ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ Ιάσων Ευαγγέλου - Μαρία Κώνστα Διορθώσεις: Χαρά Μακρίδη Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Δημήτρης Κουρκούτης Εποπτεία έκδοσης: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης © Copyright: Εκδόσεις «Ιωλκός» & Ιάσων Ευαγγέλου - Μαρία Κώνστα Φεβρουάριος 2012 Α΄ Έκδοση ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ»
• Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81 Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, Fax: 210-3304211 E-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr ISBN 978-960-426-645-6
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
ΕΡΓΑ ΤOY ΙΑΣΟΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ:
— — — — — — — —
(Συνοπτικά) ΠΟΙΗΣΗ (42 συλλογές. Οι 9 συλλογές περιέχουν Γνωμική ποίηση: «Ψηφιδωτό Ποίησης») ΓΝΩΜΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ (26 βιβλία: «Ψηφίδες Ιδεών» με 13.000 προσωπικούς στοχασμούς) ΘΕΑΤΡΟ (2 έργα και 9 μονόπρακτα) ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ [α) Αφήγηση: 6 βιβλία: (διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα), β) Δοκίμια και Μελέτες: 49 βιβλία] ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ (Η πυροβασία των Αναστενάρηδων) ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ (Οι προσωκρατικοί Φιλόσοφοι) ΛΕΞΙΚΑ [α) Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, β) Μικρό Ετυμολογικό και Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, γ) Γνωμολογικό Λεξικό (εννοιών γενικής παιδείας)] ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ [α) Ανθολογία Νεοελληνικού Γνωμικού Λόγου (1800-2000), β) Ανθολόγιο Ιδεών (Με Μ. Κώνστα), Αθήνα, 2012]
ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑ: ΠΟΙΗΣΗ: — Δακτυλιόλιθοι, Φιλικός Όμιλος Συγγραφέων, Αθήνα, 2008 — Νοσταλγία, Φιλικός Όμιλος Συγγραφέων, Αθήνα, 2011 ΔΟΚΙΜΙΟ: — Εποχές και Ήθη, Φιλικός Όμιλος Συγγραφέων, Αθήνα, 2011 ΛΕΞΙΚΑ: — Λεξικό επιθέτων των Ορφικών Ύμνων, με Ι. Ευαγγέλου, Αθήνα, 2010 ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ: — Ανθολόγιο Ιδεών, με Ι. Ευαγγέλου, Ιωλκός, Αθήνα, 2012
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Α ΝΘΟΛΟΓΙΟ Ι ΔΕΩΝ
ΙΩΛΚΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
«Εστι γαρ και γνωμολογικόν η βραχύτης του λόγου, και αποφθεγματικόν και σοφώτατον το εν ολίγω, πολλήν διάνοιαν ηθροίσθαι, καθάπερ εν τοις σπέρμασιν δένδρων όλων δυνάμεις»
Δημήτριος Ο ΦΑΛΗΡΕΥΣ (Περί Ερμηνείας ΙΙ, 9)
Ένα «Ανθολόγιο Ιδεών» είναι μια Συλλογή Γνω-
μών ή Στοχασμών, που σ’ ένα πλαίσιο συμβατικό κατατάσσονται σε πέντε είδη: α) Ρητά ή Ρήσεις, β) Γνωμικά, γ) Αποφθέγματα (motta), δ) Αφορισμοί, ε) Αξιώματα. Η ευσύνοπτη και γνωμολογική διατύπωση των εννοιών ανήκει στο είδος του «Γνωμικού ή επιγραμματικού λόγου» που είναι κράμα φιλοσοφικό και λογοτεχνικό με ψυχολογικές και κοινωνιολογικές προεκτάσεις. Διακρίνεται για τη λακωνική συντομία του, την κυριολεξία της διατύπωσης, τη σαφήνεια του νοήματος, την ευθυβολία του στόχου και την ιδιότητά του να προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις στη σκέψη του αναγνώστη. Ο Άγγελος Τερζάκης είχε επισημάνει: «Μόνον ο στοχασμός που γεννάει στοχασμό είναι ενάρετος. Ο στοχασμός δίχως απογόνους λέγεται δόγμα». Μία ιδέα, γνωμολογικά διατυπωμένη, παύει να
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
είναι η γνώμη ενός ανθρώπου, αλλά είναι όλοι οι άνθρωποι μέσα σε μία γνώμη. Εξάλλου κάθε γνωμικό είναι κι ένα πολεμοφόδιο στον «αγώνα περί υπάρξεως» του ανθρώπου, ένα εγχειρίδιo πρώτων βοηθειών του πνεύματος, ένα σωσίβιο στην τρικυμία του βίου. Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη πως μια τέτοια Ιδέα είναι μια φωτοβολίδα (τροχειοδεικτική) που ανάβει σε μια στιγμή, αλλά δε σβήνει στους αιώνες. Οι ιδέες των μεγάλων στοχαστών είναι δείγματα και υποδείγματα διανοημάτων και αισθημάτων, ηθών και δράσης στη ζωή, σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το γραπτό λόγο για να εκφράσουν την πείρα και τη διδαχή τους από τα γεγονότα που βιώνουν και που αυτά οικοδομούν την Ιστορία. Τα κύρια και βασικά υπαρξιακά γεγονότα όλων των ανθρώπων που ορθώνονται ως ερωτήματα και αινίγματα, ως ιδεολογίες και κοσμοθεωρίες, για να διαπλαστεί μια ανθρωπιστική συνείδηση είναι: ο θεός ή η φύση, ο άνθρωπος και οι αξίες, ο έρωτας και η αγάπη, η ζωή και ο θάνατος. Οι αποχρώσεις, όμως, αυτών των γεγονότων και οι ερμηνείες που επιδέχονται είναι άπειρες, γιατί εξαρτώνται από την οπτική γωνία που κάθε στοχαστής την αντιμετωπίζει. Γι’ αυτό και η πολυφωνία των αντιλήψεων, με την οποία όμως εμπλουτίζεται το παγκόσμιο πνεύμα, προωθείται (έστω και αργά) η πρόοδος και γίνεται όλο και πιο πολύ βιωτός ο βίος. Το βιβλίο αυτό (χωρίς να φιλοδοξεί τον τίτλο του «Πανδέκτη») είναι ένα θησαύρισμα στοχασμών, ένας οδοδείκτης, χρήσιμος για το βηματισμό μας στον άγνωστο δρόμο του μέλλοντος. Ένας σύμβουλος προσανατολισμού και διδάσκαλος στο να σκεφτόμαστε «διαλεκτικά», να μιλάμε
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
σωστά και να γράφουμε εντυπωσιακά. Ο Αριστοτέλης μάς προτρέπει να χρησιμοποιούμε στα γραπτά μας τις λακωνικές ρήσεις των σοφών, χωρίς να κάνουμε κατάχρηση αυτών (Ρητορ. 1395 α 1). Το βιβλίο αποτελείται από θεματικές ενότητες των ιδεών, ώστε να γίνεται εύκολα προσιτό στις εξειδικευμένες αναζητήσεις κάθε αναγνώστη. Με άλλα λόγια είναι ένα «Λεξικό Ιδεών» των μεγάλων σκαπανέων του πνεύματος και του πολιτισμού. Έχουν γραφεί διαχρονικά χιλιάδες επαινετικά σχόλια για την αξία των βιβλίων Γνωμικού λόγου. Από το πλήθος αυτό μεταφέρουμε επιλεκτικά μερικά: Χρυσόν οι διζήμενοι, γην πολλήν ορύσσουσι και ευρίσκουσιν ολίγον. Ηράκλειτος Σοφού προς ανδρός όστις εν βραχεί, πολλούς καλώς οίος τε συντέμνειν λόγους. Αριστοφάνης (Θεσμοφ. 177) Οι κράτιστοι των ανθρώπων βραχυλογώτατοι. Επίκτητος (εγχειριδιον) Το ουσιώδες άμεικτον. Αύταρκες γαρ το απλούν εν ουσία. Πλωτίνος (Εννεαδεσ α, ζ) Τα των σοφών αποφθέγματα, ρεύματα ύδατος εισίν συνθλιβόμενα εν στενώ χώρω. Πλούταρχος (ηθικα)
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Αν δεν υπήρχον δύται, ουδέ μαργαρίται ήθελον υπάρξει. Εμμανουηλ Ροΐδης Ο αφορισμός είναι ένα ιδιαίτερο είδος σκέψης, που διαπλάσσει κι ένα ιδιαίτερο είδος έκφρασης. Όπως η σπίθα είναι ένα ιδιαίτερο είδος φωτιάς. Κωνσταντινοσ Τσάτσος Στο Λόγο, ψυχή της εξυπνάδας είναι η συντομία. Άριστα βιβλία είναι εκείνα που τ’ ανοίγουμε με λαχτάρα και τα κλείνουμε με κέρδος. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ
10
Α
Αγάπη - Στοργή - Αφοσίωση Η αγάπη (η φιλότητα) κινεί το Σύμπαν («Amor Omnium motam»). Δάντης Αγαπάει, αλλά λίγο, εκείνος που μπορεί να πει και με λόγια να μετρήσει πόσο πολύ αγαπάει. ΔΑΝΤΗΣ Αν αγαπηθείς, να είσαι άξιος της αγάπης. Οβίδιος Δεν μπορείς να αναγκάσεις κάποιον να αγαπήσει, μπορείς μόνο να προσευχηθείς να συμβεί αυτό. Τζον Μπαρθ Μπορείς να δίνεις χωρίς ν’ αγαπάς, αλλά δεν μπορείς ν’ αγαπάς χωρίς να δίνεις. Έϊμι Καρμάϊκλ Αγάπη δεν είναι να κοιτά ο ένας τον άλλον, αλλά να κοιτάνε και οι δύο προς την ίδια κατεύθυνση. αντουαν ντε σενΤ-εξιπερι 11
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Η αγάπη είναι ένα ιδεατό πράγμα, ο γάμος κάτι πραγματικό. Η σύγχυση ανάμεσα στο πραγματικό και το ιδεατό ποτέ δε μένει ατιμώρητη. Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε Στο άγγιγμα της αγάπης όλοι γινόμαστε ποιητές. Πλάτων Όποιος αγαπά, οφείλει. Ευριπίδης Αυτά που έγραψα για μας είναι όλα ψέματα. Αυτά που έγραψα για μας είναι όλα αλήθεια. Ναζίμ Χικμέτ Είναι η δική μας μετριότητα που μας κάνει ν’ απαρνιόμαστε την αγάπη. Η ίδια η αγάπη δε γνωρίζει από αρνήσεις. Ευγένιος Ιονέσκο Η αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους. Μανόλης Αναγνωστάκης Το να λες σε κάποιον πως θα τον αγαπάς για μια ολόκληρη ζωή, είναι σαν να περιμένεις από ένα κερί να μη λιώσει. Λέων Τολστόϊ Η ανώριμη αγάπη λέει: «Σ’ αγαπώ επειδή σε χρειάζομαι». Η ώριμη αγάπη λέει: «Σε χρειάζομαι επειδή σ’ αγαπώ». Έριχ Φρομ Η αποκλειστική αφοσίωση σ’ ένα πρόσωπο είναι προτέρημα σκύλου. I. Καμπούρογλου 12
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Η αφοσίωση δεν είναι περισσότερο φυσική για τον άνθρωπο απ’ ότι είναι το κλουβί για την τίγρη. τζορτζ Μπέρναρντ Σο Μίλα σιγά, όταν μιλάς γι’ αγάπη. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Όταν εμείς αγαπούμε πάρα πολύ, είναι δύσκολο να καταλάβουμε πως έπαψαν να μας αγαπούν. Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό Είναι αδύνατο να ξαναγαπήσουμε εκείνο που αληθινά πάψαμε ν’ αγαπούμε. Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό Στην αγάπη, η υπερβολή είναι το μέτρο. λουντβιχ βαν Μπετόβεν Όποιος δεν αγαπάει το διπλανό του, ξεκινάει ν’ αγαπήσει όλο τον κόσμο. Μάνος Χατζιδάκις Η αγάπη δεν είναι μόνο κάτι που νιώθεις, είναι κάτι που κάνεις. Δ. Ουϊλκερσον Απ’ τη στιγμή που αρχίζει κανείς ν’ αγαπά, παύει να ’ναι ελεύθερος. Ανατόλ Φρανς Αγάπα και κάνε ό,τι θέλεις. Αυγουστίνος
13
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Όταν φτάσεις να ξέρεις με ακρίβεια τους λόγους που σε κάνουν ν’ αγαπάς, είσαι πολύ κοντά πια στο να μην αγαπάς. Η πολλή λογική βλάπτει την αγάπη. Aνώνυμο Ποτέ δεν βλέπεις κάτι όπως είναι, μα όπως το αγαπάς. Aνώνυμο Όταν κανείς αγαπάει, είναι πάντα είκοσι χρονών. Aνώνυμο Όταν κανείς αγαπά, μπορεί να ζήσει και χωρίς την ευτυχία. Φιοντορ Ντοστογιέφσκι Αν το φως είναι η πρώτη αγάπη της ζωής, και η αγάπη δεν είναι το φως της ζωής; Oνορε ντε Μπαλζάκ Η αγάπη και η έχθρα έχουν διεθνή γλώσσα. Στρατής Μυριβήλης Η αγάπη μετριέται μ’ αυτό που θυσιάζουμε γι’ αυτήν. Ζαν Ζακ Ρουσο Η αγάπη είναι σαν τον ίσκιο σου: φεύγει όταν την κυνηγάς, σε κυνηγάει όταν φεύγεις. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Όποιος δεν αγαπά και δεν υποφέρει αρκετά τον εαυτό του, παραπλανά την αγάπη του προς τον πλησίον. Φρίντριχ Νίτσε
14
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Η κάθε φορά που αγαπάει κανείς, είναι η πρώτη φορά που αγάπησε ποτέ του. Η διαφορά τού αντικειμένου δε μεταβάλλει το ενιαίο του αισθήματος. Απλώς το αναπαραγάγει. Όσκαρ Ουάϊλντ Ποιος αγαπάει ποτές, εάν δεν αγάπησε από την πρώτη ματιά; Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Υπάρχει και λατρεία απαίσια σαν πολιορκία. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Ο ένας είναι άδειος και θα ήθελε να είναι γεμάτος· ο άλλος είναι γεμάτος και θα ήθελε ν’ αδειάσει. Και οι δύο νιώθουν την ανάγκη να ζητήσουν ένα ον, που θα μπορούσε να τους βοηθήσει σ’ αυτό. Το φαινόμενο αυτό και στις δύο περιπτώσεις ονομάζεται: Αγάπη. Πώς λοιπόν; Η αγάπη μπορεί να είναι κάτι μη εγωιστικό; Φρίντριχ Νίτσε Ν’ αγαπάς μ’ όλους τους τρόπους και να μην ανήκεις σε κανένα δόγμα ή κόμμα αγάπης. Ιάσων Ευαγγέλου Κατέχουμε όλοι μερικά κομμάτια από κείνο που θα μπορούσε να είναι η αγάπη… Κι όμως, απ’ την πληγή που αιμορραγεί αγάπη, θα πεθάνουμε. Ιάσων Ευαγγέλου Η αγάπη είναι σαν τη φωτιά, σε ζεσταίνει κι όταν της γυρίσεις τις πλάτες. Ιάσων Ευαγγέλου 15
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Στη φλόγα της αγάπης λιώνουν όλες οι σκουριές που καθίσανε στις αρετές μας. Ιάσων Ευαγγέλου
Άγιος - Άγιες Γραφές - Ιερότητα - Ιερός Μέχρις ότου αποδειχτούν αθώοι, όλοι οι «Άγιοι» πρέπει να θεωρούνται ένοχοι. τζορτζ Όργουελ Όσο πιο αλληγορικά, διφορούμενα και δυσνόητα είναι τα «ιερά» κείμενα των θρησκειών, τόσο πιο θεόπνευστα θεωρούνται. Αλίμονο αν ο υπερφυσικός φοβερός θεός μιλούσε στη γλώσσα μας! Ιάσων Ευαγγέλου «Φοβού το θρησκευόμενο της μιας Βίβλου». Τον αγνοούντα τη Συγκριτική Θρησκειολογία. Ιάσων Ευαγγέλου
Άγνοια Κάθε φορά που τιμωρούμε μια Άγνοια, τιμωρούμε μιαν Αθωότητα. Στρατής Μυριβήλης Μόρφωση είναι και το ν’ αγνοείς ορισμένα πράγματα. Ιάσων Ευαγγέλου
16
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Υπάρχουν και «επιστημονικές» γνώσεις που επαυξάνουν την άγνοια και το σκοταδισμό των ανθρώπων: οι θεολογικές γνώσεις κάποιας θρησκείας, που οδηγούν στην πίστη. Ιάσων Ευαγγέλου
Αγωγή - Ανατροφή - Διαπαιδαγώγηση Η αγωγή του ανθρώπου αρχίζει με τη γέννησή του. Ζαν Ζακ Ρουσό «Οι νέοι αποθέμενοι το αιδείσθαι και φοβείσθαι ευθύς εμπίμπλανται αναγωγίας». Πλούταρχος Δεν έχει σημασία τι ξέρει ένα κορίτσι. Σημασία έχει το πώς το έμαθε. Μ. Κάυ
Αγώνας - Προσπάθεια Η μεγαλοφυΐα είναι 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας (Ge nious is one per cent inspiration and ninety nine per cent perspiration). Τόμας Έντισον Όποιος δε θέλει να πέφτει στη ζωή, πρέπει να σέρνεται. Βίκτορ Ουγκό
17
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Αδελφός - Αδελφοσύνη Είμαστε λίγοι, είμαστε λίγο ευτυχισμένοι. Ας γίνουμε αδελφοί. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Μόνο εκείνοι που δεν έχουν τίποτε, είναι έτοιμοι να τα μοιρασθούν όλα αδελφικά. Ανώνυμο
Αδιακρισία - Αγένεια Τίποτε δε μοιάζει τόσο πολύ με την αθωότητα, όσο η αδιακρισία. Όσκαρ Ουάϊλντ Είναι τρομερά δύσκολη η εξισορρόπηση οικειότητας και ευγένειας. Όσο αυξάνεται η πρώτη καταλήγει σε αγένεια. Ιάσων Ευαγγέλου Αγενής είναι ο προσποιούμενος ευγένεια συμφεροντολόγος, όσο και ο υπερβολικά ευγενής, αναξιοπρεπής ανόητος. Ιάσων Ευαγγέλου
Αδιαφορία - Αμέλεια - Απάθεια Ένα πράγμα είναι χειρότερο απ’ το να μιλάει ο κόσμος για σένα κι αυτό είναι το να μη μιλάει κανείς για σένα. Όσκαρ Ουάϊλντ
18
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Όποιος δεν επιχειρεί κάτι από αβουλία και αγνωσία, είναι σαν να έχει αποτύχει αν το επιχειρούσε. Ιάσων Ευαγγέλου
Αδιέξοδο Το βρόμικο νερό δεν μπορεί να πλυθεί. Αφρικανική παροιμία Οι αδιέξοδες θύρες κινητοποίησαν την εφευρετικότητα των παραθύρων. Ιάσων Ευαγγέλου
Αδικία - Άδικος - Αδικημένος Όταν ο ένας τρώει κι ο άλλος κοιτάζει, τότε γίνεται μεγάλο κακό. Τούρκικη παροιμία Οι αδικίες πρέπει να γίνονται όλες μαζί, κι έτσι, λιγότερο κρατώντας, λιγότερο ενοχλούν. Οι ευεργεσίες πρέπει να γίνονται σιγά - σιγά, για να τις γεύονται περισσότερο καιρό. Nικολό Μακιαβέλι Εγώ το κάνω τ’ άδικο κι εγώ φωνάζω πρώτος. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Το άδικο δε δέχεται ποτέ να νικηθεί. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ
19
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Οι καβγάδες δε θα βαστούσαν πολύ, αν το άδικο ήταν μονάχα απ’ το ένα μέρος. Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό
Αδυναμία Το να ξέρεις την αδυναμία σου, είναι μεγάλη δύναμη. Ρομέν Ρολάν Η αδυναμία μας φταίει και όχι εμείς. Γιατί απ’ ότι είμαστε πλασμένοι τέτοιοι και είμαστε. Φρίντριχ Νίτσε Αδυναμία, τ’ όνομά σου είναι γυναίκα. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Όποιος τις αδυναμίες τού αγαπημένου δεν τις νομίζει αρετές, δεν αγαπάει. Γιόχαν Βολφγκανγκ φον Γκαίτε
Αθλητισμός - Αθλητής Οι αθλητές, γενικά, είναι λίγο έξυπνοι. Αλέξις Καρέλ «Κακών γαρ όντων μυρίων κατ’ Ελλάδα, ουδέν κάκιόν εστίν αθλητών γένος» (Αυτόλυκος 282 Ν). Ευριπίδης
20
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
«Σωματικών οργάνων άσκησις, κόπωσις, σιτία, ποτά, ύπνος, αφροδίσια, άπαντα μέτρια. Παν το πολύ, τη φύσει πολέμιον (εχθρικόν)». Ιπποκράτης Η άθληση του σώματος είναι υποδεέστερη της άθλησης του πνεύματος. Και είναι προτιμητέα η μίμηση της διάνοιας των σοφών, παρά των μυών των ζώων (στο τρέξιμο ή στην άρση βαρών). Ο φιλόσοφος Αρέστιππος έψεξε έναν κολυμβητή για τον εγωισμό του, με τη φράση: «Ντροπή σου να κομπάζεις ανθρώπους εσύ, για επιδόσεις που έχουν τα δελφίνια» (Αυχούντος τινός επί κολυμβάν, «Ουκ αισχύνει, είπεν, επί δελφίνοις έργοις αλαζομευόμενος»). Διογένης (λαερτιοσ 11, 73) Προσέξτε την αθλιότητα στους αθλητές και τον πνευματικό υποβιβασμό. Μήπως το «Νούς υγιής, εν σώματι ασθενή» προσδιορίζει περισσότερο τον homo sapiens; Η ιστορία μάς δίνει πολλά παραδείγματα. Ιάσων Ευαγγέλου
Αίσθημα - Αισθήσεις Μέσα στην περιοχή των αισθημάτων το πραγματικό δεν ξεχωρίζει απ’ το φανταστικό. Αντρε Ζιντ Ο Διόνυσος πορεύεται πριν απ’ τον Απόλλωνα. Το «αισθάνεσθει» είναι αρχικότερο και προγενέστερο απ’ το «ειδέναι». Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος
21
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Μόνον οι αισθήσεις μπορούν να θεραπεύσουν την ψυχή, ακριβώς όπως μόνον η ψυχή μπορεί να θεραπεύσει τις αισθήσεις. Όσκαρ Ουάϊλντ Το αίσθημα μιλάει με μεγαλύτερη δύναμη όταν χαμηλώνει τη φωνή του. Ουϊλ Ντυράντ
Αισιοδοξία Η βάση της αισιοδοξίας είναι καθαρός φόβος. Όσκαρ Ουάϊλντ Ο αισιόδοξος είναι ένας ευχάριστος κι ενεργητικός χαρακτήρας, που μετράει τους καρπούς του δέντρου με τον αριθμό των λουλουδιών του. Ιάσων Ευαγγέλου
Ακολασία Ακολασία ονομάζεται ο έρωτας του εγώ. Φίοντορ Ντοστογιέφσκι Την ακολασία τους οι γυναίκες συνήθως την ονομάζουν άγνοια. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ
22
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Αλαζονεία - Έπαρση - Ύβρις «Ύβρις φυτεύει τύραννον» (η αλαζονεία γεννάει τον τύραννο). Σοφοκλής (οιδιππουσ τυρ. 873) Η ίδια η αλαζονεία που μας κάνει να κατακρίνουμε όσα ελαττώματα νομίζουμε πως δεν έχουμε, μας κάνει και να περιφρονούμε τα προτερήματα που μας λείπουν. Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό Φουσκωμένος με αέρα σαν μπαλόνι ο αλαζόνας, είναι επόμενο να βλέπει τον εαυτό του ν’ ανεβαίνει ψηλά. Η υπεροψία του, τον ανεβάζει στο θρόνο του θεού, και σαν μυθοδίαιτος που είναι έχει ηγεμονικές ιδέες μεγαλείου. Ιάσων Ευαγγέλου
Αλήθεια «Φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη δε η αλήθεια». Αριστοτέλης (αμμωνιος: αριστοτελουσ βιοσ) «Αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αλήθειας, και επί τα ετοίμα μάλλον τρέπονται» (δε θέλουν να κουραστούν οι άνθρωποι στην αναζήτηση της Αλήθειας και καταφεύγουν στις έτοιμες απαντήσεις). Θουκυδίδης (ΙΣΤΡ. Α΄ 20) «Το σιγάν την αλήθειαν, όμοιον εστί θάπτειν χρυσόν». Ευάγριος
23
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
«Άγει εις φως την αλήθειαν ο χρόνος». Μένανδρος Απλά είναι τα λόγια της αλήθειας. Αισχύλος Το τρομερό είναι, όταν ζητώντας την αλήθεια, συμβεί να τη βρεις. Ρ. Ντε Γκιρμόν Όταν μια αλήθεια αναγνωρίζεται αμέσως απ’ όλους, δεν πρόκειται ν’ ασκήσει μεγάλη επιρροή στην τύχη της ανθρωπότητας. Πολύβιος Δημητρακόπουλος Η δύναμη της αλήθειας βρίσκεται στις ερωτήσεις μας γι’ αυτή. Ανώνυμο Αλήθεια είναι η ταύτιση της πραγματικότητας με τη διάνοια (Veritas est adaequatio rei et intelectus). Λατινική ρήση Και η πιο αγνή αλήθεια όταν επιβάλλεται με τη βία, αποτελεί έγκλημα εναντίον του πνεύματος. Στέφαν Τσβάϊχ Η αλήθεια είναι κόρη του χρόνου κι όχι της αυθεντίας. Μπέρτολτ Μπρεχτ Η μοίρα μιας καινούριας αλήθειας είναι ν’ αρχίζει σαν αίρεση και να τελειώνει σαν προκατάληψη. Άλντους Χάξλεϋ 24
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Η αλήθεια σηκώνει εναντίον του εαυτού της τη θύελλα που σκορπίζει τους σπόρους της σ’ όλους τους ανέμους. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Οι λέγοντες την λειτουργίαν είναι ιερείς των ανθρώπων. Οι λέγοντες την αλήθειαν είναι λειτουργοί του Θεού. Ανδρεασ Λασκαράτος Ούτε οι αλήθειες τελειώνουν στα όρια των αισθητηρίων μας, ούτε ο κόσμος στον ορίζοντα της πόλεώς μας. Ι. Καμπούρογλου Η αλήθεια είναι πιο σημαντική από τα γεγονότα. Φρ. Λόϋντ Μεταξύ της στιγμής που ακούγεται η αλήθεια και της στιγμής που θριαμβεύει, μεσολαβεί πάντα ένα χάος που γεμίζει από πτώματα. Πολύβιος Δημητρακόπουλος Από μια αλήθεια που λέγεται ακαίρως, είναι προτιμότερο ένα επίκαιρο ψέμα. Πολύβιος Δημητρακόπουλος Αν πεις ένα ψέμα, πάλι η αλήθεια δεν χάνεται. Μπορείς, όμως, να τη μαχαιρώσεις τη ζωή κάποτε με μιαν αλήθεια. Φίοντορ Ντοστογιέφσκι Η αλήθεια δεν είναι διαφορετική απ’ την ανθρώπινη φύση. Αν ό,τι θεωρείται σαν αλήθεια, διαστέλλεται απ’ την ανθρώπινη φύση, αυτό δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Κομφούκιος
25
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Η παραδοξολογία ανεβάζει την αλήθεια στο σκοινί του ακροβάτη. Κι όταν οι αλήθειες ακροβατούν, τότε μπορούμε να ελέγξουμε την ευστάθειά τους. Όσκαρ Ουάϊλντ Όταν η αλήθεια δεν είναι ελεύθερη, η ελευθερία δεν είναι αληθινή. Ζακ Πρεβέρ «Είναι εξωφρενικά τερατώδες, λέει ο λόρδος Χένρυ, το γεγονός ότι οι άνθρωποι λεν πίσω από την πλάτη μας πράγματα απολύτως αληθινά». Όσκαρ Ουάϊλντ Όχι, όταν η αλήθεια είναι ακάθαρτη, μα όταν είναι ρηχή, δεν κατεβαίνει ο σοφός με ευχαρίστηση στα νερά της. Φρίντριχ Νίτσε Ψεύτικη να θεωρείτε την αλήθεια που δεν σας κάνει να χαίρεστε και να γελάτε. Φρίντριχ Νίτσε Το αίμα που χύνεται για μια αλήθεια, είναι ο χειρότερος μάρτυρας απόδειξης της αλήθειας. Το αίμα δηλητηριάζει και την πιο καθαρή θεώρηση της αλήθειας, δηλητηριάζει και την πιο αγνή διδασκαλία. Φρίντριχ Νίτσε Όταν συζητάς, δεν υπάρχει ούτε ανώτερος ούτε κατώτερος, ούτε τίτλοι, ούτε ηλικία, ούτε όνομα. Τίποτε δε λογαριάζεται παρά μονάχα η αλήθεια. Και μπροστά σ’ αυτήν είναι όλοι ίσοι. Ρομέν Ρολάν 26
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Ποτέ ως τώρα η αλήθεια δεν κρεμάστηκε απ’ το χέρι ενός αδιάλλακτου. Φρίντριχ Νίτσε Η αλήθεια βρίσκει το φόρεμα του πραγματικού πολύ στενόχωρο. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Το αληθινό δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Απλώς είναι αληθινό. Είναι η επιστήμη. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Αν πρόκειται να περιγράψεις την αλήθεια, άφησε την κομψότητα στο ράφτη. Άλμπερτ Αϊνστάϊν Πολύ ωραίο για να ’ναι αληθινό. Αγγλική παροιμία Πρέπει ν’ αγαπάμε μια πεποίθησή μας μονάχα γιατί είναι αληθινή και όχι γιατί είναι δική μας. Ό,τι έπαψε να ’ναι σωστό, δεν πρέπει να το θεωρούμε δικό μας. Μπιελίνσκι Το αληθινό, με το νόημά του σφαλερά διαβασμένο, και με έμφαση βαλμένη εκεί που δεν πρέπει, είναι το ψεύτικο. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Το να είσαι φυσικός είναι μια πόζα εξαιρετικά δύσκολη να την κρατήσεις. Όσκαρ Ουάϊλντ
27
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Η αλήθεια μοιάζει με πολυεδρικό διαμάντι. Καμιά θεωρία δεν μπορεί να φωτίσει ταυτόχρονα όλες τις πλευρές της. Ιάσων Ευαγγέλου Γνώρισμα της αλήθειας (στον τομέα που υπάρχει) είναι να κυριαρχεί αυτοδύναμα κι όχι να εκβιάζει ή να εκλιπαρεί να την πιστέψουν για να επιβληθεί. Ιάσων Ευαγγέλου
Αλλαγή - Μεταβολή Πάντα μια αλλαγή αφήνει ένα δόντι, όπως στο κτίριο, απ’ όπου θα πιαστεί μια άλλη. Nικολό Μακιαβέλι Η αλλαγή είναι ανάπαυση (Μεταβάλλον ανεπαύεται). Ηράκλειτος Μόνον όποιος μεταβάλλεται, είναι συγγενής μου. Φρίντριχ Νίτσε Η λέξη «αλλαγή» μας κάνει να σκεφτόμαστε τη διαρκή ανανέωση και αλλοίωση, το δυναμικό και αείρροο «γίγνεσθαι», την αέναη μεταβολή, την αλλαγή της αλλαγής… Ιάσων Ευαγγέλου
28
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Αλληλεγγύη - Αλτρουισμός «Ουαί αυτώ τω ενί, όταν πέση και μη η δεύτερος εγείραι αυτόν» (αλίμονο σ’ όποιον πέσει και δε βρεθεί αυτός που θα τον σηκώσει). Εκκλησιαστής Το τσεκούρι του ξυλοκόπου ζητάει την ξύλινη λαβή του από το δέντρο, κι αυτό του τη δίνει. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Η τριανταφυλλιά του Εγώ που μπολιάστηκε με το κλαδί του Εσύ, δεν έχει αγκάθια. Ιάσων Ευαγγέλου
Αμάθεια - Αμαθής Δε συνάντησα ποτέ άνθρωπο τόσο αμαθή, ώστε να μην μπορώ να μάθω κάτι απ’ αυτόν. Γαλιλαίος Όταν βλέπω την πάνοπλον Αθηνά διερωτώμαι: Αν η Σοφία λέγεται Πόλεμος, τότε η Αμάθεια τι είναι; Πολύβιος Δημητρακόπουλος Μην έχεις εμπιστοσύνη εις την σοφίαν που αναγνωρίζει η αμάθεια. Πολύβιος Δημητρακόπουλος Η αμάθεια κρύβει πλήθος αμαρτίες. Το ίδιο και η μάθηση. Όσκαρ Ουάϊλντ
29
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Άδειο σακί δε στέκει ορθό. Ελληνική παροιμία
Αμαρτία - Αμαρτωλός Τα παλαιότερα αμαρτήματα είναι οι νεότεροι τρόποι ζωής. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Είναι και αμαρτίες που ’χουν στη γη προνόμια. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Οι καλύτεροι άνθρωποι είναι από αμαρτίες πλασμένοι. Ουϊλιαμ Σαίξπηρ Μισώ την αμαρτία, αλλά αγαπώ τον αμαρτωλό. Τζον Ριντ Το να είσαι αναμάρτητος, είναι η μεγαλύτερη αμαρτία. Όσκαρ Ουάϊλντ Εσύ πάντα θα μ’ αγαπάς. Γιατί αντιπροσωπεύω όλες τις αμαρτίες που δεν είχες το θάρρος να κάνεις. Όσκαρ Ουάϊλντ Η συνείδηση δε σ’ εμποδίζει να διαπράξεις την αμαρτία. Σε εμποδίζει απλώς να την απολαύσεις. Χάρι Χέρσφιλντ Ο Θεός μπορεί να συγχωρήσει τ’ αμαρτήματά μας. Το νευρικό μας σύστημα, ποτέ. ΟυϊλΙΑΜ ΤζέΪμς 30
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΙΔΕΩΝ
Άμιλλα - Ανταγωνισμός Άμιλλα είναι να φτάσει κάποιος τον άλλον, που τον θαυμάζει ή να τον ξεπεράσει, χωρίς να αισθάνεται φθόνο, όταν ο άλλος τον ξεπερνάει. Αριστοτέλης «Εις πονηράς άμιλλας, αθλιώτερος εστίν ο νικήσας». Μέγας Βασίλειος Στην ευγενή άμιλλα συχνά ο ζήλος γίνεται ζήλια και η ευγενής άμιλλα γίνεται αγενής άμιλλα. Ιάσων Ευαγγέλου
Αμφιβολία Η αμφιβολία ωθεί το πνεύμα του ανθρώπου από κορυφή σε κορυφή. Και δε μας θέλγει λιγότερο από τη γνώση. ΔΑΝΤΗΣ Το κακό στη ζωή είναι ότι οι ανόητοι είναι γεμάτοι βεβαιότητα και όλοι οι μυαλωμένοι γεμάτοι αμφιβολίες. Μπέρτραντ Ράσελ
Αναβολή Μην αναβάλεις για αύριο ό,τι μπορείς να κάνεις μεθαύριο. Όσκαρ Ουάϊλντ
31
ΙΑΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ - ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑ
Ένα ανθολόγιο ιδεών είναι μια συλλογή γνωμών ή στοχασμών, που σ’ ένα πλαίσιο συμβατικό κατατάσσονται σε πέντε είδη: α) ρητά ή ρήσεις, β) Η αναβολή είναι ένα σύνθετο ελπίδας, φόβου και γνωμικά, γ) αποφθέγματα (motta), δ) κράμα: αφορισμοί, ε) αξιώματα.
οκνηρίας.
Το «Ανθολόγιο Ιδεών» –χωρίς να φιλοδοξεί τον τίτλο του «ΠανδέΙάσων Ευαγγέλου κτη»– είναι ένα θησαύρισμα στοχασμών, ένας οδοδείκτης, χρήσιμος για το βηματισμό μας στον άγνωστο δρόμο του μέλλοντος. Ένας σύμβουλος προσανατολισμού και διδάσκαλος στο να σκεφτόμαστε «διαλεκτικά», να μιλάμε σωστά και να γράφουμε εντυπωσιακά. Ο Αριστοτέλης μάς προΑνάγκη - Αναγκαιότητα - Αναγκαίο τρέπει να χρησιμοποιούμε στα γραπτά μας τις λακωνικές ρήσεις των σοφών, χωρίς να κάνουμε κατάχρηση αυτών (Ρητορ. 1395 a 1).
Όταν η ανάγκη δεν υποχρεώνει τους ανθρώπους να είναι
Το βιβλίο αποτελείται από θεματικές ενότητες των ιδεών, ώστε να γίνεκαλοί, πάντοτε καταντούν κακοί. ται εύκολα προσιτό στις εξειδικευμένες αναζητήσεις κάθε αναγνώστη. Nικολό Μακιαβέλι Με άλλα λόγια είναι ένα «Λεξικό Ιδεών» των μεγάλων σκαπανέων του πνεύματος και του πολιτισμού.
«Εξ ανάγκης και νόμου μετάθεσις». αποστολοσ Παύλος (ΕΒΡ. Ζ΄ 12) «Ανάγκη και θεοί πείθονται». Αρχαία Ελληνική ρήση
«Παν αναγκαίον πράγμα, ανιαρόν έφυ». ΕΙηνος ο Πάριος Στο άγγιγμα της αγάπης όλοι γινόμαστε ποιητές. Πλάτων
Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, Ανακάλυψη - Αποκάλυψη είναι η Ελλάδα για την ανθρωπότητα. Βόλφγκανγκ φον Γκαίτεαυτού που ήδη Η ανακάλυψηΓιόχαν συνίσταται στην αποκάλυψη υπάρχει. Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό, ΑρΘΟΥΡ ΚΕστλερ ό,τι είναι αληθινό και δίκαιο. Διονύσιος Σολωμός
Προσοχή! Η «αποκάλυψη» προϋποθέτει συχνά τη σκόπιμη Υπάρχουν στιγμές, που των οποιαδήποτε στάση «επικάλυψη». Το περιεχόμενο λέξεων καλύπτεται από και αν κρατά το σώμα, μεταμφίεση. η ψυχή γονατισμένη προσεύχεται. Ιάσων Ευαγγέλου Βίκτορ Ουγκό
Η πολιτική προσελκύει τα νοητικώς κατώτερα άτομα. Άλμπερτ32 Αϊνστάιν