characteristics of DSM-IV ADHD Subtypes in a School-Based Population.Journal of Abnormal Child Psychology, Vol. 25, No. 2,, pp. 103-111 • Hoover D.W. ,Milich R. (2005).Effects of sugar ingestion expectancies on mother-child interactions.Journal of Abnormal Child Psychology: Volume 22, No 4, pp 501- 515 • Καλαντζή- Αζίζι Α. , Αγγελή Κ. , Ευσταθίου Γ. (2005). Ελληνική κλίμακα αξιολόγησης της ΔΕΠ/Υ – IV. Κλίμακα για γονείς και εκπαιδευτικούς.Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα • Κόρπα, Τ. (2009). Λειτουργία Ειδικού Ιατρείου Αξιολόγησης και Αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ- Κλινικό Πρωτόκολλο, Παρουσίαση Περιπτώσεων. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας

60

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) : Διεθνή δεδομένα και Ελληνική Πραγματικότητα.6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό συνέδριο.

• Lambert N.M. , Hartsough C.S. (1998). Prospective Study of Tobacco Smoking and Substance Dependencies Among Samples of ADHD and Non-ADHD Participants.Journal of Learning Disabilities: Volume 31, No. 6, pp 533-544 • Landau S. ,Lorch E. P. ,Milich R. (1992). Visual attention to and comprehension of television in attention deficit hyperactivity disorder and normal boys.Child Development:Volume 63, No 4, pp 928-937 • Lawrence V. , Houghton S. ,Tannock R. ,Douglas G. ,Durkin K. ,Whiting K. (2002). ADHD Outside the Laboratory: Boys’ Executive Function Performance on Tasks in Videogame Play and on a Visit to the Zoo.Journal of Abnormal Child Psychology: Volume 30, No. 5, pp 447–462 • Lecendreux M. ,Konofal E. ,Bouvard M. ,Falissard B. , Mouren- Simeoni M.C. (2000).Sleep and Alertness in Children with ADHD.Journal of Child Psychology and Psychiatry: Volume 41, No 6, pp 803-812 • Levy F., Hay D. , McStephen M. ,Wood C. , Waldman I. (1997).Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Category or a Continuum? Genetic Analysis of a Large-Scale Twin Study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry:Volume 36 - Issue 6 - pp 737-744 • Mayes S.D. , Calhoun S.L. , Crowell E.W. (2000). Learning Disabilities and ADHD. Overlapping Spectrum Disorders. Journal of Learning Disabilities: Volume 33, No 5, pp 417-424 • Mick E. ,Biederman J. , Faraone S.V. ,Sayer J. ,Kleinman S. (2002). Case-Control Study of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder and Maternal Smoking, Alcohol Use, and Drug Use During Pregnancy Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry: Volume 41, No 4, pp 378–85.

• Morgan R. , Garavan H. ,Smith E. , Driscoll L. ,Levitsky D. ,Strupp B. (2001).Early lead exposure produces lasting changes in sustained attention, response initiation, and reactivity to errors.

• Nada – Raja S. ,Langley J.D. ,Mc Gee R. ,Williams S.M. ,Begg D.J. , Reeder A. J. (1997). Inattentive and Hyperactive Behaviours and Driving Offenses in Adolescence.Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry: Volume 36, No 4, pp 515-522 • Owens J.A. ,Maxim R. ,Nobile C. , McGuinn M. , Msall M. (2000).Parental and Self-report of Sleep in Children With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder . Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine: Volume 154, No 6, pp 549-555.

• Περβανίδου Π. (2009). Γενετικοί και Περιβαλλοντικοί Παράγοντες κινδύνου στην ανάπτυξη ΔΕΠΥ. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) : Διεθνή δεδομένα και Ελληνική Πραγματικότητα.6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό συνέδριο.

• Richards T.L. ,Deffenbacher J.L. , Rosen L.A. (2002). Driving Anger and other Driving Related Behaviors in High and Low ADHD Symptom College Students. Journal of Attention Disorders: Volume 6, No 1, pp 25-38 • Sadock B.J. , Sadock V.A. (2007). Kaplan & Sadock's Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας.

• Timimi S. , Taylor E. (2004). In Debate: ADHD is best understood as a cultural construct.The British Journal of Psychiatry: Volume 184, No 1, pp 8-9 • Whalen C.K. , Jammer L.D. , Henker B. , Delfino R.J. , Lozano J.M.(2002).The ADHD Spectrum and Everyday Life: Experience Sampling of Adolescent Moods, Activities, Smoking and Drinking. Child Development: Volume 73, No 1, pp 209-227

61

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ελληνική Εταιρεία Μελέτης ΔΕΠΥ [1] • Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ADHD HELLAS [2] • Διαδικτυακή κοινότητα για τη ΔΕΠ/Υ [3]

Παραπομπές [1] http:/ / www. adhd. gr [2] http:/ / www. adhdhellas. org [3] http:/ / www. adhdforum. gr

62

63

Διαταραχή πανικού Διαταραχή πανικού Η διαταραχή πανικού αποτελεί μία ψυχοπαθολογική οντότητα η οποία εντάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές. Χαρακτηρίζεται από περιοδικές και απρόβλεπτες κρίσεις πανικού. Τα άτομα που εμφανίζουν διαταραχή πανικού διακατέχονται από την επίμονη ανησυχία ότι θα υπάρξουν περισσότερες κρίσεις και από έντονο άγχος για τις επιπτώσεις που θα επιφέρουν οι κρίσεις αυτές στην κοινωνική ή την επαγγελματική του ζωή.

64

Δυνατότητα Δυνατότητα Η δυνατότητα (ability), όταν αφορά σε πρόσωπα, αποτελεί έμφυτο χαρακτηριστικό ή φυσική κλίση (ταλέντο) του ατόμου, για την εκτέλεση κάποιας εργασίας/έργου. Διακρίνονται σε φυσικές και σε νοητικές. Παραδείγματα φυσικών δυνατοτήτων είναι φυσική κατάσταση/αντοχή, η όραση, η ακοή, η δυνατότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων χειρωνακτικών και σωματικών έργων, κτλ. Παραδείγματα νοητικών δυνατοτήτων είναι η αντίληψη, η ευφυία, η συνεργασία, η αυτοπεποίθηση, η αυτοεκτίμηση, ο αυτοέλεγχος, η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, η επιμονή, ο ζήλος, η δυνατότητα δημιουργίας κινήτρων (αυτοπροώθηση), η δυνατότητα επίτευξης στόχων, επίλυσης προβλημάτων, αναλυτική/ερευνητική σκέψη, κτλ. Οι δυνατότητες του ατόμου αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα πάνω στα οποία μπορούν με την κατάλληλη εκπαίδευση να δομηθούν περαιτέρω γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Οι δυνατότητες του ατόμου αποτελούν μετρήσιμο μέγεθος με τη χρήση εξειδικευμένων εργομετρικών και ψυχομετρικών τεστ ελέγχου (εφαρμόζονται σε χώρες όπως ΗΠΑ και Μ. Βρετανία). Η δυνατότητα (capability) αναφέρεται επίσης σε ότι χρειάζεται στην πράξη (τρόπος ενέργειας ή/και μέσα) για την επίτευξη συγκεκριμένου αποτελέσματος που συμβάλλει στην εκπλήρωση της αποστολής και της στρατηγικής ενός οργανισμού, εταιρείας ή επιχείρησης.

65

Δυσθυμία Δυσθυμία Η λέξη δυσθυμία προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη θυμός που θα πει ψυχή και το πρόθεμα δυσ- που έχει αρνητική σημασία. Στην κυριολεξία σημαίνει κακόθυμος. Στη νέα ελληνική χρησιμοποιείται: α) ως συνώνυμο της λέξης κακόκεφος και β) ως ψυχιατρική έννοια για να δηλώσει έναν τύπο κλινικής κατάθλιψης. Η δυσθυμία ως ψυχιατρικός όρος αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια και περιλαμβάνεται στις καταθλιπτικές διαταραχές όπως η μείζων κατάθλιψη και η μανιοκατάθλιψη. Χαρακτηριστικά της δυσθυμίας είναι τα λιγότερο επώδυνα αλλά χρόνια συμπτώματα κατάθλιψης. Σε αντίθεση με τη μείζονα κατάθλιψη το άτομο δεν έχει τόσο έντονα μειωμένη λειτουργικότητα ενώ τα συμπτώματα είναι πιο ήπια. Παρόλα αυτά το γεγονός ότι τα συμπτώματα εκτείνονται στο χρόνο καθιστά τη δυσθυμία ως μια σοβαρή διαταραχή χρόνιας φύσης.

Αιτιολογία Δυσθυμίας Όπως στην κατάθλιψη έτσι και στη δυσθυμία τα αίτιά της δεν έχουν ερευνηθεί πλήρως. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η ανάπτυξή της είναι πολυπαραγοντική. Έτσι, ο συνδυασμός περιβαλλοντικών,βιοχημικών,γενετικών και κληρονομικών παραγόντων θεωρείται ως ο πιο πιθανός. Ιδιαίτερα, σε βιοχημικό επίπεδο έχει κατηγορηθεί ένας νευροδιαβιβαστής ονόματι σεροτονίνη. Στρεσογόνα γεγονότα της ζωής όπως θάνατος οικογενειακού προσώπου,κακοποίηση,συναισθηματική στέρηση, ψυχολογική βία, διαταραγμένες σχέσεις με γονείς κατά την παιδική ηλικία συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης. Σύμφωνα με τη γνωσιακή θεωρία ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του δημιουργεί και τα ανάλογα συναισθήματα. Οι αρνητικές σκέψεις καθορίζουν το συναίσθημα. Τα καταθλιπτικά άτομα έχουν την τάση να υπερτιμούν τα αρνητικά και να υποτιμούν τα θετικά ενώ η πυρηνική τους πεποίθηση είναι ότι τα ίδια δεν αξίζουν δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο χαμηλής αυτοεκτίμησης.

Συμπτώματα Τα συχνότερα συμπτώματα αυτής της ψυχικής διαταραχής είναι: • • • • •

μειωμένη ενεργητικότητα και αίσθημα κόπωσης δυσκολία συγκέντρωσης χαμηλή αυτοεκτίμηση απώλεια σεξουαλικού ενδιαφέροντος (libido), ανηδονία, που σχετίζεται με την έλλειψη άντλησης ευχαρίστησης από δραστηριότητες που άλλοτε έδιναν χαρά • αϋπνία η αυξημένος ύπνος, • αύξηση όρεξης για φαγητό ή ανορεξία Όλα τα παραπάνω συμπτώματα θα πρέπει να έχουν διάρκεια πάνω από 2 χρόνια για να θεωρηθούν δυσθυμία.

Δυσθυμία

66

Επιδημιολογία Σύμφωνα με έρευνες, το 0,8%-6% του πληθυσμού θα εμφανίσει σε κάποια φάση της ζωής του δυσθυμία. Εφόσον δεν υπάρξει θεραπευτική αντιμετώπιση η δυσθυμία θα συνεχιστεί για όλη του τη ζωή. Είναι σημαντικό να γίνει έγκαιρη διάγνωση της νόσου, καθώς είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές που μπορεί να περιπλέξουν τη διάγνωση. Δεν είναι καθόλου σπάνιο εκτός από τη δυσθυμία να συνυπάρχει και μείζων καταθλιπτική διαταραχή. Σε αυτή την περίπτωση ονομάζουμε το φαινόμενο «διπλή κατάθλιψη».

Θεραπεία Η θεραπεία της δυσθυμίας μπορεί να είναι είτε φαρμακευτική ή ψυχοθεραπευτική ή και συνδυασμός των δύο. Αντικαταθλιπτικά χάπια όπως οι αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) θεωρούνται τα νεότερα και ασφαλέστερα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και αναστολείς της MAO θεωρούνται επίσης αποτελεσματικά αν και εμφανίζουν περισσότερες παρενέργειες.Είναι σημαντικό να πούμε ότι μέχρι το 1980 η δυσθυμία εθεωρείτο περισσότερο τύπος προσωπικότητας παρά ασθένεια. Η ονομασία της ήταν "νευρωτική" κατάθλιψη και αντιμετωπίζονταν ως καταθλιπτική διαταραχή προσωπικότητας. Ωστόσο,θετική ανταπόκριση ασθενών στα νέα αντικαταθλιπτικά ενέταξαν τη δυσθυμία στις διαταραχές διάθεσης. Όσον αφορά την ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ψυχοθεραπεία που να διεκδικεί τα πρωτεία στην αντιμετώπιση της δυσθυμίας. Τα τελευταία χρόνια έντονη φήμη κερδίζουν οι βραχύχρονες γνωσιακές θεραπείες που εστιάζουν στα συμπτώματα, ενώ οι παραδοσιακές ψυχοδυναμικές ψυχοθεραπείες είναι μακροχρόνιες και δεν εστιάζουν τόσο στα συμπτώματα, όσο στη μελέτη του ασυνειδήτου του ασθενή, προκειμένου να ανακαλύψουν τις αιτίες που συνέβαλλαν στην κατάθλιψη. Τέλος, τα κυριότερα ρεύματα ψυχοθεραπείας περιλαμβάνουν τη συστημική θεωρία, την ανθρωπιστική και την υπαρξιακή, οι οποίες είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες και θεωρούνται θεραπείες μικρότερης διάρκειας σε σχέση με τις ψυχοδυναμικές.

Βιβλιογραφία • Beating the Blues: New Approaches to Overcoming Dysthymia and Chronic Mild Depression by Michael E. Thase and Susan S. Lang • Dysthymia and the Spectrum of Chronic Depressions by Hagop S. Akiskal and Giovanni B. Cassano

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • • • • • •

http://www.psycom.net/depression.central.dysthymia.html http://www.healthyplace.com/communities/depression/dysth http://www.allaboutdepression.com/dia_04.html http://www.health.harvard.edu/newsweek/Dysthymia.htm Bipolar.gr: Ελληνική Διπολική Οργάνωση (ΕΔΟ) [1] Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) [2] Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

Δυσθυμία

Παραπομπές [1] http:/ / www. bipolar. gr

67

68

Εγωισμός Εγωισμός Ο εγωισμός είναι το ενδιαφέρον ενός ανθρώπου για το ατομικό συμφέρον και τη προσωπική ευημερία. Είναι είτε η αγάπη του εαυτού μας, μια έναντι του εαυτού μας καλή θέληση που φτάνει υπεράνω όλων είτε η αυταρέσκεια. Το πρώτο ονομάζεται και φιλαυτία ενώ το δεύτερο ονομάζεται και αλαζονεία. Σύμφωνα με τους αναρχοατομικιστές επηρεάζει και μπορεί να επιτρέψει σε άτομα να λειτουργούν αυτόνομα ως ηθικά όντα. Οι διάφοροι αναρχικοί κρατάνε μια αντιφατική στάση απέντανι στον εγωισμό. Ο εγωισμός αντιμετωπίστηκε ως μία ξεχωριστή φιλοσοφία από τον Μαξ Στίρνερ και τους οπαδούς του, ενώ από τους αναρχοκολεκτιβιστές και αναρχοκομμουνιστές κρίθηκε έντονα και χαρακτηρίστηκε ως αστικό ελάττωμα, καθώς καταρρίπτει την θεωρία της αλληλοβοήθειας του Πιοτρ Κροπότκιν και την αμοιβαιότητα. Σύμφωνα με τους ατομικιστικές το εγωιστικό άτομο έχει το δικαίωμα να δρα όπως αυτό θεωρεί σωστό, χωρίς να επηρεάζεται από ηθικές και θρησκευτικές αξίες. Εδώ είναι το σημείο όπου διαχωρίζονται για άλλη μια φορά ο αναρχοατομικισμός με τον αναρχοκολεκτιβισμό. Οι ατομικιστές ασκούν ισχυρή κριτική στην κοινοτική ηθική, ενώ οι αναρχοκολεκτιβιστές είναι υπέρμαχοί της.

69

Εγωκεντρισμός Εγωκεντρισμός Στη ψυχολογία, εγωκεντρισμός είναι το χαρακτηριστικό που ορίζει ένα πρόσωπο που αναφέρεται στις δικές του απόψεις και ενδιαφέροντα ως τα πιο σημαντικά. Ο όρος προέρχεται απο το εγώ + κέντρο.

70

Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο Ο εθισμός στο Διαδίκτυο (internet addiction) είναι μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, η οποία βρίσκεται υπό εξέταση από την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να οριοθετηθεί, αφού η εξάρτηση από το Ίντερνετ δεν είναι ακόμη μια κλινική οντότητα που συναντάμε σε εγχειρίδια ψυχιατρικά. Αυτή η μορφή εθισμού ορίζεται ως την «ενασχόληση με το Ίντερνετ για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται με αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος».

Αίτια Το Ίντερνετ έχει την ικανότητα να καλύψει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόμου. Ένα από τα χαρακτηριστικά του μέσου που προκύπτει από τη φύση του είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει μια «ιδανική κατάσταση εαυτού», όπου το άτομο μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες. Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, ενώ μπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική εμφάνιση, αφού δεν υπάρχει, πολλές φορές, οπτική επαφή. Ταυτόχρονα, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, που συνιστά κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Διαδικτύου. Συνήθως, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο είναι αγόρια και μεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές οικογένειες).

Συνδυασμός παραγόντων που οδηγούν σε εθισμό Ο εθισμός των εφήβων στο διαδίκτυο μπορεί, επίσης να είναι το αποτέλεσμα άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας, υπερκινητικότητα και κοινωνική φοβία.

Συμπτώματα 1. Συμπτώματα συνδρόμου απόσυρσης, όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού,άγχος, έμμονη σκέψη για το διαδίκτυο και όνειρα για το διαδίκτυο.

2. Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές με το διαδίκτυο (λογισμικοί, σκληροί δίσκοι κ.λ.π) 3. Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και προσωπικό επίπεδο.

4. Μειωμένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο έφηβος στο διαδίκτυο.

5. Σε προχωρημένες περιπτώσεις ο έφηβος δεν κοιμάται, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή, μπορεί να σταματήσει ακόμα και το σχολείο. Ακόμη, απομωνόνονται από την οικογενεία και τους φίλους τους, γίνονται επιθετικοί, μπορεί να κλέβουν χρήματα από τους γονείς για να παίζουν.Τέλος, φτάνουν σε σημείο να μην τρώνε ή και το αντίθετο( να παχύνουν πολύ).

Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο

Ποιές ηλικιακές ομάδες παιδιών εμφανίζουν εξάρτηση Το φαινόμενο μπορεί να εμφανιστεί σε εφήβους κατά την πρώϊμη εφηβεία (10-14 ετών) ή και σε μικρότερη ακόμη ηλικία. Είναι πιο συχνό κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι ασχολούνται με «παιχνίδια» στο σπίτι ή τα internet cafe.

Ρόλος γονέων Ο ρόλος των γονέων είναι πάρα πολύ σημαντικός τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση του εθισμού των παιδιών τους από το διαδίκτυο. Όσο αναφορά την πρόληψη το σημαντικότερο πράγμα που χρειάζεται να κάνουν οι γονείς προκειμένου να μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικά τη χρήση του Διαδικτύου από τα παιδιά τους, είναι να γνωρίσουν οι ίδιοι το μέσο. Προς το παρόν, οι γονείς δε γνωρίζουν το μέσο και επιπλέον δε φαίνονται διατεθειμένοι να έλθουν σε επαφή με το Διαδίκτυο, ενώ ταυτόχρονα δεν ενδιαφέρονται για τις δραστηριότητες των παιδιών τους στο Ίντερνετ.Ταυτόχρονα, οι γονείς θα πρέπει κάποιες φορές να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο μαζί με το παιδί, ώστε να του δίνουν τις απαραίτητες κατευθύνσεις, ενώ η εγκατάσταση κάποιων φίλτρων στον υπολογιστή μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση ακατάλληλων για το παιδί ιστοσελίδων.Επιπλέον, είναι απαραίτητο να έχουν τεθεί κάποιες βάσεις όταν το παιδί φτάνει στην εφηβεία, να υπάρχουν δηλαδή όρια. Για να υπάρξουν ωστόσο όρια θα πρέπει να οι γονείς να μπορούν να διαθέσουν τον απαραίτητο χρόνο, αφού είναι δύσκολο για ενοχικούς γονείς να θέσουν όρια.Σε πιο πρακτικό επίπεδο, ο υπολογιστής είναι καλό να βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο και όχι στο δωμάτιο του παιδιού, ώστε να ελέγχεται διακριτικά η δραστηριότητα του παιδιού στο Ίντερνετ. Ενώ, τέλος, οι γονείς θα πρέπει να συζητούν για τις διαδικτυακές διαδρομές του παιδιού τους, ώστε να έχουν πάντοτε ενημέρωση για τις ιστοσελίδες που επισκέπτεται, τα άτομα με τα οποία συνομιλεί και τις πληροφορίες που ανταλλάσει με άλλα άτομα.

Αντιμετώπιση εθισμού Ο εθισμός από το διαδίκτυο αναγνωρίζεται πια από την ψυχιατρική κοινότητα ως ξεχωριστή ψυχοσωματική διαταραχή γι’ αυτό χρήζει ειδικής θεραπείας. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά κέντρα που βοηθούν τους εφήβους να ξεφύγουν από τον εθισμό τους. Η παρακολούθηση κάθε περίπτωσης γίνεται από τετραμελή ομάδα στην οποία συμμετέχουν παιδίατρος,παιδοψυχίατρος,παιδοψυχολόγος και οικογενειακός σύμβουλος. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας δε διακόπτεται η χρήση, αλλά ο έφηβος μαθαίνει να θέτει όρια στη χρήση και να αρχίσει και πάλι την ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες. Παρ’ όλα αυτά, σε περίπτωση που κάποιο από τα παιδιά αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα πέρα από τον εθισμό του, υπάρχει και κατάλληλη φαρμακολογία. Σύμφωνα με μελέτες, το 1/3 από τα παιδιά ανταποκρίνεται πολύ θετικά, ειδικά όταν η εξάρτηση βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.

Πηγές 1. «Ενημέρωση» Έκδοση Κέντρου Συμπαραστάσεως Προνοίας Απ.Παύλου «Η Ελπίδα» 2. Kimberly S. Young, Internet Addiction: The emergence of a new clinical disorder.

3. Keith W. Beard, Psy.D. ,and EVE M. WOLF, Ph.D, Modification in the proposed Diagnostic Criteria for internet addiction.

4. http://www.youth-health.gr/gr/index.php?I=6&J=2&K=42

71

72

Έκσταση Έκσταση Με τον όρο έκσταση εννοείται στην θρησκειολογία η αίσθηση ή το συναίσθημα της απόσπασης από την καθημερινή συνείδηση και υπονοεί πιθανώς μία εκτεταμένη αίσθηση αγαλλίασης, όπως απαντάται τουλάχιστον στον Σαμανισμό. Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πλωτίνος αντελήφθη αρχικά την έκσταση ως ανάδυση της συνείδησης πέραν των ορίων της ατομικότητας και μυστική ένωση με την υπερβατική Οντότητα. Παρόμοιες ιδέες αναπτύχθηκαν από τον Χέγκελ και ειδικά από τον Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος μετέφερε στη σύγχρονη εποχή τη μυθική μορφή του Διονύσου, ως συμβόλου της έκστασης[1] Στο σύγχρονο ψυχολογικό πλαίσιο Iη έκσταση είναι μία διευρυμένη ψυχική κατάσταση με συμπτώματα άμβλυνσης της συνείδησης, ευτυχίας, απόσπασης από την πραγματικότητα. Σε μια τέτοια κατάσταση συνείδησης είναι δυνατόν να ακούει κανείς φωνές ή να έχει ψευδαισθήσεις ως αποτέλεσμα είτε χρήσης ψυχότροπων ουσιών, είτε νηστείας ή εντατικού ρυθμικού χορού. Στη βαρύτερη μορφή της η έκταση υπονοεί μερικές φορές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως είναι η σχιζοφρένεια και η επιληψία[2] Αρκετοί συγγραφείς θεωρούν πως η έκσταση είναι ταυτόσημη με την θρησκευτική εμπειρία ενώ άλλοι θεωρούν την έκταση διαφορετική από την υπνωτική καταληπτική κατάσταση[3] . Ως θρησκευτική εμπειρία έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε εθνικές θρησκείες και τους μυστικιστές όλων των εποχών. Στον σαμανισμό είναι το μέσο για την επίτευξη της επαφής με τον υπεραισθητό κόσμο, ενώ μέσω του ενθουσιασμού του αρχικού διονυσιακού μυστικισμού ο θεός καταλαμβάνει το άτομο. Στην αραβική φιλοσοφία η έκσταση και η ιερή έκσταση -που προέρχεται από τη μουσική- είναι δύο διαφορετικές ποιότητες σύμφωνα με τον αλ-Γκαζαλί, ενώ στον σύγχρονο χριστιανισμό ανάλογο παράδειγμα θρησκευτικής έκστασης μπορεί να αναζητήσει κανείς στο πεντηκοστιανό κίνημα (βλ. γλωσσολαλιά)[4] .

Αναφορές [1] [2] [3] [4]

Kocku von Stuckrad (ed), (2006) The Brill Dictionary of Religion, Vol A, Brill Leiden - Boston, δ. 582.

Leuba James H. (1999) The Psychology of Religious Mysticism, Routledge, UK, σ. 8. Για παράδειγμα ο Rouget G. 1985, Music and Trance: A Theory of Relations between Music and Possessions, Chicago, σσ. 37-44 Fanning Steven (2001) Mystics of the Christian tradition, Routledge, UK, ISBN: 978-0-415-22468-0, σ. 201.

73

Ελπίδα Ελπίδα Ελπίδα είναι η πίστη που έχει κάποιος ότι διαθέτει τόσο τη θέληση όσο και τον τρόπο να πετύχει τους στόχους του, όποιοι κι αν είναι αυτοί[1] .

Ο αρχαίος μύθος της ελπίδας Σύμφωνα με το μύθο της Πανδώρας, πριγκίπισσας της αρχαίας Ελλάδας, οι θεοί της έκαναν δώρο ένα μυστηριώδες κουτί από ζήλεια για την ομορφιά της. Την είχαν όμως προειδοποιήσει να μην ανοίξει ποτέ το κουτί. Μια μέρα η Πανδώρα δεν άντεξε τον πειρασμό και νικημένη από την περιέργειά της να δει τι είχε μέσα το κουτί έχασε τον αυτοέλεγχό της και άνοιξε το καπάκι του. Τότε ελευθερώθηκαν στον κόσμο, ανεξέλεγκτα πια, τα μεγάλα δεινά: λιμοί, αρρώστιες και τρέλα. Με τη βοήθεια ενός θεού η Πανδώρα έκλεισε το κουτί και πρόλαβε να κρατήσει το μοναδικό αντίδοτο που έκανε πλέον την ανθρώπινη δυστυχία υποφερτή: την ελπίδα.

Η ελπίδα ως μέρος ανεπτυγμένης συναισθηματικής νοημοσύνης

Προσωποιποιήση της ελπίδας από τον Σέμπαλντ Μπέχαμ

Το να έχει κανείς ελπίδα έχει την έννοια ότι δεν κάμπτεται από τα άγχη που τον συνθλίβουν, δεν υιοθετεί ηττοπαθή στάση και δε νικέται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες προκλήσεις ή εμπόδια. Τεχνικά, η ελπίδα είναι κάτι πιο πολύ από μια αφελή πεποίθηση πως όλα θα πάνε καλά.[2] Κοινά χαρακτηριστικά ανθρώπων με υψηλά επίπεδα ελπίδας είναι: [3] • • • • •

η ικανότητα για εύρεση κινήτρων η αίσθηση της επινοητικότητας που βοηθά κάποιον στην επίτευξη των στόχων του η ικανότητα να δίνει κανείς κουράγιο στον εαυτό του η ευελιξία προσέγγισης ενός στόχου με διαφορετικούς τρόπους η αποσύμπλεξη από την αίσθηση της μη ικανότητας με: • αντικατάσταση των απραγματοποίητων στόχων με άλλους • επιμερισμό βαριών καθηκόντων σε μικρότερα και ευκολότερα

Ελπίδα

74

Ο ρόλος της ελπίδας Σύμφωνα με μελέτες από πειράματα ψυχολόγων σε ομάδες φοιτητών [2] , η ελπίδα ήταν καλύτερος δείκτης πρόβλεψης των βαθμών του πρώτου εξαμήνου από ότι οι επιδόσεις τους σε τεστ συνδεδεμένα με το δείκτη νοημοσύνης τους. Σε φοιτητές μάλιστα με ισοδύναμη πνευματική ικανότητα στον τομέα των ακαδημαϊκών επιδόσεων η ελπίδα ήταν η ειδοποιός διαφορά εκείνων που έπαιρναν τελικά τις υψηλότερες βαθμολογίες.

Αναφορές [1] hope (http:/ / dictionary. reference. com/ browse/ hope). (n.d.). The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth

Edition. Retrieved March 18, 2008, from Dictionary.com.

[2] Snyder CR, Harris C, Anderson JR, Holleran SA, Irving LM, Sigmon ST, Yoshinobu L, Gibb J, Langelle C, Harney P. (1991). " The will and the ways: development and validation of an individual-differences measure of hope. (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ 2037968)". J Pers Soc Psychol. 60: 579.

[3] Daniel Goleman (1998). "Το χάρισμα του δεξιοτέχνη" (http:/ / www. ellinikagrammata. gr/ index. php?page=shop. product_details& flypage=flypage. tpl& product_id=2252& category_id=264& option=com_virtuemart& Itemid=1& lang=el). ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ

ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. 135-137. ISBN 978-960-344-230-1. .

Δείτε ακόμη • Πίστη • Αισιοδοξία

75

Εννοιολογικό πλαίσιο Εννοιολογικό πλαίσιο Το εννοιολογικό πλαίσιο, πλαίσιο, συμφραζόμενα ή ακριβέστερα συγκείμενο (από το context<-contextere) μιας οντότητας -φυσικής ή ιδεατής- είναι το σύνολο των παραμέτρων, συνθηκών, εννοιών και καταστάσεων που την περιβάλλουν και την καθορίζουν φυσικά ή εννοιολογικά. Η ίδια οντότητα εκτός του εννοιολογικού της πλαισίου πιθανώς αποκτά διαφορετικά νοήματα και μεταδίδει διαφορετικές παραστάσεις. Για παράδειγμα ένα αγγείο, προϊόν ανασκαφής, έχει νόημα για το αρχαιολογικό αρχείο ως μαρτυρία όταν είναι γνωστές οι παράμετροι του αρχαιολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο ανακαλύφθηκε, (γεωλογικό στρώμα, ακριβής -γεωγραφικά προσδιοριζόμενη- θέση, συσχέτιση, σχετική και απόλυτη χρονολόγηση). Εκτός αρχαιολογικού πλαισίου, το ίδιο αγγείο, αν είναι για παράδειγμα προϊόν λαθρανασκαφής αλλά βρίσκεται σε κάποιο μουσείο, (συνήθης πρακτική από τον 16ο - 2ο αι.) καθίσταται άχρηστο ως αρχαιολογική μαρτυρία, αλλά εξακολουθεί να μεταδίδει αισθητικές παραστάσεις ή πιθανώς συμβολικά βοήματα που προκύπτουν από την εικονογραφία του. Σε ένα άλλο παράδειγμα, πλαίσιο μιας λέξης, μιας πρότασης, μιας παραγράφου, η μεγαλύτερου κειμένου περιλαμβάνει τις λέξεις που το 'περιβάλλουν'. Σε ιδιαίτερα γνωστικά πεδία αποκτά τα παρακάτω νοήματα:

Αρχαιολογία • Στην αρχαιολογία το πλαίσιο (φυσική τοποθεσία) μιας ανακάλυψης μπορεί να είναι μείζονος σημασίας, βλ. στρωματογραφία. Ακριβέστερα, το αρχαιολογικό πλαίσιο είναι ένα γεγονός στο χρόνο που διατηρήθηκε στο αρχαιολογικό αρχείο. Η διάνοιξη ενός σκάμματος ή ενός λάκκου στο παρελθόν είναι ένα πλαίσιο, ενώ το υλικό το υλικό με το οποίο το γέμισαν είναι ένα άλλο πλαίσιο. Πολλαπλές αποθέσεις υλικών, που φαίνονται ως στρώματα σε μία αρχαιολογική τομή σημαίνουν πολλαπλά πλαίσια. Δομικά χαρακτηριστικά, φυσικές αποθέσεις και ενταφιασμοί είναι επίσης εννοιολογικά πλαίσια. Διαιρώντας μια αρχαιολογική θέση σε αυτές τις βασικές, διακριτές μονάδες, οι αρχαιολόγοι μπορούν να χρονολογήσουν τις δραστηριότητες που έλαβαν χώρα στη θέση, να τις περιγράψουν και να τις ερμηνεύσουν.

Γλωσσολογία • Στην Γλωσσολογία και τις Επικοινωνίες με τον όρο πλαίσιο εννοείται το νόημα ενός μηνύματος (όπως είναι η πρόταση για παράδειγμα), η σχέση του με άλλα τμήματα του μηνύματος, το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο συνέβη η επικοινωνία και οποιαδήποτε έννοια σχετίζεται μαζί της. Με άλλα λόγια το πλαίσιο είναι μια διάταξη, μέσω της οποίας αντιλαμβανόμαστε κάποιο μήνυμα.

Μαθηματικά • Στη συμβολική λογική, αν t(s) είναι ένας καλά σχηματισμένος όρος στα πλαίσια συγκεκριμένης γλώσσας, τα συμφραζόμενα ή το συγκείμενο του όρου s είναι ο όρος t(χ), όπου χ είναι μία αυθαίρετη μεταβλητή που δεν συμπεριλαμβάνεται ήδη στη δοσμένη γλώσσα.

Εννοιολογικό πλαίσιο

Επιστήμη υπολογιστών • Στην Επιστήμη Υπολογιστών, το πλαίσιο αντιστοιχεί στις συνθήκες υπό τις οποίες χρησιμοποιείται κάποια συσκευή, π.χ. το τρέχον επάγγελμα του χρήστη.

• Σε ό,τι αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη, το εννοιολογικό πλαίσιο σχετίζεται ιδιαίτερα με τις ιδιότητές της σε σχέση με τις επικοινωνίες, τη γλωσσολογία και τη φιλοσοφία. Διεξάγεται έρευνα για το πώς είναι δυνατόν να προτυποποιηθούν αυτές όψεις σε υπολογιστικά συστήματα αυτοματοποιημένης αιτιολόγησης.

Τέχνη • Στη σύγχρονη τέχνη ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει οτιδήποτε πέραν του περιεχομένου του έργου τέχνης, οτιδήποτε το περιβάλλει σε μια δεδομένη στιγμή. Για παράδειγμα, αναφέρεται στο πώς είναι κρεμασμένος ο πίνακας στην έκθεση, ποια είναι η πολιτική κατάσταση της στιγμή που γράφτηκε μια κριτική κ.ά.

Ψυχολογία • Στην Ψυχολογία, το πλαίσιο αναφέρεται σε παρασκηνιακά ερεθίσματα (stimuli) που συνοδεύουν κάποιο γεγονός. Για παράδειγμα, αν ένας ποντικός τρομάζει από κάποια γάτα την ώρα που τρώει, τότε ο τόπος (και πιθανώς η ώρα) της τροφής είναι το πλαίσιο -τα παρασκηνιακά ερεθίσματα- ενώ η γάτα είναι το συμβάν του προσκηνίου. Φαίνεται πως υπάρχει μια εξειδικευμένη νευρική δομή, ο ιππόκαμπος, για την ανάλυση ορισμένων πλαισίων.

• Ειδικότερα για τη γνωστική ψυχολογία, ο όρος εννοιολογικό πλαίσιο μπορεί να αναφέρεται και στον τρόπο που διάφορες έννοιες διασυνδέονται μεταξύ τους, στο νου ενός ατόμου που μαθαίνει. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα υπό το πλαίσιο του διδακτικού ρεύματος του εποικοδομητισμού (βλ. πχ. Διδακτική των φυσικών επιστημών), σύμφωνα με το οποίο το προϋπάρχον εννοιολογικό πλαίσιο επηρεάζει σε κυρίαρχο βαθμό τη διαδικασία της μάθησης.

Συνέδρια • International and Interdisciplinary Conferences on Modeling and Using Context (CONTEXT) [1]

Βιβλιογραφία • Jeffery A. Dusek, Howard Eichenbaum, "The ippocampus and memory for orderly stimulus relations", στο Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Vol. 94 n. 13. (1997) [2] Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το (language use) άρθρο Context (language use) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η [3] [2] οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 . ((language use) ιστορικό/συντάκτες ).

Παραπομπές [1] http:/ / context-web. org/ [2] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Context [3] http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

76

77

Ένστικτο Ένστικτο Με τον όρο ένστικτο εννοείται η εγγενής τάση ή ορμή προς την κατεύθυνση συγκεκριμένων συμπεριφορών, κάτω από ορισμένες συνθήκες. Τούτη η τάση είναι ανεξάρτητη από τη διαδικασία της μάθησης και παραμένει αναλλοίωτο χαρακτηριστικό ενός βιολογικού είδους. Βάσει του συγκεκριμένου ορισμού διαμορφώνεται η θεωρία των ενστίκτων, που τονίζει το βιολογικά καθορισμένο θεμέλιο της συμπεριφοράς ενός οργανισμού απέναντι σε συγκεκριμένα στοιχεία του περιβάλλοντός του. Η θεωρία των ενστίκτων στην ψυχανάλυση ασχολείται με την κατάργηση ή τροποποίηση ερεθισμάτων που διεγείρουν συγκεκριμένες παρορμήσεις, ενώ στην ηθολογία αναφέρεται σε άκαμπτα στερεότυπα σχήματα συμπεριφοράς και τις συνεπακόλουθες ενέργειες, χαρακτηριστικές πολλών βιολογικών ειδών. Όσον αφορά τα ένστικτα, αρχικά επικρατούσε η άποψη της κυριαρχίας των ενστίκτων στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes χαρακτήρισε τον άνθρωπο σαν "homini lupus", πιστεύοντας δηλαδή ότι είναι άπό τη φύση του ένα σκληρό και κακό ζώο χωρίς συμπόνια για τον συνάνθρωπό του. Αντιθέτως, ο Γάλλος φιλόσοφος Rousseau θεώρησε ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του αγνός και καλός. Η θεωρία του Δαρβίνου, με βάση την οποία εξήγαγε αργότερα ο Φρόιντ τη θεωρία των ενστίκτων, βασίζεται στην αρχή της φυσικής υπεροχής. Δηλαδή οι αλλαγές του περιβάλλοντος προκαλούν στο ζώο την ανάγκη καινούριων τρόπων προσαρμογής σε αυτό, ώστε να επιβιώσει. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ικανότεροι κυριαρχούν. Τελικά ό Δαρβίνος θεώρησε ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των ζώων και των ανθρώπων. Ο άνθρωπος τυχαίνει να εξελιχθεί στο ανώτατο όριο της ζωικής κυριαρχίας , χρησιμοποιεί όμως τις ίδιες μορφές προσαρμογής στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος όπως και τα ζώα. Έτσι λοιπόν και ο Φρόιντ, επηρεασμένος από το έργο του Δαρβίνου, υιοθέτησε μεταξύ άλλων και την ιδέα της συνέχειας μεταξύ των ζώων και των ανθρώπων. Ο άνθρωπος, όπως και τα ζώα, δρα με βάση τα ένστικτα. Στο άνθρωπο τα ένστικτα περιέχονται στο "εκείνο" ("id"),το μέρος της προσωπικότητας το οποίο αφορά στις ασυνείδητες λειτουργίες του ανθρώπου. Συνεπώς, η κινητήρια δύναμη στον άνθρωπο είναι οι ορμές, που τον ωθούν να ικανοποιήσει τις βιολογικές ανάγκες του. Οι ορμές, δηλαδή, τα ένστικτα του ανθρώπου που δρουν ασυνείδητα . Ακόμη, ο Φρόιντ εισήγαγε την έννοια της "ψυχικής ενέργειας", μιας μόνιμης πηγής ενέργειας που υπάρχει στον άνθρωπο και στην οποία βασίζεται η θεωρία τον ενστίκτων. Ο Φρόιντ τελικά υποθέτει την ύπαρξη δύο ενστίκτων στον άνθρωπο, του "έρωτα" και του "θανάτου". Τα ένστικτα αυτά, εφαρμοζόμενα από την ψυχική ενέργεια που αποτελεί μία μόνιμη πηγή δύναμης, είναι αναγκαίο να εκτονωθούν. Τη διαδικασία της εκτόνωσης ονόμασε "κάθαρση". Αφορά στο φαινόμενο της ψυχικής και σωματικής εξαντλήσεως που παρουσιάζεται όταν το άτομο εκφράζει τις απαγορευμένες και καταπιεσμένες ορμές του. Μία αρχή της ψυχαναλυτικής θεραπείας είναι ότι η κάθαρση φέρνει μόνο προσωρινή ανακούφιση (επειδή οι ορμές δεν έχουν βρει ικανοποιητικό μηχανισμό άμυνας). Επομένως, ένας στόχος της ψυχαναλυτικής θεραπείας να βοηθήσει το άτομο να βρει πιο ρεαλιστικούς στόχους για να εκφράσει τα ένστικτά του.

Ένστικτο

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Χουντουμάδη Αν. - Πατεράκη Λ., Σύντομο Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχολογικών Όρων, Δωδώνη, (Αθήνα 1989)

78

79

Εξιδανίκευση Εξιδανίκευση Στην ψυχολογία, εξιδανίκευση είναι όρος καθιερωμένος από το Νίτσε που τελικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το πνεύμα σαν αντανάκλαση της λίμπιντο.[1] Έχει τις ρίζες του στη νιτσεϊκή και ψυχαναλυτική προσέγγιση, και καμιά φορά αναφέρεται και σαν ένας ξεχωριστός μηχανισμός άμυνας. Σύμφωνα με τους Wade και Tavris, εξιδανίκευση υπάρχει όταν η μετατόπιση "υπηρετεί ένα ανώτερο πολιτιστικό ή κοινωνικά ωφέλιμο στόχο, όπως κατά τη στιγμή της καλλιτεχνικής δημιουργίας ή της εφεύρεσης."[2]

Ψυχαναλυτική Θεωρία Στην κλασική θεωρία του Φρόιντ, είναι επιτρεπτή μόνο περιορισμένη έκφραση της ερωτικής ενέργειας, λόγω κοινωνικών πιέσεων. Ο Φρόιντ θεωρούσε αυτό το μηχανισμό άμυνας τον πιο παραγωγικό, σε σύγκριση με τους άλλους που αναγνώριζε (δηλ., απώθηση, μετατόπιση, άρνηση, αντιδραστικός σχηματισμός, διανοητικοποίηση και προβολή). Η εξιδανίκευση είναι η διαδικασία μετασχηματισμού της λίμπιντο σε "κοινωνικά ωφέλιμα" επιτεύγματα, κυρίως καλλιτεχνικά. Οι ψυχαναλυτές συχνά αναφέρονται στην εξιδανίκευση ως το μόνο πραγματικά επιτυχή μηχανισμό άμυνας.

Διαπροσωπική Ψυχανάλυση Ο Χάρι Στακ Σάλιβαν (Harry Stack Sullivan), ο πρωτοπόρος της διαπροσωπικής ψυχανάλυσης, ορίζει την εξιδανίκευση ως ασυναίσθητη αντικατάσταση μιας μερικής ικανοποίησης με την κοινωνική αποδοχή, για την επιδίωξη μιας άμεσης ικανοποίησης η οποία θα ήταν αντίθετη με τα ιδεώδη κάποιου ή με την κρίση των παραγόντων κοινωνικού ελέγχου και άλλων σημαντικών ανθρώπων που περιβάλλουν κάποιον. Η αντικατάσταση ίσως να μην είναι αυτό που θέλουμε, αλλά είναι ο μόνος τρόπος να έχουμε μέρος της ικανοποίησης που επιδιώκουμε και ταυτόχρονα να αισθανόμαστε ασφάλεια. Ο Σάλιβαν τεκμηριώνει πως όλα τα εξιδανικευμένα πράγματα είναι πιο περίπλοκα από την άμεση ικανοποίηση των αναγκών στις οποίες απευθύνονται. Δε συνεπάγονται διαταραχή της συνείδησης, παύση για προβληματισμό ως προς τη χρήση τους ή το κόστος που συνδέεται με την άμεση ικανοποίηση. Σε περιπτώσεις επιτυχούς εξιδανίκευσης, ο Σάλιβαν παρατηρεί εξαιρετικά αποδοτικό χειρισμό της διαμάχης μεταξύ της ανάγκης για ικανοποίηση και της ανάγκης για ασφάλεια δίχως διαταραχή της προσεκτικότητας.

Εξιδανίκευση

Ψυχολογία της θρησκείας Στη θρησκεία, η εξιδανίκευση συνδέεται με τη μυστικιστική εμπειρία. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω τεχνικών διαλογισμού. Εφαρμόζεται πρακτικά σε όλες τις θρησκείες από τους μυστικιστές τους ανά εποχές. Βλ. Θιβετιανό Βουδισμό, Τάντρα και άλλες ινδουιστικές πρακτικές, όπως αυτές στο Κάμα Σούτρα. Στο Χριστιανισμό, βλ. άσμα του Σολομώντα, το βίο της Αγίας Θηρεσίας της Αβίλα, τον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού και την ποίησή του.

Μυθιστορηματικά παραδείγματα Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα στη δυτική λογοτεχνία, η νουβέλα του Τόμας Μαν Θάνατος στη Βενετία, όπου ο πρωταγωνιστής Gustav von Aschenbach, γνωστός συγγραφέας, εξιδανικεύει την επιθυμία του για ένα νεαρό έφηβο γράφοντας εμπνευσμένη πρόζα. Δραματικοποίηση της μεθόδου αυτής φαίνεται σε ένα από τα πρώιμα επεισόδια της αμερικανικής σειρά The Simpsons. Στο επεισόδιο Moaning Lisa η Lisa Simpson έχει μηδενιστικές τάσεις και βρίσκει παρηγοριά στη μουσική των μπλουζ.

Σημειώσεις [1] Weiss, Gilbert; Voegelin, Eric; Sandoz, Ellis (1989). The collected works of Eric Voegelin. Baton Rouge: Louisiana State University Press. σελ. 278. ISBN 0-8262-1214-X. [2] Wade, Carol and Carol Tavris, Psychology, Sixth Edition (Prentice Hall, 2000) 478. ISBN 0-321-04931-4

Δικτυακοί τόποι • Εξιδανίκευση - μια συναρπαστική έννοια (στα αγγλικά) (http://www.hypnosense.com/Sublimation.htm) Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το (psychology) άρθρο Sublimation (psychology) (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Sublimation) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( (psychology) ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Sublimation)).

80

81

Επεξεργασία πληροφοριών Επεξεργασία πληροφοριών Επεξεργασία πληροφοριών ονομάζεται η αλλαγή (επεξεργασία) ενός συνόλου πληροφοριών, με τρόπο ανιχνεύσιμο από κάποιον παρατηρητή. Η αυτοματοποιημένη επεξεργασία πληροφοριών στηρίζεται στις έννοιες του αλγορίθμου και του υπολογισμού, επομένως συνδέεται στενά με την επιστήμη υπολογιστών. Κατά τη δεκαετία του 1950 η εισαγωγή του μοντέλου της επεξεργασίας πληροφοριών στην ψυχολογία οδήγησε στην εμφάνιση του πεδίου της γνωστικής ψυχολογίας (συνδεόμενη με την υπολογιστική θεωρία του νου και τον λειτουργισμό στη φιλοσοφία του νου), η οποία ερευνά τα νοητικά φαινόμενα ως φυσικά υπολογιστικά φαινόμενα και αντιλαμβάνεται τον νου ως λογισμικό του εγκεφάλου. Η επεξεργασία πληροφοριών μπορεί να είναι σειριακή ή παράλληλη. Και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να είναι συγκεντρωτική ή κατανεμημένη. Το κλασικό μοντέλο αυτοματοποιημένης επεξεργασίας φον Νόιμαν είναι σειριακό και συγκεντρωτικό. Κατά τη δεκαετία του 1980 όμως, με αφορμή παλαιότερες έρευνες της γνωσιακής επιστήμης και της τεχνητής νοημοσύνης, απέκτησε πλέον κύρος και εφαρμογές η έννοια των παράλληλων και κατανεμημένων συστημάτων επεξεργασίας (π.χ. νευρωνικά δίκτυα). Η αντίληψη αυτή στη γνωσιακή επιστήμη και στην ψυχολογία είναι γνωστή ως συνδετισμός ή κονεξιονισμός (αγγλ. «connectionism»).

82

Επιδειξιομανία Επιδειξιομανία Με τον όρο επιδειξιομανία ονομάζεται την τάση κατά την οποία ο άνθρωπος επιδιώκει να επιδεικνύει τα γεννητικά του όργανα προς ένα στοχευμένο πρόσωπο, συνήθως σε δημόσιο χώρο, παρά την θέληση του τελευταίου. Η επιδειοξιομανία θεωρείται παραφιλική συμπεριφορά αλλά και ψυχοπαθολογική κατάσταση. Ακόμα, πολλές φορές η επιδειοξιομανία οδηγεί σε πιο επικίνδυνες αλλά και βίαιες σεξουαλικές πράξεις όπως βιασμός, παιδοφιλία, κλπ.

Πηγή Eπιδειξιομανία: Ψυχοπαθολογία, Αιτιολογία, Εκτίμηση [1]

Παραπομπές [1] http:/ / www. obrela. gr/ sexual_deviance_1. htm

83

Επιλόχεια κατάθλιψη Επιλόχεια κατάθλιψη Η επιλόχεια κατάθλιψη είναι ένα είδος κλινικής κατάθλιψης η οποία μπορεί να επηρεάσει τις γυναίκες και λιγότερο συχνά τους άντρες μετά απο την γέννηση ενός παιδιού. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η επιλόχεια κατάθλιψη επηρεάζει το 15% των γυναικών, ενώ μόνο μία στις τέσσερις περιπτώσεις διαγιγνώσκεται από τους ιατρούς και αντιμετωπίζεται. [1]

Επιλόχεια θλίψη Η επιλόχεια θλίψη είναι μια ήπιας μορφής διαταραχή της συμπεριφοράς η οποία βιώνεται απο το 80% των γυναικών μετά τον τοκετό. Τα συμπτώματα συνήθως διαρκούν λίγες ώρες ή μερικές μέρες και περιλαμβάνουν κλάμα, εκνευρισμό, υποχονδρίαση, υπνηλία, διαταραχές στην συγκέντρωση, απομόνωση και πονοκέφαλο. Η επιλόχεια θλίψη δεν σχετίζεται με την επιλόχεια κατάθλιψη ούτε με την επιλόχεια ψύχωση.

Συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης Τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης μπορούν να συμβούν σε διάστημα από 24 ώρες μέχρι 6 μήνες μετά τη γέννηση ενός παιδιού.[2] • • • • • • • • • • • •

Κακή διάθεση, συχνά κλάματα.[2] Έλλειψη ικανοποίησης και ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε πρόσφεραν ευχαρίστηση[2] Προβλήματα στον ύπνο και μείωση ύπνου REM[2] Μείωση βάρους[2] Μείωση ενεργητικότητας (ατονία)[2] Ανησυχία ή άγχος[2] Αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής[2] Δυσκολία συγκέντρωσης ή λήψης αποφάσεων[2] Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας[2] Μειωμένο ενδιαφέρον για σεξ[2] Αισθήματα απόρριψης[2] Σωματικά συμπτώματα όπως συχνοί πονοκέφαλοι, πόνοι στο στήθος, ταχυπαλμία, μούδιασμα ή ζάλη.[2]

Αίτια Δεν έχει εντοπιστεί κάποια συγκεκριμένη αιτία που να θεωρείται υπεύθυνη για την εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης, μερικοί πιστεύουν ότι η επιλόχεια κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί απο ορμονικές διαταραχές ή από κάποια ψυχική ασθένεια πριν την εγκυμοσύνη. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό ψυχικών νοσημάτων φαίνεται να αναπτύσσουν πιο εύκολα επιλόχεια κατάθλιψη. Διακοπή της εγκυμοσύνης (π.χ. αποβολή του εμβρύου ή έκτρωση) αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης επιλόχειας κατάθλιψης. [3]

Επιλόχεια κατάθλιψη

Θεραπεία Το είδος της θεραπείας που θα εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης μετά τον τοκετό εξαρτάται από τον μορφή και την σοβαρότητά της διαταραχής. Αντικαταθλιπτικά φάρμακα όπως η φλουοξετίνη (Ladose), η παροξετίνη (Seroxat), η σερτραλίνη (Zoloft), η σιταλοπράμη (Seropram), η S-σιταλοπράμη (Cipralex) και η βενλαφαξίνη (Efexor) μπορεί να δοθούν για διάστημα ενός χρόνου (πιθανώς και για περισσότερο). Άλλες θεραπείες περιλαμβάνουν τα οιστρογόνα, τη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, και τη διαπροσωπική ψυχοθεραπεία.[4] [5]

Αναφορές [1] [2] [3] [4] [5]

Η επιλόχεια κατάθλιψη χρήζει έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης http:/ / health. in. gr/ news/ article. asp?lngArticleID=40770 DepNet: Τ συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης http:/ / www. depnet. gr/ newsitem/ 1259/ default. aspx DepNet: Αιτίες τις κλινικής κατάθλιψης http:/ / www. depnet. gr/ newsitem/ 1259/ default. aspx DepNet: Επιλόχεια κατάθλιψη, θεραπεία, φάρμακα http:/ / www. depnet. gr/ newsitem/ 1259/ default. aspx Ομπρέλα: Επιλόχεια κατάθλιψη, θεραπεία. http:/ / www. obrela. gr/ psychiatry_1_5. htm

Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

84

85

Επίλυση προβλημάτων Επίλυση προβλημάτων Το άρθρο αυτό αφορά τη γνωστική λειτουργία της επίλυσης προβλημάτων. Για τον ομώνυμο τομέα της τεχνητής νοημοσύνης δείτε το άρθρο επίλυση προβλημάτων (τεχνητή νοημοσύνη). Η επίλυση προβλημάτων είναι τμήμα της διαδικασίας της σκέψης. Θεωρείται η πλέον περίπλοκη διανοητική λειτουργία και έχει οριστεί ως υψηλού επιπέδου γνωστική διεργασία, η οποία απαιτεί τον χειρισμό και έλεγχο περισσότερο θεμελιωδών και συνηθισμένων ικανοτήτων (Goldstein & Levin, 1987). Λαμβάνει χώρα όταν ένας βιολογικός οργανισμός ή σύστημα τεχνητής νοημοσύνης δεν γνωρίζει πώς να μεταβεί από μία δεδομένη κατάσταση σε μία επιθυμητή κατάσταση στόχο.

86

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση, όπως και ο σχολικός εκφοβισμός, είναι η τάση ενός ανθρώπου ή ομάδας ανθρώπων να χρησιμοποιεί συνεχή επιθετική ή αδικαιολόγητη συμπεριφορά ενάντια σε έναν συνάδελφο,όχι εξαιτίας κάποιας προσωπικής σύγκρουσης ή συμφερόντων αλλά με σκοπό να αποπροσανατολίσει το στόχο της επίθεσης και να τον υποτάξει ή να ελέγξει τα συναισθήματά του.Δευτερεύων σκοπός είναι να εκφοβίσει το υπόλοιπο προσωπικό και να είναι πιο δεκτικό σε όσα διατάζει ο εργασιακός δυνάστης. Η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση μπορεί να περιέχει λεκτικές ή μη λεκτικές τακτικές, ψυχολογική βία, φυσική επίθεση και εξευτελισμό. Αυτό το είδος της επιθετικής συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστεί γιατί σε αντίθεση με τις τυπικές μορφές του σχολικού εκφοβισμού, οι εργασιακοί δυνάστες συχνά ενεργούν σύμφωνα με τους θεσμοθετημένους κανόνες και πολιτικές του οργανισμού τους και της κοινωνίας τους. Έτσι, η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση διαθέτει μεγάλη ποικιλία από μορφές: • • • • • • • • • • • •

να είναι κάποιος αγενής ή εχθρικός να μιλάει υποτιμητικά στον συνάδελφο ή υφιστάμενο να φωνάζει ή να βρίζει να έχει αλαζονική συμπεριφορά (εγώ είμαι πάντα σωστός και οι άλλοι είναι λάθος") να κριτικάρει με το παραμικρό ,αλλά δύσκολα να επαινεί να καταστρέφει τα αντικείμενα κάποιου ή το προϊόν της δουλειάς του να αμαυρώνει την κοινωνική εικόνα κάποιου να διασπείρει κακεντρεχείς φήμες για κάποιον να κουτσομπολεύει κάποιον να μην παρέχει κατάλληλες πηγές για τη διεκπεραίωση μιας εργασίας να προκαλεί σε κάποιον φυσική ή κοινωνική απομόνωση να επιτίθεται σε κάποιον άμεσα

Δηλαδή ο εργασιακός θύτης επιτίθεται άμεσα ή έμμεσα αλλά συστηματικά σε κάποιον εργαζόμενο-στόχο χωρίς να υπάρχει μεταξύ τους αντικειμενικός λόγος διαμάχης.Για να πετύχει την "υποταγή" του εργαζόμενου-στόχου χρησιμοποιεί την εξουσία του στο χώρο, την επιρροή του στους εργαζόμενους και το ίδιο το σύστημα εργασίας ως μέσο προσβολής της αξιοπρέπειας του εργαζόμενου. Πολλοί από τους εργασιακούς θύτες δεν μπορούν να επιβιώσουν στον εργασιακό χώρο χωρίς να έχουν έναν εργαζόμενο-στόχο κάθε φορά(κατά συρροή θύτες). Η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση μπορεί να είναι συγκαλυμμένη ή φανερή. Συχνά το φαινόμενο είναι δύσκολο να ανιχνευτεί ακόμα και από τον ίδιο τον εργαζόμενο-στόχο, ειδικά αν δεν είναι ενήμερος για την ύπαρξη αυτής της ψυχοφθόρας εργασιακής τακτικής. Στη χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και κυκλοφορεί με διάφορα ονόματα, πράγμα που δυσκολεύει την δημοσιοποίηση και αντιμετώπισή της. Δεν πρέπει να συγχέεται με το mobbing το οποίο είναι πάλι επιθετική ή ενοχλητική συμπεριφορά από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων προς έναν ή περισσότερους εργαζόμενους, με σκοπό όμως να απαλλαγεί η εταιρία από πλεονάζον προσωπικό χωρίς να δώσει αποζημίωση ή πρόκειται για επίθεση ενάντια σε κάποιον με σκοπό να πλήξουν την εικόνα του ή να τον εκδιώξουν, για λόγους ανταγωνισμού.

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση

Ονόματα με τα οποία περιγράφεται 1.

2.

3.

4.

5.

Εκφοβισμός στο χώρο εργασίας Παρενόχληση στο χώρο εργασίας Ηθική Παρενόχληση στο χώρο εργασίας (για να διαχωριστεί από την σεξουαλική παρενόχληση) Επιθετική Παρενόχληση στον εργασιακό χώρο Ψυχολογική βία στο χώρο εργασίας

Οι πρωτοπόροι στην κατανόηση της Εργασιακής Ψυχολογικής Κακομεταχείρισης Οι παρακάτω πρωτοπόροι πρόσφεραν ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά στην κατανόηση της Εργασιακής Ψυχολογικής Κακομεταχείρισης.

• • • • •

Dr Heinz Leymann (Σουηδία) Andrea Adams (Μεγάλη Βρετανία) Dr Tim Field (Μεγάλη Βρετανία) Dr Robert Hare (ΗΠΑ) Dr Paul Babiak (ΗΠΑ)

• Dr Gary Namie (ΗΠΑ) Στην Ελλάδα έχει κάνει έρευνα για το φαινόμενο η κ. Νάνσυ Παπαλεξανδρή καθηγήτρια του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών(1). Επίσης το θέμα συμπεριλαμβάνεται ως μάθημα σε πολλά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας μας.

Ορισμός Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένος και γενικά αποδεκτός ορισμός της εργασιακής ψυχολογικής κακομεταχείρισης, αρκετοί ερευνητές έχουν προσπαθήσει να τον καθορίσουν. Σύμφωνα με το φυλλάδιο που έχει εκδώσει σχετικά ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία με τίτλο Παρενόχληση στον Χώρο Εργασίας (2): "Ως παρενόχληση στον χώρο εργασίας ορίζεται η επαναλαμβανόμενη αδικαιολόγητη συμπεριφορά προς έναν εργαζόμενο ή ομάδα εργαζομένων που προκαλεί κινδύνους για την υγεία και την ασφάλειά του... Η παρενόχληση ενέχει συχνά το στοιχείο της αθέμιτης χρήσης ή κατάχρησης εξουσίας από την οποία τα θύματα ενδέχεται να αδυνατούν να προστατευτούν." Οι Gary και Ruth Namie ορίζουν την Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση ως "επαναλαμβανόμενη , βλαβερή στην υγεία δυσμενή μεταχείριση, λεκτική επίθεση, η επαφή που είναι απειλητική, εξευτελιστική, εκφοβιστική ή που σαμποτάρει όσα αφορούν την εργασία ή κάποιος συνδυασμός των τριών αυτών συμπεριφορών". Επειδή το φαινόμενο μπορεί να παρουσιαστεί σε ποικίλα περιβάλλοντα και με διάφορες μορφές, είναι χρήσιμο να διασαφηνιστεί από τα κύρια χαρακτηριστικά που αυτές οι συμπεριφορές διαθέτουν.Η κακομεταχείριση χαρακτηρίζεται από: • επανάληψη(συμβαίνει με τακτικό και όχι τυχαίο τρόπο-π.χ. μια φορά την εβδομάδα δημιουργείται ένα δυσάρεστο περιστατικό για τον εργαζόμενο στόχο) • διάρκεια(η συμπεριφορά δεν σταματάει με την πάροδο του χρόνου, αν και κατά διαστήματα φαίνεται ο θύτης να έχει αλλάξει συμπεριφορά -δυστυχώς είναι και αυτό μέσα στο «παιχνίδι» αποπροσανατολισμού του στόχου) • κλιμάκωση (οι συμπεριφορές συχνά γίνονται όλο και πιο επιθετικές) • ανισότητα δύναμης στο χώρο (συνήθως ο θύτης έχει δύναμη στο χώρο ή εξουσία λόγω θέσης, στην οποία κάνει κατάχρηση) • σκοπιμότητα (ο εργαζόμενος-στόχος επιλέγεται με κριτήρια το ότι δεν γνωρίζει το "παιχνίδι" και δεν έχει την δύναμη να το σταματήσει)

87

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Η επίθεση σταματάει αν ο στόχος λάβει από κάποιον άλλον βοήθεια, π.χ. από κάποιον ανώτερο του θύτη, αν κατορθώσει να αλλάξει θέση στον ίδιο χώρο εργασίας ή αν φύγει από το συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον. Με δεδομένο ότι ο θύτης δεν αντιλαμβάνεται κάποιο λάθος στη συμπεριφορά του και επιθυμεί να είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, συνήθως είναι χρήσιμο για τον στόχο να αποφύγει την άμεση σύγκρουση με τον θύτη.

Προβλήματα στην υγεία που προκαλούνται από την Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Η κακοήθης αυτή εργασιακή συμπεριφορά προκαλεί πολλά προβλήματα στην υγεία των εργαζομένων και κατά συνέπεια έχει κόστος στην επιχείρηση στην οποία συμβαίνει. Το υπερβολικό άγχος είναι το κυρίαρχο σύμπτωμα και μαζί του όλα τα συνεπακόλουθα: αδυναμία συγκέντρωσης , έλλειψη κινήτρου στην εργασία, πτώση της αποδοτικότητας, μείωση της καλής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Επίσης προβλήματα που προκύπτουν και επιμένουν και μετά την απομάκρυνση από το τοξικό περιβάλλον είναι η κατάθλιψη, διαταραχή πανικού, δυσκολία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ή διάφορα οργανικά προβλήματα που σχετίζονται με το στρες. Επιπλέον οι συνάδελφοι που είναι μάρτυρες αυτής της μεταχείρισης μπορεί να παρουσιάσουν συχνά αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τους και συνήθως επιλέγουν να φύγουν από το βλαβερό αυτό περιβάλλον.

Οικονομικό κόστος στις επιχειρήσεις Ο εργαζόμενος που παρενοχλείται αναγκάζεται να λείπει πολλές μέρες από την εργασία του και πολύ συχνά επιλέγει να φύγει προς άλλη εργασία για να μην συνεχίζει να δέχεται τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Αυτό κοστίζει στην επιχείρηση, όπως και το γεγονός πως όσο χρόνο είναι εκεί ασχολείται περισσότερο με το πρόβλημα που του έχει δημιουργήσει ο συνάδελφος -συνήθως προϊστάμενός του. Έτσι δεν μπορεί να συνεισφέρει όσα θα μπορούσε και θα ήθελε στη επιχείρηση. Επίσης η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση διαβρώνει το κεφάλαιο που λέγεται ανθρώπινο δυναμικό της επιχείρησης,γιατί στην πραγματικότητα δηλητηριάζει όλο το εργασιακό κλίμα και όχι μόνο τον εργαζόμενο-στόχο.Γι' αυτό οι εργοδότες πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη σημασία στο να αποτρέψουν τέτοια φαινόμενα στο χώρο εργασίας. Σε πολλές χώρες δίνονται συγκεκριμένες οδηγίες για την πρόληψη του φαινομένου και υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να ελεγχθεί από τους ανώτερους αν έχουν αναπτυχθεί τέτοιες τακτικές στο χώρο εργασίας.

Τακτικές κακομεταχείρισης Σύμφωνα με έρευνα του Workplace Bullying Institute οι συνηθέστερες τακτικές είναι οι εξής: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Άδικα κατηγορούν κάποιον για "λάθη" που στην πραγματικότητα δεν έχει κάνει (71%) Κοιτάζουν επίμονα ή άγρια με σκοπό να εκφοβίσουν με μη λεκτικό τρόπο το στόχο τους (68%) Υποτιμούν τις σκέψεις ή τα συναισθήματα του στόχου (ω, αυτό είναι ανόητο) στα meetings (64%) Χρησιμοποιούν την "σιωπηλή μεταχείριση" για να διαχωρίσουν το στόχο από τους άλλους (64%) Δείχνουν "εκτός ελέγχου" αλλαγές στη διάθεσή τους μπροστά στην ομάδα (61%) Εφευρίσκουν δικούς τους κανόνες που ούτε αυτοί δεν έχουν ακολουθήσει (61%) Παραμελούν το να δείξουν ικανοποίηση σε υποδειγματική δουλειά παρά τις μαρτυρίες (58%) Σκληρή και σταθερή κριτική έχοντας διαφορετικά κριτήρια για τον στόχο (57%) Ξεκινούν και μετά "αποτυγχάνουν να σταματήσουν" δυσφημιστικές ιστορίες ή κουτσομπολιά σχετικά με το στόχο (56%) 10. Ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να στρέφονται εναντίον του στόχου (55%) 11. Απομονώνουν το στόχο από τους συναδέλφους είτε κοινωνικά είτε φυσικά (54%) 12. Δημόσια εκφράζουν υπερβολική, αναξιοπρεπή αλλά όχι παράνομη συμπεριφορά (53%)

88

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση 13. Φωνάζουν μπροστά σε άλλους με σκοπό να ταπεινώσουν το στόχο (53%) 14. Κλέβουν επαίνους για δουλειά που έχουν κάνει άλλοι (47%) 15. Επηρεάζουν τη διαδικασία αξιολόγησης λέγοντας ψέματα για το στόχο (46%) 16. Χαρακτηρίζουν το στόχο "απείθαρχο" γιατί αποτυγχάνει να ακολουθήσει αυθαίρετες εντολές (46%) 17. Χρησιμοποιούν προσωπικές πληροφορίες σχετικές με το στόχο για να τον εξευτελίσουν ιδιωτικά ή δημόσια (45%) 18. "Εκδικούνται" το στόχο όταν αυτός ανακοινώσει στην επιχείρηση ένα παράπονο (45%) 19. Κατηγορούν το στόχο βασιζόμενοι στο φύλο, τη φυλή, την προφορά ή τη γλώσσα, ή κάποια σωματική δυσλειτουργία του (44%) 20. Αναθέτουν μη επιθυμητή εργασία στο στόχο σαν τιμωρία (44%) 21. Δημιουργούν μη ρεαλιστικές απαιτήσεις (υπερβολικό φόρτο εργασίας, προθεσμίες, καθήκοντα) για να απομονωθεί ο στόχος (44%) 22. Δημιουργούν μια χωρίς βάση εκστρατεία για να διώξουν το στόχο -η προσπάθεια δεν σταματάει από τον εργοδότη (43%) 23. Ο στόχος αναγκάζεται να φύγει ή να μεταφερθεί σε άλλο χώρο για να μην αντιμετωπίσει περισσότερη δυσμενή μεταχείριση (43%) 24. Σαμποτάρουν τη συνεισφορά του στόχου σε μια ομαδική προσπάθεια (41%) 25. Επιβεβαιώνουν αποτυχία στις εργασίες του στόχου υποβιβάζοντας τη δουλειά του (40%).

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση και διαταραχές προσωπικότητας Έχει προταθεί από τον Τιμ Φιλντ συγγραφέα του βιβλίου Bully in Sight και ελεγχθεί με έρευνα από τις ψυχολόγους Belinda Board και Katarina Fritzo ότι οι παρακάτω διαταραχές προσωπικότητας , που συναντώνται συχνά σε εργοδότες και προϊσταμένους σχετίζονται με την συμπεριφορά της Εργασιακής Ψυχολογικής Κακομεταχείρισης: • • • •

Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας Ναρκισιστική Διαταραχή Προσωπικότητας Θεατρική Διαταραχή Προσωπικότητας Ψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα κύρια χαρακτηριστικά των ανθρώπων που η προσωπικότητά τους είναι δομημένη με βάση τις παραπάνω διαταραχές είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης , αισθήματος ενοχής και μεταμέλειας για τις πράξεις τους.

Νομική Αντιμετώπιση Σε πολλές χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, Ιρλανδία, Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ) υπάρχει νομοθεσία στην οποία μπορεί να καταφύγει ο εργαζόμενος που έγινε στόχος κακομεταχείρισης. Για την αντιμετώπιση αυτής της τακτικής έχει θεσμοθετηθεί πλαίσιο ώστε να αποφεύγεται η ανάπτυξη του φαινομένου στις επιχειρήσεις. Ο διευθυντής μιας επιχείρησης θεωρείται υπεύθυνος για να ανιχνεύσει τα πρώιμα σημάδια του φαινομένου και να μην το αφήσει να διαβρώσει το εργασιακό περιβάλλον.

89

Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση

Βιβλιογραφία • • • •

The Bully at Work-Gary & Ruth Namie Bullying at Work-Andrea Adams Bully in Sight-Tim Field Ηθική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας-Hirigoyen Marie(εκδόσεις Πατάκη)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyepix_2_28/01/2007_213801 • http://osha.europa.eu/publications/factsheets/23/?set_language=el

90

91

Ερεθιστικότητα Ερεθιστικότητα Είναι η ικανότητα ενός οργανισμού να αντιλαμβάνεται κάποιες από τις αλλαγές του περιβάλλοντός του (ερεθίσματα), ώστε να μπορεί να αντιδρά σε κάποιες από αυτές. Αναφέρεται είτε σε ζωντανούς οργανισμούς είτε σε τμήματά τους (π.χ. κύτταρα), αλλά και σε εξελιγμένες τεχνητές συσκευές, όπως π.χ. το ηλεκτρικό ψυγείο: Αντιλαμβάνεται τη μεταβολή της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του και, αν ανέβει πάνω από τη ρύθμιση που έχει, θέτει σε λειτουργία τον κινητήρα του για να διορθώσει την αρνητική μεταβολή και να διατηρήσει την θερμοκρασία σταθερή. Οι ζωντανοί οργανισμοί αντιδρούν με ποικίλους τρόπους στα εξωτερικά ερεθίσματα: Ορισμένα πρωτόζωα αντιδρούν στην παρουσία φωτός, ορισμένα φυτά αντιδρούν στο άγγιγμα (όπως η μιμόζη η αισχυντηλή (κοιν. "μη μου άπτου"), η οποία συμπτύσσει το φύλλωμά της) ενώ τα ανώτερα ζώα αντιδρούν σε πολλά και ποικίλα ερεθίσματα.

92

Ευτυχία Ευτυχία Το δίκαιο είναι το περισσότερο από όλα ωραίο και η υγεία το πιο ευάρεστο από όλα· και είναι από τη φύση του το περισσότερο ευχάριστο να επιτύχει κανείς εκείνο που επιθυμεί.

— Θέογνις, 255 f [1] Ευτυχία είναι η ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου, προερχόμενη από την εκπλήρωση των επιθυμιών και την επιτυχία των σκοπών του. Δεν υπάρχει μόνιμη ευτυχία, υπάρχουν μόνο στιγμές ευτυχίας. Στη σύγχρονη εποχή οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ευτυχία την υλική ευμάρεια, τα υλικά αγαθά, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα κοινωνικά αξιωμάτα, τη δόξα, ενώ άλλοι πιστεύουν πως ο πλούσιος είναι ευτυχισμένος. Έτσι, όταν αυτά χαθούν, χάνεται και η ευτυχία τους. Ο Αριστοτέλης στα ηθικά του συγγράμματα διακρίνει την ευτυχία, η οποία μπορεί να είναι προϊόν τύχης και πρόσκαιρη, από την ευδαιμονία, η οποία συνδέεται με τη διαβίωση και τη δράση σύμφωνα με τις ηθικές αρετές και τη λογική. Στο πεδίο της ψυχολογίας, η ευτυχία εξετάζεται από ψυχολόγους της λεγόμενης ανθρωπιστικής σχολής, όπως ο Άμπρααμ Μάσλοου, και τη λεγόμενη θετική ψυχολογία (positive psychology), η οποία εξετάζει τις θετικές όψεις της ψυχολογίας του υγιούς υποκειμένου, εν αντιθέσει με τους πιο παραδοσιακούς κλάδους ψυχολογίας, οι οποίοι εξετάζουν τις ψυχικές παθήσεις και διαταραχές.

Πηγές • «Λεξικό αναπτυγμένων εννοιών», Φώτιος Π. Χατζηθωμάς - Παντελής Αλέφαντος, 2001.

Παραπομπές [1] http:/ / remacle. org/ bloodwolf/ poetes/ theognis/ sentencesgr. htm#255

93

Ευφυΐα Ευφυΐα Ευφυΐα θεωρείται η δυνατότητα του εγκεφάλου να σκέφτεται, να εκλογικεύει, να αντιλαμβάνεται αφηρημένες έννοιες, να λύνει προβλήματα και να μαθαίνει και κυρίως να κατανοεί και να προβλέπει. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο η ευφυΐα φαίνεται να προκύπτει ως αποτέλεσμα της σύνθετης διασύνδεσης των νευρώνων και ως ένα βαθμό φαίνεται επίσης να συνδέεται και με τη συνείδηση. Η ευφυΐα εκτείνει τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε πέραν των αισθήσεών μας και μας κάνει και λειτουργούμε επιτυχώς σε αυτόν.

Δείκτες ευφυΐας 2 πολύ γνωστοί δείκτες ευφυΐας είναι σήμερα το IQ και το g. Θεωρούνται αξιόπιστοι δείκτες και μπορούμε να τους υπολογίσουμε κάνοντας διάφορα τεστ. Συγκεκριμένα το IQ μετράει μια πολυδιάστατη ποσότητα. 1 τεστ IQ δεν αρκεί για να υπολογιστεί με ακρίβεια το συνολικό IQ καθώς θέλοντας να υπολογίσουμε την ευφυΐα πρέπει να εξεταστούν όλα τα χαρακτηριστικά της, δηλαδή η σκέψη, η λογική, η επίλυση προβλημάτων κ.ο.κ. Το σύνολο των τεστ μπορεί να αναλυθεί σε παράγοντες ώστε να προκύψει ένας πρωτεύων παράγοντας, το g. Το g θεωρείται ο δείκτης που βρίσκεται κοντινότερα στην έννοια της ευφυΐας.

Διαμάχη Υπάρχει μια έντονη διαμάχη για την χρησιμότητα των δεικτών ευφυΐας στην καθημερινή ζωή και στην σημασία τους σε διάφορα θέματα, κυρίως στην φιλοσοφία, την ψυχολογία, την γνωσιολογία και την βιολογία. Τα τεστ που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των δεικτών ευφυΐας θεωρείται ότι αξιολογούν μόνο ορισμένες πτυχές της (αγνοώντας μορφές όπως η ευστροφία στις κοινωνικές συναναστροφές, για παράδειγμα). Υπάρχει και η άποψη ότι η μορφή τους είναι προσαρμοσμένη στον τρόπο σκέψης που προωθεί ο δυτικός πολιτισμός, μη δίνοντας αξιόπιστα αποτελέσματα σε άτομα που προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες. Επίσης αμφισβητείται και ίδια η ύπαρξη της ευφυΐας με την έννοια της μη ύπαρξης του τέλειου.

Σύνδεσμοι • Πανεπιστήμιο της Indiana - Εκτενή άρθρα στο θέμα της Ευφυΐας [1] (Αγγλικά)

Παραπομπές [1] http:/ / www. indiana. edu/ ~intell/ index. shtml

94

Εφηβεία Εφηβεία

Κύκλος ζωής του ανθρώπου Γέννηση Έμβρυο Βρέφος Νήπιο Παιδί ΕφηβείαΈφηβος Ενήλικας Μεσήλικος Ηλικιωμένος Θάνατος Σχετικά Θέματα ζωή άνθρωπος βιολογικός κύκλος ζωής αναπαραγωγή ηλικία φύλο: άντρας, γυναίκα εμμηνόπαυση ανδρόπαυση

Με τον όρο εφηβεία για το ανθρώπινο είδος εννοείται μια διακριτή αναπτυξιακή φάση εξαιτίας των ραγδαίων βιοσωματικών αλλαγών και των νέων εξελίξεων: • ως προς τις νοητικές ικανότητες και • ως προς την σεξουαλικότητα. Με τον διακριτό όρο ήβη εννοούνται τα φυσιολογικά, ορμονικά φαινόμενα που εμφανίζονται στα κορίτσια σε ηλικία 12-14 ετών περίπου και στα αγόρια 14-16 ετών περίπου.

95

Ηθολογία Ηθολογία Η ηθολογία είναι ο κλάδος της ζωολογίας που μελετά τη συμπεριφορά των ζώων. Εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1930 με τις εργασίες των ζωολόγων Κόνραντ Λόρεντς, Καρλ φον Φρις και Nikolaas Tinbergen, οι οποίοι απέσπασαν το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας το 1973 για τις ηθολογικές μελέτες τους για τις ανακαλύψεις τους αναφορικά με την οργάνωση και την εξακρίβωση των ατομικών και κοινωνικών τρόπων συμπεριφοράς. Αντικείμενο έρευνας της ηθολογίας είναι η εξήγηση της συμπεριφοράς των ζώων, κυρίως στο φυσικό τους περιβάλλον, και η μελέτη του τρόπου με τον οποίο η συμπεριφορά τους συμβάλλει στην επιβίωση τους. Η ηθολογία μελέτα επομένως τα ερεθίσματα των ζώων, με τα οποία αυτά αντιδρούν στις διάφορες αλλαγές στο περιβάλλον, τις συνήθειες που κληρονομούνται και που αποκτώνται με την πάροδο του χρόνου και τη συσσώρευση των εμπειριών. Επιχειρεί επίσης να ερμηνεύσει το σύστημα επικοινωνίας που χρησιμοποιούν τα ζώα, ακόμα και το βαθμό κατανόησης που διαθέτουν.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι http://www.oeaw.ac.at/klivv/Konrad Lorenz Institute for Ethology

96

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας Ως ψυχολογική αναδραστικότητα, σύμφωνα με τον ορισμό του ψυχολόγου Τζακ Μπρεμ, περιγράφεται η ψυχική κατάσταση η οποία έχει σαν αποτέλεσμα μια αυξημένη ελκυστικότητα εκείνων των επιλογών συμπεριφοράς που απειλούνται με περιορισμό. Το 1966 ο Μπρεμ διατύπωσε τη θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας στο γνωστό του βιβλίο «Η θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας», αφού πρώτα έχει δημοσιεύσει μέρος της σε εφημερίδα της εποχής του. Στόχος του ήταν η θεωρία αυτή να καθιερωθεί ως θεωρία της ελευθερίας, καθώς βασίζεται στο στοιχείο αυτό. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Μπρεμ, κάθε φορά που μία επιθυμητή για το άτομο συμπεριφορά πρόκειται να αποσυρθεί από το πεδίο δυνατοτήτων του ή τουλάχιστον απειλείται, τότε το άτομο υφίσταται μία κατάσταση ψυχολογικής αναδραστικότητας καθώς αισθάνεται ότι αμφισβητείται η ελευθερία του και συνεπώς προσπαθεί με κάθε τρόπο να την ανακτήσει. Έτσι το άτομο φαίνεται να ορίζει τη δράση του με γνώμονα την ελευθερία του.

Ορισμός Ο Jack Brehm αναφέρει χαρακτηριστικά:"οι άνθρωποι έχουν την υποκειμενική εμπειρία της ελευθερίας του να κάνουν ό,τι θέλουν, να το κάνουν με τον τρόπο που θέλουν, τη στιγμή που το θέλουν σε σχέση με περιορισμένες και προσδιορίσιμες περιοχές της συμπεριφοράς". Συνεπώς, όταν αισθάνονται ότι αυτή η ελευθερία απειλείται καθώς απαγορεύεται στο άτομο η πραγμάτωση μίας ορισμένης συμπεριφοράς, τότε αντιδρούν στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν τη χαμένη ελευθερία.

Τρόπος λειτουργίας και συμπεριφοράς του υποκειμένου Στην ενότητα αυτή εξετάζονται οι αντιδράσεις του ατόμου που βρίσκεται σε ψυχολογική ανάδραση. Η πιο συχνά παρατηρήσιμη συμπεριφορά είναι να αξιολογήσει το άτομο θετικότερα αυτό που του απαγορεύεται. Επίσης είναι εξίσου πιθανόν το άτομο να εκφράσει μία διαφορετική άποψη ή να εκδηλώσει μία διαφορετική συμπεριφορά από αυτή που του προτάθηκε. Συχνό μάλιστα φαινόμενο συνιστά η εκδήλωση μίας συμπεριφοράς όχι απλά διαφορετικής αλλά αντίθετης από την προτεινόμενη. Δηλαδή το άτομο επιλέγει να δράσει σύμφωνα με αυτό που του απαγορεύτηκε. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου το υποκείμενο για να ανακτήσει την ελευθερία του ενθαρρύνει ένα ισότιμο με αυτό πρόσωπο να υποχρεωθεί στην απειλούμενη ή περιορισμένη συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, το άτομο σε κατάσταση ψυχολογικής αναδραστικότητας δεν οδηγείται σε συμφωνία και αποδοχή, αλλά βρίσκεται στον αντίποδα αυτού που του προτείνεται ή του επιβάλλεται. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η ανδραστικότητα μπορεί να συνοδευτεί από επιθετικότητα, η οποία ίσως εξυπηρετεί στην ανάκτηση της χαμένης ελευθερίας ή ίσως συντελείται όταν οι στόχοι ανάκτησης δεν είναι δυνατόν να πραγματωθούν.

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας

Παράδειγμα Με το παράδειγμα αυτό αποτυπώνονται όλες αυτές οι όψεις της ψυχολογικής αναδραστικότητας που μπορεί να βιώσει το άτομο σε συνθήκες πίεσης ενώ παράλληλα διαφαίνονται και μερικές από τις ελλείψεις που διέπουν τη θεωρία του Jack Brehm. Σημειώνεται, λοιπόν, ότι σε αυτές τις αντιδράσεις ο Brehm εστιάζει και παρουσιάζει μόνον εκείνη κατά την οποία φαίνεται να ενισχύεται η ελκυστικότητα της απαγορευμένης συμπεριφοράς προς το άτομο. Συγκεκριμένα, όταν το άτομο έχει την πιθανότητα να πιεί καφέ ή λεμονάδα και η λεμονάδα αποσύρεται από τις επιλογές του, τότε το άτομο θα αξιολογήσει ακόμη θετικότερα την απαγορευμένη συμπεριφορά. Αυτό μάλιστα επισημαίνει ο Brehm επηρεάζεται ιδιαίτερα και από τις διαστάσεις της ελευθερίας του ατόμου: άλλο να έχει την πιθανότητα να πιεί καφέ ή λεμονάδα και άλλο να μπορεί να πιεί <μόνον> αυτά. Το παραπάνω παράδειγμα φαντάζει απόλυτα πλήρες, ωστόσο δε λαμβάνει υπόψην την περίπτωση κατά την οποία αφότου απαγορευθεί στο άτομο η πραγμάτωση της μίας συμπεριφοράς στραφεί στην άλλη. Δηλαδή αντί να ενισχύσει και να αυξήσει την επιθυμία του για τη λεμονάδα, να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και αποδεχόμενος την απαγόρευση, τελικά να πιεί καφέ. Αυτή, λοιπόν, τη συμπεριφορά του ατόμου δεν την εξηγεί και δεν την περιλαμβάνει στη θεωρία του ο Jack Brehm.

Ψυχολογική αναδραστικότητα και παράγοντες που την επηρεάζουν Η κατάσταση της ψυχολογικής αναδραστικότητας που βιώνει το άτομο εντείνεται: • όταν η συμπεριφορά που απειλείται ή αποσύρεται κρίνεται ιδιαιτέρως σπουδαία για το άτομο(η σπουδαιότητα αυτή με τη σειρά της εξαρτάται από τις ατομικές διαφορές και το φυσικό περιβάλλον), • όταν η πίεση που ασκεί η πηγή είναι μεγάλη, • όταν η πηγή έχει μεγάλες πιθανότητες να επιβληθεί, • όταν μεγαλώνει η αναλογία των αποσυρόμενων ή απειλούμενων συμπεριφορών.

Σχέση γλώσσας και ψυχολογικής αναδραστικότητας Έρευνες έχουν δείξει ότι ορισμένα γλωσσικά χαρακτηριστικά προκαλούν την αντίληψη του περιορισμού της ελευθερίας του ατόμου. Έτσι γλώσσα που είναι δογματική και παρουσιάζεται ελεγχόμενη και κατηγορηματική μπορεί να προκαλέσει ανάδραση. Αυτό συμβαίνει γιατί δογματικά μηνύματα προσλαμβάνονται ως περισσότερο απειλητικά με αποτέλεσμα το μέγεθος της ψυχολογικής αναδραστικότητας που υφίσταται το άτομο να αυξάνεται. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα δογματικής γλώσσας είναι: 1.

2.

3.

4.

Η χρήση προστακτικής έγκλισης, Απόλυτοι ισχυρισμοί, Η παράθεση καυστικών-επικριτικών σχολίων σε σχέση με τις συγκεκριμένες αντιλήψεις, Απειλητικές προειδοποιήσεις και όχι αντικειμενική πληροφόρηση.

Αντίθετα, η δυνατότητα επιλογής που εκφράζεται μέσα από ένα μήνυμα αμβλύνει και πολλές φορές αποτρέπει την ψυχολογική αναδραστικότητα.

Πείραμα Οι Brehm και Weiner διεξάγουν το 1966 ένα πείραμα που εξετάζει την καταναλωτική συμπεριφορά των ανθρώπων σε διαφορετικές συνθήκες πίεσης ωσ προς την αγορά ενός συγκεκριμένου προϊόντος. Η υπόθεση των ερευνητών ήταν ότι κάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης που θα περιόριζε την αγοραστική τους ελευθερία, τα άτομα θα παρουσίαζαν ψυχολογική αναδραστικότητα και συνεπώς θα στρέφονταν προς την αντίθετη από την προτεινόμενη συμπεριφορά, δε θα αγόραζαν δηλαδή το προϊόν. Πριν την πραγμάτωση του πειράματος, οι ερευνητές καταμέτρησαν μία εβδομάδα νωρίτερα τον αριθμό πωλήσεων που είχε το προϊόν "ψωμί". Την επόμενη εβδομάδα στο μαγαζί εμφανίστηκε μία "προωθήτρια" του προϊόντος που με την ιδιότητα της

97

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας διαφημίστριας παρότρυνε τους πελάτες να αγοράσουν το ψωμί. Οι πειραματικές συνθήκες ήταν τέσσερις και οι ανεξάρτητες μεταβλητές δύο. Η πρώτη ανεξάρτητη μεταβλητή αφορούσε τον τρόπο εκφοράς του μηνύματος: • "σας παρακαλούμε να αγοράσετε το προϊόν" • "θα αγοράσετε το προϊόν" Η δεύτερη από την άλλη αναφερόταν σε ένα άλλο είδος πίεσης, τη χρηματική αμοιβή: τα μισά υποκείμενα δέχονταν 25 σεντς(όσο κόστιζε το ψωμί) και τα άλλα μισά 35 σεντς. Επομένως, οι δύο ανεξάρτητες μεταβλητές ήταν: • Η ένταση της απειλής και • η ασκούμενη χρηματική πίεση. Εξαρτημένη μεταβλητή αποτελούσε η αντίδραση των πελατών στις εκάστοτε συνθήκες:αγορά δηλαδή ή όχι του προϊόντος. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, επιβεβαίωση της υπόθεσης όταν το αγοραστικό κοινό ήταν γυναίκες. Αντίθετα, στην περίπτωση των αντρών παρατηρήθηκε ότι όσο μεγαλύτερες ήταν οι τιμές και των δύο ειδών πίεσης, τόσο περισσότερο ανταποκρίνονταν στην αγορά του προϊόντος. Αυτό, λοιπόν, το μειονέκτημα που αρχικά έθεσε υπό διάψευση την αξία της θεωρίας της ψυχολογικής αναδραστικότητας του Brehm εξηγήθηκε μέσα από μεταγενέστερα πειράματα που πέρα από τον παράγοντα της ασκούμενης πίεσης στο άτομο, εξέταζαν την κοινωνική-πολιτισμική ταυτότητα του ατόμου και κατ' επέκταση τη σπουδαιότητα που είχε για αυτό, βάση της προαναφερθείσας ταυτότητας, η αποσυρόμενη συμπεριφορά. Δηλαδή στο παραπάνω πείραμα η παρέκκλιση του ανδρικού αγοραστικού κοινού από τις προβλέψεις της θεωρίας της ψυχολογικής αναδραστικότητας οφειλόταν στο γεγονός ότι τα άτομα δεν αισθάνθηκαν να περιορίζεται η ελευθερία τους. Κι αυτό γιατί η καταναλωτική συμπεριφορά πάνω στην οποία εφαρμοζόταν το πείραμα δεν αποτελούσε γνώρισμα της ταυτότητάς τους(αλλά μόνον των γυναικών) και δεν ήταν επομένως σημαντική για αυτούς ώστε να τους επηρεάζει η πιθανότητα περιορισμού της.

Ψυχολογική αναδραστικότητα σε ατομικό και ενδοομαδικό επίπεδο Μέσα από πειράματα(Brehm και Mann-1975) που έχουν πραγματοποιηθεί για το σκοπό αυτό φαίνεται ότι όταν το άτομο λειτουργεί στα πλαίσια μίας ομάδας και βρεθεί κάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης και μεγάλης σπουδαιότητας θα παρουσιάσει πράγματι ψυχολογική ανάδραση. Άρα και σε αυτήν την περίπτωση επιβεβαιώνεται ότι καθώς απειλείται η ελευθερία του ατόμου στα πλαίσια της ομάδας, το άτομο υφίσταται ψυχολογική αναδραστικότητα. Ωστόσο, ο Brehm μέσα από τη θεωρία του δεν μπορεί να εξηγήσει τα αποτελέσματα πειραμάτων που δείχνουν ότι το άτομο καθώς αποχωρεί από τις πιέσεις της ομάδας είναι πιθανόν τελικά να υιοθετήσει την άποψη της ομάδας και να συμφωνήσει με αυτήν παρόλο που όσο λειτουργούσε μέσα σε αυτήν αρνούνταν να αποδεχτεί την ιδεολογία της. Μεταγενέστεροι μελετητές της θεωρίας υποστηρίζουν ότι αυτό οφείλεται στην προσπάθεια του ατόμου να δώσει μία "καλή" εικόνα του εαυτού του και να εξαλείψει κάθε πιθανή άποψη των άλλων περί αδιαλλαξίας.

Ψυχολογική αναδραστικότητα και εξουσία Πειραματικές διαδικασίες έχουν αποδείξει-Brehm(1966)- ότι υπάρχει μία ορισμένη συσχέτιση μεταξύ θέσης του κοινωνικού φορέα που ασκεί πίεση και στο μέγεθος της ψυχολογικής αναδραστικότητας που προκαλείται στο άτομο. Συγκεκριμένα, όσο υψηλότερο κοινωνικά θεωρείται το άτομο ή η ομάδα που προσπαθεί να επιβάλλει μία άποψη ή συμπεριφορά, τόσο εντονότερο είναι το αίσθημα περιορισμού της ελευθερίας που χαρακτηρίζει το άτομο και συνεπώς το μέγεθος της ψυχολογικής αναδραστικότητας, με αποτέλεσμα τη συστηματικότερη τάση του ατόμου να ανακτήσει την ελευθερία του. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι άνθρωποι κοινωνικά κοντά στο υποκείμενο θεωρούνται άνευ σημασίας ως πηγή πίεσης προς αυτό για την

98

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας επιβολή μίας συμπεριφοράς ή δεν αξιολογούνται ως απειλητικοί για την ελευθερία του εφόσον προέρχονται από την ίδια ομάδα-τάξη με αυτόν.

Ψυχολογική αναδραστικότητα μέσω άλλων προσώπων • Δια αντιπροσώπου ανάκτηση της ελευθερίας του ατόμου Ως επιστέγασμα των προαναφερθέντων προκύπτει το ερώτημα πώς είναι δυνατόν η εξουσία-κυβέρνηση εκάστοτε χώρας- να επιβληθεί ή να κατευθύνει προς έναν ορισμένο σκοπό το σύνολο των ανθρώπων , αν δεχτεί κανείς τις αρχές της θεωρίας της ψυχολογικής αναδραστικότητας. Πράγματι στη ζωή μας αυτό συμβαίνει, ακολουθούμε δηλαδή τις περισσότερες φορές τις κατευθυντήριες γραμμές της εξουσίας. Σε αυτήν την περίπτωση, λοιπόν, χρησιμοποιείται το πρόσωπο "άλλοθι" για να αρθεί η ψυχολογική ανδραστικότητα στην οποία θα υπέκυπτε το υποκείμενο αν δεν υπήρχε το πρώτο. Δηλαδή σε συνθήκες υψηλής πίεσης και μεγάλης σπουδαιότητας, όπου κατά τον Brehm θεωρείται πολύ πιθανόν η παρουσίαση ψυχολογικής ανάδρασης από το υποκείμενο, "ξεπροβάλλει" μέσα από το πλήθος ένα άτομο που αντιτίθεται στην προτεινόμενη άποψη ή συμπεριφορά και εκδηλώνει την ακριβώς αντίθετή της για να ανακτήσει τη χαμένη του ελευθερία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το πλήθος να αδρανοποιείται και μετά από αυτή τη δια αντιπροσώπου ανάκτηση της ελευθερίας να υιοθετεί τελικά την άποψη ή τη συμπεριφορά που υποστηρίζει η εξουσία.

• Στον αντίποδα της προαναφερθείσας κατάστασης βρίσκονται περιπτώσεις κατά τις οποίες αν και τρίτα πρόσωπα βιώνουν την απαγόρευση, το ίδιο το υποκείμενο υφίσταται ψυχολογική αναδραστικότητα παρόλο που δεν το αφορά. Συμπερασματικά, είναι δυνατόν να προκληθεί ψυχολογική αναδραστικότητα ακόμη κι όταν η άσκηση πίεσης ή απειλής δεν απευθύνεται σε προσωπικό επίπεδο.

Ψυχολογική αναδραστικότητα και ψυχοθεραπεία Η θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας αντιτίθεται στην ψυχοθεραπεία, συμπεριφορικού κυρίως τύπου λόγω της μεγάλης εμπλοκής του ψυχοθεραπευτή στην προσέγγιση αυτή. Αυτό συμβαίνει γιατί στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας-συμβουλευτικής ο εκάστοτε ειδικός προτείνει μία ορισμένη συμπεριφορά στο άτομο που μπορεί να εκληφθεί ως προσπάθεια περιορισμού της ελευθερίας του και συνεπώς να του προκαλέσει ψυχολογική αναδραστικότητα. Παράλληλα, η τάση για ανάκτηση της χαμένης ελευθερίας μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την ενίσχυση της ελκυστικότητας της απειλούμενης με απαγόρευση συμπεριφοράς. Γενικά, η θεωρία αυτή στην ακραία της μορφή φαίνεται να καταργεί τον παρεμβατικό-βοηθητικό ρόλο της επιστήμης της ψυχολογίας.

Πηγές • • • • •

Reactance theory and Darwinism [1] Psychological reactance theory [2] Jack W. Brehm (1928-2009) [3] «School psychology:a social psychological perspective», Frederic J.Medway,Thomas P.Cafferty (pages 293-294) Στάμος Παπαστάμου και συνεργάτες, «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία», Τόμος Β': Η παράδοση, (Αθήνα, Πεδίο, 2008)

99

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας

Παραπομπές [1] http:/ / www. froes. dds. nl/ React. htm [2] http:/ / www. psych-it. com. au/ Psychlopedia/ article. asp?id=65 [3] http:/ / www. foundationpsp. org/ brehm. html

100

101

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive–compulsive disorder) περιλαμβάνεται στην ομάδα των αγχωδών διαταραχών και αυτές με τη σειρά τους στην ευρύτερη ομάδα των νευρώσεων. Χαρακτηρίζεται είτε από ιδεοληψίες (obsessions) είτε από ψυχαναγκασμούς (compulsions) είτε και από τα δύο, ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις που συνιστούν πηγή δυσφορίας για το άτομο και απασχολούν σημαντικό μέρος από το χρόνο του και από την επαγγελματική, κοινωνική και την συναισθηματική του ζωή. Το άγχος συνδέεται συχνά με τους ψυχαναγκασμούς, καθώς και με την αντίσταση σε αυτούς, και υποχωρεί αμέσως μόλις το άτομο ενδώσει στον καταναγκασμό. Οι περισσότεροι πάσχοντες αναγνωρίζουν τον παθολογικό χαρακτήρα αυτών των καταναγκασμών καθώς και ότι είναι ανούσιοι και υπερβολικοί, ωστόσο κρίνεται εξαιρετικά δυσχερές από τους ίδιους να τους σταματήσουν. Η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνά είτε πριν την έναρξη των συμπτωμάτων είτε ταυτόχρονα με αυτά.

Ιστορικό Στο μεσαίωνα, ιδεοληψίες σεξουαλικού ή βλασφημικού περιεχομένου θεωρούνταν ενδείξεις σατανικής επέμβασης πάνω στο άτομο και αντιμετωπιζόταν με εξορκισμό. Στις αρχές του 19ου αιώνα η ψυχαναγκαστική νεύρωση θεωρούνταν ένα είδος « τρέλας » . Ο Philippe Pinel αναφέρεται σε αυτή μιλώντας για « λογική τρέλα » , ενώ ο Esquirol την κατατάσσει στις μονομανίες και τη θεωρεί είδος παραληρήματος. Ο Luys χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο ιδεοληψία σε ένα άρθρο που έφερε τον τίτλο « Παθολογικές Ιδεοληψίες » . Ο Φρόυντ είναι αυτός που απέδωσε στη διαταραχή αυτή τα χαρακτηριστικά της νεύρωσης, ο οποίος δεν περιορίστηκε απλά στην φαινομενολογική περγραφή της, αλλά αναζήτησε τους υπεύθυνους ψυχολογικούς μηχανισμούς, εκθέτοντας την ψυχική δομή που υποβαστά την ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία. Τον πυρήνα της φροϋδικής σύλληψης της νεύρωσης αποτέλεσε η ασυνείδητη ενδοψυχική σύγκρουση.

Επιδημιολογία Πρόσφατες αμερικανικές έρευνες ανίχνευσαν ένα επιπολασμό στο γενικό πληθυσμό και για μια περίοδο 6 μηνών στο ύψος του 1,5% ( ποσοστό επί του γενικού πληθυσμού που αντιπροσωπεύει το σύνολο των περιπτώσεων που παρουσίασαν τη διαταραχή κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της περιόδου των έξι μηνών) και για όλη τη διάρκεια της ζωής στο επίπεδο του 2 έως 3% ( ποσοστό του γενικού πληθυσμού που μια δεδομένη στιγμή αναφέρει ότι είχε παρουσιάσει τη διαταραχή κάποια περίοδο της ζωής του. Η διαταραχή προσβάλλει εξίσου άνδρες και γυναίκες κατά την ενηλικίωση, αλλά οι άνδρες έχουν μια πιο πρώιμη ηλικία έναρξης (από 6 έως 15 χρονών ) σε σύγκριση με τις γυναίκες (από 20 έως 29 χρονών ). Οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν μία σταθερή και χωρίς διακυμάνσεις πορεία, με το 15% να έχουν μία φθίνουσα πορεία και το 5% να παρουσιάζουν επεισόδια. Τέλος, η διαταραχή αυτή είναι περισσότερο συχνή σε άτομα που ανήκουν σε υψηλή κοινωνική θέση ή που είναι ενός υψηλού πνευματικού επιπέδου.

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Κλινική εικόνα Ιδεοληψίες Οι ιδεοληψίες είναι μια από τις κύριες εκδηλώσεις της διαταραχής. Πρόκειται για ιδέες, αναπαραστάσεις και παρορμήσεις που επιβάλλονται στη σκέψη του ατόμου, παρά το γεγονός ότι αυτό προσπαθεί να τις αποδιώξει από τη συνείδησή του, αφού, μολονότι αναγνωρίζει ότι η προέλευσή τους του ανήκει, τις θεωρεί παράλογες, και συχνά είναι σε απόλυτη αντίθεση με τις πεποιθήσεις και τις συνήθειές του. Οι ιδεοληψίες μπορεί να είναι διαφόρων τύπων : - Φοβικές ιδεοληψίες. Μοιάζουν εξωτερικά με τις φοβίες, διότι και οι δύο αφορούν ανησυχία και φόβο απέναντι σε κάποιο αντικείμενο ή κατάσταση, αλλά διαφέρουν κατά το οτι επιβάλλονται στη σκέψη κατά ένα επαναληπτικό και στερεότυπο τρόπο, ανεξάρτητα από την παρουσία ή την απουσία του φοβογόνου αντικειμένου ή της φοβογόνου κατάστασης. Έτσι λοιπόν δεν γίνεται να εκλείψουν με τακτικές αποφυγής, όπως οι φοβίες. Συνήθη θέματα είναι η ακαθαρσία, ο κίνδυνος μόλυνσης, οι ασθένειες, ο θάνατος κ.α. - Ιδεακές ιδεοληψίες. Περιλαμβάνουν την ακούσια επιβολή στη σκέψη μιας λέξης, ενός αριθμού ή ιδέας, κάτι που προκαλεί μεγάλο εσωτερικό προβληματισμό και συνοδεύεται από άγχος. Προκαλούν έντονες αμφιβολίες και ενδοιασμούς για εσωτερικά θέματα ή σχετικά με την καθημερινή ζωή του ατόμου. Ο ασθενής οδηγείται σε συνεχείς επαληθεύσεις για να κατευνάσει τους φόβους του, κάτι το οποίο όμως έχει παροδικό μόνο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να έχει αμφιβολίες για το αν κλείδωσε την πόρτα του, αν έκλεισε την κουζίνα, αν ανταποκρίθηκε επαρκώς στις απαιτήσεις της δουλειάς του κ.α. - Ιδεοληπτικές παρορμήσεις. Πρόκειται για την αίσθηση του ατόμου ότι κινδυνεύει να κάνει πράξεις ή να ξεστομίσει λέξεις ή φράσεις ανήθικες, οι οποίες είναι κυρίως σε αντίθεση με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται και τη σχέση του με τα άτομα που εμπλέκονται. Για παράδειγμα, να ξεστομίσεις ιερόσυλες λέξεις στη εκκλησία, ή να διαπράξει σεξουαλικές πράξεις απέναντι σε άτομα που του απαγορεύεται κάτι τέτοιο, όπως οι γονείς ή το παιδί του.

Ψυχαναγκασμοί Οι ψυχαναγκασμοί αποτελούν άλλο ένα κύριο σύμπτωμα της διαταραχής αυτής. Πρόκειται για επαναληπτικές συμπεριφορές που έχουν τη μορφή εξωτερικών ή εσωτερικών πράξεων που επιβάλλονται από το ίδιο το άτομο. Συχνά παίρνουν τη μορφή τελετουργίας, έτσι ώστε να μειωθεί το άγχος που είχε δημιουργηθεί. Μπορεί να συνοδεύουν τις φοβικές ή ιδεακές ιδεοληψίες για να εξαλείψουν το φόβο ή αμφιβολία που αυτές προκαλούν. Για παράδειγμα, ο ψυχαναγκασμός του πλυσίματος μπορεί να συνοδεύει τις φοβικές ιδεοληψίες της ακαθαρσίας, οι ψυχαναγκασμοί της επανάληψης τις ιδεακές ιδεοληψίες που περιλαμβάνουν την αμφιβολία για τη σωστή διεκπεραίωση ορισμένων πράξεων. Ωστόσο μπορεί να υπάρχουν και ανεξάρτητα από τις ιδεοληψίες, όπως στις περιπτώσεις της ονοματομανίας ή της αριθμομανίας. Επίσης ίσως αποβλέπουν στο πλαίσιο μιας λογικής που αποδίδει « μαγικές » ιδιότητες στη σκέψη ή στις τελετουργίες, να αποτρέψουν να εμφανιστεί ένα συμβάν που προκαλεί φόβο στο άτομο ή και να « ακυρώσουν » κάτι που έχει ήδη συμβεί.

Αιτιοπαθογένεια Νευρολογική δυσλειτουργία Όσον αφορά στην ύπαρξη κάποιας νευρολογικής δυσλειτουργίας, υπάρχουν ορισμένες μόνο ενδείξεις για τη συγκεκριμένη διαταραχή. Οι υπάρχουσες έρευνες τοποθετούν τη δυσλειτουργία στο μετωπιαίο λοβό, στα βασικά γάγγλια, στη φαιά ουσία, στη λευκή ουσία κ.α.

Βιολογικές Υποθέσεις Σύμφωνα με βιολογικές υποθέσεις, η διαταραχή αποδίδεται κυρίως στο σεροτονινεργικό σύστημα, εφόσον ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι φάρμακα αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης ελαττώνουν την συμπτωματολογία. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι συμμετέχουν και άλλα συστήματα νευροδιαβιβαστών εκτός

102

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή του σεροτονινεργικού.

Συμπεριφορική σχολή Οι εκπρόσωποι του συμπεριφορισμού επηρεαζόμενοι από τη γνωσιακή θεωρία υιοθετούν θεωρητικά σχήματα, επικρατέστερα των οποίων είναι η διπαραγοντική θεωρία αποφυγής του O. H. Mowrer σχετικά με την ερμηνεία της απόκτησης και της συντήρησης των αγχωδών αντιδράσεων. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με αυτή, στο πλαίσιο του κλασικού αντανακλαστικού, σχετικώς ουδέτερα ερεθίσματα συνδέονται με ερεθίσματα που είναι από μόνα τους αγχογόνα και έτσι σχηματίζουν ένα εξαρτημένο αντανακλαστικό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αρχικώς ουδέτερα ερεθίσματα γίνονται εξαρτημένα και προκαλούν από μόνα τους άγχος. Στη δεδομένη λοιπόν περίπτωση θεωρείται ότι το άγχος που προκαλούν ορισμένες καταστάσεις ( όπως ακαθαρσία κ.α. ) έχει συνδεθεί με αυτές μέσα από μηχανισμούς του κλασικού αντανακλαστικού. Έπειτα, αφού ορισμένες συμπεριφορές ( όπως πλύσιμο των χεριών ) μπορούν να κατευνάσουν το άγχος, εγκαθίστανται ως μόνιμα σχήματα, κάτι που συνιστά την ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία.

Ψυχαναλυτική σχολή Σύμφωνα με τη φροϋδική θεωρία, η ψυχαναγκαστική διαταραχή οφείλεται σε ενδοψυχική σύγκρουση που τοποθετείται σε οιδιπόδειο επίπεδο. Πρόκειται για μερική καθήλωση της λίμπιντο σε προ-οιδιπόδεια, πρωκτική-σαδιστική φάση λόγω προβληματικής ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης. Στο στάδιο της οιδιπόδειας σύγκρουσης, το Εγώ, το οποίο βρίσκεται σε αδυναμία να αντιμετωπίσει τις λιμπιντικές απαιτήσεις, αμύνεται παλινδρομώντας στο σαδοπρωκτικό στάδιο, κάτι που ισοδυναμεί με μετατροπή των ερωτικών ενορμήσεων σε ενορμήσεις σαδιστικόυ και επιθετικού περιεχομένου.

Διαταραχές που συχνά συνυπάρχουν με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή • Καταθλιπτικές διαταραχές, που προσβάλλουν τις γυναίκες συχνότερα από τους άνδρες με ψυχαναγκαστική διαταραχή. Πάνω από τα δύο τρίτα των ασθενών με ψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν δια βίου συνοσηρότητα με κατάθλιψη.

• Διαταραχές σίτισης, όπως ψυχογενής ανορεξία, η οποία προσβάλλει πιο συχνά τις γυναίκες από ότι τους άνδρες.

• Σύνδρομο Τουρέτ, που συμβαίνει στο 5 έως 7% των ασθενών. Να σημειωθεί ότι το 35 έως 50% των ατόμων με σύνδρομο Τουρέτ πάσχουν από την ψυχαναγκαστική διαταραχή.

• Διαταραχή τικ, παρούσα ή στο παρελθόν, που συμβαίνει στο 20 έως 30% των ασθενών με ψυχαναγκαστική διαταραχή. Η διαταραχή τικ είναι πιο συχνή στους άνδρες παρά στις γυναίκες ασθενείς.

• Χρήση ουσιών ή αλκοόλ, που είναι συχνότερη στους άνδρες παρά στις γυναίκες.

• Σωματο-δυσμορφοφοβική διαταραχή, η οποία βρέθηκε να συνυπάρχει στο ένα τρίτο των ασθενών.

• Άλλες διαταραχές άγχους, όπως διαταραχή πανικού και κοινωνική φοβία.

• Ψυχωτικές διαταραχές, όπως σχιζοφρένεια.

• Διαταραχή υποχονδρίασης

Εξέλιξη Η διαταραχή αυτή συνήθως εμφανίζεται στην εφηβεία και εξελίσσεται σταδιακά. Η εκδήλωση της συμπτωματολογίας μπορεί να οφείλεται με ένα ποσοστό της τάξεως του 50% έως 70% σε κάποιο τραυματικό και στρεσογόνο γεγονός, ωστόσο όμως θα μπορούσε να οφείλεται και σε ένα ευχάριστο συμβάν που διατάραξε την μέχρι τότε ισορροπία στη ζωή του ατόμου. Για ένα 15% η διαταραχή αυτή επιδεινώνεται με την ηλικία και η κατάθλιψη αποτελεί μια επικίνδυνη επιπλοκή. Η εξέλιξη ωστόσο με θεραπεία είναι μεν χρόνια, αλλά το 90% των περιπτώσεων παρουσιάζει σημαντική βελτίωση. Σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της πορείας της, παίζουν

103

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή το ευνοϊκό και υποστηρικτικό κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον και οι καλής ποιότητας διαπροσωπικές σχέσεις.

Θεραπεία Φαρμακοθεραπεία Η φαρμακοθεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση αντικαταθλιπτικών κυρίως, από αυτά η κλομιπραμίνη φαίνεται να είναι το πιο αποτελεσματικό. Γενικά, τα φάρμακα που επιδρούν στις δράσεις του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη (5-ΗΤ) στον εγκέφαλο μειώνουν σημαντικά τα συμπτώματα της ψυχαναγκαστικής διαταραχής. Σε σοβαρές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται για ένα μικρό διάστημα το λίθιο και νευροληπτικά. Λόγω της ισχυρής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και τις διαταραχές με τικ (μερικές μελέτες δείχνουν 35% επιπολασμό διαταραχών με τικ σε ασθενείς με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή), στις διαταραχές με τικ χορηγούνται αντιψυχωτικά. Τα φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, αλλά συχνά, όταν η θεραπεία διακοπεί, ακολουθεί υποτροπή. Πράγματι, ακόμη και αφού τα συμπτώματα υποχωρήσουν, οι περισσότεροι άνθρωποι θα χρειαστεί να συνεχίσουν τη θεραπεία επ’ αόριστον, ίσως σε μικρότερη δοσολογία.

Ηλεκτροθεραπεία και ψυχοχειρουργική Η ηλεκτροθεραπεία και η ψυχοχειρουργική είναι θεραπευτικές τεχνικές για βαριές καταστάσεις.

Θεραπείες της συμπεριφοράς Οι θεραπείες της συμπεριφοράς είναι σχετικά εύκολα εφαρμόσιμες και βραδείας διάρκειας και έχουν καλά αποτελέσματα. Σε αυτή την προσέγγιση, ο ασθενής έρχεται αντιμέτωπος εκούσια και εθελοντικά με το αντικείμενο ή ιδέα που τον φοβίζει, είτε ρεαλιστικά είτε φαντασιωσικά και ταυτόχρονα παροτρύνεται να αποφύγει την τελετουργία με την υποστήριξη και τη δομή που του παρέχει ο θεραπευτής.

Ψυχαναλυτική θεραπεία Η ψυχαναλυτική θεραπεία, μια θεραπεία μακράς διαρκείας, η οποία αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματική απέναντι στην ψυχαναγκαστική προσωπικότητα και λιγότερο απέναντι στην ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία που περιλαμβάνει ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς.

Πηγές • ΖΕΡΒΗΣ, Χ., Ψυχοπαθολογία του ενήλικα, 3η έκδοση, Αθήνα, Εκδόσεις Βιβλιοτεχνία, 2003.

• ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ, Π., Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1986.

• JENIKE, M. A., BAER, L., MINICHIELLO, W.E., Obsessive-Compulsive Disorders: Theory and Management, ed. 2, Year Book PUBLISHING, Chicago, 1990.

• KAPLAN, H. I., SADDOCK, B. J., Comprehensive Textbook of Psychiatry, 6th ed., Williams & Wilkins, Baltimore, 1995.

• LAPLANCE, J. ET PONTALIS, J.-B., Λεξιλόγιο της ψυχανάλυσης, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 1986 • RAPORT, J. L., The boy Who Couldn’t Stop Washing, Dutton, New York, 1989.

104

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Συνδέσεις • • • • • • •

daniilidou.gr [1] healthview.gr [2] iatronet.gr [3] klimaka.org.gr [4] prosarmogi.gr [5] psy.auth.gr [6] psychiatry.gr [7]

Παραπομπές [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]

http:/ / www. daniilidou. gr http:/ / www. healthview. gr http:/ / www. iatronet. gr http:/ / www. klimaka. org. gr http:/ / www. prosarmogi. gr http:/ / www. psy. auth. gr http:/ / www. psychiatry. gr

105

106

Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος ονομάζεται ψυχολογική τακτική ανάκρισης που βασίζεται σε κοινή ανάκριση ενός ατόμου από δυο ανακριτές, ο ένας από τους οποίους παίζει το ρόλο του καλού και ο άλλος το ρόλο του κακού. Η ονομασία αυτή της ψυχολογικής τακτικής προέρχεται από την αγγλική έκφραση good cop/bad cop. Η ανακριτική πρακτική αναφέρεται ως «συνδυαστική ανάκριση» σε σχετικά φυλλάδια της CIA[1] . Η τακτική έχει ως εξής: ο "κακός μπάτσος" απειλεί ψυχολογικά ή/και (πιο συχνά) σωματικά τον κρατούμενο προς ανάκριση, και στη συνέχεια ο "καλός μπάτσος" φέρεται φιλικά προς το υποκείμενο, με σκοπό να αποσπάσει τις επιθυμητές πληροφορίες. Πχ. μπορεί να υποσχεθεί ότι θα προστατεύσει τον ανακρινόμενο από τις απειλές αν συνεργαστεί (δηλαδή αν μιλήσει).[2] Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται και στην Ελλάδα[3] [4] [5] και δεν αναφέρεται μόνο στην πρακτική της ανάκρισης, αλλά και στην ψυχολογική τακτική διαπραγμάτευσης[6] μέσα από δήθεν αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις που παρουσιάζονται από διαφορετικά μέλη της ίδιας οργάνωσης, που χωρίς να μετατοπίζουν ιδιαίτερα το κέντρο του σημείου πίεσης, αμβλύνουν τις αντιδράσεις. Η έκφραση good cop/bad cop χρησιμοποιείται συχνά σε αμερικάνικες αστυνομικές ταινίες και σειρές, αναφερόμενη πάντα σε τεχνικές ανάκρισης.

Αναφορές [1] Αποχαρακτηρισμένο έγγραφο Human Resource Exploitation Training Manual (1983), pp. 26-27. (http:/ / www. gwu. edu/ ~nsarchiv/ NSAEBB/ NSAEBB122/ CIA Human Res Exploit H0-L17. pdf) [2] "Good cop/bad cop" as a model for nonproliferation diplomacy toward North Korea and Iran (http:/ / cns. miis. edu/ npr/ pdfs/ 141martin. pdf). Nonproliferation Review (31.07.2009) (ανακτήθηκε March 27, 2011 ) [3] Ο «καλός» μπάτσος και ο «κακός» μπάτσος; (http:/ / www. eleftheria. gr/ viewarticle. asp?aid=10984& pid=19& CategoryID=19).

Εφημερίδα «Ελευθερία» Λάρισας (Παρασκευή, 31 Ιουλίου 2009) (ανακτήθηκε March 27, 2011 ) [4] Φουντώνει η βεντέτα Πάγκαλου - Τσίπρα Ο επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ κατηγόρησε τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης ότι παίζει ενσυνείδητα το ρόλο του «κακού μπάτσου» (http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=320528). ΤΟ ΒΗΜΑ (17/03/2010)

(ανακτήθηκε March 27, 2011 ) [5] Ο καλός και ο κακός «μπάτσος» (http:/ / www. xrima-online. gr/ ar8ra/ o_kalos_kai_o_kakos_ampatsosa. html). Χρήμα Online

(04.03.2011) (ανακτήθηκε March 27, 2011 ) [6] Θανάσης Αυγερινός (27 Μαρ 2010). "«Επανεκκίνηση» υπερδύναμης" (http:/ / www. enet. gr/ ?i=news. el. article& id=145709).

Ελευθεροτυπία. X.K. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.. . Ανακτήθηκε την 27 Μαρ 2011.

107

Καμπύλη μάθησης Καμπύλη μάθησης Καμπύλη μάθησης καλείται η γραφική αναπαράσταση του μέσου ρυθμού μάθησης για ένα εργαλείο ή μια διαδικασία. Η μάθηση των ανθρώπων ή των επιχειρήσεων και των οργανισμών γενικότερα, αποτελεί μια διερευνητική και σημαντικά μη-ντετερμινιστική διαδικασία ανακάλυψης, που τείνει να έχει διαφόρους ρυθμούς προόδου (βελτίωσης). Θεωρίες σχετικά με το σχήμα αυτών των καμπυλών που χρησιμοποιούν ντετερμινιστικούς κανόνες, σχετικά με την μάθηση και την εμπειρία, είναι μερικές φορές χρήσιμες, όπως θα εξηγηθεί και παρακάτω. Ο όρος "καμπύλη μάθησης", όπως χρησιμοποιείται σε αυτό το άρθρο, αναφέρεται περισσότερο στη μεταβλητή αρχική εμπειρική ή διερευνητική μάθηση και ανακάλυψη, η οποία γενικά στην αρχή τείνει να ακολουθεί αυξητική πορεία και στη συνέχεια να μειώνεται έως ένα όριο. Σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις ως καμπύλη μάθησης εννοείται η γραφική σχέση μεταξύ της ποσότητας της μετρήσιμης μάθησης και του χρόνου και/ή της προσπάθεια που χρειάζεται για μάθηση. Ο όρος αρχικά εισήχθηκε στην εκπαιδευτική και στη συμπεριφοριστική ψυχολογία και απόκτησε ευρύτερο νόημα με την πάροδο του χρόνου, με όρους όπως "καμπύλη βελτίωσης", "καμπύλη βελτίωσης κόστους", "καμπύλη προόδου", "συνάρτηση προόδου", "καμπύλη εκκίνησης" και "καμπύλη αποδοτικότητας", να χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. Στα οικονομικά γίνεται αναφορά στο ρυθμό ανάπτυξης, καθώς η ανάπτυξη αναφέρεται στη διαδικασία μάθησης ενός ολόκληρου συστήματος με διάφορους ρυθμούς προόδου. Γενικά, η μάθηση αυξάνεται στο χρόνο, αλλά ακολουθώντας μια καμπύλη σχήματος “S” η οποία έχει διαφορετικό σχήμα το οποίο εξαρτάται από την κλίμακα χρόνου της παρατήρησης. Επίσης έχει πλέον συσχετιστεί με μια θεωρία της εξελικτικής βιολογίας τη θεωρία της διακοπτόμενης ισορροπίας και άλλους τύπους εξελικτικής αλλαγής σε περίπλοκα συστήματα που συνδέονται γενικά με την καινοτομία, την οργανωσιακή συμπεριφορά και τη διαχείριση ομαδικής μάθησης, μεταξύ των άλλων [1] . Σε τέτοιες διαδικασίες που χαρακτηρίζονται από μια ταχεία εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών, φαίνεται να λαμβάνει χώρα μια σύνθετη μάθηση μέσα στα ίδια τα συστήματα, που όταν είναι παρατηρήσιμη, φανερώνει καμπύλες μεταβαλλόμενου ρυθμού που επιταχύνουν ή επιβραδύνουν το ρυθμό ανάπτυξης τους.

O πρώτος που περιέγραψε την καμπύλη μάθησης ήταν ο Hermann Ebbinghaus το 1885. Ανακάλυψε ότι ο χρόνος που χρειάζεται για να απομνημονεύσει κάποιος μια ακολουθία από τυχαίες συλλαβές αυξάνεται έντονα όταν αυξάνεται και ο αριθμός των συλλαβών [2] . Ο ψυχολόγος Arthur Bills έδωσε μια περισσότερο λεπτομερή περιγραφή της καμπύλης μάθησης το 1934. Αναφέρθηκε επίσης και στις ιδιότητες διαφορετικών τύπων καμπυλών μάθησης, όπως η αρνητική αύξηση, η θετική αύξηση, η σταθεροποίηση της κατάστασης (plateaus) και οι ψαλιδωτές καμπύλες (ogive curves) [3] . Το 1936, ο Theodore Paul Wright περιέγραψε το αποτέλεσμα της μάθησης στην παραγωγικότητα στην βιομηχανία αεροσκαφών και πρότεινε ένα μαθηματικό μοντέλο της καμπύλης μάθησης [4] .

Καμπύλη μάθησης

Παραπομπές [1] Connie JG Gersick 1991 "Revolutionary Change Theories: A Multilevel Exploration of the Punctuated Equilibrium Paradigm" The Academy of Management Review, Vol. 16, No. 1 pp. 10-36 (http://www.jstor.org/stable/258605)1 [2] Wozniak, R. H. (1999). Introduction to memory: Hermann Ebbinghaus (1885/1913). Classics in the history of psychology (http:/ / psychclassics. yorku. ca/ Ebbinghaus/ wozniak. htm) [3] Bills, A. G. (1934). General experimental psychology. Longmans Psychology Series. (pp. 192-215). New York, NY: Longmans,

Green and Co. [4] Wright, T.P., "Factors Affecting the Cost of Airplanes", Journal of Aeronautical Sciences, 3(4) (1936): 122–128. Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το curve άρθρο Learning curve (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Learning) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( curve ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Learning)).

108

109

Κατάθλιψη Κατάθλιψη Στην καθημερινή ζωή με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση θλίψης και μελαγχολίας, αυτό συνήθως είναι παροδικό και μάλλον οφείλεται σε κάτι σχετικά ασήμαντο και επουσιώδες. Η κατάθλιψη διαφέρει από την Κλινική Κατάθλιψη η οποία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες και είναι τόσο σοβαρά ώστε να επεμβαίνουν στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Στην ψυχιατρική ο όρος κατάθλιψη μπορεί επίσης να έχει αυτή τη σημασία αλλά συνήθως αναφέρεται σε μία ψυχική ασθένεια και ειδικά όταν έχει φτάσει σε επίπεδο υψηλής σοβαρότητας ώστε να χορηγηθεί αυτή η διάγνωση. Η κατάθλιψη αποτελεί το τέταρτο στάδιο του μοντέλου της Κιούμπλερ-Ρος για την αποδοχή του θανάτου. Όταν κάποιος έχει κατάθλιψη συνήθως περιγράφει τον εαυτό του ως λυπημένο, απεγνωσμένο, αποθαρρυμένο και απογοητευμένο.

Αίτια της κατάθλιψης Η κατάθλιψη μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες που ενεργούν μόνοι τους ή και συντονισμένα.

Περιβάλλον Αντίδραση σε καταστάσεις, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή η μετακόμιση από ένα σπίτι σε ένα άλλο. Τα μονότονα περιβάλλοντα μπορεί να είναι καταθλιπτικά. Όταν κάποιος δεν μπορεί να ελέγξει το περιβάλλον του, η κατάσταση αυτή μπορεί να φέρει αισθήματα ανημποριάς. Οικογενειακές διαφωνίες ή οικονομικές δυσκολίες μπορεί να επιφέρουν κατάθλιψη. Άλλα αίτια κατάθλιψης είναι οι κλιματικές συνθήκες, όπως η βροχή ή η συννεφιά, η μοναξιά και το αίσθημα ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν νοιάζονται για εμάς.

Ψυχολογικοί παράγοντες Μερικές φορές η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από εσωτερικά προβλήματα. Πεσιμιστικές ιδέες ή έλλειψη αυτοσεβασμού μπορούν να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Ασθένειες και αλλαγές στην ψυχολογία ενός ατόμου που συμβαίνουν στην ψύχωση και την άνοια μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε κατάθλιψη.

Βιολογικοί παράγοντες Αυτοί ποικίλουν αλλά γενικώς περιλαμβάνουν κληρονομικούς, νευρολογικούς, ορμονικούς και εποχιακούς παράγοντες. Επίσης μπορεί να σχετίζονται με κάποια ασθένεια.

Κατάθλιψη

110

Ψυχικές διαταραχές με Κατάθλιψη • • • • • • • • • •

Διπολική Διαταραχή Κλινική Κατάθλιψη Ενδογενή Κατάθλιψη Νευρωτική Κατάθλιψη Άτυπη Κατάθλιψη Ψυχωτική Κατάθλιψη Κυκλοθυμία Δυσθυμία Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή

Θεραπείες κατάθλιψης • Αντικαταθλιπτικά: Αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs), αναστολείς της μονοαμινοοξειδάσης (MAOIs), τρικυκλικα • Ψυχοθεραπεία (Γνωσιακή - συμπεριφοριακή ψυχοθεραπεία) • Ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT)

Κατάθλιψη και άσκηση Αρκετές έρευνες της τελευταίας δεκαετίας δείχνουν ότι η συστηματική συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης και φυσικές δραστηριότητες, μειώνει τα επίπεδα της κατάθλιψης. Μάλιστα, σχετικές μετααναλύσεις εργασιών έδειξαν ότι η άσκηση, είναι η το ίδιο αποτελεσματική με φαρμακευτικές μεθόδους, ή μεθόδους ψυχολογικής υποστήριξης.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) [2] • Bipolar.gr: Ελληνική Διπολική Οργάνωση (ΕΔΟ) [1] Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

111

Καταφασία Καταφασία H καταφασία είναι διανοητική διαταραχή ομιλίας που περιλαμβάνει συνεχή επανάληψη, από τον ασθενή, της ίδιας λέξης ή φράσης[1] , ή επανάληψη ακολουθίας λέξεων χωρίς αυτές να σχηματίζουν κάποια κατανοητή πρόταση. Σύμφωνα με τον διαγνωστικό κώδικα της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Ένωσης η καταφασία δεν κατατάσσεται ως διαταραχή αλλά ως σύμπτωμα για τη διάγνωση σχιζοφρένειας.

Παραπομπές [1] cataphasia @ iate.europa (http:/ / iate. europa. eu/ iatediff/ FindTermsByOtherLanguage. do?lilId=1533960& langId=s& typeOfSearch=s& display=all)

Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

112

Κλεπτομανία Κλεπτομανία Ως κλεπτομανία αναφέρεται μία παθολογική τάση κλοπής που εμφανίζεται σ' ένα άτομο με τη μορφή μιας ακατανίκητης ανάγκης να κλέψει ένα ορισμένο αντικείμενο. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής είναι κατά κανόνα ευτελούς αξίας (π.χ. ένα μολύβι ή έναν αναπτήρα), αρκεί να το πάρει κρυφά απ' τους άλλους καθώς προέχει η ένταση της επιθυμίας να κλέψει. Η κλεπτομανία εμφανίζεται σε ανθρώπους με μειωμένη ικανότητα αντίστασης σε εσωτερικές παρορμήσεις. Ο κλεπτομανής έχει τη συναίσθηση ότι η πράξη του είναι και αξιόμεμπτη αλλά και άσκοπη, ωστόσο δεν είναι σε θέση να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία κλοπής που του έρχεται ξαφνικά. Ακόμα κι αν γίνει αντιληπτός και δεχθεί προσβολή ή εξευτελισμό για την πράξη του, αυτό δεν θα τον βοηθήσει να το αποφύγει την επόμενη φορά.

Ερμηνείες Το γεγονός ότι τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής δεν έχουν συνήθως μεγάλη αξία, οδήγησε στη θεωρία ότι έχουν για το άτομο συμβολική αξία.

• Για τους οπαδούς της Φροϋδικής κατεύθυνσης τα αντικείμενα της κλοπής έχουν κάποιο σεξουαλικό συμβολισμό και η κλοπή και κατοχή τους προσφέρει στον κλεπτομανή μια μορφή "σεξουαλικής ικανοποίησης".

• Μια άλλη ερμηνεία θέλει την κλεπτομανία ως εκδήλωση επιθετικότητας προς την κοινωνία ή την παρουσιάζει σαν μία μορφή "πρόκλησης" στις κοινωνικές επιταγές.

• Κατά μία άλλη θεώρηση, η κλεπτομανία είναι μία μορφή "εκδίκησης" που παίρνει το άτομο για υλικές ή συναισθηματικές στερήσεις που είχε στην παιδική του ηλικία.

113

Κοινωνική νοημοσύνη Κοινωνική νοημοσύνη Η κοινωνική νοημοσύνη είναι κλάδος της θεωρίας της νοημοσύνης. Η ανάπτυξη αυτού του κλάδου μπορεί να γίνει είτε από την πλευρά της κοινωνιολογίας και ψυχολογίας αλλά και από την πλευρά της πληροφορικής. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να θεωρηθεί κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης. Στην πραγματικότητα όμως υπερβαίνει τα όριά της γιατί συνδυάζει αλγοριθμικές τεχνικές και τις γνώσεις και θεωρίες από την θεωρία της συμπεριφορά και στοιχεία από την αλληλεπίδραση κοινωνικών ομάδων και τα εφαρμόζει σε τεχνολογικά συστήματα. Ο αντίστοιχος αγγλικός όρος είναι social intelligence [1]. Μεγάλη αξία έχει για τους επιστήμονες πληροφορικής η μελέτη της κοινωνικής νοημοσύνης για την κατασκευή κοινωνικών ρομπότ, τεχνητών ζώων και ευφυών πρακτόρων.

Παραπομπές [1] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Social_intelligence

114

Κρίση πανικού Κρίση πανικού Η κρίση πανικού είναι μια αιφνίδια περίοδος έντονου άγχους, ψυχολογικής διέγερσης, φόβου, στομαχικών διαταραχών και αδιαθεσίας που σχετίζεται με μια ποικιλία σωματικών και νοητικών συμπτωμάτων.Υπολογίζεται ότι μέχρι 4% του πληθυσμού υποφέρει από σοβαρές και συχνές κρίσεις πανικού ενώ στις γυναίκες η πάθηση είναι 2 έως 3 φορές συχνότερη σε σύγκριση με τους άνδρες. Η εμφάνιση των επεισοδίων τυπικά είναι απότομη, ενώ μπορεί να μην υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αιτία, ωστόσο υπάρχουν και οι κρίσεις πανικού που εμφανίζονται πάντοτε κάτω από συγκεκριμένες καταστάσεις (π.χ. όταν κάποιος είναι σε κάποιο μέρος με πολύ κόσμο-αγοραφοβία) ενώ πολλές φορές ο φόβος ότι θα επέλθει μια κρίση πανικού, είναι ικανός από μόνος του να προκαλέσει τα συμπτώματα της κρίσης. Οι κρίσεις πανικού επηρεάζουν τον κάθε άνθρωπο διαφορετικά. Άτομα που έχουν βιώσει στο παρελθόν κάποια κρίση πανικού μπορούν μερικές φορές να "αντέξουν" την κρίση χωρίς να παρουσιάσουν εξωτερικά συμπτώματα, ενώ σε αντίθεση άτομα που βιώνουν την κρίση για πρώτη φορά μπορεί να πιστέψουν πως παθαίνουν έμφραγμα ή νευρικό κλονισμό.

Συμπτώματα Τα συνηθέστερα συμπτώματα της κρίσης πανικού είναι έντονος φόβος, άγχος, πανικός, αίσθημα επέλευσης τρέλας, αίσθημα απώλειας ελέγχου και επερχόμενου θανάτου. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα μερικά συμπτώματα που μπορεί να βιώσει κάποιος.

• • • • • • • • • • • • •

Τρέμουλο Αυξημένη εφίδρωση Πόνος στο στήθος Ταχυκαρδία Δύσπνοια Αίσθημα ασφυξίας Αίσθημα πνιγμού Ναυτία Κράμπες Ζάλη Μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα στα χέρια Ρίγος ή εξάψεις Αίσθημα αδυναμίας και τάση λιποθυμίας

Θεραπεία Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συχνότερα για την θεραπεία των κρίσεων πανικού είναι η βενζοδιαζεπίνες και πιο συγκεκριμένα προτιμούνται η αλπραζολάμη και η κλοναζεπάμη. Ωστόσο επειδή η βενζοδιαζεπίνες μπορεί σε μακροχρόνια χρήση να προκαλέσουν εξάρτηση μπορεί να χρησιμοποιηθούν και μερικά αντικαταθλιπτικά όπως αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs) π.χ. φενελζίνη και οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης όπως η φλουοξετίνη, η παροξετίνη, η σερταλίνη και η φλουβοξαμίνη. Άλλα φάρμακα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την θεραπεία των κρίσεων πανικού είναι τα αγχολυτικά όπως η βουσπιρόνη καθώς και οι β-αναστολείς όπως η προπανολόλη και η μετοπρολόλη.

Κρίση πανικού

115

Υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές τεχνικές για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των κρίσεων πανικού, σε πρώτο στάδιο είναι οι τεχνικές χαλάρωσης και η διαφραγματική αναπνοή — Ανασαίνει κάποιος αργά απο τη μύτη χρησιμοποιώντας το διάφραγμα και την κοιλιά. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί την περισσότερο ενδεδειγμένη μέθοδο αντιμετώπισης των κρίσεων πανικού. Ο συνδυασμός φαρμάκων και ψυχοθεραπείας προσφέρει ψηλά ποσοστά επιτυχίας. Χρησιμοποιείται κυρίως η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία.

Πηγές • Κρίσεις πανικού: Αυτά που πρέπει να ξέρετε [1] • Mayo Clinic: Panic attacks and panic disorder [2]

Εξωτερικές συνδέσεις • Κρίσεις πανικού, Διαταραχή Πανικού [3] Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

Παραπομπές [1] http:/ / www. medlook. net. cy/ article. asp?item_id=1616 [2] http:/ / www. mayoclinic. com/ health/ panic-attacks/ DS00338 [3] http:/ / www. obrela. gr/ psychiatry_6. htm

116

Κυκλοθυμία Κυκλοθυμία Η κυκλοθυμία είναι διαταραχή της ψυχικής διάθεσης και εκδηλώνεται με εναλλαγές μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων. Χαρακτηριστικό της κυκλοθυμίας είναι ότι έχει ενδογενή αίτια, η αλλαγή της διάθεσης προέρχεται δηλαδή από το ίδιο το άτομο και δεν οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες.

Διαγνωστικά κριτήρια Διαγνωστικά κριτήρια (DSM-IV-TR) 1. Κατά τη διάρκεια των πρώτων 2 χρόνων της διαταραχής ο ασθενής δεν έχει καλύψει αρκετά κριτήρια για να του δοθεί η διάγνωση για διπολική διαταραχή ή για κλινική κατάθλιψη.

2. Τα συμπτώματα διατηρούνται για τουλάχιστον 2 χρόνια και ο ασθενής έχει παρουσιάσει υπομανιακά επεισόδια και περιόδους χαμηλής διάθεσης τα οποία δεν πληρούν τα κριτήρια για κλινική κατάθλιψη.

3. Η μεγαλύτερη περίοδος που ο ασθενής ήταν ελεύθερος συμπτωμάτων ήταν για 2 μήνες.

4. Η διαταραχή δεν μπορεί να εξηγηθεί από κάποια άλλη ασθένεια όπως π.χ σχιζοφρένεια.

5. Τα συμπτώματα δεν πρέπει να έχουν προκληθεί από κάποια οργανική πάθηση ή από τη χρήση κάποιων φαρμάκων.

6. Τα συμπτώματα προκαλούν στον ασθενή κλινικά μεγάλη καταπόνηση καθώς και κοινωνική δυσλειτουργικότητα.

7. Ένα άτομο με αυτή την διαταραχή μπορεί να εμφανίσει περιόδους ευφορίας, αύξηση της ενέργειας και μειωμένη ανάγκη για ύπνο σε μία φάση, ακολουθούμενη από έντονες διακυμάνσεις της διάθεσης, καταθλιπτική κατάσταση με αρνητικότητα και θλίψη χωρίς κάποιο προφανή λόγο.

8. Αυτές οι διακυμάνσεις της διάθεσης δεν είναι τόσο σοβαρές όσο στην διπολική διαταραχή.

9. Η κυκλοθυμία είναι στην διπολική διαταραχή ότι είναι η δυσθυμία στην κλινική κατάθλιψη.

Διαφορική διάγνωση Διαφορική διάγνωση για την κυκλοθυμία είναι η διπολική διαταραχή καθώς τα συμπτώματα είναι παρόμοια και πολλοί κυκλοθυμικοί ασθενείς θα αναπτύξουν διπολική διαταραχή σε κάποια φάση της ζωής τους.

Θεραπεία Η θεραπεία για την κυκλοθυμία περιλαμβάνει μια ποικιλία γνωστικής ψυχοθεραπείας. Κάποια φάρμακα, όπως η λαμοτριγίνη, το λίθιο και οι βενζοδιαζεπίνες, φαίνονται να βοηθούν στην διαταραχή.

Εξωτερικές συνδέσεις • Τι προκαλεί την κυκλοθυμία; [1] • Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) [2]

Κυκλοθυμία

Παραπομπές [1] http:/ / www. focusmag. gr/ articles/ view-article. rx?oid=6576

117

118

Μάθηση Μάθηση Μάθηση είναι η διαδικασία στο πλαίσιο της οποίας το υποκείμενο αποκτά γνώσεις, δεξιότητες, συμπεριφορές και αξίες μέσα από γνωστικές διαδικασίες. Η σύνδεση με τους όρους «ωρίμανση» και «ανάπτυξη» δίνεται από τη σχέση: ωρίμανση x μάθηση = ανάπτυξη. Η μάθηση είναι αντικείμενο της Ψυχολογίας και της Παιδαγωγικής.

Προσέγγιση του όρου Μάθηση από το αρχαίο ρήμα [μανθάνω] αόρ. έμαθα. «Η μάθηση ως ενέργεια δημιουργίας καινούριων δομών και τεκμηρίωσης των παλιών» (Βιγκότσκι 1988). «Είναι η διαδικασία κατά την οποία το παιδί και ο έφηβος με την δική τους δραστηριότητα αποκτούν γνώσεις δεξιότητες και ικανότητες που βοηθούν στην δική του προσωπική ανάπτυξη και στην ένταξη του στο περιβάλλον» (Ξωχέλλης). «Είναι μία πηγαία ενδογενής ανάγκη του ανθρώπου που εκφράζεται μάλλον από την ενδομήτρια ζωή του ανθρώπου» (Stones 1978), «συνεχίζεται υποσυνείδητα με την γέννηση του» (H. Remplein 1967), εξελίσσεται μέχρι το τέλος της ζωής του όπου και τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά επηρεάζονται από τον τρόπο αλληλεπίδρασης του ανθρώπου από το περιβάλλον. Ανώτερη έννοια: Κοινωνικοποίηση-Εκπαίδευση Συνώνυμοι όροι: πρόσκτηση, συσσώρευση, απόκτηση γνώσεων, εκμάθηση,σπουδή, κατανόηση, εμπέδωση, πείρα Αντίθετοι όροι: αμάθεια, άγνοια, αδαημοσύνη, αμορφωσιά, αγραμματοσύνη,αναλφαβητισμός Όρος 1 που εμπεριέχεται: μάθημα Όρος 2 που εμπεριέχεται: μαθητής Όρος 3 που εμπεριέχεται: αμάθεια

Χαρακτηριστικά του όρου 1. Ποιότητα: Από την οποία εξαρτάται η ποιότητα ζωής. Η ποιότητα χαρακτηρίζεται από το είδος των γνώσεων, των δεξιοτήτων, το ήθος και την ένταση.

2. Το ποσό: Το σύνολο των εφοδίων των ανθρώπων που τους είναι απαραίτητα, σε σχέση με το χρόνο που διατέθηκε για την απόκτησής τους.

3. Σταθερότητα: Αφορά τη διάρκεια διατήρησης ή συγκράτησης των γνώσεων.

Προϋποθέσεις μάθησης 1. Η ικανότητα του μαθητή για μάθηση.

2. Δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων μάθησης.

3. Επανάληψη και χρήση αυτών που μαθεύτηκαν.

Εσωτερικές διαδικασίες μάθησης 1.

2.

3.

4.

5.

Διαδικασία επικέντρωσης της προσοχής-επιλεκτική αντίληψη Διατήρηση των πληροφοριών στη μακροπρόθεσμη μνήμη Κωδικοποίηση Συγκέντρωση και διαφύλαξη Ανάκτηση

6. Γεννήτρια αντιδράσεων 7. Επανατροφοδότηση

Μάθηση 8. Διαδικασίες εκτελεστικού ελέγχου

Κίνητρα μάθησης Είναι γνωστές 3 θεωρίες: 1. Η θεωρία της ζωτικής ορμής (vitalism) 2. Η θεωρία της συμπεριφοράς (behaviorism) 3. Η θεωρία της αντιληπτικής ή μορφολογικής ψυχολογίας (ψυχολογία του πεδίου: Field Psychology)

Οργάνωση της μάθησης 1. Διδακτικοί αντικειμενική σκοποί 2. Διδακτικές δραστηριότητες 3. Αξιολόγηση της πραγμάτωσης

Στόχοι μάθησης Σύμφωνα με την τριμερή διάκριση της ανθρώπινης συμπεριφοράς (άνθρωπος είναι όν που σκέπτεται, αισθάνεται, δρα) διακρίνουμε αντίστοιχα 3 είδη στόχων: 1. Πνευματικούς-γνωστικούς στόχους 2. Συναισθηματικούς στόχους 3. Ψυχοκινητικούς στόχους Οι πνευματικοί-γνωστικοί στόχοι σχετίζονται με την ανάμνηση και συγκράτηση της γνώσης και την εξέλιξη πνευματικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Οι συναισθηματικοί στόχοι σχετίζονται με την ανάπτυξη αξιολογικής κρίσης και ικανότητα κατάλληλης προσαρμογής. Οι ψυχοκινητικοί στόχοι αναφέρονται σε μυϊκές-κινητικές δραστηριότητες, δεξιότητες του χεριού, νευρομυϊκό συντονισμό, σχέση του υποκειμένου μάθησης με τα υλικά και τα διάφορα εργαλεία.

Νόμοι μάθησης 1. Νόμος άσκησης: αναπτύσσεται μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης, ισχυροποιείται με την επανάληψη, η έλλειψη της άσκησης επιφέρει τη λήθη.

2. Νόμος του αποτελέσματος: συμπληρώνει το νόμο της άσκησης, ισχυροποιεί το δεσμό ερεθίσματος-αντίδρασης.

3. Νόμος της αφομοίωσης: εξαιρεί τη σημασία της πάγιας σχετικής εμπειρίας στην κατάκτηση του αντικειμένου διδασκαλίας.

Ιστορική τοποθέτηση Ψυχολογικές θεωρίες της μάθησης βρίσκονται στην ιστορία της φιλοσοφίας από την εποχή του Αριστοτέλη. Ισχυρότερες ωθήσεις ξεκίνησαν με τον Lock από τους Άγγλους εμπειριστές. Η εμπειρική ψυχολογική έρευνα των νόμων της μάθησης άρχισε στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αι. και για πολύ χρόνο εξελίχθηκε. Οι μεγάλοι πρόδρομοι: • Ο Eddinghaus (1850-1909) καταπιάστηκε με την από στήθους μάθηση γλωσσικού υλικού.

• Ο Thorndike (1874-1949) εξερεύνησε τον σχηματισμό στοιχειωδών έξεων(συνηθειών) και θεμελίωσε την Αμερικανική παράδοση δράσης στην έρευνα της μάθησης.

• Ο Pawlov (1849-1936) εξερεύνησε τη διαμόρφωση των εξαρτημένων ανακλαστικών κινήσεων. Η μάθηση αποτέλεσε μια τεράστια περιοχή έρευνας που περιλαμβάνει θεωρίες και μοντέλα που αφορούν τμήματά της. Διακρίνονται διάφορες κατηγορίες που έχουν τη δική τους νομοτέλεια και διαμορφώνονται

119

Μάθηση ανάλογα με το αντικείμενο της μάθησης όπου είναι δυνατό να προστεθεί και η άποψη της πολυπλοκότητας κάτι που έκανε ο Gagne (1969) για να προκύψει μια ιεραρχική σειρά, ακολουθώντας την οποία οδηγούμαστε στην επίλυση προβλημάτων.

Δημιουργία ενός εννοιολογικού συμπλέγματος 1. Εμπέδωση: η, ουσιαστικό (έρρ), το να γίνεται κάτι σταθερό, αμετάβλητο.

2. Πρόσκτηση: η, ουσιαστικό, το να αποκτά κανείς κάτι επιπλέον.

3. Κοινωνικοποίηση: η, ουσιαστικό, 1) (ψυχ.) διαδικασία με την οποία ένα άτομο εντάσσεται και ενσωματώνεται σε ένα κοινωνικό σύνολο, καθώς οι ιδέες και η συμπεριφορά του προσανατολίζονται σ’ εκείνες τις ομάδες όπου ανήκει (οικογένεια, εθνότητα), 2) (κοιν.- οικόν.) μετατροπή των μέσων παραγωγής ή των φυσικών πόρων από αγαθά ατομικής ιδιοκτησίας σε κοινά αγαθά.

4. Αδαημοσύνη: η, ουσιαστικό, απειρία, άγνοια, αμάθεια.

5. Αναλφαβητισμός: ο, ουσιαστικό, το να μην ξέρει κανείς να γράφει και να διαβάζει.

6. Αγραμματοσύνη: η, ουσιαστικό, έλλειψη γραμμάτων, γνώσεων, ανεπαρκείς παίδευση (συνών. :αμάθεια, αμορφωσιά, αντίθ. :καλλιέργεια, μόρφωση, παιδεία).

7. Αμάθεια: η, ουσιαστικό, έλλειψη μάθησης, άγνοια (συνών. :αμορφωσιά, αγραμματοσύνη, αντίθ.: πολυμάθεια).

Θεωρητική τοποθέτηση της προσέγγισης 1. Εξαρτημένη αντανακλαστική μάθηση (Pawlov): Ορίζεται ως αντίδραση του οργανισμού σε κάποιο ερέθισμα του περιβάλλοντος.

2. Συντελεστική μάθηση (Skinner): Προσανατολίζεται στο αποτέλεσμα της συμπεριφοράς και όχι τόσο στο ερέθισμα.

3. Γνωστικές θεωρίες μάθησης: Επικεντρώνονται στη σχέση των πνευματικών λειτουργιών (αντίληψη, σκέψη, γλώσσα) και στις μεταβολές που συμβαίνουν στο αναπτυσσόμενο άτομο(Piaget: αισθησιοκινητική περίοδος, προεννοιολογική περίοδος συγκεκριμένων λογικών ενεργειών, περίοδος αφηρημένων λογικών ενεργειών).

4. Θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών: Ο άνθρωπος ως πολύπλοκη μηχανή δέχεται και επεξεργάζεται τις πληροφορίες.

Παραπομπές - Βιβλιογραφία • • • • • •

Ιωάννη Β. Κογκούλη, Εισαγωγή στην παιδαγωγική, έκδοση Ε’, Εκδ. Αδελφών Κυριακίδη. Νεοελληνικό Λεξικό, Εμμ. Κριαρά, Λεξικό της σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής γλώσσης, Εκδοτική Αθηνών. Νίκος Σταθόπουλος, Λεξικό Συνώνυμων & Αντώνυμων, εκδ. Σαββάλας. Λεξικό Σχολικής Παιδαγωγικής, Herder, Παιδαγωγική και Εκπαίδευση I, Εκδ. Α/φών Κυριακίδη. Α.Κ. Δανάσσης-Αφεντάκης, Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, Τόμος Γ’, Μάθηση και Ανάπτυξη. Μετοχιανάκης, Εισαγωγή στην Παιδαγωγική.

120

121

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή (γνωστή και ως κλινική κατάθλιψη, μείζων κατάθλιψη, μονοπολική διαταραχή ή απλώς κατάθλιψη) είναι μία κοινή διαταραχή της διάθεσης στην ψυχολογία και την ψυχιατρική, στην οποία η καθημερινότητα ενός ατόμου διαταράσσεται από την έντονη θλίψη, μελαγχολία ή απελπισία. Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή διαφέρει από την κοινή κατάθλιψη και από το συνηθισμένο αίσθημα της θλίψης. Η διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο από ιατρό και κλινικό ψυχολόγο και θεραπεύεται με ψυχοθεραπεία ή αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Υπάρχουν διάφορες υπο-κατηγορίες κατάθλιψης, μερικές από τις οποίες πληρούν τα συνηθισμένα διαγνωστικά κριτήρια της θλίψης, της αναστάτωσης και της διαταραχής του ύπνου ή της όρεξης για φαγητό και άλλοι τύποι που δεν διαταράσσουν την χαρά και την απόλαυση σε κάποιο άτομο αλλά δημιουργούν έναν έντονα διασπαστικό κύκλο εσωτερικής παράλυσης και ληθαργίας. Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή επηρεάζει το 7-18% του πληθυσμού σε κάποιο σημείο της ζωής τους πριν από την ηλικία των 40.

Στο κατώφλι της αιωνιότητας, πίνακας του Βίνσεντ βαν Γκογκ από τα 1890 που συμβολίζει την απόγνωση που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη, από την οποία έπασχε και ο ίδιος ο Βαν Γκογκ.

Σημεία και συμπτώματα Ένα άτομο που πάσχει από ένα επεισόδιο μείζονος κατάθλιψης σχεδόν πάντα αναφέρει μια έντονη διάχυτη πεσμένη διάθεση και ανηδονία, ειδικά σε αγαπημένες δραστηριότητες. Μπορεί να συλλογίζονται ή να απασχολούνται με αισθήματα αναξιότητας, έντονων τύψεων ή μετάνοιας, ανημποριάς ή απελπισίας. [1] Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν, δυσκολίες στη συγκέντρωση και στην μνήμη, απόσυρση από κοινωνικές καταστάσεις όπως οικογενειακές συνεστιάσεις και φιλικές δραστηριότητες, μειωμένη λίμπιντο και σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας. Η αϋπνία είναι κοινό σύμπτωμα, συνήθως ο ασθενής ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί και είναι αδύνατον να ξανακοιμηθεί.[1] Η υπερυπνία ωστόσο είναι λιγότερο συνηθισμένη.[1] Η όρεξη για φαγητό συνήθως μειώνεται με συνέπεια ο ασθενής να χάνει βάρος, ωστόσο η αύξηση της ορέξεως και η αύξηση βάρους έχει παρατηρηθεί σε αρκετές περιπτώσεις.[1] Ο ασθενής μπορεί να βιώσει σωματικά συμπτώματα όπως, κούραση, πονοκέφαλο, προβλήματα χώνεψης, έντονο και χρόνιο πόνο σε κάποιο σημείο του σώματος, ή μπορεί να βιώσει το συναίσθημα της νοητικής επιβράδυνσης. Φίλοι και συγγενείς μπορεί να παρατηρήσουν πως το άτομο φαίνεται ψυχικά αναταραγμένο.[1]

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πιθανόν να βιώσουν το πρώτο καταθλιπτικό επεισόδιο ανάμεσα στις ηλικίες των 30 και 40.[2] Η πιθανότητες αυξάνονται τον πρώτο χρόνο μετά απο την γέννηση ενός παιδιού (επιλόχεια κατάθλιψη) και μετά από καρδιοαγγειακές ή νευρολογικές ασθένειες όπως ένα εγκεφαλικό επεισόδιο,[3] νόσο του Πάρκινσον,[3] και πολλαπλή σκλήρυνση.[3] Παγκόσμιος χάρτης με τα ποσοστά αυτοκτονίας ανά 100,000. Καταθλιπτικά επεισόδια που ακολουθούν μια καρδιακή νόσο όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου μπορεί να επιφέρουν περαιτέρω καρδιακές επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένου και του θανάτου.[4] Υπάρχει μια δεύτερη εποχή αύξησης των πιθανοτήτων να παρουσιάσει κάποιος καταθλιπτικό επεισόδιο ανάμεσα στις ηλικίες των 50 και 60;[2] οι ηλικιωμένοι είναι περισσότερο πιθανόν να βιώσουν νοητικά συμπτώματα, όπως προβλήματα μνήμης και επιβράδυνση των κινήσεων. Ο όρος ψευδοάνοια χρησιμοποιείται για αυτό το σύνδρομο, λόγω της κλινικής ομοιότητας τους με την άνοια.[5] Η διάγνωση στα παιδιά ή τους εφήβους μπορεί να καθυστερήσει ή να μην δοθεί καθώς τα συμπτώματα αποκλείονται ως φυσιολογική παιδική συμπεριφορά. Η διάθεσή τους μπορεί να περιλαμβάνει κυρίως ευερεθιστότητα αντί για κατάθλιψη.[1] Τα παιδιά μπορεί να βιώσουν διαφορετικά συμπτώματα ανάλογα με την ηλικία και την περίσταση,[1] τα περισσότερα θα παρουσιάσουν έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο και θα παρατηρηθεί μείωση στην σχολική τους επίδοση[1] Αυτά που είναι μεγαλύτερα από 12 χρονών μπορεί επίσης να ξεκινήσουν την χρήση ναρκωτικών ή την χρήση αλκοόλ, ή μπορεί να παρουσιάσουν διασπαστική συμπεριφορά. Οι σκέψεις ή οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι σπάνιες στα παιδιά με μείζονα κατάθλιψη κάτω των 12 χρονών.

Συννοσηρότητα Υπάρχει σε πολλές περιπτώσεις συννοσηρότητα της κατάθλιψης με άλλες ψυχικές ασθένειες, υπάρχουν αναφορές που υποστηρίζουν πως το 58% των ατόμων με μείζονα κατάθλιψη επίσης υποφέρουν από άγχος εφόρου ζωής. Ακόμα και ήπια συμπτώματα άγχους μπορεί να έχουν μεγάλη επίδραση στην πορεία μιας καταθλιπτικής διαταραχής και η σύμμιξη οποιουδήποτε αγχωτικού συμπτώματος με την πρωτεύουσα κατάθλιψη είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψιν. Η ψυχίατρος Ellen Frank ανακάλυψε πως οι καταθλιπτικοί ασθενείς με συμπτώματα πανικού βίωναν σημαντικές καθυστερήσεις στην υποχώρηση της κατάθλιψης τους και είχαν μεγαλύτερα επίπεδα υπολειπόμενων βλαβών.[6] Ο Robert Sapolsky επίσης υποστηρίζει ότι η σχέση του στρες, του άγχους και της κατάθλιψης μπορεί να μετρηθεί και να εκδηλωθεί βιολογικά.[7]

Τύποι μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής Η βαρύτητα της νόσου ποικίλλει. Τα επεισόδια που αναδύονται κυμαίνονται από ήπια έως σοβαρά. Και για αυτό τον λόγο υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής.

Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή χαρακτηρίζεται από σοβαρά καταθλιπτική διάθεση η οποία παραμένει για τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Μπορεί να εμφανιστεί ένα και μοναδικό επεισόδιο ή η νόσος να μεταπέσει σε χρόνια ή υποτροπιάζουσα μορφή. Επεισόδια μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής μπορεί να χαρακτηριστούν ως ελαφρά, ήπια ή σοβαρά.

122

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή • Κατάθλιψη με μελαγχολικά χαρακτηριστικά: Η μελαγχολία χαρακτηρίζεται από απώλεια της απόλαυσης (ανηδονία) σε όλες ή στις περισσότερες δραστηριότητες, είναι ένα είδος κατάθλιψης πιο ισχυρό από αυτό που επικρατεί στην θλίψη, την δυστυχία ή την στενοχώρια. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται τις πρωινές ώρες, ο ασθενής ξυπνά τις πρωινές ώρες ακόμη και αν έχει κοιμηθεί λίγο. Υπάρχει επίσης ψυχοκινητική επιβράδυνση, ανορεξία και έντονο αίσθημα ενοχής.[1] • Κατάθλιψη με άτυπα χαρακτηριστικά: Η άτυπη κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από αντιδραστικότητα της διάθεσης (παράδοξη ανηδονία) και θετικότητα, αύξηση βάρους και αυξημένης όρεξης για φαγητό, υπνηλία ή υπερυπνία και έντονη κοινωνική φθορά ως συνέπεια της υπερευαισθησίας στην αντιλαμβανόμενη διαπροσωπική απόρριψη. Αντίθετα με την ονομασία της, η άτυπη κατάθλιψη είναι η πιο συχνή μορφή κατάθλιψης.[1] • Κατάθλιψη με Ψυχωτικά χαρακτηριστικά: Μερικά άτομα με μείζονα επεισόδια κατάθλιψης ή μανίας μπορεί να εμφανίσουν ψυχωτική κατάθλιψη. Αυτή η μορφή παρουσιάζεται με παραισθήσεις και αυταπάτες.[1]

Άλλα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής Άγχος Αρκετοί ασθενείς με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή νιώθουν άγχος με μορφή φόβου, αισθήματος κινδύνου, ευερεθιστότητας ή ακόμη και πανικού με συμπτώματα όπως ιδρώτες, αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία κτλ. Η συνύπαρξη άγχους και κατάθλιψης μπορεί να κάνει δύσκολο να καθοριστεί ποιο από τα δύο αποτελεί τη βασική διαταραχή.

• Αγχώδης Κατάθλιψη: Μια μορφή κατάθλιψης που παρουσιάζεται ως άγχος ή πανικός και περιλαμβάνει ακαθισία (έντονη υπερκινητικότητα), τάσεις αυτοκτονίας, αυπνία, πανικό και αίσθημα φόβου.

• Υπερκινητική Κατάθλιψη (Ακαθισία): Μια μορφή κατάθλιψης που παρουσιάζεται με μορφή άγχους ή τάσεις αυτοκτονίας και ακαθισία αλλά δεν περιλαμβάνει συμπτώματα πανικού.

Διαφορική διάγνωση Στην διαδικασία της διαφορικής διάγνωσης άλλες διαταραχές μπορεί να χρειαστεί να αποκλειστούν για να δοθεί η διάγνωση για μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, μερικές από αυτές είναι: • Δυσθυμία: Η δυσθυμία είναι μια χρόνια, ήπιας μορφής κατάθλιψη. Η διάγνωση για δυσθυμία γίνεται όταν υπάρχει καταθλιπτική διάθεση για τουλάχιστον δυο χρόνια. Για αποσαφήνιση τα συμπτώματα της δυσθυμίας δεν είναι τόσο σοβαρά όσο αυτά στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή αν και μερικοί ασθενείς μπορεί να νοσούν και από τις δύο διαταραχές συγχρόνως.[8] • Διπολική διαταραχή: Η διπολική διαταραχή χαρακτηρίζεται από δύο συναισθήματα, την κατάθλιψη και την έξαρση. Αυτή ή νόσος περνάει από φάσεις μανίας ή και πολύ βαριάς κατάθλιψης. Στην διπολική διαταραχή ο ασθενής βιώνει διαταραχή της συναισθηματικής διάθεσης, διογκωμένη αυτοεκτίμηση, ελαττωμένη ανάγκη για ύπνο, ιδεοφυγή, διάσπαση της προσοχής, υπερκινητικότητα, συναισθηματική αστάθεια και ψευδαισθήσεις.

123

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

Αίτια της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής Οι τρέχοντες θεωρίες ως προς την αιτιολογία της Κλινικής Κατάθλιψης μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε φυσιολογικές αιτιολογίες και σε Ψυχοκοινωνικές.

Φυσιολογικές Αιτιολογίες Γενετικοί παράγοντες Η τάση για την δημιουργία κατάθλιψης μπορεί να είναι κληρονομική, υπάρχουν μερικές αποδείξεις ότι η κατάθλιψη μπορεί να κληρονομείται, αν και αυτή η θεωρία περιλαμβάνει βιολογικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Παρ'όλα αυτά είναι πιθανό να υπάρχει σύνδεση διαφορετικών μορφών κατάθλιψης με διαφορετικά χρωμοσώματα.[9] Νευρολογικοί παράγοντες Πολλά νέα αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορούν να αλλάξουν τα επίπεδα ορισμένων νευροδιαβιβαστών - δηλαδή των χημικών ουσιών που μεταβιβάζουν τη νευρική διέγερση από τον ένα νευρώνα στον άλλο - και πιο συγκεκριμένα στις χημικές ουσίες του εγκεφάλου όπως την σερετονίνη και την νορεπινεφρίνη. Ωστόσο η σχέση της σερετονίνης, των SSRIs και της κατάθλιψης γενικά υπεραπλουστεύεται όταν παρουσιάζεται στο κοινό. Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να υπάρχει συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην κατάθλιψη και την νευρογένεση στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου. Αυτό το μέρος του εγκεφάλου είναι το κέντρο για την διάθεση και την μνήμη. Απώλεια νευρώνων στον ιππόκαμπο συναντάται συχνά στην κατάθλιψη και ευθύνεται για την φθορά της μνήμης και την πεσμένη διάθεση στην κατάθλιψη. Γι αυτό η θεραπεία που γίνεται αυξάνει την Σερετονίνη στον εγκέφαλο με συνέπεια να αυξάνεται η νευρογένεση και έτσι να αυξήσει σε μάζα τον ιππόκαμπο ώστε να διορθωθεί η διάθεση και η μνήμη του ασθενούς.[10] Ιατρικές Παθήσεις Μερικές ιατρικές παθήσεις όπως η ηπατίτιδα, η λοιμώδης μονοπυρήνωση, ο υποθυρεοειδισμός και μερικές παθήσεις του εγκεφάλου όπως η νόσος του πάρκινσον, η πολλαπλή σκλήρυνση και κάποιος εγκεφαλικός όγκος μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη. Διαιτολογικοί παράγοντες Η αύξηση της κατάθλιψης στις σύγχρονες κοινωνίες έχει συνδεθεί άμεσα με την δίαιτα και ειδικά στα μειωμένα επίπεδα σε Ωμέγα-3 όπως και σε πολλά αγροτικά φαγητά. Η έλλειψη Ωμέγα-6 συνδέεται με την αύξηση κατάθλιψης σε αρουραίους. Επίσης η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από χαμηλά επίπεδα μαγνησίου.

124

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Ποιότητα ύπνου Η κακή ποιότητα ύπνου συνδέεται με την Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή. Η Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή αποφέρει διάφορες αλλαγές στην λειτουργία του υποθαλάμου του εγκεφάλου προκαλώντας αύξηση στην κορτιζόλη η οποία με την σειρά της προκαλεί κακή ποιότητα ύπνου). Άτομα που υποφέρουν από Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή έχουν βρεθεί να μπαίνουν στην κατάσταση REM ύπνου πολύ πριν το φυσιολογικό, επίσης αυτά τα άτομα έχουν πολύ έντονα συναισθηματικά όνειρα. Εποχιακή Διαταραχή Η Εποχιακή διαταραχή είναι ένα είδος καταθλιπτικής διαταραχής που προκαλείται τον χειμώνα όταν η μέρα είναι πολύ μικρή. Πιστεύεται πως η παραγωγή μελατονίνης από το σώμα μας, η οποία ουσία παράγεται με μεγαλύτερους ρυθμούς στο σκοτάδι, παίζει μεγάλο ρόλο στην Εποχιακή Διαταραχή και πολλοί που υποφέρουν από αυτή την διαταραχή ανταποκρίνονται πολύ καλά στην φωτοθεραπεία.[1] Επιλόχεια κατάθλιψη Η επιλόχεια κατάθλιψη αναφέρεται σε ένα είδος κατάθλιψης που προκαλείται στις γυναίκες μετά τον τοκετό. Η Επιλόχεια κατάθλιψη από την οποία υποφέρει το 10-15% των γυναικών μετά τον τοκετό συνήθως υποχωρεί μετά από τρεις μήνες.[11]

Ψυχοκοινωνικές Αιτιολογίες Ψυχολογικοί παράγοντες Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η αυτοαναιρούμενη ή διαστρεβλωμένη σκέψη συνδέονται με την κατάθλιψη. Παρ'όλο που δεν είναι γνώστο ποια είναι η αιτία και ποια είναι η επενέργεια, είναι γνωστό ότι τα καταθλιπτικά άτομα όταν μπορέσουν να καλυτερεύσουν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται δείχνουν βελτιωμένη διάθεση και αυτοεκτίμηση (γνωστική θεραπεία). Ψυχολογικοί παράγοντες που συνδέονται με την κατάθλιψη περιέχουν την περίπλοκη ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός ατόμου και επίσης το πώς έχει μάθει κάποιος να χειρίζεται τους εξωτερικούς περιβαλλοντολογικούς παράγοντες όπως το στρες και το άγχος. Πρώιμες εμπειρίες Περιστατικά όπως ο θάνατος ενός γονιού, προβλήματα με την βιολογική ανάπτυξη, προβλήματα που έχουν να κάνουν με το σχολείο, εγκατάλειψη ή απόρριψη, παραμέληση, χρόνια ασθένεια, σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική βία μπορεί να αυξήσουν της πιθανότητες ανάπτυξης κάποιας καταθλιπτικής διαταραχής.[12] Διάφορα βιώματα Απόλυση από κάποια δουλειά, φτώχεια, οικονομικές δυσκολίες, διαταραχές της όρεξης, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, βιασμός, διαζύγιο, ανικανότητα σεξουαλική ή και άλλα τραυματικά γεγονότα μπορεί να επιφέρουν κατάθλιψη.[12]

125

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή

126

Θεραπεία Υπάρχουν πολλές επιλογές για την θεραπεία της Κλινικής κατάθλιψης, όλες κατηγοριοποιούνται σε δύο κατηγορίες, στις Σωματικές Θεραπείες και τις Ψυχοθεραπείες.

Σωματικές Θεραπείες Αντικαταθλιπτικά φάρμακα Φάρμακα που ανακουφίζουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης χορηγούνται εδώ και δεκαετίες. Η ποιο συχνή χρήση γίνεται με τους εκλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs ή ΕΑΕΣ) όπως, citalopram (Celexa), escitalopram (Cipralex), fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil), sertraline (Zoloft). Μερικές φορές τα αντικαταθλιπτικά σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία είναι καλύτερο αντί το καθένα ξεχωριστά. Επίσης χρησιμοποιούνται και οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟ) αλλά είναι συνήθως δεύτερης γραμμής φάρμακα.[13] Ηλεκτροσπασμοθεραπεία Χρησιμεύει στις περιπτώσεις εκείνες που η κατάθλιψη είναι τόσο βαριά ώστε να κινδυνεύει η ζωή του αρρώστου και που η ταχεία βελτίωση είναι αναγκαία π.χ κίνδυνος αυτοκτονίας ή σε περιπτώσεις που αντενδείκνυται η χορήγηση αντικαταθλιπτικών π.χ εγκυμοσύνη. Αν και εφαρμόζονται διάφορα σχήματα, συνήθως χορηγούνται 6 ως 10 συνεδρίες με ρυθμό 3 ή 4 συνεδριών την εβδομάδα. Η απάντηση συνήθως είναι ταχεία - μέσα σε μέρες παρά σε εβδομάδες. Μετά τη χορήγηση ηλεκτροσόκ, οι ασθενείς χρειάζονται θεραπεία συντήρησης με αντικαταθλιπτικά φάρμακα.[13]

Ψυχοθεραπείες • Ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία: Αυτή η θεραπεία δίνει βάση στα προηγούμενα βιώματα του ασθενούς. Ο ασθενής βοηθείται στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία έμμεσα, σαν αποτέλεσμα της βελτίωσης των διαπροσωπικών σχέσεων, της εμπιστοσύνης προς τα άλλα άτομα, των αμυντικών μηχανισμών, της συναισθηματικής ευαισθησίας, της παραγωγικότητας και δημιουργικότητας κτλ[13] • Ομαδική ψυχοθεραπεία: Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη βελτίωση των διαπροσωπικών δεξιοτήτων και της αυτοεκτίμησης.[13] • Γνωστική θεραπεία: Πρόκειται, για βραχεία ψυχοθεραπεία, με δομημένες συνεδρίες, που στοχεύει στην αναγνώριση και διόρθωση αρνητικών νοητικών σχημάτων του ασθενή, που σύμφωνα με τη γνωστική θεωρία προκαλούν την κατάθλιψη.[13] Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία είναι εκείνη που συντελεί στην οριστική απαλλαγή από την κατάθλιψη και αποτρέπει σε σημαντικό βαθμό τις μελλοντικές υποτροπές. Η φαρμακοθεραπεία ανακουφίζει από τα καταθλιπτικά συμπτώματα και διευκολύνει συχνά την ψυχοθεραπεία.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι * Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ)

[2]

Πηγές και παραπομπές [1] American Psychiatric Association (2000), Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Fourth Edition, Text Revision:

DSM-IV-TR, Washington, DC: American Psychiatric Publishing, Inc., σελ. 943, ISBN 0890420254 [2] Eaton WW, Anthony JC, Gallo J, Cai G, Tien A, Romanoski A, Lyketsos C, Chen LS (1997). "Natural history of Diagnostic

Interview Schedule/DSM-IV major depression. The Baltimore Epidemiologic Catchment Area follow-up". Archives of General Psychiatry 54: 993–99. PMID 9366655 (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9366655).

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή [3] Rickards H (2005). "Depression in neurological disorders: Parkinson's disease, multiple sclerosis, and stroke" (http:/ / jnnp. bmj. com/ cgi/ content/ full/ 76/ suppl_1/ i48). Journal of Neurology Neurosurgery and Psychiatry 76: i48–i52. doi: 10.1136/jnnp.2004.060426 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1136/ jnnp. 2004. 060426). PMID 15718222 (http:/ / www. ncbi. nlm. nih. gov/ pubmed/ 15718222). .

[4] Huffman JC, Smith FA, Blais MA, Taylor AM, Januzzi JL, Fricchione GL (2008). "Pre-existing major depression predicts in-hospital cardiac complications after acute myocardial infarction". Psychosomatics 49 (4): 309–16. PMID 18621936 (http://www.ncbi.nlm. nih. gov/ pubmed/ 18621936).

[5] Kiloh LG (1961). "Pseudodementia". Acta Psychiatrica Scandinavica 37: 336–51. PMID 14455934 (http:/ / www. ncbi. nlm. nih. gov/ pubmed/ 14455934).

[6] Frank E, Prien RF, Jarrett RB, Keller MB, Kupfer DJ, Lavori PW, Rush AJ, Weissman MM (1991). "Conceptualization and rationale for consensus definitions of terms in major depressive disorder. Remission, recovery, relapse, and recurrence" (http://archpsyc. ama-assn. org/ cgi/ content/ abstract/ 48/ 9/ 851). Archives of General Psychiatry 48 (9): 851–55. doi: 10.1001/archpsyc.48.9.851 (http:/ / dx. doi. org/ 10. 1001/ archpsyc. 48. 9. 851). PMID 1929776 (http:/ / www. ncbi. nlm. nih. gov/ pubmed/ 1929776). .

[7] Sapolsky, Robert M., Ph.D. (2004). Why Zebras Don't Get Ulcers. Henry Holt and Company, LLC. σελ. 291–98. ISBN

0-8050-7369-8.

[8] Sadock, Benjamin J. (2002), Kaplan and Sadock's Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry (9th έκδοση),

Lippincott Williams & Wilkins, ISBN 0781731836 [9] Διαταραχές της Διάθεσης (ή Συναισθηματικές Διαταραχές): Γενετικοί παράγοντες (http:/ / www. psychologia. gr/ disorders/ mood disorders. htm) [10] Διαταραχές της Διάθεσης (ή Συναισθηματικές Διαταραχές): Νευρολογικοί παράγοντες (http:/ / www. psychologia. gr/ disorders/ mood disorders. htm) [11] Ruta M Nonacs. eMedicine - Postpartum Depression (http:/ / www. emedicine. com/ med/ topic3408. htm) [12] PTSD and Childhood Trauma (http:/ / www. upliftprogram. com/ article_ptsd. html) [13] Διαταραχές της Διάθεσης (ή Συναισθηματικές Διαταραχές): ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ (http:/ / www. psychologia. gr/ disorders/ mood disorders. htm)

Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

127

128

Μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης Μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης Η αλλοιωμένη συνειδησιακή κατάσταση[1] [2] είναι οποιαδήποτε διανοητική κατάσταση διαφέρει από την κανονική κατάσταση συνείδησης ενός ατόμου. Τον όρο επινόησε ο ψυχολόγος Τσαρλς Ταρτ (Charles Tart) και περιγράφει προσωρινές αλλαγές της αφυπνισμένης κατάστασης συνείδησης. Τα μέσα για την επίτευξη της αλλοιωμένης συνειδησιακής κατάστασης ποικίλουν. Μπορούν να είναι φυσικά, όπως το αλκοόλ, οι ναρκωτικές ουσίες, τα όνειρα, η στέρηση ύπνου και οι παραισθήσεις ή αποτέλεσμα κάποιας εφηρμοσμένης τεχνικής, όπως η ύπνωση, ο διαλογισμός και η αισθητηριακή αποστέρηση.

Σχετική βιβλιογραφία • James, William The varieties of religious experience (1902) ISBN 0-14-039034-0 • Tart, Charles T., editor. Altered States of Consciousness (1969) ISBN 0-471-84560-4 • Tart, Charles T. States of Consciousness (2001) ISBN 0-595-15196-5 • Wier, Dennis R. Trance: from magic to technology (1995) ISBN 1-888428-38-4 • Hoffman, Kay (1998). The Trance Workbook: understanding & using the power of altered states. Translated by Elfie Homann, Clive Williams, and Dr Christliebe El Mogharbel. Translation edited by Laurel Ornitz. ISBN 0-8069-1765-2

Παραπομπές [1] Για τη μετάφραση του όρου βλ. Michael Shermer, Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004, σελ. 114, ISBN 960-524-153-6 [2] «Για τη μετάφραση του όρου ως μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης βλ. «Μεταβαλόμενες Καταστάσεις Συνείδησης» (Altered States of Consiousness) στο Φωτεινά Μονοπάτια, συλλογικό έργο, εκδ. Ιάμβλιχος 1977, 1980, 1993, σελ. 70. επιμ. Κ. Καλογερόπουλος και D. A. Nowicki, Οι Λεωφόροι του Νου (μτφρ. Δρ Θ. Σιαφαρίκας), εκδ. Ιάμβλιχος, 1989, 13. Εναλλακτικές μεταφράσεις που παραπέμπουν στο ίδιο λήμμα μπορούν να αναζητηθούν στα http:/ / www. medicalhypnosis. gr/ site/ ipnosi. htm, όπου προτείνεται μεταβεβλημένη κατάσταση της συνείδησης και http:/ / www. translatum. gr/ forum/ index. php/ topic,5711. 0. html όπου υποδεικνύεται ο όρος αλλοιωμένη κατάσταση συνείδησης ή αλλοιωμένη συνειδησιακή κατάσταση

Δικτυακοί τόποι • HypnosisAndSuggestion.org (http://www.hypnosisandsuggestion.org) εξερευνώντας την επιστήμη πίσω από την ύπνωση και υποβολή • Εξερευνήσεις της Συνείδησης (http://www.explorations-in-consciousness.com/)

129

Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος Η Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος (Elisabeth Kübler-Ross) περιέγραψε πέντε φάσεις, από τις οποίες περνάει ο άνθρωπος για να αποδεχτεί τελικά τον θάνατο. Ένας ασθενής με μια θανατηφόρα ή μη ιάσιμη ασθένεια λέγεται ότι περνάει από αυτές τις φάσεις. Αυτό το μοντέλο πρωτοεμφανίσθηκε στο βιβλίο της Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος On Death and Dying" το 1969 και αυτές οι φάσεις γίνανε γνωστές ως "Τα πέντε στάδια του θανάτου".

Απαρίθμηση των σταδίων • Άρνηση: "Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε εμένα!"

• Θυμός: "Είναι άδικο, γιατί σε εμένα; Δεν έχω ζήσει τίποτα" ή "Είμαι πολύ μικρός/μικρή γιατί μου το κάνεις αυτό;" (Εδώ είτε αναφέρεται στον Θεό, στον εαυτό του, είτε σε οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την κατάστασή του/της) • Διαπραγμάτευση: "Τουλάχιστον άσε με να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν" ή "Θα είμαι καλύτερος, θα αλλάξω, απλώς άσε με να ζήσω λίγο παραπάνω."

• Κατάθλιψη: "Είμαι τόσο λυπημένος, γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;" ή "Δεν έχω ελπίδες, απλώς θα περιμένω να πεθάνω" • Αποδοχή: "Εντάξει όλα θα πάνε καλά" Η Kübler-Ross εφάρμοσε αρχικά αυτά τα στάδια σε οποιαδήποτε μορφή καταστροφικής προσωπικής απώλειας (εργασία, εισόδημα, ελευθερία). Αυτό περιλαμβάνει επίσης το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, τον εθισμό στα ναρκωτικά, ή τη στειρότητας. Η Kübler-Ross επισήμανε επίσης, ότι αυτά τα βήματα δεν έρχονται απαραιτήτως στη σειρά που σημειώνεται ανωτέρω, ούτε βιώνονται όλα τα βήματα από όλους τους ασθενείς, αν και ένα πρόσωπο θα δοκιμάσει πάντα τουλάχιστον δύο. Άλλοι έχουν παρατηρήσει ότι οποιαδήποτε σημαντική προσωπική αλλαγή μπορεί να προκαλέσει αυτά τα στάδια. Παραδείγματος χάριν, οι πεπειραμένοι εγκληματικοί συνήγοροι υπεράσπισης γνωρίζουν ότι οι κατηγορούμενοι που αντιμετωπίζουν δύσκαμπτες καταδίκες, όμως δεν έχουν ελαφρυντικούς παράγοντες για να ελαττώσουν τις καταδίκες τους, συχνά βιώνουν τα στάδια. Συνεπώς, πρέπει να φτάσουν στο στάδιο αποδοχής προτού είναι έτοιμοι για να ομολογήσουν ένοχοι. Επιπλέον, η αλλαγή στις περιστάσεις δεν χρειάζεται πάντα να είναι αρνητική, απλώς αρκετά σημαντική ώστε να προκαλέσει μια αντίδραση θλίψης στην απώλεια (Scire, 2007). Η αποδοχή μιας καινούργιας θέσης στην εργασία, παραδείγματος χάριν, αναγκάζει κάποιον να χάσει τη ρουτίνα του, τις φιλίες εργασιακών χώρων, τη γνωστή διαδρομή προς την εργασία, ή ακόμα και τις συνήθεις επιλογές του μεσημεριανού γεύματός τους. Επίσης, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι αυτό το πρότυπο λειτουργεί σε άλλες περιστάσεις που δεν εμπίπτουν απαραιτήτως στην κατηγορία «θλίψης». Αυτό θα μπορούσε να περιλάβει τα γεγονότα όπως η απώλεια της ιδιωτικής ζωής, το να μην αποκτηθεί κάτι που σου άξιζε, ή όταν λαμβάνονται ντροπιαστικές φωτογραφίες. Στο 1974, «το εγχειρίδιο της ψυχιατρικής» καθόρισε τη θλίψη ως «τη φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια αγαπημένου από το θάνατο», και αντίδραση σε άλλα είδη απωλειών, που ονομάστηκε «παθολογικές καταθλιπτικές αντιδράσεις.» Αυτό έχει γίνει ο κυρίαρχος τρόπος για τους συμβούλους και τους επαγγελματίες να προσεγγίσουν τη θλίψη, την απώλεια, την τραγωδία και την τραυματική εμπειρία. Η Kubler-Ross είδε

Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος επίσης τα διάφορα στάδια ως εξίσου έγκυρους μηχανισμούς αντιμετώπισης, που επιτρέπουν σε ένα άτομο να εργαστεί μέσω της ασθένειας ή της απώλειας με την πάροδο του χρόνου.

Έρευνα για τη θεωρία Σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2007 από το πανεπιστήμιο Γέιλ (Yale), σε άτομα που υπέφεραν από θάνατο αγαπημένου, αποκομίστηκαν μερικά συμπεράσματα που ήταν σύμφωνα με την θεωρία των πέντε σταδίων και άλλα που ήταν ασυμβίβαστα με αυτήν. Πηγές • Kubler-Ross, E (1973) On Death and Dying, Routledge, ISBN 0415040159 • Kubler-Ross, E (2005) On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss, Simon & Schuster Ltd, ISBN 0743263448 • Scire, P (2007). "Applying Grief Stages to Organizational Change."

130

131

Ναρκισσισμός Ναρκισσισμός Ο ναρκισσισμός ως όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε από επιστήμονες ψυχολόγους για να περιγραφθεί ένας τύπος διαταραχής προσωπικότητας (της ναρκισσιστικής διαταραχής) είτε από απλούς ανθρώπους χωρίς γνώσεις στον τομέα της ψυχολογίας που θέλουν να περιγράψουν ένα άτομο του κοινωνικού περίγυρου, και όχι μόνο, όπου όμως παίρνει την έννοια του υπέρμετρα εγωκεντρικού. Αυτοί οι δύο τρόποι χρήσης πολλές φορές ταυτίζονται, όμως είναι λάθος, γιατί δεν είναι απαραίτητο ένας υπέρμετρα εγωκεντρικός να κρύβει ναρκισσιστική διαταραχή, σε αντίθεση που το -ίσως και κυριότεροχαρακτηριστικό κάθε νάρκισσου είναι ο εγωκεντρισμός του.

Στην καθομιλουμένη Ο τρόπος χρήσης στην καθομιλουμένη προκύπτει παίρνοντας στοιχεία της επιστημονικής χρήσης, όχι όμως περιγράφοντας τον σωστά. Για παράδειγμα άλλο χαρακτηριστικό είναι η καταβάθως χαμηλή αυτοεκτίμησή του, που όμως δεν εννοείται στον τρόπο χρήσης στην καθομιλουμένη. Ο εγωκεντρικός λοιπόν είναι ο άνθρωπος ο οποίος θέλει να έχει όλα τα "φώτα" πάνω του, δηλαδή να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Σε επιστημονικό επίπεδο Ο ναρκισσισμός αποτελεί μεταξύ άλλων διαταραχή προσωπικότητας. Με την έννοια αυτή εννοείται να εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή καταστάσεις λόγω ναρκισσιστικής συμπεριφοράς επανειλημμένα και όχι μιά - δυό φορές, δηλαδή να δυσκολεύει τη ζωή του ατόμου, είτε στην έκδηλη είτε στην άδηλη συμπεριφορά του και στον εσωτερικό του κόσμο. Σχέση με τον εαυτό του: Ο ναρκισσισμός είναι η διαταραχή προσωπικότητας στην οποία το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, την εμφάνιση του, τον τρόπο ομιλίας του, ακόμα και την γλώσσα του σώματος του και γενικότερα την εικόνα που δημιουργεί στους άλλους. Περνάει έτσι πολύ χρόνο της ημέρας του μόνος. Σκοπός του βέβαια από όλη αυτή την ασχολία του είναι να δημιουργεί θετική εκτίμηση στους γύρω του και έτσι να τους ασκεί και ένα είδος εξουσίας. Το υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό του οδηγεί στην κατάσταση όπου ερωτεύεται τον εαυτό του, θαυμάζεται από τον εαυτό του. Αυτό είναι και ουσιαστικά ο ναρκισσισμός΄, η ψυχολογία ενός νάρκισσου (το άτομο που πάσχει από ναρκισσισμό). Σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο: Βέβαια το ότι ερωτεύεται από τον εαυτό του έχει τις δυσμενείς συνέπειες στο άτομο να αδυνατεί να δημιουργήσει μια σχέση αληθινή με κανέναν. Έτσι κυριαρχεί πολύ μοναξιά και είναι ο κυριότερος παράγοντας για κατάθλιψη. Στις ερωτικές σχέσεις δυσκολεύεται να αγαπήσει και χρησιμοποιεί τον σύντροφο ως μέσο για να αναδεικνύεται. Επιδιώκει ανθρώπους υψηλής κοινωνικής τάξης και αλλάζει συνήθως γρήγορα σύντροφο επιλέγοντας ,όπως πάντα με κριτήριο να κερδίσει την γνώμη των άλλων, κάποιον εξίσου σημαντικό άνθρωπο. Αρχικά μπορεί ο σύντροφος του νάρκισσου να τον θαυμάζει και η σχέση να εξελίσσεται μια χαρά αφού αυτός είναι και ο σκοπός του νάρκισσου. Στη συνέχεια όμως που θα τεθεί στη σχέση και το θέμα της αγάπης συνήθως εκεί η σχέση αρχίζει και παίρνει την κατηφόρα και μετά από λίγο καιρό διαλύεται ώσπου να βρεθεί άλλος για αυτή την περίοδο. Και εξίσου στις φιλικές σχέσεις επιλέγει άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης για να νιώθει και ο ίδιος σημαντικός που συνήθως θα τον θαυμάζουν και θα έχουν δηλαδή θετική εκτίμηση για αυτόν ώστε για να έχει και αυτός για τον εαυτό του.

Ναρκισσισμός Αίτια ναρκισσισμού και η αντίδραση τους σε αυτά • Ηθική μείωση, κακοποίηση στην παιδική (ή και εφηβική) ηλικία • Έλλειψη αγάπης από τους γύρω ανθρώπους και κυρίως από γονείς Τα παραπάνω δημιουργούν αρχικά έναν αδύναμο χαρακτήρα, που θεωρείται το θύμα. Έτσι ως αντίδραση στα παραπάνω που του συνέβησαν για να αποδείξει ότι αξίζει επιδιώκει με κάθε τρόπο να κατατάσσεται στους μη 'κοινούς' θνητούς αλλά στους ανώτερης κοινωνικής τάξης άτομα. Το αίτιο του ναρκισσισμού αποτελεί ψυχολογικό τραύμα, για αυτό και επιδιώκει να γίνει 'κάποιος' ως εκδίκηση για αυτά που του συνέβησαν στη ζωή του. Έχει αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω του στο ασυνείδητο επεξηγείται ως κατώτερος που μεταφράζεται ως χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ενώ στη συμπεριφορά του, και στα σκεπτόμενα που ελέγχει ο ίδιος, το ανόμοιος το επεξηγεί ως ανώτερος καταφεύγοντας σε ιδέες μεγαλομανίας και συχνά παρανοϊκές π.χ. μπορεί να νομίζει ότι είναι απόστολος του Θεού και κατέβηκε στη Γη για μια ειδική αποστολή ή γενικά σκέψεις που τον κάνουν να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, διαφορετικό και μοναδικό. Έτσι εκτοξεύεται λόγω του εγωκεντρισμού και της μανίας του για δόξα σε υψηλές θέσεις. Εννοείται βέβαια πως αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης δεν είναι ο σωστός αλλά με κατάλληλη ψυχοθεραπεία να διορθωθεί η προσωπικότητα εμβαθύνοντας. Παραδείγματα γνωστών ναρκίσσων στην ιστορία είναι η Κλεοπάτρα και ο Αδόλφος Χίτλερ ενώ πιο σύγχρονα ο Έλτον Τζον και ο Μάικλ Τζάκσον. Αδύναμα σημεία: α) από εξωγενείς παράγοντες: • Όταν ο άλλος δεν τον αντιμετωπίζει με τον συνήθης τρόπο που θέλει (να τον θαυμάζουν και να του κάνουν συνεχώς κοπλιμέντα) τότε θυμώνει και μπορεί ακόμη να αλλάξει η εκτίμηση για τον εαυτό του • Όταν ανακαλύπτει ότι οι ιδέες μεγαλομανίας δεν ισχύουν, για παράδειγμα αν χάσει κάπου και έτσι δει ότι δεν είναι καλύτερος από όλους οι συνέπειες θα είναι εξίσου άσχημες • Όταν δέχεται κριτική από άλλα άτομα, γιατί φοβάται ότι θα ανακαλύψουν τον πραγματικό εαυτό του που κρύβει (ότι δηλαδή θα τον καταλάβουν) και θα χάσει όλη τη θετική εκτίμηση του κόσμου που κέρδισε μέσα από το θέατρο. β) από ενδογενείς παράγοντες: Μπορεί χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου συμβάντος να συνειδητοποιήσει τα παραπάνω, τότε το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο Η μοναξιά που τον πνίγει μπορεί να τον οδηγήσει σε κατάθλιψη Επαγγελματική εξέλιξη΄ Όπως είπαμε και παραπάνω ενδιαφέρονται κυρίως οι νάρκισσοι για δουλειές που θα τους δώσουν την δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο, να είναι διάσημοι και θα τους εντάξουν στην ανώτερη κοινωνική τάξη. Δηλαδή δε θα λέγονται 'κοινοί θνητοί'. Τέτοιες δουλειές είναι οι τραγουδιστές, τα μοντέλα, οι ηθοποιοί, οι μάνατζερ, οι επιχειρηματίες, οι παρουσιαστές κ.α. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι οι διάσημοι είναι 13% πιο νάρκισσοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Θεραπεία Άμα αυτός που διαβάζει αυτό το κείμενο συνειδητοποιήσει ή ήδη γνωρίζει ότι πάσχει από αυτή την διαταραχή το καλύτερο είναι να απευθυνθεί σε ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή. Η θεραπεία πραγματοποιείται με ψυχοθεραπεία και αν το άτομο αντιμετωπίζει και κατάθλιψη τα φάρμακα ίσως να είναι απαραίτητα.

Επίλογος Η ψυχολογία ενός νάρκισσου όπως φάνηκε και παραπάνω από την περιγραφή είναι αρκετά πολύπλοκη και τίθεται ένα μεγάλο θέμα στο είναι και φαίνεσθαι. Ένας νάρκισσος είναι ένας καλός ηθοποιός γιατί τα προβλήματα που τον βαραίνουν και διαμόρφωσαν αρχικά ένα χαρακτήρα αδύναμο δεν τα έχει ξεφορτωθεί απλά τα έχει κρύψει καλά. Για αυτό και συχνά νάρκισσοι λένε εκφράσεις όπως: 'δεν με ξέρει κανείς πραγματικά'. Σε μια εποχή όπου τα κακά πρότυπα και η έλλειψη αγάπης υπερισχύουν στις σχέσεις των ανθρώπων ο ναρκισσισμός είναι γνωστή αρρώστια που μαστίζει ολοένα και περισσότερο στα μυαλά των ανθρώπων.

132

133

Νεύρωση Νεύρωση Με τον όρο νεύρωση εννοείται εκείνη η διαταραχή συμπεριφοράς σύμφωνα με την οποία το άτομο αδυνατεί ενίοτε να αντιμετωπίσει άγχος και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις του. Κεντρική θέση στην ψυχοπαθολογία των νευρώσεων κατέχουν οι ενοχές και το Υπερεγώ του ατόμου. Τον ασθενή βασανίζουν νοητικές συγκρούσεις μεταξύ του εγώ (περιλαμβάνεται ο ηθικός κώδικας τους ασθενούς) και ασυνείδητων ιδεών. Ο όρος εισήχθη για πρώτη φορά το 1789 από τον ιατρό William Cullen. Η πρώτη συστηματική έρευνα πάνω στις νευρώσεις έγινε από τους Σίγκμουντ Φρόυντ και Καρλ Γιουνγκ στις αρχές του εικοστού αιώνα. Το άτομο που υπόκειται σε συμπτώματα νεύρωσης παρουσιάζει συνήθως φοβία, ψυχαναγκασμό και αγχωτικά επεισόδια.

Αρχικές μελέτες Οι πρώτοι που έδειξαν έντονο επιστημονικό στις νευρώσεις και τα συμπτώματα τους ήταν οι Σίγκμουντ Φρόυντ, Γιόζεφ Μπρόιερ. Μελέτησαν κυρίως την υστερία και αυτό γιατί αυτή συνοδεύεται από έντονες σωματικές εκδηλώσεις και νοητικές συγκρούσεις. Αυτό πρόσφερε άφθονο υλικό στους ερευνητές και μέσω των αντιθέσεων αυτών οδηγήθηκαν στις πηγές των συμπτωμάτων.

Αιτιολογία νευρώσεων Η δυναμική και οικονομική συνεισφορά 2 όρων είναι πηγή νεύρωσης: προδιάθεση από καθήλωση του λίμπιντο - σεξουαλική δομή του ανθρώπου + Τυχαίες τραυματικές εμπειρίες (όπου οι παιδικές εμπειρίες έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα)

Βασική διαφορά με ψυχώσεις Οι νευρώσεις δεν αποδιοργανώνουν την προσωπικότητα, ούτε αποκόπτουν την επικοινωνία της με την πραγματικότητα και δεν συνοδεύονται από ψευδαισθήσεις, χαρακτηριστικά που τις διαχωρίζουν απ' τις ψυχώσεις. Στη νεύρωση ο ασθενής έχει πλήρη επίγνωση της πραγματικότητας, στη ψύχωση είναι απαραίτητα τα ψυχιατρικά φάρμακα.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία • Χουντουμάδη Αν. - Πατεράκη Λ., Σύντομο Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχολογικών Όρων, Δωδώνη, (Αθήνα 1989) • Σίγκμουντ Φρόυντ(Freud, Sigmund), Εισαγωγή στη ψυχανάλυση, Εκδ. Δαμιανός, Μετάφραση: Δ. Π. Κωστελένος, Αθήνα 2006, ISBN: 960-228-243-6 Σίγκμουντ Φρόυντ, Γιόζεφ Μπρόιερ(Breuer, Josef), Εκδ. Επίκουρος, Μεταφρ. Αναγνώστου Λευτέρης, ISBN: 960-7105-24-9

134

Νόηση Νόηση Νόηση είναι η διαδικασία της σκέψης (επεξεργασία πληροφοριών) που οδηγεί το άτομο στην απόκτηση γνώσης, αλλά και στην ανάπτυξη εννοιών. Η διαδικασία αυτή, περιλαμβάνει την αντίληψη, τη μάθηση, τη συσχέτιση/σύνδεση και την αιτιολόγηση. Κατά τον Ν. Εξαρχόπουλο, η νόηση είναι η πνευματική λειτουργία με την οποία «συγκρίνουμε, αναλύουμε, συνδυάζουμε, συνθέτουμε, ορίζουμε και ταξινομούμε το περιεχόμενο της συνειδήσεώς μας». Η νόηση στηρίζεται μεν στον κύκλο των παραστάσεων του ατόμου, αλλά λειτουργεί βασικά με έννοιες, που παριστάνονται με λέξεις κι αποτελούν τα στοιχεία και τα μέσα λειτουργίας της. Με τις νοητικές λειτουργίες της συσχέτισης του υλικού βιωμάτων δημιουργούνται οι σκέψεις. Η νόηση και οι σκέψεις, ως «πλάσματα» νοητικά, λειτουργούν με τις έννοιες, τις κρίσεις και τους συλλογισμούς. Οι κρίσεις στηρίζονται στις έννοιες και οι συλλογισμοί στις κρίσεις.

135

Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα στην ψυχαναλυτική θεωρία αποτελείται απο μια ομάδα ασυνείδητων (απωθημένων) ιδεών και συναισθημάτων που συγκεντρώνονται πάνω στην επιθυμία της απόκτησης του γονιού του αντίθετου φύλου και της εξόντωσης του γονιού του ιδίου φύλου.[1] [2] Τον όρο εισήγαγε ο Σίγκμουντ Φρόυντ βασισμένος στον μύθο του Οιδίποδα, ο οποίος, χωρίς να το γνωρίζει, σκότωσε τον πατέρα του Λάιο και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη. Σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόυντ το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι συχνό φυλογενετικό φαινόμενο το οποίο ωστόσο είναι πηγή έντονων τύψεων στους ανθρώπους. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ είπε για τον μυθικό Οιδίποδα: Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν απο τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι'αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι'αυτό τα όνειρα μας[3] Η κλασσική θεωρία αναφέρει πως η επιτυχής επίλυση του οιδιπόδειου συμπλέγματος είναι επιθυμητή και είναι το κλειδί των Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα απο τον Γκυστάβ σεξουαλικών ρόλων και της σεξουαλικής ταυτότητας. Ο Φρόυντ Μορώ, 1864. έλεγε πως τα αγόρια και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν διαφορετικά το σύμπλεγμα ως αποτέλεσμα του άγχους του ευνουχισμού που περνάει το αγόρι καθώς και της απογοήτευσης του κοριτσιού επειδή δεν έχει πέος. Επίσης ανέφερε πως η μη σωστή επίλυση του οιδιπόδειου συμπλέγματος μπορούσε να οδηγήσει έναν άνθρωπο σε νεύρωση, παιδοφιλία και ομοφυλοφιλία.

Παραπομπές [1] Charles Rycroft: A Critical Dictionary of Psychoanalysis (London, 2nd Edn, 1995) [2] Columbia Dictionary of Modern Literary and Cultural Criticism. Ed Joseph Childers and Gary Hentzi. New York: Columbia

University Press, 1995.

[3] Σίγκμουντ Φρόυντ, Η ερμηνεία των ονείρων, κεφάλαιο V "Το υλικό και οι πηγές του ονείρου", (Δ) Χαρακτηριστικά όνειρα,

Εκδόσεις:Επίκουρος, σελίδα.238

136

Οικονομική ψυχολογία Οικονομική ψυχολογία Η οικονομική ψυχολογία συσχετίζεται με τη μελέτη της οικονομικής συμπεριφοράς, δηλαδή προσπαθεί να εξηγήσει την συμπεριφορά των οικονομικών υποκειμενών απομακρυνόμενος από την βασική αρχή της ορθολογικής οικονομικής συμπεριφοράς. Η οικονομική συμπεριφορά είναι η συμπεριφορά των καταναλωτών, που περιλαμβάνει οικονομικές αποφάσεις και ό,τι έπεται των οικονομικών αποφάσεων. Αυτός ο κλάδος των οικονομικών είναι σχετικά νέος. Η λήψη οικονομικών αποφάσεων συμπεριλαμβάνει το χρήμα, το χρόνο, και την προσπάθεια που καταβάλλεται για να αποκτηθούν υλικά αγαθά, υπηρεσίες, εργασία, ξεκούραση και την δυνατότητα επιλογής αναμέσα σε εναλλακτικά προϊόντα, π.χ. εξοικονόμηση χρημάτων ή σπατάλη. Στην πραγματικότητα όλες οι αποφάσεις που περιλαμβάνουν είτε την επιλογή είτε την εμπορία κάποιων υποκατάστατων προϊόντων ή μιας επενδυσης που θα αποφέρει μελλοντικά κέρδη ή οφέλη, καλούνται οικονομικές αποφάσεις. Συντελεστές των οικονομικών αποφάσεων περιλαμβάνουν προσωπικούς, πολιτιστικούς, περιστασιακούς και εν γένει οικονομικούς παράγοντες που κινητοποιούν και επηρεάζουν την λήψη οικονομικών αποφάσεων. Ορθολογική οικονομική συμπεριφορά είναι η οικονομική συμπεριφορά κατά την οποία το κάθε υποκείμενο παίρνει τέτοιες αποφάσεις, ώστε να μεγιστοποιήσει την ικανοποίησή του με τους δεδομένους πόρους που κατέχει. Ενω τα κλασικά οικονομικά ξεκινούν με την υπόθεση ότι οι παίκτες έχουν μια συνάρτηση οφέλους την οποία προσπαθούν συστηματικά να μεγιστοποιήσουν με ορθολογιστικό τρόπο, οι οικονομικοί ψυχολόγοι θεωρούν τους παίκτες όντα δεσμευμένα στις αρχές του ορθολογισμού, τα οποία χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους χωρίς να σκέφτονται ιδιαίτερα. Η οικονομική ψυχολογία δε στηρίζεται στην ύπαρξη του απλοποιημένου οικονομικού υποκειμένου και προσπαθούν να προτείνουν καλύτερα μοντέλα που πηγάζουν από την συμπεριφορά πραγματικών ανθρώπων όπως παρατηρείται σε επιστημονικά πειράματα. Ένα παράδειγμα είναι η "συμπεριφορά του κοπαδιού", σύμφωνα με την οποία το υποκείμενο απλά ακολουθεί τις κινήσεις των άλλων. Οι συνέπειες της λήψης οικονομικών αποφάσεων είναι η ικανοποίηση και η ευημερία των καταναλωτών, που πηγάζει από την ίδια την κατανάλωση. Η μη ικανοποίηση ενδέχεται να οδηγήσει σε παράπονα προς τον υπεύθυνο παραγωγό ή επιχείρηση. Οι συνέπειες των οικονομικών αποφάσεων παρέχουν κάποιος είδος εμπειρίας στους ανθρώπους που τους επηρεάζει σε μελλοντικές τους αποφάσεις. Οι περισσότερες θεωρίες του κλάδου πηγάζουν από τα πειραματικά οικονομικά και την εξελικτική βιολογία, ενώ επηρεάζονται και από τη ψυχολογία. Μια πρόσφατη εξέλιξη είναι η χρήση της νευρολογίας (νευροοικονομικά=neuronomics) για τη μελέτη της λήψης αποφάσεων από τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

137

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας Οι ασθενείς με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας (Histrionic Personality Disorder) χαρακτηρίζονται από την κραυγαλέα, δραματική, ευέξαπτη και υπερδραστήρια συμπεριφορά τους με σκοπό την προσέλκυση της προσοχής. Τείνουν να είναι εξαρτημένοι και ανώριμοι και μπορεί να είναι σαγηνευτικοί. Οι ασθενείς αυτοί είναι συχνά ανίκανοι να διατηρήσουν βαθιές, μακροχρόνιες δεσμεύσεις σε μια σχέση.

Επιδημιολογία Ο επιπολασμός της oιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας είναι 2 με 3%. Από τους ασθενείς σε θεραπεία το 10 με 15% αναφέρεται ότι πάσχουν από αυτή την διαταραχή. Η oιστριονική διαταραχή μπορεί να σχετίζεται με διαταραχή σωματοποίησης, διαταραχές της διάθεσης και χρήση αλκοόλ.

Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας και φύλο Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ψυχιατρικής, η οιστριονική προσωπικότητα έχει συσχετισθεί με το γυναικείο φύλο. Η τάση, να σκεφτόμαστε τη διάγνωση μόνο σε σχέση με το γυναικείο φύλο, πιθανώς σχετίζεται περισσότερο με τα πολιτισμικά στερεότυπα των ρόλων των δύο φύλων παρά με την ψυχοδυναμική εκτίμηση. Έχει παρατηρηθεί ότι οι στερημένοι άνδρες της κοινωνίας μας, τείνουν να αρνούνται τις δικές τους ανάγκες και να επιτίθενται σε εκείνους που πιστεύουν ότι τους έχουν απορρίψει. Οι γυναίκες στην κοινωνία μας, ωστόσο, δεν είναι υποχρεωμένες να αρνηθούν τις εξαρτητικές τους ανάγκες και έχουν μια μικρή δυνατότητα να εκφράσουν άμεσα επιθετικότητα. Άλλοι σημείωσαν ότι τα χαρακτηριστικά της οιστριονικής προσωπικότητας αντανακλούν πολιτισμικές προσδοκίες του τρόπου με τον οποίο οι γυναίκες αναμένεται να προσαρμοστούν στην αμερικανική κοινωνία. Ένας άλλος κτυπητός παράγοντας που συνδράμει στην κυρίαρχη τάση να θεωρείται η οιστριονική προσωπικότητα ως νόσος των γυναικών, αποτελεί το γεγονός ότι, με λίγες εξαιρέσεις, η βιβλιογραφία της εν λόγω διαταραχής έχει γραφτεί ολοκληρωτικά από άνδρες. Παρά την κυρίαρχη σχέση της οιστριονικής προσωπικότητας με το γυναικείο φύλο, η ύπαρξη οιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας και στους άνδρες έχει επαρκώς τεκμηριωθεί. Οι περιγραφές των ανδρών οιστριονικών ασθενών, θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τον υπερβολικά ανδροπρεπή (αρρενωπό) υπότυπο της διαταραχής και τον παθητικό/ θηλυπρεπή. Οι άνδρες του υπέρ-ανδροπρεπούς υπότυπου, είναι ευθέως ανάλογοι με την κλασικού τύπου οιστριονική γυναίκα, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο αποτελούν καρικατούρες της αρρενωπότητας. Μπορεί να προσπαθούν να σαγηνεύσουν όλες τις γυναίκες και μπορεί να εμπλέκουν ακόμη και σε αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο δεύτερος υπότυπος, αυτός των παθητικών/θηλυπρεπών ανδρών, μπορεί να είναι επιδεικτικοί ομοφυλόφιλοι ή παθητικοί, ανίκανοι ετεροφυλόφιλοι άνδρες που φοβούνται τις γυναίκες.

Ψυχοδυναμική θεώρηση Οιστριονική προσωπικότητα και ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη στις γυναίκες Οι γυναίκες ασθενείς με οιστριονική προσωπικότητα, τείνουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε δύο από τα κλασσικά στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης: βιώνουν μια σχετική μητρική αποστέρηση κατά τη διάρκεια του στοματικού σταδίου και εμφανίζουν δυσκολία στην επίλυση της οιδιπόδειας φάσης και στην σύνθεση μιας καθαρής σεξουαλικής ταυτότητας. Οι οιστριονικοί ασθενείς, εμφανίζουν κάποια δυσκολία με τα

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας στοματικά και τα φαλλικά-οιδιπόδεια ζητήματα σε πρωϊμότερο στάδιο. Στην περίπτωση της γυναίκας οιστριονικής ασθενούς, η έλλειψη της μητρικής φροντίδας την οδηγεί να στραφεί προς στον πατέρα της, για να ικανοποιήσει τις εξαρτητικές της ανάγκες. Νωρίς, μαθαίνει ότι για να κερδίσει την προσοχή του πατέρα της, θα πρέπει να φλερτάρει και να εκδηλώνει δραματικά και επιδεικτικά τα συναισθήματά της. Καθώς ωριμάζει, μαθαίνει ότι θα πρέπει να απωθήσει τη γεννητική της σεξουαλικότητα. Στους ασθενείς με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, η σεξουαλική συμπτωματολογία ποικίλλει. Είναι πιθανόν οι γυναίκες με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, κατά τη διάρκεια των σεξουαλικών τους σχέσεων να είναι αποκομμένες από κάθε αυθεντική εσωτερική εμπειρία αγάπης ή οικειότητας. Μπορεί διάφορα ερωτογενή σημεία του σώματος να εκτίθενται μέσω προκλητικών τρόπων ντυσίματος, αλλά η ερωτική διέγερση που κανονικά θα έπρεπε να συνδυάζεται με την προκλητική αυτή συμπεριφορά, είναι δυσανάλογα μικρή. Στην πραγματικότητα, ένα συχνό φαινόμενο στις γυναίκες οιστριονικές ασθενείς, είναι να εκπλήσσονται όταν οι άλλοι τις αντιμετωπίζουν ως σαγηνευτικές ή σεξουαλικά προκλητικές. Όλη η σεξουαλικότητα μπορεί να είναι ελαφρά χρωματισμένη με ένα αιμομικτικό νόημα, εξαιτίας της οιδιπόδειας προσκόλλησης στον πατέρα. Αυτές οι γυναίκες, μπορεί επίσης να διαλέγουν ακατάλληλους συντρόφους, ως μια ακόμα άμυνα κατά της παραίτησης από τις οιδιπόδειες επιθυμίες τους. Αυτή η δυναμική όμως είναι συχνά συγκαλυμμένη, και συχνά αποκαλύπτεται μόνο μετά από προσεκτική εκτίμηση. Η υπερβολική θεατρινίστικη συμπεριφορά, τυπική αυτών των ασθενών, σχετίζεται συχνά με μια βασική εμπειρία της πρώιμης παιδικής τους ηλικίας: τη μη αναγνώριση. Με άλλα λόγια, οι γονείς ίσως δεν παρείχαν την απαραίτητη λειτουργία του « περιέχειν », ώστε να βοηθηθεί το παιδί στην πορεία του και να μεταβολίσει τις συναισθηματικές καταστάσεις που το κατακλύζουν και το φοβίζουν. Η υπερβολή και η μεγαλοποίηση είναι μια προσπάθεια εκ μέρους των ασθενών να αποστασιοποιηθούν από το τι συμβαίνει μέσα τους, ενώ επιτρέπουν στους άλλους να αντιληφθούν συναισθήματα που δεν έχουν αντιληφθεί οι ίδιοι.

Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας και ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη στους άνδρες Η αναπτυξιακή δυναμική που σκιαγραφήθηκε για την γυναίκα ασθενή, ισχύει και για τον άνδρα. Ο οιστριονικός άνδρας ασθενής, έχει κι αυτός παρόμοιες εμπειρίες μητρικής αποστέρησης και έχει στραφεί προς αναζήτηση φροντίδας στον πατέρα του. Στην περίπτωση που ο πατέρας είναι απών ή συναισθηματικά μη διαθέσιμος, το μικρό αγόρι έχει μπροστά του δύο εναλλακτικές λύσεις: μπορεί να μιμηθεί τη μητέρα του και να αναπτύξει μια παθητική, θηλυπρεπή ταυτότητα, ή μπορεί να μιμηθεί διάφορα πολιτιστικά στερεότυπα υπερβολικής αρρενωπότητας, ώστε να αποφύγει κάθε άγχος του γύρω από τη θηλυπρέπεια και να αντιμετωπίσει την παλινδρομητική έλξη να μοιάσει στη μητέρα του. Ο άνδρας ασθενής με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, μοιάζει με το θηλυκό του ανάλογο στο ότι εισέρχεται στο φαλλικό στάδιο προσκολλημένος έντονα στη μητέρα του. Επίσης, βιώνει συναισθήματα γεννητικής ανεπάρκειας, όταν συγκρίνει τον εαυτό του με τον πατέρα του ή με άλλους ενήλικες άνδρες. Παραμένει προσκολλημένος στη μητέρα του και οι ετεροφυλικές του σχέσεις σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις προσπάθειές του να αντισταθμίσει τα υποκείμενα συναισθήματα της γεννητικής του ανεπάρκειας. Απογοητεύεται πάντα από τις γυναίκες, αφού καμιά από αυτές δεν μπορεί να φανεί αντάξια της μητέρας του. Μερικοί άνδρες με αυτήν την οιστριονική διαμόρφωση, πιθανόν να επιλέξουν έναν μοναχικό τρόπο ζωής, για να διατηρήσουν ασυνείδητα την ακλόνητη αφοσίωσή τους στη μητέρα τους. Άλλα αγόρια, θα προσπαθήσουν να τα βγάλουν πέρα με την αίσθηση της γεννητικής τους ανεπάρκειας, ενδίδοντας σε «πολύ ανδρικές» δραστηριότητες, όπως το επίμονο φλερτ των γυναικών. Έτσι, μπορούν να διαβεβαιώνουν τον εαυτό τους ότι είναι «πραγματικοί άνδρες», χωρίς τίποτα να τους κάνει να νιώθουν κατώτεροι.

138

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας

Γνωστικό στυλ και μηχανισμοί άμυνας Ο Shapiro (1965), χαρακτήρισε το αντιπροσωπευτικό γνωστικό στυλ αυτής της διαταραχής προσωπικότητας γενικά ως «παγκόσμιο, σχετικά εκτεταμένο και διάχυτο και ελλιπές ως προς την οξύτητα και τη σαφήνεια, ιδιαίτερα όσον αφορά στις σαφείς λεπτομέρειες. Με μια λέξη, είναι ιμπρεσσιονιστικό». Το ιμπρεσσιονιστικό γνωστικό στυλ, είναι στενά συνδεδεμένο με την υιοθέτηση συγκεκριμένων αμυντικών μηχανισμών από τους οιστριονικούς ασθενείς. Οι ασθενείς αυτοί εμποδίζουν την επεξεργασία των πληροφοριών, με σκοπό να αμβλύνουν τα έντονα συναισθήματα. Απώθηση (repression), άρνηση (denial), αποσύνδεση και καταστολή, αποτελούν τις αμυντικές στρατηγικές που μειώνουν την συναισθηματική διέγερση. Το οιστριονικό γνωστικό στυλ, πιθανόν ευθύνεται για την αποτυχία του ασθενούς να ενσωματώνει ή να αναγνωρίζει τις επιπτώσεις, τις συνέπειες ή τις λεπτομέρειες των εμπειριών του. Από την άλλη πλευρά, αυτή η αναστολή της συναισθηματικής διέγερσης, σε γενικές γραμμές εναλλάσσεται με τις υπερβολικές συναισθηματικές εκδηλώσεις, που είναι σχεδιασμένες έτσι που να προκαλούν την ανταπόκριση των άλλων. Οι οιστριονικοί ασθενείς, εκτείνουν την προσοχή τους ολοκληρωτικά και διάχυτα, αλλά αυτό που τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα, είναι το αν τους προσέχουν οι άλλοι ή όχι. Ένας τελευταίος μηχανισμός άμυνας ο οποίος μπορεί να βρεθεί στους οιστριονικούς ασθενείς, είναι αυτή καθεαυτή η συναισθηματικότητα. Ο ασθενής, με το να γίνεται έντονα (αλλά όμως επιφανειακά και ρηχά) συναισθηματικός, μπορεί να αμύνεται σε ακόμη πιο έντονα και πιο ειλικρινή συναισθήματα, τα οποία επιθυμεί να αποφύγει . Η ρηχή συναισθηματικότητα, σε συνδυασμό με το ολοκληρωτικό, ιμπρεσσιονιστικό γνωστικό στυλ, εξυπηρετεί στο να κρατά τον οιστριονικό ασθενή μακριά από την επαφή με οποιεσδήποτε αυθεντικές συναισθηματικές καταστάσεις ή συμπεριφορές, απέναντι τόσο στον εαυτό του όσο και στους άλλους.

Διάγνωση Οι ασθενείς με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας είναι συχνά συνεργάσιμοι και πρόθυμοι να βοηθηθούν. Είναι συνηθισμένες οι χειρονομίες και οι δραματικές επισημάνσεις στην επικοινωνία τους και ο λόγος τους είναι έντονα χρωματισμένος. Οι δοκιμασίες των γνωσιακών λειτουργιών είναι συνήθως φυσιολογικές. Ωστόσο, σε αριθμητικές δοκιμασίες ή σε δοκιμασίες συγκέντρωσης μπορεί να παρατηρηθούν εμμονές. Η συγκινησιακή κατάσταση μπορεί επίσης να είναι ρηχή ή υποκριτική και οι ασθενείς συχνά ξεχνούν υλικό που είναι φορτισμένο συγκινησιακά. Τείνουν να υπερβάλλουν σκέψεις και συναισθήματα για να κερδίσουν την προσοχή και εκδηλώνουν συναισθηματικά ξεσπάσματα, δάκρυα και κατηγορίες όταν δεν κερδίζουν την προσοχή που λαχταρούν. Συνεχώς χρειάζονται επιβεβαίωση και οι σχέσεις τείνουν να είναι επιφανειακές.

Διαφορική Διάγνωση 1. Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (Bordeline Personality Disorder) : περισσότερο έκδηλα χαρακτηριστικά απόγνωσης, αυτό – ακρωτηριασμού και αυτοκτονικότητας. Οι διαταραχές μπορεί να συνυπάρχουν.

2. Διαταραχή σωματοποίησης (Somatoform Disorder) : κυριαρχούν τα σωματικά ενοχλήματα.

3. Διαταραχή μετατροπής (Conversion Disorder) : κυριαρχούν τα σωματικά συμπτώματα.

4. Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας (Dependent Personality Disorder) : λείπει ο έντονος συναισθηματισμός.

139

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας

Πορεία και πρόγνωση Η πορεία ποικίλλει. Οι ασθενείς συχνά εκδηλώνουν λιγότερα συμπτώματα καθώς μεγαλώνουν. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης της ενεργητικότητας των προηγούμενων χρόνων, η ύφεση των συμπτωμάτων μπορεί να είναι περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική. Πιθανές επιπλοκές είναι η διαταραχή μετατροπής, οι αποσυνδετικές διαταραχές, οι σεξουαλικές διαταραχές, οι διαταραχές της διάθεσης και η κατάχρηση ουσιών.

Θεραπεία Ψυχοθεραπεία Οι οιστριονικοί ασθενείς συχνά δεν έχουν επίγνωση των πραγματικών τους συναισθημάτων, έτσι είναι σημαντική η διευκρίνιση των συναισθημάτων τους για τη θεραπευτική διαδικασία. Η θεραπεία εκλογής συνήθως είναι η ατομική ψυχοθεραπεία, εναισθητική ή υποστηρικτική, αναλόγως της δύναμης του Εγώ. Εστιάζεται στα βαθύτερα συναισθήματα του ασθενούς και τη χρήση της επιφανειακής δραματοποίησης ως άμυνας εναντίον τους.

Φαρμακοθεραπεία Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να είναι επικουρική όταν στοχεύονται συγκεκριμένα συμπτώματα. Για την κατάθλιψη και τα σωματικά ενοχλήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά. Για το άγχος είναι χρήσιμοι οι αγχολυτικοί παράγοντες. Για την αποπραγματοποίηση και τις παραισθήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντιψυχωτικά.

Διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV-TR Διάχυτο πρότυπο υπερβολικής συγκινησιακής έκφρασης και επιδίωξης της προσοχής, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου και παρουσία σε ποικιλία πλαισίων, όπως φαίνεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα: 1. αισθάνεται δυσάρεστα σε καταστάσεις στις οποίες δεν αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής 2. συναλλαγή με τους άλλους χαρακτηρίζεται συχνά από απρόσφορη, σεξουαλικά αποπλανητική και προκλητική συμπεριφορά 3. εκδηλώσεις ευμετάβλητης και ρηχής έκφρασης συγκινήσεων 4. συνεχής χρήση της φυσικής εμφάνισης για την προσέλκυση της προσοχής 5. διαθέτει τρόπο ομιλίας που είναι υπερβολικά εντυπωσιακός και στερείται λεπτομερειών 6. αυτοδραματοποίηση, θεατρινισμός και υπερτονισμένη έκφραση συγκινήσεων 7. υποβολιμότητα, δηλαδή επηρεάζεται εύκολα από τους άλλους ή από τις περιστάσεις 8. θεωρεί τις σχέσεις πιο στενές από ό,τι είναι στην πραγματικότητα

Πηγές • • • •

AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION, DSM-IV, Washington, 1994.

KAPLAN, H I. SADDOCK, B. J., Comprehensive Textbook of Psychiatry, Williams & Wilkins, Baltimore, 1989.

LAPLANCHE, J. ET PONTALIS, J. – B., Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης, Αθήνα, Εκδόσεις Κέρδος, 1986.

LEMPERIERE, T., - FELINE, A., GUTMANN, A., - ADES, J., - PILATE, C., Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων, Α’ τόμος, Εκδόσεις Λίτσας 1994.

• Bouchard TJ Jr, Lykken DT, McGue M, Segal NL, Tellegen A: Sources of human psychological differences: The Minnesota study of twins reared apart. Science 250: 223, 1990.

• Fabrega H, Ulrich R, Pilkonis P, Mezzich J: Personality disorders diagnosed at intake at a public psychiatric facility. Hosp Community Psychiatry 44: 159, 1993.

140

Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας • Gabbard GO: Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice: The DSM-IV Edition, American Psychiatric Press, Washington, 1994.

• Gunderson JG, Phillips KA: Personality disorders. In Comprehensive Textbook of Psychiatry, ed 6, HI Kaplan, BJ Sadock, editors, p 1425. Williams & Wilkins, Baltimore, 1995.

• Kramer PD: Listening to Prozac, Viking, New York, 1993.

• Lazare A, Klerman G, Armor D: Oral, obsessive and hysterical personality patterns: An investigation of psychoanalytic concepts by means of factor analysis. Arch Gen Psychiatry 14: 624, 1966.

• Markovitz PJ, Schulz SC: Drug treatment of personality disorders. Br J Psychiatry 162: 122, 1993.

• Meissner WW, Stone MH, Meloy JR, Gunderstone JG, et al: Personality disorders. In Synopsis of Treatments of Psychiatric Disorders, ed 2, GO Gabbard, SD Atkinson, editors, pp 947 – 1010. American Psychiatric Press, Washington, 1996.

• Perkins DO, Davidson EJ, Leserman J, Liao D: Personality disorders in patients infected with HIV: A controlled study with implications for clinical care. Am J Psychiatry 150: 309, 1993.

• Robins LN: Deviant Children Grown Up: A Sociological and Psychiatric Study of Sociopathic Personality.

Williams & Wilkins, Baltimore, 1996.

• Rost KM, Akins RN, Brown FW, Smith GR: The comorbidy of DSM – III – R personality disorder in somatisation disorder. Gen Hosp Psychiatry 14: 322, 1992.

• Silverman JM, Siever LJ, Horvath TB, Coccaro EF: Schizophrenia – related and affective personality disorders traits in relatives of probands with schizophrenia and personality disorders. Am J Psychiatry 150: 435, 1993.

• Sternlicht HC: Obsessive-compulsive disorder, fluexetine, and buspirone. Am J Psychiatry 150: 526, 1993.

• Thomas A, Chess S: Temperament and Development, Brunner/Mazel, New York, 1997.

• Vaillant GE: Adaptation to Life. Little, Brown, Boston, 1997.

• Χαρτοκόλλης, Π., Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1986.

Βιβλιογραφία • Deckel AW, Hesselbrock V, Bauer L: Antisocial personality disorder, childhood delinquency, and frontal brain functioning: EEG and neuropsychological findings, J Clin Psychol 52(6):639, 1996.

• Gunderson JG, Sabo AN: The phenomenological and conceptual interface between borderline personality disorder and PTSD. Am J Psychiatry 150: 19, 1993.

• Kernberg OF: Borderline Conditions and Pathological Narcissism. Aronson, New York, 1975.

• Klein DN, Miller GA: Depressive personality. Am J Psychiatry 150: 11, 1993.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • http://www.mentalhelp.net/poc/view_doc.php?type=doc&id=545&cn=8 • http://www.mentalhelp.net/poc/view_doc.php?type=doc&id=478&cn=8 • http://counsellingresource.com/distress/personality-disorders/histrionic.html

141

142

Όνειρο Όνειρο Όνειρο είναι η βίωση μίας σειράς εικόνων, ήχων, ιδεών, συναισθημάτων και άλλων αισθήσεων κατά την διάρκεια του ύπνου, κυρίως κατά τη φάση REM. Το περιεχόμενο των ονείρων είναι συχνά αδύνατο ή έστω απίθανο να συμβεί στην φυσική πραγματικότητα, και είναι πέρα από τον έλεγχο αυτού που το βιώνει. Η εξαίρεση σ' αυτό είναι γνωστή ως συνειδητό όνειρο, κατά το οποίο το άτομο συνειδητοποιεί ότι ονειρεύεται και συχνά είναι σε θέση να αλλάξει το ονειρικό του περιβάλλον και να ασκήσει έλεγχο σε διάφορες πτυχές του ονειρικού περιεχομένου. Το ονειρικό περιβάλλον είναι πολύ πιο ρεαλιστικό κατά τη διάρκεια του συνειδητού ονείρου - συχνά αντίστοιχου ρεαλισμού με τον φυσικό κόσμο κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης - και οι αισθήσεις του ατόμου οξυμένες. Τα όνειρα σύμφωνα με την σημερινή Τα τραγούδια του Οσσιανού του Ζαν Ογκίστ ψυχολογική ερμηνεία τους, αναδύονται από το ασυνείδητο και Ντομινίκ Ινγκρέ. σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόυντ, το όνειρο είναι ο πλέον ξεκάθαρος δρόμος (βασιλική οδός) προς αυτό. Με τα όνειρα συνδέεται η ανάλυση ονείρων, μια ψυχοθεραπευτική τεχνική που χρησιμοποιεί την ερμηνεία ονείρων ως μέσο θεραπείας. Η έρευνα πάνω στη διαδικασία του ύπνου στηρίζεται στην πολυυπνογραφία, μία μέθοδο καταγραφής συγκεκριμένων ηλεκτροφυσιολογικών παραμέτρων κατά τη διάρκεια του ύπνου. Με αυτό τον τρόπο έγινε γνωστό πως ο ύπνος διακρίνεται σε δύο στάδια ανάλογα με το αν υπάρχουν ταχείες οφθαλμικές κινήσεις (Rapid Eye Movement, REM) ή όχι (NREM). Τα όνειρα ενεργοποιούνται μόνο στο REM στάδιο, που χαρακτηρίζεται επίσης από πλήρη μυϊκή χαλάρωση.

Όνειρο και ψυχολογία Σχετικά με την ερμηνεία των ονείρων έχουν ασχοληθεί αρκετοί ψυχαναλυτές με κυριότερους τον Sigmund Freud και τον Carl Jung.Ο Freud άρχισε να ασχολείται με την ανάλυση των ονείρων καθώς πίστευε ότι κάθε ανθρώπινη πράξη, αντίδραση δεν συμβαίνει τυχαία αλλά υποκινείται ως ένα βαθμό από το υποσυνείδητο. Ο άνθρωπος στη σημερινη κοινωνία τείνει να καταστέλνει τις επιθυμίες και τα ενστικτά του, τα οποία του βγαίνουν στη διάρκεια των ονείρων. Ο Freud επίσης υποστήριζε πως το υποσυνείδητο χρησιμοποιεί μία συμβολική γλώσσα για να εκφραστεί.

O Jung παράλληλα με τον δάσκαλό του υποστήριζε και αυτός την ύπαρξη του υποσυνείδητου όμως αντίθετα του έδινε μια πιο πνευματική μορφή. Τα όνειρα δεν πρέπει να λαμβάνονται ως τα πραγματικά αισθήματα του συνειδητού μυαλού αλλά ως ένα "παράθυρο" στο υποσυνείδητο, προσφέροντας προτεινόμενες λύσεις για ένα πρόβλημα του συνειδητού κόσμου του ατόμου.

Όνειρο

Προτεινόμενη βιβλιογραφία • Χουντουμάδη Αν. - Πατεράκη Λ., Σύντομο Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχολογικών Όρων, Δωδώνη, (Αθήνα 1989) • Φρόυντ, Σίγκμουντ, Η Ερμηνεία των Ονείρων, μτφρ. Λευτέρη Αναγνώστου, Β΄ Έκδ., Αθήνα, Εκδόσεις Επίκουρος, 1995 ISBN 960-7105-12-5 (μτφρ. από το πρωτότυπο Freud, Sigmund, Die Traumdeutung) • Carl Yung, 1945, On the Nature of Dreams, εκδ.Scriptor Press, Seattle, Washington [1] (πρόσβαση στις 23.05.09) • Lucid dreaming FAQ [2] by The Lucidity Institute at Psych Web. • Watanabe, Tsuneo (Mar 2003). "Lucid Dreaming: Its Experimental Proof and Psychological Conditions.".

Journal-of-International-Society-of-Life-Information-Science 21(1): 159-162.

Παραπομπές [1] http:/ / scriptorpress. yage. net/ BM32_2004_jung. pdf [2] http:/ / www. psychwww. com/ asc/ ld/ faq. html

143

144

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας Η οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας – ΜΔΠ (Borderline personality disorder – BPD) περιγράφεται ως μια παρατεταμένη διατάραξη της λειτουργίας της προσωπικότητας ενός ατόμου. Εμφανίζεται σε ηλικία μεγαλύτερη των δεκαοχτώ χρονών, μολονότι παρατηρείται και σε εφήβους. Οι οριακοί ασθενείς χαρακτηρίζονται από ασυνήθιστα επίπεδα αστάθειας στη διάθεση, στο συναίσθημα, στη συμπεριφορά και στην εικόνα εαυτού, καθώς και από χαοτικές σχέσεις με το αντικείμενο. Βρίσκονται στο μεταίχμιο νεύρωσης και ψύχωσης και εκδηλώνουν παρορμητικότητα, αυτοκτονικές πράξεις, αυτοακρωτηριασμούς, προβλήματα ταυτότητας και αισθήματα κενού και ανίας. Ο αυτοτραυματισμός είναι ένα έκδηλο σύμπτωμα, ενώ οι ενέργειες για απόπειρα ή ολοκληρωμένη αυτοκτονία είναι πιθανές, ειδικότερα σε περιπτώσεις χωρίς προηγούμενη φροντίδα και αποτελεσματική θεραπεία. Η διαταραχή μπορεί να έχει επιπτώσεις σε πολλές όψεις της ζωής του ατόμου, κάτι που συνεπάγεται δυσκολίες στη διατήρηση σχέσεων στη δουλειά, στο σπίτι και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Αυτή η διαγνωστική κατηγορία είναι επίσης γνωστή ως περιπατητική σχιζοφρένεια, προσωπικότητα «ως εάν», ψευδονευρωτική σχιζοφρένεια και ψυχωτική χαρακτηριολογική διαταραχή.

Επιδημιολογία Ο επιπολασμός της οριακής διαταραχής της προοσωπικότητας ανέρχεται στο 2% του γενικού πληθυσμού, το 10% των εξωτερικών ασθενών, το 20% των νοσηλευόμενων ασθενών, και το 30 με 60% των ασθενών με διαταραχές προσωπικότητας. Είναι περισσότερο συχνή στις (νέες ειδικά) γυναίκες από ότι στους άνδρες με αναλογία 3:1, σύμφωνα με το DSM-IV-TR, παρόλα αυτά, όμως, οι λόγοι που συμβαίνει αυτό δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι. Από τους οριακούς ασθενείς, το 90% έχουν ακόμη μία ψυχιατρική διάγνωση, ενώ το 40% έχουν ακόμη δύο διαγνώσεις. Επίσης, στις οικογένειες του ατόμου με οριακή προσωπικότητα υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης αντικοινωνικής προσωπικότητας, θυμικών διαταραχών και εξάρτηση από ουσίες. Η διαταραχή είναι πέντε φορές συχνότερη στους συγγενείς των ατόμων με τη συγκεκριμένη διαταραχή και μάλιστα η εμφάνισή της αυξάνεται στις μητέρες των οριακών ασθενών.

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

Αιτιολογία Η αιτία για την εμφάνιση οριακής (μεταιχμιακής) διαταραχής μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Ιδιαίτερα σημαντικοί θεωρούνται οι γενετικοί παράγοντες, τα νευρολογικά ελαττώματα, ο ψυχικός τραυματισμός σε μικρή ηλικία. Αυτοί μπορούν είτε να εμφανίζονται μεμονωμένα είτε ο συνδυασμός τους να οδηγήσει το άτομο στην εκδήλωση της συγκεκριμένης διαταραχής.

Γενετικοί παράγοντες Σύμφωνα με έρευνες που εχουν διεξαχθεί υποστηρίζεται ότι υπάρχουν ενδείξεις για γενετικούς παράγοντες, οι οποίοι υπεισέρχονται στην αιτιολογία της διαταραχής, χωρίς, όμως, αυτό να έχει αποδειχθεί πλήρως.

Νευρολογικό ελάττωμα Πρόσφατες θεωρίες εμπλέκουν κάποιο νευρολογικό ελάττωμα ή ελάττωμα προσοχής και μάθησης ως αίτιο της οριακής προσωπικότητας, κάτι που δεν έχει αποδειχθεί σε όλες τις περιπτώσεις. Υποστηρίχθηκε, επίσης, χωρίς, όμως, οριστική απόδειξη, ότι η παρουσία προβλήματος στο μεταβολισμό της σεροτονίνης είναι σε θέση να εξηγήσει τη σχέση αυτής της διαταραχής με τις θυμικές διαταραχές. Ακόμη, μπορεί να υπάρχει βλάβη του εγκεφάλου που ενδεχομένως να προκύπτει από περιγεννητική εγκεφαλική βλάβη, εγκεφαλίτιδα, τραυματισμός της κεφαλής ή άλλες εγκεφαλικές διαταραχές.

Διαταραχές της σχέσης παιδιού και γονέων Πέρα από την οργανική διάσταση, όλες οι υπάρχουσες θεωρίες αναφέρουν το ενδεχόμενο της της ύπαρξης διαταραχών στη σχέση του παιδιού με τους γονείς κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Έρευνες δείχνουν ότι στην πρώτη παιδική ηλικία ατόμων που εμφανίζουν οριακή διαταραχή, παρατηρείται μια υψηλή συχνότητα απώλειας των γονέων, τραυματικών αποχωρισμών ή και τα δύο. Η μητέρα συνήθως είναι καταθλιπτική και το παιδί δημιουργεί μαζί της μια εχθρική και συγκρουσιακή σχέση. Ο πατέρας είναι συχνά απών και παρουσιάζει και ο ίδιος κάποιο ψυχοπαθολογικό πρόβλημα, με αποτέλεσμα το παιδί να μην έχει την ευκαιρία να αναπτύξει μαζί του μια θετική σχέση, η οποία θα είχε ως στόχο να αντισταθμίσει το πρόβλημα με τη μητέρα. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενδέχεται η ύπαρξη ιστορικού σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης, εγκατάλειψης ή γονεϊκής υπερεμπλοκής που μπορεί να συνδέεται με αλκοολισμό. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης λογικής είναι πιθανόν να στηρίζεται η μεγάλη ανάγκη προσκόλλησης του οριακού ατόμου σε κάποιον, ως μητρικό υποκατάστατο, σαν συνέπεια των πρώιμων στερήσεων και των τραυματισμών που υπέστη.

Ψυχικός τραυματισμός Η ψυχαναλυτική θεωρία αποδίδει την οριακή προσωπικότητα σε ψυχικό τραυματισμό, σεξουαλικής φύσεως, στη φάση που προηγείται του Οιδιποδείου συμπλέγματος, ο οποίος οδηγεί το παιδί στο Οιδιπόδειο, ενώ ακόμη εκείνο δεν είναι σε θέση να το χειριστεί. Ο τραυματισμός αυτός δημιουργεί μια ενορμητική αντίδραση στο πλαίσιο της ψυχικής οργάνωσης, που χαρακτηρίζεται από ένα ακόμη ανώριμο και όχι σωστά οργανωμένο Εγώ, όσον αφορά τις ικανότητες για προσαρμογή και άμυνα. Έτσι, το Εγώ του παιδιού οδηγείται στη χρήση πρώιμων μηχανισμών άμυνας, όπως η προβλητική ταύτιση, η απάρνηση, ο διχασμός του Εγώ και η αίσθηση παντοδυναμίας. Η οριακή προσωπικότητα θεωρείται μια ναρκισσιστική πάθηση. Το άτομο δεν είναι ψυχωσικό, αφού το Εγώ πρόλαβε να αποκτήσει κάποια συγκρότηση και ο κίνδυνος του εσωτερικού κερματισμού δεν υφίσταται. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι το Εγώ δεν κατάφερε να δημιουργήσει μια γενετήσια αντικειμενοτρόπο σχέση, μια σχέση δηλαδή που εμπλέκει δύο ξεχωριστά πρόσωπα, όπου το ένα, το άτομο με οριακή διαταραχή, στηρίζεται επάνω στο άλλο, που θεωρείται “μεγάλο” και “δυνατό”. Ο κίνδυνος λοιπόν που θέλει να αντιμετωπίσει η οριακή κατάσταση είναι αυτός της κατάθλιψης, που στην προκειμένη περίπτωση ισοδυναμεί με ψυχική κατάρρευση του ατόμου.

145

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

Συμπτώματα Η οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζει μερικά από τα παρακάτω συμπτώματα:

Φόβος Το οριακό άτομο διακατέχεται συνήθως από έντονο φόβο ότι θα τον εγκαταλείψουν – ο οποίος μπορεί είτε να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα είτε όχι – και κάνει προσπάθειες για να αποφύγει αυτήν την εγκατάλειψη. Ακόμη και οι βραχυχρόνιοι χωρισμοί υπάρχει πιθανότητα να βιωθούν ως εγκατάλειψη, η οποία έχει άμεση και δυσμενή επίπτωση τόσο στο συναίσθημα που εκδηλώνει το άτομο όσο και στον τρόπο με τον οποίο βιώνει και βλέπει τον εαυτό του και αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Η εγκατάλειψη αυτή μπορεί να πάρει την έννοια για το άτομο ότι το ίδιο είναι “κακό” και για να καταφέρει να την αποφύγει να οδηγηθεί σε ενορμητικές αντιδράσεις, όπως απόπειρα αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριασμός.

Παρορμητικότητα Η παρορμητικότητα που θεωρείται ένα γενικό χαρακτηριστικό του οριακού ατόμου, μπορεί να αφορά διάφορους τομείς και να εκδηλώνεται για παράδειγμα στη χαρτοπαιξία ή την κατασπατάληση χρημάτων.

Ασταθείς σχέσεις Το άτομο με οριακή διαταραχή έχει σχέσεις ιδιαίτερα ασταθές. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι μπορεί να εξιδανικεύσει κάποιον αμέσως μόλις τον συναντήσει και να τον υποτιμήσει αργότερα, ειδικά στην περίπτωση που θα αισθανθεί ότι ο άλλος δεν είναι πραγματικά “παρών” απέναντί του. Έτσι, ο “ευεργέτης” μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε “απάνθρωπο σαδιστή”, μια αλλαγή που συμβαίνει όταν γίνει αισθητός ο κίνδυνος εγκατάλειψης.

Διαταραχή ταυτότητας Προβλήματα ταυτότητας συχνά παρουσιάζονται σε άτομα με τη συγκεκριμένη διαταραχή. Μπορεί να έχουν την εμπειρία δραματικών αλλαγών στον τρόπο με τον οποίο βιώνουν τον εαυτό τους, αναπροσδιορίζοντας τις αξίες, τη δουλειά τους, τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών είναι η προβληματική τους κοινωνική ένταξη. Στο βάθος τα άτομα αυτά έχουν την εντύπωση πως είναι “κακά”, αλλά μπορεί να υπάρξουν στιγμές που θα έχουν την πεποίθηση ότι δεν υπάρχουν καν ως άτομα. Φαίνεται να συνοδεύει τη ζωή τους μια αίσθηση κενού, διακατέχονται από αισθήματα ανίας και πάντα ζητούν να κάνουν κάτι.

Διακυμάνσεις συναισθημάτων Ένα εξίσου σημαντικό σύμπτωμα της οριακής διαταραχής είναι ότι το συναίσθημα παρουσιάζει διακυμάνσεις, εφόσον περίοδοι οργής, πανικού ή απόγνωσης εναλλάσονται με διαστήματα που χαρακτηρίζονται από καλή διάθεση. Κατά τη διάρκεια των δύσκολων περιόδων πιθανόν να προκύψουν σύντομες φάσεις (μερικά λεπτά ή ώρες) παρανοειδούς σκέψης ή αποπροσωποποίησης. Ένα χαρακτηριστικό της οριακής προσωπικότητας φαίνεται ότι είναι οι γνωσιακής φύσεως διαταραχές, ειδικά όσον αφορά τη δομή των εμπειριών. Το άτομο έχει την τάση να χάνει σε κάποιο βαθμό την αίσθηση της πραγματικότητας, όταν έρχεται αντιμέτωπο με καταστάσεις που δεν είναι γνωσιακά δομημένες γι' αυτό. Αυτή η κατάσταση, όμως, είναι προσωρινή λόγω του ότι η επαφή με την πραγματικότητα αποκαθίσταται συνήθως σύντομα, επειδή το άτομο είναι σε θέση και πάλι να την ελέγξει.

146

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

Διάγνωση Η διάγνωση βασίζεται σε μια κλινική εκτίμηση που γίνεται από ένα διανοητικό επαγγελματία υγείας (mental health professional). Η εκτίμηση αυτή περιλαμβάνει τις προσωπικές εμπειρίες του ασθενή, καθώς και τις παρατηρήσεις του κλινικού γιατρού. Μπορεί να γίνει πιο αξιόπιστη με τη χρήση ψυχολογικών δοκιμασιών, όπως το TAT (Thematic Apperception Test) ή το τεστ του Rorschach. Συνήθως τα συμπτώματα εμφανίζονται κατά την εφηβεία ή την νεαρή ενήλικη ζωή. Πιθανό είναι το ενδεχόμενο να επιμένουν για κάποια χρόνια, αλλά κατά κύριο λόγο η πλειοψηφία αυτών μειώνεται. Ο ασθενής με οριακή διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από διάχυτη και υπερβολική αστάθεια των συναισθημάτων, της εικόνας του εαυτού και των διαπροσωπικών του σχέσεων, καθώς και από παρορμητικότητα. Έχει την τάση να εμφανίζει μικροψυχωτικά επεισόδια, συχνά με παράνοια ή παροδικά αποσυνδετικά συμπτώματα. Πολλές φορές απαντώνται απειλές, χειρονομίες ή πράξεις αυτοκαταστροφής, αυτοακρωτηριασμοί ή αυτοκτονίες και το άτομο ενδέχεται να εμπλακεί σε κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση ή επεισόδια υπερφαγίας. Μπορεί ακόμη να εκδηλώσει διαταραχές ταχέων οφθαλμικών κινήσεων (REM) τόσο στη λανθάνουσα περίοδο όσο και στη συνέχεια του ύπνου, όπως και παθολογικά αποτελέσματα στη δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη και στην εξέταση της ορμόνης έκλυσης θυρεοτροπίνης (TRH). Ο οριακός ασθενής σχεδόν πάντα μοιάζει να βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης, επιχειρεί έντονες προσπάθειες αποφυγής της πραγματικής ή φαντασιωμένης εγκατάλειψης και διακατέχεται από χρόνια αισθήματα ματαιότητας. Παρατηρείται δαταραχή της ταυτότητάς του, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνές εκδηλώσεις οργής και επανειλημμένοι διαπληκτισμοί), και παροδικός, συνδεόμενος με στρες, παρανοειδής ιδεασμός ή βαριά αποσυνδετικά συμπτώματα. Με τη βοήθεια λοιπόν αυτών των διαγνωστικών κριτηρίων του DSM-IV-TR μπορεί να εντοπισθεί η οριακή διαταραχή προσωπικότητας στα άτομα.

Διαφορική διάγνωση Όσον αφορά την οριακή διαταραχή προσωπικότητας θα πρέπει να γίνει διαφορική διάγνωση από: 1. Την ψυχωτική διαταραχή, όπου χαρακτηρίζεται από επίμονη απουσία ελέγχου της πραγματικότητας.

2. Τη διαταραχή της διάθεσης, γιατί συνήθως δεν είναι αντιδραστική. Η διαφορική διάγνωση από την άτυπη καταθλιπτική διαταραχή είναι συχνά δύσκολη και μερικές φορές, μόνο η δοκιμαστική αντικαταθλιπτική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη διάκριση.

3. Τη μεταβολή της προσωπικότητας οφειλόμενη σε γενική ιατρική κατάσταση και σε συμπτώματα που αναπτύσονται σε συνδυασμό με χρόνια χρήση ουσιών (π.χ. διαταραχή σχετιζόμενη με κοκαΐνη μη προσδιοριζόμενη αλλιώς).

4. Τις διατροφικές διαταραχές, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η νευρική ανορεξία και η βουλιμία.

5. Τη σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας, όπου τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά είναι λιγότερο έντονα.

6. Την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ελλείματα της ηθικής συνείδησης και της ικανότητας για σύναψη προσωπικών δεσμών είναι περισσότερο βαθιά.

7. Την ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, όπου ο αυτοακρωτηρισαμός και η αυτοκτονία είναι λιγότερο συνηθισμένα και ο ασθενής έχει περισσότερες διαπροσωπικές σχέσεις.

8. Τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, όπου ο σχηματισμός της ταυτότητας είναι πιο σταθερός.

9. Την εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας, σ' αυτή τη διαταραχή οι δεσμοί είναι σταθεροί.

10. Την παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας, όπου η καχυποψία του ατόμου είναι περισσότερο ακραία και ασταθής.

147

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

Πορεία και πρόγνωση Η πρόγνωση για την οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας ποικίλει. Μπορεί να είναι από εντελώς αρνητική έως μια εξέλιξη με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Βελτίωση ως κάποιο βαθμό μπορεί να παρατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου. Οριακά άτομα με λίγη ή καθόλου θεραπεία και χωρίς απόπειρες αυτοκτονίας τις περισσότερες φορές καταλήγουν σε περιθωριακή κοινωνική προσαρμογή, ειδικά αν βρουν ένα όχι ιδιαίτερα απαιτητικό επάγγελμα και ένα άτομο (μητέρα, αδελφό, σύζυγο) που να δημιουργήσουν συμβιωτική σχέση. Όσον αφορά την εξέλιξη της διαταραχής παρουσιάζει ποικιλία σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Παρόλα αυτά η πιο συνηθισμένη εξέλιξη είναι αυτή της χρόνιας αστάθειας, που εμφανίζεται στην αρχή της ενήλικης ζωής με επεισόδια έντονης αποσταθεροποίησης σε συναισθηματικό επίπεδο ή υπό τη μορφή ενορμητικής συμπεριφοράς. Με την πάροδο της ηλικίας, όμως, μετά τα τριάντα ή σαράντα, ο κίνδυνος της αυτοκτονίας ελαττώνεται και επέρχεται σταδιακά μια σχετική σταθερότητα στις σχέσεις, στις επαγγελματικές δραστηριότητες και στις γενικότερες κατευθύνσεις στη ζωή.

Θεραπεία Οι οριακοί ασθενείς μπορεί να εκδηλώσουν «συναισθηματικές κρίσεις», κάτι που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Προτείνονται λοιπόν δύο είδη θεραπείας: α) η ψυχοθεραπεία και β) η φαρμακοθεραπεία.

Ψυχοθεραπεία Η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Είναι μια θεραπεία εκλογής, παρόλο που είναι δύσκολη τόσο για το θεραπευτή όσο και για τον ασθενή. Αυτό συμβαίνει για το λόγο ότι ο ασθενής μπορεί εύκολα να παλινδρομήσει, να εκδραματίσει τις ενορμήσεις του και να εκδηλώσει ασταθείς ή καθηλωμένες αρνητικές ή θετικές μεταβιβάσεις, οι οποίες είναι δύσκολο να αναλυθούν. Η προβλητική ταύτιση και ο διχασμός μπορούν να καταστήσουν προβληματική τη θεραπεία. Γι' αυτό προτιμάτε μια προσανατολισμένη προσέγγιση παρά η διερεύνηση του ασυνείδητου. Η συμπεριφορική θεραπεία θεωρείται χρήσιμη, λόγω του ότι βοηθά το άτομο να ελέγξει τις ενορμήσεις και τα ξεσπάσματα, αλλά και να βελτιώσει την ευαισθησία στην κριτική και την απόρριψη. Η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις παρααυτοκτονικής συμπεριφοράς, όπως τα συχνά κοψίματα, ενώ η εντατική ψυχοθεραπεία σε ενδονοσοκομειακό πλαίσιο είναι χρήσιμη τόσο σε ατομική όσο και σε ομαδική βάση.

Φαρμακοθεραπεία Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη στην αντιμετώπιση ορισμένων οξέων συμπτωμάτων που εμφανίζονται περιοδικά, όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Τα αντιψυχωτικά είναι χρήσιμα για τον έλεγχο του θυμού, της επιθετικότητας και των βραχέων ψυχωτικών επεισοδίων. Τα αντικαταθλιπτικά είναι σε θέση να βελτίωσουν την καταθλιπτική διάθεση. Οι αναστολείς της μονοαμινο-οξειδάσης (MAOIs) μπορεί να είναι αποτελεσματικοί στη ρύθμιση της παρορμητικής συμπεριφοράς. Επίσης, οι βενζοδιαζεπίνες φαίνεται να είναι χρήσιμες για την αντιμετώπιση του άγχους και της κατάθλιψης, αλλά ορισμένοι ασθενείς εμφανίζουν άρση των αναστολών με αυτά τα φάρμακα. Τα αντισπασμωδικά, όπως η καρβαμαζεπίνη, μπορεί να βελτιώσουν τη συνολική λειτουργικότητα και οι σεροτονινεργικοί παράγοντες, όπως η φλουοξετίνη, έχουν αποδειχτεί επίσης χρήσιμοι.

148

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας

Πηγές • • • • • • • • • • •

AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION, DSM-IV, Washington, 1994.

BERGERET, G., Psychologie pathologique, Paris, Masson, 1979.

BESANCON, G., Manual de Psychopathologie, Paris, Dunod, 1993.

EISENSTEIN, V. W., Psychotherapie différentielle des etats limites, in: Techniques spécialisées de la psychotherapie, Paris, P.U.F., 1956.

FREUD, S.(1924), Le probleme économique du masochisme, in: Névrose, psychose et pervesion, Paris, P.UF., 1981.

FREUD, S.(1938), Le clivage du Moi dans les mécanismes de défence, in: Ges. W., tome XVII, Imago London, 1941.

Gabbard GO: Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice: The DSM-IV Edition, American Psychiatric Press, Washington, 1994.

GREEN, A., La folie privée, Paris, Gallimard, 1990.

KAPLAN, H. I., SADDOCK, B. J., Comprehensive Textbook of Psychiatry, Williams & Wilkins, Baltimore, 1989.

KERNBERG, O., Les troubles limites de la personnalité, Toulouse, Privat, 1989.

LAPLANCHE, J. ET PONTALIS, J.-B., Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 1986.

• LEMPERIERE, T., - FELINE, A., GUTMANN, A., - ADES, J., - PILATE, C., Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων, Α' τόμος, Εκδόσεις Λίτσας 1994.

• ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ, Π., Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1986.

Εξωτερικές συνδέσεις • Οριακή Προσωπικότητα (μεταιχμιακή προσωπικότητα ή Borderline Syndrom) [1] • Οριακή – Μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας (borderline personality disorder) [2]

Παραπομπές [1] http:/ / www. e-g-papageorgiou. gr/ gr/ article_07. htm [2] http:/ / psychotherapygr. spaces. live. com/ blog/ cns!E602F044A1424102!189. entry

149

150

Παιδική κακοποίηση Παιδική κακοποίηση Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης πρόκειται για ένα ζήτημα, οι συνέπειες του οποίου έχουν διάρκεια και επηρεάζουν και τη μετέπειτα ζωή του παιδιού, μετατρέποντάς το σε έναν ενήλικα που αντιμετωπίζει δυσκολίες σε διάφορες σημαντικές πτυχές της ζωής του. Δημιουργεί άτομα με έντονα προβλήματα στις προσωπικές τους σχέσεις, τα οποία δυσκολεύονται να αγαπήσουν και να εμπιστευτούν, έχουν τάση προς καταχρήσεις, εμφανίζουν αγχώδεις διαταραχές, προβλήματα προσαρμοστικότητας και κατάθλιψη. Επίσης, οι άνθρωποι που υπέστησαν κακοποίηση όταν ήταν παιδιά ενδέχεται να προβούν οι ίδιοι σε κακοποίηση παιδιών όταν ενηλικιωθούν.

Τα δεδομένα Παιδική κακοποίηση υπήρχε κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά μόνο πρόσφατα, οι άνθρωποι άρχισαν να σκέφτονται διαφορετικά γι’ αυτό το θέμα, να δημιουργούν νομικούς ορισμούς για την κακοποίηση, να ορίζουν κυβερνητικούς φορείς οι οποίοι έχουν τη δύναμη να απομακρύνουν παιδιά από τα σπίτια τους, καθώς και να διεξάγουν χιλιάδες ερευνητικές μελέτες επάνω στο θέμα. Το φαινόμενο της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από όσο γνωρίζουμε όμως καλύπτεται από έντονη μυστικότητα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Βρετανικού Οργανισμού http:Stopitnow για την πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης τα ¾ των παιδιών που κακοποιούνται σεξουαλικά δε θα μιλήσουν σε κανένα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας για αυτήν. Aκόμη από όσα παιδιά μιλήσουν, ελάχιστα θα φθάσουν να απασχολήσουν τις αστυνομικές αρχές, τις κοινωνικές υπηρεσίες ή τους επαγγελματίες υγείας. Ευρήματα ερευνών έχουν δείξει ότι τα κορίτσια κακοποιούνται με συχνότητα 3 φορές υψηλότερη από ότι τα αγόρια, ότι τα αγόρια είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες για συναισθηματική παραμέληση και σοβαρή σωματική βλάβη από ότι τα κορίτσια και ότι τα παιδιά έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να κακοποιηθούν σεξουαλικά από τη ηλικία των 3 ετών και άνω. Ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που δείχνουν οι έρευνες. Τα περισσότερα παιδιά θύματα κακοποίησης και παραμέλησης δεν ανιχνεύονται από τις κοινωνικές υπηρεσίες. Στη σεξουαλική κακοποίηση ειδικά, όπου δεν υπάρχουν απαραίτητα σωματικές ενδείξεις, η μυστικότητα και η ντροπή εμποδίζει τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες που γνωρίζουν να ζητήσουν βοήθεια.

Κύριες μορφές της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών: Α. Σωματική κακοποίηση Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν, ακόμα και με την παραμικρή υποψία, να εξετάζουν με προσοχή όλο το σώμα του παιδιού.

Παιδική κακοποίηση

Β. Ψυχολογική κακοποίηση Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα όπως και κοινωνικά αποκλίνουσες πράξεις.

Γ. Παραμέληση Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί. Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία.

Δ. Σεξουαλική παραβίαση – Αιμομιξία Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως, που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων. Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο "σεξουαλική εκμετάλλευση".

Αιτιολογία Για χρόνια οι μελέτες εστιάζονταν στην ψυχοπαθολογία του γονέα για να εξηγήσουν το πρόβλημα . Σήμερα όμως αναγνωρίζουμε πως η κακοποίηση παιδιού από τους γονείς του είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που σχετίζονται, όχι μόνο με τους γονείς, αλλά και με τη δυσλειτουργία της οικογένειας και με κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες.

Οι Γονείς που Κακοποιούν Τα ευρήματα τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες δείχνουν ότι οι γονείς είναι άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες για φροντίδα και στήριξη τόσο από κοινωνικούς φορείς, όσο και από ειδικούς ψυχικής υγείας. Μπορεί να χαρακτηρίζονται από: - Σοβαρές ψυχικές δυσκολίες (π.χ. πληρούν τα κριτήρια για ψυχιατρικές διαγνώσεις όπως, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ψυχωσικές διαταραχές). Περιορισμένες νοητικές ικανότητες. - Σημαντική δυσκολία να ελέγχουν τον εαυτό τους και τις παρορμήσεις τους (κυρίως τις επιθετικές). - Συναίσθημα βαθιάς ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του εαυτού τους γενικότερα. - Έντονες (ναρκισσιστικές) ανάγκες για εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιμοποιώντας τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας. Έτσι, τα παιδιά τους αναλαμβάνουν να στηρίζουν τους γονείς, παραμελώντας τις δικές τους φυσιολογικές ανάγκες για φροντίδα και εξάρτηση (το λεγόμενο σύνδρομο "γονεοποιημένου παιδιού"). - Κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει θύματα ή μάρτυρες βίαιων σκηνών μέσα στις δικές

151

Παιδική κακοποίηση τους οικογένειες. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύματα μέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" με τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο λεγόμενος μηχανισμός "ταύτισης με τον επιτιθέμενο"). Έτσι ένα κακοποιημένο παιδί ενδέχεται να γίνει κι εκείνο ένας βίαιος γονιός στο μέλλον, συνεχίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο το δια-γενεαλογικό πέρασμα της βίας στην οικογένεια. - Συχνότερη χρησιμοποίηση λεκτικής επιθετικότητας, σωματικής τιμωρίας και επιβολής δύναμης στα παιδιά συγκριτικά με φυσιολογικούς γονείς. Επίσης, εκδηλώνουν σημαντικά σπανιότερα θετικές αλληλεπιδράσεις (π.χ. παιχνίδι, διάλογο, καθοδήγηση) με τα παιδιά τους. - Ακαμψία στις στάσεις τους απέναντι στο παιδί, αλλά και σε άλλα θέματα της ζωής γενικότερα. - Τάση να αντιλαμβάνονται και να περιγράφουν το παιδί με τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληματικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό.

Ο Ρόλος της Οικογένειας Σε οικογένειες που εκδηλώνεται ΠΣΚ υπάρχουν συχνά διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς (π.χ. μονογονεϊκές οικογένειες, μητέρες που δεν στηρίζονται επαρκώς οικονομικά και συναισθηματικά από το σύζυγο), στους γονείς και το παιδί και ανάμεσα στους γονείς και την εκτεταμένη οικογένεια (παππούδες και άλλους συγγενείς). Επίσης, οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια από γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης.

Ο Ρόλος Εξω-οικογενειακών Παραγόντων Η σημασία των εξω-οικογενειακών παραγόντων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Είναι γεγονός ότι ΠΣΚ εκδηλώνεται συχνότερα σε οικογένειες χαμηλού μορφωτικο-οικονομικού επιπέδου. Οι οικονομικές αντιξοότητες (π.χ. ανεργία, στέρηση υλικών αγαθών) και οι περιορισμένες παροχές και πηγές στήριξης (έλλειψη παιδικών σταθμών, κλπ.) αυξάνουν σημαντικά το στρες και μειώνουν την αντοχή του γονέα στις αναμενόμενες πιέσεις από το παιδί και την ανατροφή του. Ακόμα, οι στάσεις της ευρύτερης κοινωνίας και της τοπικής κοινότητας μπορεί να λειτουργήσουν διευκολυντικά στην εκδήλωση της κακοποίησης. Έτσι, η αποδοχή της σωματικής τιμωρίας (π.χ. "Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο") μπορεί να ενθαρρύνει την εμφάνιση ακραίας μορφής βίας στα παιδιά για λόγους πειθαρχίας. Ακόμα, πεποιθήσεις όπως "ποτέ δεν επεμβαίνω στα ενδο-οικογενειακά ζητήματα άλλων" ενισχύουν την απόκρυψή της και ενδέχεται να αποτρέπουν τους άλλους από το να παρέμβουν για να προστατέψουν ένα παιδί που κακοποιείται.

Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού. Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι πολύ απαιτητικά και εμφανίζουν Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι έχουν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε ότι παιδιά που κακοποιούνται είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές. Τα μικρά παιδιά που κακοποιούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται στο νοσοκομείο. Μετά την εισαγωγή τους, παρατηρούνται τα εξής : τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν σε κλάματα ή εκρήξεις οργής. Η αργή φυσική ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή τα προβλήματα στη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή προσωπικότητας, που είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να υπάρχει κι όταν αυτά τα παιδιά ενηλικιωθούν. Είναι προφανές ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί που κακοποιείται χαρακτηρίζεται από

152

Παιδική κακοποίηση απόρριψη και επιθετικότητα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη δημιουργία του διευκολυντικού εκείνου περιβάλλοντος που, κατά τον Winnicott, συντελεί στην ωρίμανση του παιδιού. Σύμφωνα με τη μελέτη των Martin και Beezley σχετικά με την προσωπικότητα των παιδιών αυτών εντοπίστηκαν εννέα χαρακτηριστικά κριτήρια: • • • • • • • • •

Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση Σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς Μειωμένη αυτοεκτίμηση Απόσυρση Εναντιωματική συμπεριφορά Μεγάλη διεγερσιμότητα Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή Ψευδοενήλικη συμπεριφορά Μαθησιακές δυσκολίες

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η σοβαρότητά τους δεν εξαρτώνται από τον τύπο και τη σοβαρότητα της φυσικής βίας. Το ψυχικό τραύμα που έχει προκληθεί στα παιδιά αυτά από το περιβάλλον της κακοποίησης είναι τόσο έντονο, ώστε να οδηγεί στη δημιουργία αυτών των χαρακτηριστικών, με αποτέλεσμα οι δάσκαλοι και οι συνομήλικοι να τα απορρίπτουν. Όπως είναι επόμενο, τα κακοποιημένα παιδιά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, με πιθανή πρόγνωση να συνεχιστεί αυτός ο φαύλος κύκλος σε όλη τους τη ζωή, με πιθανή εκδήλωση του φαινομένου στα δικά τους παιδιά και ούτω καθ' εξής. Τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερους φίλους και αρκετά αναπτύσσουν διαταραχές συμπεριφοράς. Μια ευρωπαϊκή μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της πολύ αυστηρής και τιμωρητικής συμπεριφοράς των γονέων και των επιπτώσεών της στην προσωπικότητα των παιδιών. Βρέθηκε ότι τα παιδιά, εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, αναπτύσσουν ένα σύνδρομο που ονομάζεται «διαταραχή της διαγωγής» ή ένα άλλο σύνδρομο στο οποίο εκδηλώνουν άγχος και κατάθλιψη. Σε μία άλλη παλαιότερη μελέτη σε 23 οικογένειες βρέθηκε ότι μετά από 3 χρόνια το 30% των παιδιών είχαν εκ νέου κακοποιηθεί ή παραμεληθεί και ότι το 70% των παιδιών απέκλινε από την ομαλή συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη της ηλικίας τους. 'Αλλες μελέτες έχουν επίσης επιβεβαιώσει αυτά τα αποτελέσματα. Πρέπει βέβαια να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν μελέτες που να διερευνούν τις ψυχολογικές μόνο επιπτώσεις της κακοποίησης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μαζί με την κακοποίηση το παιδί βιώνει μία σειρά από άλλες εμπειρίες, όπως η εισαγωγή στο νοσοκομείο, απομάκρυνση από το σπίτι, ανάδοχες οικογένειες κλπ. Είναι, επομένως, δύσκολο να ξεχωρίσουμε τις επιπτώσεις της κακοποίησης από αυτές που οφείλονται στις άλλες εμπειρίες. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι τα αποτελέσματα της συναισθηματικής στέρησης στα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να εκδηλώνονται με τα μορφή εξελικτικών διαταραχών στο Κεντρικό Νευρικό σύστημα. Το εύρημα αυτό φαίνεται με την ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που είχαν τα παιδιά αυτά. Η μεγάλη συχνότητα της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς που έχει περιγραφεί σε κακοποιημένα παιδιά σε σχέση με φυσιολογικά ή παραμελημένα παιδιά συμπεριλαμβάνει αυτό-ακρωτηριασμούς και απόπειρες αυτοκτονίας και συνδέεται με χαρακτηριστικές μεταβολές του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού. Έχει επίσης περιγραφεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα παιδιά δεν εμπιστεύονται το περιβάλλον τους για να μιλήσουν και επομένως η καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου είναι αποτέλεσμα της μικρής πρακτικής και εξάσκησης εξαιτίας της παραμέλησης που υφίστανται τα κακοποιημένα παιδιά. Ακόμη, η νοητική ανάπτυξη αυτών των παιδιών επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό, φαίνεται όμως ότι δε συνδέεται περισσότερο με τη διαδικασία της κακοποίησης-παραμέλησης κι όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων. Ο Strogh έχει περιγράψει μια μορφή ψυχωσικής διαταραχής, τη λεγόμενη «τραυματική ψύχωση», σε παιδιά λανθάνουσας και προεφηβικής ηλικίας. Τα χαρακτηριστικά της είναι : μειωμένη ή έντονα διαταραγμένη σχέση με την πραγματικότητα και τους άλλους, καθώς και αλλόκοτη συμπτωματολογία. Τα παιδιά αυτά, που είχαν κακοποιηθεί πολύ νωρίς στη ζωή τους, παρουσιάζουν έντονη επιθετικότητα, ενώ παράλληλα είναι κατά περιόδους υπόδειγμα ή πολύ αγαπητά στους άλλους. Χαρακτηριστικά ο Strogh αναφέρει ότι τα παιδιά αυτά «δαγκώνουν το χέρι αυτού που τα ταΐζει», γεγονός που

153

Παιδική κακοποίηση δηλώνει έντονη διαταραχή στη συμπεριφορά δεσμού. Άλλα χαρακτηριστικά που βρέθηκε ότι έχουν τα κακοποιημένα παιδιά είναι: χαμηλό βάρος στη γέννηση, προωρότητα και ύπαρξη διαφόρων παρεκκλίσεων από τη φυσιολογική εξέλιξη. Τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης στην ψυχική υγεία και τη σωματική ανάπτυξη του παιδιού είναι σοβαρές.

Αντιμετώπιση κρουσμάτων κακοποίησης Σε πρώτο επίπεδο, τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν ότι κανείς, ακόμη και κάποιος που αγαπούν, δε θα πρέπει να τους ζητήσει να κρατήσουν μυστικό για φιλιά, αγγίγματα, αγκαλιές. Δεν είναι ποτέ φταίξιμο του παιδιού αν κάποιος τα κακοποιήσει. Αν κάποιος τα αγγίξει με τρόπο που τα φοβίζει ή τα μπερδεύει πρέπει να το πουν. Τα συναισθήματα φόβου και σύγχυσης μπορεί να έρθουν για κάποιο άτομο και πριν ακόμη τα αγγίξουν.

Όταν υπάρχει υποψία κακοποίησης • Ενημερώνονται οι αρμόδιες αρχές (εισαγγελέας, αστυνομία) και να εισάγεται το παιδί στο νοσοκομείο προκειμένου, κατ? αρχήν, να προστατευθεί η ζωή του και να αντιμετωπιστούν τα ιατρικά προβλήματα.

• Αστυνομία • Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας (197) ή σε άλλους οργανισμούς, όπως: • • • • • • •

Χαμόγελο του Παιδιού (1056), Ιατροδικαστική Υπηρεσία Αθηνών (210 3613340), Ιατροδικαστική Υπηρεσία Πειραιά (210 4177876), Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Υπουργείου Δικαιοσύνης (210 8701319), Συνήγορος του Πολίτη (210 7289600), Συνήγορος του Πολίτη-Κύκλος για τα δικαιώματα του Παιδιού (8001132000), ΕΠΙΨΥ (801-801-1177), Τμήμα Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (1890 ή ccu@ath.forthnet.gr).

• Παρέχεται βοήθεια στο παιδί και στην οικογένεια από διεπιστημονική ομάδα ειδικών (παιδίατρος, κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος και παιδοψυχίατρος) με: • Μεταφορά του παιδιού σε ασφαλές πλαίσιο διαμονής (μακριά από τους γονείς, για κάποιο τουλάχιστον διάστημα, αν κριθεί αναγκαίο).

• Ψυχοδιαγνωστική εκτίμηση παιδιού και γονέων για την πιθανότητα ύπαρξης ψυχολογικών ή άλλων αναπτυξιακών (για το παιδί) δυσκολιών που χρειάζονται φροντίδα.

• Συμβουλευτική στήριξη - ψυχοθεραπεία γονέων.

• Ψυχοθεραπευτική βοήθεια παιδιού.

Πηγές 1. Τσιάντης Γ., «Ψυχική Υγεία του Παιδιού και της Οικογένειας, Τεύχος Β΄. Εκδ. Καστανιώτης. Αθήνα, 2000 2. Αγάθωνος-Γεωργοπούλου Ε.(Επ.), «Κακοποίηση - Παραμέληση Παιδιών. Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού. Αθήνα, 1987. Η.

3. Agathonos-Georgopoulou, ?Child Maltreatment in Greece: A Review of Research. Child Abuse Review, Vol. 6: 257-271. 1997.

4. Finkelhor D.& Korbin J., Child Abuse as an International Issue. Child Abuse & Neglect, Vol.12: 3-23. 1988.

5. Korbin J., Child Abuse and Neglect: Cross-Cultural Perspectives. University of California Press. Berkeley, CA, 1981.

154

Παιδική κακοποίηση

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • • • • •

Κέντρο Πληροφόρησης για την Ψυχική Υγεία του Παιδιού και του Εφήβου [1] http://www.obrela.gr Ελληνική Παιδιατρική Εταιρία [2] Εκστρατεία κατά της Παιδικής Κακοποίησης [3] Το Χαμόγελο του Παιδιού [4]

Παραπομπές [1] [2] [3] [4]

http:/ / www. childmentalhealth. gr/ http:/ / www. e-child. gr/ http:/ / www. hamomilaki. pblogs. gr/ http:/ / www. hamogelo. gr/

155

156

Παράθυρο Johari Παράθυρο Johari Το παράθυρο Johari είναι ένα εργαλείο που επινόησαν οι Τζόζεφ Λούφτ (Joseph Luft, το πρώτο κομμάτι "Jo") και ο Χάρυ Ίνγκαμ (Harry Ingham,το δεύτερο κομμάτι της λέξης, "hari"). Χρησιμοποιείται για να διευκολύνει τους ανθρώπους να καταλάβουν τις ικανότητές τους στην διαπροσωπική επικοινωνία και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Αποτελείται από τεταρτημόρια, όπως φαίνεται στην εικόνα, τα οποία είναι φτιαγμένα με βάση την οριζόντια κλίμακα "γνωστό ή άγνωστο σε εμάς" και την κάθετη κλίμακα "γνωστό ή άγνωστο στους άλλους".

Παράθυρο Johari

Στο πάνω αριστερά τεταρτημόριο, είναι η "ανοικτή περιοχή", που περιέχει χαρακτηριστικά μας που τα γνωρίζουμε και εμείς και οι άλλοι. Στο πάνω δεξιά, είναι η "τυφλή περιοχή", με χαρακτηριστικά που βλέπουν οι άλλοι, αλλά δεν μπορούμε να δούμε εμείς. Η περιοχή αυτή μπορεί να γίνει μικρότερη, αν κάποιος μας μιλήσει με ειλικρίνεια για ότι βλέπει σε εμάς. Κάτω αριστερά είναι η "κρυμμένη περιοχή" η οποία αφορά στοιχεία της προσωπικοτητάς μας και της διαπροσωπικής επικοινωνίας μας, τα οποία γνωριζουμε εμείς, αλλά δε γίνονται φανερά στους άλλους. Η περιοχή αυτή θα γίνει μικρότερη, αν "εξομολογηθούμε" στους "άλλους", για τα χαρακτηριστικά αυτά. Κάτω δεξιά είναι η "άγνωστη περιοχή", με χαρακτηριστικά μας που δεν τα γνωρίζουμε ούτε εμείς ούτε οι άλλοι. Σκοπός του εργαλείου αυτού είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να επεκτείνουν την "ανοικτή περιοχή", μικραίνοντας την τυφλή και την κρυμμένη περιοχή, επιτρέποντας την όσο το δυνατό καλύτερη και αποτελεσματικότερη την επικοινωνία τους με τους άλλους ανθρώπους.

Βιβλιογραφία • Steven L. McShane, Mary Ann Von Glinow, "Organizational Behaviour", 2nd edition, McGraw-Hill-Irwin, 2003, σελ.83-84, ISBN:0-07-115113-3

157

Παραφιλία Παραφιλία Mε τον όρο παραφιλία στην ψυχολογία και τη σεξολογία αναφέρεται μία σειρά από εκφράσεις της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, που χαρακτηρίζεται από σεξουαλική διέγερση που προκαλείται από ενέργειες ή καταστάσεις που δεν σχετίζονται άμεσα με τον συνηθισμένο τρόπο σεξουαλικής συνεύρεσης. Η παραφιλία αφορά στις περισσότερες περιπτώσεις και τα δύο φύλα. Ο όρος μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να καταδείξει μη «κανονικές» σεξουαλικές πρακτικές, χωρίς απαραίτητα να συνεπάγεται ότι είναι και «λανθασμένες». Στην πραγματικότητα ο όρος επινοήθηκε για να αντικαταστήσει, σε μια πιο αυστηρή επιστημονική ταξινόμηση, τον παλιό ορισμό της σεξουαλικής διαστροφής ή σεξουαλικής απόκλισης, μεταξύ των οποίων στο παρελθόν περιλαμβανόταν και η ομοφυλοφιλία καθώς και άλλες μορφές σεξουαλικότητας όπως η ομαδική συνουσία.

Μορφές παραφιλίας Κύριες παραφιλίες

Η υποταγή καθώς και τα δερμάτινα και μεταλλικά αξεσουάρ αποτελούν ορισμένα από τα γνωστά χαρακτηριστικά των σαδομαζοχιστικών παραφιλιών.

Κλινικά έχουν αναγνωριστεί 8 μεγάλες μορφές παραφιλικής συμπεριφοράς. Για να θεωρηθούν ταυτόχρονα ως ασθένειες, θα πρέπει να έχουν επικρατήσει στη σεξουαλική ζωή ενός ατόμου, παρεμβαίνοντας με σημαντικό τρόπο στην κανονική του ζωή καθώς και στη σχέση που αναπτύσσει με άλλους ανθρώπους.

• Επιδειξιομανία: Τάση προς έκθεση των γεννητικών οργάνων προς ένα στοχευμένο πρόσωπο.

• Φετιχισμός: Χρησιμοποίηση αντικειμένων που δεν σχετίζονται άμεσα με τη σεξουαλικότητα (π.χ. παπούτσια, είδη ένδυσης κλπ.) ή τα μέρη του σώματος ενός ατόμου, ώστε να ενεργοποιηθεί η σεξουαλική διέγερση.

• Εφαψιμανία: Η ανάγκη που οδηγεί στην αφή του σώματος ενός προσώπου, συνήθως παρά τη θέλησή του τελευταίου.

• Παιδοφιλία ή παιδεραστία: Έλξη προς παιδιά (αγόρια ή κορίτσια) προεφηβικής ηλικίας.

• Σεξουαλικός σαδισμός: Ανάγκη σεξουαλικής έκφρασης με πόνο ή εξευτελισμό προς τον / την σεξουαλικό σύντροφο.

• Σεξουαλικός μαζοχισμός: Αναζήτηση αισθήματος πόνου ή ταπείνωσης.

• Παρενδυσία: Διέγερση και σεξουαλική ευχαρίστηση με την αμφίεση των ρούχων του αντίθετου φύλου.

• Ηδονοβλεψία: Διέγερση με την οπτική επαφή σεξουαλικής συνεύρεσης τρίτων προσώπων, κρυφά ή φανερά.

Παραφιλία

Παραφιλίες μη προσδιοριζόμενες αλλού Άλλες, λιγότερο συχνές μορφές παραφιλίας, ομαδοποιούνται υπό τον όρο σεξουαλική διαταραχή. Από το 1987, αυτή η ομαδοποίηση προσδιορίστηκε ως παραφιλία μη προσδιοριζόμενη αλλού [1] . Έχουν καταγραφεί περισσότερες από 100 περιπτώσεις, κυριότερες εκ των οποίων είναι: • • • • • • • • • • •

Αποτεμνοφιλία ή αβασιοφιλία: Σεξουαλική δραστηριότητα με άτομα με ειδικές ανάγκες ή ανάπηρα. Καθετηροφιλία: Διέγερση με τη χρήση καθετήρων Κλυσμαφιλία: Διέγερση με τη λήψη κλύσματος Ουροφιλία ή ουρολαγνεία: Διέγερση με τη θέα, οσμή ή κατάποση ούρων. Κοπροφιλία ή κοπρολαγνεία: Διέγερση με τη θέα, οσμή ή γεύση κοπράνων. Τηλεφωνική σκατοφιλία: Διέγερση που προκαλεί τηλεφωνική συνδιάλεξη με γνωστό ή άγνωστο πρόσωπο και πρόστυχη συνομιλία. Φοβολαγνεία: Διέγερση που προκαλείται υπό το αίσθημα του φόβου. Γεροντοφιλία: Αναζήτηση ηλικιωμένου ερωτικού συντρόφου. Νεκροφιλία: Διέγερση στη σκέψη, τη θέα ή τη σεξουαλική επαφή με πτώματα. Νοσοφιλία: Αναζήτηση συνεύρεσης με άτομα που ασθενούν. Ζωοφιλία ή κτηνοβασία: Σεξουαλική επαφή με ζώα.

• Υποξυφιλία ή ασφυξιοφιλία: Επίτευξη διέγερσης λόγω της μειωμένης παροχής αρτηριακού αίματος, η οποία προκαλεί έλλειψη οξυγόνου. Από τη λίστα έχει αφαιρεθεί με τη συγκατάθεση των ψυχιάτρων η ομοφυλοφιλία, περιοριζόμενη ως παραφιλία μόνο όταν συνδυάζεται με κάποια από την προαναφερθείσα κατηγοριοποίηση. Οι περιπτώσεις των παραφιλιών όπου δεν τηρείται η συναίνεση και των δύο προσώπων (π.χ. επιδειξιμανία), δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές. Οι περιπτώσεις της παιδοφιλίας και της νεκροφιλίας αποτελούν ποινικά κολάσιμες πράξεις και διώκονται στις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου. (Για την περίπτωση της νεκροφιλίας εμπεριέχεται το αδίκημα της προσβολής νεκρού).

Παραπομπή [1] American Psychiatric Association (1987). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (3rd ed., rev.) Washington DC: Author.

Πηγή Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Parafilia (http:/ / it. wikipedia. org/ wiki/ Parafilia) της Ιταλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( ιστορικό/συντάκτες (http:/ / it. wikipedia. org/ wiki/ Parafilia)).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Παραφιλική Σεξουαλική Συμπεριφορά (http://www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article& sid=126) • Λίστα παραφιλιών (http://www.greekbdsmcommunity.com/forums/t12084/)

158

159

Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ ήταν ένα πείραμα πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα. Το πείραμα διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του Καθηγητή Ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Εικοσιτέσσερις φοιτητές επιλέχθηκαν από 70 για να παίξουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων και να ζήσουν σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου της Επιστήμης της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου, έτσι ώστε να αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για την επιστημονική παρατήρηση. Οι ρόλοι μοιράστηκαν μετά από ρίψη κέρματος (κορώνα ή γράμματα).[1] Οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες μπήκαν κατευθείαν στους ρόλους τους προχωρώντας τους ρόλους του όμως πέρα από τις προβλέψεις, οδηγούμενοι σε επικίνδυνες και ψυχολογικά καταστροφικές καταστάσεις. Το ένα τρίτο από τους φρουρούς κρίθηκε ότι επέδειξαν "γνήσια" σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από τους φοιτητές να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή,[2] και συνειδητοποιώντας ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές να λάβουν χώρα κάτω από την εποπτεία του, ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα μετά από έξι μέρες.

Ταινίες • Το 1992, ένα ντοκυμαντέρ έγινε διαθέσιμο από τον επίσημο ιστότοπο του πειράματος. Το ντοκυμαντέρ, Quiet Rage: The Stanford Prison Experiment, γράφτηκε από τον Ζιμπάρντο και σκηνοθετήθηκε από τον Κεν Μιούζεν.[3] • Το 2002 ένα μισάωρης διάρκειας ντοκυμαντέρ από το BBC σκηνοθετήθηκε από τον Κιμ Ντιουκ.

• Breathing Room μία εισαγωγή στο Brussels International Fantastic Film Festival.

• Μία ταινία για το πείραμα με τίτλο The Stanford Prison Experiment, γίνεται αυτό το καιρό με παραγωγό την Maverick Films. Το σενάριο γράφτηκε από τον Christopher McQuarrie και τον Tim Talbott και παίζουν οι Channing Tatum, Paul Dano, Ryan Phillippe, Giovanni Ribisi, Benjamin McKenzie, Charlie Hunnam, Kieran Culkin, Jesse Eisenberg και ο Dylan Purcell. Η κυκλοφορία της αναμένεται στα μέσα του 2009.

Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ

Σημειώσεις [1] Slideshow on official site (http:/ / www. prisonexp. org/ slide-4. htm) [2] Stanford Prison Experiment - Conclusion. (http:/ / www. prisonexp. org/ slide-31. htm) [3] Justice videos (http:/ / www. brcc. edu/ library/ videolist/ videojustice. html)

Αναφορές • Carnahan, C. & McFarland, S. (2007). Revisiting the Stanford Prison Experiment: Could Participant Self-Selection Have Led to the Cruelty? Personality and Social Psychology Bulletin, Vol. 33, No. 5, 603-614.

• Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). Study of prisoners and guards in a simulated prison. Naval Research Reviews, 9, 1–17. Washington, DC: Office of Naval Research • Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). Interpersonal dynamics in a simulated prison. International Journal of Criminology and Penology, 1, 69–97.

• Haslam, S. Alexander & Reicher, Stephen (2003). Beyond Stanford: Questioning a role-based explanation of tyranny. Dialogue (Bulletin of the Society for Personality and Social Psychology), 18, 22–25.

• Musen, K. & Zimbardo, P. G. (1991). Quiet rage: The Stanford prison study. Videorecording. Stanford, CA: Psychology Dept., Stanford University.

• Reicher, Stephen., & Haslam, S. Alexander. (2006). Rethinking the psychology of tyranny: The BBC Prison Study. British Journal of Social Psychology, 45, 1–40.

• Zimbardo, P. G. (1971). The power and pathology of imprisonment. Congressional Record. (Serial No. 15, 1971-10-25). Hearings before Subcommittee No. 3, of the Committee on the Judiciary, House of Representatives, Ninety-Second Congress, First Session on Corrections, Part II, Prisons, Prison Reform and Prisoner's Rights: California. Washington, DC: U.S. Government Printing Office.

• Zimbardo, P. G (2007) (http://www.democracynow.org/article.pl?sid=07/03/30/1335257) "Understanding How Good People Turn Evil". Interview transcript. "Democracy Now!", March 30, 2007. Accessed March 31, 2007

Σχετικοί Σύνδεσμοι • • • • • • • •

• • •

Official Site (http://www.prisonexp.org/) Homepage of Philip Zimbardo (http://www.zimbardo.com/) Summary of the experiment (http://www.holah.karoo.net/zimbardostudy.htm) Zimbardo, P. (2007). From Heavens to Hells to Heroes (http://www.in-mind.org/special-issue/ from-heavens-to-hells-to-heroes.html). In-Mind Magazine.

Fromm's criticism of the experiment (http://www.angelfire.com/or/sociologyshop/frozim.html) The official website of the BBC Prison Study (http://www.bbcprisonstudy.org) The Experiment (IMDb) (http://www.imdb.com/title/tt0250258/) — German movie (Das Experiment) from 2001 inspired by the Stanford Experiment The Lie of the Stanford Prison Experiment (http://daily.stanford.edu/article/2005/4/28/ theLieOfTheStanfordPrisonExperiment) — Criticism from Carlo Prescott, ex-con and consultant/assistant for the experiment The Artificial Prison of the Human Mind (http://www.damninteresting.com/?p=443) Article with Comments.

Philip Zimbardo on Democracy Now! March 30 2007 (http://www.democracynow.org/article.pl?sid=07/03/ 30/1335257) Philip Zimbardo on The Daily Show, March, 2007 (http://www.ifilm.com/video/2837985/)

Abu Ghraib and the experiment: • BBC News: Is it in anyone to abuse a captive? (http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/3683115.stm) • BBC News: Why everyone's not a torturer (http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/3700209.stm)

160

Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ • Ronald Hilton: US soldiers' bad behavior and Stanford Prison Experiment (http://wais.stanford.edu/War/ war_05152004.htm) • Slate.com: Situationist Ethics: The Stanford Prison Experiment doesn't explain Abu Ghraib (http://www.slate. com/id/2100419/), by William Saletan • IMDb: Untitled Stanford Prison Experiment Project (http://www.imdb.com/title/tt0420293/) • VIDEO: Talk to MIT re: new book: The Lucifer Effect (http://mitworld.mit.edu/video/459/) Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το prison experiment άρθρο Stanford prison experiment (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Stanford) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( prison experiment ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Stanford)).

161

162

Πίστη Πίστη Πίστη είναι η βεβαιότητα κάποιας ή κάποιου για την αλήθεια ενός ισχυρισμού, ανεξάρτητα αν η βεβαιότητα αυτή είναι δικαιολογημένη ή όχι. Στην περίπτωση που η βεβαιότητα είναι δικαιολογημένη μιλάμε για γνώση και όχι για πίστη. Η ομαδική ή κοινή πίστη ορίζεται στις κοινές αλήθειες που μοιράζεται μια ομάδα πιστών ή ένα ευρύτερο σύνολο από πιστούς, που ακολουθούν για παράδειγμα μια θρησκεία.

Χρήση του όρου Ο όρος πίστη χρησιμοποιείται για να περιγράψει:

[1]

[2]

• το σύνολο των αληθειών που αντιλαμβάνεται και εναγκαλίζει μια θρησκεία • τις θεμέλιες παραδοχές μιας φιλοσοφίας • την εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του εαυτού, άλλου προσώπου, ομάδας, κινήματος κλπ • την αναγνώριση της αξίας και της δυναμικής ενός σκοπού • τον ενστερνισμό ατομικών ή συλλογικών απόψεων ή ιδεών • την εμπιστοσύνη στην ηθική κάποιου προσώπου (ο όρος Καλή πίστη είναι μία από τις βασικές αρχές που διέπουν το σύστημα του Αστικού Δικαίου)

"Θρίαμβος της πίστης κατά της ειδωλολατρίας": Άγαλμα στην καθολική εκκλησία Gesù της Ρώμης που εννοεί ως «πίστη» τη Χριστιανική. Κάθε πίστη έχει τη δική της αλήθεια και στο έργο αυτό απεικονίζεται ο εορτασμός της διαφυγής των πιστών από το δυναμικό του συνόλου αληθειών της παλαιάς πίστης σε εκείνο της νέας.

• την εμπιστοσύνη της απόδοσης οικονομικών πόρων (βλ. Πίστη (οικονομία))

Θρησκεία και φιλοσοφία Η πίστη είναι το θεμέλιο κάθε θρησκείας Εμμάνουελ Καντ

Στα πλαίσια της θρησκείας, η έννοια της πίστης ταυτίζεται με τη βεβαιότητα της ύπαρξης ενός ανώτερου όντος, του Θεού. Αν και η πίστη αυτή προέρχεται από τον χώρο του υπερφυσικού, διάφοροι φιλόσοφοι επιχείρησαν κατά καιρούς να αποδείξουν την ύπαρξη του υπέρτατου όντος. Η απόδειξη αυτή για να θεωρηθεί γνωστικά έγκυρη θα πρέπει να προέρχεται είτε από τη λογική, είτε από την εμπειρία. Επειδή όμως η εμπειρία δεν μπορεί να εφοδιάσει τον φιλόσοφο με αποδεικτικά επιχειρήματα δεδομένου ότι κανείς ποτέ δεν συνάντησε τον Θεό στην καθημερινή ζωή, πολλοί ήταν οι φιλόσοφοι εκείνοι που

Πίστη

163

προσπάθησαν να αποδείξουν την ύπαρξη του Θεού με λογικά επιχειρήματα. Έτσι προέκυψε η διατύπωση της οντολογικής, της κοσμολογικής και της τελεολογικής απόδειξης, καθώς και της προκαθορισμένης αρμονίας του Γερμανού φιλόσοφου Λάιμπνιτς. Όμως όπως ισχυρίστηκε αργότερα ο Καντ (στο έργο του «Κριτική του καθαρού λόγου»), κανένα από τα επιχειρήματα αυτά δεν είναι άτρωτο στην κριτική. Αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη του Θεού δεν μπορεί να αποδειχθεί ούτε με την εμπειρία, ούτε με τη λογική, συνεπώς η θρησκεία θα πρέπει από αλλού να αντλήσει τη βεβαιότητα για την ύπαρξη του Θεού. Η πηγή αυτή είναι η διαίσθηση ή η ενόραση, η οποία βεβαιώνει για την ύπαρξη του Θεού, χωρίς όμως να παρέχει έγκυρα γνωστικά στοιχεία που να μπορούν να ελεχθούν από την εμπειρία ή τη λογική. Άρα, η ύπαρξη του Θεού βεβαιώνεται αποκλειστικά και μόνο από την πίστη. Η πίστη είναι μια κράμπα, μια παράλυση, μια ατροφία του μυαλού σε ορισμένες θέσεις Έζρα Πάουντ

Παραπομπές [1] Dictionary.com (http:/ / dictionary. reference. com/ browse/ faith). Faith [2] wiktionary.org (http:/ / en. wiktionary. org/ wiki/ faith). Faith

Πηγές • Για την ενότητα «Θρησκεία και φιλοσοφία» τα στοιχεία προέρχονται από την εγκυκλοπαίδεια Επιστήμη και Ζωή, Τόμος 16, σελίδα 56.

Δείτε ακόμη • Θρησκεία • Ελπίδα • Αναθεώρηση πεποιθήσεων

164

Πολιτική ψυχολογία Πολιτική ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Με τον όρο πολιτική ψυχολογία εννοείται εκείνος ο διεπιστημονικός κλάδος που ασχολείται με την ανάλυση των αναπτυσσόμενων σχέσεων ανάμεσα στις ψυχολογικές και πολιτικές διεργασίες. Τούτος ο κλάδος αντλεί τα περιεχόμενά του από διαφορετικές πηγές, που περιλαμβάνουν την πολιτισμική και ψυχολογική ανθρωπολογία, τη γνωστική ψυχολογία, τα οικονομικά, την ιστορία, τις διεθνείς σχέσεις, τη φιλοσοφία, την πολιτική επιστήμη, την πολιτική θεωρία, την ψυχολογία της προσωπικότητας, την κοινωνική ψυχολογία, και κοινωνιολογία. Εξαιτίας της ευαίσθητης σχέσης του με το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται, ο τομέας της πολιτικής ψυχολογίας αναπτύσσεται με διαφορετικούς τρόπους, εξαρτώμενους από το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ενσωματώνεται.

165

Προμνησία Προμνησία Ο όρος προμνησία περιγράφει την αίσθηση ότι κάποιος έχει δει ή βιώσει ξανά στο παρελθόν μία κατάσταση. Συχνότερα χρησιμοποιείται ο όρος déjà vu που στη γαλλική γλώσσα σημαίνει "ήδη ιδωμένο". Η εμπειρία της προμνησίας συνοδεύεται συνήθως από μία αίσθηση "παράξενου", και αποδίδεται από το υποκείμενο της εμπειρίας σε όνειρό του, παρόλο το ότι υπάρχει η αίσθηση ότι η εμπειρία έχει πραγματικά υπάρξει στο παρελθόν. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό και επίσημες έρευνες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 70% των ανθρώπων το έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Υπάρχουν αναφορές σε εμπειρίες προμνησίας στη λογοτεχνία του παρελθόντος, γεγονός που αποδεικνύει ότι το φαινόμενο δεν είναι νέο.

Επιστημονική έρευνα Το φαινόμενο έχει ερευνηθεί εκτεταμένα τα τελευταία χρόνια από ψυχολογική και νευροφυσιολογική σκοπιά. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι πιθανότατα πρόκειται για μία ανωμαλία της μνήμης. Συγκεκριμένα ο εγκέφαλος εσφαλμένα "πιστεύει" οτι έχει καταγεγραμμένη μία εμπειρία, ενώ δεν την έχει. Η εξήγηση αυτή στηρίζεται από το γεγονός ότι μπορεί μεν το άτομο να πιστεύει οτι η εμπειρία του έχει ξανασυμβεί, αλλά δεν είναι σε θέση να ανακαλέσει τη χρονική στιγμή ή τις συνθήκες. Έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση της προμνησίας με διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η επιληψία. Οι σχέσεις αυτές σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες υπονοούν ότι το φαινόμενο είναι μία νευρολογική διαταραχή στα ηλεκτρικά φορτία του εγκεφάλου, διαταραχή που φυσικά δεν είναι απαραίτητο να είναι σοβαρή αφού είναι αρκετά συνηθισμένη και καθημερινή σε πολλούς υγιείς ανθρώπους.

Παραψυχολογία Η προμνησία έχει ακόμα συσχετιστεί με μη επιστημονικά αποδεδειγμένα φαινόμενα όπως η μετενσάρκωση ή η εξωαισθητηριακή αντίληψη. Στην πρώτη περίπτωση, η αίσθηση της ανάμνησης που έχει το άτομο αποδίδεται στο ότι είχε μία παρόμοια εμπειρία σε προηγούμενη ζωή του. Στη δεύτερη περίπτωση, η εξήγηση που δίνεται είναι ότι το άτομο είχε "προφητέψει" την εμπειρία που βιώνει, μέσω π.χ. ενός ονείρου.

Εξωτερικές συνδέσεις • Κουμαρτζής, Ν., "Deja Vu: Γιατί ο Χρόνος Επαναλαμβάνεται;", metafysiko.gr, 20 Ιουλίου 2007 [1] • "The Tease of Memory" The Chronicle of Higher Education, 23 Ιουλίου 2004 [2] • "Déjà Vu: If It All Seems Familiar, There May Be a Reason (Αν όλα δείχνουν οικεία, μπορεί να υπάρχει λόγος)" New York Times, 14 Σεπτεμβρίου 2004 [3] • [4]

Προμνησία

Παραπομπές [1] [2] [3] [4]

http:/ / www. metafysiko. gr/ textview. php?id=163 http:/ / chronicle. com/ free/ v50/ i46/ 46a01201. htm http:/ / www. nytimes. com/ 2004/ 09/ 14/ science/ 14deja. html?ex=1252900800& en=331d6db9dff26282& ei=5090& partner=rssuserland http:/ / dejavude. blogspot. com

166

167

Προσωπικότητα Προσωπικότητα Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Προσωπικότητα είναι το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου[1] . Η συστηματική ενασχόληση με την έννοια της προσωπικότητας προϋπήρχε της σύγχρονης ψυχολογίας στη Φιλοσοφία, στη φυσιολογία, στη νομική επιστήμη, καθώς και στη λογοτεχνία. Σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους η σύγχρονη επιστημονική ψυχολογία διερευνά την προσωπικότητα απ'τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, έχουν αναπτυχθεί τρεις βασικές προσεγγίσεις, καθεμιά απ'τις οποίες έχει τα δικά της χαρακτηριστικά: 1. ο παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης της προσωπικότητας 2. το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας 3. και ο κοινωνικός δομισμός. Η προσέγγιση της κριτικής ψυχολογίας και ο κοινωνικός δομισμός αποτελούν τις σύγχρονες απόψεις σχετικά με τη διερεύνηση της προσωπικότητας. Ο παραδοσιακός τρόπος διερεύνησης της προσωπικότητας τοποθετείται χρονικά απ' τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Κεντρικό

Προσωπικότητα χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου προσέγγισης αποτελεί η έννοια του χαρακτηριστικού. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, σύμφωνα πάντα μ' αυτή την άποψη είναι σταθερά, παγιωμένα, με τρόπο ώστε να ορίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και να διαφοροποιούν το ένα άτομο από το άλλο. Η προσωπικότητα, συνεπώς, αποτελεί ένα σύνολο τέτοιων χαρακτηριστικών π.χ. εξωστρέφεια, επιθετικότητα, πείσμα, γενναιοδωρία κλπ. Στα πλαίσια μιας τέτοιας θεώρησης της προσωπικότητας, η έρευνα χρησιμοποιεί κατ' εξοχήν ψυχομετρικά τεστ προσωπικότητας. Επίσης, γίνεται αντιληπτό πως η έννοια του χαρακτηριστικού της προσωπικότητας, οδηγεί στην αρχή των ατομικών διαφορών. Αυτό σημαίνει πως κάθε άτομο διαθέτει μια τέτοια σύνθεση χαρακτηριστικών που είναι μοναδική και τον διαφοροποιεί απ' τον παρακείμενό του (η έννοια της μοναδικότητας). Οι όροι κριτική ψυχολογία και κοινωνικός δομισμός είναι παρεμφερείς αλλά όχι ταυτόσημοι. Ο κοινωνικός δομισμός αποτελεί μια ευρύτερη έννοια που κατά κάποιο τρόπο εμπεριέχει και το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας. Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο προσεγγίσεων είναι η κριτική τους στάση απέναντι στις κοινωνικές επιστήμες και βέβαια στην ψυχολογία. Σύμφωνα με τον κοινωνικό δομισμό, δεν υπάρχει αντικειμενική γνώση και αλήθεια. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον εαυτό μας βασίζεται σε υποκειμενικές παρατηρήσεις. Συνεπώς, θα πρέπει να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στην υπάρχουσα γνώση. Όσον αφορά την προσωπικότητα, ο κοινωνικός δομισμός υποστηρίζει ότι η προσωπικότητα αποτελεί απόρροια των αλληλεπιδράσεων και σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων. Αυτό σημαίνει πως η προσωπικότητα δομείται κοινωνικά και δεν υπαγορεύεται από εσωτερικές δυνάμεις. Η κριτική ψυχολογία ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται η παραδοσιακή ψυχολογία και ασκείται η κλινική πρακτική. Το ρεύμα αυτό διαδόθηκε κατά τη δεκαετία του 1990.

παραπομπές [1] λεξικό ΙΝΣΑΠΘ (http:/ / www. greek-language. gr/ greekLang/ modern_greek/ tools/ lexica/ triantafyllides/ search. html?lq=Ï Ï Î¿Ï Ï Ï Î¹ÎºÏ Ï Î·Ï Î±& dq=)

168

169

Ρεζιοναλισμός Ρεζιοναλισμός Ο διεθνής όρος ρεζιοναλισμός (αγγλικά: regionalism) περιγράφει την μελέτη και αναφορά κοινωνικών φαινομένων (social phenomena) σε σχέση με την περιοχή (region) στην οποία παρατηρούνται. Κατά τον ρεζιοναλισμό δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο φυσικό περιβάλλον, συμπεριλαμβάνοντας και την πολιτιστική παρουσία στην ίδια περιοχή, ως μέρος του όλου, υποστηρίζοντας ακριβώς την αλληλεξάρτηση μεταξύ των πολιτιστικών και των φυσικών στοιχείων της. Όλες οι κοινωνικές επιστήμες χρησιμοποιούν τον όρο εξετάζοντας κατά περιοχή το αντικείμενό τους. Ο ρεζιοναλιστής ερευνητής θεωρεί πάντα μια υπό εξέταση περιοχή ως μέρος, μονάδα, ένα μικρόκοσμο κοινωνίας, που αποτελείται από ένα σύνολο συντελεστών που συναπαρτίζουν το σχέδιο λειτουργίας της του οποίου οι συντελεστές μπορούν να γίνουν κατανοητοί μόνο και εφόσον θεωρηθούν μέρος μιας γενικότερης περιοχής. Συνεπώς ο όρος καλύπτεται περισσότερο ως γεωγραφικός όπου στο ένα άκρο τοποθετείται η άποψη ότι η κοινωνία αποτελεί την αντανάκλαση του φυσικού περιβάλλοντος, (όπως πρεσβεύει ο Ratzel) με συνέπεια η περιοχή να θεωρείται ως ένα φωτογραφικό σύμπλεγμα κλίματος, τοπογραφίας, μορφολογίας εδάφους, ορυκτών κ.λπ. Στο άλλο δε άκρο τοποθετείται η θεωρία του Zimmerman περί προσωπικοτήτων των περιοχών (regional personalities) που πολλοί όμως γεωγράφοι την απορρίπτουν, θεωρώντας καλύτερη εξέταση την πραγματοποίηση σειράς συστηματικών μελετών δια μέσου της αναπτυσσόμενης κουλτούρας μιας περιοχής και όχι τόσο με την απλή ορθόδοξη παρατήρηση των διαφόρων σχηματισμών της επιφάνειας της περιοχής. Η ευρύτητα του φάσματος του ρεζιοναλισμού φαίνεται από το πλήθος των επιστημών που χρησιμοποιούν τον όρο όπως: η ανθρωπολογία , ηβιολογία, η γεωγραφία, η γεωλογία, η γεωπονία, η εγκληματολογία, η ιστορία, η οικολογία, τα οικονομικά, η πολιτειολογία, η στατιστική, η ψυχολογία καθώς επίσης και φιλολογία που ασχολείται με ιδιαίτερες τοπικές λογοτεχνικές έρευνες. Ο ρεζιοναλισμός εξετάζεται από τις πολιτικές επιστήμες ως εκδήλωση κινήματος. Στην Ελληνική ο όρος αυτός αποδίδεται συνηθέστερα ως Τοπικισμός και σπανιότερα ως Περιφερισμός.

Πηγές • Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών UNESCO τ.3ος σ.833-4

170

Συμπεριφορά Συμπεριφορά Η Συμπεριφορά κατηγοριοποιείται σε άτομα και υλικά. Με τον όρο εννοούμε τον τρόπο αντιμετώπισης προσώπων καταστάσεων και γεγονότων από το ένα άτομο προς το άλλο. Η συμπεριφορά ενός υλικού διαχωρίζεται από το είδος και την κατηγορία, είναι ο τρόπος αντίδρασης μεταξύ δυο υλικών. kbd:ЩытыкӀэ

171

Σύμπλεγμα (Ψυχολογία) Σύμπλεγμα (Ψυχολογία) Σύμπλεγμα είναι ένα σύνολο συνειρμών ή παρορμήσεων που συνδέονται ασυνείδητα από το άτομο με ένα συγκεκριμένο θέμα και επηρεάζουν τη συμπεριφορά του. Ορίζεται ως ένα είδος νεύρωσης, το οποίο αναγκάζει το άτομο σε διαφορετική από τη φυσιολογική συμπεριφορά. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ, μαθητή του Σίγκμουντ Φρόυντ. Χρησιμοποιείται κυρίως από την ψυχολογία βάθους. Γνωστά συμπλέγματα είναι το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, το σύμπλεγμα ανωτερότητας ή κατωτερότητας. Στην καθημερινή γλώσσα χρησιμοποιείται και ο ξένος όρος κόμπλεξ.

172

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης ή Αλλοτρίωσης είναι φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σε παιδιά, τα οποία δεν επιθυμούν επαφή με κάποιον από τους δύο γονείς. Αυτό εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά χωρισμένων γονέων.

Ιστορικό Στις αρχές του 1970, όταν τα διαζύγια σημείωσαν μεγάλη αύξηση στον δυτικό κόσμο, ο Γκάρτνερ (Gardner) ερεύνησε βαθιά το θέμα των επιπτώσεων στα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν πάρει διαζύγιο. Δεν ήταν εύκολο να εξηγηθούν φαινόμενα όπου το παιδί στρεφόταν εναντίον του γονέα, που δεν είχε την επιμέλεια, δίχως λόγο. Αυτό μπορούσε να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Δεν ήταν απλή συκοφαντική δυσφήμιση του άλλου γονέα, δεν ήταν απλή πλύση εγκεφάλου του παιδιού, δεν ήταν απλό ψυχολογικό του πρόβλημα. Κάτι το διαφορετικό, το ανεξήγητο συνέβαινε. Πρώτος μίλησε γ' αυτό ο Γκάρτνερ (PAS : Parental Alienation Syndrome) αλλά και οι Turkat, Nichols, κτλ. Στην Ελλάδα, Ο ΣΥ.Γ.Α.Π.Α.[1] πραγματοποίησε ημερίδες, στις οποίες ομιλητές ήσαν οι Σπιτάλας Ν. και Χριστοδουλάκης Θ. Πράγματι, ο Gardner και ο Turkat μετά από έρευνες νομικών και ψυχολογικών θεμάτων και περιπτώσεων παιδιών διαζευγμένων, απέδειξαν ότι αποτελεί σύνδρομο βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση και τον ψυχικό κόσμο του παιδιού και δεν αποβάλλεται. Υπάρχει σε ήπια, σε μέτρια και σε βαρεία μορφή. Στην τελευταία κατηγορία, το παιδί δεν έχει ενοχές, δεν θέλει καμία σχέση με τον άλλο γονέα (ούτε και τηλεφωνική), τρομάζει με την παρουσία του και τον απεχθάνεται. Μάλιστα, μπορεί και να πάει σε δικαστήριο εναντίον του, συνήθως επειδή το έπεισε ο γονέας με τον οποίο συμβιώνει. Ο Gardner διαχωρίζει το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης από Την Γονική Αποξένωση ως γενικού όρου, όπου υπάρχουν αίτια όπως γονική παραμέληση, κακοποίηση (σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική), εγκατάλειψη ή και αποξένωση από γονική συμπεριφορά. Ειδικότερα, το Σύνδρομο PAS είναι πολύ συγκεκριμένο και υποκατηγορία του προηγούμενου το οποίο προκύπτει από πλύση εγκεφάλου και την παιδική συμπεριφορά-φόβο. Ο Δρ Ντάγκλας επισημαίνει ότι η Γονική Αποξένωση επικεντρώνεται στη συμπεριφορά των γονέων ενώ το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης εστιάζεται στην κατάσταση και συμπεριφορά του παιδιού από την αδικαιολόγητη εκστρατεία συκοφάντησης-δυσφήμισης του άλλου γονέα. Οι παραπάνω επιστημονικές έρευνες έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν κινήματα πατέρων σε όλο το κόσμο για τα νομικά τους δικαιώματα που απορρέουν από την μη ισότιμη μεταχείρισή τους και την επίδοση της αποκλειστικής επιμέλειας σε ένα μόνο γονέα. Το 2002 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης σε μια Διεθνή Διάσκεψη. Η Μέρι Μπανότι, διαμεσολαβήτρια για τις απαγωγές παιδιών σε διεθνές επίπεδο, γράφει στην έκθεσή της, (Παράρτημα V) ότι: ...Αυτό το φαινόμενο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης. Σε πέντε πολιτείες των ΗΠΑ, αναγνωρίσθηκε η 25η Απριλίου κάθε έτους ως ημέρα γονικής αποξένωσης. Πλείστα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες την διετία 2005-2007 αναφέρονται στο σύνδρομο αυτό και στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των αποξενωμένων παιδιών στην Ελλάδα ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες και είναι ο υψηλότερος τόσο σε ποσοστά όσο και σε απόλυτους αριθμούς σε όλο τον κόσμο. Σε αυτό το θέμα, ο καθηγητής Κουμάντος προτείνει αναστροφή της επιμέλειας λόγω κακής άσκησής της, διότι επιμένει ότι ο γονέας, στον οποίο έχει ανατεθεί η επιμέλεια παιδιού, πρέπει να καλλιεργεί στο παιδί αγαθά συναισθήματα για τον άλλο γονέα. Το σύνδρομο αυτό έχουν και τα παιδιά διαζευγμένων, όπου η μητέρα ψευδώς κατήγγειλε τον πατέρα για σεξουαλική παρενόχληση-κακοποίηση. Στη Γαλλία, κατά την κυρία Badinter[2] , 17% των Γαλλίδων κατηγορούν τον σύζυγο ψευδώς για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού που διεκδικούν μαζί την επιμέλεια. Το ποσοστό αυτό στον Καναδά είναι της τάξεως του 25%, ενώ στην Ελλάδα ανέρχεται στο 50%. Αυτές οι ψευδείς κατηγορίες δημιουργούν την βαριάς μορφής PAS [3] . Η ψυχίατρος Benedicte Goudard, πρόσφατα, δημοσίευσε διδακτορική διατριβή, στην Ψυχιατρική Σχολή της Λυών, με θέμα: 'Syndrom d'alienation parental'[[4]]

Συμπτώματα Άγχος, νευρικότητα, κατάθλιψη, αδιαφορία προς τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, εχθρότητα, απέχθεια, δεν θέλει τηλεφωνική ή άλλη επαφή, φοβάται να εκδηλώσει τα συναισθήματά του μπροστά στον γονέα από τον οποίο εξαρτάται με δικαστικά απόφαση. Σίγουρα προηγήθηκε το Σύνδρομο της Στοκχόλμης και συκοφαντική δυσφήμιση.

Θεραπεία 1. Απεμπλοκή από δικαστήρια, δικαστικές αποφάσεις επικοινωνίας.

2. Να παρακολουθείται το παιδί από παιδοψυχίατρο 3. Να υπάρχει επιθυμία ψυχολογικής-ψυχιατρικής βοήθειας από τους γονείς

Παραπομπές [1] [2] [3] [4]

Σύλλογος Για την Ανδρική και Πατρική Αξιοπρέπεια (http:/ / www. sos-sygapa. eu) Βλ. συνέντευξη στην εφημερίδα Le Monde, Νοεμβρ. 2008 Μηνιαία έκδοση "Γονείς & παιδί" (http:/ / groups. yahoo. com/ group/ goneas2005/ files/ EFHMERIDES SYGAPA) http:/ / www. village-justice. com/ articles/ Syndrome-Alienation-Parentale,4857. html

Βιβλιογραφία (Τα ελληνικά κείμενα του Gardner μεταφράστηκαν από τους: Χριστοδουλάκη Θεοδόση, ψυχίατρο, Σιγανό Δημήτρη, ιατρό, και Γκολφινόπουλο Χαράλαμπο, καλλιτέχνη).

• • • •

Jeffrey P. Wittmann: Custody Chaos, Personal Peace Richard A. Warshak: Divorse Poison Carleen Brennan, Michael Brennan: Custody for Fathers Eekelar J and Sandford K, 1978, Family Violence, an international and interdisciplinary study, Canada.

• Council of Europe, 1980, Legal Affairs, Criminological aspects of the ill treatment of children in the family, Strasbourg.

• Martin Herbert, Χωρισμός και διαζύγιο-αντιμετώπιση προβλημάτων παιδιού και εφήβου, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

173

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης • Λάνσκι Βίκυ, Αντιμετωπίζοντας το παιδί μετά το διαζύγιο (σελ 125-127 παρεμπόδιση της επικοινωνίας από τη μητέρα, ψευδείς κατηγορίες για παρενόχληση).

• Αγάθωνος- Γεωργοπούλου Ε., εκδόσεις Γρηγόρη, Ινστιτούτο υγείας του παιδιού, σελίδες 254 (έκπτωση από τη γονική μέριμνα* αρ. 1537 ΑΚ), 262 (συναισθηματική κακοποίηση), 250-256 (κακή άσκηση γονικής μέριμνας (αρθ. 1532). Μελέτες • Elkman, O’Sullivan, 1991, Ποιος μπορεί να πιάσει ένα ψεύτη. Αμερικανός Ψυχολ., Νο 46, σελ 913-920.

• Gardner, 1987, Το γονικό σύνδρομο αποξένωσης και η διαφοροποίηση μεταξύ της κατασκευασμένης και γνήσιας κατάχρησης φύλων παιδιών.

• Gardner, 1989, Οικογενειακή αξιολόγηση στις μεσολαβήσεις επιτήρησης παιδιών, διαιτησία και προσφυγή στο δικαστήριο • Hodges 1991, Επεμβάσεις για τα παιδιά του διαζυγίου, Νέα Υόρκη • Shepard, 1992, Παιδί- επίσκεψη και εσωτερική κατάχρηση. Ευημερία παιδιών, Νο 71, σελ 357-367.

Turkat, 1993, Το διαζύγιο αφορούσε το κακόβουλο σύνδρομο μητέρων. Περιοδικό της οικογενειακής βίας.

• The American Psychiatric Association (1994), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition (DSM* IV). ΅ • Washington, D.C.: American Psychiatric Association.

(1985), Recent trends in divorce and custody litigation.

• Academy Forum (a publication of the American Academy of Psychoanalysis), 29(2):3-7. (1986), Child Custody Litigation: A Guide for Parents and Mental Health Professionals.

• Cresskill, New Jersey: Creative Therapeutics, Inc. (1987a), The Parental Alienation Syndrome and the Differentiation Between False and Genuine Child Sex Abuse.

• Cresskill, New Jersey: Creative Therapeutics, Inc. (1987b), Child Custody. In Basic Handbook of Child Psychiatry, ed. J.D. • Noshpitz, Vol. V, pp. 637-646. New York: Basic Books, Inc. (1989), Family Evaluation in Child Custody Mediation, Arbitration, and Litigation.

• Cresskill, New Jersey: Creative Therapeutics, Inc. (1992), The Parental Alienation Syndrome: A Guide for Mental Health and Legal Professionals.

• Cresskill, New Jersey: Creative Therapeutics, Inc.(1998), The Parental Alienation Syndrome, Second Ed. • Arditti, 1992, Παράγοντες σχετικά με την επιτήρηση, την επικοινωνία και την υποστήριξη παιδιών για τους διαζευγμένους πατέρες.

• Turkat D, 1995, Διαζύγιο σχετικό με το σύνδρομο της κακόβουλης μητέρας, Περιοδικό της Οικογενειακής Βίας, Τόμος 10, αριθμός 13, ΙΙ, σελ 253* 264.

• Turkat D, 1994, Παρεμπόδιση Επικοινωνίας των παιδιών μέσα στο διαζύγιο, Ιδρυμα της Φλώριδας, Ψυχολογίας και Πανεπιστήμιο του Κολεγίου της Φλώριδας.

• Η Αμερικανική ψυχιατρική ένωση (1994), Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των διανοητικών διαταραχών, τέταρτη έκδοση (δσμ- IV) . Ουάσιγκτον, DC: Αμερικανική ψυχιατρική ένωση.

• Gardner (1986), Προσφυγή στο δικαστήριο επιμέλειας παιδιών: Ένας οδηγός για τους γονείς και τους ψυχοθεραπευτές.

• Gardner (1987a), το γονικό σύνδρομο αλλοτρίωσης και η διαφοροποίηση μεταξύ της ψεύτικης και αληθινής κακοποίησης παιδιών.

• Gardner (1998), το γονικό σύνδρομο αλλοτρίωσης, δεύτερη έκδοση.

• Το Συμβούλιο Δικαιωμάτων Παιδιών, 1994, Ετήσιο Φυλλάδιο Συμβάσεων, Ουάσιγκτον.

Abarbanel A: shared parenting after separation and divorce: a study of joint custody. Am. J Orthopsychiatry 49:320329,1979 Emery R : The truth about children and divorce. Penguin group,2004 Friedman HJ,the father's parenting experience in divorce. Am.J Psychiatry 137:1177- 1182,1980 Gunsberg L, Hymovitz P : divorce and custody, The

174

Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης analytic press, Inc. 2005. Stewart Rein: betrayal of the child, Lotus press 2003.

• Benedicte Goudard, Διδακτορική διατριβή στην ψυχιατρική σχολή της Grenoble, 2008 Le Syndrome d’Aliénation Parentale. Thèse de Bénédicte Goudard

175

176

Συνείδηση Συνείδηση Συνείδηση είναι η κατάσταση που υποδηλώνει το επίπεδο εγρήγορσης του ατόμου. Πιο αναλυτικά, συνείδηση είναι η κατάσταση εκείνη του οργανισμού που επιτρέπει στο άτομο να αναπτύξει τις λειτουργίες που είναι απαραίτητες, ώστε να γνωρίζει το περιβάλλον του, τα συμβαίνοντα γύρω του και μέσα στον ίδιο του τον εαυτό. Η κατάσταση αυτή προσφέρει μια τόσο άμεση, ολοφάνερη, θεμελιώδη εμπειρία ζωής, που αποτέλεσε για τον Ρενέ Ντεκάρτ τη σταθερή αφετηρία (λατ.cogito ergo sum = σκέφτομαι, άρα υπάρχω) για την ανάπλαση της πραγματικότητας.[1]

Ετυμολογία Η λέξη συνείδηση προέρχεται από το απαρέμφατο ειδέναι του ρήματος οίδα= γνωρίζω πλήρως[2] και αποδόθηκε στα λατινικά [3] με ακριβή εννοιολογική σημασία ως conscientia που René Descartes σημαίνει γνωρίζω καθολοκληρίαν. Την ίδια λέξη χρησιμοποιεί πρώτος ο Γάλλος φιλόσοφος Ντεκάρτ και λίγο αργότερα ο John Locke (Τζον Λοκ) στα αγγλικά ως Conscience που μεταγενέστερα μεταβάλλεται σε Concience. Από την ίδια λέξη παράγονται οι λέξεις Sence= αίσθηση, sense= έννοια, αλλά και Science = επιστήμη που στα ελληνικά όμως προέρχεται από το αυτοτελές ρήμα επίσταμαι που σημαίνει γνωρίζω καλώς.

Η συνείδηση ως εσωτερική φωνή Η μεταφορά της συνείδησης, ως εσωτερική φωνή ή εσωτερικό φως, αποτέλεσε αντικείμενο πολλών εξεχόντων παραδειγμάτων στη λογοτεχνία, στη μουσική, στο θέατρο και στο κινηματογράφο. " «...δημοσία δέ ου τολμώ αναβαίνων εις το πλήθος το υμέτερον συμβουλεύειν τη πόλει. τούτου δέ αίτιόν εστιν ό (το οποίο) υμείς εμού πολλάκις ακηκόατε πολλαχού λέγοντος, ότι μοι θείον τι και δαιμόνιον γίγνεται φωνή, ό και εν τη γραφή επικωμωδών (έγραψε και στην καταγελλία του διακωμωδώντας το) ο Μέλητος εγράψατο » [4]

Ο Θάνατος του Σωκράτη- Ζακ-Λουί Νταβίντ- Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη)

Συνείδηση

177

Και συνεχίζει ο Σωκράτης:«Σε μένα λοιπόν αυτό άρχισε να υπάρχει από τότε που ήμουνα παιδί, είναι μια φωνή που ακούω, η οποία, όποτε την ακούω, πάντοτε με αποτρέπει από κάτι που πρόκειται να κάνω, και ποτέ δεν με προτρέπει σε τίποτε. Αυτή είναι που με εμποδίζει ν΄ασχοληθώ με την πολιτική. Και μου φαίνεται, ότι κάνει πάρα πολύ καλά που με εμποδίζει γιατί θα είχα αφανιστεί και ούτε εσάς θα είχα ωφελήσει σε τίποτα ούτε τον εαυτό μου.» Μετά δυο χιλιετίες περίπου ο Ιμμάνουελ Καντ διατυπώνει την περίφημη φράση του: ο έναστρος ουρανός πάνω μου και ο νόμος της ηθικής μέσα μου.[5]

Η κλασική εκδοχή Το δίλημμα της υπακοής στo φυσικό δίκαιο (άγραφοι νόμοι) ή στο θετικό δίκαιο, όπου η συνείδηση [6] παίζει πρωταρχικό ρόλο στη συμπεριφορά του ατόμου αποτυπώθηκε δραματικά από το Σοφοκλή στην Αντιγόνη. Στον κινηματογράφο 1989 η αποστολή (The Mission) η ένοχη συνείδηση και η έμπρακτη μετάνοια του εμπόρου δούλων Μεντόζα Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη. Λάδι σε καμβά, 100 εκ. x 157 εκ. Εθνική γίνεται πιο οδυνηρή από τη μουσική Πινακοθήκη, Νικηφόρος Λύτρας (1865) όμποε που κατατρύχει τον Ένιο Μορικόνε (Ennio Morricone). Με φιλοσοφικούς και ψυχολογικούς όρους η συνείδηση προσδιορίζεται από την ροπή, την διαίσθηση και την ικανότητα του ατόμου να διαχωρίσει το σωστό από το λάθος. Η Ηθική, η δεοντολογία,[7] ο ψυχισμός,[8] η πνευματικότητα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ή κοσμοθεωρίες ακόμα και η υποκειμενικότητα κάθε ατόμου προσδιορίζουν και το εύρος της ανάλογης συμπεριφοράς.[9] Στο βαθμό στο οποίο η συνείδηση συνταυτίζεται με την ηθική κρίση, πριν από μια ενέργεια, έχει προκαλέσει συζητήσεις σε μεγάλο μέρος της ιστορίας της Δυτικής φιλοσοφίας.[10]

Συνειδητά και ασυνείδητα στοιχεία (Υποσυνείδητο) " Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή, να αποχαιρετήσει τις μελέτες του και να περιπλανηθεί στον κόσμο με ανοικτή καρδιά. Στη φρίκη των φυλακών, στα ψυχιατρικά άσυλα και τα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες των προαστίων, στα πορνεία και τα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες, μέσα από την αγάπη και το μίσος, την εμπειρία των παθών κάθε μορφής στο δικό του σώμα, θα δρέψει πλουσιότερες σοδειές γνώσης από αυτές που μπορούν να του προσφέρουν τα βιβλία και θα γνωρίσει πώς να συμπεριφέρεται ως γιατρός στον ασθενή, με αληθινή γνώση της ανθρώπινης ψυχής». Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ CW 10.177.

Ως υποσυνείδητο ορίζεται το σύνολο των ψυχικών στοιχείων που υπάρχουν στα άκρα της συνείδησης, δηλαδή στην περιφέρεια τους, και είναι αμυδρότατα και μόλις αντιληπτά.[11] Σύμφωνα με ορισμένους σύγχρονους ψυχολόγους και ψυχαναλυτές, αποτελεί εκτεταμένο πεδίο της καθαυτό συνείδησης, διαφέρει δε από από το ασυνείδητο στο ότι είναι ισχυρό, χωρίς όμως να γίνει συνειδητό, να ενεργεί και να επιδρά στη συνειδητή ζωή.

[12] Διατηρεί στενούς δεσμούς με την προσωπικότητα του ατόμου (μνήμη, συναίσθημα, φυσική και ψυχική

Συνείδηση

178

ζωή). Συχνά οι εκδηλώσεις του είναι πιο βίαιες από τις συνειδητές, γιατί είναι πάντα παρόν στη καθημερινή ζωή (όνειρα, αναμνήσεις) και μπορεί να την ταράζει μέχρι του σημείου να δημιουργεί παθολογικές καταστάσεις. [13] Ο Φρόυντ ήταν ο πρώτος -και για πολλούς το σημαντικότερο- που διατύπωσε επιστημονικές απόψεις σχετικά με τις ψυχικές λειτουργίες. Το όνειρο διαφυλάσσει τον ύπνο και είναι η «βασιλική οδός» που οδηγεί από το Ασυνείδητο στο Συνειδητό.[14]

NASA-Earthrise

Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ δέχεται το μηχανισμό της καταπίεσης και ξεχωρίζει το «ατομικό ασυνείδητο», το οποίο ανάλογα με τις περιστάσεις έρχεται στην επιφάνεια ή κρύβεται και είναι διαφορετικό σε κάθε άτομο γιατί είναι αποτέλεσμα των συσσωρευμένων ατομικών εμπειριών του, από το «συλλογικό ασυνείδητο», το οποίο δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε τον Γιουνγκ στη ανάπτυξη της περίφημης θεωρίας των αρχετύπων (δηλ. εικόνες, τύπους κ.α.) που δημιουργήθηκαν από τις επαναληπτικές, όμοιες εμπειρίες της ανθρωπότητας μέσα από χιλιετηρίδες ζωής, όπως (η ανατολή και η δύση του του ήλιου, η εξεύρεση τροφής ή συντρόφου, η αποφυγή κινδύνου κ.α.) [15] Τα «αρχέτυπα» επηρεάζουν το άτομο γιατί εμπεριέχονται και στο ατομικό ασυνείδητο και παρουσιάζονται ως φαντασιώσεις, νευρώσεις και υστερίες.[16]

Φυσιολογικές Διακυμάνσεις Το επίπεδο συνειδήσεως του φυσιολογικού ατόμου διακυμαίνεται αναγκαστικά για λόγους βιολογικής ομοιοστάσεως από την πλήρη εγρήγορση, μέχρι τον βαθύ ύπνο. Ανάμεσα στις δύο αυτές καταστάσεις, τοποθετούνται άλλες δύο -επίσης φυσιολογικές- καταστάσεις συνειδήσεως, η ονειροπόληση και η υπναγωγική κατάσταση.

Ονειροπόληση Η ονειροπόληση είναι η κατάσταση της συνειδήσεως κατά την οποία το άτομο κυριαρχείται από σκέψεις που, όπως και στα όνειρα, είναι χωρίς λογική και δεν καθορίζονται από τα τρέχοντα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας και εξαρτώνται κυρίως από τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Βασικό χαρακτηριστικό της φυσιολογικής ονειροπολήσεως είναι ότι δεν καταργεί την συνείδηση του έξω κόσμου, αλλ' απλώς την μειώνει. Ο γνωστός ψυχίατρος και Βίνσεντ βαν Γκογκ: «Στο κατώφλι της αιωνιότητας» ερευνητκής Καρλ Γιουνγκ θεωρούσε ότι στη συνείδηση εγρήγορσης διατηρούνται στοιχεία της ονειρικής κατάστασης. Αυτό σημαίνει ότι ταυτόχρονα με την κατάσταση της εγρήγορσης, χωρίς να έχουμε πλήρη αντίληψη του γεγονότος, συνεχίζουμε να ονειρευόμαστε υπό τη μορφή παράλληλης ονειροπόλησης και φαντασιώσεων, οι οποίες δεν είναι παρά όνειρα τα οποία "βλέπουμε" στον ξύπνιο μας.

Συνείδηση

Παραπομπές [1] Ντεκάρτ (Descartes·εξελλην. Καρτέσιος) Ρενέ, Κανόνες για την καθοδήγηση του πνεύματος (Regulae ad directionem ingenii-

ημιτελές (1629) [2] Ν.Π.Ανδριώτης, Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Ινστιτούτο νεοελληνικών σπουδών ISBN 960-231-036-7 [3] Ευστράτιος Τσακαλώτος, Lexicon Latino-Graecum, (πρώτη έκδοση 1921) ISBN 960-205-274-0 [4] Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, 31c [5] Ιμμάνουελ Καντ, «To Noble Descent of Duty», Πανεπιστημιακός τύπος της Οξφόρδης ΝΥ 1994 σ. 41 [6] Robert Graves, ο ελληνικός μύθος σ.380, Λονδίνο 1960 [7] Βενέδικτος ντε Σπινόζα, Ηθική σε πέντε βιβλία, Μέρος 2 «Για τη φύση και τη προέλευση του νου»-πρόταση 9 [8] Σίγκμουντ Φρόυντ, Το Σχέδιο επιστημονικής ψυχολογίας (1896) [9] Τζον Λοκ, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση (1690) [10] Ντάγλας (Douglas), Συνείδηση και άλλες αρετές, ISBN 0-271-02070-9 σ.176 [11] Avis M. Dry, The Psychology of Jung (1961) [12] Θ.Τζαβάρας (επιμέλεια), Ψυχανάλυση και Ελλάδα (Αθήνα 1984), όπου και αναφορά στις μεταφράσεις του Φρόυντ στην

Ελλάδα Peter Gay, Freud: A Life for our Time (Νέα Υόρκη 1988) Σίγκμουντ Φρόυντ, Ερμηνευτική των ονείρων (1900) Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, Για την ψυχολογία του Ασυνειδήτου (1943) Frieda Fordham, An Introduction to Jung΄s Psychology (3η έκδ.1966)

[13] [14] [15] [16]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • science.wikia (http://el.science.wikia.com/wiki/Î£Ï Î½ÎµÎ¯Î´Î·Ï Î·)

179

180

Ταμπού Ταμπού Αυτό το άρθρο αναφέρεται στην λέξη Ταμπού. Εάν ψάχνετε για πληροφορίες για το επιτραπέζιο παιχνίδι ή κάτι άλλο με το ίδιο όνομα, δείτε Ταμπού (αποσαφήνιση) Ο όρος ταμπού προέρχεται από τις γλώσσες της Πολυνησίας (λ.χ. Τόνγκα ή Φίτζι) και σημαίνει «απαγορευμένος». Στην πρωταρχική του έννοια, αφορά πρωτόγονους πολιτισμούς, και σημαίνει το πρόσωπο ή το αντικείμενο που απαγορεύεται να πλησιάσει, να αγγίξει, να κατονομάσει ή να χρησιμοποιήσει κανείς, επειδή θεωρείται ιερό ή μιαρό. Το ταμπού θεωρείται μιαρό κι ακάθαρτο, προξενώντας κακό σ' όποιον έρθει σ' επαφή μ' αυτό. Έτσι, λοιπόν ταμπού σε μια γενικότερη σημασία είναι κάτι το απαγορευμένο με έννοια μαγική και δεισιδαιμονική. Με ευρύτερη έννοια, ο όρος χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλώσει οτιδήποτε απαγορευμένο, κυρίως οτιδήποτε αντιμετωπίζεται από την κοινωνία ως μη υπάρχον, για λόγους ηθικής ή κοινωνικών προκαταλήψεων. Συνεκδοχικά, αναφέρεται σε κάθε περιορισμό που επιβάλλει η κοινωνική ηθική, δηλαδή κάθε κοινωνική προκατάληψη. Η λέξη ταμπού χρησιμοποιείται επίσης για οτιδήποτε το τέλειο, που με κανένα τρόπο, δε δέχεται αμφισβήτηση ή τροποποίηση.

Βιβλιογραφία • Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη • Τοτέμ και Ταμπού, Ζ. Φρόιντ

181

Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου, γνωστό επίσης και ως Δίλημμα του Ακανθόχοιρου, είναι μια αναλογία των προκλήσεων που φέρει η ανθρώπινη οικειότητα. Περιγράφει μια κατάσταση όπου μια ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να μοιραστούν θερμότητα μια κρύα ημέρα. Ωστόσο, όταν το πραγματοποιήσουν, είναι αναπόφευκτο να τραυματίσουν ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά τους αγκάθια. Κατά συνέπεια πρέπει να απομακρυνθούν. Παρόλο που όλοι μοιράζονται την επιθυμία για αμφίδρομη επικοινωνία, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί για αναπόφευκτους λόγους.

Erinaceus europaeus

Τόσο ο Αρθούρος Σοπενχάουερ όσο και ο Σίγκμουντ Φρόυντ χρησιμοποίησαν αυτή την αναλογία για να περιγράψουν το πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση στην οποία περιέρχεται ένα άτομο όταν καλείται να αναπτύξει κάποια σχέση με άλλα. Το δίλημμα του σκαντζόχοιρου υπονοεί ότι παρά την καλή θέληση, η ανθρώπινη οικειότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αμφίδρομη βλάβη, και σαν αποτέλεσμα προκύπτει σκεπτικισμός και ρηχές σχέσεις. Με το δίλημμα αυτό προτείνεται πως κάποιος πρέπει να είναι μετριοπαθής στις σχέσεις του με άλλους, τόσο από προσωπικό συμφέρον όσο και από φροντίδα για τους άλλους. Το δίλημμα του σκατζόχοιρου χρησιμοποιείται για να εξηγήσει την εσωστρέφεια και την τάση για απομόνωση.

[1] Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το dilemma άρθρο Hedgehog's dilemma της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία [3] [1] διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 . (dilemma ιστορικό/συντάκτες ).

Παραπομπές [1] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Hedgehog's

182

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ είναι τα τρία ψυχικά τμήματα του δομικού μοντέλου του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο, το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας και τέλος το υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση. [1]

Το Εκείνο Το Εκείνο είναι μια συλλογική ονομασία για τις βιολογικές ανάγκες και ενορμήσεις του ατόμου. Λειτουργεί με την αρχή της ευχαρίστησης με απώτερο σκοπό (όπως υποδεικνύει και το όνομα) την απομάκρυνση του πόνου και την εκπλήρωση των ενστίκτων του ατόμου. [2]

«Το εγώ δεν είναι έντονα διαχωρισμένο από το εκείνο καθώς το χαμηλότερο μέρος του συγχωνεύεται σε αυτό... αλλά το απωθημένο συγχωνεύεται και αυτό στο εκείνο και είναι αποκλειστικά μέρος του. Το απωθημένο διαχωρίζεται από το εγώ από τις αντιστάσεις της απώθησης, μπορεί να επικοινωνήσει όμως με το εγώ μέσω του εκείνου.» (Σίγκμουντ Φρόυντ, 1923)

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ έλεγε πως: Είναι το σκοτεινό, απρόσιτο μέρος της πρoσωπικότητάς μας, ότι ελάχιστο γνωρίζουμε το έχουμε μάθει από την έρευνα των ονείρων και την δημιουργία νευρωσικών συμπτωμάτων, και τα περισσότερα είναι αρνητικά στοιχεία και μπορούν να περιγραφούν μόνο ως η αντίθεση στο Εγώ. Όλοι προσεγγίζουμε το Εκείνο με αναλογίες: το αποκαλούμε χάος, ένα καζάνι γεμάτο κοχλάζουσες ενορμήσεις, δεν παράγει μια ολοκληρωμένη θέληση, αλλά παρά μόνο μια προσπάθεια να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ενορμήσεις που είναι υποκείμενες στη αρχή της ευχαρίστησης.[3] . Το εκείνο είναι έμφυτο, το έχουμε κατά την γέννηση και είναι αυτό που στην πορεία εξελίσσεται σε ένα δομημένο Εγώ. Ο Φρόυντ πίστευε πως ένα νεογέννητο παιδί είναι "καθαρό Εκείνο", υποκινείται δηλαδή μονάχα από τα ένστικτα του, και θέλει να καλύψει τις βιολογικές του ανάγκες με οποιονδήποτε τρόπο. Σύμφωνα με τον Φρόυντ το εκείνο αποτελείται από δύο βασικές ενορμήσεις, την καταστροφική ενόρμηση που την ονόμαζε θάνατος η οποία είναι η ασυνείδητη επιθυμία μας να πεθάνουμε καθώς ο θάνατος θα μας απελευθέρωνε από τις δυσκολίες της ζωής, σε αυτή την ενόρμηση ο Φρόυντ πρόσεξε πως οι άνθρωποι για να την εκπληρώσουν καταφεύγουν σε ναρκωτικά, μυθοπλασία ακόμα και σε εγκληματικές ενέργειες καθώς πολλές φορές αυτή η ενόρμηση παρουσιάζεται με έντονη επιθετικότητα. Η δεύτερη ενόρμηση είναι η σεξουαλική ενόρμηση που την ονόμαζε έρως η οποία είναι αυτή που λειτουργεί με βάση την αρχή της ευχαρίστησης και σκοπός της είναι η ευχαρίστηση και η διατήρηση της ζωής.[4] [5]

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ

Βασικές ενορμήσεις Έρως Ο Φρόυντ έβλεπε όλη την ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινούμενη απο ενορμήσεις και ένστικτα, που με την σειρά τους είναι οι νευρολογίκές παραστάσεις των φυσικών αναγκών. Αρχικά αναφερόταν σε αυτά με τον όρο "βασικά ένστικτα". Αυτά διαιωνίζουν την ζωή του ατόμου με το να τον παρακινούν να ψάξει για φαγητό και νερό αλλά επίσης διαιωνίζουν την ζωή του είδους με το να τον παρακινούν να έχει σεξουαλική επαφή. Αυτό το ένστικτο για την διατήρηση της ζωής και την αναζήτηση ευχαρίστησης ο Φρόυντ το ονόμασε «Έρως» Την παρακινητική ενέργεια αυτών των ενστίκτων που υποκινούν τον ψυχισμό μας, τα ονόμαζε ο Φρόυντ, λίμπιντο (λατ.Libido), που στα λατινικά σημαίνει "επιθυμώ". Η κλινική εμπειρία του Φρόυντ τον έκανε να βλέπει το σεξ ως την πιο σημαντική ανάγκη στην δυναμική του ψυχισμού σε σχέση με τις υπόλοιπες. Για αυτόν το λόγο ο όρος "λίμπιντο" έχει φτάσει να σημαίνει, όχι απλά μια οποιαδήποτε ανάγκη ή ένστικτο, αλλά την σεξουαλική ενόρμηση του ατόμου. [6] Θάνατος Αργότερα στη ζωή του ο Φρόυντ άρχισε να βλέπει πως το ένστικτο της ζωής δεν αρκούσε. Καθώς η λίμπιντο είναι ένα ζωντανό πράγμα, η αρχή της ευχαρίστησης μας προκαλεί την ανάγκη να είμαστε σταθεροί, ευχαριστημένοι, γαλήνιοι και να μην έχουμε περισσότερες ανάγκες. Ο Φρόυντ άρχισε να πιστεύει πως "κάτω" και "δίπλα" απο τα ένστικτα ζωής υπήρχε το ένστικτο του θανάτου το οποίο ονόμαζε «Θάνατος». Άρχισε επίσης να υποστηρίζει πως κάθε άτομο έχει ασυνείδητη επιθυμία να πεθάνει.[7] Αυτή η ιδέα για πολλούς φαίνεται περίεργη και απορρίφθηκε ακόμα και απο πολλούς μαθητές του Φρόυντ. ο ίδιος όμως υποστήριζε πως υπάρχει περισσότερος πόνος απ' ότι απόλαυση στη ζωή και ο θάνατος μας υπόσχεται απελευθέρωση από αυτό. Τα καθημερινά στοιχεία του ενστίκτου του θανάτου είναι στην επιθυμία μας για γαλήνη, για αποφυγή ευχαρίστησης, η χρήση του αλκοόλ και ναρκωτικών, η επιθυμία μας να καταφεύγουμε σε δραστηριότητες για να ξεχάσουμε την καθημερινότητα όπως να διαβάζουμε βιβλία ή να βλέπουμε ταινίες και επίσης η έντονη επιθυμία μας για ξεκούραση και ύπνο. Μερικές φορές αυτό το ένστικτο αναδύεται ως αυτοκτονία ή αυτοκτονικούς ιδεασμούς και ο Φρόυντ υποστήριξες πως πολλές φορές μεταφέρεται απο τον εαυτό μας στου άλλους σε μορφή θυμού, δολοφονίας και καταστροφής.[8]

Το Εγώ Το Εγώ διέπεται από την αρχή της πραγματικότητας και σκοπός του είναι να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνου λαμβάνοντας υπόψιν τους περιορισμούς της πραγματικότητας. [9] Το Εγώ αποτελεί το οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας και περιλαμβάνει βασικές λειτουργίες, όπως η εκτίμηση των διαφόρων καταστάσεων, ο έλεγχος της πραγματικότητας, η κρίση, η συμβιβαστικότητα, η ανεύρεση λύσεων στα διάφορα προβλήματα κλπ. Το Εγώ ξεχωρίζει τι είναι πραγματικό, μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε τις σκέψεις μας και να τις κατανοήσουμε.[1] Σύμφωνα με τη θεωρία του Φρόυντ το Εγώ παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ενορμήσεις του εκείνο και τις απαγορεύσεις ή προσταγές του υπερεγώ και προσπαθεί να εναρμονίσει τις συγκρούσεις που απορρέουν από αυτές σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Ο κύριος σκοπός του είναι να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνο αλλά πάντοτε λαμβάνοντας υπόψιν την ασφάλεια του ατόμου. Όταν μια επιθυμία του Εκείνο είναι αντίθετη στην πραγματικότητα, στους κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες και κυρίως αντίθετη στις επιθυμίες του Υπερεγώ το οποίο το τιμωρεί συνεχώς με αισθήματα ντροπής, ενοχής κλπ τότε το Εγώ αναπτύσσει διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς για να μπορέσει να αντεπεξέλθει. Οι αμυντικοί μηχανισμοί δεν αναπτύσσονται ευθέως ή συνειδητά και πάντα ενεργοποιούνται όταν μια κατάσταση είναι επικίνδυνη για την «αρμονία» των τριών ψυχικών τμημάτων.[10]

183

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ

Το Υπερεγώ Το Υπερεγώ στοχεύει στην τελειότητα[11] και αποτελείται από ένα οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας, κυρίως ασυνείδητο. Το υπερεγώ μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνείδηση που τιμωρεί το άτομο με συναισθήματα ενοχής όταν το άτομο λειτουργεί με μη κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Το Υπερεγώ είναι το αντίθετο του εκείνο γιατί αποζητά να λειτουργεί το άτομο με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο ενώ το Εκείνο θέλει μόνο να ικανοποιήσει της ενορμήσεις του. Συνεπώς όπως αναφέραμε λειτουργεί ως συνείδηση η οποία μας κρατάει μακριά από αντικοινωνικές συμπεριφορές και από διάφορα ταμπού. Το αναπτύσσουμε στα αρχικά χρόνια της ζωής μας κατά τη διάρκεια του οιδιπόδειου συμπλέγματος και ολοκληρώνεται σε πιο ώριμη ηλικία, αρχικά από τους γονείς μας στη συνέχεια από δασκάλους, συγγενείς, φίλους κ.λπ. Αποτελείται από όλους τους ηθικούς κανόνες που έχουμε μάθει είτε μέσω τιμωριών ή μέσω επιβραβεύσεων από ορισμένες κινήσεις και πράξεις μας. Το υπερεγώ αποτελείται από δύο υποθετικά τμήματα: το καθαυτό υπερεγώ ή συνείδηση, που αποτελεί τον κριτικό έλεγχο του ατόμου και το ιδεώδες του εγώ, που περιλαμβάνει τις ηθικές, θρησκευτικές, κοσμοθεωριακές και λοιπές αξίες του ατόμου, τα ιδεώδη, τα ιδανικά και τις φιλοδοξίες του.[12] Η αρμονική συνεργασία του εκείνου, του εγώ και του υπερεγώ χαρακτηρίζει τη λειτουργία του καλά προσαρμοσμένου ανθρώπου. Αντίθετα, η συμπεριφορά του νευρωτικού, ψυχωτικού ή διαταραγμένου στον χαρακτήρα ή προσωπικότητα ατόμου μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της διαταραχής της δυναμικής ισορροπίας των τμημάτων αυτών της προσωπικότητας.[13]

Παραπομπές: [1] Ruth Snowden, Teach Yourself Freud, 2006, isbn = 9780071472746 [2] ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ (http:/ / www. psychologia. gr/ editions/ psychodynamic. htm) [3] Φρόυντ, Νεες εισαγωγικές διαλέξεις στην Ψυχανάλυση (1933) [4] ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ (http:/ / www. psychologia. gr/ editions/ psychodynamic. htm) [5] Sigmund Freud, Personality Theories (http:/ / webspace. ship. edu/ cgboer/ freud. html) [6] Sigmund Freud, Personality Theories (http:/ / webspace. ship. edu/ cgboer/ freud. html) [7] Sigmund Freud, Personality Theories (http:/ / webspace. ship. edu/ cgboer/ freud. html) [8] Sigmund Freud, Personality Theories (http:/ / webspace. ship. edu/ cgboer/ freud. html) [9] Ego Development and Psychopathology: A Study of Hospitalized Adolescents 1984 [10] Module 44 The Psychoanalytic Perspective". Psychology Eighth Edition in Modules. Worth Publishers. ISBN 9780716779278.

[11] Module 44 The Psychoanalytic Perspective". Psychology Eighth Edition in Modules. Worth Publishers. ISBN 9780716779278.

[12] ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ (http:/ / www. psychologia. gr/ editions/ psychodynamic. htm) [13] ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ (http:/ / www. psychologia. gr/ editions/ psychodynamic. htm)

184

185

Το Τρίτο Κύμα Το Τρίτο Κύμα Το Τρίτο Κύμα ήταν ένα πείραμα πάνω στη φύση του φασισμού και των αιτίων της υποστήριξής του από απλούς ανθρώπους, που έγινε τον Απρίλιο του 1967 σε ένα γυμνάσιο του Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια από το δάσκαλο Ρον Τζόουνς (Ron Jones). Αν και ξεκίνησε σαν απλή άσκηση πειθαρχίας, το πείραμα προς το τέλος του ξέφυγε από τον έλεγχο, και τέλειωσε με πρωτοβουλία του δασκάλου με έναν διδακτικό, όσο και οδυνηρό τρόπο.

Ιστορικό Ο Τζόουνς δίδασκε σύγχρονη ιστορία, και φθάνοντας στο κεφάλαιο για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και συγκεκριμένα στο Ολοκαύτωμα, είδε ότι δε μπορούσε να απαντήσει σε μια βασική ερώτηση των μαθητών του: Πώς ήταν δυνατόν απλοί άνθρωποι να υποστηρίξουν ένα καθεστώς όπως αυτό του Ναζισμού, να τηρήσουν στάση σιωπής ή και συμμετοχής στις ωμότητες που διεξάγονταν, και επιπλέον όταν όλα τελείωσαν να αρνηθούν ότι είχαν έστω και γνώση για αυτά που γίνονταν; Ο Τζόουνς αποφάσισε να απαντήσει, δίνοντας ένα μικρό δείγμα στην πράξη.

Δύναμη από την πειθαρχία Έτσι, κάποια Δευτέρα, ξεκίνησε το μάθημα επιχειρηματολογώντας για τα πλεονεκτήματα της πειθαρχίας και τα αισθήματα ικανοποίησης και αυτοελέγχου που αυτή γεννά. Προχωρώντας, επέβαλε μια συγκεκριμένη στάση με την οποία θα έπρεπε όλοι να κάθονται μέσα στην τάξη (τα πόδια σε ευθεία με το πάτωμα, τα γόνατα σε γωνία ενενήντα μοιρών και τα χέρια πιασμένα πίσω από την πλάτη), αλλά και συγκεκριμένες, αυστηρές διαδικασίες με τις οποίες γίνονταν ερωτήσεις και απαντήσεις στη διάρκεια του μαθήματος. Το περίεργο ήταν ότι όλοι όχι μόνο δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα τους νέους κανόνες που ίσχυσαν στην τάξη, αλλά έσπευσαν να τελειοποιήσουν την ορθότητα και ταχύτητα της εκτέλεσης των εντολών από μέρους τους. Μάλιστα, η συμμετοχή στο μάθημα, στις ερωτήσεις, τις απαντήσεις και τη συζήτηση, έγινε καθολική, από μερική που ήταν προηγουμένως, και υπόθεση όλων μόλις εφαρμόστηκαν οι νέοι κανόνες ερωταπαντήσεων.

Δύναμη από την Κοινότητα Τη δεύτερη μέρα, βλέποντας ότι η τάξη τηρούσε τους κανόνες της προηγούμενης χωρίς καμία υπενθύμιση από μέρους του, αποφάσισε να προχωρήσει το πείραμα εισάγοντας την έννοια της Κοινότητας, επιχειρηματολογώντας για τη δύναμη και την ικανοποίηση που αντλείται από το να δουλεύεις, μαζί με άλλους, για έναν σκοπό. Όλη η τάξη φώναξε με ρυθμό και επί πολλή ώρα συνθήματα όπως "Δύναμη από την πειθαρχία" και "Δύναμη από την Κοινότητα". Στο τέλος του μαθήματος, καθιερώθηκε και ο χαιρετισμός μεταξύ των μελών της κοινότητας αυτής: Το δεξί χέρι υψωμένο στον ώμο, με τα δάχτυλα λυγισμένα σαν κύμα που ετοιμάζεται να σκάσει. Ο Τζόουνς ονόμασε τον χαιρετισμό αυτό "Τρίτο Κύμα", γιατί υποτίθεται ότι το τρίτο κύμα που φθάνει στην ακτή είναι και το δυνατότερο, είναι προφανής όμως η σχέση τόσο με το Τρίτο Ράιχ, όσο και με το χαιρετισμό ανάμεσα σε μέλη του Ναζιστικού Κόμματος. Παρ' όλα αυτά, η τάξη υιοθέτησε το χαιρετισμό αυτό, και σύντομα άλλοι μαθητές, παρατηρώντας το χαιρετισμό έξω από την τάξη, ρωτούσαν περί τίνος πρόκειται, και αν θα μπορούσαν και αυτοί να γίνουν μέλη στο Τρίτο Κύμα.

Το Τρίτο Κύμα

Δύναμη από τη δράση Την επόμενη μέρα το Κύμα, καθώς, όπως εξήγησε ο δάσκαλος, η πειθαρχία και η Κοινότητα είναι άχρηστες δίχως την πράξη, πέρασε στη δράση. Εκδόθηκαν κάρτες μέλους για κάθε μέλος του κινήματος, τις οποίες δεν αρνήθηκε να πάρει κανένα παιδί. Επίσης, όλοι προμηθεύτηκαν μαύρα περιβραχιόνια που έπρεπε να φορούν για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους. Ειδικά καθήκοντα ορίστηκαν για τον καθένα, όπως η απομνημόνευση των στοιχείων όλων των μελών του Κύματος, η πληροφόρηση του δασκάλου για κάθε αντι-κυματική δραστηριότητα και κουβέντα, η εγγραφή άλλων ατόμων στο Κύμα, και άλλα. Φτιάχτηκαν μεγάλα πανό του Τρίτου Κύματος που κρεμάστηκαν σε όλο το σχολείο, ενώ κατά τον Τζόουνς ένας ολοένα μεγαλύτερος αριθμός παιδιών ζητούσε να γίνει δεκτός στην τάξη του και το Τρίτο Κύμα. Οι μαθητές συνέχισαν όχι μόνο να στηρίζουν το Κύμα μέσω της δράσης τους, αλλά και να αναλαμβάνουν καθήκοντα από μόνοι τους. Ένας από τους πιο αδύνατους και ακοινώνητους μαθητές της τάξης του ανακοίνωσε ότι θα ήταν στο εξής ο σωματοφύλακάς του. Οι ανησυχίες του ραββίνου, μιας από τις μαθήτριες καθησυχάστηκαν αμέσως με τη δικαιολογία ότι η τάξη απλά μελετούσε την "προσωπικότητα των Γερμανών". Με ανάλογο τρόπο αντιμετωπίστηκαν και οι επιφυλάξεις κάποιων γονιών. Υπήρχαν επίσης και αντιδράσεις από μαθητές, κυρίως άλλων τάξεων, και μερικές ενέργειες κατά του Κύματος. Οι περισσότερες αντιδράσεις όμως και διαφωνίες προλαμβάνονταν, καθώς από τη μια το δίκτυο των πληροφοριοδοτών είχε πλέον αρκετά μέλη, αφετέρου υπήρχε αυστηρός έλεγχος, με την απαγγελία συνήθως κατασκευασμένων κατηγοριών από τον Τζόουνς προς μέλη του Κύματος, που συνήθως οδηγούσαν στον "εξορισμό" τους στη βιβλιοθήκη του σχολείου, μετά από δημόσια "δίκη". Πάντως, αναλογιζόμενος το γεγονός ότι η κατάσταση μέσα στο σχολείο είχε αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχο, ο Τζόουνς αποφάσισε να σταματήσει σιγά-σιγά το πείραμα.

Δύναμη από την περηφάνια Τη μέρα αυτή φανερώθηκε στους μαθητές ο "πραγματικός" λόγος ύπαρξης του Τρίτου Κύματος: Αποτελούσε ένα πανεθνικό κίνημα στρατολόγησης νέων που ήθελαν να παλέψουν μέσω της πειθαρχίας, της κοινότητας, της δράσης και της περηφάνιας για την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος. Και όχι μόνο: Με την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος θα ερχόταν και η αλλαγή στην ανώτερη εκπαίδευση, την οικονομία, την κοινωνία, την ίδια τη μοίρα του έθνους. Το Κύμα είχε έναν αρχηγό, υποψήφιο για την Προεδρία της Αμερικής που, ανακοινώνοντας την επομένη την δημιουργία ενός προγράμματος για τους νέους με βάση το Τρίτο Κύμα, θα έδινε το σύνθημα για μια επίδειξη δύναμης από μέλη του κινήματος σε πάνω από χίλια σχολεία σε όλη τη χώρα. Το ραντεβού για την επίδειξη δόθηκε σε ένα αμφιθέατρο την επομένη στις 12:00, αυστηρά για μέλη του Κύματος, παρουσία "δημοσιογράφων", δηλαδή φίλων του δασκάλου μεταμφιεσμένων σε εκπρόσωπους του τύπου.

Τελευταία μέρα: Δύναμη μέσα από την κατανόηση Το αμφιθέατρο είχε συγκεντρώσει μαθητές, που περίμεναν με αγωνία την τηλεοπτική συνέντευξη τύπου του αρχηγού του Κύματος. Μετά από μια επίδειξη της εκπαίδευσής τους στον "τύπο", όπου το σύνθημα "Δύναμη από την πειθαρχία" φωνάχτηκε δυνατά πολλές φορές, ο Τζόουνς άνοιξε μια τηλεόραση και τους ανακοίνωσε την έναρξη της συνέντευξης τύπου. Για πέντε λεπτά, το ακροαρτήριο έμεινε να κοιτά μια άδεια οθόνη, περιμένοντας. Όταν διαλύθηκε και η τελευταία ελπίδα ότι αυτό που περίμεναν θα συνέβαινε, ο δάσκαλος ανακοίνωσε στους μαθητές την πραγματικότητα: Δεν υπήρχε αρχηγός, ούτε κίνημα, και οι ίδιοι είχαν ανταλλάξει την ελευθερία τους να σκέφτονται, να αποφασίζουν και να δρουν προκειμένου να γίνουν μέλη μιας ελίτ. Την ίδια ώρα προβλήθηκε το "μέλλον τους", όπως τους πληροφόρησε ο Τζόουνς: Ένα φιλμ με σκηνές από τη Ναζιστική Γερμανία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη φρίκη του πολέμου. Το τέλος του φιλμ, και ο λόγος του Τζόουνς για το πως, τις προηγούμενες μέρες, είχαν δει το φασισμό να αναβιώνει όχι απλά σαν ένα

186

Το Τρίτο Κύμα ιστορικό φαινόμενο, αλλά σαν κάτι κρυμμένο μέσα στον καθένα τους, διάλυσε τη συγκέντρωση μέσα σε σοκ για πολλούς μαθητές, και προβληματισμό για όλους. Το όλο ζήτημα δεν ξανασυζητήθηκε ποτέ από το δάσκαλο ή τους μαθητές, για πολλά χρόνια.

Επίδραση Οι λεπτομέρειες του "πειράματος" αυτού δεν έγιναν γνωστές για αρκετά χρόνια, παρά το μεγάλο ενδιαφέρον του. Το 1972 ο Τζόουνς δημοσίευσε ένα διήγημα όπου περιέγραφε ορισμένες λεπτομέρειες, και το 1981 διασκευάστηκε σε ταινία (κερδίζοντας βραβείο Έμμυ). Ο συγγραφέας Τοντ Στράσσερ, με το ψευδώνυμο Μόρτον Ρου, έγραψε το μυθιστόρημα Το Κύμα, βασισμένο πάνω στην ταινία αλλά και τη διήγηση του Τζόουνς. Το βιβλίο γνώρισε επιτυχία, και στη Γερμανία προτεινόταν σαν ανάγνωσμα στα σχολεία. Διασκευάστηκε σε θεατρικό έργο και μιούζικαλ. Αργότερα, ο Τζόουνς αποκάλυψε την πλήρη δική του εκδοχή της ιστορίας, ορισμένες λεπτομέρειες από την οποία αμφισβητήθηκαν, κυρίως για το μέγεθος που απέκτησε το φαινόμενο μέσα στο σχολείο, αλλά και το κατά πόσον οι μαθητές μέλη του Κύματος συμμετείχαν όλοι σοβαρά. Το πείραμα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του ψυχολόγου Φίλιπ Ζιμπάρντο, που αρκετά αργότερα διεξήγαγε το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ, που και αυτό αφορούσε συνθήκες υπακοής/καταπίεσης.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι-πηγές • Περιγραφή από τον Τζόουνς [1] στη σελίδα του Τοντ Στράσσερ.

• Remembering the Third Wave [2], ρεπορτάζ με μαρτυρίες συμμετεχόντων στη σελίδα του Τζόουνς.

• Το Κύμα [3], σελίδα στο imdb.

Παραπομπές [1] http:/ / www. toddstrasser. com/ html/ thewave2. htm [2] http:/ / www. ronjoneswriter. com/ wave. html [3] http:/ / www. imdb. com/ title/ tt083316/

187

188

Υγεία Υγεία Η Υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει την φυσική, ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) η υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α. Το πώς ορίζεται βέβαια η υγεία και η ασθένεια ως κοινωνική αναπαράσταση ίσως να διαφέρει ανάλογα με τις πολιτιστικές διαφορές, τις ιδέες και πεποιθήσεις, την εκπαίδευση και την παιδεία αλλά και τις θρησκευτικές αντιλήψεις (για τη ζωή, το θάνατο, την αμαρτία, την τιμωρία, το μίασμα), καθώς και τις αντιλήψεις για το σώμα (για τα όρια του, την καθαριότητα, την εικόνα του, το φύλο του) που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Είναι γνωστό ακόμα ότι ο τεράστιος αριθμός παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας ενός πληθυσμού βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με την κοινωνική αναπαράσταση που έχει ο πληθυσμός για την υγεία του. Παράγοντες γενετικοί, περιβαλλοντικοί (τρόπος διαβίωσης, κατοικία, εργασία, συνθήκες εργασίας ρύπανση περιβάλλοντος) παράγοντες συνθηκών ζωής (διατροφή, κάπνισμα, άσκηση, χρήση εθιστικών ουσιών, συμπεριφορά), παράγοντες σχετιζόμενοι με το σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας και παράγοντες εκπαίδευσης υγείας επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων αλλά και την κοινωνική αναπαράσταση του διπόλου υγείας-ασθένειας.

Βιβλιογραφία • WHO (1946) International Health Conference, New York

189

Υπερυπνία Υπερυπνία Η Υπερυπνία είναι μία διαταραχή ύπνου κατά την οποία υπάρχει σταθερά υπερβολική υπνηλία ή επεισόδια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η υπερυπνία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: Πρωτοβάθμια υπερυπνία και επαναλαμβανόμενη υπερυπνία. Και οι δύο έχουν τα ίδια συμπτώματα αλλά διαφέρουν ως προς το πόσο συχνά συμβαίνουν.

Συμπτώματα Αυτοί που υποφέρουν από υπερυπνία έχουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερβολικής ημερήσιας υπνηλίας, το οποίο είναι διαφορετικό από το αίσθημα κόπωσης λόγω έλλειψης ύπνου ή λόγω διακεκομμένου ύπνου το βράδυ. Έχουν ακούσια επεισόδια ύπνου επανειλημμένα κατά τη διάρκεια της ημέρας, συχνά σε ακατάλληλες στιγμές, όπως κατά την εργασία, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, ή μιας συνομιλίας. Αυτά τα μικρά διαστήματα ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν παρέχουν συνήθως ανακούφιση από τα συμπτώματα. Ασθενείς με υπερυπνία συχνά έχουν παρατεταμένο ύπνο το βράδυ, εμφανίζουν δυσκολία να ξυπνήσουν από τον μακρύ ύπνο, και αισθάνονται αποπροσανατολισμό (δυσκολία επανάκτησης συνείδησης χρόνου, τόπου και προσώπου) όταν ξυπνήσουν. Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν άγχος, αυξημένο εκνευρισμό, μειωμένη ενέργεια, ανησυχία, βραδύτητα σκέψης, αργή ομιλία, απώλεια της όρεξης, παραισθήσεις, και δυσκολίες μνήμης. Μερικοί ασθενείς χάνουν την ικανότητα να λειτουργούν σε οικογενειακό, κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλο περιβάλλον. Κατά κανόνα η υπερυπνία διαγιγνώσκεται για πρώτη φορά στην εφηβική ηλικία ή τη νεαρή ενηλικίωση. Αυτά τα συμπτώματα είναι παρόντα και στα δύο είδη υπερυπνίας. Ο πάσχων από πρωτογενή υπερυπνία εμφανίζει αυτά τα συμπτώματα κατά συνεχή και χωρίς διακοπές τρόπο για μήνες ή ακόμα και χρόνια. Η επαναλαμβανόμενη υπερυπνία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες περιόδους συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια του έτους αναμεμιγμένες με περιόδους κανονικών κύκλων ύπνου. Το σύνδρομο Kleine-Levin είναι η πιο γνωστή, αν και πολύ σπάνια, μορφή επαναλαμβανόμενης υπερυπνίας. Οι άνθρωποι που εμφανίζουν το σύνδρομο συχνά κοιμούνται έως και δεκαοκτώ ώρες την ημέρα και όμως δεν αισθάνονται ανανεωμένοι μετά την αφύπνιση.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Υπερυπνία [1] στο www.orlpedia.gr Περιέχονται πληροφορίες για ιατρικά θέματα. Δείτε την προειδοποίηση για ιατρικά άρθρα.

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Hypersomnia [3] [2] την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 . (ιστορικό/συντάκτες ).

[2]

της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό

Υπερυπνία

Παραπομπές [1] http:/ / www. orlpedia. gr/ lexico-res-gr. php?piece_id=51 [2] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Hypersomnia

190

191

Υστερία Υστερία Με τον όρο υστερία, (Hysteria) που έχει αντικατασταθεί σήμερα από τον όρο μετατρεπτική διαταραχή, εννοείται στην ψυχολογία μια μορφή σωματομορφικής διαταραχής κατά την οποία το άγχος και οι ψυχολογικές πιέσεις μετατρέπονται σε οργανικά συμπτώματα, όπως είναι η παράλυση, η τύφλωση και η κώφωση. Κατά τους περασμένους αιώνες πιστευόταν ότι η υστερία είναι κατ' εξοχήν γυναικεία ασθένεια και ότι συνδέεται με τη μήτρα (υστέρα), άποψη που η σύγχρονη ψυχολογία και ψυχιατρική κατέρριψε. Η Πρωτη θεραπεια που εφαρμοστηκε ηταν το κρυο νερο.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Χουντουμάδη Αν. - Πατεράκη Λ., Σύντομο Ερμηνευτικό Λεξικό Ψυχολογικών Όρων, Δωδώνη, (Αθήνα 1989)

192

Φαντασία Φαντασία Με τον όρο φαντασία εννοείται εκείνη η ψυχική λειτουργία που εκδηλώνεται ως παραστατική λειτουργία της συνείδησης και έχει τη βιολογική της βάση στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αποτελεί βασικό αντικείμενο έρευνας της κλασικής ψυχολογίας και κατέχει πρωτεύουσα θέση στις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις νευροεπιστήμες[1] . Βοηθά στην παροχή νοήματος στην εμπειρία και κατανόησης στη γνώση. Είναι θεμελιώδης λειτουργία, μέσω της οποίας οι άνθρωποι αναζητούν νόημα στον κόσμο[2] [3] και κατέχει ρόλο-κλειδί στη μαθησιακή διαδικασία.

Η βιολογική βάση της φαντασίας Βιολογική βάση της φαντασίας συνιστά το είκασμα η παράστασις ή εικονοπλασία ως όρος απόδοσης του imagery. Έχει προταθεί η άποψη ότι τα προϊόντα της φαντασίας προέρχονται από μια διαδικασία μετασχηματισμού της βασικής εικονοπλασίας ή παραστατικής λειτουργίας, της πηγής της φαντασίας. Ο ψυχολόγος Άλαν Λέσλι (Alan Leslie), εργαζόμενος στο Λονδίνο στη δεκαετία του '80, εισήγαγε τη θεωρία ότι η φαντασία αναπτύσσεται σε τρία διαδοχικά βήματα. Καταρχήν υφίσταται μια πρωταρχική αναπαράσταση, μια εικόνα με αληθείς σχέσεις με τον εξωτερικό κόσμο. Στη συνέχεια παράγεται μια δευτερεύουσα απεικόνιση. Τελικά η συνείδηση εισάγει αλλαγές στη δευτερεύουσα απεικόνιση παίζοντας ουσιαστικά με τις αληθείς σχέσεις της με τον εξωτερικό κόσμο, χωρίς ωστόσο να αλλάζει το περιεχόμενο της πρωταρχικής εικόνας[4] .

Όλιν Λέβι Γουόρνερ (Olin Levi Warner), Φαντασία (1896). Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου, Ουάσινγκτον

Οποιοδήποτε ζώο με εγκέφαλο και προσαρτημένο κατάλληλο αισθητήριο όργανο είναι ικανό να παράγει την πρωταρχική απεικόνιση[5] . Ο περιβάλλων κόσμος γίνεται αντιληπτός εξαιτίας των ερεθισμάτων που εκπέμπει από τη συνείδηση, μέσω των θυρών επικοινωνίας του εγκεφάλου, των πέντε βασικών αισθήσεων, και την ανάλογη εγκεφαλική διέγερση. Οι εντυπώσεις που προκαλούνται από τα εξωτερικά ερεθίσματα διαμορφώνουν τις μνημονικές εικόνες. Η επεξεργασία των μνημονικών εικόνων στην περιοχή του Flechsig[6] παράγει τη σκέψη ή τον μη εξωτερικευμένο, «ενδιάθετο» λόγο[7] .

Η ψυχολογική βάση της φαντασίας Η φαντασία ως προς την ψυχολογική βάση της είναι ψυχική λειτουργία. Αντλεί το υλικό της από παραστάσεις του παρελθόντος και παραστάσεις του παρόντος. Αυτές οι παραστάσεις διασπώνται στα βασικά τους στοιχεία και κατόπιν αναπλάθονται -δυνητικά σε άπειρους σχηματισμούς- παράγοντας νέες παραστατικές εικόνες. Όταν αναλύονται στα δομικά τους στοιχεία οι φανταστικές παραστάσεις είναι ταυτόχρονα και μνημονικές παραστάσεις, μη αναγνωρίσιμες ωστόσο καθώς εκδηλώνονται με πρωτότυπο και ασυνήθιστο τρόπο. Ο όρος φαντασία στην ψυχολογία καλύπτει το σύνολο της παραστατικής λειτουργίας της ψυχής και αντιστοιχεί στον αγγλ. όρο imagination, ενώ τα ίδια τα εικάσματα, τα πλάσματα της φαντασίας, αποκαλούνται φαντασιώσεις

Φαντασία και αντιστοιχούν στον όρο fantasy[8] .

Η φιλοσοφική εξέταση της φαντασίας Σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη η φαντασία είναι δημιουργική ικανότητα της ψυχής, που δημιουργεί «φαντάσματα», στηριγμένη σε στοιχεία της πραγματικότητας. Στον Φίληβο ο Πλάτων θέτει πιθανώς για πρώτη φορά το πλαίσιο της φαντασίας δια στόματος Σωκράτη, όταν αναφέρει όταν ο άνθρωπος λαμβάνει μέσω της όρασης ή κάποιας άλλης αίσθησης τις γνώμες και τα λεγόμενα και κρατά κατόπιν στον νου του τις εικόνες των γνωμών και των λεγομένων[9] . Ο Αριστοτέλης με τη σειρά του διαχωρίζει τη φαντασία από την αίσθηση και τη διάνοια, θεωρώντας επίσης ότι χωρίς τη φαντασία δεν υπάρχει σύλληψις[10] . Οι Επικούρειοι με τη σειρά τους ορίζουν ως φανταστικό εκείνο που έρχεται από έξω, ορίζοντας την νοητική εικόνα ως υλική ουσία της σκέψης. Αντίθετα οι Νεοπλατωνικοί και οι Στωικοί θεωρούν ότι το φανταστικό μπορεί να προέλθει εξίσου από το εξωτερικό περιβάλλον και τον ανθρώπινο ψυχισμό[11] . Κατά τον μεσαίωνα ο Πέτρος Αβελάρδος οριοθετεί τη φαντασία ως ακολουθούσα τις αισθήσεις αλλά όντας πάνω από αυτές εντυπώνει στην ψυχή τις μορφές των πραγμάτων σε μια συγκεχυμένη μορφή, την οποία ξεκαθαρίζει η νόηση[12] .

Σημειώσεις, παραπομπές [1] Ευαγγέλου Ι. 1993, 9-10.

[2] Norman 2000, 1-2.

[3] Sutton-Smith Brian 1988, 22.

[4] Leslie A.M. 1987, 412–426.

[5] Βλ. Perner J. 1991, 46-49.

[6] Ωοειδής περιοχή του Flechsig ή semilunar fasciculus (http:/ / cancerweb. ncl. ac. uk/ cgi-bin/ omd?semilunar+ fasciculus) [7] Ευαγγέλου Ι. 1993, 32.

[8] Ευαγγέλου Ι. 1993, 63.

[9] Σωκράτης: ὅταν ἀπ' ὄψεως ἤ τινος ἄλλης αἰσθήσεως τὰ τότε δοξαζόμενα καὶ λεγόμενα ἀπαγαγών τις τὰς τῶν δοξασθέντων. Φιλ. 39b [10] Περί Ψυχής Γ', 427b: φαντασία γὰρ ἕτερον καὶ αἰσθήσεως καὶ διανοίας, αὕτη τε οὐ γίγνεται ἄνευ αἰσθήσεως, καὶ ἄνευ ταύτης οὐκ ἔστιν ὑπόληψις.

[11] Ευαγγέλου Ι. 1993, 147.

[12] Tractatus de intellectibus (Πραγματεία περί της διανοίας).

Βιβλιογραφία • Ευαγγέλου Ι. 1993, Η Φαντασία: μια αδιερεύνητη ψυχική λειτουργία, Ιάμβλιχος, Αθήνα.

• Leslie A.M. 1987, «Pretense and Representation: The Origins of 'Theory of Mind'», Psychological Review, 94 412–426.

• Norman, Ron 2000, Cultivating Imagination in Adult Education Proceedings of the 41st Annual Adult Education Research.

• Perner J. 1991, Understanding the Representational Mind, Cambridge, MIT Press.

• Sutton-Smith, Brian 1988, In Search of the Imagination. In K. Egan and D. Nadaner (Eds.), Imagination and Education, New York, Teachers College Press.

193

194

Φάντασμα Φάντασμα Φάντασμα ονομάζεται επί το λαϊκότερο η εμφάνιση ενός πεθαμένου προσώπου, συνήθως όμοια εμφανισιακά με αυτή συγκεκριμένου ανθρώπου, η οποία συναντάται περισσότερο στα μέρη που σύχναζε παλαιότερα "εν ζωή" ή κοντά σε προσωπικά του αντικείμενα. Η λέξη "φάντασμα" μπορεί επίσης να αναφέρεται στο πνεύμα ή την ψυχή ενός νεκρού προσώπου, αλλά επίσης χρησιμοποιείται για να περιγράψει οποιοδήποτε πνεύμα ή δαίμονα.[1] [2] [3] Τα φαντάσματα συνδέονται αρκετά συχνά με τα στοιχειωμένα μέρη, στοιχειωμένο μέρος ονομάζεται (βάση του Συλλόγου Παραψυχολογίας) κάποια τοποθεσία στην οποία αρκετά συχνά υπάρχουν ενδείξεις παραφυσικών φαινομένων, όπως: εμφανίσεις ανθρώπινων μορφών, ενοχλήσεις απο κάποιο στοιχειό, αίσθημα ψύχους, ήχοι σαν βήματα ή φωνές καθώς και περίεργες οσμές.[2]

Σκεπτικιστική ανάλυση Οι σκεπτικιστές εικάζουν πως οι περιορισμοί της ανθρώπινης αντίληψης καθώς και καθημερινές φυσικές εξηγήσεις μπορούν να απαντήσουν σε πολλές απο αυτές τις θεάσεις. Για παράδειγμα, η πίεση του αέρα σε κάποιο σπίτι μπορεί να κάνει μια πόρτα να κλείσει με δύναμη, τα φώτα απο αμάξια που περνούν μπορούν να αντανακλαστούν απο το παράθυρο. Η Παρειδωλία είναι ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα δυσδιάκριτο ή ασαφές εξωτερικό ερέθισμα εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως ευκρινές και πλήρως αναγνωρίσιμο, έτσι μπορεί να εξηγηθούν οι θεάσεις φαντασμάτων.

Αναφορές [1] http:/ / www. merriamwebster. com/ dictionary/ ghost Λεξικό Merriam Webster, ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2007 "a disembodied soul" [2] http:/ / www. parapsych. org/ glossary_e_k. html#g Σύλλογος Παραψυχολογίας, γλωσσάριο λέξεων κλειδιών που χρησιμοποιούνται συχνά στην παραψυχολογία, ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2006 [3] http:/ / www. thefreedictionary. com/ ghost Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2006 "Το πνεύμα ενός νεκρού προσώπου, ειδικά αυτό που εμφανίζεται με ανθρώπινη μορφή όμοια με αυτή των ζωντανών ή αυτό που στοιχειώνει παλαιές ιδιοκτησίες."

howstuffworks (http://science.howstuffworks.com/ghost.htm) superstitions (http://www.newscientist.com/article/dn14694-superstitions-evolved-to-help-us-survive.html) eyeproblems (http:/ / www. walesonline. co. uk/ eye-problems-may-explain-ghost-sightings-91466-20533132/)

news/

wales-news/

2008/

02/

28/

195

Φοβία Φοβία Με τον όρο Φοβία δηλώνεται ο φόβος ενός ατόμου, ο οποίος συνεχίζει να υφίσταται, παρ' όλο που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αληθινός κίνδυνος. H φοβία ενός ατόμου μπορεί να οφείλεται είτε σε μια άσχημη εμπειρία, είτε σε άγχος μηπως και αποτύχει, είτε σε άλλες αιτίες. Τα αποτελεσματα πάντως είναι σίγουρα δυσάρεστα εφόσον το άτομο αναγκάζεται να αποκόβεται από δραστηριότητες που έχουν σχέση με την συγκεκριμένη φοβία και να ζουν σε άγχος ή ακόμη και πανικό μόλις επρόκειται να το αντιμετωπίσουν. Σε κάθε είδος φοβίας το άτομο μπορεί να πάθει κρίση και να μην καταλαβαίνει τι γίνεται γύρω του.

196

Χουλιγκανισμός Χουλιγκανισμός Ως χουλιγκανισμός αναφέρεται η ανάρμοστη και βίαιη συμπεριφορά οπαδών αθλητικών ομάδων που οδηγεί στη διατάραξη της τάξης. Εκφάνσεις χουλιγκανισμού συνήθως θεωρούνται πράξεις όπως η υβριστική συμπεριφορά σε γήπεδα κατά τη διάρκεια αγώνων πολλές φορές με ρατσιστική διάθεση, η επιθετική συμπεριφορά σε αυτούς τους χώρους, οι εισβολές οπαδών στον αγωνιστικό χώρο πολλές φορές με βίαιες διαθέσεις, οι ομαδικές συγκρούσεις οπαδών εντός και εκτός γηπέδων καθώς και δολοφονίες που γίνονται μεταξύ οπαδών που τάσσονται υπέρ διαφορετικών ομάδων. Ο όρος χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να περιγράψει την συμπεριφορά των οπαδών σε αγώνες ποδοσφαίρου. Με αυτόν τον τρόπο δηλώνονται βανδαλισμοί και ομαδικές συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα πριν, κατά τη διάρκεια, ή μετά από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που προκαθορισμένες συγκρούσεις μεταξύ οπαδών γίνονται ανεξάρτητα από τους αγώνες ή με αφορμές αγώνες άλλων αθλημάτων.

Ετυμολογία Ο χουλιγκανισμός ονομάστηκε έτσι από τον όρο "hooliganism" που χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του 1890 για να χαρακτηρίσει τη συμπεριφορά συμμοριών των δρόμων. Η χρήση του όρου εμφανίζεται σε μια αναφορά της Αστυνομίας του Λονδίνου το 1898, αλλά ενδεχομένως δεν είναι η πρώτη. Μία επικρατής θεωρία αναφέρει πως ο όρος πάρθηκε από το όνομα του Πάτρικ Χούλιχαν ο οποίος ήταν Ιρλανδός βάνδαλος που έμενε στο Λονδίνο.[1] [2] Μια άλλη θεωρία αναφέρει πως ο όρος προέρχεται από τον απολίτιστο τρόπο ζωής μιας Ιρλανδικής αγροτικής οικογένειας. Άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο όρος πάρθηκε από μία συμμορία του δρόμου στο Ίσλινγτον του Λονδίνου που είχε το όνομα "Χούλι". Τέλος, υπάρχει και μια θεωρία που υποστηρίζει ότι ο όρος βασίζεται στην Ιρλανδική λέξη "houlie" που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ένα έκλυτο πάρτι.[3] .

Ιστορία Το ποδόσφαιρο στην Αγγλία προήλθε από παραδοσιακές εκδηλώσεις που περιλάμβαναν παιχνίδι με μια μπάλα που είχαν συνήθως μαζική συμμετοχή από τους κατοίκους της περιοχής όπου λάμβανε χώρα. Γενικά σκοπός ήταν συνήθως η μεταφορά της μπάλας από ένα σημείο της πόλης σε ένα άλλο ή η κατοχή της μπάλας από έναν συμμετέχοντα μέχρι κάποια προκαθορισμένη διάρκεια. Η μαζική συμμετοχή υποδηλώνει τις βίαιες συγκρούσεις που ξεσπούσαν πολλές φορές σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Από το 1314 ακόμη, ο Εδουάρδος Β' της Αγγλίας, απαγόρευσε τέτοιου είδους εκδηλώσεις διότι όπως αναφέρει μπορεί να προκαλούσαν κοινωνικές αναταραχές ή και προδοσία.[4] Στην ίδια χώρα και αφού οι πρώτοι κανόνες του σύγχρονου ποδοσφαίρου είχαν εδραιωθεί, σημειώθηκαν μεγάλες αναταραχές μετά τον αγώνα της Πρέστον Νορθ Εντ με την Άστον Βίλα. Οι δύο ομάδες λιθοβολήθηκαν και χτυπήθηκαν άσχημα με ξύλα και αναφέρεται ότι ένας παίκτης της Πρέστον έμεινε αναίσθητος. Τον επόμενο χρόνο καταγράφηκαν συμπλοκές μεταξύ οπαδών της Πρέστον με οπαδούς της Κουίνς Παρκ Ρέιντζερς καθώς το 1905 κάποιοι υποστηρικτές της Πρέστον δικάστηκαν για χουλιγκανισμό μετά τον αγώνα της ομάδας με την Μπλάκμπερν. Μεταξύ τους ήταν και μια "μεθυσμένη και εκτός τάξης" 70χρονη γυναίκα. Στο διάστημα του μεσοπολέμου δεν καταγράφηκαν αντίστοιχα φαινόμενα, αλλά κατά τη δεκαετία του 1950 εμφανίστηκε η μόδα των Μοντς και αυτή των Ρόκερς που όπως αναφέρεται ομάδες κάθε παράταξης είχαν συγκρούσεις μεταξύ τους, με αφορμή διαφορές στην ιδεολογία και στον τρόπο εμφάνισης.[5]

Χουλιγκανισμός Τέτοιου είδους αντιθέσεις όξυναν το κλίμα μεταξύ των οπαδών αντιπάλων ομάδων και εμφανίστηκε ένα νέο κύμα χουλιγκανισμού. Το 1956, οπαδοί της Λίβερπουλ Φ.Κ. και της, επίσης από την πόλη του Λίβερπουλ, Έβερτον, έλαβαν μέρος σε διάφορα περιστατικά καταστροφής τρένων. Από το 1965 αναφέρονται κάθε χρόνο κατά μέσο όρο περίπου 25 περιστατικά χουλιγκανισμού στην Αγγλία.[4] Στην ήπειρο της Αμερικής έχουν καταγραφεί φαινόμενα χουλιγκανισμού από το 1964. Εκείνη τη χρονιά στο Περού σκοτώθηκαν περισσότεροι από 300 και τραυματίστηκαν 500 σε έναν αγώνα μεταξύ Αργεντινής και Περού, προκριματικό για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο. Στην Αργεντινή σκοτώθηκαν περίπου 70 άτομα σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα στο Μπουένος Άιρες, αφού κάποιοι πετούσαν καιόμενα κομμάτια χαρτιού στις κερκίδες.[6] Αναφέρεται ότι έχουν σκοτωθεί στην Αργεντινή 40 άτομα από το 1992 ως το 2002 σε συγκρούσεις που σχετίζονται με χουλιγκανιστική συμπεριφορά. Το 1969, μεταξύ Ελ Σαλβαδόρ και Ονδούρα εξεγέρσεις μετά τον ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ των εθνικών ομάδων των δύο χωρών δυναμίτισαν τις πολιτικές διαφορές τους και ένας πενθήμερος πόλεμος ξέσπασε που ονομάστηκε από την αφορμή του Πολέμου του ποδοσφαίρου. To 1971 στη Βραζιλία σκοτώθηκαν τέσσερις και τραυματίστηκαν πάνω από 1500 μετά από συγκρούσεις που ακολούθησαν ποδοσφαιρικό αγώνα στο Σαλβαδόρ.[7] Στη δεκαετία του 1970 καταγράφονται φαινόμενα χουλιγκανισμού και στην υπόλοιπη Ευρώπη πέραν της Αγγλίας. Στην Ιταλία τότε πρωτοεμφανίστηκαν βίαιες πράξεις από οπαδούς σε γήπεδα ποδοσφαίρου, όπως οι ρίψεις επικίνδυνων αντικειμένων προς παίκτες και διαιτητές. Το φαινόμενο οξύνεται από τις οργανώσεις των ούλτρας που εμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και πολλές φορές σχετίζονται με νεοναζιστική ιδεολογία. Σκοπός των οργανώσεων αυτών πέρα από την υποστήριξη των ομάδων είναι οι συγκρούσεις με οπαδών αντίπαλων ομάδων. Στην Ολλανδία, το 1974, ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ οπαδών της Φέγιενορντ και της Αγγλικής Τότεναμ στον τελικό του κυπέλλου ΟΥΕΦΑ. Από εκείνη την περίοδο και μετά ολοένα και περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες εμφανίζουν έντονα φαινόμενα χουλιγκανισμού. Μεταξύ τους η Ισπανία, η Τουρκία, η Νορβηγία, η Πολωνία, η Κροατία, η Ρωσία και η Ελλάδα.

O χουλιγκανισμός στην Ελλάδα O χουλιγκανισμός εμφανίστηκε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του '80 και σε σύντομο χρονικό διάστημα είχε ραγδαία εξελιχθεί σε ανησυχητικό κοινωνικό φαινόμενο. Παρατηρήθηκε κυρίως ανάμεσα σε οπαδούς των μεγάλων ομάδων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, όμως περιστασιακά και αποσπασματικά παρατηρήθηκε και σε οπαδούς πολλών ομάδων της Ελλάδας, ακόμη και σε διοργανώσεις τοπικού και ερασιτεχνικού επιπέδου. Τη δεκαετία του '90 μεταφέρθηκε και στο μπάσκετ, από τους ίδιους οπαδούς που στήριζαν τα ποδοσφαιρικά σωματεία. Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί ύφεση στα περιστατικά, παρά το αξιοσημείωτο συμβάν της 29ης Μαρτίου 2007 όπου σε συμπλοκή χούλιγκανς του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού υπήρξε νεκρός οπαδός. Μάλιστα, σε έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ελλάδα είναι τελευταία στην κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα χουλιγκανισμού.[8]

197

Χουλιγκανισμός

Αναφορές [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]

World Wide Words: Hooligan (http://www.worldwidewords.org/topicalwords/tw-hoo1.htm) Online Etymology Dictionary (http://www.etymonline.com/index.php?term=hooligan) Rosalind Fergusson, Shorter Slang Dictionary (New York: Routledge, 1994) 113 "When did football hooliganism start?" (http://football.guardian.co.uk/news/theknowledge/0,9204,618130,00.html). The Guardian.

2006-12-13. . Ανακτήθηκε την 2007-07-25.

BBC - h2g2 - Mods - 1960's Fun Lovin' Criminals - A707627 (http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/classic/A707627) CNN.com - Disasters in soccer stadiums - May 10, 2001 (http://edition.cnn.com/2001/WORLD/africa/05/09/soccer.chronology) Major stadium disasters (http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/news/2000/07/09/stadium_disasters_ap/) Οι χούλιγκανς φεύγουν (http://www.mjourney.com/news/News_from_Greece/724.

ELLADA_TELEUTAIA_STON_XOULIGKANISMO. shtml)

198

199

Ψυχολογία της θρησκείας Ψυχολογία της θρησκείας Ψυχολογία της Θρησκείας είναι η συστηματική έρευνα και μελέτη -μέσω επιστημονικών (ψυχολογικών) θεωριών και μεθόδων- των ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων, (φυσιολογικών ή και νοσηρών) αντιλήψεων, ορμών, επιθυμιών, συγκινησιακών αντιδράσεων, στάσεων συμπεριφοράς και αξιών (όπως λ.χ. τής ψυχικής υγείας, well-being κ.λπ.) που γνωσιακά και πολιτισμικά (βλ. Επιστήμη, Τέχνη, ήθη και έθιμα κ.λπ.) σχετίζονται με το θρησκευτικό "σημαίνον", που μπορεί να προσδιορίζεται από πεποιθήσεις, δογματικά "πιστεύω", γλώσσα, σύμβολα, πρακτικές και ποικίλες νοητικές ή ψυχικές καταστάσεις.

Εξωτερικές συνδέσεις • http://www.psychologyofreligion.org • Psychology of Religion Pages [1] • http://eclass.uoa.gr/modules/auth/opencourses.php?fc=7

Παραπομπές [1] http:/ / www. psywww. com/ psyrelig/

200

Ψυχολογία Ψυχολογία Ψυχολογία

Ιστορία Κλάδοι Ατομική Γνωστική Πολιτική Εφηρμοσμένη Βάθους Κλινική Αναλυτική Ανθρωπιστική Εκπαιδευτική Αναπτυξιακή Ιατροδικαστκή Κοινωνική Έννοιες Προσωπικότητα Ψυχανάλυση Συναίσθημα Ψυχολόγοι Άρθρα Πρότυπο • Συζήτηση

Με τον όρο Ψυχολογία (ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική: Ψυχή + λόγος), εννοείται η μελέτη της συμπεριφοράς, του νου και της σκέψης. Κυρίως είναι ανθρώπινη επιστήμη, αν και αρκετές περιπτώσεις η βιολογική ψυχολογία ερευνά τη συμπεριφορά των ζώων, κυρίως των ανώτερων θηλαστικών, είτε για να κατανοήσει τη συμπεριφορά των ζώων είτε για να αποκτήσει -μέσω της σύγκρισης- μια βαθύτερη γνώση της ανθρώπινης ψυχολογίας. Η ψυχολογία στη σύγχρονη εποχή αναφέρεται ως επιστήμη κυρίως της συμπεριφοράς και των νοητικών διεργασιών, αγνοώντας την ψυχολογία του βάθους.

Ψυχολογία

Ψυχολόγοι • • • • •

Λεβ Βιγκότσκι Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ Σίγκμουντ Φρόυντ Ράνκ Όττο Ζακ Λακάν

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • •

Ψυχολογία.gr [1] e-psychology.gr [2] Psychology of the Private Individual [3] Critique of Bourgeois Consciousness The Mass Psychology of Misery [4] και άλλα κείμενα του John Zerzan

Ψυχολογικές εταιρείες • American Psychological Association [5] • American Psychological Society [6] • • • • •

British Psychological Society [7] Buenos Aires Psychoanalytic Association [8] Canadian Psychological Association [9] Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων [10] Πανελλήνιος Ψυχολογικός Σύλλογος [11]

Πηγές έρευνας • • • • • • • • • • • • • • • • •

AmoebaWeb Psychology Resources [12] A Century of Psychology (APA) [13] Classics in the History of Psychology [14] Dictionary of Psychology [15] Encyclopedia of Psychology [16] Psychology Articles [17] Psychological Profiling [18] Pictures of famous psychologists [19] Psychology Conferences [20] Psychology Congresses [21] ScienceDaily Mind and Brain news [22] Portalpsicologia.org [23] a cup of neuropsychology? selective resources about brain-behavior relations from anthony h. risser, ph.d. [24] brainblog: news about our knowledge of the brain and behavior. [25] PsychCentral [26] Plebius Psychology News [27] Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης & Ψυχικής Υγείας [28]

201

Ψυχολογία

Παραπομπές [1] http:/ / www. psychologia. gr/ [2] http:/ / www. e-psychology. gr [3] http:/ / www. gegenstandpunkt. com/ english/ psych/ 0-contents. html [4] http:/ / www. spunk. org/ texts/ writers/ zerzan/ index. html [5] http:/ / www. apa. org [6] http:/ / www. psychologicalscience. org/ [7] http:/ / www. bps. org. uk [8] http:/ / www. apdeba. org [9] http:/ / www. cpa. ca [10] http:/ / www. seps. gr [11] http:/ / www. psy. gr [12] http:/ / www. vanguard. edu/ faculty/ ddegelman/ amoebaweb/ [13] http:/ / www. apa. org/ monitor/ dec99/ toc. html [14] http:/ / psychclassics. yorku. ca [15] http:/ / allpsych. com/ dictionary/ [16] http:/ / www. psychology. org/ [17] http:/ / reference. allrefer. com/ encyclopedia/ categories/ psych. html [18] http:/ / www. abika. com/ Help/ Accuracy. htm [19] http:/ / www. sonoma. edu/ psychology/ psychart [20] http:/ / www. conferencealerts. com/ psychology. htm [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28]

http:/ / www. perfectionnement. info/ fr/ agenda. php?i_pays=0& i_date=0& keywords=congr http:/ / www. sciencedaily. com/ news/ mind_brain/ http:/ / www. portalpsicologia. org/ http:/ / www. divinestra. com/ np. html http:/ / www. neuropsychological. blogspot. com/ http:/ / www. psychcentral. com http:/ / www. plebius. org/ http:/ / www. epapsy. gr

202

203

Ψυχωτική κατάθλιψη Ψυχωτική κατάθλιψη Η Ψυχωτική κατάθλιψη είναι ψυχική νόσος. Θεωρείται από τις πλέον σοβαρές και επικίνδυνες μορφές κατάθλιψης καθώς τάσεις και συμβάντα αυτοκτονίας είναι συνήθη σε άτομα στα οποία διαπιστώθηκε ψυχωτική κατάθλιψη. Πρόκειται περί χρόνιας και κυκλικής κατάστασης κατά την οποία ήπια επεισόδια κατάθλιψης διαδέχονται εκδηλώσεις ακραίας ψύχωσης. Ο πάσχων παρουσιάζει σειρά συμπτωμάτων. Έτσι, μπορεί να βιώνει συναισθησία, να διακατέχεται από παραισθήσεις και να εκδηλώνει σπασμωδική συμπεριφορά και παράνοια. Το έντονο άγχος ή/και η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών θεωρούνται ότι μπορούν να συντελέσουν στο ψυχωτικό επεισόδιο. Μερικά άτομα με μείζονα επεισόδια κατάθλιψης ή μανίας μπορεί επίσης να συμπαρουσιάσουν Ψυχωτική Κατάθλιψη.

Συμπτώματα της ψυχωτικής κατάθλιψης • • • • •

Θυμός Αισθήματα απελπισίας Παραισθήσεις Αίσθηση απώλειας λογικής Σκέψεις, τάσεις και απόπειρες αυτοκτονίας

Οι περισσότερες των περιπτώσεων χρήζουν άμεσης ιατρικής θεραπείας λόγω του έντονου και άμεσου κινδύνου απόπειρας αυτοκτονίας από τον πάσχοντα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης (ΜΑΖΙ) [2]

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Αγνωσία χρωμάτων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2021668 Συνεισφέροντες: Atlantia, Pldimitrop, Saunders20watt, Ttzavaras Αισιοδοξία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2424144 Συνεισφέροντες: ManosHacker Αλεξιθυμία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2692279 Συνεισφέροντες: Adonis, Badseed, Dada, Morgatek, Veron, Μυρμηγκάκι, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Αμυντικός μηχανισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2491461 Συνεισφέροντες: Trouble18 Ανάγκη (κοινωνία) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2362993 Συνεισφέροντες: Divineale, Kalogeropoulos, Nataly8, Renaki26, Templar52 Ανάπτυξη του ανθρώπου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2240494 Συνεισφέροντες: Badseed, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αναπτυξιακή ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2510099 Συνεισφέροντες: Amalgam, Glavkos, Kalogeropoulos, Redsea53, S. Cruz, Vanakaris, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Ανθρωπιστική ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2463037 Συνεισφέροντες: Dada, Dionysis Savramis, Kalogeropoulos, Loveless, Psili, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αποδιοπομπαίος τράγος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2226508 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, SkarmoutsosV, Veron Αποπραγματοποίηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457293 Συνεισφέροντες: Badseed, CERminator, Trouble18, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αποπροσωποποίηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2675492 Συνεισφέροντες: Badseed, Kalogeropoulos, Trouble18, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχή της ευχαρίστησης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2290385 Συνεισφέροντες: Trouble18 Ασυνείδητο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2411170 Συνεισφέροντες: Evagel, Nataly8, Trouble18 Ατομική ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2233239 Συνεισφέροντες: Dada, Dead3y3, Kalogeropoulos, Kostisl, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Άτυπη κατάθλιψη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2578735 Συνεισφέροντες: Anperi, Badseed, Korinetor, Kostisl, MARKELLOS, Trouble18, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Αφασία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2526869 Συνεισφέροντες: Ttzavaras, Tzoutzoumbroutzou, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Βιοανατροφοδότηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2509151 Συνεισφέροντες: Diderot, Mik, Veron Βλακεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2600729 Συνεισφέροντες: CubicStar, Dada, ManosHacker, TheTechieGeek63, Vanakaris, Μυρμηγκάκι, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Γνωστική ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2469535 Συνεισφέροντες: Dada, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Loveless, Marcos.th, Papyrus, Trouble18, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Δείκτης Νοημοσύνης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2679756 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Bobsfougarakis, Comzeradd, Dead3y3, Giannisf, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Okle, Ttzavaras, Ορθολογιστής, 10 ανώνυμες επεξεργασίες Διαδικτυακός εκφοβισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2401290 Συνεισφέροντες: Divineale, Internetsinacoso, Konstantinam91, Patriot8790, Veron Διαταραχές της διάθεσης σε παιδιά και σε εφήβους Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2021519 Συνεισφέροντες: Elenii, Patriot8790 Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2683943 Συνεισφέροντες: Adhdforumgr, Atlantia, Dipa1965, El123, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Διαταραχή πανικού Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2626262 Συνεισφέροντες: Atlantia, El123, Ttzavaras, Veron Δυνατότητα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2438296 Συνεισφέροντες: Dipa1965, Divineale, Ttzavaras, 29 ανώνυμες επεξεργασίες Δυσθυμία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2560464 Συνεισφέροντες: Anperi, Elenardil, Flyax, Kostisl, Trouble18, Θεοδωρος, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Εγωισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2479492 Συνεισφέροντες: Atlantia, Fidellito, JohnMad, Trouble18, Vanakaris Εγωκεντρισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2689439 Συνεισφέροντες: Ferengi, FocalPoint, Loveless, MARKELLOS, Veron, Yanis, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Εθισμός των νέων στο διαδίκτυο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2021686 Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Zoe456, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Έκσταση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2666627 Συνεισφέροντες: Geraki, Veron, Viatherm, Γ. Κόκκινου, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ελπίδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2600721 Συνεισφέροντες: Gf uip, ManosHacker, Nataly8 Εννοιολογικό πλαίσιο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2369718 Συνεισφέροντες: Gepsimos, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Βασίλης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ένστικτο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2512930 Συνεισφέροντες: AndreasJS, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Templar52, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Εξιδανίκευση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2404854 Συνεισφέροντες: Ferengi, Nafpaktiakos, Veron Επεξεργασία πληροφοριών Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2525328 Συνεισφέροντες: JohnMad Επιδειξιομανία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2622656 Συνεισφέροντες: Dimitrisss, Kalogeropoulos, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Επιλόχεια κατάθλιψη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2583492 Συνεισφέροντες: Anperi, Badseed, Tony K, Trouble18, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Επίλυση προβλημάτων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2324759 Συνεισφέροντες: JohnMad Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2085282 Συνεισφέροντες: A Kiwi, ACSE, AGToth, AdjustablePliers, Ahoerstemeier, Aine63, Alaniaris, Andy Maybury, AverageAmerican, B9 hummingbird hovering, Badseed, Bobbaxter, Bobo192, Catmattice, Chick Bowen, Ck lostsword, Cometstyles, Cool3, DS1953, Dcy1985, Derek Ross, Dmacw6, Dontyouknow, Dub8lad1, Egmontaz, ElKevbo, Factoid Killer, Geopgeop, Gombo, Greekcats, Gurch, Gwernol, Hu12, Ian Pitchford, Intangible, Iridescent, IrishHR, Itr123, JRawle, Jeandré du Toit, JohnCD, Joie de Vivre, Justdignity, Kalogeropoulos, Kddollie, LaMenta3, Lingstar, Longhair, Marilyn Haight, MarshallStack, Mattisse, NawlinWiki, Notinasnaid, Parriswolfe, Penbat, Phithetakappa, Qualitative, Radyx, Redfarmer, Redvers, Rjwilmsi, Sampi Europa, Sarsaparilla, Shimgray, Steve Crossin, Tabletop, The Anome, TimMagic, Ttzavaras, Waterthedog, Weyes, Wikishopping, Will Beback, Woodman1977, Woohookitty, Worktrauma, X vixen, X!, Zeraeph, ZeroOne, Ziji, Ερατώ, Μυρμηγκάκι, 155 ανώνυμες επεξεργασίες Ερεθιστικότητα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2659266 Συνεισφέροντες: Jaguarlaser, Ttzavaras, Vchorozopoulos, Μυρμηγκάκι Ευτυχία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2483205 Συνεισφέροντες: Aggelos24, Vanakaris, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ευφυΐα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2693795 Συνεισφέροντες: Amalgam, Badseed, CeeKay, Gf uip, Kalogeropoulos, Lucinos, ManosHacker, Φοίβος Παναγόπουλος, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Εφηβεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2638826 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, Egmontaz, Kalogeropoulos, Vanakaris, Περίεργος, 5 ανώνυμες επεξεργασίες

204

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Ηθολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2540369 Συνεισφέροντες: Dimitrisss, Jaguarlaser, Morgatek, Vanakaris, Wehnekoeh Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2691204 Συνεισφέροντες: Atlantia, FocalPoint, Kalogeropoulos, Vanakaris, Ιωανναμ, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2590652 Συνεισφέροντες: 9 ανώνυμες επεξεργασίες Καλός μπάτσος/κακός μπάτσος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2615699 Συνεισφέροντες: ArielGlenn, Atlantia, FocalPoint, ManosHacker, Serrano, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Καμπύλη μάθησης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2205421 Συνεισφέροντες: Axatzimi, Barticus88, BruceWMorlan, CambridgeBayWeather, Carampaima, Cough, Damian Yerrick, DocWatson42, E Wing, Editor br, Elainoelloc, Ferengi, Glavkos, Hughdbrown, Jcbutler, Kalogeropoulos, Mild Bill Hiccup, Mydogategodshat, Nurg, Pfhenshaw, SemBubenny, Umpteee, Vanakaris, Wyrons, Μυρμηγκάκι, 33 ανώνυμες επεξεργασίες Κατάθλιψη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2670497 Συνεισφέροντες: Anperi, Antonisbouritsas, Badseed, Ermiz, Ferengi, Iaberis, Morgatek, Trouble18, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 14 ανώνυμες επεξεργασίες Καταφασία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2254513 Συνεισφέροντες: Badseed, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Κλεπτομανία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2629953 Συνεισφέροντες: Dimitrissss, ManosHacker Κοινωνική νοημοσύνη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2489111 Συνεισφέροντες: Badseed, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Κρίση πανικού Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2694556 Συνεισφέροντες: Dimitrisss, Ermiz, MARKELLOS, Tony Esopi, Trouble18, Μυρμηγκάκι Κυκλοθυμία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2571605 Συνεισφέροντες: Anperi, Badseed, Pvasiliadis, Trouble18 Μάθηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2696155 Συνεισφέροντες: Alexikoua, Flyax, Loveless, Vanakaris, Veron, Μυρμηγκάκι, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2681643 Συνεισφέροντες: Anastasia11, Anperi, Badseed, Dimboukas, Divineale, Iaberis, Kalogeropoulos, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Trouble18, 13 ανώνυμες επεξεργασίες Μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2442085 Συνεισφέροντες: Dead3y3, Kalogeropoulos, Petelos, Ttzavaras, Vanakaris, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Μοντέλο της Κιούμπλερ-Ρος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2634785 Συνεισφέροντες: CubicStar, Ferengi, MARKELLOS, Trouble18, 翼のない堕天使, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ναρκισσισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2567545 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Dimitrisss, Dimitrissss, Kalogeropoulos, Lemur12, Veron, Μυρμηγκάκι, 16 ανώνυμες επεξεργασίες Νεύρωση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2496674 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Dead3y3, Dipa1965, Epinephrine gr, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Trouble18, Ttzavaras, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Νόηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2652930 Συνεισφέροντες: Bmichal, FocalPoint, MARKELLOS, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2620082 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Trouble18, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Οικονομική ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2454656 Συνεισφέροντες: Badseed, Kalogeropoulos, Loveless, MARKELLOS, Nakos2208, Tryphonodin, Vanakaris, Veron, Αρχίδαμος, Δνόφος, Περίεργος, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Οιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2496732 Συνεισφέροντες: Alexandratzo, MARKELLOS Όνειρο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2571724 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, ArielGlenn, Badseed, Customizer 2010, Dada, Dead3y3, Diamond, FocalPoint, IJKL, Kalogeropoulos, Loveless, MARKELLOS, Mrlna, OrthoDoci, Wutsje, Αρχίδαμος, 11 ανώνυμες επεξεργασίες Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2603027 Συνεισφέροντες: Christina.sim, Divineale, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Παιδική κακοποίηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2657236 Συνεισφέροντες: Kristina fragos, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Παράθυρο Johari Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1971873 Συνεισφέροντες: CuteHappyBrute, FocalPoint, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Παραφιλία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2622653 Συνεισφέροντες: Badseed, Dimitrisss, ManosHacker, Ttzavaras, Veron, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2535680 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, Ferengi, MAKO Πίστη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2513906 Συνεισφέροντες: Atlantia, Dada, Dimitrisss, Dipa1965, Ggia, Glavkos, John666, ManosHacker, Sisyphos23, Vanakaris, Θεοδωρος, Περίεργος Πολιτική ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2584826 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, Valentin Προμνησία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2473457 Συνεισφέροντες: Alaniaris, CubicStar, Diderot, Dipa1965, Geraki, Kalogeropoulos, Markp, Mik, Pumpie, Sheiko F, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Προσωπικότητα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2136699 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, Psili, Ttzavaras, Vanakaris, Zip3, Κερατόκωνος, 9 ανώνυμες επεξεργασίες Ρεζιοναλισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2667678 Συνεισφέροντες: Atlantia, Egmontaz, MARKELLOS, Templar52, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι Συμπεριφορά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2696706 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, C messier, Gf uip, Makria54, Ttzavaras, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Σύμπλεγμα (Ψυχολογία) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2420916 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, Themisp, Αρχίδαμος Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2650939 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Badseed, Dimitrissss, Geraki, Goneas2005, MARKELLOS, Nataly8, Spitalas, Trouble18, Ttzavaras, Veron, 27 ανώνυμες επεξεργασίες Συνείδηση Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2695083 Συνεισφέροντες: Atlantia, Dgolitsis, Faethon33, Michalisphyl, Nikos1968, Tony Esopi, Ttzavaras, Vanakaris, Μυρμηγκάκι Ταμπού Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2613071 Συνεισφέροντες: Dada, Diamond, FocalPoint, Loveless, Mahmudmasri, Murtasa, Pvasiliadis, Templar52, Veron, Δνόφος, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2596892 Συνεισφέροντες: Atlantia, Dada, Lektor, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2668853 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, Trouble18, Ttzavaras, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Το Τρίτο Κύμα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2650863 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Badseed, FocalPoint, Kriton, Lobillo, Σωτηρης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Υγεία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2624252 Συνεισφέροντες: Dada, EleftheriosKosmas, Fefeli, MARKELLOS, Nakos2208, Pumpie, Δνόφος, 5 ανώνυμες επεξεργασίες

205

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Υπερυπνία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2583656 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Atlantia, Korinetor, Vanakaris, Μυρμηγκάκι Υστερία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2648458 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, Loveless, MARKELLOS, Trouble18, Αρχίδαμος, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Φαντασία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2607513 Συνεισφέροντες: Kalogeropoulos, Kostisl, Ttzavaras, Vanakaris Φάντασμα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2674478 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Egmontaz, Killingtheghost, Templar52, Trouble18, Ttzavaras, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Φοβία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2580458 Συνεισφέροντες: Dead3y3, Egmontaz, Mcinio, Trouble18, Veron, 6 ανώνυμες επεξεργασίες Χουλιγκανισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2511126 Συνεισφέροντες: CeeKay, Customizer 2010, Dada, Damianos, Dimitrisss, Dimitrissss, MARKELLOS, ManosHacker, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Ψυχολογία της θρησκείας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2118252 Συνεισφέροντες: Dada, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Sisyphos23, Templar52, Tsitsig, Αρχίδαμος, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Ψυχολογία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2607099 Συνεισφέροντες: A. B., Ank, Aphaia, Atlantia, Badseed, CubicStar, Curunvir, Dada, E2m, Entlinkte, Frox99, Kalogeropoulos, Logictheo, MARKELLOS, Purbo T, Suisui, Ttzavaras, Valentin, Wthered, 34 ανώνυμες επεξεργασίες Ψυχωτική κατάθλιψη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2680556 Συνεισφέροντες: Anperi, Arismanouras, Badseed, Trouble18, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

206

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Wikipedia-logo.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Wikipedia-logo.png Άδεια: logo Συνεισφέροντες: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Jafeluv, Krinkle, Kwj2772, Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89 Εικόνα:Aeskulap.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Aeskulap.png Άδεια: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Συνεισφέροντες: Dbenzhuser, Eleassar, Joey-das-WBF, R. Engelhardt, Snek01, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Image:Structural-Iceberg.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Structural-Iceberg.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: historicair 16:56, 16 December 2006 (UTC) Image:Psi2.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Psi2.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Arjen Dijksman, Badseed, Beao, Bouncey2k, Gdh, Herbythyme, Imz, Jack Phoenix, KillOrDie, Nagy, Proteins, Remember the dot, Wutsje, 20 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Alfred Binet.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alfred_Binet.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Skagedal, Väsk Image:Spes or Hope.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Spes_or_Hope.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Scan by Yellow Lion Αρχείο:Abuela.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Abuela.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Share Alike Συνεισφέροντες: Carmenrojasgordillo Image:Vincent_Willem_van_Gogh_002.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Vincent_Willem_van_Gogh_002.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Ttzavaras Image:SuicideRates.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:SuicideRates.PNG Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: Sbw01f Αρχείο:Synapse diagram.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Synapse_diagram.png Άδεια: Creative Commons Attribution-ShareAlike 1.0 Generic Συνεισφέροντες: Dwindrim File:Gustave Moreau 005.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gustave_Moreau_005.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AdMeskens, Bibi Saint-Pol, Diomede, Emijrp, Grondin, Lewenstein, Utrechtse, Ævar Arnfjörð Bjarmason, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Ossiansongs.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ossiansongs.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Jean Auguste Dominique IngresIngres, Jean Auguste Dominique Αρχείο:Johari greek.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Johari_greek.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:FocalPoint Αρχείο:BDSM.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BDSM.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Συνεισφέροντες: Jens Brüggemann Εικόνα:Triumph of Faith over Idolatry Theodon.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Triumph_of_Faith_over_Idolatry_Theodon.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Jastrow File:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Frans_Hals_-_Portret_van_René_Descartes.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Beria, Bohème, Dedden, Ecummenic, Kilom691, Mcke, Miniwark, Serge Lachinov, Shakko, Vincent Steenberg Αρχείο:David - The Death of Socrates.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:David_-_The_Death_of_Socrates.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnRo0002, AndreasPraefcke, Bohème, Didactohedron, Duduziq, Ionutzmovie, JMaxR, Jastrow, Leppus, Makthorpe, Mattes, Natl1, Paris 16, PrimaryPartition, Shakko, Tomisti, Urban, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Lytras nikiforos antigone polynices.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lytras_nikiforos_antigone_polynices.jpeg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Aavindraa, Badseed, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο: NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Apollo 8 crewmember w: William AndersBill Anders Αρχείο:Vincent Willem van Gogh 002.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Vincent_Willem_van_Gogh_002.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Ttzavaras Αρχείο:European hedgehog (Erinaceus europaeus).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:European_hedgehog_(Erinaceus_europaeus).jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Gaudete File:Structural-Model1.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Structural-Model1.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Sigmund Freud Image:Imagination-Warner-Highsmith.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Imagination-Warner-Highsmith.jpeg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Artist is Olin Levi Warner (1844–1896). Photographed in 2007 by Carol Highsmith (1946–), who explicitly placed the photograph in the public domain.

207

Άδεια

Άδεια Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

208