Tytuł oryginału: Dosh. How to Earn It, Spend It, Grow It, Give It First published in Great Britain in 2020 by Wren & Rook An imprint of Hachette Children’s Group Part of Hodder & Stoughton Carmelite House, 50 Victoria Embankment, London EC4Y 0DZ A Hachette UK Company hachette.co.uk hachettechildrens.co.uk Tekst © Rashmi Sirdeshpande 2020 Projekt © Hodder & Stoughton Limited 2020 Ilustracje © Adam Hayes Wszelkie prawa zastrzeżone Amazon ® jest znakiem handlowym Amazon Europe Core S.à r.l. • Alexa ® jest znakiem handlowym Amazon Europe Core S.à r.l. • M-Pesa ® jest znakiem handlowym Vodafone Group Plc. Mary Poppins ® jest znakiem handlowym Disney Enterprises, Inc. • iMac, iPod, iPad i iPhone ® są znakami handlowymi Apple Inc. • Ikea ® jest znakiem handlowym Inter IKEA Systems B.V. The Body Shop ® jest znakiem handlowym The Body Shop International Limited. • Lush ® jest znakiem handlowym Cosmetic Warriors Limited.
Wydanie oryginalne REDAKTORKA PROWADZĄCA Debbie Foy DYREKTORKA ARTYSTYCZNA Laura Hambleton REDAKTORKA Laura Horsley NADZÓR PRODUCENCKI Kelly Llewellyn PROJEKT KSIĄŻKI Kathryn Slack
Wydanie polskie PRZEKŁAD Katarzyna Dudzik REDAKCJA Aleksandra Pieńkosz, Anna Hadała-Żołnik SKŁAD I OPRACOWANIE GRAFICZNE Aleksandra Pieńkosz KOREKTA Pracownia 12A ADAPTACJA OKŁADKI Aleksandra Pieńkosz
Adresy WWW w niniejszej książce zostały zweryfikowane jako prawidłowe w chwili wysłania książki do druku. Zarówno autor, jak i wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za zmiany w zawartości i adresach stron. Copyright © for this edition Insignis Media, Kraków 2022 Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-66873-26-1
Insignis Media, ul. Lubicz 17D/21–22, 31-503 Kraków tel. +48 12 636 01 90, biuro@insignis.pl, insignis.pl Facebook: @Wydawnictwo.Insignis Twitter, Instagram, TikTok: @insignis_media Druk i oprawa Opolgraf SA, opolgraf.com.pl Wyłączna dystrybucja Dressler Dublin sp. z o.o. dystrybucja@dressler.com.pl, dressler.com.pl
Rashmi Sirdeshpande
ilustracje
przekład
Adam Hayes
katarzyna dudzik
£
Dla mojego ojca – najhojniejszej osoby, jaką znam. R.S.
¥
€
$
€
SPIS TREŚCI Witajcie w świecie forsy!
7
ROZDZIAŁ 1 FORSA: CO TO TAKIEGO? 16 ROZDZIAŁ 2 JAK JĄ ZARABIAĆ? 42 ROZDZIAŁ 3 JAK JĄ WYDAWAĆ? 66 ROZDZIAŁ 4 JAK JĄ OSZCZĘDZAĆ? 90 112
ROZDZIAŁ 6 JAK DAWAĆ JĄ INNYM?
138
$
ROZDZIAŁ 5 JAK JĄ POMNAŻAĆ?
¥
WITAJCIE W ŚWIECIE FORSY!
pieniądze kasa
forsa
szmal
hajs
POD TAKĄ CZY INNĄ NAZWĄ, w takiej czy innej postaci, PIENIĄDZE były używane na całym świecie od tysięcy lat, żeby dzięki nim kupować przedmioty, finansować projekty i zmieniać życie ludzi. Co przychodzi wam do głowy, kiedy słyszycie o pieniądzach? Sztabki złota ułożone w wysokie stosy? Wyobrażacie sobie, że trzymacie w rękach tę gitarę, na którą teraz oszczędzacie? Macie przed oczami obrazy życia pełnego przepychu, jakie wiodą niektórzy celebryci? Pieniądze mogą wam to wszystko zapewnić. Najpierw jednak musicie dowiedzieć się, czym tak naprawdę są, jak się je zarabia i co warto z nimi zrobić, gdy już się je zarobi. Z tą wiedzą będziecie już mogli sobie pofolgować. Dzisiaj może oznaczać to kupno wymarzonej gitary. Za kilka lat może to być radość z życia, o jakim zawsze marzyliście. Wydaje się wam pewnie, że to
8
bardzo odległa perspektywa, ale wyrobienie w sobie właściwych nawyków finansowych (a także wiedza o tym, co robić, gdy sprawy nie układają się po naszej myśli) pozwoli wam wejść na właściwą ścieżkę. Mam nadzieję, że ta książka się do tego przyczyni.
NO DOBRZE, ALE CZYM WŁAŚCIWIE SĄ PIENIĄDZE? W ciągu wieków pieniądze przeszły sporą metamorfozę – od metalowych monet, przez papierowe banknoty i plastikowe karty, po karty całkowicie wirtualne, trzymane w cyfrowym portfelu na telefonie komórkowym. Kilka rzeczy pozostało jednak niezmiennych:
1 PIENIĄDZE TO ŚRODEK WYMIANY. Znaczy to tyle, że pieniądze służą nam do kupowania i sprzedawania rzeczy. Proste. 2 PIENIĄDZE TO ŚRODEK PRZECHOWYWANIA WARTOŚCI. To z kolei oznacza, że nie musimy natychmiast ich wydawać. Możemy je schować i skorzystać z nich później. Możemy też je oszczędzać, jeśli chcemy mieć ich więcej. Odkładacie na lot w kosmos? Bardzo słusznie. (Bilety można już kupić, choć są bardzo drogie).
3 PIENIĄDZE TO JEDNOSTKA ROZLICZENIOWA. Możemy je przeliczyć, żeby dowiedzieć się, ile ich mamy – to bardzo przydatne! Dzięki pieniądzom możemy także wyceniać wartość przedmiotów i porównywać ceny. Pieniądze miewają kiepską reputację, ale same w sobie nie są ani dobre, ani złe – ważne jest to, co z nimi zrobicie. Jeśli mądrze się z nich korzysta, mogą dawać siłę i przyczyniać się do szerzenia dobra na świecie. Nie da się ukryć, że pieniądze to podstawowa kwestia – potrzebujemy ich, żeby przeżyć. Dzięki pieniądzom mamy dach nad głową, jedzenie i ubrania. Mając pieniądze, możemy się kształcić
9
i dbać o własne zdrowie. Pieniądze są niezbędne, żeby utrzymać rodzinę. Przydają się też, gdy chcemy założyć własny biznes. Dzięki pieniądzom możemy odbudowywać całe miasta, na przykład po katastrofach czy wojnach. ZGADZA SIĘ, DZIĘKI PIENIĄDZOM
MOŻNA ROBIĆ WSPANIAŁE RZECZY.
Czasami jednak pieniądze używane są w złym celu. Mogą być one też czymś stresującym. Niektórzy ludzie martwią się, że nie mają wystarczająco dużo pieniędzy. Z kolei inni nawet o nie walczą. Zdaniem niektórych pieniądze uszczęśliwiają – im więcej na koncie, tym większe poczucie szczęścia. Można jednak być bogatym i nieszczęśliwym albo nie mieć prawie nic i cieszyć się życiem! Można wciąż chcieć więcej i więcej (nawet miliarderzy nie na wszystko mogą sobie pozwolić – na przykład na jakąś prywatną wyspę), jednak w pewnym momencie warto się zatrzymać i uświadomić sobie, że powinniśmy być wdzięczni za to, co już posiadamy. Poza tym (o ile nasze podstawowe potrzeby zostały zaspokojone) to, co w życiu najlepsze, jest za darmo – na przykład radosne spędzanie czasu z przyjaciółmi. Musimy dowiedzieć się, jak korzystać z pieniędzy w dobrym celu (nigdy, PRZENIGDY w złym!), jak zdobyć ich tyle, żeby zaspokoić swoje potrzeby, i jak zyskać nad pieniędzmi kontrolę – nie możemy dopuścić do tego, żeby to one przejęły kontrolę nad nami!
PIENIĄDZE TO NARZĘDZIE Gdy mówimy, że pragniemy pieniędzy, tak naprawdę chcemy tego, co możemy zrobić i czego możemy doświadczyć dzięki pieniądzom. Chcemy żyć życiem, jakie mogą zapewnić nam pieniądze. Wpatrywanie się w stosy banknotów, niczym jakiś czarny charakter z filmu, to
10
żadna przyjemność. Co innego, gdy użyjecie tych pieniędzy, żeby podróżować po świecie. I chociaż pieniędzmi nie da się najeść, można wydać je na pyszne ciasto czekoladowe. Albo na ciepły posiłek dla kogoś głodnego. Może stosy pieniędzy wcale nie są nam potrzebne... Wszyscy chcemy raczej mieć ich na tyle, żeby wieść godne (i wygodne) życie. Właśnie o to nam chodzi, a nie o to, żeby gromadzić banknoty czy monety, których używamy w celu zrealizowania naszych zamierzeń. O ile nie macie magicznej lampy, w której mieszka dżinn gotowy spełnić wasze finansowe żądania, będziecie mieć do dyspozycji ograniczoną ilość pieniędzy. A to oznacza konieczność podjęcia decyzji, co z nimi zrobić. Będziecie musieli nauczyć się ustalać priorytety i dokonywać właściwych wyborów.
USTALIĆ PRIORYTETY = uszeregować sprawy
od TYCH NAJISTOTNIEJSZYCH NIE MAJĄ do TYCTH,DUŻKTÓREGOE ZNA CZENIA ZBY
11
Zła wiadomość jest taka, że ludzie często nie radzą sobie ani z jednym, ani z drugim. Dobra wiadomość: można temu zaradzić. Jeśli damy sobie trochę czasu do namysłu, zanim zaczniemy działać, wzrośnie prawdopodobieństwo, że podejmiemy właściwą decyzję.
CHWILECZKĘ. Jakiego wyboru? Spośród czego wybieramy? Otóż za każdym razem, gdy wchodzicie w posiadanie pieniędzy, możecie je:
WYDAĆ
pomnożyć ofiarować innym
zaoszczędzić
Podejmowanie tego typu decyzji to zarządzanie pieniędzmi. Hmm. Zarządzanie pieniędzmi. Bądźcie teraz szczerzy. Czy nie wydaje się wam to trochę nudne? Dla bardzo wielu dorosłych jest to nie tylko nudne, ale też absolutnie przerażające.
12
A NUDA + STRACH = NIEBEZPIECZNE POŁĄCZENIE. No bo widzicie, przez długi czas o finansach nie uczono ani w domu, ani w szkole. Ludzie dorastali, a tu – ŁUP! – nagle oczekiwano od nich, że będą wiedzieć wszystko na ten temat. Ja też nie odebrałam porządnej edukacji finansowej. Nie miałam pojęcia o pieniądzach. Wszystko to wydawało mi się tak niesamowicie nudne, że nie zadawałam sobie trudu, żeby się tym zainteresować. Aż w końcu dorosłam – miałam rachunki do zapłacenia, a także marzenia, które chciałam spełnić. Cóż, musiałam jakoś to rozgryźć. NO DOBRA. Wiedziałam co nieco o pieniądzach. Gdy dorastałam, moi rodzice nie mieli ich zbyt wiele i ciężko pracowali, żeby zarobić na nasz byt. Widziałam też, że korzystali z pieniędzy, żeby szerzyć dobro i pomagać innym. Dzięki rodzicom nauczyłam się, że pieniądze to coś, co należy szanować (i czemu trzeba poświęcić trochę czasu i wysiłku). Jednocześnie widziałam wokół siebie ludzi przytłoczonych kłopotami finansowymi – ludzi, którzy nie byli w stanie opłacić rachunków czy pozwolić sobie na takie życie, jakiego pragnęli, i to mimo że ze wszystkich sił się starali.
€
Mnóstwo osób zmaga się z trudnościami finansowymi – nie jest to coś, czego trzeba się wstydzić. Prawda jest taka, że na wiele spraw nie mamy wpływu. Z powodu przeróżnych czynników, których nie jesteśmy w stanie kontrolować, nasz los może dramatycznie się odmienić. Jednak zdobywając wiedzę, jak zarządzać pieniędzmi, przygotowujecie się na najróżniejsze życiowe scenariusze i macie większe szanse, by uniknąć kłopotów. Jeśli mimo wszystko wpadniecie w tarapaty, możecie obmyślić plan, jak się z nich wykaraskać. Chciałabym, żeby ta książka była dla was przewodnikiem po świecie finansów – doradcą, którego możecie wszędzie ze sobą zabrać, ściągawką, z której możecie skorzystać zawsze wtedy, gdy zastanawiacie się, co zrobić z FORSĄ, jak zadbać o swoją sytuację finansową i co zrobić, gdy ta sytuacja się skomplikuje.
13
$
Oto nasz plan działania. Najpierw dowiecie się, CZYM SĄ PIENIĄDZE, jaką formę przybierały w ciągu wieków i jaką formę mogą przybrać w przyszłości. Następnie omówimy, JAK JE ZARABIAĆ. Zastanowimy się, jakie umiejętności możecie rozwijać już dziś, żeby w przyszłości zwiększyć swoje szanse na dobre zarobki. Omówimy różne zawody – jasna sprawa – ale weźmiemy też pod lupę kwestię, jak to jest prowadzić własny biznes (PSSST, mam kilka pomysłów, które możecie od razu wprowadzić w życie). Potem zajmiemy się ekscytującym tematem: JAK WYDAWAĆ PIENIĄDZE. Na ten temat wiemy chyba wszystko. Tylko czy na pewno? Jeśli chcecie wydawać forsę z głową, musicie wiedzieć, na co warto wyłożyć więcej, a na co mniej lub wcale, i jak nie dać się zwieść podstępnym reklamom. Porozmawiamy o dokonywaniu wyborów, myśleniu o przyszłości i nauczymy się układać budżet (budżet to nieco bardziej wymyślne określenie na stary, dobry PLAN). Następnie przejdziemy do może już nie tak przyjemnego, ale bardzo ważnego pytania: JAK OSZCZĘDZAĆ? Jeśli wcześnie wyrobicie w sobie nawyk oszczędzania, za kilka lat będziecie z uśmiechem na ustach sprawdzać stan swojego konta w banku. A skoro już o bankach mowa – im także się przyjrzymy. Warto wiedzieć, na jakich zasadach funkcjonują. Później opowiem wam, JAK POMNAŻAĆ PIENIĄDZE. Mówi się, że pieniądze nie rosną na drzewach. To prawda. Na drzewach nie. Ale potrafią rosnąć. A właściwie przyrastać. Pokażę wam, jak je do tego skłonić. Oszczędzanie to tylko jedna z możliwości.
14
TO DRZEWKO PIENIĘDZY. Wiele różnych gatunków roślin określa się tym mianem. Co zauważyliście? Zgadza się. Nie ma na nim żadnych pieniędzy. To ładna roślina, nic więcej, chociaż niektórzy ludzie uważają, że przynosi finansowe powodzenie.
Na koniec podpowiem wam, JAK OFIAROWYWAĆ PIENIĄDZE. Można to robić na wiele sposobów. Im więcej pieniędzy zarobicie i zaoszczędzicie, im skuteczniej je pomnożycie, tym większym majątkiem będziecie dysponować (omówimy to bardziej szczegółowo na stronie 113) i tym więcej środków będziecie mogli przekazać na wsparcie spraw, które są dla was ważne. Musicie też wiedzieć, że nawet jeśli nie macie dużo pieniędzy, zawsze jest coś, co możecie ofiarować innym – własny czas. Także w ten sposób można okazać swoją hojność.
WSZYSTKO JASNE? DOBRZE. MOŻEMY ZACZYNAĆ.
ROZDZIAŁ 1 FORSA: CO TO TAKIEGO?
CAŁOŚĆ ROZDZIAŁU W PEŁNEJ KSIĄŻCE – ZAMÓW JUŻ DZIŚ! bit.ly/rs-forsa
KRYPTOWALUTY BITCOIN • O CO TYLE ZAMIESZANIA? I CO TO TAKIEGO W OGÓLE JEST? Kryptowaluty takie jak bitcoin to coś zupełnie nowego i ekscytującego. Kłopot w tym, że jest to coś tak nowego i tak ekscytującego, że większość ludzi wciąż nie do końca rozumie, na czym polega cały ten koncept. Ale my spróbujemy to rozgryźć. CO WY NA TO?
2
Bitcoin istnieje tylko jako kod komputerowy. Waluta ta nie ma żadnych fizycznych nośników, czyli monet ani banknotów, które moglibyście włożyć do kieszeni. Przypomina trochę wirtualne złoto czy tokeny, które zbieracie w grach komputerowych, tyle tylko że ma rzeczywistą wartość. Bitcoiny można komuś przesłać lub coś za nie kupić tam, gdzie są akceptowane (a nie są akceptowane wszędzie!).
2
3
36
6 8
4
Oto dwie najważniejsze właściwości bitcoina:
1 EMITOWANY JEST Z POMINIĘCIEM BANKÓW I RZĄDÓW PAŃSTW Dlaczego? Bo nie wszyscy ufają bankierom i politykom! Pamiętacie Wielki Kryzys? Okropna sprawa. Banki odegrały również dużą rolę w globalnym kryzysie finansowym w 2008 roku (więcej na ten temat przeczytacie na stronie 130). W przypadku większości walut to rząd kontroluje podaż pieniądza. Z bitcoinem jest inaczej – wszystko rozgrywa się między konkretnymi osobami.
2 JEST SUPERBEZPIECZNY
9
Bitcoin to zaszyfrowany plik komputerowy. Słowo „zaszyfrowany” oznacza, że jest zabezpieczony sekretnym kodem, dzięki któremu bardzo trudno go zhakować. Zatem wasze pieniądze (a także wasza tożsamość) powinny być bezpieczne.
Bitcoin został stworzony przez Satoshi Nakamoto – BAAAARDZO TAJEMNICZĄ osobę lub grupę osób. Wciąż nie wiemy, kto to taki.
37
9
4 8
PIENIĄDZE PRZYSZŁOŚCI Bitcoin to nie jedyna kryptowaluta. Jest ich wiele. Nawet dorośli nie do końca się w tym wszystkim orientują. Nie wierzycie? Zapytajcie o to jakiegoś dorosłego. Jedno nie ulega wątpliwości – gdy na świecie pojawiała się jakaś nowa forma pieniądza, zmieniała sposób, w jaki żyjemy. Kryptowaluty to wciąż nowinka. Nie znamy jeszcze wszystkich możliwości, jakie mogą przed nami otworzyć. Ani wszystkich zagrożeń, które stwarzają. Dlatego lepiej mieć na nie oko…
FORSA W PIGUŁCE Na początku, na długo przed wymyśleniem banknotów i monet, ludzie wymieniali się różnymi dobrami, takimi jak bydło czy zboża. Jednak bydło trudno przetransportować, a zboże może spleśnieć. Poza tym, co mielibyście zrobić, jeśli nikt nie byłby zainteresowany waszą ofertą? Dlatego wymyślono najróżniejsze środki płatnicze – od muszli kauri po miniaturowe repliki noży. Łączyło je to, że były trwałe, powszechnie akceptowane i łatwe w przenoszeniu.
Pierwsze monety (podobne do tych, których używamy współcześnie) wybito w Lidii około 600 roku przed naszą erą.
40
Papierowe pieniądze zostały wymyślone przez chińskich kupców około 806 roku naszej ery. Znacznie później, na początku XX wieku, zaczęto odchodzić od korzystania z pieniędzy w formie fizycznej (upowszechniły się przelewy telegraficzne). Potem pojawiły się karty kredytowe, bankowość mobilna i superszybkie płatności zbliżeniowe, dzięki czemu przesyłanie i wydawanie pieniędzy stało się dużo łatwiejsze.
W 2009 roku powstał bitcoin – pierwsza kryptowaluta, całkowicie wirtualna i zaprojektowana tak, żeby posługiwanie się nią było bardzo bezpieczne. Każda nowa forma pieniądza zmieniała sposób, w jaki żyjemy. Może z czasem kryptowaluty także zmienią nasz styl życia. A kto wie, jaki jeszcze rodzaj pieniądza wymyślimy w przyszłości...
CIĄG DALSZY W PEŁNEJ KSIĄŻCE – ZAMÓW JUŻ DZIŚ! bit.ly/rs-forsa
ZOSTAŃ FINANSOWYM EKSPERTEM Z FORSĄ ! Planujesz założyć kiedyś własny BIZNES ? Chcesz mądrze robić ZAKUPY ? Myślisz o OSZCZĘDZANIU ? A może chcesz WYDAĆ większą kwotę na coś fajnego? Tak czy owak przyda ci się trochę FORSY w kieszeni! Ale pieniądze to nie tylko środek realizacji własnych planów. Używając ich w dobrym celu, zyskujesz moc zmieniania świata. Razem z Rashmi Sirdeshpande, prawniczką, a obecnie autorką książek dla dzieci, odkryj fascynujący świat pieniędzy! Dowiedz się, czym naprawdę są, dlaczego przypisujemy im takie ZNACZENIE , jak je WYDAWAĆ i jak zrobić z nich najlepszy UŻYTEK !
cena 39,99 zł w tym 5% VAT
161