Ciężarówką przez 9 miesięcy (Kaz Cooke) / fragmenty

Przewodnik po ciąży i okolicach HUMOR • ŻYCIOWE PORADY • ZDROWY ROZSĄDEK • BEZ OWIJANIA W BAWEŁNĘ

ŚWIATOWY BESTSELLER

test ciążowy Odpowiedz na poniższe pytania na początku ciąży, a potem jeszcze raz, kiedy zostaniesz już mamą. Sprawdź, jakie zrobiłaś postępy!

1 Siara to: a. synonim żenady. b. to, co wypływa z piersi, zanim zacznie się nimi karmić malucha. c. dziwna żółtawa paćka pokrywająca ciało noworodka. d. zespół hiphopowy z Kielc.

2 Czy można cierpieć jednocześnie na odwodnienie i zatrzymanie płynów w organizmie? a. Nie bądź śmieszna! b. I to jak! c. To zależy spod jakiego jesteś znaku.

3 Czy powinnaś pójść na zwolnienie jeszcze przed porodem? a. Tak. b. Aha. c. O, i to zdecydowanie! d. Głupie pytanie – jasne, że tak!

4 Kto powinien towarzyszyć ci w czasie porodu? a. Położna, lekarz i twój partner, siostra lub przyjaciółka. b. Ekipa filmowa i znajomi z facebooka, fotograf, dzieci, rodzice i kuzynostwo drugiego stopnia, wszystkie kumpele z pracy i facet imieniem Artur, który wszedł w nie te drzwi po drodze do szpitalnej stołówki. c. Absolutnie nikt.

5 Wywołanie porodu polega na: a. wręczeniu ci pierścionka z brylantem i biletu na Seszele. b. przeprowadzeniu zabiegu medycznego. c. wyciągnięciu malucha z kryjówki przy pomocy batonika milky way, trzymanego strategicznie przez położną u wejścia do twojej pochwy. d. przerzuceniu łożyska przez ramię i wykonaniu telefonu do kadr.

4 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y 6 Braxton–Hicks to: a. ten facet z kwadratową szczęką, który w Modzie na sukces sypiał z własną ciotką. b. wynalazca gazu rozweselającego. c. muzyk country z Appalachów. d. lekarze, którzy jako pierwsi opisali „ćwiczebne” skurcze macicy.

7 Palpacja to: a. zakłócenia akcji serca po wypiciu siódmego espresso. b. pretensjonalny synonim określenia „badanie przez macanie”. c. przeciwieństwo apetytu. d. imię drugiej żony cesarza rzymskiego Klaudiusza.

8 Placenta to: a. najpopularniejsze polskie imię żeńskie w XVIII wieku. b. geograficzne określenie miejsca, w którym leży twój maluch. c. duże i trochę podobne do wątroby galaretowate „coś”, które dostarcza twojemu dziecku tlen i substancje odżywcze. d. rewelacyjny chwyt marketingowy, jeśli wrzucić to do blendera, utrzeć na jednolitą masę i dorzucić francusko brzmiącą nazwę.

9 Dziecko najłatwiej jest ­urodzić: a. łykając wszelkie pigułki, które masz akurat pod ręką, i wydając z siebie nieskoordynowane wrzaski. b. wyobrażając sobie, że chędożysz z Bradem Pittem pośród złotych łanów pszenicy. c. poddając się znieczuleniu ogólnemu i oddając dziecko na odchowanie komuś innemu na pierwszych dziesięć lat. d. stosując wszelkie niezbędne w danej sytuacji zabiegi. e. robiąc to dokładnie tak jak w filmach: zdziwiony wyraz twarzy, krzyk: „Wody mi odeszły!”, szaleńcza jazda taksówką do szpitala, wrzask położnej: „Przyj!”, jedno parcie na dłuuuugim wdechu i voilà!

10 Kobiety, które twierdzą, że poród nie boli, są: a. szczęściarami. b. naiwne. c. nienormalne. d. mężczyznami.

TEST CIĄŻOW Y @ 5 11 Pierworódka to: a. gatunek wczesnej marchewki. b. kolorowa rybka akwariowa (rejon pochodzenia: południowy Pacyfik). c. kobieta rodząca po raz pierwszy.

4 Smółka to: 1 a. pierwsza kupka noworodka. b. twój ulubiony rodzaj kawy. c. czarna masa używana do asfaltowania autostrad… jakich autostrad?

2 Życie z noworodkiem jest: 1 a. jak nieustające wakacje. b. wyczerpujące. c. przepraszam, ale mała właśnie krzyczała – czy może pani powtórzyć pytanie?

15 Seks to: a. źródło wyjątkowych doznań zmysłowych w czasie ciąży b. proszenie się o kłopoty c. coś, co bezdzietne single robią podobno w czasie wolnym od pracy

13 Jeśli nie masz męża, to ­możesz: a. liczyć na pomoc rodziny i przyjaciół. b. smażyć się później w piekle, ty nierządnico, ty! c. zgłosić się po dodatkowe świadczenia

przełożyła

Beata Gontarczyk-Krampe przekład dodatkowych fragmentów nowego wydania

Katarzyna Dudzik

Przewodnik po ciąży i okolicach

Tytuł oryginału Up The Duff. The real guide to pregnancy Published by the Penguin Group Viking Penguin Books Australia Ltd 478 Maroonah Highway, PO Box 257 Ringwood, Victoria 3134, Australia www.penguin.com.au First published by Penguin Books Australia Ltd 1999 Revised edition published by Penguin Australia Pty Ltd, 2009 Reprinted and updated in 2016 Text and illustrations Copyright © Kaz Cooke 1999, 2009 All rights reserved.

Przekład i adaptacja do polskich realiów Beata Gontarczyk-Krampe Przekład dodatkowych fragmentów nowego wydania Katarzyna Dudzik Redaktor prowadzący Maria Brzozowska Researcher nowego wydania Julia Diduch Korekta i redakcja techniczna: Lidia Kowalczyk (pierwsze wydanie), Dominika Pycińska, Pracownia 12A (nowe wydanie) Polskie liternictwo na rysunkach: Tomasz Brzozowski, Agnieszka Głubisz Skład i przygotowanie do druku Maria Brzozowska, Tomasz Brzozowski Copyright © for this edition Insignis Media, Kraków 2008, 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone.

ISBN 978-83-65315-27-4

Insignis Media ul. Szlak 77/228–229, 31-153 Kraków tel. +48 (12) 636 01 90 | biuro@insignis.pl | www.insignis.pl facebook.com/Wydawnictwo.Insignis | Instagram, Twitter, Snapchat: insignis_media Druk i oprawa: Abedik, Poznań, www.abedik.com.pl Wyłączna dystrybucja: Firma Księgarska Olesiejuk www.olesiejuk.pl Autorka, tłumaczki, redaktorka i wydawca niniejszej książki dołożyli wszelkich starań, by zawrzeć w niej wyłącznie rzetelnie sprawdzone i odpowiednio dobrane informacje medyczne. Jednakże nie mogą one w żadnym przypadku zastąpić profesjonalnej opinii medycznej – stanowisko specjalisty ma zawsze pierwszeństwo. Wszelkie roszczenia wobec autorki, tłumaczki, redaktorki lub wydawców powstałe na skutek użytkowania poradnika lub jakichkolwiek zawartych w nim informacji będą oddalone. Czytelnicy są zobowiązani samodzielnie zasięgnąć porady specjalisty zanim skorzystają z lub w jakikolwiek inny sposób wykorzystają informacje medyczne zawarte w poradniku.

Dla Oofty Goofty

TEST CIĄŻOWY . . . . . . . . . . . . . 3

TYDZIEŃ 2 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 jedzenie i suplementy . . . . . . . . . . 59

ZWROTY GRZECZNOŚCIOWE . . 22

czego nie jeść i nie pić . . . . . . . . . . 64 alergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

PRZYGOTOWANIA

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . . 75

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

TYDZIEŃ 3

zanim przystąpisz do rzeczy . . . . . . 28

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

rady z pierwszej ręki . . . . . . . . . . . . 30

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

problemy w związku . . . . . . . . . . . 30

zmysł węchu . . . . . . . . . . . . . . . . 80

strony internetowe i książki . . . . . . . 36

aromaterapia . . . . . . . . . . . . . . . . 80

najpoważniejsze zakupy . . . . . . . . . 38

herbatki ziołowe . . . . . . . . . . . . . . 83

kiedy zacząć starania . . . . . . . . . . . 39

leki i terapie naturalne . . . . . . . . . . 83

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . . 42

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . . 85

TYDZIEŃ 1

TYDZIEŃ 4

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

jak zacząć . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

mdłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

dziewczynka czy chłopczyk? . . . . . . 49

jak dbać o ciążę . . . . . . . . . . . . . . 91

strony internetowe, czasopisma,

środki przeciwbólowe w ciąży . . . . . 99

książki i filmy poświęcone ciąży . . . . 50

natychmiast skontaktuj się z lekarzem . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 103

TYDZIEŃ 5

TYDZIEŃ 8

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 104

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 136

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

badania we wczesnej ciąży . . . . . . 108

zachcianki . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

rutynowe badania . . . . . . . . . . . . 113

zaparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 115

kiedy i komu powiedzieć o ciąży . . . 143 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 145

TYDZIEŃ 6 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 116 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 poronienie . . . . . . . . . . . . . . . . 120 TYDZIEŃ 7 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 124 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

TYDZIEŃ 9

zmęczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 147

ciągłe siusianie . . . . . . . . . . . . . . 131

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

zmartwienia . . . . . . . . . . . . . . . 132

gdzie i z kim rodzić . . . . . . . . . . . 151

roztargnienie ciążowe . . . . . . . . . 133

przypomnienie: badanie krwi . . . . . 159

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 134

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 162

12 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y TYDZIEŃ 10

TYDZIEŃ 14

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 164

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 215

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

geny i chromosomy . . . . . . . . . . . 170

co gnębi w drugim trymestrze . . . . 218

poradnictwo genetyczne . . . . . . . 175

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 222

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 178 TYDZIEŃ 15 TYDZIEŃ 11

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 224

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 180

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

aktywność fizyczna . . . . . . . . . . . 227

badania przesiewowe

ćwiczenia mięśni dna miednicy . . . 231

i diagnostyczne . . . . . . . . . . . . . 184

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 232

nieinwazyjne badania prenatalne (nipt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

TYDZIEŃ 16

biopsja kosmówki i amniopunkcja . . 192

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 234 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

TYDZIEŃ 12

przyznaj, że jesteś w ciąży . . . . . . . 236

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 197

oddział do walki

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

z wyrodnymi matkami . . . . . . . . . 236

hormony ciążowe . . . . . . . . . . . . 200

czego dotąd nie wiedziałaś . . . . . . 237

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 204

czego nie wiedzą inni ludzie . . . . . 237 TYDZIEŃ 17 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 238 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 246

TYDZIEŃ 13

TYDZIEŃ 18

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 206

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 249

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

płaczliwość . . . . . . . . . . . . . . . . 209

niechciane porady i komentarze,

reakcje ludzi na dobrą nowinę . . . . 212

o które nikt nie prosił . . . . . . . . . . 253

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 213

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 259

SPIS TREŚCI @ 13 TYDZIEŃ 19

TYDZIEŃ 24

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 263

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 312

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

łożysko przodujące . . . . . . . . . . . 266

szkoła rodzenia . . . . . . . . . . . . . . 316

ubrania dla ciężarówek . . . . . . . . . 266

wcześniaczki . . . . . . . . . . . . . . . 319

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 271 TYDZIEŃ 25 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 320 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 ubranka i pieluszki dla dziecka . . . . 324 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 331 TYDZIEŃ 20 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 273

TYDZIEŃ 26

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 333

przybieranie na wadze . . . . . . . . . 277

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

jeśli wszystko cię swędzi . . . . . . . . 278

wyposażenie dla bobasa . . . . . . . . 337

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 279

wielka debata nad smoczkiem . . . . 346 materace . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

TYDZIEŃ 21 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 280 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 w pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

TYDZIEŃ 27

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 290

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 348 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

TYDZIEŃ 22

bezpieczeństwo . . . . . . . . . . . . . 352

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 292

bezpiecznie z wózkiem . . . . . . . . 357

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 358

skóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 TYDZIEŃ 28 TYDZIEŃ 23

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 301

co gnębi w trzecim trymestrze . . . . 362

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

badania w trzecim trymestrze . . . . 366

podróże . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

szczepienie przeciw krztuścowi . . . 367

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 311

stan przedrzucawkowy . . . . . . . . 368

14 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y TYDZIEŃ 29

TYDZIEŃ 34

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 371

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 435

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

poród przedwczesny . . . . . . . . . . 375

poród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

krwawienie w drugiej połowie ciąży 377

okresy porodu . . . . . . . . . . . . . . 441 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 447 TYDZIEŃ 35

TYDZIEŃ 30

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 449

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 379

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

cesarskie cięcie . . . . . . . . . . . . . . 455

wcześniaki . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

debata nad cesarką . . . . . . . . . . . 457

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 393 TYDZIEŃ 36 TYDZIEŃ 31

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 464

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 394

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

mali spóźnialscy . . . . . . . . . . . . . 467

plan porodu . . . . . . . . . . . . . . . 400

panowie – instrukcje porodowe . . . 471

poród „naturalny” czy interwencja medyczna? . . . . . . . . . . . . . . . . 403 TYDZIEŃ 32 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 412 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 uśmierzanie bólu porodowego – opcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 TYDZIEŃ 33 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 423

TYDZIEŃ 37

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 476

sprawy do załatwienia

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478

przed pójściem do szpitala . . . . . . 428

noworodek . . . . . . . . . . . . . . . . 479

co wziąć do szpitala . . . . . . . . . . . 430

krew pępowinowa . . . . . . . . . . . 484

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 433

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 485

SPIS TREŚCI @ 15 TYDZIEŃ 38

TYDZIEŃ 42

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 486

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 531

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532

twoje ciało po porodzie . . . . . . . . 489

depresja poporodowa . . . . . . . . . 536

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 493

twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 542

TYDZIEŃ 39

TYDZIEŃ 43

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 495

co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 544

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546

karmienie piersią . . . . . . . . . . . . . 497

pierwsze spacery . . . . . . . . . . . . 548

ujarzmianie piersi . . . . . . . . . . . . 501

twoje ciało po urodzeniu dziecka . . 552

karmienie butelką . . . . . . . . . . . . 503

seks po porodzie . . . . . . . . . . . . 555

dobre i złe mleko . . . . . . . . . . . . 504

co zrobisz z wolnym czasem? . . . . . 557 a tak przy okazji . . . . . . . . . . . . . 557 „naturalna” opieka nad dzieckiem i „naturalne” rodzicielstwo . . . . . . . 561

TYDZIEŃ 40 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 506

PS a później . . . . . . . . . . . . . . . . 562

dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508 pobyt w szpitalu . . . . . . . . . . . . . 510 owijanie maluszka . . . . . . . . . . . . 514 twoje notatki . . . . . . . . . . . . . . . 515

POMOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564 problemy z płodnością . . . . . . 566 zapłodnienie in vitro . . . . . . . . 578

TYDZIEŃ 41 co się dzieje . . . . . . . . . . . . . . . . 517 dziennik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 po powrocie do domu . . . . . . . . . 521 robienie notatek . . . . . . . . . . . . . 522 gdy maluch płacze . . . . . . . . . . . 523 jak usypiać maluszka . . . . . . . . . . 526 zespół nagłego zgonu niemowląt (sids) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528 środki przeciwbólowe dla noworodków i niemowląt . . . . . 529

przydatne kontakty i informacje . . . . . . . . . . . . . . 588 PODZIĘKOWANIA . . . . . . . . . . 601 INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605

Proszę bardzo, oto wreszcie jest: nowe wydanie Ciężarówki. „Chwileczkę – powiesz pewnie raczej podejrzliwym tonem, mrużąc oczy i zatrzymując się w pół drogi po kolejne magnum. – Czyżby coś było nie tak z pierwszym wydaniem? Czy może było tam napisane, że dziecko wychodzi kobiecie z ucha?”

Bynajmniej, chociaż muszę przyznać, że zanim zaczęłam pracować nad pierwszym wydaniem tego poradnika, mogłam tak właśnie to sobie wyobra­ żać. Rzecz w tym, że moja książka była w Australii regularnie wznawiana co 5–6 miesięcy i za każdym razem uaktualniałam zawarte w niej informacje medyczne (i będę to czynić nadal). Wreszcie nadeszła pora na przegląd gene­ ralny (oraz nowy kolor okładki – słoneczną żółć zamiast limonkowej zieleni).

W nowym wydaniu zamieściłam dodatkowe materiały dla partnerów mam (oznaczone są serduszkiem na marginesie). Uwzględniłam też najnow­ sze informacje na temat badań i testów medycznych: wyjaśniam, na czym polegają, kiedy należy się im poddać, w jakim celu się je przeprowadza i jak interpretować ich wyniki. Wierciłam dziurę w brzuchu całej rzeszy nowych ekspertów należących do czołówki specjalistów z dziedziny opieki nad cię­ żarnymi, porodu i szeroko rozumianej pielęgnacji noworodka i niemowlęcia.

Sprawdzili oni wszystkie fakty, dostarczyli najbardziej aktualnych informacji i udzielili porad.

Książka zaczyna się teraz od rozdziału poświęconego przygotowaniom do ciąży, a kończy rozbudowaną i zaktualizowaną częścią Pomoc, zawierającą obecnie również rozdział dotyczący problemów z płodnością oraz procedury

18 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y

in vitro) oraz uaktualniony rozdział Przydatne kontakty i informacje, gdzie zamieszczono namiary na instytucje, strony internetowe i publikacje pomoc­ ne w czasie ciąży i po urodzeniu maluszka. W samym poradniku znajdziesz mnóstwo dodatkowych informacji dotyczących wszelkich ważnych kwestii, począwszy od tego, co można bezpiecznie jeść w ciąży, po wyjaśnienie, kiedy można współżyć po porodzie (każdorazowo kiedy w drzwiach pojawi się Johny Deep).

Ale do meritum: dlaczego właściwie napisałam taki poradnik? Czyżby na świecie nie było już wystarczająco wielu specjalistów do spraw okołocią­ żowych? Otóż ostatnią rzeczą, jakiej ci potrzeba, kiedy zaciążysz, jest apo­ dyktyczny guru, który upiera się, że powinnaś czuć to i tamto i koniecznie musisz coś tam robić. Któż chciałby słuchać takiego eksperta albo nim być?

Na pewno nie ja.

No dobrze, a więc najpierw zaszłam w ciążę. A następnie spostrzegłam, że kompletnie nie wiem, czego mam się spodziewać.

Kupiłam trylion poradników ciążowych i odkryłam, że często poda­ ją one sprzeczne informacje, i to nawet w kluczowych kwestiach. Czasem odnoszą się jedynie do realiów Idaho lub Shropshire albo też zawierają mą­ drości w rodzaju: „Zainstaluj zlew w pokoju dziecięcym” (czy ktoś mógłby mi uprzejmie wyjaśnić po co?), lub pieją peany na temat wyższości porodów

WSTĘP @ 19 w brodzikach napełnionych wodą lawendową nad wszelkimi innymi for­ mami rozwiązania.

Do tego te książki na ogół opisują kolejne etapy rozwoju płodu w katego­ riach spożywczych: w pierwszym tygodniu jest on wielkości fasolki, potem śliwki, później bakłażana… Aż ciarki człowiekowi po plecach przechodzą i boi się, że urodzi kantalupa…

I jeszcze jedno: większość poradników kończy się na 40. tygodniu, kiedy dziecko przychodzi na świat. W prawdziwym życiu „ciężarówki” nie wy­ biegają myślami poza moment porodu. Ale gdy tylko doczekasz się dziecka, z miejsca o ciąży zapominasz. Nagle traci ona wszelkie znaczenie, bo twojej nieustannej uwagi, i to NATYCHMIAST, wymaga miniaturowy, stuprocentowo od ciebie zależny człowieczek. Wymaga on też, byś obfitym biustem wyczy­ niała akrobacje, o jakich tancerki brzucha nawet nie słyszały.

Przez całe życie naiwnie wierzyłam, że ciąża niczego w moim życiu nie zmieni – to nadal będę ja, tyle że z wielgachnym brzuchem. W ogóle nie przy­ szło mi do głowy, że ciąża to coś, co zacznę w pewnym momencie odczuwać każdym skrawkiem ciała, i że będę ją rejestrować w każdym zakamarku tego, co kiedyś pieszczotliwie nazywałam swoim umysłem. Mimo że słyszałam już wcześniej o mdłościach, o zatrzymywaniu wody w organizmie, o trud­ nościach ze skupieniem uwagi i o fąfiliardzie innych kłopotów czyhających na niczego niespodziewające się ciężarówki, naiwnie sądziłam, że wszystkie te problemy należą do zamkniętego rozdziału pt. „Ciąża – prehistoria”, że oddelegowano je do lamusa razem z ideą odseparowania oraz mechaniczną maszyną do trwałej ondulacji i marynowania Madame Spinozy.

Jestem kobietą sukcesu, myślałam. Mam trzydzieści parę lat. Zawsze udawałam, że sama kieruję swoim życiem, więc dlaczego teraz miałoby być inaczej? Tylko dlatego, że jestem w ciąży? Moje życie będzie się dalej toczy­ ło ustalonym rytmem (minus dawanie sobie w gaz i wypalanie kilku fajek w weekendy). W pracy nie przewiduję żadnych zmian; w domu też wszystko zostanie po staremu, z tą różnicą, że w pewnym momencie będę musiała zainwestować w większe bluzki. Przewrót w moim życiu nastąpi dopiero, gdy bobas przyjdzie na świat.

No, cóż…

Założenie było błędne.

20 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y Nie wzięłam na przykład pod uwagę możliwości, że to moje ciało może przejąć dowodzenie. Potęga umysłu? Akurat! (w tle efekt dźwiękowy w po­ staci lekceważącego prychnięcia). Z punktu widzenia mojego organizmu miał on tylko jedno zadanie: wyhodować zdrowe dziecko. Kilkakrotnie odnosiłam wrażenie, że moje nogi ruszają w stronę sypialni, bo czas na małą drzemkę, podczas gdy ja osobiście widziałam się zupełnie gdzie indziej. Budziłam się też w środku nocy, łaknąc kanapek z bananem i kilku szklanek mleka sojo­ wego. Nie było już żadnych wątpliwości: zostałam organizmem żywicielem.

Myślałam o ciąży bez przerwy: rano po przebudzeniu, wieczorem przed zaśnięciem i sporo w tak zwanym międzyczasie (starając się jednocześnie prowadzić normalne życie i niczego nie sknocić). Czy będę dobrą matką? Co będzie, jeśli coś pójdzie nie tak? Czy już za późno na przemyślenie sprawy?

Czy powinnam mieć wyrzuty sumienia, bo w ogóle przyszło mi do głowy, by sprawę jeszcze raz przemyśleć? A co z ewentualnym dalszym roztrząsaniem tej kwestii? Gdzie, do cholery, są moje klucze? I co robi nutella w zamrażarce?

To ja ją tam wstawiłam? Dlaczego moje włosy wyglądają, jakby w nie piorun strzelił? A co to za dziwny bąbel rośnie mi na dziąśle? Czy ten interesujący odcień królewskiej purpury moich rozstępów kiedyś zblaknie? Będę jeszcze kiedyś miała ochotę na seks? Co ludzie mają na myśli, gdy mówią: „hormony ciążowe”? Czy to prawda, że aromaterapia może wywołać poronienie? Nic dziwnego, że ludzie kręcą horrory o byciu mamą i o małych stworzonkach w cudzych brzuchach! Czy to nie prawdziwy cud? Czy człowiek musi się koniecznie przy tym tak kiepsko czuć? Czy to nie przerażające, cudowne, fascynujące i nudne jak niedziela w centrum handlowym – i to wszystko naraz? Powinnam czuć wewnętrzny spokój czy cierpieć na chorobę morską?

Czy jeśli nie będę ćwiczyła mięśni dna miednicy, to mi potem „niewymowna” na wierzch wypadnie? Dlaczego nie czuję żadnych ruchów dziecka? Czy ono mogłoby choć na chwilę przestać się ruszać i dać mi trochę odetchnąć? A co z papierosami, które wypaliłam, zanim dowiedziałam się, że jestem w ciąży?!

I tak dalej: czy jeszcze kiedykolwiek będę mogła zostać sama? Jak po­ wiedzieć ludziom, że nie chcę wrócić do pracy? Co zrobić, żeby wrócić do pracy? Czy jeśli dziecko przyjdzie na świat, to znaczy, że przeżyje? Czy mogę jeszcze bardziej przybrać na wadze? Co to jest preeklampsja i od czego jej człowiek dostaje? Co widać na ekranie ultrasonografu? Co, jeśli poród ciąg­

WSTĘP @ 21 nie się w nieskończoność, a dzidziusia jak nie było, tak nie ma? Czy ktoś mi może zrobić herbatę?

A potem zostałam mamą i dopiero wtedy karuzela pytań ruszyła z ko­ pyta. Dlatego, żeby się dowiedzieć co i jak, napisałam Ciężarówką przez 9 miesięcy. Przewodnik po ciąży i okolicach (a następnie jej dalszy ciąg: Dzieciozmagania. Z maluchem przez pierwsze 5 lat). Wszystko sprawdzili specja­ liści – każdy w swojej dziedzinie – i uzupełnili tekst o kolejne informacje, a następnie moja redaktorka zadała mi fantazylion pytań. W normalnych warunkach dostałabym na tym etapie ataku szewskiej pasji, ale byłam na to zbyt zmęczona – w owym czasie owoc naszej miłości był już na świecie.

Sprawdziłyśmy więc wszystko raz jeszcze. Tu coś wycięłyśmy, tam coś wkle­ iłyśmy, potrząsnęłyśmy całością kilka razy i voilà! Książka gotowa! A teraz, kilkanaście lat od premiery, wciąż jest na rynku, uaktualniona do granic możliwości i przydatna do natychmiastowego użycia!

Ktoś, kto przeczyta ją od deski do deski, może pomyśleć, że ciąża to jakieś przerażające pole minowe naszpikowane dziwnymi przypadłościami.

Bez paniki: wiele komplikacji ciążowych występuje niezmiernie rzadko – opisano je tutaj na wszelki wypadek. Jeśli jednak coś cię niepokoi lub szcze­ gólnie interesuje, ta książka wyjaśni ci podstawy. Jeśli na jakiś temat chcia­ łabyś wiedzieć więcej, to w sekcjach Dodatkowe informacje, przewijających się przez cały poradnik, oraz w rozdziale Przydatne kontakty i informacje znajdziesz numery telefonów, adresy stron internetowych i tytuły książek, które mogą ci się przydać.

PS Aha! Jeszcze jedno: do Dziennika pokładowego prowadzonego przez całą książkę – chociaż to po części i moja historia – dorzuciło się jeszcze parę innych osób, a tu i ówdzie trochę nasze doświadczenia podkolorowałam.

W końcu aura tajemniczości, choćby nawet najnędzniejsza, jest potrzebna każdej kobiecie – szczególnie kiedy dziecko właśnie zwróciło jej za dekolt (bez komentarza…).

Definicje Terminologia medyczna nie określa ściśle, kiedy zarodek staje się płodem ani kiedy płód należy nazywać dzieckiem. W tej książce przyjmujemy na­ stępujące nazwy: && zarodek (embrion) – od zapłodnienia do 10. tygodnia && płód – od 10. do 28. tygodnia && dziecko – od 28. tygodnia.

Większość wcześniaków, które przychodzą na świat w 28. tygodniu lub póź­ niej, jest w stanie przeżyć dzięki intensywnej opiece medycznej (przeżywa również wiele dzieci urodzonych wcześniej, szczególnie od 24. tygodnia).

Trymestry Słowo „trymestr” oznacza trzy miesiące, ale lekarze, strony internetowe i książki różnią się co do tego, kiedy kończy się jeden trymestr, a zaczyna kolejny. Zapytaj swojego lekarza i położnej – mogą uznawać, że pierwszy trymestr mija po ukończeniu 12. tygodnia. W tej książce: && pierwszy trymestr kończy się z zakończeniem 13. tygodnia && drugi trymestr trwa od 14. tygodnia do końca 26. tygodnia && trzeci trymestr trwa od 27. tygodnia do porodu.

Inne określenia, z którymi się spotkasz: && prenatalny – dotyczący okresu przed porodem && położnik – lekarz ginekolog, który jest specjalistą z zakresu ciąży i porodu && położna – osoba mająca kwalifikacje do opieki nad kobietami w czasie ciąży, porodu i połogu.

ZWROTY GRZECZNOŚCIOWE @ 23

Daty Za początek ciąży uznaje się pierwszy dzień twojego ostatniego okresu. Tak więc miesiączkę masz w 1. tygodniu ciąży, w którą jeszcze nie zaszłaś. Jeśli do poczęcia doszło dwa tygodnie temu, to kończysz już 4. tydzień ciąży.

co się dzieje Myślisz sobie, że być może ewentualnie kiedyś, ale jeszcze nie teraz, po głębokim zastanowieniu i starannym rozważeniu wszystkich za i przeciw, bo po co się śpieszyć, zdecydujesz się zajść

w ciążę. A może

właśnie stwierdziłaś, że najwyższa pora się ustatkować, wziąć sprawy w swoje ręce, zorganizować się i zabrać

do dzieła!

Ten rozdział pomoże ci przygotować się do ciąży i wyjaśni, w jaki sposób dbać o siebie, swój związek i swojego przyszłego potomka dzięki wprowadzeniu zmian korzystnych dla zdrowia, obraniu odpowiedniej strategii finansowej i opracowaniu realistycznych planów. Przeczytaj go również, jeśli już

jesteś

w ciąży – te wskazówki i tobie się przydadzą. Cała naprzód!

Przeprowadziłam ostatnio inwentaryzację mojego życia, a wyniki spisałam kredką do brwi na papierowej torebce po pączku. Oto, co mi wyszło: ## Kaz Cooke (od Kazimiery – rodzina była sentymentalna) ## Wiek: 32 lata ## Projektantka mody zatrudniona w małej firmie szyjącej ciuchy pod Poznaniem (CUDMIODEX Sp. z o.o. – nasze motto: „Prawdziwe ciuchy dla prawdziwych kobiet”; rozmiary 36–46) ## Strzelec (pozbawiona taktu i jowialna) ## Hobby: jedzenie, spanie, kupowanie butów ## Rynsztunek: całkiem przyzwoity partner imieniem Roman, pracownik marketu ogrodniczego. Małe mieszkanko na Jeżycach (w planach przeprowadzka do domu na tej samej ulicy: z Romanem i kredytem mieszkaniowym wielkości Moby Dicka).

Całkiem ładna sofa. Kilka sprzętów AGD w podeszłym wieku. 6800 zł na koncie. ## Kształty: łudząco podobne do owocu zwanego potocznie gruszką. Tyle że z nogami. Mocno rubensowskie kolanka. Nieważne… Poziom nadwagi w normie – nic, czego nie załatwiłyby regularne ćwiczenia oraz redukcja poziomu spożycia czekolady i serów. ## Stan zdrowia: wieloletnie zmagania z endometriozą – przypadłością menstrualną, prowadzącą czasem do niepłodności – którą trzymam w ryzach, łykając pigułki antykoncepcyjne bez siedmiodniowych przerw. Okresu nie miałam od czterech lat. ## Porada udzielona przez lekarza podczas ostatniej wizyty: jeśli chce pani zajść w ciążę, proszę przez 3 miesiące zażywać witaminy, po czym odstawić pigułkę i zacząć chędożyć z partnerem jak króliki na wiosnę (lub coś w tym tonie).

Jakieś pół roku temu uznaliśmy z Romanem, że czas porozmawiać. Oświadczyłam mu, że chcę mieć dzieci, na co on, że dla niego to jeszcze za wcześnie (Roman ma 31 lat – mój mały żigolo). Ostatnio sprawę przemyślał i uznał, że bardziej gotowy na ojcostwo nigdy nie będzie. Poza tym wyjaśniłam mu, że przy moich problemach ze zdrowiem i tak może się nie udać. Albo miną dwa lata, zanim wszystko znów zacznie działać jak należy. Powiedziałam też, że jest kilka spraw, które musimy wcześniej omówić: na przykład co będzie, jeśli w czasie badań prenatalnych wyjdzie, że

P R Z YG O T O W A N I A @ 2 7 z dzieckiem coś jest nie w porządku? Albo jak by zareagował, gdyby jego syn wyrósł na geja?

Roman przechylił głowę w prawo i przez chwilę myślał nad odpowiedzią. „Jeśli będzie grał w ataku w Lechu Poznań, to nie widzę problemu”.

Każde z nas spisało listę rzeczy do zrobienia, zanim zajdę w ciążę. Moja zawierała następujące punkty: ## zapytać lekarza, jakie badania powinnam zrobić przed odstawieniem pigułki ## schudnąć ## popracować nad kondycją ## umówić się na rozmowę z Beksińską (Beksińska Alina to moja specjalistka od ziołolecznictwa oraz taka jak ja fanka szampana) i zapytać, jakie środki medycyny naturalnej powinnam przyjmować ## zagrać w totka ## rzucić palenie ## rzucić picie ## zrobić prawo jazdy ## nie hasać po przesiąkniętych pestycydami łąkach; nie jeść fast foodów; gotować sobie wyszukane i rozpływające się w ustach niskotłuszczowe dania (przygotowywane wyłącznie z nieprzetworzonych, naturalnych składników); przestać „rzucać mięsem”; wydepilować nogi; zorganizować cyklinowanie podłóg w nowym mieszkaniu w taki sposób, żeby nie wdychać pyłu poliuretanowego (spece od cyklinowania, którzy przez cały dzień go wdychają, zdają się mieć IQ pelargonii).

Za pomocą taśmy klejącej przytwierdziłam swoją listę do lodówki. Po chwili namysłu zerwałam ją i zastąpiłam krótką notatką sporządzoną na kawałku papierowej torebki: „Natychmiast zmienić całe życie”. Na koniec, w wysoce melodramatycznym geście, wyrzuciłam paczkę papierosów do kosza na śmieci.

Lista Romana zawierała tylko dwa punkty: ## chleb, mleko ## seks.

28 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y

info zanim przystąpisz do rzeczy Być może sądzisz, że aby zajść w ciążę, wystarczy odstawić antykoncepcję.

A może jesteś przekonana, że trzeba najpierw wypełnić wszystkie zadania z długaśnej listy (zwiększyć spożycie kwasu foliowego, zacząć praktykować jogę, odziedziczyć rezydencję, spotkać Pana Idealnego). Oba podejścia są do pewnego stopnia słuszne. Nie wszystkie punkty wymienione w tym rozdziale trzeba koniecznie zrealizować przed zajściem w ciążę, ale jeśli masz na to czas, najprawdopodobniej ułatwią ci one życie – a niektóre z nich pomogą chronić maluszka, którego spodziewasz się spodziewać.

Ponieważ ten poradnik przeznaczony jest dla szerokiego grona czytelni­ ków, załóżmy dla uproszczenia, że jesteś kobietą mającą męskiego partnera i nie macie powodów przypuszczać, że któreś z was ma problem z płodnością.

W tym rozdziale, a także w dalszej części książki, znajduje się sporo infor­ macji przeznaczonych specjalnie dla facetów – te pit-stopy dla mężczyzn oznaczono symbolem serduszka na marginesie.

Kiedy planujesz dziecko, musisz przemyśleć sporo zagadnień ze sfery emocji i psychiki, a także zastanowić się nad zmianami w stylu życia, które mogłyby korzystnie wpłynąć na twoją płodność i zdrowie, oraz przygotować cię na fizyczne wyzwania związane z ciążą, porodem i rodzicielstwem. Są też sposoby pozwalające zwiększyć elastyczność finansową (i niekoniecznie wiążą się one z napadem na bank).

zadanie domowe: psychika i emocje Nadeszła pora, by długo i wnikliwie przyjrzeć się samej sobie, a także prze­ prowadzić Poważną Rozmowę z partnerem. Niekoniecznie musisz poznać odpowiedzi na wszystkie poniższe pytania, ale dobrze jest wspólnie się nad nimi zastanowić. && Czy oboje jesteście gotowi, by zacząć starania o dziecko? && Dlaczego chcecie mieć dziecko? Czy oboje z tych samych powodów?

P R Z YG O T O W A N I A @ 2 9 && Czy chcecie mieć przedszkolaka i nastolatka (to w nie z czasem prze­ kształcają się niemowlaki)? && Co będzie, jeśli nie uda ci się zajść w ciążę? && Jeśli w tej chwili odwlekasz decyzję o zajściu w ciążę, to czy będziesz chciała starać się o nią później, kiedy twoja płodność zacznie gwałtownie spadać? && Jaki macie stosunek do badań prenatalnych? && Co byś zrobiła, gdyby okazało się, że twoje nienarodzone dziecko ma poważną wadę wrodzoną? Jak podeszłabyś do wyboru pomiędzy aborcją a życiem z dzieckiem o specjalnych potrzebach? && Czy rozważasz obrzezanie dziecka? Dlaczego? && Czy ty i twój partner macie podobne przekonania religijne i etyczne? && Czy macie podobne odczucia co do tego, że wasze dziecko może wyros­ nąć na geja albo maklera giełdowego? && Czy macie te same poglądy na temat dyscypliny i kwestii bicia dzieci? && Czy możecie liczyć na wsparcie krewnych rodziny i przyjaciół? Czy któ­ raś z tych osób ma niedawne doświadczenie w opiece nad małymi dziećmi? && Czy aby na pewno jesteś gotowa zrezygnować z życia, w którym wszystko da się zorganizować („Cuda załatwiamy od ręki, na rzeczy niemożliwe trze­ ba chwilę zaczekać”), i zostać czcicielką wrzaskliwego bożka w pieluchach; niewolnicą z obłędem w niewyspanym oku, która przez dwa dni z rzędu nie ma jak wziąć prysznica i której wyjścia z domu muszą być planowane z militarną precyzją, jednak na tyle elastyczną, by mogła natychmiast zare­ agować, gdyby dziecko: a) obudziło się, b) nie chciało się obudzić, c) płakało, d) wymiotowało, e) było znowu głodne, f) narobiło na telefon komórkowy?

Wiele z tych kwestii omówiono w niniejszym poradniku. Tematy takie jak na przykład karmienie piersią czy szczepienia możesz wyszukać również za pomocą indeksu.

30 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y R ADY Z PIERWSZE J RĘKI

Zanim zdecydujesz się na dziecko: @@

@@

spędź trochę czasu ze znajomymi, którzy mają na stanie niemowlę lub starsze dziecko, i dobrze się przypatrz, jak wygląda ich życie z potomkiem spędź co najmniej jeden calutki dzień, od świtu do nocy, w towarzy­ stwie mamy i jej niemowlęcia – naprawdę ciężko sobie wyobrazić, ile taka mama ma roboty, dopóki nie zobaczy się tego na własne oczy.

PROBLEMY W ZWIĄZKU

Niektóre pary sądzą, że dziecko ich do siebie zbliży. Pod pewnymi względami to prawda, ale jednocześnie potomstwo to prawdopodob­ nie najbardziej stresująca rzecz, jaka człowieka w życiu czeka. Nie bez powodu wszyscy cytują Norę Ephron: „Dziecko jest jak granat ręczny wrzucony w małżeństwo”. Jeśli w twoim związku już teraz rządzi stres, to ciąża i narodziny potomka tylko pogorszą sprawę.

Często zachowanie osoby, która stosuje przemoc lub jest nadmier­ nie kontrolująca, jeszcze pogarsza się podczas ciąży partnerki. Funk­ cjonując w związku z problemami, narażasz swoje dziecko na przemoc w rodzinie i nieszczęśliwe dzieciństwo. Jeśli twój związek sprawia, że czujesz się smutna i nieszczęśliwa, ale myślisz: „Widocznie tak musi być” albo „Nie zasługuję na nic więcej”, to potrzebna ci pomoc, a nie niemowlę. Poproś lekarza rodzinnego o namiary do terapeuty. W sek­ cji Przemoc w związku i w rodzinie w rozdziale Przydatne kontakty i informacje pod koniec książki znajdziesz namiary na organizacje, które oferują pomoc w takich sytuacjach.

P R Z YG O T O W A N I A @ 3 1

zadanie domowe: zdrowie Wycieczka do lekarza Trzy miesiące przed rozpoczęciem sezonu intensywnego chędożenia po­ winnaś udać się do ginekologa, a twój partner – do lekarza ogólnego. Zanim odstawicie antykoncepcję, powinniście się przebadać i przejść kilka testów diagnostycznych w związku z planowaną ciążą. Może się wtedy okazać, że cierpicie na jakiś prosty problem związany płodnością, który łatwo jest zdiag­ nozować i wyleczyć.

Panowie, oto wasza lista: && badanie lekarskie && szczepienie na różyczkę i inne, które mogą się okazać potrzebne; naj­ pierw trzeba zrobić badanie krwi, które wykaże, czy masz odporność po ewentualnym przechorowaniu różyczki w dzieciństwie lub po szczepieniu odra-świnka-różyczka (w Polsce wprowadzono je w 1994 roku); jeśli różycz­ ką zarazi się ciężarna, może to doprowadzić do wad wrodzonych, w tym ślepoty i głuchoty && badanie nasienia, jeśli zaczynasz się starzeć albo chcesz mieć dziecko jak najszybciej, chociaż najczęściej przeprowadza się je dopiero w przypadku problemów z poczęciem (więcej na ten temat w rozdziale Problemy z płodnością w części Pomoc) && badanie na choroby przenoszone drogą płciową – niektóre z tych chorób, jak zakażenia bakterią chlamydii lub rzeżączki, mogłeś złapać lata temu, zanim jeszcze poznałeś obecną partnerkę, i mimo że mogą one nie dawać widocznych objawów, prowadzą do naprawdę poważnych problemów z płod­ nością zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, a do tego mają wpływ na dziecko (więcej informacji w sekcji Jak dbać o ciążę w Tygodniu 4).

Panie, to punkty dla was: && badanie piersi && cytologia && szczepienie na różyczkę, jeśli jeszcze go nie miałaś albo jeśli badanie krwi wykazało, że nie masz na nią odporności – zaszczepić należy się ­najpóźniej

32 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y na trzy miesiące przed odstawieniem antykoncepcji, tak żeby organizm zdą­ żył zwalczyć żywego wirusa zawartego w szczepionce (więcej informacji w rozdziale Tydzień 4) && kontrola owulacji – nie możesz zajść w ciążę, jeśli nie jajeczkujesz (czyli twoje jajniki nie uwalniają jajeczek, które mogą zostać zapłodnione przez czyhające na nie plemniki). Prawie wszystkie kobiety, które mają regularne cykle o długości z zakresu od 26 do 35 dni, mają owulację. Aby potwierdzić jajeczkowanie, przeprowadza się badanie poziomu progesteronu we krwi, zwykle w 21. dniu cyklu (licząc od początku ostatniej miesiączki) – najle­ piej powiedz lekarzowi, ile trwa twój cykl, a on wyjaśni ci, w którym dniu najlepiej przeprowadzić to badanie. Na ogół kobiety nie badają poziomu progesteronu, o ile nie mają problemów z zajściem w ciążę. && badanie na choroby przenoszone drogą płciową. Nie zadręczaj się myślą, że któreś z was może ją mieć. Te choroby nie mają nic wspólnego z wiernością partnera ani z tym, gdzie znajdujesz się na skali zdzirowatości (zresztą i tak nie ma czegoś takiego – a gdyby było, chciałabym mieć wynik 12). && zestaw witamin i minerałów zawierający kwas foliowy i jod. Lekarze za­ lecają, by kwas foliowy zacząć przyjmować trzy miesiące przed planowanym poczęciem. Pomaga on zapobiegać niektórym wadom wrodzonym (zobacz w sekcji Jedzenie i suplementy w rozdziale Tydzień 2). Nie daj się skusić na tanie środki dostępne w podrzędnych sklepikach. Kup zestaw renomowane­ go producenta przeznaczony specjalnie dla kobiet w ciąży lub planujących ciążę w aptece, supermarkecie lub sklepie ze zdrową żywnością. Sprawdź datę ważności.

P R Z YG O T O W A N I A @ 3 3 && wizyta u dentysty – wszelkie prześwietlenia, zabiegi pod znieczuleniem i przyjmowanie leków lepiej mieć z głowy jeszcze przed zajściem w ciążę.

Zgłoś lekarzowi, jeśli cierpisz na jakieś choroby przewlekłe, na przykład astmę, i zapytaj, w jaki sposób można leczyć je w ciąży i podczas karmienia piersią.

Zdrowy styl życia FAC E C I

Pora zapisać się do klubu zdrowego stylu życia – z solidarności z partnerką i aby wyprodukować nasienie jak najlepszej jakości: && Ogranicz alkohol – pij najwyżej kilka standardowych drinków dziennie, nie codziennie. && Rzuć palenie i narkotyki. && Zdrowo się odżywiaj – jedz mniej dań na wynos i gotowych posiłków do odgrzania; zastąp je różnorodnymi potrawami przyrządzonymi ze świeżych składników i większą ilością warzyw. && Pij dziennie nie więcej niż jedną kawę lub napój zawierający kofeinę, taki jak cola lub napój energetyzujący.

KOB I E T Y

Oto, w jaki sposób możesz zadbać o dobre samopoczucie i zmaksymalizować szanse na poczęcie, a do tego nabrać zdrowych nawyków, które będą bardzo wskazane w ciąży. && Rzuć palenie i narkotyki (wyjaśnienie dlaczego znajdziesz w sekcji Jak dbać o ciążę w rozdziale Tydzień 4). Jeśli to dla ciebie trudne, poproś o po­ moc (lekarze często stykają się z tym problemem). Wiele osób sądzi, że kiedy zaciążą, automatycznie wyjdą z nałogu, ale to rzadko działa, więc lepiej już teraz wziąć sprawy w swoje ręce. && Ogranicz spożycie alkoholu – nie pij go codziennie i nie pij więcej niż dwa standardowe drinki na dzień. Wiele kobiet rzuca alkohol już przed zaj­ ściem w ciążę (ponieważ lekarze uważają, że nawet najmniejsza ilość alkoholu

34 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y spożyta w ciąży może być niebezpieczna dla rozwijającego się płodu, nawet gdy nie jesteś jeszcze świadoma swego stanu). && Przyjrzyj się, ile przyjmujesz dziennie kofeiny – jej wysokie spożycie, szczególnie w pierwszym trymestrze, może mieć związek z poronieniami.

Choć większość lekarzy jest zdania, że jedna kawa lub inny napój kofeinowy dziennie nie powinny szkodzić (zobacz w sekcji Jedzenie i suplementy w roz­ dziale Tydzień 2), sporo kobiet dla pewności całkowicie rezygnuje z kofeiny. && Postaraj się zgubić lub przybrać parę kilo tak, by osiągnąć wagę zalecaną przy twoim wzroście i budowie ciała. Zalecaną przez lekarza, nie przez ciocię Tereskę czy przez „Elle”. && Opracuj wyważony plan aktywności fizycznej – na przykład codziennie półgodzinny lub godzinny spacer. && Zdrowo się odżywiaj, ale nie koncentruj się na tym. && Staraj się mniej stresować – stres wpływa na gospodarkę hormonalną i może zmniejszać płodność.

zadanie domowe: finanse Jeśli chcesz wykupić dodatkowe prywatne ubezpieczenie zdrowotne, być może musisz zrobić to teraz, zanim zajdziesz w ciążę. Owszem, to droga zabawa, a ubezpieczenie nie pokrywa wszystkich kosztów. Z pewnością moż­ na też urodzić dziecko w ramach opieki, jaką każdej ciężarnej gwarantuje państwowa służba zdrowia, nawet jeśli kobieta nie jest ubezpieczona (nieod­ płatne prowadzenie ciąży, wszystkie badania oraz poród). Jednak prywatne ubezpieczenie daje więcej opcji – na przykład jeśli chodzi o wybór lekarza.

Urlopy i świadczenia Przepisy dotyczące urlopów i świadczeń dla świeżo upieczonych rodziców w Polsce zmieniają się jak w kalejdoskopie. Aktualne informacje o urlo­ pie macierzyńskim, rodzicielskim i wychowawczym znajdziesz na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej poświęconej urlopom związanym z narodzeniem dziecka: rodzicielski.gov.pl. Przystępnie podane, aktualizowane informacje zawiera strona rodzicpoludzku.pl w zakładce Dla kobiet  Mamy

P R Z YG O T O W A N I A @ 3 5 prawa mamy. Z kolei na stronie rodzina.gov.pl w dziale Świadczenia zamiesz­

czono informacje o zasiłkach i zapomogach przysługującym rodzinom.

Zarówno urlop rodzicielski, jak i wychowawczy przysługują również ojcu dziecka (w części niewykorzystanej przez jego mamę). Pracownikowi, który został tatą, przysługuje też płatny urlop ojcowski wynoszący 2 tygodnie.

W ramach ułatwiania życia wszystkim zainteresowanym niektórzy pracodawcy oferują dodatkowe rozwiązania, z których warto skorzystać, na przykład możliwość pracy zdalnej albo żłobek czy przedszkole dla pra­ cowniczej dziatwy na miejscu. Jeżeli oboje pracujecie, to zastanówcie się, które z was ma większe przywileje pracownicze i komu firma oferuje lepsze warunki opieki nad dzieckiem.

Plan finansowy Już samo łykanie codziennie witamin ciążowych przyczyni się do wzrostu rachunków, a pojawią się też inne, mniej oczywiste koszty, dlatego dobrze wiedzieć, jak przedstawia się wasza sytuacja finansowa. Zadajcie sobie na­ stępujące pytania: && Czy powinnaś/powinniście założyć konto na oszczędności przeznaczone wyłącznie na sytuacje wyjątkowe? && Które z partnerów będzie pracowało w pełnym wymiarze? A może każde z was będzie pracować, a dzieckiem zajmie się niania lub żłobek? && Jeśli tylko jedno z was będzie po porodzie pracować zawodowo, czy zaro­ bione pieniądze będziecie traktować jako wspólne? Co sądzicie o wspólnym koncie? Albo o utworzeniu zlecenia stałego przelewu z konta partnera, który zarabia pieniądze, na konto tej osoby, która siedzi z dzieckiem w domu? && Czy oboje złożycie się na koszty opieki nad dzieckiem (niania, żłobek, przedszkole)? Ile one wyniosą? (A jak się pisze „budżet”?) && Jeśli zdecydujecie się oboje pracować w niepełnym wymiarze, jakie ko­ rzyści stracicie? && A co jeśli z jakiegoś powodu trzeba będzie zmienić pierwotne ustalenia?

36 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y UWAGA, UWAGA: STRONY INTERNETOWE I K SIĄ Ż K I O PR Z YGOTOWAN IACH DO CIĄ Ż Y

Wiele stron internetowych i poradników poświęconych płodności i przy­ gotowaniom do zajścia w ciążę przywiązuje wielką wagę do jedzenia ekologicznej żywności. Często w tytule występują sformułowania „na­ turalne” lub „dieta płodności”. Niektóre z takich książek i stron obiecu­ ją urodzenie „lepszego” dziecka albo zapewniają, że odpowiednia dieta pozwala wytworzyć „superspermę” lub daje gwarancję zajścia w ciążę.

Jeśli lubisz „naturalne” podejście, te książki i strony mogą ci odpowiadać.

Pamiętaj jednak, że często zawierają one niedorzeczne, a wręcz wprowadzające w błąd stwierdzenia, że zdrowy tryb życia wystarcza do wyleczenia niepłodności i zapobiega wszelkim wadom wrodzonym i chorobom u dziecka, poronieniom i martwym urodzeniom. Często znajdziesz tam zalecenia „detoksu” czy nawet głodówek, które mogą być niebezpiecznie dla ciebie oraz dla twojego potomka (jeśli nie wiesz jeszcze, że jesteś w ciąży). Do tego, podobnie jak wiele poradników dla ciężarówek, niektóre z nich zostały przetłumaczone z języków obcych i zawierają informacje niemające odniesienia do polskich realiów. Życie toczy się często w nieprzewidywalny i niewyjaśniony sposób, a „naturalna” dieta i tryb życia nie dają gwarancji urodzenia zdrowego maluszka i nie są lekiem na niepłodność. Każdego dnia zdrowe dzieci rodzą się kobietom, które żywią się fastfoodami i w życiu nie zjadły ekologicznej marchewki. Z kolei niektóre kobiety, które „wszystko zro­ biły, jak należy”, rodzą dzieci z jakąś niepełnosprawnością. To dlatego, że bardzo rzadko te problemy wynikają z czyjejś winy albo z faktu, że ktoś nieświadomie zrobił coś nie tak. Złe rzeczy przytrafiają się również dobrym ludziom.

Wspomniane poradniki i strony propagują słuszną ideę, że zdrowy styl życia służy mamom i ich dzieciom, ale jednocześnie mogą siać niepokój: czasem zalecają tworzenie niezliczonych tabelek albo pro­ mują „naturalne leki”, których skuteczność nie została udowodniona.

Ukazała się nawet książka sugerująca, że naturalne zabezpieczenie

P R Z YG O T O W A N I A @ 3 7 przed ciążą możesz sobie zapewnić, powstrzymując się od współży­ cia podczas tej fazy księżyca, kiedy się urodziłaś. Wymieniono w niej przerażające konsekwencje, jakie zażywanie pigułki antykoncepcyjnej i aborcja mogą mieć dla zdrowia i płodności – tak jakby te konsekwen­ cje były prawdopodobne czy wręcz nieuniknione. Tymczasem są one niezwykle rzadkie.

Naturalne podejście do diety i stylu życia nie wyklucza korzysta­ nia ze wsparcia medycyny. Wiele kobiet przez całe lata bezskutecznie przestrzega metod „naturalnej płodności” w przekonaniu, że robią wszystko, co tylko się da, po czym trafiają do lekarza zbyt późno, by maksymalnie wykorzystać możliwość wspomaganego rozrodu. Tak więc jak najbardziej możesz podejść do sprawy naturalnie – dzięki temu będziesz się lepiej czuła i będziesz zdrowsza, a to bardzo waż­ ne – ale jeśli po mniej więcej sześciu miesiącach nie zajdziesz w ciążę, zgłoś się do lekarza (zobacz sekcję Wyznacz sobie termin w Tygodniu 1).

dodatkowe informacje Ciąża i naturalny poród, dr Ortrud Lindemann, Adrianna Ortemberg, Bellona, 2008 Książka zawiera wiele praktycznych i pomocnych rad związanych z prze­ żywaniem ciąży, przygotowaniem się do naturalnego porodu i pierwszymi tygodniami po porodzie, a także informacje między innymi dotyczące płod­ ności kobiet i mężczyzn, sposobów zapobiegania i leczenia niepłodności, zmian hormonalnych zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży i laktacji, a także relaksacji, medytacji, masażu i jogi.

38 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y NAJPOWAŻNIEJSZE ZAKUPY

Samochód Jeśli planujesz zakup nowego samochodu, lepiej byłoby, by miał on czworo, a nie dwoje drzwi – o wiele, wiele łatwiej jest do takiego sa­ mochodu wsadzać malucha i go stamtąd wyciągać.

Nie kupuj SUV-a: te wozy są drogie, paliwożerne i szkodzą środowi­ sku, a do tego częściej powodują wypadki niż sedany – również takie, kiedy małe dziecko zostaje potrącone na podjeździe przed własnym domem – a w przypadku dużego samochodu szanse na przeżycie są statystycznie dużo mniejsze niż w wypadku z udziałem mniejszego wozu. (Ze względu na bezpieczeństwo dzieci – własnych i cudzych – nie montuj żadnych orurowań, proszę…) Czujniki i kamery parko­ wania nie są gwarancją bezpieczeństwa dla dziecka, a kierowcy dają złudne poczucie pełnej kontroli nad sytuacją. Każdy samochód ma tak zwane martwe strefy, szczególnie blisko poziomu podłoża.

Koncert życzeń Zagraj w totka. Jeśli wygrasz, zainwestuj w nową rewelacyjną pralkę, suszarkę do ubrań, lodówkę z zamrażarką na dole i telefon bezprzewo­ dowy, z którym można wędrować po całym mieszkaniu i który ma wbu­ dowany zestaw głośnomówiący. A gdyby coś ci jeszcze zostało w kie­ szeni, to zafunduj sobie wakacje na Malediwach i szmaragdową tiarę.

P R Z YG O T O W A N I A @ 3 9

kiedy zacząć starania Nie ma idealnego czasu na dziecko. Niektóre kobiety decydują się na ciążę w młodym wieku, nie mając jeszcze kwalifikacji zawodowych ani zaplecza finansowego, a za to dysponując niespożytymi pokładami energii i wytrzy­ małym organizmem. Inne zaczynają od kariery i kredytu na dom, a pierwsze próby poczęcia podejmują po 35. roku życia – i jeśli okazuje się, że mają problemy z płodnością, czasu nie zostaje za wiele. Jeszcze inne kobiety nie podejmują świadomej decyzji o dziecku – zachodzą w ciążę w wyniku przy­ padku, szczęśliwego bądź nie.

To strasznie wkurzające, ale nawet jeśli masz mnóstwo szczęścia i jeszcze więcej zdrowego rozsądku, jesteś przygotowana na wyrzeczenia i odziedzi­ czyłaś po stryju doskonale prosperujący browar, a do tego masz u boku lojalnego, wspierającego, świetnie zarabiającego kandydata na ojca, to i tak okazuje się, że nawet gdybyś bardzo chciała równocześnie robić zawrotną karierę, osiągać w zamierzonym czasie wszystkie cele zawodowe i finansowe, nadal pogłębiać wiedzę, zajść w ciążę idealnie według założonego harmo­ nogramu, sprawnie wyprodukować dziecko i pracować na pełen etat, to tak się nie da, proszę państwa.

I dlatego nie jestem w stanie ci pokazać, jak można to wszystko naraz osiągnąć. Za to mogę ci zwrócić uwagę, że jeśli chcesz kiedyś założyć rodzinę, ale to „kiedyś” jest bardzo mętne i niesprecyzowane, to musisz pamiętać, że nie masz nieskończenie wiele czasu. Nie chodzi wcale o to, byś rzuciła się na pierwszego lepszego mężczyznę z dobrym nasieniem, jaki wpadnie ci w oko, kiedy tylko przejdzie ci przez myśl, że może chciałabyś mieć dzieci.

Lepiej jednak zastanowić się, gdzie, kiedy i z kim nieco wcześniej, niż może ci się wydawać.

A co z tymi aktorkami, które rodzą bliźniaki w 46. wiośnie życia? Cóż, po prostu poszczęściło im się przy zapłodnieniu pozaustrojowym – ale ty możesz nie mieć tyle szczęścia. In vitro nie daje wcale magicznej gwarancji poczęcia. Szanse na nie maleją z wiekiem, podobnie jak prawdopodobień­ stwo zajścia w ciążę metodą tradycyjną. Po 40. roku życia szanse na na­ turalne poczęcie lecą na łeb na szyję – dlatego wykresy liczby dostępnych zdrowych komórek jajowych w zależności od wieku przypominają rysunek

40 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y klifu. ­Również prawdopodobieństwo zajścia w ciążę metodą wspomaganego rozrodu taką jak in vitro w tym wieku gwałtownie spada. Kliniki płodności na ogół nie przeprowadzają tych zabiegów u kobiet powyżej 45. roku życia.

Większość matek powie ci, że już sama myśl u urodzeniu dziecka (lub dwój­ ki) po czterdziestce sprawia, że ze zmęczenia nie są w stanie unieść brwi.

Lekarze uważają na ogół, że największe szanse na zajście w ciążę masz przed 36. rokiem życia.

Starania Wszyscy na miejsca, do startu gotowi… – przejdź do rozdziału Tydzień 1 (gdzie znajdziesz też informacje, po jakim czasie nieskutecznych prób skon­ sultować się ze specjalistą).

dodatkowe informacje: zanim przystąpisz do rzeczy rodzicpoludzku.pl Na stronie Fundacji „Rodzić po Ludzku” w zakładce Dla kobiet  Jak przygotować się do ciąży znajdziesz artykuły specjalistów poświęcone temu zagadnieniu.

W oczekiwaniu na ciążę. Poradnik dla wszystkich, którzy pragną zostać rodzicami, Heidi Murkoff, Sharon Mazel, Dom Wydawniczy Rebis, 2010 Pozycja duetu autorek poradników W oczekiwaniu na dziecko, Pierwszy rok życia dziecka oraz Drugi i trzeci rok życia dziecka, przeznaczona dla wszystkich, którzy planują zostać rodzicami. Wiele praktycznych wskazówek, jak się odżywiać i dbać o siebie przed poczęciem, które nawyki wykorzenić, a które pielęgnować, jak uprawiać seks i wreszcie kiedy zgłosić się do specjalisty zajmującego się leczeniem niepłodności.

Temu ostatniemu zagadnieniu poświęcony jest osobny rozdział, a cała książka adresowana jest do obojga przyszłych rodziców.

P R Z YG O T O W A N I A @ 4 1 Zajrzyj też do książek polecanych w Dodatkowych informacjach w rozdziale Tydzień 2 – zawierają one również wskazówki na temat diety kobiety przy­ gotowującej się do zajścia w ciążę.

42 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y

twoje notatki Poniżej możesz zapisać swoje przemyślenia związane z ciążą – dzięki temu będziesz mogła kiedyś przypomnieć sobie, jak to było.

Dlaczego chcesz mieć dziecko?

P R Z YG O T O W A N I A @ 4 3 Jakie zmiany w swoim trybie w życia wprowadzasz, by przygotować się do starań o ciążę?

Co planujesz w kwestii finansów?

Gdy już zostaniesz mamą, jak twoim zdaniem zmieni się twoje życie?

co się dzieje Niewiele. Pod koniec tego tygodnia

zakończył się właśnie twój ostatni okres i na jakiś czas będziesz

miała z nim spokój. Jesteś właśnie w folikularnej fazie cyklu miesiączkowego – jest to faza produkcji i uwalniania jajeczka, a folliculus, czyli „pęcherzyk” (dokładnie „pęcherzyk Graafa”) to osłonka, w której dojrzewa jajeczko. Jeden z twoich dwóch jajników decyduje właśnie, które z jajeczek dojrzewających w tym cyklu będzie miało pierwszeństwo (dla zagorzałych fanek nazewnictwa medycznego oraz łaciny: w tych kręgach jajeczko jest znane jako ovum). W ciągu wszystkich lat płodnych twoje jajniki wyprodukują 400–500 dojrzałych jajeczek. By zajść w ciążę, wystarczy tylko jedno.

Twoje ciało: „hormonalnie” rzecz biorąc, wszystko po staremu: jajniki uwalniają dużo estrogenu (a właściwie estrogenów, bo to określenie obejmujące całą grupę hormonów), co z kolei stymuluje macicę do produkcji grubszej warstwy wyścielającej ją błony –

endometrium. Zastępuje ona błonę śluzową, którą twój organizm usunął w ramach „akcji renowacyjnej” podczas ostatniej miesiączki. Jeśli dojdzie do zapłodnienia jajeczka, to świeże endometrium stanowi idealną lokalizację do jego zagnieżdżenia.

Samo jajeczko jest naprawdę tycie – ma średnicę około jednej dziesiątej milimetra.

Postanawiam przepuścić wszystkie oszczędności na tygodniowe wakacje z Romanem w Portugalii, gdzie mam zamiar chędożyć z nim do upadłego. Trzy miesiące temu spotkałam się z Beksińską, moją specjalistką od ziół, która ma wieloletnie doświadczenie w pracy jako szpitalna położna. Zaleciła mi łykanie toniku ziołowego i witamin, które zawierają bliżej mi nieznany kwas foliowy plus kilka innych „dobrych na dzieci” składników. A teraz cisnęłam do śmieci opakowanie po pigułkach i jestem gotowa do akcji: „Kobiety na ciężarówki!”. Romanowi i mnie wakacje bardzo się przydadzą, bo oboje harowaliśmy ostatnio jak woły. W końcu trzeba jakoś spłacać kredyt na nowe mieszkanie.

Jestem pewna, że dokładny moment owulacji można wychwycić na wiele sposobów, wymagających stosowania termometrów, trzech metrów linki i zestawu odważników. W moim przypadku powinnam się raczej uzbroić w kalkulator, kątomierz, sekstant i sekston oraz połówkę zegara słonecznego (pojęcia nie mam, co to jest sekston, ale brzmi podniecająco). Niestety mam zbyt cienką błonę śluzową macicy, by w ogóle mieć okres, ale tak to jest, kiedy człowiek odstawi pigułkę po czterech latach łykania jej bez przerwy. Z tabeli cyklu menstruacyjnego miałabym teraz taki sam pożytek jak z wypchanej fretki.

Dlatego będę zgadywać.

info jak zacząć Przykro mi, ale nie chodzi tu tylko o miłosne igraszki non stop. Przede wszystkim musicie być porządnie przebadani (tak, faceci też). Dlatego jeśli jeszcze tego nie zrobiliście, zajrzyjcie do poprzedniego rozdziału, Przygotowania, i sprawdźcie, jakie badania powinniście zrobić. Przy okazji zerknijcie na resztę zagadnień, które warto przemyśleć przed podjęciem starań o ciążę, i odróbcie zadanie domowe z zakresu zdrowia. Wtedy możecie zabrać się do dzieła.

T YDZIEŃ 1 @ 47

od samego początku Od teraz zachowuj się tak, jakbyś już była w ciąży. A konkretnie: && Rzuć alkohol, papierosy, narkotyki. && Zgłoś lekarzowi, jakie zażywasz lekarstwa, witaminy i środki ziołowe – niektóre z nich nadają się dla ciężarnych, ale musisz się upewnić. && Kupując witaminy, środki ziołowe i leki, zawsze zgłaszaj farmaceucie, naturoterapeucie czy zielarzowi, że być może jesteś w ciąży. Standardowe dawki paracetamolu na ból głowy uważa się za bezpieczne (zobacz ramkę Środki przeciwbólowe w ciąży” w rozdziale Tydzień 4). && Nie narażaj się na kontakt z chemikaliami – zadbaj o to, by wszystkie urządzenia w mieszkaniu i miejscu pracy były bezpieczne dla płodu – żad­ nych oparów i wycieków. Dotyczy to również wszelkich remontów.

wyznacz sobie termin Jeśli masz: && mniej niż 35 lat, staraj się zajść w ciążę nie dłużej niż przez rok, po tym czasie skonsultuj się z lekarzem && więcej niż 35 lat, nie masz czasu do stracenia, dlatego jeśli nie zaciążysz w ciągu sześciu miesięcy, wybierz się do lekarza.

uwaga na błędne założenia && To mit, że po odstawieniu pigułki trzeba dłużej starać się o poczęcie. && Jeśli nie stosujesz antykoncepcji, bądź przygotowana, że możesz w każdej chwili zajść w ciążę. Nie zakładaj, że będzie z tym problem (ani że nie będzie żadnego problemu). && Nie zakładaj, że zapłodnienie in vitro albo szeroko rozumiana „medy­ cyna” pomogą ci bez względu na to, jak późno zaczniesz szukać pomocy.

Jeśli nie zajdziesz w ciążę w przyjętym terminie, zajrzyj do rozdziału Problemy z płodnością w części Pomoc na końcu książki.

48 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y

uprawiaj seks Trzy, cztery, start! Rób to tak często, jak zachcesz (ale lepiej nie w środkach komunikacji miejskiej). Dobrze byłoby współżyć co najmniej dwa razy w ty­ godniu. (Nie musisz kłopotać się wykresami temperatury ani tym, kiedy dokładnie trzeba współżyć – stwierdzono, że napięcie i lęki związane z za­ chodzeniem w ciążę utrudniają poczęcie).

Aby zaciążyć, trzeba uprawiać seks również w okolicy owulacji. Ob­ licz, jak długi jest twój cykl, zaczynając od pierwszego dnia miesiączki. Je­ śli kolejną menstruację masz 27. dnia, twój cykl liczy 26 dni. Niezależnie od długości cyklu do jajeczkowania dochodzi mniej więcej czternaście dni przed kolejną miesiączką. Odlicz te dni od terminu oczekiwanego okresu i zaznacz w kalendarzu kilka dni w okolicy uzyskanej daty (możesz użyć tajnego kodu). Nie mów swojemu facetowi, które dni są ważne dla poczęcia, bo perspektywa bycia gotowym na żądanie tylko go zestresuje. Po prostu zrób mu miłą niespodziankę.

Zwykle kobieta potrafi stwierdzić, kiedy ma owulację, ponieważ z po­ chwy wypływa jej wtedy śluz produkowany przez szyjkę macicy, który jest bardziej śliski (penis mile widziany) i przejrzysty niż przez resztę miesiąca (w takim śluzie plemnikom łatwiej jest pływać). W aptekach i drogeriach można kupić testy owulacyjne, które badają poziom odpowiednich hormo­ nów w moczu, ale nie jest to zbyt romantyczne podejście. Testy te mierzą poziom pewnego hormonu, który osiąga maksymalną wartość jakieś dwa­ dzieścia cztery godziny przed owulacją. Kiedy uzyskasz taki wynik, masz przed sobą trzy dni chędożenia, oczywiście o ile masz na to ochotę. Możesz też kierować się datą owulacji wyznaczoną dzięki pomiarom temperatury i/lub obserwacji śluzu szyjkowego.

Panowie, powiedzcie partnerce, jeśli zaczniecie się czuć jak anonimowy dawca spermy. Można też grzecznie zwrócić jej uwagę, że hasło: „Szybko, mam szczyt śluzu!” do zachęcających nie należy. Ze swojej strony warto wykazać się romantycznym podejściem, a kiedy przyjdzie co do czego, być uważnym, delikatnym i nie śpieszyć się. (Mówię wam: kwiaty, masaż olej­ kami i zmywanie naczyń to jest to!)

T YDZIEŃ 1 @ 49 DZIEWCZYNKA CZY CHŁOPCZYK?

Co jakiś czas ukazuje się kolejna książka czy też publikowane są wy­ niki badań pokazujące, co należy jeść lub w jakiej pozycji współżyć, by zwiększyć szanse na poczęcie dziecka określonej płci. Te zalecenia wciąż się zmieniają. Koniecznie po chędożeniu zjedz banana i trzy­ maj nogi w górze, choć nie gwarantuje to niczego poza zabawnym widokiem. Wszelkie zaklęcia, modły i wyliczanki są mniej więcej tak samo nieskuteczne.

Jednym ze sposobów określenia płci nienarodzonego dziec­ka są nieinwazyjne badania prenatalne (NIPT), które przeprowadza się po 10. tygodniu ciąży. Te badania sporo kosztują i nie są refundowane przez NFZ. (Więcej szczegółów na temat badań przesiewowych i diag­ nostycznych znajdziesz w rozdziale Tydzień 11).

Doświadczeni lekarze są w stanie określić płeć dziecka dzięki badaniu USG, jednak czasem zdarzają się pomył­ ki. Natura jest przekorna. Nawet parom, które zapłaciły klinice za wszczepienie zarodków danej płci, czasem rodzą się dzieci płci przeciwnej. Jeśli chcesz urodzić dziecko konkretnej płci z powodów genetycznych (na przykład jeśli w twojej rodzinie występuje choroba gene­ tyczna, na którą cierpią jedynie chłopcy), przed zajściem w ciążę porozmawiaj o tym z lekarzem.

Prawda jest taka, że w tej kwestii można mieć jedynie dobre chęci i nic więcej nie da się zrobić.

A jeśli to, czy urodzisz chłopczyka czy dziewczynkę, ma dla ciebie tak wielkie znaczenie, może lepiej jeszcze raz przemyśleć, czy w ogóle powinnaś decydować się na dziecko.

Kiedy maluszek ma niedługo przyjść na świat, większość rodziców chce już tylko, by był zdrowy, a kwestia obecności siusiaka lub jego braku traci na znaczeniu.

50 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y

STRONY INTERNETOWE, CZASOPISMA, KSIĄŻKI I FILMY POŚWIĘCONE CIĄŻY Zajrzyj też do rozdziału Tydzień 43, gdzie wymieniono strony internetowe, czasopisma i książki dotyczące rodzicielstwa i opieki nad dzieckiem.

strony internetowe i czasopisma o ciąży Upewnij się, że korzystasz ze strony, która zawiera aktualne informacje, a także że jesteś w stanie wychwycić zakamuflowane reklamy (uwaga na fragmenty, gdzie poleca się produkty konkretnych marek). Na niektó­ rych stronach (i w niektórych książkach) teksty są bardzo źle napisane, odzwierciedlają prywatną opinię samozwańczego „eksperta”, są nieak­ tualne lub zamieszczone tylko po to, by uwiarygodnić reklamowane tam produkty. Dlatego wszystkie informacje dotyczące zdrowia znalezione na stronach i forach internetowych, na blogach i w magazynach (szcze­ gólnie bezpłatnych) musisz skonsultować z lekarzem. rodzicpoludzku.pl oraz gdzierodzic.info Fundacja „Rodzić po Ludzku” działa na rzecz kobiet w ciąży i matek małych dzieci. Jej celem jest, aby każda kobieta mogła urodzić swoje dziecko w godnych warunkach, otoczona szacunkiem oraz troskliwą i uważną opieką ze strony personelu, przy wsparciu bliskich jej osób.

Strony Fundacji są istną kopalnią regularnie aktualizowanych informacji dotyczących ciąży, porodu, praw kobiet ciężarnych, konkretnych szpitali. edziecko.pl Solidny polski serwis dla rodziców dzieci w każdym wieku – także tych jeszcze w brzuchu (zakładka Ciąża i poród); informacje uznanych specja­ listów i dobrze przygotowane teksty dziennikarzy oraz fora dla rodziców. ciaza.mp.pl W serwisie Medycyna praktyczna dla pacjentów – ciąża znajdziesz rzetelne artykuły napisane przez specjalistów, poświęcone przygotowaniom do ciąży, jej przebiegowi, a także porodowi.

T YDZIEŃ 1 @ 51 babyonline.pl Strona tworzona przez zespół czasopisma „Mamo, To Ja”. parenting.pl Działy o planowaniu ciąży i samej ciąży oraz fora o tej tematyce. „Będę Mamą” Ciąża, poród i pierwsze dni z potomkiem. Artykuły o zdrowiu i diecie oraz porady na temat zakupów, które warto zrobić już w czasie ciąży (wózek, fotelik, wyprawka), napisane przez doświadczonych dziennika­ rzy przy współpracy z najlepszymi specjalistami. „M jak Mama” Pismo adresowane do kobiet w ciąży i w pierwszych miesiącach po po­ rodzie oraz tych, które starają się o dziecko; porady z dziedziny zdrowia, urody, psychologii, jak również reportaże, portrety znanych mam, sondy, wywiady. Nad zawartością merytoryczną magazynu czuwa rada progra­ mowa złożona z wybitnych specjalistów: ginekologów, endokrynologów, psychologów, neonatologów, dietetyków, położnych itd.

apki na urządzenia mobilne o ciąży Większość aplikacji dotyczących ciąży jest bezpłatna, ale ich zawartość warta jest tej „ceny”. Często przekazują nieaktualne, pretensjonalne albo ogólnie dostępne informacje, które odnoszą się do realiów innych kra­ jów, albo dziwaczne zdjęcia kupione w agencjach. Wybierz aplikację, która dostarczy ci wiarygodnych wskazówek w przyjaznej formie.

Up The Duff on the go Angielskojęzyczna aplikacja towarzysząca temu poradnikowi. Oczywi­ ście nie zawiera wszystkich informacji z książki, ale znajdziesz w niej masę pomocnych wskazówek, które przydadzą ci się, kiedy będziesz poza domem, z dala od papierowej Ciężarówki – na przykład rady, jakie produkty spożywcze możesz bezpiecznie kupić w supermarkecie czy zamówić w restauracji. Są tu też porady dla partnerów, poręczne listy

52 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y zakupów do odklikania i opcja umożliwiająca sporządzenie filmiku ze zdjęć rosnącego brzucha. Wyprodukowana w Australii i dopasowana do tamtejszych realiów, dostępna w App Store.

filmy o ciąży Pewnie dość szybko uznasz, że najprzyjemniejszym sposobem spędzania wolnego czasu jest paść na sofę i obejrzeć któryś z filmów „ciążowych” dostępnych na DVD. Tylko nieliczne z nich są odzwierciedleniem rze­ czywistości, ale przecież jeśli interesuje cię coś bardziej realnego, i tak wybierasz reportaż (i dodatkowy popcorn).

Maybe Baby Komediodramat Bena Eltona prezentujący perypetie pary borykającej się z problemami z poczęciem potomka.

Juno Poprawiający nastrój komediodramat o zadziornej, ekscentrycznej na­ stolatce, mającej na głowie ciążę, chłopaka, rodzinę, oceniające otocze­ nie, szkołę oraz parę, która chciałaby mieć dziecko.

Wpadka Alison Scott to ambitna i piękna młoda kobieta, która liczy na karierę reporterki w jednej z dużych informacyjnych stacji telewizyjnych. Z kolei Ben mieszka z czterema przyjaciółmi, wiodąc beztroskie życie dwu­ dziestoparolatka bez zobowiązań. Jedna gorąca noc zasadniczo zmieni ich życie.

Zanim odejdą wody Komedia. Peter Highman już za pięć dni ma po raz pierwszy zostać ojcem i chce dostać się do Los Angeles, żeby zdążyć na poród żony.

Jego plany legną w gruzach, kiedy przypadkiem spotka początkującego aktora – Ethana Tremblay’ego, który nakłoni go do wspólnej podró­ ży samochodem. Podróż okazuje się wyprawą w odległe rejony kraju, podczas której zniszczonych zostanie wiele samochodów i… przyjaźni.

T YDZIEŃ 1 @ 53 Jak urodzić i nie zwariować Komedia w gwiazdorskiej obsadzie na podstawie bestsellerowego porad­ nika dla przyszłych rodziców W oczekiwaniu na dziecko. Poznaj pełne nieoczekiwanych zwrotów akcji, splatające się ze sobą historie pięciu par, które stają przed wyzwaniami zbliżającego się rodzicielstwa.

Para na życie Rewelacyjna i zwariowana komedia Sama Mendesa, zdobywcy Oscara, twórcy American Beauty, przeniesie nas w świat zakochanych, którzy poszukując swojego miejsca, wyruszają w najbardziej fascynującą po­ dróż, jaką można sobie wyobrazić: zakładają rodzinę.

Plan B Komedia romantyczna. Samotna kobieta dochodzi do wniosku, że jej zegar biologiczny tyka, i decyduje się na sztuczne zapłodnienie. Wkrótce spotyka faceta swoich marzeń, a wtedy okazuje się, że zabieg się powiódł.

książki o ciąży Jeśli przyjaciółka poleci ci jakiś poradnik, kup sobie najnowszą wersję.

Niektóre książki o ciąży, zawierające nieaktualne, a wręcz niebezpiecz­ ne informacje, latami krążą wśród przyszłych mam. Pamiętaj też, że wiele poradników zawiera niesprawdzone wskazówki, oparte na prze­ konaniach autora, a nie rzetelnej wiedzy. Książki tłumaczone z języków obcych często są nieadekwatne do polskich realiów.

Księga ciąży, William Sears, Martha Sears, Linda Holt, BJ Snell, Mamania, 2014 Poradnik autorstwa małżeństwa doświadczonych amerykańskich pe­ diatrów, zwolenników rodzicielstwa bliskości, oraz dwójki ginekologów zawiera rozdziały poświęcone planowaniu i przygotowaniu do ciąży, jej rozwoju miesiąc po miesiącu oraz ciąży bardziej wymagającej i wy­ sokiego ryzyka; uwzględnia wszystkie najnowsze trendy położnictwa, takie jak obecność douli przy porodzie, poród siłami natury po cesar­ skim cięciu, porody domowe, kontakt „skóra do skóry” czy przedłużone niezaciskanie pępowiny.

54 @ Ciężarówką przez 9 miesięc y Zdrowa ciąża. Poradnik kochającej mamy, lek. med. Michael F. Roizen, lek. med. Mehmet C. Oz, Helion, 2012 Autorzy wcielają się w rolę pogromców mitów i odpowiadają na setki pytań związanych z ciążą, abyś zwracała uwagę na ważne sygnały i nie­ potrzebnie się nie przejmowała. Informacje podane w rzetelny, a zara­ zem dowcipny sposób.

Oczekiwanie. Wszystko, co musisz wiedzieć o ciąży i porodzie, Anna McGrail, Daphne Metland, Publicat, 2010 Praktyczne rady doświadczonych mam i zarazem instruktorek w szkole rodzenia, przekazane w prosty i zrozumiały sposób, pozwolą ci spokoj­ nie przejść przez kolejne etapy ciąży i radośnie oczekiwać na narodzenie dziecka.

W oczekiwaniu na dziecko, Arlene Eisenberg, Sandee E. Hathaway, Heidi E. Murkoff, Rebis, 2007 Poradnik wagi ciężkiej do stosowania „z doskoku”; prawdziwa pomoc w chwilach ciążowego zwątpienia, zawierająca obok licznych siłą rze­ czy wskazówek informacje na temat wszystkiego, co ewentualnie może pójść nie tak.

Szczęśliwej ciąży! Czyli pozytywnie o macierzyństwie, Denise Tiran, Edgard, 2010 Książka prezentuje nowoczesne nastawienie do porodu oraz świadomego macierzyństwa. Pokazuje, jak cieszyć się ciążą i spokojnie oczekiwać przyjścia na świat dziecka, między innymi wykorzystując sprawdzone metody naturalne zmniejszające poziom stresu.

Ciąża i poród bez obaw, Iga Czarnawska-Iliev, GWP, 2011 Poradnik napisany przez doulę pokazuje, jak kobieta w ciąży może na­ uczyć się rozpoznawania swoich prawdziwych potrzeb, słuchania ko­ munikatów własnego ciała i podświadomości oraz nawiązywania takiej komunikacji z otoczeniem, także z personelem medycznym, by mieć pełną kontrolę nad aktem rodzenia. Na końcu książki odnajdziesz spis

T YDZIEŃ 1 @ 55 polecanych placówek i instytucji pomocniczych dla oczekujących po­ tomstwa oraz świeżo upieczonych rodziców.

Czego się spodziewać, kiedy się ciebie spodziewają, David Javerbaum, Dom Wydawniczy Rebis, 2012 Pierwszy na świecie przewodnik po ciąży dla czytelnika nienarodzone­ go, napisany przez byłego embriona z przedmową H.E. Bociana. Nowe, drugie wydanie książki zawiera najświeższe i najdokładniejsze infor­ macje z zakresu życia płodowego.

Ciąża. Instrukcja obsługi: podstawowe informacje, wykrywanie i usuwanie usterek, wskazówki i porady dla przyszłych rodziców, Sarah Jordan, David Ufberg, Vesper, 2009 Podtytuł mówi sam za siebie.

co się dzieje Około 14. dnia cyklu (dzień 1. to pierwszy dzień twojej ostatniej miesiączki) jesteś na etapie „wysyłki towaru” – twoje ciało jest gotowe do owulacji.

Oznacza to, że jeden z jajników uwalnia „dominujące” jajeczko, które następnie trafia do wnętrza jajowodu, przesuwane do przodu dzięki falującym ruchom maleńkich rzęsek, podobnych do cieniutkich macek. Jajowody, a masz ich dwa, przebiegają po obu stronach macicy i łączą ją z jajnikami. Produkowany w trakcie owulacji śluz szyjkowy (w ciągu następnych dziewięciu miesięcy nie takie rzeczy jeszcze usłyszysz, więc weź się łaskawie w garść i nie kręć nosem) wygląda jak surowe białko kurzego jaja i jest znany jako śluz

płodny. W tym czasie powinnaś zadbać o to,

by do śluzu oraz jajeczka dołączyły jeszcze plemniki.

C

HOCIAŻ rady zawarte w większości poradników dla ciężarnych są zwykle bezcenne, to ich lektura jest równie przyjemna jak mieszanie cementu rękami. W porównaniu z nimi poradnik Kaz Cooke to kąpiel z bąbelkami, to dr Spock pod wpływem gazu rozweselającego – mnóstwo zebranych w pocie czoła informacji, setki rzetelnych i zarazem dowcipnych odpowiedzi na ważne pytania: & Jak grzecznie poinformować rozentuzjazmowaną panią w autobusie, że jeżeli położy rękę na naszym brzuchu, to ból, który poczuje w lewej łydce, nie będzie przypadkowy? & Co robić, gdy zamiast tradycyjnego apetytu na ogórki kiszone i miód najdziedni cię chęć na precle, śliwowicę i kilka odcin-zwarta i gotowa do akcji „Ch jak ChędoDziesięć po odstawieniu pigułki jestem ków Janosika? żę”. Roman raz po usprawiedliwia raz zerka na mnie z kocyka & Czy miłość do potomstwa wydawanie na znad swojej powieści science fiction ubranka równowartości kwoty niezbędnej do utrzymania i pyta: „O, czyżby znowu nadeszła pora?”, a widząc moje spojrzenie, rusza za mną pierwszoligowej drużyny szczypiornistów? do chatyżez męsko piersią.

Ale między którąś tam sesją chędożenia a kolejną & Skąd wiadomo, to „już”? Awypiętą jeśli to tylko efekt spożycia wiaderka pikantnych skrzydełek i słoiczka miodu? & Pierwsza wizyta u świeżo upieczonej mamy – który prezent jest bardziej stosowny: lampką szampana (tylko jedną, choć i tak raczej nie wierzę, bym mogła już teraz a) goździki i bombonierka, b) obiad trzech dańdopadają w trojakachmnie dla całej rodziny i opłacona domowa najbliższy miesiąc? zajśćz w ciążę) wątpliwości, czy japomoc aby na pewnonachcę w ciążę zajść.

Mała podpowiedź: tylko odpowiedź „b” jest prawidłowa.

W pracy może to być dla mnie ważny rok: jest nawet szansa, & I jeszcze jedno: czy cokolwiek usprawiedliwia nadanie dziecku imienia Turbina?

że będę mogła

zaprojektować swoją własną, niewielką linię ciuchów. Mam dostać awans i zostać A KSIĄŻKA jest działu dowodem, że poradnik, który krok po ich kroku w godny szefową projektowania w Cudmiodeksie – rzeczy kupujązaufania normalnisposób ludzie ma przeprowadzić przyszłe mamy (i „tatów”) przez najbardziej niewiarygodne i niesamowite dziew normalnych sklepach; w przeciwieństwie do tego, co w naszym biznesie określa więć miesięcy w życiu, nie musi być poważny jak raport z II Krajowego Kongresu Położniczego: się raczej mało uprzejmie jako „szmaty dla szkieletorów na szczudłach”, czyli tej bar@ Ciąża tydzień po tygodniu: co się dzieje z tobą i z twoim dzieckiem? dziej ekstrawaganckiej mody znanej jako haute couture, złożonej ze zwariowanych, @ Pierwsze tygodnie po porodzie: szpital i powrót do domu, czyli to dopiero początek rzucających się w oczy zakładanych po raznie pierwszy i najczęściej przez @ Dziennik ciążowy Kaz Cooke:ubrań, dowód, że nie ty jedna masz pojęcia, co toostatni takiego siara, masz czasem dosypać lubemu strychniny do ziemniaczków i wierzysz, że dwie tabmodelkiochotę na wybiegu. liczki czekolady dziennie to nadal tylko małe co nieco Raz po raz zastanawiam się, czy podjęłam właściwą decyzję, i obsesyjnie wyli@ Jak się przygotować do ciąży i życia z noworodkiem? czam w głowie @ Łzy, jedzenie, siusianiewszystkie i praca te rzeczy, z których jako mama musiałabym zrezygnować: @ Rozstępy, ubrania ciążowe, wyprawki, szkołypieniądze rodzenia,do podróże niezależność, samodzielnie zarobione własnej dyspozycji, aksamitne w ciąży, bezpieczeństwo, imiona dla dzieci i jak być niegrzeczną pantofelki, szansa, by po prostu wyjść z domu i pojechać lub polecieć w nieznane, wobec kompletnie obcych ludzi po sklepach, @ Poród samotne i metodyłażenie uśmierzania bólu brak śladów ulanego mleka na ramionach oraz biust, tylko ja jestem panią. Znam babki, których mężowie lub partnerzy @ Faceci,którego biusty, specjaliści od „dobrych rad” iteż beciki @ Poranne mdłości i inne „skutki uboczne” mówią: „Pomogę ci!” zamiast: „Podzielimy się po połowie”, i tak zwanych house @ Jak wybrać lekarza i położną? husbands, czyli ojców opiekujących się domem i dziećmi, co to owszem, z dziećmi się @ Badania prenatalne: po co, kiedy i dla kogo? ale ugotować obiad czy pozmywać to już dla nich za wiele. @ Co cię pobawią, czeka w szpitalu?

Wciąż @ Karmienie piersiąpytam Romana, czy aby na pewno chce zostać przez pierwszy rok życia @ Depresja?

Jakaz nim depresja?! dziecka w domu, bo ja po urlopie macierzyńskim wracam do pracy, i czy jest cena 59,99 zł w tym 5% VAT @ Pod jednym dachem z noworodkiem, czyli sztuka przetrwania. pewien, że będzie też zmywać. A potem zaczynam panikować – jak pewnie więk-

T

K

szośćjest facetów w takiej sytuacji – że toporadników, ja będę musiała przynosić ikasę do domu, Nie i to AZ COOKE mamą, a zarazem autorką rysowniczką felietonistką. następnych dwadzieścia lat. Godzinami rozmawiamy o moich wątpliwościach, mieszkaprzez w wiejskiej posiadłości w Prowansji z zabójczo przystojnym małżonkiem i wybitnie uzdolnionymi lecz wdla Melbourne, gdzie cieszy ją każdy smaczny tost i fakt, że po o tym, dziećmi, co to oznacza mojego życia zawodowego, i o tym, o ile łatwiej byłoby raz kolejny udało się jej odszukać telefon komórkowy. wcale nie mieć dzieci.

C

We wtorek rano, po chędożeniu pełnym wyjątkowego zaangażowania obu

ZY CIĄŻA jest „stanem poważnym”? Zdecydowanie tak. Ale czy koniecznie trzeba o niej mówić i pisać tylko stron, leżę nie! sobie i obserwuję wiatrak kręcący się leniwie pod sufitem.

Nie mogę poważnie? Na szczęście Jako psycholog i matka wiem, że kobiety w ciąży nie lubią być straszone.

Ale bardzo lubią być dokładnie poinformowane. Nie lubią, aby ciągle przypominać im o wahaniach nastroju, ale potrzebują dużej dawki humoru i pokazania istotnych spraw we właściwej perspektywie. Ta książka naprawdę rozumie kobiety oczekujące dziecka i naprawdę im pomaga. Rzeczowa, praktyczna i przejrzysta. Zawiera dokładnie to, co powinna zawierać, a jednocześnie jest łatwa w czytaniu tak „po kolei”, jak i „na wyrywki”. Szkoda, że nie było jej wtedy, kiedy ja byłam „ciężarówką”.

Tatiana Ostaszewska-Mosak, magazyn „Twoje 9 Miesięcy”

się HOLOGRAM HOLOGRAM HOLOGRAM HOLOGRAM