Mocarne mózgi / Adam Kay

Tytuł oryginału

Kay's Brilliant Brains

First published 2023

Published by the Puffin Books, Penguin Random House Children’s, One Embassy Gardens, 8 Viaduct Gardens, London SW11 7BW penguin.co.uk puffin.co.uk ladybird.co.uk

Puffin Books is part of the Penguin Random House group of companies whose addresses can be found at global.penguinrandomhouse.com

Tekst © Adam Kay, 2023

Ilustracje © Henry Paker, 2023

Przekład

Katarzyna Dudzik

Redakcja

Katarzyna Zegadło-Gałecka

Korekta

Maria Brzozowska

Skład na podstawie projektu oryginalnego, adaptacja okładki i polskie wersje ilustracji

Edyta Łoboda

Przygotowanie do druku

Tomasz Brzozowski

Copyright © for this edition Insignis Media, Kraków 2023 Wszelkie prawa zastrzeżone

ISBN 978-83-67710-60-2

Insignis Media, ul. Lubicz 17D/21–22, 31-503 Kraków

tel. +48 12 636 01 90, biuro@insignis.pl, insignis.pl

Facebook: @Wydawnictwo.Insignis

Twitter (X), Instagram, TikTok: @insignis_media

Druk i oprawa

Drukarnia Abedik, abedik.com.pl

Wyłączna dystrybucja

Dressler Dublin sp. z o.o. dystrybucja@dressler.com.pl, dressler.com.pl

Książkę tę dedykuję mojej ciotecznej babce Prunelli, która podzieliła się ze mną wieloma trafnymi uwagami na temat mojej pacy.

Oraz mojej suczce Pippin, która tylko raz narobiła na mój laptop, gdy zajmowałem się pisaniem Mocarnych mózgów.

Pracy, nie pacy. Ta książka jeszcze się nie zaczęła, a już wiem, że nic gorszego w życiu nie czytałam. Prunella

Chwila. Dwa razy. Pippin!

Cokolwiek teraz robisz – przestań. To znaczy, okej, nadal możesz oddychać, ale niczym innym nie zawracaj sobie głowy. Nie, momencik – nie przestawaj też czytać. Mam dla ciebie bombową wiadomość. Pewnego dnia zmienisz świat!

KTO? JA?

Wiem, że jesteś bardzo zajętą osobą. Całymi dniami grasz na fagocie / odrabiasz geografię / pierdzisz do słoików (niepotrzebne skreślić), ale jeśli tylko tego zapragniesz, możesz zmienić rzeczywistość wokół siebie. Świat stoi przed tobą potworem.

Otworem! Chodziłeś w ogóle do szkoły?

Prunella

Nieważne, ile masz wzrostu, czy jesteś dziewczyną

czy chłopakiem, jakim językiem mówisz, czy miesz -

kasz w zamku czy w bloku albo jak często emitujesz

gazy jelitowe – jeśli chcesz, to możesz.

Skąd to wiem? Cóż, przyjrzałem się historiom stu miliardów ludzi zamieszkujących Ziemię od czasów prehistorycznych (to był bardzo pracowity weekend)

i wybrałem dziesięciu bystrzaków, którzy zmienili

świat. Mieli jedną wspólną cechę. Tak, zgadza się. Wszyscy z upodobaniem dłubali w nosie.

Ale łączyło ich coś jeszcze. Wszyscy byli najzwyklejszymi ludźmi na świecie, którzy pewnego dnia pomyśleli sobie: „Oho, coś mi wpadło do głowy!”, a potem ich błyskotliwość ujawniła się światu niczym motyl, który wyswobodził się z kokonu (lub niczym ropa, która wystrzeliła z wielkiego, nabrzmiałego pryszcza). Wszyscy ciężko pracowali i nie mieli w zwyczaju się poddawać. Ich początki nie były szczególnie spektakularne – żaden z nich nie namalował Mona Lisy ani nie wymyślił internetu jako berbeć w pieluchach.

Na kartach tej książki spotkasz między innymi

Amelię Earhart, która samotnie przeleciała nad

ogromnym oceanem w maleńkim samolociku. I to w czasach, gdy samoloty robiono ze starych desek, przez co wyglądały, jakby w każdej chwili mogły

się rozpaść. Co gorsza, w trakcie lotu nie puszczano wtedy filmów.

Poznasz też Thomasa Edisona, chyba najsłynniejszego na świecie wynalazcę, który rzucił szkołę w wieku

dwunastu lat. A potem wymyślił żarówkę! A potem kamerę! A potem rozgryzł, jak zapisywać dźwięk!

Wyobraź sobie, że nie możesz puszczać muzyki na żadnym sprzęcie i za każdym razem, gdy chcesz posłuchać Harry’ego Stylesa, musisz wyruszyć na poszukiwania swojego idola. Niezbyt to wygodne.

I Harry’emu też by się pewnie nie podobało.

MOGĘ JUŻ IŚĆ? NIE!

MOcARNe MÓZGi

Bzdura. Nie jesteś nawet najlepszym pisarzem w swoim domu. Prunella

Przedstawię ci również Adę Lovelace. Kim była Ada?

Jedną z najgenialniejszych osób wszech czasów i nie mówię tak tylko dlatego, że Ada brzmi niemal identycznie jak Adam. Jej tata był szalenie sławnym i bogatym poetą, więc wszyscy uważali, że przez całe życie powinna ubierać się w ładne sukienki i niczym więcej nie zaprzątać sobie głowy. Ada powiedziała natomiast: „To jakiś kompletny nonsens. Wolę programować komputery”. Działo się to dwieście lat temu, gdy jeszcze nie wynaleziono komputerów, ale dla Ady nie stanowiło to żadnego problemu.

No i poznasz też mnie. A ja jestem nie tylko najbardziej utalentowanym pisarzem w historii literatury, ale także konstruktorem LOKAJTRONA-6000, najlepszego (i jak do tej pory jedynego) robotycznego lokaja.

Na kartach tej książki spotkasz wielu inspirujących bystrzaków. Dawno, dawno temu oni też, zupełnie tak jak ty teraz, siedzieli sobie na kanapie, drapali się po tyłku i zastanawiali się, o której będzie kolacja. Jeśli masz ochotę poznać tych, którzy odważyli się myśleć inaczej, przewróć kartkę. A jeśli nie… Hmm, jeśli nie, to nie wiem, po co to czytasz.

PS Kolacja o wpół do siódmej. Będzie twoja ulubiona bananowa lazania.

Ja też nie wiem, po co to czytam. Prunella

a LBERT EINSTEIN

Pippin zjada twoje skarpetki.

U waGa , FER aJNA!

PRZEDSTAWI a M wa M EINSTEINA

Gdyby nie Albert Einstein, o wszechświecie wiedzielibyśmy jedynie, że:

1. Jest dość duży.

2. Jest w nim mnóstwo gwiazd.

3. Czy wspominałem już o tym, że jest dosyć duży?

4. To wszystko.

Dzięki Bogu na scenę wkroczył nasz stary mózgowiec Einstein i odkrył kilka z tajemnic wszechświata, na przykład: czym są czarne dziury, dlaczego kosmos

To nie Einstein dokonał tego odkrycia, tylko ja.

ciągle się powiększa i gdzie znikają wszystkie moje skarpetki. Albert Einstein to chyba najsłynniejszy naukowiec w historii ludzkości. Słynniejszy nawet od Katarzyny Księżyc, która odkryła księżyc. (No dobra, zmyśliłem ją). Na pewno od razu go rozpoznasz po wąsach i fryzurze. Zgadza się?

Pewnie rozpoznasz go nawet na obrazku, który Henry narysował z zamkniętymi oczami.

Wolę ten. Prunella

A oto podobizna

Katarzyny Księżyc.

Einstein był mądry jak but (tak się mówi, prawda?).

Był takim tytanem intelektu, że jego nazwisko stało się synonimem słowa „geniusz”. Dlatego jeśli ktoś nazwie cię Einsteinem, pamiętaj, żeby powiedzieć: „Dziękuję!”. Mnie coś takiego przytrafia się jakieś trzydzieści osiem razy dziennie.

Raczej zero razy na stulecie.Prunella

Kiedy Albert miał pięć lat, jego tata – Hermann ów z kraju Germanów, czyli z Niemiec (taki wierszyk, zupełnie za darmo) – kupił mu kompas. Zamiast powiedzieć: „Co za beznadziejny prezent, tato. Wolałbym xboxa”, Albert zafascynował się tym urządzeniem. Jakkolwiek by je obrócił, igła zawsze wskazywała północ. Albert bardzo chciał zrozumieć, dlaczego tak się dzieje. Poza tym pierwszego xboxa wynaleziono dopiero 120 lat później.

Chociaż Albert świetnie radził sobie z matematyką i innymi naukami ścisłymi, nie lubił chodzić do szkoły. Uważał, że obowiązuje tam zbyt wiele zasad. Muszę powiedzieć, że się z nim zgadzam. Zakaz biegania po korytarzach, zakaz żucia gumy, zakaz robienia kupy w trakcie apelu – wszystko to jest absolutnie niedorzeczne. Dlatego postanowił rzucić szkołę. Czym zajął się w wolnym czasie? Uczył się zaawansowanej matematyki i gry na skrzypcach. Ja bym pewnie poszedł do parku i skonsumował porcję lodów waniliowych. I jeszcze tych o smaku bekonu.

Na pewno ucieszy cię, że Einstein nie był świetny we wszystkim. Jego nauczyciele twierdzili, że ma pamięć jak sito. Oblał też egzamin z francuskiego. Zut alors! (Jeśli nie mówisz po francusku tak biegle jak ja, dodam, że znaczy to: „O nie!”).

Wygooglowałeś to sobie. Widziałam. Prunella

GENIaLNE LaTa

Pierwszą pracą Einsteina była posada w szwajcarskim biurze patentowym, czyli miejscu, gdzie ciągle dochodzi do patowych sytuacji. Nie, dobra – kiepski żart. Biuro patentowe to miejsce, w którym wynalazcy rejestrują swoje niesamowite odkrycia i projekty (takie jak na przykład moja maszyna do usuwania pieczarek z obiadu), żeby nieuczciwa konkurencja nie

TRZEBA BYŁO NIE SKŁADAĆ ZAMÓWIENIA PO FRANCUSKU.

podebrała im pomysłu. (Proszę, nie kradnij mojego pomysłu na pieczarkoeliminator Adam 9000). Albertowi bardzo podobało się, że ma kontakt z tyloma wynalazcami. Trochę też im zazdrościł (tak jak pewnie ty zazdrościsz mi mojego pieczarkoeliminatora), więc w końcu sam zaczął wymyślać i odkrywać różne rzeczy.

Uświadomił sobie, że z każdą sekundą wszechświat powiększa się o kolejne kilometry. (Kiepska wiadomość dla kogoś, kto postanowił narysować mapę kosmosu). Udowodnił, że prędkość światła w próżni to największa osiągalna prędkość. Masz ochotę to sprawdzić? To spróbuj prześcignąć światło. (Mnie się udało. Jestem dużo szybszy niż moja nocna lampka. Serio, nie wiem, o co tutaj chodziło Einsteinowi).

Odkrył, że w przestrzeni kosmicznej znajdują się tak zwane czarne dziury. Czarne dziury to gigantyczne okręgi (to stąd wzięło się określenie „dziury”), wewnątrz których grawitacja jest tak silna, że światło nie może wydostać się z nich na zewnątrz (to stąd wzięło się określenie „czarne”).

Gdyby nie jego odkrycia na temat światła, nie mielibyśmy laserów, co oznacza, że nie mielibyśmy także drukarek ani tych pikających urządzeń przy sklepowych kasach.

Stworzył również teorię względności oraz podsumowujące ją równanie E=mc2. Symbol E oznacza tutaj energię, a  m masę. A teraz biegnij zapytać kogoś dorosłego, co znaczy c. Jeśli nie będzie wiedzieć, musi przez dziesięć minut siedzieć na schodach z mango na głowie. I to tak, żeby mango nie spadło. Nie, nie chodzi o czosnek ani o chmury, ani o cement, ani o czajnik – c oznacza tutaj prędkość światła w próżni.

Równanie to pokazuje, że masa i energia to właściwie jedno i to samo. Wiem, klocek Lego wydaje się czymś innym niż promień światła, ale kimże jestem, żeby kłócić się ze starym, wąsatym geniuszem?

Teorie Alberta tak bardzo pomogły ludziom zrozumieć wszechświat, że aż dali mu Nagrodę Nobla. To coś w rodzaju Oscara, ale przyznaje się ją naukowcom lub osobom walczącym o lepszy świat, a nie twórcom kiepskich filmów. Einstein stał się bardzo sławny, mniej więcej tak sławny jak Miley Cyrus do kwadratu

(E=mc 2) i ruszył w międzynarodowe tournée, w trakcie którego opowiadał rzeszom ludzi o swoich odkryciach. Mam nadzieję, że ubarwiał swoje występy jakimiś fajnymi piosenkami. Inaczej mogły być trochę nudne.

Jak wiele sławnych osób, takich jak Miley czy ja, Einstein dostawał mnóstwo listów od swoich fanów. Chociaż był bardzo zajęty, starał się odpisywać, zwłaszcza dzieciom – napisał przeszło czternaście tysięcy listów!

Ja również staram się odpowiadać na jak najwięcej

MOcARNe MÓZGi

listów, ale czasem zastępuje mnie w tym moja cioteczna babka Prunella. Łatwo poznać, kto tak naprawdę był autorem listu. Prunella zawsze przedstawia mnie w okropnym świetle i ma paskudny charakter pisma.

Cóż za niegodziwe kłamstwa! Mój charakter pisma jest piękny! Prunella

Albert nigdy nie przeszedł na naukową emeryturę. Zanim zmarł w 1955 roku, pracował nad koncepcją podróży w czasie. Szkoda, że nie udało mu się wymyślić, jak to zrobić. Gdyby mu się powiodło, mógłbym cofnąć się o dwie godziny i powstrzymać Pippin przed zwymiotowaniem na moje nowe adidasy, zlizaniem z nich wymiocin i ponownym opróżnieniem żołądka na moje obuwie.

NIE!

FAKT CZY FaŁSZ

OSTATNIE SŁOWA EINSTEINA BRZMIaŁY: „TYLKO ŻYCIE POŚwIĘCONE INNYM JEST ŻYCIEM DOBRZE PRZEŻYTYM”.

Faktycznie tak powiedział, ale na wiele lat zanim umarł. Gdy leżał na łożu śmierci, przywołał opiekującą się nim pielęgniarkę i wyszeptał jej swoje ostatnie słowa. Niestety po niemiecku, a pielęgniarka znała tylko angielski, więc nie miała pojęcia, co powiedział. Hoppla! (Jeśli nie mówisz po niemiecku równie biegle jak ja, już wyjaśniam. Znaczy to: „Ups!”).

EINSTEIN MIAŁ OGROMNY MÓZG.

Być może myślisz sobie, że miał mózg wielkości

królewskiej posiadłości (kolejny wierszyk – nie ma za co), ale tak naprawdę mózg Einsteina był nieco mniejszy od mózgu przeciętnego człowieka! Nic w tym

jednak dziwnego. Współcześni naukowcy wiedzą, że mniejsze mózgi często są bystrzejsze niż te większe. Nie jest to zasada, od której nie zdarzają się wyjątki. Na przykład Pippin ma malutki mózg i nie potrafi odróżnić krowy od krzesła. (Wciąż jej tłumaczę, że krzesło to to, co muczy i zostawia wszędzie placki łajna. A nie, chwila). Mózg Einsteina wykazywał pewne niezwykłe cechy – dodatkowy zakręt w korze mózgowej oraz dwa razy szersze spoidło wielkie łączące obie półkule – ale nikt nie jest na tyle mądry, żeby orzec, czy faktycznie miało to jakieś znaczenie.Być może Einstein byłby w stanie to rozgryźć, ale trochę już na to za późno.

A teraz mój wierny robotyczny lokaj uruchomi wykrywacz kłamstw.

Które z tych stwierdzeń jest równie idiotyczne co fryzura Adama?

Ej! Pół dnia układałem włosy!

1. Albert miał papugę o imieniu Bibo.

2. Albert stanowił inspirację dla postaci Luke’a Skywalkera z Gwiezdnych wojen.

3. Albert nienawidził skarpetek, więc… ich nie nosił!

JEŚLI NIE POTRAFISZ

WYTŁUMACZYĆ CZEGOŚ W PROSTY SPOSÓB, NIE ROZUMIESZ TEGO WYSTARCZAJĄCO DOBRZE.

(Proszę, nie mów tak do swoich nauczycieli, bo będziesz powtarzać klasę przez następnych piętnaście lat).

2. Albert Einstein nie stanowił inspiracji dla

postaci Luke’a Skywalkera. Za to twarz

Yody wzorowana była na twarzy Alberta, co chyba trudno uznać za komplement.

L ic ZBA L u D zi , któ RZY ŻYL i D o t E j PORY NA Z i EM i , to jaki EŚ StO M i L ia RDÓw.

Gdyby ta książka miała opisywać ich wszystkich, byłaby zdecydowanie za gruba. Dlatego przeczytasz tu o zaledwie D zi E si Ęciu O s OB ac H – ale tych dziesięciu osobach, które zmieniły świat na zawsze. Kto to taki? Na przykład a Da LoVELAc E , która dwieście lat temu wymyśliła programowanie. (Choć nie wolno jej było chodzić do biblioteki).

Albo th OM as ED i S o N , który wynalazł kamerę, żarówkę i urządzenie do nagrywania dźwięku. (Choć w wieku dwunastu lat rzucił szkołę).

Czy a MEL i A E a RHAR t , pierwsza kobieta, która samotnie przeleciała nad ogromnym oceanem w maleńkim samolociku. (Choć wtedy w trakcie lotu nie puszczano filmów. Ależ się musiała wynudzić!)

Mocarne mózgi to zawierająca (tak na oko) 4 523 825 faktów

książka, która w przezabawny sposób upamiętnia dokonania dziesięciu najgenialniejszych umysłów w historii, stworzona przez bestsellerowego pisarza a Da M a KAYA oraz genialnego rysownika HENRY’EGO

PAKERA , znanych także z tych Dwóch i N t ERE sując Y c H P ozycji .