Kaz Cooke: Dzieciozmagania – NOWE WYDANIE by Insignis

Kaz Cooke Z maluchem przez pierwsze 5 lat przełożyła Beata Gontarczyk-Krampe

test dla rodziców i opiekunów 1 Twój maluch bez przerwy zanosi się płaczem. W takiej sytuacji powinnaś: a. odesłać go z powrotem do szpita la i zażądać zwrotu poniesionych kosztów b. dać mu czekoladowy batonik c. zlokalizować ewentualne pęknię cia na suficie i sprawdzić instalację elektryczną d. założyć futrzaną czapkę uszankę i mocno zawiązać troczki pod brodą.

2 Szlafrok to: a. część garderoby noszona wyłącznie na piżamę b. atrakcyjny strój dzienny – c a ł o dzienny c. zbyt dużo zachodu, jeśli trzeba jesz cze zawiązać pasek. 3 Długotrwały brak snu może prowadzić do utraty: a. mowy b. rozumu a. pamięci krótkotrwałej (to drugie „a” to żart) d. że co?

4 Codziennie będzie ci wystarczało czasu na wybranie tylko jednej rzeczy do ubrania. Jeśli mimo wszystko chcesz wyglądać tak, jakbyś miała na sobie kompletny strój, odziewasz się w: a. kapę na łóżko w rozmiarze 140x200 b. małą czarną c. małą, czarną skarpetkę. 5 Twój codzienny rytuał dbania o urodę obejmuje obecnie: a. oczyszczanie, złuszczanie, nawil żanie, wyrywanie zbędnych włos ków pęsetą, depilację woskiem, tralala, tere-fere kuku, nakręcanie, modelowanie, trochę pomadki, dwa pociągnięcia tuszem do rzęs, róż na policzki, cień do powiek, krem modelujący na kontur twarzy i lakier na szpony b. szybkie zaczesywanie całego owło sienia ciała w jednym kierunku c. sprawdzenie, czy twoja frotowa myj ka jest wolna od kupy – jeśli efekt oględzin jest negatywny, machasz nią sobie w powietrzu przy twarzy i padasz nieprzytomna na podłogę w łazience. 6 (Mężczyźni mogą sobie ten punkt odpuścić). Podczas wizyty w supermarkecie w tydzień po porodzie z piersi leje ci się mleko i kapie na taśmę przy kasie. Patrzysz na sparaliżowanego strachem kasjera i mówisz: a. „Kropelkę do kawy?” b. „Tak à propos: macie karmę dla chomików?”

c. „Przepraszam na momencik – tylko przykleję sobie do nich sztuczne wąsy”. d. „Proszę się tak nie bać, młody czło wieku. Niech się pan cieszy, że pan mojego krocza nie widział”.

7 Tinky Winky to: a. znakomita pieszczotliwa nazwa dla intymnych części ciała twojego dziecka – należy jej używać aż do momentu opuszczenia przez pocie chę rodzinnego gniazda b. w żargonie żeglarskim: „sygnał alfa betem semaforowym” c. trochę gej i takim go kochamy d. 8-letni raper z Rzeszowa. 8 Nieoficjalny hymn wszystkich rodziców to: a. Rodzina Kabaretu Starszych Panów b. Jesteśmy ze stali Maanamu c. ta upaprana masłem orzechowym składanka kołysanek w schowku w samochodzie d. Gdy nie ma dzieci Kultu. 9 Dyscyplina: a. dyscyplina-szmyscyplina! b. powinna być wprowadzana wytrwa le, konsekwentnie i najlepiej przez wyszkolone w tym celu roboty c. milcz! d. w żadnym razie nie powinna wy woływać poczucia upokorzenia czy braku zrozumienia u stosującego ją rodzica.

10 Czego absolutnie nie należy mówić, zostawiając malucha w przedszkolu: a. „Dla nas wszy są jak członkowie rodziny”. b. „Chryste, teraz najchętniej strzeliła bym sobie jeszcze jeden kieliszek!” c. „Czy to przedszkole, czy znowu po myliliśmy adresy?” d. „Kotku, jakby mnie nie było do siód mej, to przecież wiesz, jak wrócić do domciu”.

11 Kilka propozycji słów pocieszenia skierowanych do naszego malucha: a. „Nie martw się, osobowość nie za wsze jest dziedziczna”. b. „Nie martw się, budowa ciała nie zawsze jest dziedziczna”. c. „Masz rację – prezydent faktycznie ma głowę jak gotowana rzepa”. d. „Skończysz osiemnaście lat, to mo żesz się wyprowadzić”. 12 Twoje dziecko i twój pies jednocześnie zwymiotowali w samochodzie. W takiej sytuacji: a. zatrzymujesz się ostrożnie na pobo czu i wrzeszczysz w poduszkę b. zatrzymujesz się ostrożnie na pobo czu i wężem ogrodowym zmywasz wnętrze wozu c. dziękujesz opatrzności, że to nie twój samochód d. zatrzymujesz się ostrożnie na pobo czu, spokojnie wysiadasz z wozu, udajesz się na najbliższe lotnisko i lecisz na Seszele.

13 „Kontrolowany” płacz to: a. szlochanie sobie w rękaw bez roz mazywania smarków po twarzy b. metoda, w ramach której każde z rodziców może sobie popłakać przez 5 minut na przemian (dłuższy okres zawodzenia grozi utratą wy dajności) c. moment, w którym płacząc, wyglą dasz jak facet z obrazu Muncha, z tym że łzy ci nie lecą d. metoda wychowawcza polecana przez osoby nieobecne w waszym domu po godzinie 19.20.

14 Seks: a. to coś, co uprawiają ludzie, których zdjęcia ukazują się w „Vivie” b. „Że co? Ja m… eeeełłym… ale… chrrrrrrr-ffffff-chrrrrrr…” c. a co to takiego? d. Koniec. Finito, Schluss i over!

w pralce z bębnem z kuchennych noży i na suszenie w temperaturach przekraczających 4700˚C d. przynajmniej częściowo wyciągnięte spod łóżka przed ubraniem w nie dziecka.

17 Twoim zdaniem ojcowie, którzy opiekują się swoimi dziećmi: a. to postacie fikcyjne b. są cudowni, po prostu cudowni! c. są mężami wściekłych, bezbożnych, feministycznych harpii z włosami pod pachami d. to koniki morskie.

15 Najważniejsza rzecz w życiu to: a. miłość b. zaufanie c. traktowanie swojego dziecka jak przyjaciela d. nie zacząć zamawiać wódki na wia derka. 16 Ubranka dla dzieci powinny być: a. zaprojektowane w taki sposób, by każdy maluch wyglądał w nich jak 30-letnia włoska modelka po zała maniu nerwowym b. wykonane z plastikowych materia łów łatwo zmywalnych c. odporne na wielokrotne pranie Prawidłowe odpowiedzi: A kto tam, kurczę, wie? Wszyscy i tak improwizujemy w zależności od sytuacji.

KAZ COOKE

przełożyła Beata Gontarczyk-Krampe

Tytuł oryginału Kidwrangling. The real guide to caring for babies, toddlers, and little kids Published by the Penguin Group (Australia) 250 Camberwell Road Camberwell, VIC 3124, Australia PO Box 701, Hawthorn Originally published in 2003 by Penguin Books Australia Ltd www.penguin.com.au

Copyright © 2003, 2010 Kaz Cooke Illustrations Copyright © 2003, 2010 Kaz Cooke Kazza Font Copyright © 2003, 2010 Kaz Cooke All rights reserved. Przekład i adaptacja do polskich realiów: Beata Gontarczyk-Krampe Redaktor prowadząca / przygotowanie nowego wydania Maria Brzozowska Redakcja i korekta: Lidia Kowalczyk Piotr Mocniak Dominika Pycińska Skład i opracowanie graficzne: Tomasz Brzozowski Maria Brzozowska Copyright © for this edition Insignis Media, Kraków 2010, 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. ISBN: 978-83-63944-61-2

Insignis Media ul. Szlak 77/228–229, 31-153 Kraków tel. +48 (12) 636 01 90 biuro@insignis.pl www.insignis.pl facebook.com/Wydawnictwo.Insignis twitter.com/insignis_media instagram.com/insignis_media Druk i oprawa: ABEDIK Poznań Wyłączna dystrybucja:

www.olesiejuk.pl Wydrukowano na papierze Creamy 60g, vol. 2.0 dostarczonym przez firmę www.paperlinx.com.pl Autorka, tłumaczka, redaktorka i wydawca niniejszej książki dołożyli wszelkich starań, by zawrzeć w niej wyłącznie rzetelnie sprawdzone i odpowiednio dobrane informacje medyczne. Jednakże nie mogą one w żadnym przypadku zastąpić profesjonalnej opinii medycznej – stanowisko specjalisty ma zawsze pierwszeństwo. Wszelkie roszczenia wobec autorki, tłumaczki, redaktorki lub wydawców powstałe na skutek użytkowania poradnika lub jakichkolwiek zawartych w nim informacji będą oddalone. Czytelnicy są zobowiązani samodzielnie zasięgnąć porady specjalisty zanim skorzystają z lub w jakikolwiek inny sposób wykorzystają informacje medyczne zawarte w poradniku.

spis treści Wstęp 15

część 1: noworodek i niemowlę 21 1 Na początku 22

5 Biuścik 91

Co warto wiedzieć na samym początku 23 Jak brać noworodka na ręce 27 Jak trzymać noworodka 28 Jak dotykać noworodka 28 Owijanie noworodka 30

Dlaczego karmienie piersią jest zalecane 92 Karmienie piersią tuż po porodzie 96 Jak zacząć karmić piersią 97 Nauka karmienia piersią 101 Najczęstsze problemy z karmieniem piersią 111 Twoje karmiące ciało 119 Odciąganie mleka 121 Karmienie piersią a powrót do pracy 125 Karmienie piersią bliźniąt i większej liczby maluchów 125 Zmniejszanie liczby karmień 125 Odstawianie od piersi 126

2 Twoja grupa wsparcia 35

Położna rodzinna 36 Doula 38 Konsultantka laktacyjna 39 Pediatra i lekarz rodzinny 40 Ginekolog 41 Rodzina i przyjaciele 41 Niania 43 Grupy wsparcia dla rodziców, dla mam i domowe grupy wspólnej zabawy dla najmłodszych 43

6 Butelka 134

Karmienie butelką to twoja prywatna sprawa 135 Akcesoria do karmienia butelką 137 Jak przygotowywać mleko modyfikowane 141 Jak karmić butelką 144 Jak transportować mleko w butelkach 145 Rady nie od parady 146 Odzwyczajanie dziecka od butelki 146

3 Zmartwienia znad kołyski 47

Potencjalne zmartwienie nr 1: Wygląd noworodka 48 Potencjalne zmartwienie nr 2: Rozmiary noworodka 55 Potencjalne zmartwienie nr 3: Wcześniak 56 Potencjalne zmartwienie nr 4: Zachowanie i zdrowie noworodka 61 Potencjalne zmartwienie nr 5: Zespół nagłego zgonu niemowląt 65 Potencjalne zmartwienie nr 6: Obrzezanie 69 Potencjalne zmartwienie nr 7: Wściekłość i frustracja z powodu dziecka 70 Kilka innych potencjalnych zmartwień 71

7 Pupa 149

Pieluchy jedno- czy wielorazowe? 150 Pieluchy wielorazowe 152 Pieluchy jednorazowe (pampersy) 154 Kiedy przewijać 155 Jak zmieniać pieluchę 156 Pieluszkowe zapalenie skóry i inne podrażnienia skóry 157 Rany, przecież to nie moja kupa 158

4 Zdrowie świeżo upieczonej mamy 73

8 Zwracanie 160

Powrót do zdrowia po porodzie 74 Jak dojść do siebie po ciężkim porodzie 74 Jak dojść do siebie po cesarce 76 Co jeść, będąc młodą mamą 77 Gimnastyka poporodowa 77 Powrót do seksu po porodzie 81 Twoje ciało po porodzie 84

Dlaczego dzieciom się ulewa 161 Swobodny zwrot 161 Maluchy, które dużo płaczą i często zwracają (refluks) 162

Spis treści

9 sen 163

15 Nauka jedzenia 232

Twój maluch i sen 164 Jak śpią noworodki – fakty 164 Jak śpią niemowlęta 165 Czego maluchowi potrzeba, by zasnął 166 Bezpieczne i przytulne miejsce do spania 169 Spanie z rodzicami czy osobno 172 Rozwiązania problemów ze snem 173 Przesypianie nocy 176 Jak pomóc dziecku w nauce samodzielnego zasypiania 178

Kiedy zacząć podawać dziecku papki 233 Jedzonko na dobry początek (sugestie) 236 Zapotrzebowanie niemowląt na składniki odżywcze 238

16 Rozwój noworodka i niemowlęcia 242

10 Płacz 185

Najważniejsze, co należy wiedzieć o płaczu 186 Co płacz może oznaczać 186 Co może powstrzymać płacz 188 Dzieci, które płaczą godzinami (czyli kolki) 191 „Trudne” dzieci 192

Jak dzieci rozwijają się i uczą 243 Noworodek (pierwsze 6 tygodni) 245 6-tygodniowe niemowlę 249 2-miesięczne niemowlę 251 3-miesięczne niemowlę 253 4–5 miesięczne niemowlę 254 6-miesięczne niemowlę 256 7-miesięczne niemowlę 259 8-miesięczne niemowlę 261 9–12-miesięczne niemowlę 262 1 rok 264

11 Nawiązywanie więzi emocjonalnej 195

17 Zabawy i zabawki dla niemowląt 267

Możliwe reakcje na narodziny dziecka 196 Gdzie i jak szukać pomocy 198 Jak wzmocnić więź z dzieckiem 199

Pomysły nadesłane przez rodziców 268

12 Jak przetrwać ciężkie chwile 201 Absolutnie naturalna reakcja 202 Wczesne smuteczki 205 Długotrwały stan przygnębienia 210 Wściekłość na dziecko 211 Depresja poporodowa (pnd) 212 Psychoza poporodowa 216

13 Rozkład dnia dla noworodków

i niemowląt 219 Wypracowywanie własnego rytmu 220 Arszenikowa godzina 221 Jedzenie, zabawa, sen 221 Propozycja rozkładu dnia dla noworodka 222 Propozycja rozkładu dnia dla niemowlęcia powyżej 3 miesięcy 223 Propozycja rozkładu dnia dla niemowlęcia powyżej 6 miesięcy 224 Propozycja rozkładu dnia dla niemowlęcia powyżej 9 miesięcy 225 Przejście od dwóch drzemek dziennie do jednej 225 Plan dnia niemowlęcia a zimowa i letnia zmiana czasu 226

14 Maluch w kąpieli 228 Noworodek w kąpieli 229 Jak kąpać malucha 229

Spis treści

część 2: małe dziecko (od roku do 3 lat) 273 18 Kto jest pępkiem świata? 274

22 Pożegnanie z pieluchą 299

Małe dziecko 275

Drzemki w ciągu dnia u małych dzieci 290 Sen nocą u małych dzieci 290 Koszmary senne u małych dzieci 293 Z łóżeczka do łóżka 294

Maluch sam musi chcieć 300 Kiedy maluch jest naprawdę gotowy na pożegnanie z pieluchą? 301 Ile trwa pożegnanie z pieluchą? 302 Jak wyjaśnić, o co chodzi 302 Co może się przydać przy nauce korzystania z toalety 303 Jak pomóc maluchowi w nauce? 305 Krok wstecz – powrót do pieluszek 308 Nocne wpadki 308 Bliźniaki i nauka korzystania z toalety 308

21 Rozkład dnia dla małych dzieci 296

23 Rozwój małego dziecka 312

19 Małe dzieci i jedzenie 281

Co powinno jeść małe dziecko 282 Co robić, kiedy maluch nie chce jeść 285

20 Małe dzieci i sen 289

Jak zaplanować dzień 297 Propozycja rozkładu dnia z maluchem (od roku do 18 miesięcy) 297 Propozycja rozkładu dnia z maluchem (od 18 miesięcy) 298 Plan dnia małego dziecka a zimowa i letnia zmiana czasu 298

Rady z zewnątrz 313 Od 12 do 18 miesięcy 313 Od 18 miesięcy do 2 lat 317 Od 2 do 3 lat 320

abawy i zabawki dla małych Z dzieci 325 Pomysły nadesłane przez rodziców 326 Zabawki do kąpieli 327

część 3: przedszkolak 331 25 Pa, pa, pyzuchna! 332

29 Rozwój przedszkolaka 352

Żegnajcie, szczenięce lata 333

Bądź otwarta na sugestie 353 Od 3 do 4 lat 353 Od 4 do 5 lat 357

26 Przedszkolaki i jedzenie 338

Kiedy przedszkolak grymasi 339 Drugie śniadanie dla przedszkolaka lub ucznia 341

abawy i zabawki dla Z przedszkolaków 363 Pomysły nadesłane przez rodziców 364

Przedszkolaki i sen 345 Pożegnanie z popołudniową drzemką 346 Kiedy przedszkolak nie chce iść spać 346 Moczenie nocne 348

31 Pora do szkoły 366

Przygotowania do szkoły 367 Kiedy do szkoły 367 Zdrowe drugie śniadanie 370

28 Rozkład dnia dla

przedszkolaków 349 Trzymanie się przedszkolnej rutyny 350 Rozkład dnia przedszkolaka 350 Zimowa i letnia zmiana czasu 351

Spis treści

część 4: jak być rodzicem 375 32 Filozofie wychowawcze 376

37 Savoir-vivre dla maluchów 447

Wybór stylu wychowywania 377 Rodzicielstwo skoncentrowane na dziecku 378 Rodzicielstwo oparte na rutynie i regułach 381 Program pozytywnego rodzicielstwa 382 Teoria maksymalizacji potencjału dziecka lub szybkiego uczenia (hothousing) 383 Rodzicielstwo płynięcia z prądem 384 Istniejące już wcześniej filozofie rodzicielskie 386

Czym jest dyscyplina 448 Dlaczego maluch jest „niegrzeczny”? 452 Dążenie do bycia cierpliwym, wyrozumiałym i konsekwentnym 456 Rodzice, którzy nie chcą bić 458 Kiedy dziecko przeklina 463 Kiedy dziecko marudzi 464 Napady złości i płaczu 465 Technika time outu 466 Metody wychowawcze z ukrytym hakiem 469 Jak zachęcać do dobrego zachowania i je nagradzać 469 Coś na poprawę humoru 471 Jak nauczyć dziecko dobrych manier 476

33 Praca płatna i praca

nieodpłatna 390 Zostać w domu? 391 Dlaczego rodzice nie wracają automatycznie do pracy? 395 Łączenie pracy odpłatnej z nieodpłatną 398 Praca odpłatna 399

38 Jak rozmawiać z dziećmi

Tatusiowie 401 Dobra robota, tato! 402 Młodzi tatusiowie i seks 402 Jak być dobrym partnerem 403 O czym mężczyźni często nie wiedzą 404 Tatusiowie i zagrożenia 412 Tatusiowie w separacji i po rozwodzie 413 Kiedy tato potrzebuje pomocy 413 Tatusiowie zostający w domu 414

o dorosłych sprawach 481 Jak nazywać to i owo 482 Jak rozmawiać o fizjologii 482 Jak wyjaśniać, skąd się biorą dzieci 482 Jak rozmawiać o nagości 483 Jak rozmawiać o masturbacji 483 Jak rozmawiać o emocjach 484 Jak rozmawiać o trudnych sytuacjach w rodzinie 484 Jak rozmawiać o śmierci 484

35 Sztuka przetrwania dla rodziców 417

39 Niania, żłobek i przedszkole 488

Jak mniej się stresować 418 Nie daj się zdołować 421

W jakim zakresie potrzebujesz opieki do dziecka? 489 Listy rezerwowe do żłobków i przedszkoli 489 Tzw. badania nad opieką do dziecka 490 Żłobki i przedszkola 492 Wszystko w rodzinie 500 Niania 501 Babysitterka 503 Jak pomóc maluchowi polubić nianię lub przedszkole 507 Poczucie winy z powodu przekazania opieki nad dzieckiem 507

36 Rodzina dla każdego 422 Formy rodziny 423 Dzieci niepełnosprawne 423 Siostry i bracia 429 Mamy i tatusiowie 437 Dziadkowie 444

40 jak być chodzącym ideałem 509 Dzień z życia matki idealnej 510 Dzień z życia ojca idealnego 515

Spis treści

część 5: różne różności 517 41 Imiona i papierkowa robota 518

46 Szczepienia 618

Imiona i nazwiska 519 Więcej papierków 522

Najważniejsze informacje na temat szczepień ochronnych 619 Karta szczepień 620 Kalendarz szczepień ochronnych 620 Jak działa szczepionka? 622 Szczepienie 623 Dyskusje na temat szczepień 635 Spory na temat szczepień 637

Sprzęt 524 Standardy bezpieczeństwa 525 Wyposażenie domu 526 Sprawy łóżkowe 527 Podstawowy osprzęt niemowlaka 528 Foteliki samochodowe 533 Wszystko pod ręką 535

47 Smoczki i kciuki 645

Niam, niam, niam 646 Smoczki 646 Kocyki, szmaciane lalki i inne przytulanki 649 Ssanie kciuka 650

43 Ubranka 538

Jak zaoszczędzić na ubrankach 539 Ubranka dla najmłodszych 540 Ubranka dla starszych maluchów 542

Zęby 651 Czego się spodziewać i kiedy 652 Objawy ząbkowania 652 Jak dbać o ząbki 653 Wizyty u dentysty 654 Mycie ząbków 656

44 Bezpieczny dom 543

Najczęstsze zagrożenia 544 Bezpieczny dom – podstawy 544 Bezpieczeństwo w kuchni 548 Bezpieczeństwo na zewnątrz domu 550 Dzieci i woda 552 Zwierzęta a bezpieczeństwo dzieci 553

49 Jedzenie dla całej rodziny 658

Jak gotować dla malucha 659 Jak gotować dla całej rodziny 660 Gotowanie z maluchami 661 Zdrowe jedzenie 664 Waga dzieci i niemowląt 667 Rodzice wegetarianie i weganie 669 Alergie pokarmowe i nietolerancja niektórych składników 671

45 Zdrowie 557

Wypadki i urazy 558 Wybór lekarza 565 Ubezpieczenie zdrowotne 565 Maluchy i choroby 566 Terapie naturalne 570 Opieka nad chorym maluchem 573 Gorączka 578 Problemy żołądkowe 580 Przeziębienia i zatkane nosy 586 Problemy z uszami 587 Ospa wietrzna 590 Maluchy i słońce 592 Wszawica 598 Czkawka 602 Egzema 602 Astma 604 Autyzm i zespół Aspergera 607 Zespoły nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD i ADD) 616

50 Podróże bliskie i dalekie 674

Podróże z bobasem 675 Trzy listy kontrolne na podróż z niemowlakiem 676 Podróże z małym dzieckiem lub przedszkolakiem 679 Dwie listy kontrolne na podróż z małym dzieckiem 681 Noclegi przyjazne maluchom 683 Podróże samochodem z dziećmi 687 Podróże samolotem 690 Wyprawy za granicę 691 Podróżowanie bez dzieci 693

Spis treści

51 Wieloraczki 697

Uczucia i obawy 698 Grupa wsparcia dla rodziców wieloraczków 699 Jak zorganizować spanie 700 Multikarmienie 700 Reakcje innych ludzi 702

52 Maluch w ruchu 704

Aktywność fizyczna dla maluchów 706 Informacje na temat okazji do aktywności 707 Sport i zajęcia ruchowe dla maluchów 709

53 Czytanie 710

Czytanie na dobry początek 711 Czytanie dziecku na głos 711 Dobre książki dla dzieci 712 Tematy przestarzałe albo straszne 714

54 Telewizja, filmy i gry

komputerowe 724 Co jest odpowiednie dla dzieci? 725 Przemoc w telewizji i w filmach na DVD 726 Kategorie wiekowe programów telewizyjnych, filmów i gier 727 Trzymanie ręki na pulsie 729 Ile telewizji to za dużo telewizji? 732 Co maluchy najbardziej lubią oglądać 734 Reklamy 739 Kino dla maluchów 740 Audycje radiowe dla maluchów 741

55 Muzyka i sztuka 742 Plastyka dla dzieci 743 Sztuka dla dzieci 747 Muzyka dla dzieci 747 Taniec dla dzieci 751

56 W czasie deszczu dzieci się nie nudzą 752 Pomysły na zabawy w domu nadesłane przez rodziców 753

57 Kinderbale i prezenty 760 Planowanie przyjęcia 761 Motyw przewodni przyjęcia 763 Klauni i spółka 765 Miejsce przyjęcia 766 Czas trwania przyjęcia 767 Zaproszenia na przyjęcie 767 Dekoracje na przyjęcie 768 Pomoc i opieka nad dziećmi 769 Gry i zabawy na przyjęcia 771 Poczęstunek na przyjęcia 771 Prezenty dla gości 774 Prezenty i kartki urodzinowe 775 Podziękowania 780 Indeks 782

wstęp Informacje zawarte w tej książce nie mogą w żadnym razie zastępować uzyskiwanych indywidualnie specjalistycznych porad medycznych. Książki nie należy też traktować jako ostatecznej wykładni w zakresie zdrowego żywienia dzieci. Natomiast jeśli szukasz czegoś, czym można by podeprzeć otwierające się bez przerwy drzwi do łazienki, to ten tom będzie jak znalazł. Oczywiście tylko wtedy, gdy akurat z poradnika nie korzystasz. Co mam zrobić, kiedy dziecko wciąż płacze? Co jedzą noworodki? Czy to tak samo, jakbym miała w domu szczeniaczka? Co najlepiej dać w prezencie z okazji drugich urodzin? Jak reagować, gdy mój pięciolatek zachowuje się niczym zblazowana diwa? Czy lepiej zostać z dzieckiem w domu, czy posłać je do przedszkola? Czy szczepienia są niebezpieczne? Czy ta plama na moim czole to nutella? Czy będę mogła spokojnie pójść do fryzjera, zanim moja pierworodna skończy sześć latek? Zrób sobie herbatę i weź głęboki oddech – wszystko po kolei. Wiele osób, które przeczytały moją pierwszą książkę, Ciężarówką przez dziewięć miesięcy: Przewodnik po ciąży i okolicach, napisało do mnie, żądając odpowiedzi na pytanie: GDZIE, DO CIĘŻKIEJ CHOLERY, JEST CIĄG DALSZY?! POSPIESZ SIĘ, TY LENIWY BABSZTYLU – MUSZĘ NATYCHMIAST WIEDZIEĆ, CO DALEJ! Co prawda zbyt uprzejme to z ich strony nie było, ale doskonale to rozumiem: wspomniane osoby cierpiały z powodu ostrego niedoboru snu i nie miały pojęcia, z której strony założyć bobasowi pieluchę. Dlatego zaczęłam zbierać informacje na temat wszystkiego, co rodzic powinien lub chciałby wiedzieć w ciągu pierwszych pięciu lat bycia z potomkiem. (Zwędziłam też kilka przydatnych fragmentów z mojego poradnika Ciężarówką przez 9

Wstęp

miesięcy, a wśród nich informacje o śnie, płaczu oraz NIE MARTW SIĘ ROZMIAREM SWOJEJ PUPY). Koniec końców książka ma spore rozmiary, w przeciwieństwie do Twojej pupy. Poza tym trochę to trwało, bo sama miałam w domu niemowlę – a jak pewnie już wiesz, małe dzieci bywają dość absorbujące. Niech grubość poradnika cię nie zniechęca. Nie myśl sobie: „JEZUS MARIA, to ja mam to WSZYSTKO wiedzieć?”. Ależ skąd! Nie przerażaj się na widok rozdziału Zdrowie. To prawda, że mowa w nim o całej masie różnych paskudnych choróbsk czyhających na twojego malucha, ale w praktyce jest niemal absolutnie wykluczone, by dziecko przeszło je wszystkie – a już na pewno nie jednocześnie! Zdaniem niektórych, rodzice nie potrzebują żadnych poradników, by wiedzieć, jak opiekować się swoimi dziećmi. Osoby te uważają, że powinniśmy polegać na naszym „instynkcie”. Jak inne zwierzęta, które są z natury dobrymi rodzicami. Co za brednie. Na miłość boską, przecież lwice czasem pożerają własne młode! Nikt się nie rodzi z takim „instynktem” – ten instynkt trzeba w sobie wyrobić. Nie trzeba też wiedzieć wszystkiego od razu. Jako rodzice możecie spokojnie z biegiem czasu uczyć się nowych rzeczy. Jeśli macie pod opieką niemowlaka, to miną lata, nim przyjdzie pora poszerzyć rodzicielską wiedzę o wychowaniu przedszkolaka – ta książka ma wam wystarczyć na około pięć lat. Dodatkowo, im starsze dziecko, tym najprawdopodobniej mniej informacji będzie wam potrzebne. To właśnie dlatego części poświęcone opiece nad maluchem w wieku od roku do 3 lat i nad przedszkolakiem (od 3 do 5 lat) są krótsze od części na temat opieki nad niemowlęciem. W poradniku poruszono też sporo tematów, które mogą dotyczyć więcej niż jednej grupy wiekowej: smoczek, zdrowie, jedzenie, szczepienia, rodzeństwo, różne filozofie wychowawcze, książki i czytanie, telewizja oraz wiele innych – kiedy zajdzie taka potrzeba, możecie je z łatwością wyszukać w dwóch ostatnich częściach książki. Dzieciozmagania. Z maluchem przez pierwsze 5 lat ma pomóc nie tylko ludziom, którzy swoje pociechy kochają do szaleństwa i chcą się jedynie dowiedzieć czegoś na temat smoczków. To również książka dla osób niemających bladego pojęcia, co robić z takim miniaturowym człowieczkiem, bezwiednie robiących z pieluszek łabędzie origami, które następnie wstawiają do zamrażalnika. Ale przede wszystkim ten poradnik ma służyć tym wszystkim rodzicom i opiekunom, którzy plasują się gdzieś pośrodku. Całość jest skierowana zarówno do matek, jak i do ojców – nawet jeżeli jeden rozdział jest przeznaczony

wyłącznie dla tych ostatnich, a w dziedzinie karmienia piersią ojcowie postępów i tak raczej nie zrobią. Ze względu na specyfikę języka polskiego, zwykle adresuję wypowiedzi do mam, ale nie oznacza to, że tylko do nich się zwracam. Książkę napisałam z myślą o rodzicach, którzy mają niewiele czasu i szukają zwięźle podanych informacji. Stąd osoby czytające ją jak powieść – strona po stronie – mogą natrafić na powtórzenia. Zakładam bowiem, że większość ludzi będzie szukała porad na podstawie haseł w indeksie albo w spisie treści: Rozwój malucha (od roku do 3 lat), Pomysły na przyjęcia dla czterolatków, „problemy żołądkowe”, „ubranka”. Nie myślcie, że zasnęłam za kierownicą. Niektóre informacje są powtarzane na wypadek, gdybyście chcieli przeczytać tylko jeden lub dwa rozdziały.

Wstęp

Większość cytatów zamieszczonych w tej książce pochodzi z odpowiedzi przesłanych przez australijskich rodziców (głównie przez mamy) na naszą Ankietę Dzieciozmagań – kwestionariusz opracowany w ramach przygotowania poradnika. Na pytania dotyczące sztuki bycia rodzicem odpowiedziało łącznie 900 osób. Jestem im wszystkim wdzięczna za hojnie poświęcony nam czas. Wspomniany kwestionariusz nie miał natury naukowej i nie miał służyć budowaniu statystyk. Był natomiast prawdziwą kopalnią cennych wskazówek i rad udzielonych bezpośrednio przez prawdziwych ekspertów. Jako taki dał nam poczucie, że nie nam jednym plączą się nogi w tym rodzicielskim tangu. Przez całą książkę przewijają się sekcje Dodatkowe informacje. Zawierają one tytuły godnych polecenia książek i adresy ciekawych stron internetowych oraz numery telefonów i adresy internetowe instytucji i organizacji, do których można się zgłaszać po pomoc lub po dalsze porady. Upewnij się, że dysponujesz najnowszym wydaniem tej książki – jeśli kupiłaś ją z drugiej ręki, może się zdarzyć, że niektóre informacje medyczne lub namiary w Dodatkowych informacjach nie będą w pełni aktualne. Jeżeli potrzebujesz wsparcia specjalisty, który jest dziś odpowiednikiem mądr ych babć w społecznościach plemiennych – nie czekaj. Na końcu linii telefonicznej czy łącza internetowego funkcjonuje cała sieć ekspertów, którzy pomogą ci w niemal wszystkich sprawach związanych z opieką nad maluchem i z jego wychowaniem. Co prawda w Polsce sieć ekspertów jest ciągle mniej rozwinięta niż w Australii, Wielkiej Brytanii czy Niemczech, ale naprawdę jest coraz lepiej. Kiedy sama zostałam mamą, wydzwaniałam do różnych specjalistów i poradni nawet po trzy razy z rzędu, więc ty też się nie krępuj. Wiele z rekomendowanych przeze mnie książek to wydawnictwa dość specjalistyczne, ale w razie potrzeby znajdziesz je też pewnie przez internet. Możesz również poprosić w miejscowej księgarni, by je dla ciebie zamówili. To dobra okazja, by nauczyć malucha, jak przyjemnie jest spędzać czas wśród książek. Jeżeli w pobliżu jest biblioteka, warto zajrzeć i tam – nigdy nie wiadomo, co ma w swoich zbiorach i nie zawsze są to wyłącznie wydania sprzed VII Zjazdu Partii. Towarzysze i towarzyszki, wspierajcie lokalne biblioteki! Wasze dzieci będą wam wdzięczne. Chociaż Dzieciozmagania. Z maluchem przez pierwsze 5 lat jest przede wszystkim książką przyjazną dzieciom, to autorka równie entuzjastycznie wspiera ich rodziców i opiekunów. Nie da się być wszystkim, czym dzieci by chciały, byśmy byli, i robić wszystkiego, co chcą, żebyśmy robili – w przeciwnym razie na śniadanie jadłyby wyłącznie czekoladowe jajka niespodzianki, a my biegalibyśmy po domu przebrani za wielkie pingwiny.

Wstęp

Niektórzy skarżą się, że „książki nigdy nie mówią człowiekowi, jak bardzo i bezgranicznie swoje dzieci pokocha”. Owszem, nie mówią – tego cudownego, zaskakującego odkrycia można dokonać tylko na własną rękę. Ta książka ma za to pomóc w niemal każdej innej kwestii, łącznie z tą, dlaczego jeszcze nie było ci dane poznać tego uczucia w takim stopniu. Mam nadzieję, że poradnik Dzieciozmagania będzie dla was bogatym źródłem informacji i wsparcia oraz że uznacie go za łatwy w odbiorze. Mam też nadzieję, że będzie jak dobra przyjaciółka – pomoże odzyskać spokój i nabrać pewności siebie w byciu rodzicem. No i że przy okazji trochę was rozbawi. Jeśli nie, to zamierzam rzucić się z wrzaskiem na podłogę i odmówić zjedzenia obiadu.

część 1

noworodek i niemowlę 1 Na początku 22 2 Twoja grupa wsparcia 35 3 Zmartwienia znad kołyski 47 4 Zdrowie świeżo upieczonej mamy 73 5 Biuścik 91 6 Butelka 134 7 Pupa 149 8 Zwracanie 160 9 Sen 163 10 Płacz 185 11 Nawiązywanie więzi emocjonalnej 195 12 Jak przetrwać ciężkie chwile 201 13 Rozkład dnia dla noworodków i niemowląt 219 14 Maluch w kąpieli 228 15 Nauka jedzenia 232 16 Rozwój noworodka i niemowlęcia 242 17 Zabawy i zabawki dla niemowląt 267

rozdział 1

na początku No, to jesteście w domu. I co teraz? Jeżeli nie wszystkie twoje szare komórki padły ofiarą zdarzeń ostatnich kilku dni, to zaczniesz się zastanawiać, dlaczego wszyscy doko ła każą ci natychmiast zakładać zaślepki na kontakty, za mykać środki czystości w sejfie i ryglować okna oraz drzwi. Przecież to tylko malusie stworzonko w kształcie fasolki, zapakowane w ko cyk lub becik jak por cja frytek na wynos, które leży zawsze do kładnie tam, gdzie je po łożysz i które nic tylko mruga oczkami, je, robi kupki, wrzeszczy i śpi (choć niekoniecznie w tej kolejno ści). Rozmowne też nie jest.

1. Na początku

co warto wiedzieć na samym początku Odtąd będzie już tylko lepiej. Uczucie totalnego przemęczenia i zagubienia mija bardzo szybko – zwykle na zawsze. Nie, to nie okrutny żart. To dobre wieści: z dnia na dzień będzie coraz lepiej. Nie słuchaj smętnego ględzenia żałosnych domorosłych proroków, którzy twierdzą, że na każdym etapie rozwoju twojego dziecka czyhają na ciebie inne potwornie skomplikowane problemy (w tle ciche zawodzenie skrzypiec, żebyś w pełni dostrzegła tragizm sytuacji). To, co wyróżnia twoje aktualne położenie, to niemal całkowity brak snu i fakt, że wszystko jest dla ciebie nowe. Im lepiej twoje dziecko będzie się umiało z tobą porozumiewać, tym łatwiej będzie ci być rodzicem. Nie musisz wiedzieć wszystkiego od razu Szczerze mówiąc – nigdy nie będziesz wiedziała wszystkiego. To twoje pierwsze dni w nowej pracy, do której wykonywania nie jesteś nawet wykwalifikowana. Bądź dla siebie przynajmniej tak samo wyrozumiała, jak byłabyś wyrozumiała dla małej harcerki na praktykach zawodowych w NASA, i zaakceptuj fakt, że tu trzeba się uczyć w biegu. Twoje dziecko cię kocha Ono tylko jeszcze nie potrafi ci tego powiedzieć. Ty też je kochasz, nawet jeśli na razie czujesz się oszołomiona zalewem nowych hormonów. Nie oczekuj, że maleństwo będzie duszą towarzystwa Tak naprawdę noworodki powinny nieco dłużej posiedzieć w macicy – opuszczają ją tylko dlatego, że inaczej nie przeszłyby przez kanał rodny (błagam, czy nie moglibyśmy już wrócić do starego dobrego określenia „pochwa”?). Ludzkie noworodki to nie małe żyrafy, które w godzinę po porodzie stają na własnych nogach i zaczynają brykać po okolicy. Choć z drugiej strony może to nawet i dobrze… Nowo narodzone dzieci nawet nie wiedzą, gdzie są: nic tylko śpią, płaczą i czują potrzebę napełnienia tyciego brzuszka mlekiem w mniej lub bardziej regularnych odstępach czasu (mniej więcej co 2 do 4 godzin – przy odrobinie szczęścia trafił ci się maluch zaprogramowany w systemie czterogodzinnym). Maluchy lubią, kiedy dorośli mówią ich językiem Lubią, gdy się do nich przemawia w stylu: „Ślićne, ślićne mallllusie paluśki!”, „A ćije to nózie, ćije?”, używając przy tym nieco wyższego niż normalnie tonu.

Część 1: Noworodek i niemowlę

Podoba im się też każdy głos, który słyszały, będąc jeszcze „wewnątrz” lub który często słyszą, kiedy są już „na zewnątrz”. To nic, że noworodki nie potrafią jeszcze powiedzieć ani słowa i nawet nie rozumieją, co się do nich mówi – słuchanie mowy to dla dziecka zabawa i ważny czynnik wspomagający rozwój. Jeżeli głupio ci tak po prostu gadać do kogoś tak małego, spróbuj opowiadać dziecku, co właśnie robisz i to na różnych etapach dnia: mów mu, co się za chwilę stanie (zdejmiesz mu pieluszkę i założysz świeżą; zalejesz herbatę wodą, która właśnie się gotuje; zdrzemniesz się na chwilę i dlatego najlepiej, by nie płakało przez najbliższe 14 sekund). Możesz mu też śpiewać wesołe i niekoniecznie intelektualnie wartościowe piosenki. Zdziwiłabyś się, wiedząc, ile taki maluch potrafi odczytać z tonu twojego głosu. Dzieci boją się nagłych lub głośnych dźwięków – potrzebują wtedy, by je przytulić i uspokoić, czule do nich przemawiając. Noworodki uwielbiają żywą mimikę twarzy u rozmówcy Przysunąwszy swoją twarz do twarzy dziecka, rób zaskoczone lub zachwycone miny i uśmiechaj się, gdy do niego mówisz (pod warunkiem, że maluch nie jest zbyt śpiący – w takim przypadku, gdyby noworodek potrafił mówić, usłyszałabyś niezbyt uprzejmie wyrażoną prośbę o pozostawienie go w spokoju). Dla swojego dziecka jesteś najważniejszym źródłem wizualnej rozrywki. Przez kilka pierwszych tygodni życia noworodek widzi mniej więcej na odległość od twojej piersi do twarzy. Będzie wniebowzięty, jeżeli zaczniesz stroić dzikie miny i wachlować brwiami – ale niekoniecznie z drugiego końca pokoju. Noworodki uwielbiają odgłos bicia serca Nic dziwnego – w końcu miesiącami wsłuchiwały się w kojące dźwięki bicia serca mamy. Łagodne tulenie noworodka do piersi może go uspokajać, bo przypomina mu owe chwile beztroskiego pluskania się w maminym brzuchu. Pokaż dziecku, że rozumiesz, że jemu też nie jest łatwo Dla noworodka wszystko jest nowe: wyobraź sobie, że lądujesz na planecie, na której nic – nawet powietrze, kształty czy kolory – nie przypomina czegokolwiek, z czym spotkałaś się wcześniej. Wyobraź sobie, że nigdy nie czułaś dotyku na swojej skórze albo że nigdy wcześniej nie trawiłaś pokarmu – nic dziwnego, że nowo narodzone dzieci czasem płaczą, szczególnie pod koniec dnia. Przecież to tyle informacji do przyswojenia! Kiedy twoje dziecko sprawia wrażenie lekko skołowanego otaczającą je rzeczywistością, mów do synka lub córeczki łagodnym głosem: „Wszystko jest dobrze, kochanie”.

1. Na początku

ZALETY NOWORODKÓW

J Ich główki pachną „dzidziusiem”. J Łapki jak maleńkie rozgwiazdy. J Ten mały dołeczek na karczku. J Cudowne, tłuściutkie udka. J Gdy człowiek usiądzie z nimi w ramionach w jakimś spokojnym miejscu, sprawiają, że czas inaczej płynie.

J Kiedy się w ciebie wpatrują, bez problemu wytrzymujesz ich spojrzenie. J To, jak łapią człowieka za palec i nie puszczają. J Ich bezzębne uśmiechy. J Mają zabawne fryzury albo są kompletnie łyse. J Z wyglądu przypominają trochę postaci ze Star Treka. J Tyle potencjału w takim maleńkim opakowaniu. J Te komicznie króciutkie ramionka. J To, jak można interpretować wyraz ich twarzy: „mądrość”, „osłupienie”, oszołomienie”.

J Mimika ich twarzy. J Noworodki chrapią. Ale bardzo cichutko. J Kiedy są czymś podekscytowane, reagują całym ciałem. J Utrzymujesz przy życiu inną ludzką istotę. J Zwiększacie potencjał miłości na ziemi. J Faza zielonej kupy po jakimś czasie mija. Twoje dziecko też jeszcze nie wie, co chce ci powiedzieć, gdy płacze Po jakimś czasie będziesz w stanie określić, czy dzidziuś tak sobie tylko popłakuje, czy coś mu naprawdę dolega; czy maluch jest głodny, czy też przeszkadza mu coś mokrego i dziwnego, co mu właśnie wychodzi z pupy. A może boli go brzuszek, który próbuje przetrawić całe to zupełnie nowe dla niego mleko?

Część 1: Noworodek i niemowlę

POMYSŁY NA PAMIĄTKI

J Zacznij prowadzić album (wklejaj do niego zdjęcia, rób wpisy i rysunki). J Posmaruj rączki i stópki dzidziusia jakąś nietoksyczną farbką plakatową i delikatnie zrób ich odciski na kartonie. Tak maleńkie będą tylko przez chwilkę.

J Napisz do dziecka list, który przeczyta, kiedy będzie już dorosłe. J Wybierz jakieś szczególnie ładne zdjęcie, zrób sporo kopii, naklej na każdą znaczek, wpisz imię dziecka i wyślij fotografie do krewnych i przyjaciół. Nikt nie oczekuje, że będziesz pisała do niego epistoły.

J Zasadźcie gdzieś drzewko, przy którym będziecie sprawdzać, o ile dziecko i drzewko urośli – możecie co roku robić zdjęcie dziecku stojącemu przy drzewku. Jeżeli ogrodnictwo nie jest twoją mocną stroną, zasadź jeszcze jedno, zapasowe.

Na mój rozum, jeżeli rozważyłaś już wszystkie ewentualne przyczyny płaczu (dziecko jest głodne, ma mokro, ma kupę w pieluszce, jest mu zimno/gorąco, jest przemęczone lub boli je brzuszek – zobacz rozdział 10 – Płacz), to najprawdopodobniej chodzi o jakieś bliżej nieokreślone, aczkolwiek całkowicie zrozumiałe uczucie nieprzystosowania do świata z gatunku: „Nie-wiem-dlaczegowszystko-jest-takie-jakie-jest-buuuuuuu!”. Jedyne, co możesz w takim przypadku zrobić, to maluszka pocieszająco przytulać i/lub mocno kołysać (również w wózku) w tym góralsko-skocznym stylu, do jakiego przywykło w macicy, albo przekazać opiekę nad płaczącym noworodkiem innym obecnym osobom – jak zwariujesz od tego wrzasku, to przynajmniej w towarzystwie. Czasem człowiek tak się tym płaczem zamartwia, że dopiero kilka miesięcy później doznaje nagle olśnienia i widzi, że ta zagadka mogła po prostu nie mieć żadnego rozwiązania. Zajrzyj do rozdziału 10 – Płacz po mnóstwo porad. Dzieci przychodzą na świat z osobowością Ludzie, którzy mają częsty kontakt z noworodkami, wiedzą, że niektóre emanują wewnętrznym spokojem, a inne to małe marudy; niektóre to wulkany energii i mali żartownisie, a inne to urodzeni obserwatorzy. Jeśli twoje dziecko jest najedzone, czyste, jest mu wygodnie i nie brakuje mu czułości, ale i tak wciąż zanosi

1. Na początku

się płaczem, to jego płacz nie ma nic wspólnego z twoimi umiejętnościami jako rodzica. To, że maluch jest płaczliwy, może mieć dużo więcej wspólnego z tym, jakiego potomstwa się doczekaliście. A raczej, jaki jest wasz potomek d z i s i a j czy też dokładnie o wpół do jedenastej. Jeśli jeszcze nie chcesz, wcale nie musisz rozstawać się z dzieckiem Czasami na początku mamy najchętniej same trzymałyby swojego malucha non stop w ramionach i ani na moment nie spuszczałyby z niego wzroku. To jak najbardziej normalne. Z drugiej strony twoje dziecko może się okazać lwem salonowym w wersji mini i nie mieć absolutnie nic przeciwko temu, by je sobie z rąk do rąk podawano, co i tobie nie przeszkadza. Rób to, co sama uznasz za stosowne. Nigdy nie nalegaj, by ktoś, kto czuje się wyraźnie nieswojo lub panicznie boi się, że upuści dziecko, KONIECZNIE wziął malucha na ręce – na uściski i tulenie przez rodzinę i przyjaciół maluch będzie miał jeszcze całe życie. W takiej sytuacji najlepiej jest posadzić kogoś takiego na kanapie, jeżeli to mu dodaje animuszu, i położyć mu dziecko na kolanach. Lecz nigdy nikogo nie zmuszaj: po co wprowadzać niepotrzebne napięcie? Po kilku tygodniach będziesz już wiedziała, komu chętnie pozwolisz potrzymać dziecko, a nawet zająć się nim, kiedy musisz zrobić zakupy lub chcesz mieć trochę czasu dla siebie. Dzieci codziennie rosną Mimo że nie jesteś w stanie ich na tym przyłapać.

jak brać noworodka na ręce Te porady są przeznaczone dla wszystkich, ale w szczególności dla świeżo upieczonych mam i tych spośród tatusiów, którym wydaje się, że tylko kobiety wiedzą, jak brać noworodka na ręce. Tak naprawdę to wyłącznie kwestia praktyki i ojcowie mogą być w tym równie dobrzy jak mamy. Mężczyźni mają nawet w tej dziedzinie sporą przewagę: ich ręce są dużo większe od kobiecych. W pierwszych tygodniach najważniejsze jest, by zawsze pamiętać, aby przy podnoszeniu dziecka podnosić je całe – nic (rączki, nóżki czy główka) nie może mu bezwładnie zwisać. Przez pierwsze dwa miesiące trzeba szczególnie starannie chronić szyję dziecka. Nieproporcjonalnie duża w stosunku do reszty ciała główka jest o wiele

Część 1: Noworodek i niemowlę

za ciężka dla dzidziusiowego karku, mięśnie szyi muszą się jeszcze rozwinąć i wyćwiczyć. Tak jak w przypadku wszystkich innych czynności wykonywanych przy maluchu, uprzedzaj go, zanim go podniesiesz lub położysz. W ten sposób dzieci uczą się przewidywać zdarzenia i opanowują sztukę komunikacji. Szybko zaczynają rozumieć, o co chodzi, i nie są nieprzyjemnie zaskoczone. Podnosząc malucha, wsuń mu swoje ramię pod plecki w taki sposób, by dłonią podtrzymywać jego główkę i kark, a potem unieś go jednym spokojnym ruchem (za wszelkie nagłe „turbulencje” należy z miejsca czule przeprosić).

jak trzymać noworodka Kiedy już podniesiesz noworodka, możesz go umieścić w pozycji horyzontalnej: przesuń dziecko na swoim ramieniu tak, by główka spoczęła wygodnie w zagięciu na wysokości twojego łokcia, a reszta ciała była wsparta na twoim przedramieniu. Albo pójdźcie w pion: delikatnie podnieś malucha, a potem przez cały czas podtrzymując mu główkę i podpierając kark, połóż go sobie na ramieniu w taki sposób, by mała twarzyczka trochę ci znad niego wyglądała. Szybko się zorientujesz, czy twoje dziecko woli pozycję poziomą, czy pionową. Dopóki dziecko nie nauczy się samo podnosić i trzymać sztywno główki (zwykle około 6. tygodnia życia), podtrzymuj mu ją, ilekroć malucha podnosisz lub trzymasz na rękach. Nie zapominaj, że noworodki uwielbiają, gdy się je przytula i słyszą bicie maminego serca. Możesz też usiąść z dzieckiem na krześle lub w fotelu, ustawić stopy płasko na ziemi i położyć sobie bobasa na udach, brzuszkiem do góry, z główką podpartą na twoich kolanach i stópkami w mamusinym podołku.

jak dotykać noworodka Delikatne gładzenie i głaskanie to niemal pewny sposób na uspokojenie maluszka. Przez tysiące lat ludzie dotykali i masowali swoje dzieci bez ukończenia specjalnych kursów masażu dla niemowląt czy czytania fachowej literatury na ten temat. Dlatego nie myśl, że brak ci odpowiednich kwalifikacji. Bezpośredni dotyk skóry rodzica czy opiekuna, przytulanki i pogaduszki nie tylko sprawiają, że maluch jest zdrowszy i szczęśliwszy, ale też pomagają ci naprawdę go pokochać. Mów dużo do dziecka i rób do niego miny. Powiedz swojemu dziecku, że zamierzasz je masować, jeszcze zanim zaczniesz to robić. Możesz położyć maluszka na pleckach na podłodze (żeby

1. Na początku

uniknąć ewentualnego upadku ze stołu), a potem usiąść przy jego stópkach i pochylić się do przodu, by zacząć głaskanie. Pamiętaj, żeby lekko spiąć mięśnie dna miednicy, wciągnąć brzuch i napiąć mięśnie pleców (oczywiście nie dotyczy to mam po cesarce, bo będzie za bardzo bolało). Położna konsultantka Cath Curtis podaje zasadę: „Jeśli patrzysz na dziecko, możesz je trzymać tylko jedną ręką, jeśli nie patrzysz, musisz trzymać na nim obie ręce”.

RTM dodatkowe informacje masaż noworodków i niemowląt shantala.pl

Polska Szkoła Masażu Shantala rozpowszechnia wiedzę na temat tej metody masażu i prowadzi kursy. Masaż niemowlęcia

Tekst Hanny Bartoszewicz, konsultowany przez dr. Piotra Albrechta, oraz krótki film instruktażowy – do wyszukania na portalu edziecko.pl ekodzieciak.pl  Masaż Shantala Kilka artykułów o masażu dzieci, w tym instruktaż krok po kroku. Shantala. Tradycyjna sztuka masażu Frederick Leboyer, Mamania, 2012

Klasyczna pozycja, która zainspirowała tysiące rodziców do odkrywania sztuki masowania swojego dziecka. Autor opisuje przekazywaną z pokolenia na pokolenie tradycyjną indyjską technikę masażu. Masaż niemowlęcia. Metoda Shantala Joanna Kaczara, Astrum, 2006

Autorka opisuje techniki masażu dla maluchów i wyjaśnia, kiedy je stosować (np. w przypadku zatrzymania gazów w brzuszku, co wywołuje ból u dziecka i niechrześcijańskie myśli u udręczonych jego płaczem rodziców) i proponuje piosenki i wierszyki, które można wykorzystać w celu urozmaicenia programu. Napisane prosto i przyjemnie – w sam raz dla kogoś, kto ostatnią fazę głębokiego snu miał w lutym zeszłego roku.

Część 1: Noworodek i niemowlę

owijanie noworodka Większość maluchów, a w szczególności noworodki, lubi być ciasno owinięta miękkim kocykiem, becikiem (w zimie) lub dużą bawełnianą pieluszką (w lecie, kiedy na kocyk lub becik jest za ciepło). Ta metoda po angielsku nazywa się swaddling. Leżenie z otulonymi nóżkami i rączkami troszkę przypomina dzieciom warunki, jakie panowały w macicy. Czasem widać, jak noworodki z wolnymi kończynami wykonują nimi nagły, przerażony ruch – zdaniem specjalistów, to z powodu ich głęboko zakodowanego, wrodzonego strachu przed upadkiem. W większości kultur stosuje się jakieś formy owijania i noszenia noworodków w charakterystycznych nosidełkach. Te metody często pomagają dziecku odzyskać spokój lub zasnąć. Poproś położną w szpitalu albo położną rodzinną, by pokazały ci, w jaki sposób najlepiej to robić. Zwykle w okolicach 4. miesiąca życia dzieci są już zbyt ruchliwe, by trzymać je w takim „opakowaniu”. To moment, by stopniowo lub od razu (w zależności od tego, jak potomek reaguje) zaprzestać owijania. Owijanie to dobry sposób na wyciszenie bobasa i ułożenie do snu, ale nie wprowadzaj tej metody u niemowląt powyżej 4. miesiąca życia i nie trzymaj dziecka w kocyku lub beciku przez cały dzień. Niemowlęta, w przeciwieństwie do noworodków, muszą ćwiczyć machanie rękami i nogami, przeciągać się i czuć powiew powietrza na skórze. Przy owijaniu malucha należy zawsze pamiętać, by nie robić tego zbyt ciasno i by dziecka nie przegrzewać. W domu wystarczy mu wtedy założyć pieluszkę i body lub kaftanik. Zawiniętego w kocyk lub becik noworodka należy zawsze kłaść do snu na plecach. Położony na boku, może się przewrócić na brzuszek. Tak jak wspominałam w książce Ciężarówką przez 9 miesięcy, owinięcie noworodka w tetrową pieluszkę lub rożek (rodzaj cienkiego becika, spinanego z przodu) może być najlepszym sposobem, by ułatwić mu zaśnięcie. Większość dzieci lubi owijanie do 3.–4. miesiąca życia, choć niektóre wiercą się już po ukończeniu miesiąca. Inne tolerują owijanie do połowy pierwszego roku życia. Dla starszych bobasów dobrze nadaje się śpiworek bez kaptura (taki jest najbezpieczniejszy). Poproś położną, by pokazała ci, jak owijać maleństwo, a później przećwicz to na pluszowym misiu. Praktyka czyni mistrza i z mamy, i z taty!

1. Na początku

RTM dodatkowe informacje opieka nad noworodkiem i niemowlęciem Wiele stron internetowych poświęconych opiece nad dziećmi jest stowarzyszonych z jakimś produktem lub jest tak przesyconych reklamami, że stanowią istną kopalnię przykładów działań marketingowych, ale nie mają wiele wspólnego z rzetelnym dziennikarstwem. Nie daj się nabrać na takie tendencyjne porady. Na niektórych stronach wypowiadają się tak zwani „eksperci”, którzy korzystają z okazji, by zaprezentować swój produkt, swoją teorię lub terapię, ponieważ w nie wierzą lub na nich zarabiają. Inne artykuły są powiązane z reklamami lub sponsorami. Na przykład jakiś homeopata wypowiada się na stronach dotyczących opieki nad dziećmi, że „leki” homeopatyczne można bezpiecznie stosować u niemowląt i małych dzieci – owszem, ale to dlatego, że nie ma w nich żadnych substancji leczniczych; to tylko brandy z wodą. Środki homeopatyczne nie działają (wyjaśnienie znajdziesz w rozdziale 45 – Zdrowie). Dlatego zawsze staraj się znaleźć niezależne źródło informacji. Informacji medycznych dotyczących noworodka szukaj na regularnie aktualizowanych stronach Ministerstwa Zdrowia, wszelkie wątpliwości konsultuj z lekarzem rodzinnym lub pediatrą. Zajrzyj też do sekcji Dodatkowych informacje w rozdziale 45 – Zdrowie. STRONY INTERNETOWE DOTYCZĄCE OPIEKI NAD NOWORODKIEM, NIEMOWLĘCIEM I MAŁYM DZIECKIEM edziecko.pl

Chyba najpopularniejszy, bardzo solidny polski serwis dla rodziców dzieci w każdym wieku (część portalu gazeta.pl); informacje uznanych specjalistów i dobrze przygotowane teksty dziennikarzy, fora na praktycznie każdy możliwy temat (od „jak karmić piersią” po „nie lubię dzieci”, gdzie uzewnętrznia się opozycja). dziecisawazne.pl

Pierwszy polski portal poświęcony w całości idei naturalnej opieki i pielęgnacji dziecka. Poniższe serwisy zawierają obszerne działy poświęcone noworodkom i niemowlętom, a często także fora dla rodziców: babyboom.pl babyonline.pl dzidziusiowo.pl

Część 1: Noworodek i niemowlę

dzieci.pl dzielnicarodzica.pl maluchy.pl mjakmama24.pl noworodek.pl osesek.pl parenting.pl rodzice.pl

i wiele (coraz więcej) innych… KSIĄŻKI NA TEMAT OPIEKI NAD NOWORODKIEM I NIEMOWLĘCIEM Język niemowląt Tracy Hogg, Melinda Blau, Świat Książki, 2012

Co za rewelacyjny przykład poradnika kładącego nacisk na poznawanie swojego dziecka i cieszenie się wspólnie spędzanym czasem – od tego się przecież wszystko zaczyna. Na dodatek masa praktycznych porad. Książka zawiera nawet informacje dla rodziców bliźniaków i fenomenalno-fantastyczny słownik mowy ciała niemowląt, tłumaczący, co maluch prawdopodobnie próbuje ci przekazać. Oryginał brytyjski. Pierwszy rok życia dziecka Gina Ford, Wydawnictwo Esprit, 2013

Kolejny tom z nieoficjalnej „biblioteczki angielskiej niani” – jednak Gina Ford jest od Tracy Hogg nieco bardziej surowa. Pani Ford jest położną i pielęgniarką środowiskową i daje tony dobrych rad na temat planowania dnia z dzieckiem, wprowadzania małych rytuałów oraz sposobów sprawowania opieki nad dziećmi od urodzenia do momentu przejścia na pokarmy stałe (około 6. miesiąca) i dalej, do końca pierwszego roku życia. Bardzo przydatne dla kogoś, komu faktycznie przypadnie do gustu jeden z tych proponowanych „rozkładów jazdy” i nie będzie musiał dopasowywać się do czegoś na siłę. Duży nacisk na rzeczy, które najbardziej utrudniają życie rodzicom: brak snu, problemy z karmieniem i próby przywrócenia życiu choć odrobiny porządku. Dziarski ton oraz mnóstwo przykładowych historii „z życia wziętych”.

1. Na początku

Pierwszy rok życia dziecka Heidi Murkoff, Sharon Mazel, Rebis, 2011

Pierwsza pozycja z dłuższej amerykańskiej serii (nie licząc poradnika ciążowego), zbudowana właściwie w całości z około miliarda pytań i odpowiedzi. Niewiarygodnie szczegółowa: wszystkie etapy rozwoju, rozdział na temat ojców, którzy decydują się zostać w domu i zajmować się wychowaniem dzieci, oraz część poświęcona powrotowi do pracy plus krótkie wprowadzenie na temat opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym (np. z zespołem Downa lub niesłyszącym). Dziwnie autokratyczne podejście do diety matki. Bardzo amerykańskie spojrzenie, mimo że częściowo zaadaptowane do naszych warunków. How to Stay Sane in Your Baby’s First Year: The Tresillian Guide Catherine Fowler i Patricia Gornall, Simon and Schuster, 2001

Angielskojęzyczna skarbnica porad australijskiego Królewskiego Towarzystwa Opieki nad Matką i Dzieckiem (Tresillian) z Nowej Południowej Walii. Przykłady tematów: techniki przetrwania dla rodziców oraz radzenia sobie z płaczliwym dzieckiem i brakiem snu, szczegółowy opis etapów rozwoju dziecka w trzymiesięcznych blokach, opcje do wyboru w zakresie pozadomowej opieki nad dzieckiem, jak się zajmować chorym dzieckiem i wszystko na temat karmienia. KSIĄŻKI NA TEMAT OPIEKI NAD NOWORODKIEM, NIEMOWLĘCIEM I MAŁYM DZIECKIEM Nasze dziecko. Rozwój, pielęgnowanie i wychowanie Lidia Brydak, Irena Czajka, Jagna Czochańska, red. naukowa Lidia Rokicka-Milewska, PZWL, 2007

Nowoczesny, wszechstronny poradnik o opiece nad dzieckiem do 3 lat autorstwa wybitnych polskich specjalistów z zakresu neonatologii, psychologii, psychiatrii, kardiologii. Zagadnienia związane z rozwojem dziecka, jego pielęgnowaniem, wychowaniem w zdrowiu i chorobie oraz rady dotyczące np. organizacji domu po urodzeniu potomka, a także wskazówki, co robić, gdy maluch nie ma apetytu lub płacze w nocy, jak karmić piersią, a jak mieszankami. Książka przyjazna rodzicom, polecana przez Instytut Matki i Dziecka. Twoje dziecko. Od momentu narodzin do piątego roku życia Penelope Leach, G i G, 1992

lub uaktualnione wydanie oryginalne

Your Baby & Child, Dorling Kindersley, 2010

Książka podzielona na części: kilka pierwszych dni, pierwsze pół roku życia, od pół roku do roczku, od roku do 2,5 oraz od 2,5 roku do 5 lat; masa informacji na temat rozwoju dziecka i snu oraz płaczu na wszystkich tych etapach. Że nie wspomnę o kilku

Część 1: Noworodek i niemowlę

rozdziałach zatytułowanych tak, jakby poradnik był przeznaczony dla uczennic szkoły dla pielęgniarek z roku 1932 (zobacz: „wypróżnianie jelit”). Autorka czasem traktuje rodziców w trochę obcesowy sposób, choć pewnie nie do końca świadomie: „Dzieci w tej grupie wiekowej nie mogą mieć problemów ze snem, dlatego jeżeli jakiekolwiek występują, to przyczyną jest nie dziecko, lecz ty”. Kiepskie pocieszenie i żadna pomoc dla kogoś, kto od dnia przyjścia potomka na świat nie przespał więcej niż dwóch godzin z rzędu. Complete Baby and Childcare: Everything You Need to Know for the First Five Years Miriam Stoppard, Dorling Kindersley, 2008

Wielgachne angielskojęzyczne tomiszcze w twardych okładkach wypchane po brzegi zdjęciami maluchów w wieku od niemowlęcego po przedszkolny; rewelacyjny układ stron; tradycyjnie medyczne spojrzenie autorki na większość spraw plus interesujące porady w kwestiach, których wagi być może dotąd nie dostrzegałaś: „Dla swojego synka wybieraj ubranka jednocześnie praktyczne i eleganckie” czy w przypadku dziewczynek: „Małe dziewczynki warto ubierać na specjalne okazje w rzeczy o nieco bardziej kobiecym charakterze” – osobiście proponuję bikini i kapelusz z piór. W świecie Miriam (w którym żyje też zapewne większość innych ludzi) ojcowie są nie tyle partnerami mam, co im „pomagają”. Obszerny rozdział książki poświęcono wyłącznie opiece nad niemowlętami i dziećmi niepełnosprawnymi. Poza tym w poradniku jest mowa pokrótce o wszystkim, co człowiek wiedzieć powinien, z rozwojem mowy i sposobami okazywania dziecku miłości włącznie. Zdjęcia mogą być wyjątkowo pomocne tym, których natura pobłogosławiła potomstwem po raz pierwszy, a nie mieli wcześniej do czynienia z noworodkiem ani z niemowlakiem.

rozdział 3

zmartwienia znad kołyski Pierwsze dni z noworodkiem: maluch jest ci jeszcze tak obcy, że bardzo możliwe, iż w tłumie byś go nie rozpo znała. Do tego jest maciupci i w niczym nie przypomina tych dużych, krzepkich niemowlaków pełzających po podłodze w reklamach telewi zyjnych, uśmiecha jących się bezzęb nymi buziami do kamery, łapiących wszystko dokoła i podpisują cych kontrakty z agencjami mo delek. Rodzicom nie tylko płacz ich noworodków spędza sen z powiek. W przyszło ści okaże się, że sporo z rzeczy, którymi kiedyś się martwiliście, najprawdopo dobniej żadnym powodem do zmartwień nie była.

Część 1: Noworodek i niemowlę

potencjalne zmartwienie nr 1: wygląd noworodka Przyjść na świat wcale nie jest łatwo: w efekcie niektóre noworodki mogą mieć spłaszczone albo posiniaczone twarzyczki; mocno spuchnięte i zamknięte, a nawet podbiegłe krwią oczka; zmiętoszone uszy albo spiczaste główki. Niemal wszystko, co tak dziwnie wygląda, szybko znika – jeżeli coś cię martwi, od razu pytaj lekarza. Embrionalna fasolka Maluch spędził w macicy tyle czasu i miał w niej na koniec tak niewielkie pole manewru, że jeszcze przez jakiś czas po przyjściu na świat zachowa pozycję fasolki: będzie zwinięty w kłębuszek z mocno zaciśniętymi w piąstki rączkami. Z czasem wszystko zacznie się samo rozprostowywać – nie wolno niczego rozkładać ani naciągać. Oczy OCZKA POSKLEJANE WYDZIELINĄ Wyciśnij na czysty wacik kilka kropel swojego mleka (metoda tradycyjna) albo użyj roztworu sterylnej soli fizjologicznej z apteki i delikatnie przemyj oczka od zewnętrznego kącika w kierunku nosa. Pamiętaj o zasadzie: jedno oczko – jeden wacik. Problem powinien zniknąć w ciągu kilku dni. Jeśli tak się nie stanie, zgłoś się z maluchem do lekarza. SUCHE OCZKA

Malutkim dzieciom czasami wcale nie lecą łzy, kiedy płaczą, a czasem ich kanaliki łzowe są zatkane. Zwykle w ciągu kilku pierwszych miesięcy wszystko samo dochodzi do normy. Od mniej więcej 2. miesiąca życia płaczący maluch powinien już zalewać się łzami. ZEZOWATE OCZKA

Nowo narodzone dzieci nie potrafią skupić na czymkolwiek wzroku ani do końca kontrolować ruchu gałek ocznych. Do szóstego miesiąca życia wszystko powinno się samo uregulować. Jeśli jedno oczko pozostaje ciągle w tej samej pozycji, zgłoście się od razu do lekarza, żeby to skorygować.

OCZKA ZMIENIAJĄCE KOLOR

Są tacy, którzy twierdzą, że w ciągu pierwszego roku życia każdemu dziecku zmienia się kolor oczu. Kompletne dyrdymały. U niektórych dzieci kolor ulegnie zmianie, u innych nie. Aha, i wbrew temu, co wypisują w anglosaskich i północnoeuropejskich podręcznikach, nie wszystkie dzieci przychodzą na świat z niebieskimi oczami.

3. Zmartwienia znad kołyski

KIEDY DO NOWORODKA WZYWAĆ POMOC MEDYCZNĄ Wezwij pogotowie (całodobowy numer alarmowy 112 lub 999), jeśli:

J dziecko ma trudności z oddychaniem albo przestało oddychać J dziecko ma drgawki. Idź z dzieckiem do lekarza, jeśli:

J dziecko zdaje się mieć gorączkę i/lub jest niespokojne, leci ci przez ręce i nie reaguje na próby kontaktu

J maluch ma objawy odwodnienia (sucha, naciągnięta skóra, zapadnięte oczka i ciemiączko; dziecko mniej i rzadziej siusia, a jego mocz jest ciemniejszy niż zwykle i nieprzyjemnie pachnie)

J maluch już kilkakrotnie zwymiotował J masz wrażenie, że dziecko coś boli albo maluch już od dłuższego czasu zanosi się płaczem, a żadne twoje działanie mu nie pomaga

J dziecko nagle odmawia picia z piersi lub z butelki J skądś wypływa lub wychodzi coś paskudnie lepkiego i/lub brzydko pachnącego (jak ropa albo inna odpychająca wydzielina)

J nagle zauważasz coś, czego tam wcześniej nie było, jak wysypka albo guzek

J maluch zanosi się świszczącym kaszlem J cokolwiek cię niepokoi. Zobacz też rozdział 45 – Zdrowie.

Skóra ZNAMIONA

Wiele maluchów rodzi się z czerwonawymi lub sinymi znamionami na czole, powiekach i na karczku przypominającymi ślady po ukąszeniu. Po angielsku noszą one nazwę stork marks – „ślady pozostawione przez dziób bociana”. Tak tłumaczono to dzieciom w czasach, kiedy ludzie udawali, że przynoszą je bociany, bo o s e k s i e się wtedy nie rozmawiało. Te znamiona to tak naprawdę leżące tuż pod skórą popękane naczynka krwionośne, które

Część 1: Noworodek i niemowlę

dość szybko przestają być widoczne. Równie dobrze mogą one jednak pozostać zauważalne albo pojawiać się, gdy naczynka krwionośne pęcznieją: na przykład kiedy maluch wstrzymuje oddech, przez dłuższy czas głośno wrzeszczy lub gdy jest zestresowany czy mocno zgrzany. Słyszałam o przypadkach dzieci, które wbrew temu, co wypisują w niektórych książkach, miały takie znamiona aż do końca podstawówki, a nawet dłużej. Niektóre maluchy, szczególnie te o ciemnej skórze albo azjatyckiego pochodzenia, rodzą się z sinoszarymi zmianami pigmentacyjnymi na skórze pośladków, na plecach, a czasem na nogach i na ramionach. Te przebarwienia same znikają. Inne zmiany na skórze mogą być trwalsze, ale większość z nich można później usunąć laserowo, jeżeli dziecku będzie na tym zależało. Pokaż te znamiona i przebarwienia waszemu pediatrze i poproś o ich zbadanie. W razie potrzeby, niech lekarz wystawi wam skierowanie do dermatologa dziecięcego. PIELUSZKOWE ZAPALENIE SKÓRY

Zwykle wywołuje je kontakt skóry dziecka z zawartością mokrej lub brudnej pieluszki. Przetrzyj mu odparzoną pupę wacikiem zamoczonym w przegotowanej wodzie albo specjalnym balsamie, ewentualnie użyj gotowych wilgotnych chusteczek; następnie osusz teren: pozwól skórze przeschnąć samej lub wytrzyj ją do sucha czystą pieluszką. Na koniec wklep trochę kremu ochronnego albo specjalnej maści na odparzenia z apteki lub supermarketu. Pieluszki jednorazowe rzadziej powodują stan zapalny skóry. Może zdarzyć się, że w pampersie zauważysz przejrzyste kryształki lub kuleczki. Nie ma się czym martwić – to po prostu znaczy, że pieluszka jest bardzo nasączona i koniecznie trzeba ją zmienić. (Więcej na ten temat znajdziesz w rozdziale 7 – Pupa).

CIEMIENIUCHA

Czasem na głowie noworodka tworzy się skorupowata warstwa łusek. To właśnie ciemieniucha. Można próbować ją usuwać, ale prawdopodobnie będzie się ona pojawiała jeszcze przez kilka tygodni lub miesięcy. Nie pytaj dlaczego – to podobno efekt przetłuszczania się, a nie wysychania skóry. Żeby ciemieniuchę usunąć, wymieszaj jedną łyżeczkę sody oczyszczonej z połową łyżeczki zimnej wody. Dobrze utrzyj na pastę i nałóż ją wacikiem na główkę dziecka. Leciutko wetrzyj, zostaw na kilka minut (około pięciu), a następnie umyj dziecku główkę szamponem dla małych dzieci. Delikatnie wyczesz łuski z włosków

3. Zmartwienia znad kołyski

malucha (jeśli maluch włoski posiada) lub pocieraj skórę na główce, żeby je „obluzować” i aby same odpadły. Możesz też zaczekać, aż łuski odejdą od skóry same. Jeśli posmarujesz bobasowi głowę oliwą z oliwek albo oliwką dla dzieci, jak to zalecają w wielu poradnikach, to usmarujesz przy okazji wszystko inne i czekać cię będzie sporo czyszczenia. Ciemieniucha występuje często nad ciemiączkiem – tym mięciutkim miejscem na główce dziecka (zobacz na następnej stronie). Bardzo delikatny masaż na pewno mu nie zaszkodzi. DROŻDŻYCA, CZYLI KANDYDOZA

To wyjątkowo paskudne choróbsko: objawem jest biała wysypka (pleśniawki), najczęściej w buzi lub na pupie. Powoduje ją grzyb zwany drożdżakiem (jest ich wiele rodzajów, ale najczęściej „sprawcą” jest Candida albicans). Poproś lekarza o przepisanie specjalnej maści. WYPRYSKI Wypryski, krostki czy białe prosaki to typowe dolegliwości noworodków. Zwykle po około trzech miesiącach same znikają. Należy się tylko upewnić, czy to nie ślady po ukąszeniach owadów, bo wówczas trzeba założyć na okna w pokoju dziecięcym specjalną siatkę albo zastosować inną (nie chemiczną) metodę ochrony przed insektami. Ukąszenia komarów są dla noworodka i niemowlęcia wyjątkowo nieprzyjemne, mogą spowodować wymioty, a rodziców zmusić do złamania co najmniej dwóch przepisów ruchu drogowego w drodze do najbliższego szpitala dziecięcego. Jak łatwo zgadnąć, wiem, o czym mówię… Zgłoś się z maluchem do lekarza, żeby mieć pewność co do przyczyny wyprysków.

Niektórym maluchom robi się od ssania mały pęcherz na wardze. Bobas może być wtedy trochę niespokojny przy karmieniu, ale ranka powinna zagoić się sama.

PĘCHERZYK NA USTACH

ŻYŁKI Im szczuplejszy maluszek, tym cieńszą ma skórę i tym wyraźniej widać mu żyłki albo tym więcej ma sinych punkcików na ciele tam, gdzie naczynia krwionośne leżą tuż pod powierzchnią skóry. Jest to najzupełniej normalnie u takich maluszków.

Intymne części ciała No cóż, żadna część ciała noworodka nie jest tak naprawdę „intymna”, ale słowo „genitalia” brzmi niemal jak hasło z wykładu dr. Dziwakowskiego. Festiwal hormonalny mający miejsce w czasie porodu może spowodować solidną opuchliznę w „południowych obszarach” u chłopców i dziewczynek, a u tych ostatnich nawet lekkie krwawienie z pochwy podobne do miesiączkowego – to

Część 1: Noworodek i niemowlę

tylko odrobina wydalonych przez organizm maciupeńkich komórek ścianek jej własnej macicy. Kilka dni i wszystko wróci do normy. A każdy, kto pęka z dumy, bo jego syn ma jądra imponujących rozmiarów, powinien wiedzieć, że to przejściowe. Proszę bez krępacji przewracać oczami. Włosy Jedne noworodki mają więcej włosów niż ich ojcowie i dziadkowie razem wzięci, a inne są kompletnie łyse. Niektórym z kolei fryzura się gdzieniegdzie od leżenia wyciera. Pierwsze włoski czasami zupełnie wypadają, a na ich miejsce wyrastają później nowe. Owłosienie ciała typowe dla płodu, zwane lanugo albo meszkiem płodowym, często nadal widoczne po przyjściu malucha na świat (najczęściej na plecach i na ramionach), jest jak najbardziej normalne. Po jakimś czasie samo wypadnie. Ciemiączko A właściwie „ciemiączka”, bo są trzy – to te miękkie miejsca na główce malucha, gdzie kości czaszki jeszcze się nie zrosły. Dzięki temu może ona na chwilę zmienić kształt na spiczasty i w ten sposób przejść przez pochwę w czasie porodu. Ciemiączka same zarosną (czego, niestety, nie można powiedzieć o twojej pochwie w tych pierwszych dniach po lądowaniu małego astronauty) – po kilku tygodniach trudno je już zauważyć, ale kości czaszki w pełni zrastają się dopiero w okolicach drugiego roku życia. Ciemiączko tylne znika między 2. a 6. miesiącem, ale z przednim na pełen efekt trzeba zaczekać do 10., a nawet 18. miesiąca życia. Tak samo jak reszta malutkiego ciałka noworodka, ciemiączko wymaga szczególnie delikatnego traktowania. Jeżeli jest ono lekko wystające albo trochę zapadnięte, zgłoś się z maluchem do lekarza: to może być objaw opuchlizny albo odwodnienia organizmu. Główka Główka noworodka wygląda na sporo za dużą w stosunku do reszty bobasa: taki stan rzeczy utrzymuje się przez większą część dzieciństwa. Dzieci, którym lekarze pomogli przyjść na świat przy pomocy kleszczy lub gumowej ssawki – próżniociągu – mogą mieć spiczaste, czy nawet tu i ówdzie „poobijane” główki. Zapytaj położnika, jak długo jego zdaniem może to potrwać. Zwykle te efekty specjalne bardzo szybko znikają.

3. Zmartwienia znad kołyski

Ramionka Owszem, celne spostrzeżenie: noworodki mają w porównaniu z nami bardzo krótkie ramionka. Rytm serca W porządku, to faktycznie nie ma nic wspólnego z jego wyglądem, ale może i tak dobrze jest wiedzieć, że serce noworodka bije dużo szybciej niż serce dorosłego. Zęby Podobno niektóre dzieci faktycznie przychodzą na świat już z zębami. Pozostaje mieć tylko nadzieję, że w czasie karmienia piersią będą trzymać je z dala od maminego biustu. Żółtaczka Żółtawy odcień skóry i żółte zabarwienie gałek ocznych to objawy żółtaczki (i podpowiedź dla uczestników teleturniejów – pełna nazwa brzmi: „fizjologiczna żółtaczka noworodków”). To znak, że wątroba, która miała rozłożyć trochę nadprogramowych czerwonych krwinek przed osiągnięciem przez bobasa wieku kilku dni, ma problem z dotrzymaniem terminów. Czasami wątrobie udaje się nieco je nadgonić, jeśli malucha umieścimy w szpitalu pod specjalną, świecącą jasnym światłem lampą. Niektórzy specjaliści wątpią w jej działanie, twierdząc, że noworodki z żółtaczką w stosownym czasie same do siebie dochodzą, co może potrwać kilka dni albo kilka tygodni. Generalnie żółtaczkę uważa się za coś normalnego, o ile dziecko nie jest niemrawe i ciągnie mleko jak należy. Jednak przedłużająca się żółtaczka lub silnie żółte zabarwienie skóry może wskazywać na poważniejszy problem, który wymaga natychmiastowego leczenia. W takim przypadku do akcji powinien wkroczyć lekarz pediatra. Pępowina Ze szpitala do domu jesteś odsyłana z maluchem, któremu z przodu odstaje dziwaczny kikucik: zaciśnięta zwykle plastikową klamerką poczerniała pozostałość po pępowinie. Wygląda to mocno nieciekawie. Ale któregoś dnia w czasie pierwszych tygodni, a nawet dni życia dziecka kikucik po prostu sam mu odpadnie. Razem z klamerką. Zwykle pępuszek i rankę wokół niego można przemywać najnormalniej w świecie przegotowaną wodą, po czym osuszać, najpierw delikatnie oklepując go rąbkiem czystej bawełnianej pieluszki, a następnie

Część 1: Noworodek i niemowlę

pozwalając, by reszta sama „doschła” na powietrzu. Nawet jeżeli po odpadnięciu kikutka widać ślady krwi, miejsce to nadal można pielęgnować w dokładnie taki sam sposób. W Polsce w takich przypadkach często zaleca się również przemywanie okolic ranki jałowymi gazikami nasączonymi spirytusem o „mocy wyskokowej” 70%. Po kilku dniach wszystko powinno się unormować. Pępuszek wystarczy przemywać raz dziennie, ale zdaniem niektórych kilkakrotne przemywanie w ciągu dnia przyśpiesza proces jego obsychania i gojenia. Jeżeli z ranki sączy się ropa, jest ona zaogniona czy wręcz nieprzyjemnie pachnie, powinien obejrzeć ją lekarz. Ulewanie noskiem Czasem kiedy maluszek pije mleko, wypływa mu ono nosem, utrudniając oddychanie i sprawiając, że dziecko zaczyna się denerwować. Jeśli twój maluch robi się czerwony, zaczyna charczeć, a z obu dziurek wypływa mu mleko, nie wpadaj w panikę. Podnieś dziecko, wytrzyj je, połóż na brzuszku i głaskaj po pleckach, aż się uspokoi. Uszka Nigdy niczego maluchowi do uszka nie wlewaj ani nie wtykaj: swojego mleka, patyczków ani palców. Uszy same się oczyszczają (zobacz też „uszy” w indeksie). Według ekspertów uszkodzenie słuchu powinno być wykryte najwcześniej, jak to możliwe, dlatego badanie słuchu najlepiej przeprowadzić jeszcze w szpitalu, przed wyjściem do domu. W Polsce dzięki wsparciu Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy funkcjonuje Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków, w ramach którego badane są niemal wszystkie nowo narodzone dzieci.

3. Zmartwienia znad kołyski

RTM dodatkowe informacje przesiewowe badania słuchu wosp.org.pl/medycyna/nasze_programy/badania_sluchu

Przystępnie podane informacje na stronie fundatora tych badań: Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

potencjalne zmartwienie nr 2: rozmiary noworodka Spadek masy ciała w pierwszych dniach życia Noworodki zawsze na początku tracą na wadze: w ciągu kilku pierwszych dni po przyjściu na świat i zanim u mamy ruszy produkcja pełnowartościowego mleka, potrafią zgubić nawet do 10% swojej masy urodzeniowej. Tak się składa, że czasami pojawienie się u mamy pokarmu wywołuje na jej giełdzie hormonalnej wielki, spływający ciężkimi łzami krach. (Brzmi pocieszająco, prawda?) Dlatego katowanie się myślą, że twój maluch za dużo stracił na wadze, i bieganie po domu ze swobodnie dyndającym biustem, by owoc waszych lędźwi mógł tę stratę zaraz nadrobić, tylko spotęguje twój stres. Lekarze i położne tak naprawdę nie powinni nic mówić na temat spadku masy urodzeniowej u twojego malucha, chyba że rzeczywiście występuje jakiś poważny problem, a to rzadko się zdarza. Rozmowy na ten temat prowadzą wyłącznie do tego, że tysiące rodziców usychają ze zgryzoty, a kobiety nie przestają rozmyślać nad tym, czy dziecko przypadkiem nie marnieje im w oczach i że to wyłącznie ich wina. Wcześniaki i noworodki pochodzące z ciąży mnogich, które musiały dzielić macicę z innymi lokatorami, spektakularnych wyników, jeśli chodzi o wagę urodzeniową, najczęściej nie osiągają. Największe noworodki to zwykle chłopcy. Większość dzieci odzyskuje swoją wagę początkową po tygodniu do dwóch. Waga i długość ciała Wiem, że położne i pielęgniarki w przychodniach dla dzieci muszą mierzyć i ważyć noworodki. Niestety, zamiast dającego rodzicom spokój ducha narzędzia państwowej opieki zdrowotnej, produkowane są przede wszystkim wykresy, tabelki oraz zestawy statystyk, które ludzi niepokoją. Jeśli twoje dziecko zostanie zaklasyfikowane jako „nie robiące właściwych postępów rozwojowych”,

Część 1: Noworodek i niemowlę

prawdopodobnie należy zmienić sposób karmienia. Poza tym wszystkie te liczby i wielkości to tylko odpowiadające stanowi faktycznemu cyferki zanotowane przez pielęgniarki. Nie są one nawet w połowie tak interesujące jak to, jaki typ osobowości rozwija się u twojego malucha. Niektóre noworodki to kochane grubaski ze słodkimi dołeczkami na pupach; inne bywają z kolei zadziwiająco szczupłe, choć są przy tym zdrowe jak rydze. Decydują przede wszystkim geny. Na temat ostatecznego wzrostu oraz przyszłych kształtów malucha mówi to zwykle niewiele – chociaż czasem jest odwrotnie i wygląd ciała noworodka wykazuje wszystkie jego przyszłe cechy. Dopóki dziecko nie jest niespokojne, apatyczne albo niedożywione, waga nie stanowi żadnego problemu. Noworodek powinien regularnie zwiększać masę ciała – jednak nie na tyle, żebyś musiała go sama ważyć lub co rusz kazać komuś innemu sprawdzać wagę potomka. Czasem jej przyrost będzie szybszy, czasem wolniejszy. Nagły jej spadek może być objawem jakiegoś problemu ze zdrowiem, ale skoki wagowe i skokowy przyrost wzrostu są czymś normalnym. Regularne wizyty w przychodni dla dzieci zdrowych lub badania przeprowadzane przez położną rodzinną pozwolą wyłapać wszelkie ewentualne problemy. Jeśli twój maluch plasuje się gdziekolwiek na powszechnie przyjętej skali, to znaczy, że jest jak najbardziej normalny. Obwód głowy Nawet nie próbuj wyciągać jakichkolwiek wniosków na podstawie wyników pomiaru obwodu główki dziecka. Chyba że lekarz czy położna wyraźnie ci powiedzą, że może występować jakiś medyczny problem (baaaaardzo rzadkie zjawisko).

potencjalne zmartwienie nr 3: wcześniak Nierzadko mamom malutkich wcześniaczków na myśl o powrocie z nimi do domu ze strachu aż cierpnie skóra – nic dziwnego po tym, jak człowiek widział całą tę masę rurek i urządzeń, które w szpitalu właściwie wszystko za maluszka robiły. Czasami pomaga spotkanie z jakimś wielkim, wygadanym nastolatkiem, który niegdyś też się pośpieszył z przyjściem na świat. W szpitalu powinnaś mieć do dyspozycji ulotki, broszurki, a nawet książki na temat pielęgnacji wcześniaka. Jeśli nie, poproś o pomoc swoją położną rodzinną lub prywatną, lekarza albo sama zakup stosowne materiały (np. przez internet).

3. Zmartwienia znad kołyski

Lekarze w szpitalu powiedzą ci, czy twój maluszek wymaga szczególnej ostrożności przy kontakcie fizycznym. Lecz choćby nie wiem jak kruchutko wyglądał, nie bój się go dotykać. Powszechnie wiadomo, że bezpośredni kontakt „skóra do skóry”, śpiewanie dziecku piosenek łagodnym, uspokajającym głosem czy łagodne i uspokajające głosy w ogóle, sprawiają, że przedwcześnie urodzone bobaski nabierają w pierwszych dniach życia wigoru. Ich skóra może być wyjątkowo blada lub zaczerwieniona, cieniuteńka jak bibułka, a znajdujące się pod nią żyłki mogą być mocno widoczne, ale to wszystko się zmieni, kiedy dziecko przybierze na wadze. Ciała bardzo „wczesnych” wcześniaków może nadal pokrywać meszek płodowy, który w macicy mają wszystkie płody. To minie. Twój maluch może mieć też trudności ze ssaniem, dlatego nie wpędzaj się w niepotrzebny stres, jeżeli karmienie piersią jest niemożliwe. Nie miej do siebie pretensji o to, że nie panujesz nad emocjami albo czujesz, że odpowiedzialność, która nagle na tobie spoczęła, jest zbyt duża. Po tym, co właśnie przeżyłaś, to całkowicie normalne. Wiele kobiet czuje wręcz strach przed swoimi zbyt wcześnie urodzonymi dziećmi i jest przerażonych ciężarem, jaki na nie spadł. Jeżeli masz wrażenie, że trudności cię przerosły i że ich końca nie widać, koniecznie zwróć się do kogoś po pomoc. Namiary na instytucje pomocy rodzinie znajdziesz w sekcji Dodatkowe informacje: wsparcie dla rodziców w rozdziale 2 – Twoja grupa wsparcia. Zajrzyj też do sekcji Dodatkowe informacje: wcześniaki pod koniec tego rozdziału. W dzisiejszych czasach przychodzi na świat tyle wcześniaków, które przeżywają i rozwijają się w najlepsze, że lekarze i pielęgniarki sporo już na ich temat wiedzą. Przy wypisywaniu was ze szpitala usłyszysz, jak dokładnie pielęgnować maluszka w domu. Wyznaczone zostaną też terminy wizyt kontrolnych. Dodatkowo lekarz określi termin wizyty w przychodni dla wcześniaków, gdzie pracują

Część 1: Noworodek i niemowlę

specjaliści, na przykład z zakresu neurologii (w razie zaburzeń nerwowo-mięśniowych) i doświadczeni fizjoterapeuci. Skontaktuj się również z Fundacją Wcześniak Rodzice Rodzicom (adres internetowy znajdziesz w sekcji Dodatkowe informacje: wcześniaki na końcu tego rozdziału). Na jej stronie internetowej umieszczono mnóstwo bardzo przydatnych informacji (jest tu również sklep internetowy prowadzący sprzedaż ubranek i sprzętów dla wcześniaków). Dzięki nim możesz też nawiązać kontakt z osobami w podobnej sytuacji i przekonać się, że „w kupie raźniej”. U dzieci, które pojawiły się przed terminem, mogą występować problemy natury fizjologicznej, łącznie z niedorozwojem płuc czy trudnościami ze zrobieniem kupki. Możliwe też, że twój maluch zawsze będzie trochę mniejszy od rówieśników. Poproś w szpitalu, by skierowano cię do lekarza pediatry specjalizującego się w pracy z wcześniakami. Uważnie wysłuchaj lekarza (położnika, pediatry, lekarza pierwszego kontaktu, itp.) i położnej, upewnij się, że dokładnie rozumiesz, w jaki sposób może przebiegać rozwój twojego dziecka i co to dla was oznacza, a w razie potrzeby – pytaj. Niektóre wcześniaki nie mają żadnych problemów ze zdrowiem: często wszystko zależy od tego, o ile za wcześnie maluch przyszedł na świat. Początkowo nawet najmniejsze ubranka mogą być dla wcześniaka za duże. Już wkrótce maluch podrośnie i będą one jak ulał, ale póki co musisz się zaopatrzyć w maleńkie rzeczy z możliwie najdelikatniejszej bawełny: szczególnie ważne są czapeczki, by maluszkowi było zawsze ciepło w główkę. Wiele australijskich szpitali dysponuje ubrankami uszytymi lub wydzierganymi specjalnie dla wcześniaczków przez cudownych wolontariuszy. W Polsce ta moda musi dopiero zapanować. W każdym razie upewnij się, że dzidziusia nic nie drapie ani nie uwiera – sam ci o tym nie powie. Sklepy z odzieżą dla noworodków mają raczej ograniczoną ofertę dla wcześniaków (rozmiar 44 cm, choć zdarzają się i mniejsze, np. 38 cm), ale stosowną garderobę i inne elementy wyposażenia – np. pieluszki, butelki do karmienia, smoczki itp. – możesz zamówić z dostawą do domu przez internet. Wybacz mi, jeśli poniższy fragment czytałaś już w mojej książce o ciąży, Ciężarówką przez 9 miesięcy. Jeśli tak jest, przejdź do sekcji Dodatkowe informacje: wcześniaki. Typowe cechy wcześniaków Poniższe różnice pomiędzy wcześniakami a dziećmi urodzonymi w terminie na ogół wyrównują się z czasem.

3. Zmartwienia znad kołyski

B Wcześniaczki ważą mniej od dzieci donoszonych i są szczuplejsze. B Wcześniaki łatwiej się męczą i przez przeważającą część czasu śpią skur-

czone. Przecież gdyby nie przedwczesny poród, tak właśnie zachowywałyby się, będąc wciąż w brzuchu. Sen to najlepsza metoda, by rosnąć i się rozwijać.

B Przedwcześnie urodzone maluchy nie są zbyt dobre w robieniu min, nawiązywaniu kontaktu wzrokowego i reagowaniu na dotyk. Są też często bardzo nerwowe – raczej trudno im się dziwić.

B Wcześniaki są pomarszczone i wydają się słabowite; ich głowy i dłonie są duże w stosunku do reszty ciała.

B Czasem wcześniaki mają bladą skórę, spod której prześwitują naczynia krwionośne (zmieni się to, kiedy przybiorą na wadze).

B Ciała wcześniaków pokrywa warstwa cienkich włosków (meszek płodowy). B Ich pokazowe umiejętności, takie jak oddychanie i ssanie, mogą jeszcze

wymagać dopracowania, a płacz jest bardzo cichy – czasem przypomina popiskiwanie kota – dopóki ich płuca nie rozwiną się i nie wzmocnią.

Odczucia mamy wcześniaka Po urodzeniu wcześniaczka możesz:

B mieć poczucie winy, że „nie wytrzymałaś dłużej” albo „nie jesteś dobrą matką, bo nie dotrwałaś do odpowiedniego tygodnia”; to częste, ale nieuzasadnione odczucie. Traktuj się tak, jak traktowałabyś swoją najlepszą przyjaciółkę, gdyby to jej się to przytrafiło.

B odczuwać smutek i stres związany z rozstaniem, jeśli wypisano cię już do domu, a maleństwo musiało pozostać pod specjalistyczną opieką w szpitalu jeszcze na kilka dni lub tygodni

B czuć brak więzi z maluszkiem B bać się dotykać dziecko B martwić się, że twoje odczucia nie są „właściwe” B nie czuć się na siłach, by zabrać dziecko do domu i radzić sobie bez pomocy personelu szpitala

B być niezwykle zmęczona fizycznie i psychicznie, szczególnie jeśli miałaś cesarkę lub poród był skomplikowany.

Część 1: Noworodek i niemowlę

Twój partner również może doświadczać każdej z tych emocji, a do tego mieć odczucie, że do niczego się nie przydaje. Może być sfrustrowany, że nie jest w stanie zmienić waszej sytuacji czy „naprawić” dziecka. W rzeczywistości ciąży na nim niezwykle ważne zadanie: być nie tylko ojcem dla waszego dziecka, ale także jak największym wsparciem dla ciebie. Partner jest niezbędny do zawożenia do szpitala mleka ściągniętego z piersi, jeśli mama została wypisana do domu bez dziecka, ale wciąż jest wykończona, musi odpocząć i wrócić do formy. Partner przydaje się także jako „portier”, zarówno w szpitalu, jak i w domu (informując ewentualnych gości, czy i kiedy można was odwiedzić, zgodnie z wytycznymi mamy); może też zrobić zdjęcia maluszka i pokazywać je krewniakom, którzy jeszcze nie widzieli go na własne oczy.

RTM dodatkowe informacje wcześniaki Fundacja Wcześniak Rodzice Rodzicom wczesniak.pl

Cała masa informacji oraz forum dla rodziców (zobacz po prawej stronie: Grupy wsparcia). Wyczerpujące odpowiedzi na wszystkie pytania związane z opieką nad dzieckiem, które nie chciało czekać. wczesniaki.org

Informacje dotyczące najczęstszych problemów medycznych i postępowania profilaktycznego w pierwszych miesiącach życia wcześniaków. Fundacja Świadomi Rodzice fsr.org.pl

Fundacja wspiera m.in. rodziców wcześniaków i udziela im informacji. Wcześniaki: rozwój psychoruchowy w pierwszych latach życia Magdalena Chrzan-Dętkoś, Harmonia Universalis, 2011

W książce zostały przedstawione zarówno medyczne, jak i psychologiczne konsekwencje przedwczesnego porodu dotyczące dziecka i jego rodziców. Autorka opisuje wyniki badań dotyczących późniejszego funkcjonowania wcześniaka oraz przedstawia sposoby wspierania zarówno rozwoju dziecka, jak i kondycji jego najbliższych. Książka objęta patronatem Fundacji Wcześniak Rodzice Rodzicom – nie bez powodu.

3. Zmartwienia znad kołyski

Noworodek przedwcześnie urodzony Katarzyna Kornacka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003

Dla lekarzy i położnych, ale i dla rodziców wcześniaków. Jak opiekować się maluchem, który trochę pośpieszył się z lądowaniem? Dlaczego nawet dla kogoś żyjącego tymczasowo w plastikowej kapsule inkubatora tak ważni są mama i tata i co mogą zrobić, by pomoc mu jak najlepiej przygotować się do momentu jej opuszczenia i życia w wolnej przestrzeni? Dla rodziców niecierpliwych astronautów lektura obowiązkowa. Wcześniak Ewa Helwich, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002 The Premature Baby Book: Everything You Need to Know About Your Premature Baby from Birth to Age One William Sears, Robert Sears, James Sears, Martha Sears Little, Brown and Company, 2004

Książka napisana przez znane w branży małżeństwo: pediatrę i pielęgniarkę, oraz ich dwóch najstarszych synów, również pediatrów. Wyjaśnienie wątpliwości natury medycznej i zrozumienie dla uczuć miotających rodzicami wcześniaczka, a wszystko w kontekście rodzicielstwa bliskości.

potencjalne zmartwienie nr 4: zachowanie i zdrowie noworodka Odgłosy Noworodki często wydają dziwne chrapliwe odgłosy przy oddychaniu. To dlatego, że ich maciupkie płucka i tchawice dopiero uczą się robić wdechy i wydechy. Wszystko: kichanie, czkawka, stęknięcia czy bekanie jest jak najbardziej normalne. Maluch śpi dłużej niż zwykle To pewnie po prostu pierwsza porządna drzemka waszego potomka. Większość rodziców zna stan totalnego popłochu, jaki ogarnął ich tego pierwszego ranka, gdy dziecko nie obudziło się w nocy do karmienia, bo ją w całości przespało. Człowiek leci wtedy do pokoju dziecięcego, jakby miał rozgrzane węgle w piżamie, i widzi głodnego, ale zdrowego jak rydz bobasa. Jeśli oddech dziecka jest regularny