Nowa zrównoważona polityka UE w kwestii bioenergii by Instytut Spraw Obywatelskich

NOWA ZRÓWNOWAŻONA POLITYKA UE W KWESTII BIOENERGII Propozycja regulacji produkcji i wykorzystania bioenergii w ramowym programie polityki UE w kwestii odnawialnej energii na lata 2020–2030

Polska wersja dokumentu Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO)

www.inspro.org.pl ul. Pomorska 40 | 91-408 Łódź tel./fax: 42 630 17 49 | biuro@inspro.org.pl Oryginalna wersja dokumentu w języku angielskim A new EU sustainable bionenergy policy

WSTĘP Komisja Europejska ogłosiła, że w ramach pakietu klimatyczno–energetycznego na rok 2030 przedstawi nową i ulepszoną politykę w zakresie zrównoważonej bioenergii i wykorzystywania biomasy, w takich obszarach jak elektryczność, transport i ogrzewanie. Projekt opublikowano pod koniec 2016 roku. Choć bioenergia będzie odgrywać istotną rolę w przejściu UE na system energetyczny oparty wyłącznie na energii odnawialnej, pozostanie ona jedynie małym czynnikiem, w porównaniu do innych źródeł energii odnawialnej oraz efektywności energetycznej. Jest tak, ponieważ bioenergia może być wykorzystana w sposób zrównoważony tylko do pewnego, ograniczonego stopnia. Dlatego tak ważne jest, aby bioenergię wykorzystywać tylko wtedy, gdy nie ma możliwości skorzystania z innych alternatywnych źródeł energii odnawialnej. Należy wprowadzić jasne wytyczne określające, co oznacza zrównoważone wykorzystywanie bioenergii i czy jest ona realnie niskowęglowa, wydajna i czy nie ma negatywnego wpływu na bioróżnorodność, glebę, gospodarkę gruntami i ludzi. Wysiłki powinny być oczywiście skierowane na zapewnienie zrównoważonej i niskowęglowej gospodarki we wszystkich obszarach, w których korzysta się z naturalnych źródeł – zarówno w rolnictwie, dzierżawie gruntów, leśnictwie, konsumpcji żywności czy transporcie – ale niniejszy dokument koncentruje się na obawach dotyczących rosnącego w Unii użycia bioenergii, które jest wspierane przez unijną politykę klimatyczno–energetyczną. W dokumencie przedstawimy praktyczne wskazówki dla wdrażania gwarancji dla zrównoważonego wykorzystywania biomasy, włączając takie obszary jak elektryczność, ogrzewanie i transport1: ›› Limity w wykorzystaniu biomasy w produkcji energii do poziomu, na którym może być ona dostarczana w sposób zrównoważony; ›› Jak najbardziej wydajne wykorzystanie źródeł biomasy zgodnie z zasadą kaskadowego modelu wykorzystywania; ›› Wymierne redukcje emisji związków węgla zmierzone według poprawnych norm rozliczeniowych dla emisji wytworzonych przez biomasę; ›› Wiążąca i przejrzysta lista kryteriów dla zrównoważonej polityki społecznej i środowiskowej. Propozycje uwzględniają zarówno aspekty jakościowe, jak i ilościowe, konieczne do zagwarantowania trwałości projektu, wskazują rodzaje biomasy, które mogłyby być użyte do produkcji energii, a także wyznaczają priorytetowe obszary w wykorzystaniu biomasy. Wdrożenie tych propozycji zapewni zrównoważone pozyskiwanie i wykorzystanie biomasy do produkcji energii. Należy podkreślić, że kryteria przedstawione w niniejszym dokumencie dotyczą biomasy powstałej na lądzie (łącznie z obszarami zalesionymi), a także biomasy powstałej z odpadów masy organicznej i innych resztek poprodukcyjnej masy organicznej. Biomasa tworzona w obszarze akwakultury i morskim nie została tu uwzględniona i nie oczekuje się, żeby miała istotny wkład w realizację celów dotyczących energii odnawialnej do 2030 roku. Jeśli nastąpią zmiany w tej kwestii, Komisja powinna opracować i przedstawić odpowiednie dodatkowe wytyczne.

JAK ZAPEWNIĆ ZRÓWNOWAŻONĄ BIOENERGIĘ ZRÓWNOWAŻONY POZIOM WYKORZYSTANIA BIOMASY Wywierany wpływ i skala produkcji bioenergii są ze sobą ściśle powiązane, za względu na ograniczoną dostępność źródeł biomasy, mających niewielkie oddziaływanie na środowisko i społeczeństwa. Łączna ilość biomasy wykorzystywanej do produkcji energii powinna zostać ograniczona, aby podtrzymać konieczne gwarancje dotyczące zrównoważonej polityki w tej dziedzinie (patrz Kryteria 1). Szacując dostępność biomasy wykorzystywanej do produkcji energii powinniśmy także uwzględnić potrzeby innych sektorów. RZECZYWISTA REDUKCJA EMISJI ZWIĄZKÓW WĘGLA Wykorzystywanie bioenergii może doprowadzić do istotnych pośrednich i bezpośrednich emisji związków węgla. Dlatego też polityka UE musi zawierać gwarancje użytkowania bioenergii w sposób, który zdecydowanie i wymiernie ogranicza emisję gazów cieplarnianych. Niestety, obecne unijne i międzynarodowe regulacje nie są dostosowane do powyższych założeń. Przykładowo, stosowana w Unii metodologia oceny cyklu życia (LCA)wciąż pomija tak ważne obszary

emisji, jak np. te z sektora użytkowania gruntów. Wiele krajów także pomija użytkowanie gruntów w swoich kalkulacjach dotyczących emisji związków węgla, podczas gdy inne wprawdzie włączają ten sektor w swoje obliczenia, ale ich pomiary nie uwzględniają wszystkich emisji, zwłaszcza tych pochodzących z gospodarki leśnej2. Biorąc pod uwagę fakt, że wzrost wykorzystywania bioenergii jest wynikiem zarówno źle sformułowanych zasad rozliczania emisji, jak i niewłaściwej polityki promowania odnawialnych źródeł energii, należy wprowadzić dodatkowe gwarancje dla obu powyższych aspektów, aby mieć pewność, że bioenergia znacząco3 redukuje emisję gazów. Potrzebna jest zatem nowa postawa względem polityki bioenergii. Przeprowadzone badania, pozwalające na określenie ilości emisji pochodzących z różnych źródeł biomasy, umożliwiły podział źródeł na te wysokiego i niskiego ryzyka4. Źródła biomasy powinny być skatalogowane według „wskaźnika ryzyka”, określonego zgodnie z najnowszą wiedzą i wynikami badań dotyczącymi rozliczenia emisji. Źródła biomasy wysokiego ryzyka powinny zostać wykluczone. Przykładem takich źródeł są uprawy rolnicze (ryzyko emisji wynikające z pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntów), dodatkowe pozyskiwanie drewna okrągłego lub pni (ryzyko powstania długu węglowego i uszczuplania zapasów

węgla), a także biomasa, której wykorzystanie mogłoby doprowadzić do negatywnej zmiany obecnego wykorzystywania materiałów. Inne źródła biomasy, takie jak te pozyskiwane z pozostałości, mogą być potraktowane jako „średniego ryzyka” i powinny być wykorzystywane w ograniczonym zakresie. Zbyt intensywne pozyskiwanie pozostałości może prowadzić do wyczerpywania się zasobów węgla w glebach (patrz Kryteria 2). Poza tym odpowiednie rozliczenie emisji związków węgla ma znaczenie dla wszystkich sektorów, dla których istnieją różne unijne ramy prawne dotyczące klimatu – łącznie z sektorem użytkowania gruntów, ponieważ gwarantuje, że cele istotnego ograniczenia emisji zostaną osiągnięte. WYDAJNOŚĆ ŹRÓDEŁ BIOMASY Zrównoważone źródła biomasy są ograniczone i dlatego tak ważne jest, aby były wykorzystane jak najbardziej optymalnie. Polityka UE powinna iść zatem w kierunku zagwarantowania wydajności zarówno źródeł jak i samej energii. Instalacje wytwarzające energię wykorzystując biomasę muszą spełniać minimalne kryteria wydajności w konwersji biomasy na energię i powinny iść w kierunku produkcji zarówno ciepła, jak i energii, zamiast jedynie elektryczności. Regulacje unij-

ne powinny także wykluczyć z produkcji energii biomasę wysokiej jakości, która powinna być wykorzystania do innych, bardziej zrównoważonych celów. Przykładowo – jeśli drewno okrągłe jest wykorzystywane do produkcji trwałych rzeczy, a nie energii, dzięki temu zatrzymuje węgiel, co przyniesie wymierne długoterminowe korzyści dla klimatu. Regulacje dotyczące energii, zamiast podkopywać, powinny wspierać wdrożenie systemu hierarchii odpadów, dzięki któremu wykorzystywanie bioenergii jest zgodne z zasadami gospodarki cyrkularnej (patrz Kryteria 5 i 6). RÓWNOWAGA SPOŁECZNA I ŚRODOWISKOWA Unia Europejska powinna stworzyć także odpowiednie wiążące kryteria dla produkcji surowców bioenergetycznych, aby zapobiec negatywnemu społecznemu oddziaływaniu i zabezpieczyć prawa jednostek i społeczności, na które produkcja czy pozyskiwanie tych surowców może mieć wpływ (patrz Kryteria 4). Popyt na biomasę powinien być ograniczany, aby chronić bioróżnorodność, glebę i ekosystemy, a także, aby zmniejszać presję wywieraną na lasy i grunty w wyniku pozyskiwania (patrz Kryteria 1). Należy także podjąć odpowiednie środki w celu kontroli inwazyjnych gatunków obcych i odpowiedniego zarządzania chronionymi obszarami tak, aby ograniczyć stopień pozyskiwania odpadów leśnych i rolniczych (patrz Kryteria 2).

PROPOZYCJE POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU BIOENERGII

Aby bioenergia mogła być zaliczona do wypełniania celów energii odnawialnej UE 2030, a także aby mogła liczyć na wsparcie finansowe, jej produkcja i wykorzystanie musi spełnić poniższe kryteria – niezależnie od tego, czy surowiec jest pozyskiwany na obszarze Unii, czy poza nią. Unia powinna unikać importu biomasy do celów produkcji energii5 i jednocześnie wspierać wysiłki w celu zredukowania globalnego śladu węglowego zasobów6. Opierając się na przeglądzie Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii w 2015, nowa polityka równowagi powinna wymagać od krajów członkowskich kontrolowania nieprzekraczalności limitów wykorzystania bioenergii w skali całej wspólnoty, a od przedsiębiorców wymagać przestrzegania wymogów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorcy powinni być definiowani – zależnie od łańcucha produkcji bioenergii: ›› w wytycznych Komisji w sprawie praktycznego wdrożenia unijnego systemu kryteriów zrównoważonego rozwoju sektora biopaliw i biopłynów7, lub ›› przedsiębiorcy urządzeń do produkcji energii powyżej minimalnego progu wydajności, lub ›› dostawcy paliw dla tych urządzeń poniżej progu wydajności.

NALEŻY WPROWADZIĆ CAŁOŚCIOWY LIMIT NA ILOŚĆ WYKORZYSTYWANEJ BIOENERGII, ABY SPEŁNIĆ CELE 2030

Unia powinna wprowadzić na swoim obszarze limit ilości bioenergii, który byłby wspierany i zaliczany na poczet celów programu energii odnawialnej i klimatu na rok 2030. Limit ten powinien być wprowadzony i wdrażany zgodnie z unijnym planem wdrażania energii odnawialnych. Limit powinien być wyrażany w ilości energii (np. w milionach ton ekwiwalentu ropy lub eksadżulach), zamiast w procentach zużytej energii, który byłby zależny od ogólnego popytu na energię. Obecne badania pokazują8, że zrównoważony poziom podaży biomasy przeznaczonej na energię w 2030 jest bliski zakładanemu poziomu dla roku 2020. W ramach ogólnego programu ograniczenia bioenergii obecny limit na poziomie 7% dla wykorzystywanych w transporcie biopaliw pochodzących z upraw do celów spożywczych i energetycznych powinien być dalej obniżany9, aby najpóźniej do 2030 stopniowo wycofać je całkowicie. Oznacza to, że wszelkie pośrednie i bezpośrednie wsparcie (pomoc finansowa państwa, zachęty podatkowe, włączenie zobowiązań i inne upoważnienia) dla biopaliw pochodzących z żywności wygaśnie po roku 2020. Państwa

członkowskie powinny być zobligowane do przedstawienia wiarygodnej niezależnej oceny dostępności ich krajowych źródeł biomasy – w ramach ich programów planowania w sektorze energii i klimatu, a także do ograniczania korzystania z biomasy na poziomie, jaki będzie zrównoważony dla danego regionu. Oceny te powinny uwzględnić cele ochrony przyrody a także inne rodzaje wykorzystania biomasy po to, żeby określić zasięg wykorzystania biomasy do celów produkcji energii odnawialnej.

BIOENERGIA NIE POWINNA BYĆ PRODUKOWANA Z PONIŻSZYCH, OKREŚLONYCH JAKO WYSOCE RYZYKOWNE, ŹRÓDEŁ BIOMASY

Na podstawie badań i doświadczenia poniższe źródła biomasy zostały zakwalifikowane jako wysoce ryzykowne, biorąc pod uwagę wpływ na środowisko, emisje związków węgla i nieefektywne wykorzystanie źródła. W związku z powyższym, wykorzystywanie tych źródeł biomasy nie powinno zaliczać się do realizacji celów na rok 2030 w kwestii odnawialnych źródeł energii ani kwalifikować się do programów finansowego wsparcia, chyba że rzetelne niezależne ekspertyzy wykażą, że można uniknąć niepożąda-

nych wpływów. Szczególną uwagę i badania należy poświęcić tym kategoriom gruntów w Europie, na których można by stosować uprawy energetyczne. a. Biomasa z obszarów natury chronionej Obszary natury chronionej są określane przez kompetentne władze. Pozyskiwanie biomasy z tych obszarów może się odbywać tylko w wyjątkowych okolicznościach i po przedstawieniu dowodów przez przedsiębiorcę, że pozyskiwana biomasa jest częścią planu zarządzania danym terenem, zaakceptowanego przez kompetentne władze i mającego na celu polepszenie i utrzymanie warunków ochrony środowiska na tym obszarze. b. Uprawy z gruntów rolnych Ilość upraw (określona przez ich wartość energetyczną/kaloryczną) uprawiana na gruntach rolnych i wykorzystywana do pozyskania energii, czy to w formie biopaliw, biogazu czy stałej biomasy, nie powinna wzrastać po roku 2020. Wykorzystywanie tych upraw powinno być stopniowo wycofywane, najpóźniej do 2030 roku po to, aby dany obszar mógł być wykorzystany do bardziej efektywnych – zarówno społecznie jak i gospodarczo, korzystnych celów. Wykorzysty-

PROPOZYCJE POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU BIOENERGII

wanie upraw energetycznych może być dozwolone w wyjątkowych okolicznościach, gdy przedsiębiorca dostarczy istotnych dowodów na to, że uprawy są stosowane na nieużywanych gruntach10, a także, że ich wykorzystanie do celów produkcji energii nie powoduje pośredniej ani bezpośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntu (ang. ILUC), przemieszczenia wykorzystania biomasy ani nie wpływa negatywnie na bioróżnorodność, nie prowadzi do degradacji gleby i zanieczyszczenia wody. c. Pnie i drewno okrągłe Korzystanie z drewna okrągłego o przekroju większym niż 10cm a także pni pozyskanych bezpośrednio z lasów nie powinno być dozwolone z wyjątkiem okoliczności, gdy przedsiębiorca dostarczy rzetelne dowody na to, że nadrzędnym celem pozyskiwania drewna jest ochrona przyrody i poprawa bioróżnorodności. d. Inwazyjne gatunki obce uprawiane w celu dostarczania bioenergii

Zabronione jest sadzenie jakichkolwiek inwazyjnych gatunków obcych do celów pozyskania bioenergii, ale możliwe jest pozyskiwanie już rosnących gatunków inwazyjnych, jeśli będzie to częścią planu zarządzania i wyeliminowania danego gatunku inwazyjnego. e. Biomasa z gruntów zasobnych w pierwiastek węgla lub o dużej bioróżnorodności Zgodnie z artykułem 17 (3–5) Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii(2009/28/EC) zabronione jest korzystanie z biomasy z terenów o wysokiej wartości bioróżnorodności, zasobnych w pierwiastek węgla lub z torfowisk. Obszary o wysokiej wartości bioróżnorodności to obszary, które w 2008 roku miały status lasu pierwotnego, obszary przeznaczone do ochrony rzadkich, zagrożonych ekosystemów i gatunków oraz wysoce bioróżnorodne użytki zielone, zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie11. Obszary o wysokich zasobach pierwiastka węgla to obszary, które w 2008 roku miały status terenów podmokłych, lasu lub torfowiska, w odniesieniu do wcześniej niemeliorowanych torfowisk12.

GLEBA, WODA I BIORÓŻNORODNOŚĆ POWINNY BYĆ CHRONIONE PODCZAS POZYSKIWANIA ROLNICZYCH I LEŚNYCH POZOSTAŁOŚCI DO CELÓW PRODUKCJI BIOENERGII

Podczas pozyskiwania rolniczych i leśnych pozostałości do celów produkcji bioenergii należy pozostawić odpowiednią ich część na miejscu. Należy podejmować także inne konieczne środki, aby zapobiec negatywnym skutkom, jakie usuwanie pozostałości może mieć na dany obszar, na jego zasoby pierwiastka węgla, na glebę, jakość wody i bioróżnorodność. Podejmowane kroki i ilość pozyskanych pozostałości powinny być określane w oparciu o lokalne lub regionalne oceny wpływu, które powinny uwzględnić inne potencjalne możliwości wykorzystania tych pozostałości, wpływ na stan gleby i jakość wód, ilość drewna posuszowego oraz zasoby pierwiastka węgla i bilans składników pokarmowych w glebie.

PRODUKCJA I WYKORZYSTYWANIE WSZYSTKICH ŹRÓDEŁ BIOMASY DO CELÓW PRODUKCJI ENERGII POWINNA UWZGLĘDNIAĆ PRAWA WŁASNOŚCI GRUNTÓW, OCHRONĘ ŻYWNOŚCI, UPRZEDNIĄ DOBROWOLNĄ I ŚWIADOMĄ ZGODĘ DANEJ SPOŁECZNOŚCI NA PODJĘCIE TYCHŻE DZIAŁAŃ, A TAKŻE PRAWA CZŁOWIEKA I PRAWO PRACY

Obecne obowiązki sprawozdawcze wynikające z Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii i związane ze zrównoważonym rozwojem społecznym13 powinny być jeszcze rozszerzone i włączone w wiążące kryteria dotyczące zrównoważonego rozwoju. Kryteria te powinny być spójne z odpowiednimi międzynarodowymi standardami, w szczególności z Dobrowolnymi Wytycznymi ONZ w Zakresie Odpowiedzialnego Zarządzania Własnością Gruntów, Łowisk i Lasów w Kontekście Narodowego Bezpieczeństwa Żywności; z prawem do pożywienia zagwarantowanym w artykule 11 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, odpowiednio w konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy (ang. I LO) i Wytycznymi ONZ dotyczącymi Biznesu i Praw Człowieka. a. Poszanowanie dostępu lokalnej społeczności i jej kontroli nad naturalnymi zasobami Przedsiębiorcy powinni dostarczyć rzetelnych informacji potwierdzających, że w ramach całego łańcucha dostawy oni i ich dostawcy: ›› Nie prowadzą działalności na spornym terenie ›› Nie umniejszają prawnych i zwyczajowych praw do użytkowania zasobów danej ziemi i jej biomasy przez innych użytkowników, bez ich Dobrowolnej

PROPOZYCJE POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU BIOENERGII

Uprzedniej i Świadomej Zgody (ang. FPIC). W czasie trwania każdego projektu związanego z bioenergią na danym terenie należy uzyskać FPIC od danej społeczności. Zgoda ta powinna być uzyskana zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi standardami i przyjętymi regułami postępowania. ›› Postępują zgodnie z obowiązującym prawem i regulacjami w danym kraju. b. Ochrona bezpieczeństwa żywności W ramach swoich obowiązków i przestrzegając zasady należytej staranności, przedsiębiorcy powinni umożliwić niezależne działania monitorujące wpływ ich działalności na bezpieczeństwo żywieniowe na obszarach, gdzie jest pozyskiwana biomasa. Wpływ na bezpieczeństwo żywieniowe powinien zawierać takie aspekty, jak dostępność, ceny, eksploatacja/wystarczalność i stabilność. Wykorzystywanie bioenergii, które w ocenie skutków pociąga za sobą spadek bezpieczeństwa żywieniowego, nie powinno być dozwolone. c. Zakaz naruszania praw człowieka i prawa pracy. Przedsiębiorcy i ich dostawcy powinni być zobligowani do wykazywania należytej staranności w respektowaniu praw człowieka i prawa pracy, które są za-

gwarantowane w ośmiu podstawowych konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy (ang. ILO) i są obecnie sformułowane w obowiązkach sprawozdawczych w artykule 17(7) Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii (tzn. wykluczenie pracy przymusowej i dziecięcej siły roboczej, wolność stowarzyszeń, prawo do negocjacji zbiorowych i prawo do równej zapłaty), a także w Konwencji 169 ILO dotyczącej Deklaracji Praw Ludności Tubylczej i Plemiennej w Niepodległych Krajach.

WYKORZYSTYWANIE BIOMASY DO PRODUKCJI ENERGII NIE POWINNO DOPROWADZAĆ DO WYELIMINOWANIA INNYCH SPOSOBÓW JEJ UŻYTKOWANIA I POWINNO BYĆ ZGODNE Z ZASADĄ KASKADOWEGO UŻYWANIA I HIERARCHII ODPADÓW a. Wykorzystywanie biomasy do produkcji energii nie powinno doprowadzać do wyeliminowania innego jej wykorzystywania Przedsiębiorcy powinni przygotować niezależną ocenę innych potencjalnych możliwości wykorzystania źródeł biomasy, którą zamierzają pozyskiwać, a także przedstawić dowody na to, że nie zamierzają wyeliminować innych sposobów jej użytkowania, a ono samo jest zgodne z zasadą kaskadową. Kaskadowe wyko-

rzystanie biomasy zapewnia jej właściwe użytkowanie w chronologicznym porządku i cyklu. Oznacza to, że materiał jest wykorzystywany tak długo, często i efektywnie, jak to możliwe, a odzyskanie energii następuje pod koniec cyklu14. b. Wykorzystywanie biomasy z odpadów zgodne z zasadą hierarchii odpadów Wykorzystanie odpadów organicznych jako źródła energii jest dozwolone tylko wtedy, gdy państwa członkowskie wdrożą odpowiednie cele (art.11) i system hierarchii (art.4) Dyrektywy Ramowej w Sprawie Odpadów (2008/98/EC)15. c. Biomasa z odpadów ma być oddzielona od innych źródeł odpadów Odpady organiczne powinny być wykorzystane jako źródło energii odnawialnej tylko, jeśli są używane jako oddzielny surowiec, tzn. nie mogą być zmieszane i spalane razem z innymi odpadami jako część ich mieszanki. Oddzielne pozyskiwanie pozwala na efektywniejsze i bezpieczniejsze ponowne użycie bioodpadów. Niniejsze wytyczne nie odnoszą się do wykorzystywania w produkcji energii gazów składowiskowych ani procesów fermentacji beztlenowej (anaerobowej), pochodzących z oczyszczalni ścieków.

BIOENERGIA POWINNA BYĆ WYTWARZANA TYLKO PRZY UŻYCIU NAJBARDZIEJ WYDAJNYCH URZĄDZEŃ

Biomasę należy spalać w urządzeniach o wysokim poziomie wydajności przekształcania energii (z energii wyjściowej do końcowej, również dla połączonej produkcji energii elektrycznej jak i cieplnej). Poziom ten powinien wynosić przynajmniej 85% dla urządzeń mieszkalnych i komercyjnych i minimum 70% dla urządzeń przemysłowych. Wskaźnik ten nie dotyczy procesów spalania biomasy w procesie współspalania w elektrowniach węglowych i elektrowniach opalanych biomasą. Aby zapewnić jak najbardziej efektywną produkcją biopaliw, kryteria wydajności powinny być oparte na ocenie cyklu życia (ang. LCA) dla redukcji emisji dwutlenku węgla16.

WERYFIKACJA ZGODNOŚCI I SPRAWOZDAWCZOŚCI

Jeśli kompetentne władze zajmujące się monitorowaniem zgodności z kryteriami zrównoważonego rozwoju korzystają w swojej ocenie z dobrowolnych systemów certyfikacji, należy sprawdzić ich wiarygodność. Obecnie uznawane przez Komisję certyfikaty na biopaliwa różnią się jakością, ponieważ nie ma konkretnych wymogów, którym te dokumenty by podlegały. W rezultacie przedsiębiorcy korzystają z gorszych (i tańszych) schematów, prześcigając się na tym polu w odwrotnym kierunku, niż zakłada zasada stosowania najlepszej praktyki17. Aby wspierać najlepszą praktykę Komisja Europejska powinna wprowadzić bardziej szczegółowe i ambitne wymogi uznawalności schematów certyfikacji, zwłaszcza w związku z ich organizacyjną i zarządzającą strukturą. Inne aspekty, które powinny być wzięte pod uwagę, to: udział stron zainteresowanych, przejrzystość,

mechanizm rozpatrywania skarg, sprawozdawczość publiczna, przypadki nieprzestrzegania, wymogi dotyczące audytu, akredytacja podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne, monitoring i ocena, konflikty interesów. Certyfikaty grupowe powinny być dopuszczone tylko dla drobnych przedsiębiorców rolnych i spółdzielni, ale tylko wtedy, gdy istnieje rzetelny system kontroli na szczeblu lokalnym. Kontrole na miejscu powinny być wprowadzone obowiązkowo razem z niezależnym monitoringiem oceniającym wpływy i skutki danej działalności na podstawie przejrzystych miar i punktów odniesienia. Niezależne schematy certyfikacji i odpowiednie krajowe podmioty powinny zapewniać wystarczający monitoring i kontrolę nad przestrzeganiem lokalnych i krajowych wymogów.

Obowiązki sprawozdań państw członkowskich zostały zawarte w artykule 22 Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii i powinny być zachowane. Zamiast odnosić się jedynie do biopaliw – jak to ma miejsce teraz – powinny zostać rozszerzone na wszystkie formy bioenergii. Kraje członkowskie powinny być zobligowane do dostarczania bardziej szczegółowych sprawozdań dotyczących źródeł energii produkowanej z biomasy, którą wykorzystują, łącznie z surowcami (takimi jak pozostałości po żniwach, akcjach przerzedzeń lasów i odpadach przemysłowych), źródłami biomasy i użytymi ilościami. Obowiązki sprawozdań Komisji Europejskiej, zgodnie z artykułem 23 Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii, także powinny być zachowane. Zamiast odnosić się jedynie do biopaliw, jak to ma miejsce teraz, powinny zostać rozszerzone na wszystkie formy bioenergii. Komisja powinna składać sprawoz-

dania i monitorować emisje pochodzące z bioenergii, łącznie z tymi pochodzącymi z bezpośredniej lub pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntów; ze zmian w zapasach pierwiastka węgla w lasach i innych ekosystemach; emisji spowodowanych opóźnieniami w ponownej sekwestracji węgla także z ocen cyklu życia emisji w przetwórstwie i produkcji. Komisja powinna także monitorować i przedstawiać sprawozdania z wpływów kaskadowego i wydajnego wykorzystywania źródeł biomasy. Ponadto Komisja powinna oceniać, czy środki podjęte w celu zredukowania emisji związków węgla, czy też kaskadowego i efektywnego wykorzystania biomasy, a także środki zapobiegające negatywnemu wpływowi produkcji bioenergii na środowiska i społeczności są wystarczające. Wreszcie – czy należy zaproponować odpowiednie legislacyjne działania naprawcze.

Przypisy 1. Europejskie organizacje pozarządowe wyraziły swoje obawy w związku z rosnącym w Unii wykorzystywaniem bioenergii i wezwały do przedstawienia wytycznych dla zrównoważonego rozwoju w dokumencie Pitfalls and Potentials: The role of bioenergy in the EUclimate and energy policy post 2020. 2. Patrz np. Dokument Roboczy organizacji Chatham House z listopada 2015: Rozliczenie energii z biomasy pochodzącej z lasu: UNFCCC: znajdź „brakujące” emisje związków węgla. 3. Patrz także instruktaż NGO: Why LULUCF cannot ensure that bioenergy reduces emissions, lipiec 2016. 4. Np. Metthews et. al.2015, Carbon impacts of biomass consumed in the EU: quantitative assessment; Matthews et al. 2014, Review of literature on biogenic carbon and life cycle assessment of forest bioenergy; Ecofys 2015, The land use change impact of biofuels consumed in the EU; Stephenson & MacKay 2014, Life Cycle Impacts of Biomass Electricity in 2020; Manomet Center for Conservation Sciences 2010, Biomass Sustainability and Carbon Policy Study. 5. Raport Greenpeace Energy [R]evolution 2015 pokazuje, że Europa może pokryć swoje zapotrzebowanie na bioenergię bez istotnego podwyższania przez nią wykorzystywania światowych zasobów bioenergii. 6. Patrz np.: The four footprints, Friends of the Earth Europe 2014. 7. Komunikat Komisji w sprawie praktycznego wdrożenia unijnego systemu kryteriów zrównoważonego rozwoju biopaliw i biopłynów oraz obowiązujących zasad obliczeń w odniesieniu do biopaliw, 2010. 8. Biorąc pod uwagę liczby dotyczące zrównoważonego potencjału biomasy (pochodzące ze studiów Europejskiej Fundacji na Rzecz klimatu z roku 2014, takich jak Wasted – Europe’s untapped resource; IEEP 2014, Space for Energy crops) ich łączna wielkość jedynie w przybliżonym stopniu odpowiadałaby zużyciu całej bioenergii liczonej w Mtoe (pl – milionach ton oleju ekwiwalentnego) w roku 2020, jak przewidują państwa członkowskie. 9. Dyrektywa (UE) 2015/1513 z dnia 9 września 2015 roku, która między innymi definiuje biopaliwa pochodzące z surowców spożywczych jako biopaliwa produkowane ze zbóż i innych bogatych w skrobię, cukry i tłuszcze roślin oraz upraw przeznaczonych przede wszystkim do celów energetycznych na gruntach rolnych. 10. Studia przeprowadzone przez IEEP Space for Energy Crops, 2015 podały przykłady gruntów, które mogłyby zostać wyłączone z użytkowania i które mogłyby spełniać kryteria zrównoważonego użytkowania gruntów w UE. Warunki te nie byłyby jednak wystarczające by zapewnić zrównoważone użytkowanie ziemi na obszarach poza Unią. 11. 2009/28/EC) artykuł 17 (3).

12. Wcześniej niemeliorowane torfowiska zawierają: 1) głębsze pokłady torfu poniżej torfu, który był wcześniej osuszony (tj. wymiar pionowy) oraz 2) połacie niemeliorowanej gleby torfowej w obrębie krajobrazu torfowiskowego. Pionowy profil glebowy jest często przeoczany. Nawet na torfowiskach uprzednio meliorowanych, nieprzerwane wydobycie doprowadzi do osiadania spowodowanego utlenianiem węgla torfowego co w konsekwencji wymusi głębszy system drenażu. Torfowiska powinny być traktowane jako siedliska o wysokim potencjale łagodzenia klimatu. 13. Patrz artykuł 17(7): „Co dwa lata Komisja przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania dotyczące wpływu zwiększonego popytu na biopaliwa na zrównoważony rozwój społeczny we Wspólnocie i w państwach trzecich, wpływu polityki wspólnotowej w zakresie biopaliw na dostępność żywności w przystępnych cenach, zwłaszcza dla ludzi żyjących w krajach rozwijających się, oraz ogólniejszych kwestii rozwojowych. Sprawozdania te dotyczą kwestii poszanowania praw do użytkowania gruntów. Sprawozdania określają zarówno w odniesieniu do państw trzecich, jak i państw członkowskich będących ważnym źródłem surowców do produkcji biopaliw wykorzystywanych we Wspólnocie, czy każda z następujących konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy została przez nie ratyfikowana i wdrożona”, a także: „Pierwsze sprawozdanie zostanie przedłożone w 2012 r. Komisja w odpowiednich przypadkach proponuje działania naprawcze, zwłaszcza gdy występują czynniki świadczące o tym, że produkcja biopaliw ma znaczny wpływ na ceny żywności.” 14. WWF& Mondi 2016, Mapping study on cascading use of Wood products. 15. Artykuł 4 WFD (ang. Waste Framework Directive – Ramowej Dyrektywy o Odpadach) definiuje hierarchię odpadów w następujący sposób: „Następująca hierarchia postępowania z odpadami ma zastosowanie jako kolejność priorytetów w przepisach prawa i polityce dotyczących zapobiegania powstawaniu odpadów oraz gospodarowania odpadami: a) zapobieganie b) przygotowanie do ponownego użycia c) recykling d) inne metody odzysku np. odzysk energii; oraz e) unieszkodliwianie. Stosując hierarchię postępowania z odpadami, o której mowa w ust. 1, państwa członkowskie podejmują środki sprzyjające rozwiązaniom, które dają najlepszy dla środowiska wynik całkowity. Może to oznaczać dla niektórych strumieni odpadów odstąpienie od tej hierarchii, jeżeli jest to uzasadnione zastosowaniem metodologii myślenia o cyklu życia, obejmującej całkowity wpływ związany z wytwarzaniem i gospodarowaniem takimi odpadami.” 16. Obecna metodologia oceny cyklu życia dla emisji CO2 z biopaliw w RED skupia się jedynie na emisjach wynikających z wydobywania, przerabiania, transportu i dystrybucji paliwa. Należy dodać do tej oceny także emisje związane z użytkowaniem gruntów. 17. Patrz na przykład: WWF 2013, Searching for Sustainability,ClientEarth 2013, Biofules – Driving Best practice in voluntary certification.

Kontakt ISABELLE BRACHET ACTIONAID isabelle.brachet@actionaid.org DAVID CARR SOUTHERN ENVIRONMENTAL LAW CENTER dcarr@selcva.org TARA CONNOLLY GREENPEACE EUROPEAN UNIT tara.connoly@greenpeace.org SINI ERÄJÄÄ BIRDLIFE EUROPE sini.erajaa@birdlife.org CY GRIFFIN WETLANDS INTERNATIONAL cy.griffin@wetlands.org DEBBIE HAMMEL NRDC dhammel@nrdc.org MARC-OLIVIER HERMAN OXFAM marco.herman@oxfaminternational.org ADAM MACON DOGWOOD ALLIANCE adam@dogwoodalliance.org JORI SIHVONEN TRANSPORT & ENVIRONMENT jori.sihvonen@transportenvironment.org BERNHARD WALTER BREAD FOR THE WORLD bernhard.walter@brot-fuer-die-welt.de LINDE ZUIDEMA FERN linde@fern.org PAULINA LOTA INSTYTUT SPRAW OBYWATELSKICH (INSPRO) paulina.lota@inspro.org.pl PIOTR SKUBISZ INSTYTUT SPRAW OBYWATELSKICH (INSPRO) piotr.skubisz@inspro.org.pl

COVER PHOTO PORTUMEN © SHUTTERSTOCK DESIGN AND LAYOUT ANDREA CANFORA DESIGN AND LAYOUT (PL) KONRAD WÓJCIK PUBLISHED AUGUST 2016

Stichting BirdLife Europe gratefully acknowledges financial support from the European Commission. All content and opinions expressed on these pages are solely those of the undersigned NGOs.