Wybór miejsc do badania

Z obecnie dostępnych informacji wynika, że transportowe emisje dwutlenku azotu są problemem największych polskich miast – Warszawy, Krakowa, Wrocławia oraz aglomeracji górnośląskiej12. Dostępna wiedza na ten temat pozostawia jednak wiele do życzenia, ponieważ zbierane jest zbyt mało danych i mają one charakter punktowy, co nie pozwala na dokonanie kompleksowej oceny sytuacji. W ramach prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska monitoringu jakości powietrza w całym kraju działa tylko 16 stacji o charakterze komunikacyjnym, czyli mierzących zanieczyszczenie przy drogach. W chwili obecnej nie ma miasta, w którym byłaby więcej niż jedna taka działająca stacja. Dobrze, jeżeli same miasta, jak np. Warszawa, dążą do rozbudowy systemu monitoringu (w Warszawie w tym roku mają stanąć dwie kolejne stacje referencyjne i ma zostać zainstalowanych 170 czujników). Niewątpliwie jednak potrzeby są dużo większe.

Dlatego do badań celowo wybrano miasta różnej wielkości powyżej 100 tysięcy mieszkańców, ale nie największe, w których problem jest już do pewnego stopnia zidentyfikowany. Kolejnym kryterium było występowanie problemów z zanieczyszczeniem powietrza (niestety ten warunek spełnia bardzo wiele polskich miast). Ponadto istotna była też aktywność obywatelska – wybrano miasta, w których działają organizacje zainteresowane problemami miejskiej mobilności i jej wpływu na środowisko.

W wybranych miastach – Łodzi, Bydgoszczy i Bielsku-Białej – jest po jednej stacji pomiarowej GIOŚ o charakterze komunikacyjnym. W ostatnim czasie nie pokazywały one znaczących przekroczeń w zakresie NOx czy też tylko NO2, ale dostarczają informacji o sytuacji w tylko jednym punkcie miasta, a więc z pewnością niekompletnych.

We wskazanych miastach działają następujące organizacje pozarządowe:

– Fundacja Ekologiczna ARKA w Bielsku-Białej; – Stowarzyszenie Społeczny Rzecznik Pieszych w Bydgoszczy; – Instytut Spraw Obywatelskich w Łodzi.

Poprzez sam fakt prowadzenia badań zaangażowane w projekt organizacje chciały zwrócić uwagę władz miast oraz szkół w tych miastach na problem braku wystarczającej wiedzy o istniejących zagrożeniach. Ponadto miały na celu zachęcić decydentów do przyjrzenia się możliwościom wprowadzenia takich rozwiązań w zakresie ograniczania emisji transportowych, które koncentrują się na ochronie zdrowia najmłodszych. Tego typu rozwiązaniem są np. wiedeńskie „szkolne ulice”, które są zamykane dla samochodów w godzinach porannego szczytu.

We wszystkich wybranych miastach są już podejmowane działania służące ograniczeniu wpływu transportu na jakość powietrza, ale mieszkańcy, w których imieniu występują lokalne organizacje, oczekują większego zaangażowania i intensyfikacji tych czynności. Przyspieszenie działań wydaje się szczególnie ważne w kontekście najnowszych badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Harvarda, pokazujących powiązania między złym stanem powietrza w danej okolicy a wzrostem śmiertelności z powodu zarażenia koronawirusem. Ludzie długotrwale narażeni na zanieczyszczenie powietrza generalnie gorzej znoszą infekcje dróg oddechowych.

Do przeprowadzenia badań wybrano 9 szkół, po 3 w każdym z miast. Przy wyborze kierowano się następującymi kryteriami:

– szkoły podstawowe o liczbie uczniów powyżej 200–250;

12 Z prezentacji Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na konferencji NIK, 01.2019, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/trujace-samochody.html, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/jak-walczyc-z-nbsp-trujacymi-samochodami-w-nbsp-duzych-miastach-goraca-debata-w-nbsp-nik.html [dostęp: sierpień 2020].

– budynki szkolne odsunięte od większych terenów zielonych – najbliższy park 150 metrów od szkoły; – położenie szkół na terenie miasta objętym siecią ciepłowniczą (w celu wykluczenia w jak największym stopniu wpływu emisji innych niż komunikacyjne na szkołę); – preferowane były budynki szkolne wolnostojące (ale wyjątkowo dopuszczalne też te w zabudowie miejskiej, w pierzei); – odległość budynku od najbliższej ulicy to nie więcej niż 20 metrów; jeśli szkołę od ulicy oddziela parking, to 20 metrów można liczyć od parkingu; –każda z 3 szkół w danym mieście miała mieć różną charakterystykę ruchu: 1) przy szkole przebiega jedna ulica, niewielkie natężenie ruchu; 2) przy szkole przebiegają dwie ulice (jest na rogu) i przynajmniej jedna z nich ma średnie natężenie ruchu; 3) przy szkole przebiegają dwie ulice (jest na rogu) i przynajmniej jedna z nich ma duże natężenie ruchu. W efekcie zastosowania takich kryteriów do wykonania badań przyjęto opisane poniżej szkoły.

ŁÓDŹ

Szkoła Podstawowa nr 79 na ulicy Pomorskiej 138 jako szkoła położona przy ulicach jednej o małym, a drugiej o dużym natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 386 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 8:15, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:00.

Szkoła Podstawowa nr 111 na ulicy Jaracza 44–46 jako szkoła położona na rogu dwóch ulic o niewielkim natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 452 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:20, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:30.

Szkoła Podstawowa nr 173 na ulicy Sienkiewicza 46 jako szkoła położona przy ulicy o średnim natężeniu ruchu drogowego. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 624 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:00, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 18:00. Zespół Szkół nr 19 na ulicy Grzymały-Siedleckiego 12 jako szkoła położona na rogu dwóch ulic o niewielkim natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 810 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:10, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:00.

Szkoła Podstawowa nr 35 na ulicy Nakielskiej 273 jako szkoła położona przy ulicy o dużym natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 429 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 8:00, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:00.

Szkoła Podstawowa nr 63 na ulicy Goszczyńskiego 3 jako szkoła położona na rogu dwóch ulic o małym i średnim natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 973 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:15, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:00.

BIELSKO-BIAŁA

Szkoła Podstawowa nr 9 na ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego 47 jako szkoła położona na rogu dwóch ulic o niewielkim natężeniu ruchu i o dużym ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 454 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 8:00, a świetlica szkolna pracowała od 7:00 do 17:00.

Szkoła Podstawowa nr 20 na ulicy Teofila Lenartowicza 17 jako szkoła położona przy ulicach o niewielkim natężeniu ruchu i o średnim ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 520 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:30, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:00.

Szkoła Podstawowa nr 22 na ulicy Gen. Grota-Roweckiego 5 jako szkoła położona na rogu dwóch ulic o niewielkim natężeniu ruchu. Do szkoły w roku szkolnym 2019/2020 uczęszczało 220 uczniów. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 7:30, a zajęcia w świetlicy szkolnej kończyły o 17:10.