ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΕΣΤΩ
ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ Χ. ΠΑΥΛΙΤΣΑς
Σχεδιασμός, τυπογραφική επιμέλεια: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης
Διορθώσεις τυπογραφικών δοκιμίων: Χαρά Μακρίδη Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Καλλιτεχνική επιμέλεια εξωφύλλου: Δημήτρης Κουρκούτης
© Copyright κειμένου: Κωνσταντίνος Χ. Παυλίτσας
© Copyright έκδοσης: Εκδόσεις Ιωλκός
Γραμματοσειρά Iolkos Apla [αποκλειστική χρήση]
Μάιος 2023, Α΄ έκδοση
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΛΚΟΣ Ανδρέου Μεταξά 12 ϗ Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81
Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, 210-3304211 e-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr
ISBN 978-960-640-152-7
ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ Χ. ΠΑΥΛΙΤΣΑς
Ο Κωνσταντίνος Χ. Παυλίτσας γεννήθηκε στα Γρεβενά. Εί -
ναι διδάκτορας οικονομικών επιστημών και συγγραφέας. Έχει
ασχοληθεί με την κοινωνία των ανθρώπων για περισσότερα
από είκοσι τέσσερα χρόνια, μελετώντας απροκατάληπτα τους
παράγοντες που διαμορφώνουν την ατομική ευτυχία και την
κοινωνική πρόοδο. Οι δρόμοι για την Ευεστώ αποτελούν ένα
απόσταγμα όλης της συγγραφικής του πορείας.
ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ Χ. ΠΑΥΛΙΤΣΑς
ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ Τ ΟΥ Κ . Χ . Π .
Βάσεις Οικονομικής [μελέτη, 00]
Οικονομική Θεωρία - Μικροοικονομία
[μελέτη, Εκδόσεις Ζήτη, 007]
Οικονομική Θεωρία - Μακροοικονομία
[μελέτη, Εκδόσεις Ζήτη, 008]
Εισαγωγή στην Οικονομική Θεωρία
[με Γεωργία Α. Χαριτούδη, μελέτη, 0]
Η κοινωνία των σοφών [δοκίμιο, Bookstars-Γιωγγαράς, 0]
Ο μικρός Θεός [δοκίμιο, Bookstars-Γιωγγαράς, 0]
Κοσμοπολιτεία [δοκίμιο, Νησίδες, 07]
Θέματα για τις αρχές της Οικονομικής Θεωρίας της Γ΄ Λυκείου [07]
ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΕΣΤΩ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος ~ Εισαγωγή ~ Ι - Τα δεσμά
του σύγχρονου ανθρώπου ~ ΙΙ - Η διέξοδος
από τα σύγχρονα δεσμά της ανθρώπινης φύσης
7 ~ ΙΙΙ - Ο δρόμος της ευσυνειδησίας ~
ΙV - Ο δρόμος της οικουμενικότητας 87 ~ V
- Ο δρόμος της κοσμοπολιτείας ~ V Ι - Ο
δρόμος της τεχνολογικής προόδου 8 ~ VII
- Ο δρόμος της αλληλέγγυας εργασίας 0 ~
VIII - Ο δρόμος της κοσμοοικονομίας 77 ~ IX
- Ο δρόμος της συνεξέλιξης με τη φύση ~
X - Ο δρόμος της κοινωνίας των σοφών
~ Αντί επιλόγου ~ Βιβλιογραφία 0
Η συγγραφή ενός βιβλίου, που παρουσιάζει όλες τις όψεις του κοινωνικού γίγνεσθαι, αποτελεί ιδιαιτέρως δύσκολο εγχείρημα, καθώς οι παράγοντες που το διαμορφώνουν, είναι πολυδιάστατοι και κατά συνέπεια, ο αγώνας συγγραφής του είναι μακρόχρονος και επίπονος. Παρά τις δυσκολίες, όμως, η συγγραφή αυτού του βιβλίου ήταν για το συγγραφέα ένας αγώνας απόδρασης από τους συνήθεις τρόπους σκέψης και έκφρασης, και το ίδιο φιλοδοξεί να προσφέρει και στον αναγνώστη.
Για να μη χαθεί κανείς μέσα σε αυτή την πολυετή, πολυπαραγοντική και δύσκολη μελέτη, κρίνεται σκόπιμο να παρουσιαστεί τόσο η μεθοδολογία της, όσο και ο σκοπός της. Πηγή έμπνευσης του όλου εγχειρήματος
αποτέλεσε η ρήση του αρχαίου Δημόκριτου ότι «σκοπός
της ζωής είναι η ευεστώ (ευθυμία), όχι όμως η ταυτιζόμενη με την ηδονή, αλλά εκείνη κατά την οποία η ψυχή
διάγει με γαλήνη και σταθερότητα που δεν ταράσσεται
από κανένα φόβο, δεισιδαιμονία ή άλλο πάθος».
Η ευεστώ για το συγγραφέα αποτελεί το γιγάντιο
πυρήνα γύρω από τον οποίο περιστρέφονται οι δρόμοι που οδηγούν σε αυτήν. Είναι ο Ήλιος, ο απώτερος
σκοπός κάθε ήρωα της ζωής που αγωνίζεται για την κατάκτηση της εσωτερικής και της εξωτερικής του ελευθερίας. Είναι η αδιάκοπη αναζήτηση του ανθρώπου για έναν καλύτερο κόσμο. Σ’ έναν τέτοιο κόσμο μπολιάζονται οι ατομικές με τις συλλογικές ευθύνες του, σπάνε οι σύγχρονες αλυσίδες, που τον κρατούν δέσμιο, εναρμονίζεται η κοινωνική του πορεία με αυτήν του κοσμικού γίγνεσθαι. Επιπροσθέτως, οι δρόμοι για την Ευεστώ αποτελούν τις ανεξάρτητες σφαίρες της κοινωνικής ζωής, οι οποίες ακολουθούν μια συγκεκριμένη διαδρομή προόδου, έναν αέναο αγώνα με επίκεντρο πάντοτε την Ευεστώ. Αυτοί οι δρόμοι αντανακλούν έναν κόσμο ευσυνειδησίας στη σφαίρα της ψυχολογίας, έναν κόσμο οικουμενικότητας στη σφαίρα της ηθικής, έναν κόσμο αυθεντικής δημοκρατίας στη σφαίρα της πολιτικής, έναν κόσμο προόδου στη σφαίρα της τεχνολογίας, έναν
κόσμο αλληλεγγύης στη σφαίρα της εργασίας, έναν
κόσμο μεσότητας στη σφαίρα της οικονομίας, έναν κόσμο συνεξέλιξης με τη φύση στη σφαίρα της οικολογίας
κι έναν κόσμο σοφίας στη σφαίρα της κοινωνίας.
Θερμές ευχαριστίες οφείλω στο Γεώργιο Αλεξανδρίδη, στο Θεόδωρο Βόμβα, στη Σουλτάνα Βουδούρη,
στον Παναγιώτη Γκάγκαλη, στη Χριστίνα Μάστορα, στον Αντώνη Μαυρίδη, στην Αλεξία Μιχάλη, στη Γεωργία Μούσιου, στην Κοραλί Μπαρμπέν, στη Μακεδονία Παπαθανασίου, στον Ευθύμη Παυλίτσα και στην Ευθυμία Τζήκα για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις τους. Στον Κωνσταντίνο Ι. Κορίδη για την έκδοση του βιβλίου και τη Ζωή Ιωακειμίδου για τη σελιδοποίησή του.
Ο
ΣύΓΧΡΟΝΟς ΠΟΛΙΤΙΣΜός, αναντίρρητα, είναι ριζικά ανώτερος απ’ όλους τους προηγούμενους πολιτισμούς στη μακραίωνη ιστορία της ανθρωπότητας. Η ασφυκτική, όμως, εξάρτηση του ανθρώπου από τον οικονομικό παράγοντα, η αδιαφορία του
για την ηθική, την πολιτική και την οικολογική ζωή, είναι άμεσα παράγωγα της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας και φιλοσοφίας, μιας υπερκατανα-
λωτικής και χρησιμοθηρικά υλιστικής θεώρησης του κόσμου.
Κατακλυσμένος ο σύγχρονος άνθρωπος από μια πληθώρα επίπλαστων αναγκών και προκαθορισμέ-
νων επιλογών απομακρύνθηκε ουσιαστικά από το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης και αυτενέργειας. Έγινε δέσμιος της υπερπαραγωγής και του υπερκαταναλωτισμού, δημιουργώντας παράλληλα, το νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα και κατ’ επέκταση
το αντίστοιχο πολιτικό, ηθικό και οικολογικό σύστημα, επιβάλλοντας και τους αντίστοιχους τυπικούς και
άτυπους κοινωνικούς κανόνες, καθώς και τα αντίστοιχα προϊόντα και τα αντίστοιχα πολιτισμικά πρότυπα.
Η κεντρική ιδέα αυτού του οικονομικού συστήματος δεν είναι άλλη από την κυριαρχία του ατομικού συμφέροντος. Τα ατομικά συμφέροντα θεωρούνται ως τα μόνα πραγματικά συμφέροντα, ενώ η αρχή του ατομικού οφέλους αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο ολόκληρου του νεοφιλελεύθερου συστήματος. Η κοινωνία αντιμετωπίζεται ως ένα μηχανικό άθροισμα
των ατόμων που την απαρτίζουν, με συνέπεια η κοινωνική ευημερία της να μην είναι τίποτα περισσότερο
από το άθροισμα των ατομικών ευτυχιών. Η προσκόλληση, όμως, του σύγχρονου ανθρώπου στο ατομικό
συμφέρον και η αδιαφορία του για το κοινωνικό γέννησε το κυρίαρχο πρόβλημα της σύγχρονης εποχής, τον εαυτουλισμό.
Ο εαυτουλισμός είναι μια συμπεριφορά που εκδηλώνεται ως αποχή από την κοινωνική ιδιότητα του ανθρώπου και αντίστοιχα προσκόλληση στην ατομική. Ένας τέτοιος άνθρωπος αποβλέπει αποκλειστικά στην προσωπική ευτυχία, αδιαφορώντας για την ευτυχία των άλλων. Πρόκειται για συμπεριφορά που προξενεί μόνο συμφορές, γιατί το άτομο αρνούμενο την κοινωνική του ιδιότητα, μεγιστοποιεί την ατομική του διάσταση και ορίζει ως πλαίσιο ενδιαφερό-
ντων του μόνο εκείνο που ικανοποιεί την ατομική ευτυχία του.
Η συμπεριφορά του εαυτούλη είναι η συνισταμένη
δύο επιμέρους συμπεριφορών: της τάσης της μεγιστοποίησης του κέρδους από μέρους των παραγωγών και
της τάσης της μεγιστοποίησης της χρησιμότητας από
μέρους των καταναλωτών. Αυτές στοιχειοθετούν τη μάστιγα της σύγχρονης εποχής, την απληστία, καθώς
η κατανάλωση γίνεται αυτοσκοπός, τα υλικά αγαθά θεοποιούνται και ο άνθρωπος μετατρέπεται σε έναν εξαρτημένο υπήκοο μιας άμετρης κοινωνίας.
Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας συμπεριφοράς διαχέονται σε ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου (της οικονομικής, της πολιτικής, της τεχνολογικής, της οικολογικής και της ηθικής), δημιουργώντας τα σύγχρονα δεσμά του. Άρα επομένως, η κατάκτηση της ελευθερίας του ανθρώπινου γένους διέρχεται αναγκαστικά μέσα από την άρση των αλλοτριωτικών καταστάσεων και μηχανισμών, στα πλαίσια της αναθεώρησης της κυρίαρχης κοσμοθεωρίας.
Όλες οι πλευρές της κοινωνικής ζωής είναι ανα-
γκαίο να αλλάξουν και να εμποτιστούν από τη γενική
αρχή του κοινωνικού οφέλους, όπου το ατομικό όφελος θα πραγματώνεται μέσα στο κοινωνικό και θα
εκπληρώνεται ο σκοπός της ζωής που είναι η ευεστώ.
Η ευεστώ εκφράζει μια ιδανική κατάσταση ψυχικής
και πνευματικής ηρεμίας, όπου το μεμονωμένο άτο-
μο δεν αποβλέπει μονάχα στην προσωπική του ευδοκίμηση, αλλά στην καλλιέργεια κάθε πτυχής της
προσωπικότητάς του, έτσι ώστε να απαλλαγεί από τα πάθη του και να νιώσει πραγματικά ελεύθερο και υγιές.
Η επίτευξη αυτού του σκοπού είναι αναγκαία, επειδή είναι σύμφωνη με την αρχή της μεσότητας, όπου κάθε υπέρβαση του μέτρου αποτελεί διατάραξη της παγκόσμιας ισορροπίας, που συνεπάγεται σκληρή τιμωρία. Στην ουσία, αυτή η αρχή εκφράζει έναν άριστο τρόπο ζωής, που απέχει τόσο από την υπερβολή, όσο
και από την έλλειψη, οι οποίες προκαλούν δυσμενείς επιπτώσεις σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του ανθρώπου (και όταν ακούει, και όταν σκέπτεται, και όταν μιλάει, και όταν ενεργεί).
Το πρόβλημα του εαυτουλισμού είναι αντιμετωπίσιμο, όταν τοποθετηθεί τόσο σε ατομική, όσο και σε συλλογική βάση, γιατί η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου είναι, αφενός έργο ατομικό και αφετέρου έργο συλλογικό. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος εργάζεται ατομικά και συλλογικά, ικανοποιώντας ταυτόχρονα ανάγκες ατομικές και συλλογικές, και επομένως, η υγεία του χωρίζεται σε ατομική και κοινωνική.
Η υλοποίηση αυτού του οράματος είναι ρεαλιστική, γιατί τα θεμελιώδη επιτεύγματα της εξελικτικής πορείας του Σοφού ανθρώπου, του δίνουν τη δύναμη
να συνεχίσει το έργο του. Το πέρασμα από τον πρω -
τογονισμό στη σύγχρονη κοινωνία είναι γεμάτο με ανακαλύψεις, εφευρέσεις, κατακτήσεις και ανέσεις,
οι οποίες θεμελιώνουν την εν λόγω άποψη.
Στη βάση ενός τέτοιου σκοπού, η αναγέννηση της κοινωνίας προϋποθέτει τη γαλούχηση των ατόμων
από τους φορείς κοινωνικοποίησης και κοινωνικού
ελέγχου, με τις αρχές και τις αξίες μιας σοφής κοινωνίας. Κάτι τέτοιο σημαίνει μεταμόρφωση της
Ευεστώ και οι οποίοι είναι οι εξής:
Ευσυνειδησία είναι η εσωτερική δύναμη που αποτρέπει τον άνθρωπο από το κακό και τον κατευθύνει
να πράττει το καλό. Ο ευσυνείδητος άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα διάφορα προβλήματα της ζωής κατά τέτοιον τρόπο, ώστε αποκτά επίγνωση, αφενός των
αιτιών που τα προκάλεσαν, των συνεπειών που επιφέρουν και των τρόπων αντιμετώπισής τους, και αφετέρου των πράξεών του, των δικαιωμάτων του, των υποχρεώσεών του και των ευθυνών του στην παραγωγική διαδικασία, στον τρόπο άσκησης της εξουσίας, στις
σχέσεις του με τους συνανθρώπους και στη σχέση του
ολόκληρη την ιδιοσυστασία του ανθρώπου και δρα ως ιδιαίτερα ισχυρός και συνεκτικός δεσμός με τον εαυτό του, με το συνάνθρωπό του, με τη φύση, με το Θεό. Αποτελεί τη σημαντικότερη δύναμη που ενεργοποιεί τον άνθρωπο πυροδοτώντας ψυχικές αρετές, όπως η υπομονή, η επιμονή, η αγωνιστικότητα και η αισιοδοξία. Σε καμία περίπτωση, όμως, η οικουμενική πίστη δεν πρέπει
να είναι απόλυτη και άκριτη, γιατί κάτι τέτοιο οδη-
γεί στην αντίληψη της ύπαρξης απόλυτης αλήθειας, γεγονός που οδηγεί στα πλοκάμια του δογματισμού
και του φανατισμού. Αντίθετα, η οικουμενική πίστη
είναι έλλογη. Σε αυτήν τη βάση, ο δρόμος της οικουμενικότητας είναι η συνισταμένη πέντε συνιστωσών:
της πίστης στη φιλαλληλία, της πίστης στις αναγκαιότητες μιας παγκόσμιας ιδεολογίας, της πίστης στην
καιριότητα και τις αξίες του σοφού λόγου, της πίστης
στην επιστημονική ερμηνεία του κόσμου, της πίστης
στους νόμους της παγκόσμιας κοσμοθεωρίας.
Ο δρόμος της κοσμοπολιτείας
Κοσμοπολιτεία σημαίνει συμμετοχή του ανθρώπου
παντού. Σε όλους τους τομείς της ζωής. Εξυπηρέτηση
και υποστήριξη της κάθε μορφής ζωής, καθημερινά.
Αυτό είναι το καθήκον όλων. Γιατί είναι ανάγκη η
διαχείριση των κοινών υποθέσεων της πολιτείας να πραγματοποιείται από το λαό, χωρίς την όποια αντιπροσώπευση, η οποία θα μπορούσε να παρεκκλίνει από το λαϊκό έλεγχο. Μονάχα μέσα στο πλαίσιο μιας τέτοιας ενεργούς συμμετοχής του πολίτη σε όλα τα επίπεδα της εξουσίας θα εξασφαλίζεται η ευνομούμενη πολιτεία και άρα, θα θωρακίζεται το πολίτευμά της, η κοσμοπολιτεία. Υπό αυτήν την έννοια, η κοσμοπολιτεία είναι η συνισταμένη πέντε συνιστωσών: της λαϊκής κυριαρχίας, του ελεγκτικού ρόλου της Βουλής, της ανεπίληπτης και αφοσιωμένης στο καθήκον δημόσιας διοίκησης, της λαϊκής νομοθεσίας και της λαϊκής δικαιοσύνης (Ηλιαία).
Ο δρόμος της τεχνολογικής προόδου
Ο χαρακτήρας της τεχνολογίας είναι αντιφατικός, αφού λειτουργεί τόσο ως παράγοντας ενότητας, όσο
και αποξένωσης του ανθρώπου. Βέβαια, η αντίφαση
αυτή δεν είναι εγγενής της τεχνολογίας για το λόγο ότι η τεχνολογία δε διαθέτει βούληση, άρα, δεν επι-
τελεί καθ’ αυτή ούτε ενοποιητικό ούτε αποξενωτικό
ρόλο. Ο διττός της χαρακτήρας είναι η αντανάκλαση
του τρόπου που ο άνθρωπος τη χρησιμοποιεί∙ της
βούλησης που ο δημιουργός προσδίδει στο δημιούργημά του. Κι εδώ βρίσκεται η λύση της αντίφασης
στον προσανατολισμό της κοινωνίας, εκείνον που επίκεντρο κάθε κοινωνικής δραστηριότητας θα ’ναι η πρόοδος. Υπό αυτή την έννοια, οι αναγκαίες συνιστώσες της τεχνολογικής προόδου, ώστε να αξιοποιηθούν οι δυνατότητές της και να οδηγήσει τον άνθρωπο στην Ευεστώ είναι: ο συγχρωτισμός των επιστημόνων, η ατομική και ευρύτερη συλλογική και κρατική εγρήγορση, η χρήση της τεχνολογίας για ειρηνικούς σκοπούς, η παγκοσμιοποίηση με ανθρώπινο πρόσωπο και ο βεβαρημένος ρόλος του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Ο δρόμος της αλληλέγγυας εργασίας
Ο δρόμος της αλληλέγγυας εργασίας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο πάνω στον οποίο χτίζεται η κοσμοοικονομία, συντελείται η αρμονική συνύπαρξη με τη φύση και ομονοούν οι άνθρωποι. Σε έναν τέτοιο δρόμο όλοι οι εργαζόμενοι είναι μέρη ενός όλου και αυτά τα μέρη αλληλεξαρτώνται. Επιδιώκουν το δικό τους καλό μέσα από το γενικό καλό. Κατευθύνουν τη
συμπεριφορά τους προς έναν και μοναδικό σκοπό,
το σκοπό της γνήσιας συνεργασίας με βάση πάντα την αρχή της αλληλεγγύης. Οι εργαζόμενοι γίνονται
ουσιαστικοί συνεργάτες-επιμελητές και στηρίζουν
με πράξεις αλληλέγγυες ο ένας τον άλλον. Έτσι, η αλληλέγγυα εργασία είναι η συνισταμένη πέντε συνιστωσών: της κατάρτισης στη γενική λειτουργία της
παραγωγικής διαδικασίας, της κατάρτισης στη συντονιστική λειτουργία, της κατάρτισης στη λειτουργία
δημοκρατικής λήψης των αποφάσεων, της κατάρτι-
σης στην υπεύθυνη διαχειριστική λειτουργία και της κατάρτισης στην αξιόπιστη εμπορική λειτουργία.
Ο δρόμος της κοσμοοικονομίας
Στην κοσμοοικονομία το ατομικό συμφέρον φτάνει
ως εκεί που δεν καταπατά το ατομικό συμφέρον του συνανθρώπου του. Ένα σύνολο οριοθετημένων ατομικών συμφερόντων στοιχειοθετεί μία τέτοια οικο -
νομία, όπου ικανοποιείται το κοινωνικό συμφέρον
και άρα, ο άνθρωπος με κυρίαρχη αρχή τη μεσότητα.
Με τη μεσότητα ο ευσυνείδητος άνθρωπος κρατά
στο καθετί το μέτρο και αποφεύγει τις υπερβολές
—οι οποίες θα του απέφεραν δυστυχία—, και αποφεύγει να καλλιεργεί συγκρούσεις και μίση. Και έτσι, όταν κάποιος είναι μετριόφρων, γίνεται εγκρατής, υπομονετικός και προπαντός, τίμιος. Σε αυτήν τη βάση, η κοσμοοικονομία είναι η συνισταμένη πέντε
είναι αναγκαίο όλοι οι πολίτες να αγαπούν τη Γη, γιατί είναι εξαρτημένοι από τη ζωτικότητα, ποικιλότητα και ομορφιά της και γι’ αυτόν το λόγο αποτελεί ευθύνη και καθήκον όλων να την κληροδοτήσουν αναλλοίωτη ή και βελτιωμένη στις επερχόμενες γενεές, ώστε να πραγματωθεί ένα μεγάλο άλμα στην πορεία συνεξέλιξης μαζί της. Υπό αυτήν την έννοια, ο δρόμος της συνεξέλιξης με τη φύση εί-
ναι η συνισταμένη πέντε συνιστωσών: της ύπαρξης αειφόρου σχεδιασμού τόσο στην παραγωγή, όσο και στην κατανάλωση, της εφαρμογής ενός κυκλικού μοντέλου διαχείρισης των φυσικών πόρων, του χωροταξικού σχεδιασμού σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, της καλλιέργειας περιβαλλοντικής παιδείας και της ευσυνείδητης συλλογικής δράσης.
Αδιαμφισβήτητα, ο πολυδιάστατος άνθρωπος, παρά τις όποιες παλινδρομήσεις του, βρίσκεται σε μια διηνεκή ιστορική πορεία ολοκλήρωσης της προσωπικότητάς του, αυτοπραγμάτωσης και ωρίμανσης του εαυτού του. Όμως τώρα, όσο ποτέ άλλοτε, δεσπόζει η αναγκαιότητα, η ανθρώπινη συμπεριφορά να προσανατολιστεί προς το δρόμο μιας σοφής κοινωνίας, επειδή η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των κρατών, ο ανταγωνισμός και η κοινωνική αδιαφορία γεννούν τη σύγκρουση και η σύγκρουση την καταστροφή. Υπό
αυτή την έννοια, ο δρόμος της κοινωνίας των σοφών είναι η συνισταμένη πέντε συνιστωσών: της ομόνοιας, της συντροφικότητας, της πολυδιάστατης συνεργασίας
όλων των κρατών, της μετατροπής του καταστροφικού
ανταγωνισμού σε άμιλλα και του προοδευτικού μετασχηματισμού των θεμελιωδών κοινωνικών θεσμών.
Ο δρόμος της κοινωνίας των σοφών
-
μησε ο πυρήνας των ιδεών της θεωρίας του ατομικού
οφέλους; Πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί η διέξοδος
από τα σύγχρονα δεσμά της ανθρώπινης φύσης; Ποιες
θα είναι οι ατομικές ευθύνες και ποιες οι συλλογικές
ευθύνες σε μια κοινωνία μεσότητας, και πού αυτές
οδηγούν; Υπάρχει ένας αιώνιος και σταθερός ηθικός
δρόμος αρχών και αξιών που κατευθύνει τη συμπερι-
φορά της ανθρώπινης φύσης προς την απελευθέρωση
από τα δεσμά της ή μήπως η πορεία αυτού του δρόμου
προσδιορίζεται από τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες;
Κατά τον αρχαίο Δημόκριτο «σκοπός της ζωής είναι
η ευεστώ (ευθυμία), όχι όμως η ταυτιζόμενη με την
ηδονή, αλλά εκείνη κατά την οποία η ψυχή διάγει με
γαλήνη και σταθερότητα που δεν ταράσσεται από κα-
νένα φόβο, δεισιδαιμονία ή άλλο πάθος». Ποιοι είναι,
λοιπόν, οι δρόμοι που οδηγούν σε αυτήν;