3-A-84 tomos 1_periex+prol

Πρόλογος Διαχείριση αλλαγής, σχολική αποτελεσματικότητα και στρατηγικός σχεδιασμός

Η διαχείριση της αλλαγής, η σχολική αποτελεσματικότητα και ο στρατηγικός σχεδιασμός στην εκπαίδευση, είναι τρεις θεματικές οι οποίες διερευνώνται σήμερα από πολλά εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κόσμο. Έχει πλέον γίνει συνείδηση ότι χωρίς συστηματική διαχείριση της αλλαγής, κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει και να προσαρμοσθεί στις ταχύτατες μεταβολές που συμβαίνουν στο περιβάλλον γύρω μας. Ταυτόχρονα, τα εκπαιδευτικά συστήματα καλούνται να αντιληφθούν ότι η αλλαγή πρέπει να είναι προγραμματισμένη και σχεδιασμένη στρατηγικά για να έχει στο τέλος της διαδικασίας τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τέλος, για να υπάρχουν εχέγγυα επιτυχίας, χρειάζεται να στηριχθούμε σε ερευνητικά πορίσματα για την αποτελεσματικότητα και τη βελτίωση των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών συστημάτων διεθνώς. Μόνο μέσα από πολιτικές στηριγμένες πάνω στη σύγχρονη έρευνα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι τα εκπαιδευτικά μας συστήματα έχουν προοπτική. Διαφορετικά, ο κίνδυνος να παραμείνουν τα εκπαιδευτικά συστήματα της Κύπρου και της Ελλάδας προσκολλημένα στο παρελθόν και απηρχαιωμένα, είναι ορατός. Ως εκ τούτου, φιλοδοξούμε, ότι ο αναγνώστης θα βρει πολλές από τις απαντήσεις στα θέματα σχετικά με τη διαχείριση της αλλαγής, τη σχολική αποτελεσματικότητα και το στρατηγικό σχεδιασμό στην εκπαίδευση, μέσα από τα κεφάλαια των δύο τόμων. Το έργο αυτό αποτελείται από δύο τόμους οι οποίοι είναι συμπληρωματικοί ο ένας προς τον άλλο. Ταυτόχρονα, όμως, μπορούν να αξιοποιηθούν ως δύο ανεξάρτητα συγγράμματα. Ο πρώτος τόμος, που έχει τίτλο «Διαχείριση αλλαγής, σχολική αποτελεσματικότητα και βελτίωση», αποτελείται από 12 κεφάλαια μέσα στα οποία παρουσιάζονται και αναλύονται όλα τα θέματα που έχουν σχέση γε-

8

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

νικότερα με τη διαχείριση της διαδικασίας της αλλαγής στην εκπαίδευση και τη σχολική αποτελεσματικότητα. Ο δεύτερος τόμος, που έχει τίτλο «Στρατηγικός σχεδιασμός στην εκπαίδευση», αποτελείται από 9 κεφάλαια στα οποία παρουσιάζονται και αναλύονται όλα τα θέματα που έχουν σχέση γενικότερα με το στρατηγικό σχεδιασμό στην εκπαίδευση. Τέλος, τους δύο τόμους συμπληρώνει ο «Οδηγός Μελέτης», ο οποίος αποτελεί εξαιρετικό βοήθημα για φοιτητές και μελετητές σε εξ αποστάσεως προγράμματα εκπαίδευσης.

ΤΟΜΟΣ Ι: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΛΛΑΓΗΣ, ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ Στο Κεφάλαιο 1, με τίτλο, «Η φύση της αλλαγής στους σύγχρονους οργανισμούς» προσδιορίζονται οι έννοιες της αλλαγής και της καινοτομίας και εξηγούνται τα κυριότερα χαρακτηριστικά της αλλαγής. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση των κυριότερων αλλαγών στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου τόσο συνολικά όσο και με βάση τη βαθμίδα εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, εντοπίζονται τα κυριότερα χαρακτηριστικά αυτών των αλλαγών. Στο Κεφάλαιο 2, «Η αναγκαιότητα της αλλαγής και παράγοντες επίδρασης στην αλλαγή», εξετάζεται η αλλαγή στο σχολείο/εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από τη θεωρία του ανοικτού κοινωνικού συστήματος. Όπως είναι γνωστό, το εξωτερικό περιβάλλον επιδρά στο σχολείο/εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο είναι ένα ανοικτό κοινωνικό σύστημα. Αυτή η επίδραση αναπόφευκτα καθιστά αναγκαίες τις αλλαγές στο σχολείο/εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε αυτό να μπορεί να επιβιώνει και να προσαρμόζεται ομαλά στο εξωτερικό του περιβάλλον. Στη συνέχεια, επισημαίνονται οι διάφοροι παράγοντες που ασκούν επίδραση στο σχολείο/εκπαιδευτικό, ώστε να υιοθετεί αλλαγές. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να προέρχονται τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο του κεφαλαίου παρουσιάζονται ορισμένες από τις αποφάσεις που έλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση για μια σειρά θεμάτων που καλύπτουν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στο Κεφάλαιο 3, με τίτλο, «Ο σχεδιασμός της αλλαγής», παρουσιάζονται οι κυριότερες προσεγγίσεις της αλλαγής και εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά της κάθε προσέγγισης. Ακόμη, περιγράφονται τα βασικά συστατικά της αλλαγής και επισημαίνεται η σημασία που έχουν για την ανάπτυξη θεωρητικών προσεγγίσεων και μοντέλων εφαρμογής της αλλαγής. Επίσης, γίνεται αναφορά στις σύγχρονες τάσεις της θεωρίας και της έρευνας σε σχέση με τις προσεγγίσεις αλλαγής.

Πρόλογος

9

Στο Κεφάλαιο 4, με τίτλο, «Το άτομο και η αλλαγή», εξετάζεται ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην αλλαγή και κυρίως η σημασία της αλλαγής για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Ακόμη, συζητούνται δύο σημαντικές έννοιες, η απομόνωση και η συλλογικότητα/ συναδελφικότητα και εξετάζεται η σημασία του κατάλληλου επαγγελματισμού για προώθηση της αλλαγής. Στη συνέχεια, μελετάται ο ρόλος της αντίστασης στην αλλαγή με έμφαση στις αιτίες της αντίστασης και τους αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής της. Τέλος, συζητείται η σχέση της σύγκρουσης με την αλλαγή. Αναλύεται ο ρόλος της σύγκρουσης και παρουσιάζονται οι διαστάσεις της και διάφορες τεχνικές για αντιμετώπισή της. Στο Κεφάλαιο 5, «Το σχολείο ως οργανισμός και η αλλαγή», γίνεται αναφορά στο ρόλο της δομής σε ένα οργανισμό. Αναλύεται το πρόβλημα που σχετίζεται με υιοθέτηση του κατάλληλου τύπου δομής που πρέπει να έχει ένας οργανισμός και ιδιαίτερα ένα σχολείο. Επίσης, συζητείται η σχέση μεταξύ της δομής και της αλλαγής. Στη συνέχεια, μελετάται ο ρόλος της κουλτούρας σε έναν οργανισμό και η σημασία της στην αλλαγή. Τέλος, συζητείται η ικανότητα που μπορεί να αναπτύξει το σχολείο ως οργανισμός μάθησης για προσαρμογή σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Στο Κεφάλαιο 6, με τίτλο, «Η αλλαγή στο επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος», εξετάζονται τρία θέματα που αφορούν την αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα: οι σειρές αλλαγής, η αντίσταση στην αλλαγή και οι αρχές επιτυχίας της αλλαγής. Στη συνέχεια, αναλύεται το Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα σε σχέση με την αναγκαιότητα αλλαγών σε αυτό. Γίνεται αναφορά στα βασικά δομικά χαρακτηριστικά του συστήματος, τα οποία είναι και οι βασικές αδυναμίες του, και εξετάζονται εισηγήσεις για βελτίωση του συστήματος με βάση τις επιδράσεις που αυτό δέχεται από τις σημαντικές αλλαγές που συμβαίνουν στην Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό. Στο Κεφάλαιο 7, με τίτλο, «Η ηγεσία και η αλλαγή», εξετάζονται οι σύγχρονες θεωρίες ηγεσίας και η σχέση μεταξύ της ηγεσίας και της αλλαγής. Στο κεφάλαιο αυτό, τονίζεται ότι σε πολλές δυτικές χώρες το ενδιαφέρον για τη σχολική ηγεσία έχει γίνει πιο έντονο στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, κυρίως λόγω των αυξημένων απαιτήσεων για να λογοδοτούν οι ηγέτες για την απόδοση και την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι τέσσερις βασικές θεωρητικές σχολές για την ηγεσία: (1) οι θεωρίες των προσωπικών γνωρισμάτων, (2) οι θεωρίες της συμπεριφοράς, (3) οι θεωρίες του ενδεχομένου και της περίπτωσης και (4) οι θεωρίες που δίνουν έμφαση στη σχέση μεταξύ του ηγετικού στιλ και της κουλτούρας σε ένα

10

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

οργανισμό. Στη συνέχεια, τονίζεται ότι η ηγεσία του διευθυντή σχολείου πρέπει να συνδυάζει από τη μια τη λογική σκέψη και από την άλλη το συναίσθημα και τον ηθικό σκοπό. Στο Κεφάλαιο 8, «Καινοτομικά προγράμματα στην εκπαίδευση και διεθνείς έρευνες», εξετάζονται οι προσπάθειες αλλαγής στην εκπαίδευση μέσα από την εξέταση της εφαρμογής συγκεκριμένων προγραμμάτων βελτίωσης. Πρώτα, εξετάζεται ένα πρόγραμμα βελτίωσης των σχολείων στις ΗΠΑ, το Πρόγραμμα των «Επιταχυνόμενων Σχολείων», το οποίο εφαρμόστηκε και συνεχίζει να εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία. Ακολούθως, μελετάται ένα πρόγραμμα βελτίωσης των σχολείων στη Βρετανία, το Πρόγραμμα «Βελτίωσης της Ποιότητας για Όλους». Τέλος, εντοπίζεται ο ρόλος των διεθνών ερευνών, οι οποίες μετρούν τις επιδόσεις των μαθητών σε διάφορες χώρες για να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις, κάτι που αναμένεται να οδηγήσει σε πολιτικές, στρατηγικές και πρακτικές για βελτίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών που συμμετέχουν, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις έρευνες στις οποίες συμμετέχει και η Κύπρος. Στο Κεφάλαιο 9, «Το αποτελεσματικό σχολείο, ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός και η δημιουργία κλίματος για αλλαγή», αναλύονται τα κυριότερα πορίσματα της έρευνας για το αποτελεσματικό σχολείο και τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό. Στη συνέχεια, εξετάζονται το σχολικό κλίμα και η κουλτούρα του σχολείου ως παράγοντες του αποτελεσματικού σχολείου. Επίσης, επισημαίνεται ότι το θέμα της κουλτούρας σε έναν οργανισμό γίνεται κέντρο ενδιαφέροντος στη μελέτη της οργανωτικής συμπεριφοράς, αφού οι έρευνες των τελευταίων δεκαετιών έδειξαν ότι η κουλτούρα επηρεάζει άμεσα και συσσωρευτικά τη συμπεριφορά και την επίδοση των μελών του οργανισμού. Στο Κεφάλαιο 10, με τίτλο, «Θεωρητικά μοντέλα εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας/ μέτρηση σχολικής αποτελεσματικότητας», εξετάζονται τα κυριότερα θεωρητικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν στο χώρο της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας, καθώς και οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας σε διαφορετικά επίπεδα. Στη συνέχεια, αναλύονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των βασικών προσεγγίσεων μέτρησης της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας με ιδιαίτερη αναφορά στη χρήση προσθετικών μορφών αξιολόγησης, στην αξιοποίηση πολυεπίπεδων μοντέλων ανάλυσης, καθώς και στη διερεύνηση της ύπαρξης διαφοροποιημένης αποτελεσματικότητας. Ακολούθως, παρουσιάζονται τα θεωρητικά μοντέλα μέτρησης της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού έργου, όπως είναι το στοχοκεντρικό μοντέλο, το

Πρόλογος

11

μοντέλο λειτουργικής διαδικασίας και το μοντέλο συνεχούς επαγγελματικής βελτίωσης. Στο Κεφάλαιο 11, με τίτλο, «Η έρευνα για τη βελτίωση της σχολικής αποτελεσματικότητας», εξετάζονται ιστορικά η πορεία και η πρόοδος του χώρου της Έρευνας για Βελτίωση της Αποτελεσματικότητας (ΕΒΑ) και σχολιάζονται οι βασικές θεωρητικές παραδοχές, έτσι όπως προκύπτουν από την κριτική ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Στη συνέχεια, επεξηγούνται οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που ακολουθούνται και γίνεται συζήτηση με θέμα τις δυνατότητες σύζευξης της ΕΒΑ με την Έρευνα για την Εκπαιδευτική Αποτελεσματικότητα (ΕΕΑ). Τέλος, στο Κεφάλαιο 12, με τίτλο, «Ερευνητικά προγράμματα σχολικής αποτελεσματικότητας στην Κύπρο και στο διεθνή χώρο», παρουσιάζονται τα κυριότερα ερευνητικά προγράμματα στο χώρο της ΕΕΑ που έχουν διεξαχθεί στην Κύπρο και στο διεθνή χώρο. Αρχικά, γίνεται λόγος στις έρευνες που διεξήχθησαν κατά την πρώτη φάση της ΕΕΑ, οι οποίες επικεντρώθηκαν στον εντοπισμό σχέσεων ανάμεσα στα μαθησιακά αποτελέσματα και σε μικρό αριθμό παραγόντων εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας. Ακολούθως, παρουσιάζονται μια σειρά ερευνητικών προγραμμάτων που διεξήχθησαν με στόχο την εγκυροποίηση και περαιτέρω ανάπτυξη των σημαντικότερων πολυεπίπεδων μοντέλων εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας που αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

ΤΟΜΟΣ ΙΙ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Στο Κεφάλαιο 1, με τίτλο, «Οργανισμοί και διοίκηση-ανάλυση αναγκών», εξετάζονται γενικά θέματα που αφορούν στους οργανισμούς και στη διοίκηση, καθώς και στην ανάλυση και αξιολόγηση αναγκών. Αρχικά, επεξηγείται η έννοια της διοίκησης και στη συνέχεια αναλύονται οι ρόλοι και οι δεξιότητες των διοικητικών στελεχών για αποτελεσματικότερη λειτουργία των οργανισμών. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των χαρακτηριστικών και των βημάτων αξιολόγησης αναγκών. Στο Κεφάλαιο 2, «Η στρατηγική πρόγνωση του μέλλοντος/εισαγωγή στην έννοια της στρατηγικής», εξετάζονται γενικά θέματα που αφορούν στη στρατηγική πρόγνωση του μέλλοντος και εισάγεται η έννοια της στρατηγικής. Μετά γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά των στρατηγικών αποφάσεων και στη στρατηγική στο δημόσιο τομέα μέσα από την παρουσίαση της αποστολής του

12

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

οργανισμού, του οράματος, των σκοπών και των στόχων του. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η φύση της στρατηγικής διοίκησης, η εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού στην εκπαίδευση και επισημαίνονται ορισμένες βασικές παραδοχές για αποτελεσματικό σχεδιασμό στην εκπαίδευση, καθώς και τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για έναν πετυχημένο σχεδιασμό. Στο Κεφάλαιο 3, με τίτλο, «Στρατηγική ανάλυση – (Ι) Το εξωτερικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον των οργανισμών», επιχειρείται η εξέταση του πρώτου σταδίου του στρατηγικού σχεδιασμού που αναφέρεται στη στρατηγική ανάλυση και συγκεκριμένα στο εξωτερικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον των οργανισμών. Αρχικά, γίνεται αναφορά στη φύση του περιβάλλοντος και στη συνέχεια αναλύεται σε συντομία η θεωρία του χάους. Ακολούθως, παρουσιάζεται η επισκόπηση του γενικού περιβάλλοντος και επεξηγούνται οι πηγές επισκόπησης. Έπειτα, αναλύονται τα επίπεδα ανάλυσης του εξωτερικού περιβάλλοντος, διαχωρίζοντας το μακρο/εθνικό από το μικρο/τοπικό. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η ανάλυση PESTE που περιλαμβάνει τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, τεχνολογικές και εκπαιδευτικές επιδράσεις που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για μια πλήρη και ουσιαστική στρατηγική ανάλυση. Τέλος, το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της ανάλυσης SWOT/SWOC σε ότι αφορά στο εξωτερικό περιβάλλον του οργανισμού, δηλαδή τις ευκαιρίες, τις απειλές και τον ανταγωνισμό. Στο Κεφάλαιο 4, με τίτλο, «Στρατηγική ανάλυση – (ΙΙ) Το εσωτερικό περιβάλλον των οργανισμών», συνεχίζεται η εξέταση του πρώτου σταδίου του στρατηγικού σχεδιασμού που αναφέρεται στη στρατηγική ανάλυση και συγκεκριμένα στο εσωτερικό περιβάλλον των οργανισμών. Αρχικά, παρουσιάζεται η ανάλυση SWOT/SWOC που αυτή τη φορά καλύπτει το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού και συγκεκριμένα τις δυνατότητες, τις αδυναμίες και την οργάνωσή του. Έπειτα, αναλύονται η κουλτούρα και οι προσδοκίες των εμπλεκομένων και προτείνεται η ανάλυση του ιστού της κουλτούρας ως μιας τεχνικής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Στο Κεφάλαιο 5, με τίτλο, «Στρατηγική επιλογή», γίνεται αναφορά στη στρατηγική διοίκηση και ηγεσία και αναλύονται οι δεξιότητες που πρέπει να διαθέτουν οι διευθυντές που επιδεικνύουν στρατηγική ηγεσία. Ακολούθως, συζητείται ο τρόπος χειρισμού αντιδράσεων και ο τρόπος επίλυσης συγκρούσεων. Μετά γίνεται αναφορά στα τρία μέτρα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αξιολόγηση της αποδεκτικότητας των στρατηγικών: (1) ανάλυση απόδοσης, (2) ανάλυση ρίσκου και (3) ανάλυση των προσδοκιών των εμπλεκομένων.

Πρόλογος

13

Στο Κεφάλαιο 6, με τίτλο, «Στρατηγικό σχέδιο και εφαρμογή», εξετάζονται διάφορα θέματα που αφορούν στο στρατηγικό σχέδιο και την εφαρμογή του. Γίνεται αναφορά στο σχεδιασμό και στην κατανομή των πόρων, αφού η εφαρμογή των στρατηγικών συνοδεύεται με αλλαγές στους πόρους του οργανισμού. Ακολούθως, παρουσιάζεται αναλυτικά ο καταρτισμός ενός προϋπολογισμού μέσα από τον ορισμό της έννοιας, την επεξήγηση των στόχων καταρτισμού του, τα οφέλη που προκύπτουν και τους τρόπους καταρτισμού του, ενώ παρουσιάζεται το ορθολογιστικό και πολιτικό μοντέλο. Έπειτα, γίνεται αναφορά σε θέματα οργανωτικής ανάπτυξης και στρατηγικής και αναλύονται οι τύποι δομής. Μετά συζητούνται θέματα που σχετίζονται με την κατανόηση των διαδικασιών στρατηγικής αλλαγής στην εκπαίδευση και τη διάγνωση των στρατηγικών αναγκών αλλαγής. Στο Κεφάλαιο 7, «Διοίκηση Ολικής Ποιότητας/Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης», εξηγείται η έννοια «Διοίκηση Ολικής Ποιότητας» (ΔΟΠ), με αναφορά στο Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ποιοτικής Διοίκησης και στο Ευρωπαϊκό Μοντέλο Διοίκησης Ολικής Ποιότητας που παρέχει ένα γενικό πλαίσιο κριτηρίων που μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε οργανισμό. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά σε διαφορετικές προσεγγίσεις που μπορούν να υιοθετηθούν για την εφαρμογή ενός συστήματος αυτοαξιολόγησης, ενώ παρουσιάζεται το Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης, το οποίο έχει προσαρμοστεί στον τομέα της εκπαίδευσης. Στο Κεφάλαιο 8, με τίτλο, «Ζητήματα ηθικής, λογοδοσίας και υπευθυνότητας», εξηγούνται διάφορα ζητήματα ηθικής, λογοδοσίας και υπευθυνότητας στους οργανισμούς. Αρχικά, γίνεται αναφορά στην οργανωτική και κοινωνική υπευθυνότητα και ηθική. Ακολούθως, παρουσιάζεται η έννοια της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, τονίζοντας τη θέση τους ανάμεσα στους πετυχημένους οργανισμούς. Έπειτα, γίνεται μια σύγκριση μεταξύ τομέα επιχειρήσεων και εκπαίδευσης και εντοπίζονται ορισμένες ομοιότητες και διαφορές. Μετά γίνεται αναφορά στη λογοδοσία των εκπαιδευτικών οργανισμών και παρουσιάζεται η έννοια της λογοδοσίας, καθώς και τα είδη και μοντέλα λογοδοσίας, τα οποία στηρίζονται σε διαφορετικές αξίες και πεποιθήσεις. Τέλος, στο Κεφάλαιο 9, με τίτλο «Στρατηγικός σχεδιασμός και Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα», εξετάζονται θέματα που αφορούν στο στρατηγικό σχεδιασμό στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα (ΚΕΣ). Αρχικά, γίνεται αναφορά σε ορισμένα εισαγωγικά σχόλια και στη συνέχεια παρουσιάζεται μια πρόταση εφαρμογής του στρατηγικού σχεδιασμού στο ΚΕΣ. Η πρόταση περιλαμβάνει την περιβαλλοντική ανάλυση, η οποία γίνεται μέσω των αναλύσεων PESTΕ, SWOT και ιστού κουλτούρας, ακολουθεί παρουσίαση των στρατηγικών επιλογών και μετά επεξηγείται η εφαρμογή των επιλογών στην πράξη.

14

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

Τα βιβλία αυτά, όπως ίσως ήδη έχει γίνει αντιληπτό, απευθύνονται και θα είναι πολύ χρήσιμα για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων (από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο), καθώς επίσης και για σχολικούς συμβούλους, μέντορες, αξιολογητές, βοηθούς διευθυντές και διευθυντές σχολικών μονάδων, φοιτητές, πανεπιστημιακούς, ερευνητές και αξιωματούχους των Υπουργείων Παιδείας τόσο της Κύπρου όσο και της Ελλάδας. Τελειώνοντας το σύντομο αυτό προλογικό σημείωμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συγγραφείς των διάφορων κεφαλαίων των δύο τόμων. Πρόκειται για άτομα που είναι εξαιρετικά καλοί γνώστες των θεματικών που διαπραγματεύονται και οι δύο τόμοι. Τέλος, τυχόν λάθη, ελλείψεις και παραλείψεις βαραίνουν κυρίως τον επιμελητή των εκδόσεων αυτών και όχι τους συγγραφείς των επιμέρους κεφαλαίων. Πέτρος Πασιαρδής Kαθηγητής Εκπαιδευτικής Ηγεσίας Ανοικτό Πανεπιστήμιο Kύπρου Λευκωσία

Περιεχόμενα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ....................................................................27 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ .................................................................................27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ Ανδρέας Κυθραιώτης 1.1 Η Έννοια και τα Χαρακτηριστικά της Αλλαγής ....................................29 1.1.1 Η έννοια της αλλαγής ........................................................................30 1.1.2 Τα χαρακτηριστικά της αλλαγής ......................................................31 1.2 Τα Είδη και τα Επίπεδα της Αλλαγής ......................................................33 1.2.1 Οι τύποι της αλλαγής .........................................................................33 1.2.2 Τα επίπεδα της αλλαγής στον οργανισμό .......................................37 1.2.3 Συμπερασματικά ................................................................................38 1.3 Η Εξέταση της Αλλαγής στην Εκπαίδευση .............................................38 1.3.1 Η επιστημονική εξέταση της αλλαγής στους οργανισμούς ...........38 1.3.2 Η επιστημονική εξέταση της αλλαγής στην εκπαίδευση στις ΗΠΑ ..............................................................40 1.3.3 Συμπερασματικά ................................................................................43 1.4 Καινοτομίες στο Εκπαιδευτικό Σύστημα της Κύπρου ............................43 1.4.1 Ιστορική αναδρομή της εισαγωγής των σημαντικότερων καινοτομιών στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα ......................43 1.4.2 Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στην Κύπρο .................................46 1.4.3 Συμπερασματικά ................................................................................49 Αναφορές ...............................................................................................................50

16

2.1

2.2

2.3

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ Ανδρέας Κυθραιώτης, Πέτρος Πασιαρδής και Ανδρέας Τσιάκκιρος Το Σχολείο ως Ανοικτό Κοινωνικό Σύστημα ...........................................53 2.1.1 Οι τρεις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις για τα συστήματα ....54 2.1.2 Η προσέγγιση του ανοικτού συστήματος ........................................54 2.1.3 Τα τέσσερα συστατικά στοιχεία του ανοικτού συστήματος ..........55 2.1.4 Οι αρχές λειτουργίας του ανοικτού συστήματος ............................56 2.1.5 Το ανοικτό κοινωνικό σύστημα ........................................................57 2.1.6 Το σχολείο ως κοινωνικό σύστημα ..................................................58 2.1.7 Η αλλαγή στους οργανισμούς είναι συστημική ..............................60 Πιέσεις για Εισαγωγή Αλλαγών/Καινοτομιών ........................................61 2.2.1 Λογοδοσία ..........................................................................................61 2.2.2 Δημογραφικές αλλαγές .....................................................................62 2.2.3 Αλλαγές στο εκπαιδευτικό προσωπικό ...........................................62 2.2.4 Αλλαγές στην τεχνολογία και στην έκρηξη των γνώσεων .............63 2.2.5 Οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές .............................................64 2.2.6 Διαδικασίες ........................................................................................64 2.2.7 Η επίδραση των δυνάμεων της αγοράς στην εκπαίδευση .............65 2.2.8 Ανταγωνισμός ....................................................................................66 2.2.9 Η ποιότητα ζωής των εκπαιδευτικών και των μαθητών στο σχολείο ...........................................................67 2.2.10 Τα προβλήματα στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα ..............67 2.2.11 Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση .........71 Η Σημασία της Επιμόρφωσης στην Αλλαγή ............................................78 2.3.1 Η επιμόρφωση ως μια διαδικασία μετασχηματισμού/διεργασίας του συστήματος ..................................................................................78 2.3.2 Αλλαγές στο ατομικό επίπεδο των εκπαιδευτικών ........................79 2.3.3 Αλλαγές στη σχολική μονάδα και στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα .....................................80 2.3.4 Αλλαγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση ...................................................83

Περιεχόμενα

17

2.3.5 Πώς η επαγγελματική ανάπτυξη βοηθά στη βελτίωση του σχολείου ...............................................................83 Αναφορές................................................................................................................85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ανδρέας Κυθραιώτης 3.1 Παράγοντες Επιτυχίας και Επιτάχυνσης της Αλλαγής - Παράγοντες Αποτυχίας και Επιβράδυνσης της Αλλαγής .............................................89 3.1.1 Οι λόγοι αποτυχίας των προγραμμάτων αλλαγής ..........................89 3.1.2 Παράγοντες επιτυχίας των προγραμμάτων αλλαγής .....................92 3.1.3 Τα άτομα που ηγούνται και διοικούν τον οργανισμό ....................94 3.1.4 Τα χαρακτηριστικά της αλλαγής ......................................................96 3.2 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Αλλαγής στους Οργανισμούς .....................97 3.2.1 Δύο βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις της αλλαγής των οργανισμών .................................................................................97 3.2.2 Τα συστατικά στοιχεία/κριτήρια μιας ολοκληρωμένης θεωρίας αλλαγής ...............................................................................99 3.2.3 Το θεωρητικό μοντέλο αλλαγής του Porras ..................................101 3.2.4 Οι σύγχρονες τάσεις της θεωρίας και της έρευνας για την αλλαγή στους οργανισμούς ................................................101 3.3 Ο Σχεδιασμός της Διαδικασίας της Αλλαγής ........................................103 3.3.1 Η έννοια και η σημασία των μοντέλων αλλαγής ..........................104 3.3.2 Οι κατηγορίες των μοντέλων αλλαγής ..........................................105 3.3.3 Το μοντέλο των τριών σταδίων ......................................................105 3.3.4 Μοντέλα εξελικτικής αλλαγής .......................................................106 3.3.5 Η επίλυση προβλήματος και η έρευνα δράσης ............................110 3.3.6 Η αλλαγή ως ανάπτυξη του οργανισμού .......................................111 3.3.7 Ένα μοντέλο αλλαγής στην εκπαίδευση .......................................113 3.3.8 Η ανάπτυξη στρατηγικής ................................................................116 Αναφορές .............................................................................................................117

18

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ Ανδρέας Κυθραιώτης και Πέτρος Πασιαρδής 4.1 Εκπαιδευτικός και Αλλαγή ......................................................................121 4.1.1 Τα κριτήρια που έχουν οι εκπαιδευτικοί για την αξιολόγηση της ανάγκης για αλλαγή ..................................................................122 4.1.2 Πότε η αλλαγή λειτουργεί για τους εκπαιδευτικούς: Απομόνωση και συναδελφικότητα ................................................123 4.1.3 Πλαίσιο εισηγήσεων προς τους εκπαιδευτικούς ..........................124 4.1.4 Ο επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών .......................................125 4.2 Η Αντίσταση του Ατόμου στην Αλλαγή .................................................126 4.2.1 Οι αιτίες της αντίστασης του ατόμου στην αλλαγή ......................127 4.2.2 Οι αιτίες της αντίστασης των εκπαιδευτικών στην αλλαγή .........129 4.2.3 Αντιμετώπιση της αντίστασης του ατόμου στην αλλαγή ..............129 4.2.3.1 Να επιβάλλεται η αλλαγή, χρησιμοποιώντας πίεση προς αυτό το σκοπό ή όχι; ............................................................129 4.2.3.2 Ανθρώπινη προσέγγιση για αντιμετώπιση της αντίστασης στην αλλαγή ................................................130 4.3 Παρώθηση και Αλλαγή ................................................................................134 4.3.1 Οι σημαντικότερες θεωρίες για τα κίνητρα ..................................135 4.3.1.1 Η θεωρία κινήτρων του Maslow ..........................................135 4.3.1.2 Η θεωρία κινήτρων του Herzberg ........................................135 4.3.1.3 Η θεωρία της επίτευξης του McClelland ..............................36 4.3.1.4 Η θεωρία των προσδοκιών του Vroom ..............................136 4.3.1.5 Η θεωρία της απόδοσης του Weiner ...................................137 4.3.1.6 Η θεωρία της αυτοεπάρκειας του Bandura........................137 4.3.2 Η σχέση των θεωριών για τα κίνητρα και της προώθησης της αλλαγής στην εκπαίδευση ........................................................138 4.4 Συναισθήματα και Αλλαγή ......................................................................139 4.4.1 Συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι κατά τη διαδικασία της αλλαγής .......................................................................................140 4.4.2 Τα στάδια της συναισθηματικής πορείας κατά την αλλαγή.........140

Περιεχόμενα

19

4.4.3 Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών συναισθημάτων στην αλλαγή ......................................................................................141 4.5 Διαχείριση Συγκρούσεων και Αλλαγή ...................................................142 4.5.1 Η αξία της σύγκρουσης ...................................................................142 4.5.2 Η κατανόηση της σύγκρουσης ........................................................143 4.5.3 Η επίλυση της σύγκρουσης .............................................................144 Αναφορές .............................................................................................................146

5.1

5.2

5.3

5.4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ Ανδρέας Κυθραιώτης και Πέτρος Πασιαρδής Η Δομή του Σχολείου και η Αλλαγή .......................................................149 5.1.1 Οι διάφοροι τύποι δομής ................................................................150 5.1.1.1 Η τυπολογία του Hall ...........................................................150 5.1.1.2 Το μοντέλο του Mintzberg ....................................................152 5.1.2 Γραφειοκρατική ή επαγγελματική δομή στους οργανισμούς; ....154 5.1.3 Γραφειοκρατική ή επαγγελματική δομή στην εκπαίδευση; ........154 Κουλτούρα και Αλλαγή ............................................................................156 5.2.1 Η έννοια της κουλτούρας ................................................................156 5.2.2 Διαφορετικοί τύποι κουλτούρας ....................................................157 5.2.3 Η σημασία της κουλτούρας ............................................................160 5.2.4 Η κουλτούρα του σχολείου .............................................................160 5.2.5 Κουλτούρα, δομή και αλλαγή .........................................................163 Μικροπολιτική Δύναμη και Αλλαγή .......................................................164 5.3.1 Τα τέσσερα συστήματα δύναμης στο σχολείο ..............................165 5.3.2 Το πολιτικό σύστημα: Συνασπισμοί, παιχνίδια και τακτικές ......166 5.3.2.1 Συνασπισμοί .........................................................................166 5.3.2.2 Πολιτικές τακτικές ...............................................................167 5.3.2.3 Πολιτικά παιχνίδια ..............................................................168 5.3.3 Αλλαγή στον οργανισμό και μικροπολιτικά ..................................169 Το Σχολείο ως Οργανισμός Μάθησης ...................................................170 5.4.1 Η έννοια και τα χαρακτηριστικά του οργανισμού μάθησης .......170

20

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

5.4.1.1 Η ανάπτυξη των ικανοτήτων μάθησης του οργανισμού ...171 5.4.1.2 Πέντε απαραίτητες ικανότητες ενός οργανισμού μάθησης .................................................................................172 5.4.2 Οι τύποι μάθησης σε ένα οργανισμό .............................................173 Αναφορές .............................................................................................................174 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Πέτρος Πασιαρδής και Ανδρέας Κυθραιώτης 6.1 Αλλαγή στο Σύστημα: Σειρές, Αντίσταση και Αρχές ...............................179 6.1.1 Σειρές αλλαγής ................................................................................179 6.1.2 Αντίσταση στην αλλαγή του συστήματος ………………….………....180 6.1.3 Αντιμετώπιση της αντίστασης στην αλλαγή του συστήματος …...181 6.1.4 Αρχές για επιτυχία των αλλαγών σε εθνικό επίπεδο ..................181 6.1.4.1 Συμμόρφωση στην αλλαγή ή ικανότητα εφαρμογής της αλλαγής............................................................................182 6.1.4.2 Σχέσεις μεταξύ της κυβέρνησης και της περιφέρειας ......183 6.1.4.3 Εφαρμογή του σχεδιασμού και πόροι ................................183 6.1.4.4 Προετοιμασία του προσωπικού της κεντρικής εκπαιδευτικής αρχής ...........................................................183 6.1.4.5 Έμφαση στην αλλαγή δεύτερης σειράς ..............................184 6.1.4.6 Αξιολόγηση της πολυπλοκότητας και επιμονή στη διαδικασία της αλλαγής ................................................184 6.2 Συγκείμενο στο Οποίο Λειτουργεί ο Κόσμος Σήμερα .............................185 6.3 Το Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα και οι Σύγχρονες Τάσεις .............188 6.3.1 Για ποιο κόσμο προετοιμάζεται ο σημερινός Έλληνας της Kύπρου; ............................................................................................194 6.3.2 Εκπαιδευτικά Επίπεδα ...................................................................196 6.3.3 Πώς και τι μπορεί να γίνει; .............................................................199 6.3.4 H συμβολή της έρευνας και των ερευνητών .................................202 Αναφορές .............................................................................................................204

Περιεχόμενα

21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ Ανδρέας Κυθραιώτης 7.1 Το Πλαίσιο και η Φύση της Ηγεσίας ..........................................................207 7.1.1 Η σημασία της εκπαιδευτικής ηγεσίας ..........................................208 7.1.2 Η έννοια της ηγεσίας ......................................................................209 7.1.3 Οι θεωρίες για την ηγεσία ..............................................................211 7.2 Σύγχρονες Θεωρίες Ηγεσίας στην Εκπαίδευση .......................................213 7.2.1 Η ηγεσία της συναλλαγής ...............................................................214 7.2.2 Η θεωρία του μετασχηματισμού .....................................................214 7.2.3 Η θεωρία του μετα-μετασχηματισμού ...........................................215 7.2.4 Η κατανεμημένη ηγεσία .................................................................216 7.2.5 Η ηθική ηγεσία ................................................................................216 7.2.6 Το μοντέλο των ηγετικών πλαισίων ...............................................217 7.2.7 Η παιδαγωγική ηγεσία ....................................................................218 7.2.8 Συμπερασματικά ..............................................................................219 7.3 Η Ηγεσία του Σχολείου και η Αλλαγή .......................................................219 7.3.1 Ο ρόλος του διευθυντή ....................................................................220 7.3.2 Η έννοια της ηγεσίας του διευθυντή ..............................................221 7.3.3 Ο ρόλος του διευθυντή στην αλλαγή .............................................222 7.3.4 Εξωτερικές πιέσεις προς τους διευθυντές ....................................222 7.3.5 Ανταγωνιστικά πλαίσια εργασίας των διευθυντών .....................223 7.3.6 Ποιος είναι ο βασικός ρόλος του διευθυντή στην αλλαγή; .........223 7.3.7 Εισηγήσεις προς τους σχολικούς ηγέτες .......................................227 7.3.8 Ο διευθυντής και η ικανότητα του σχολείου για συνεχή βελτίωση ........................................................................228 7.3.9 Συμπερασματικά ..............................................................................229 Αναφορές .............................................................................................................230

22

8.1

8.2

8.3

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Ανδρέας Κυθραιώτης και Ανδρέας Τσιάκκιρος Το Πρόγραμμα των Επιταχυνόμενων Σχολείων στις ΗΠΑ .................235 8.1.1 Τα χαρακτηριστικά των Επιταχυνόμενων Σχολείων ...................236 8.1.2 Συμπερασματικά ..............................................................................241 Το Πρόγραμμα «Βελτίωση της Ποιότητας της Εκπαίδευσης για Όλους» ................................................................................................242 8.2.1 Τα χαρακτηριστικά του Προγράμματος «Βελτίωση της Ποιότητας της Εκπαίδευσης για Όλους» ...............................242 8.2.2 Διοικητικές πρακτικές στο επίπεδο του σχολείου ........................244 8.2.3 Πρακτικές στο επίπεδο της τάξης...................................................244 8.2.4 Το Μοντέλο Ποιοτικής Βελτίωσης ................................................245 8.2.5 Πρακτικές και οργανωτικές ρυθμίσεις για επιτυχία του προγράμματος ............................................................................246 8.2.6 Γενικές διαπιστώσεις ......................................................................247 Ο Ρόλος των Διεθνών Ερευνών στη Βελτίωση των Εκπαιδευτικών Συστημάτων ...............................................................................................248 8.3.1 Έρευνες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ..................................................................................250 8.3.1.1 Η έρευνα PISA … ..................................................................250 8.3.1.1.1 Οι αντιδράσεις των χωρών στα πρώτα αποτελέσματα της PISA .......................................256 8.3.1.1.2 Κριτική στην PISA ................................................258 8.3.1.2 Η έρευνα TALIS ...................................................................258 8.3.1.3 Η μελέτη για τη «Βελτίωση της Σχολικής Ηγεσίας» ..........261 8.3.1.4Η έρευνα PIAAC ....................................................................264 8.3.2 Έρευνες του Διεθνούς Οργανισμού για την Αξιολόγηση των Εκπαιδευτικών Επιτευγμάτων ................................................264 8.3.2.1 Η έρευνα TIMSS ..................................................................266 8.3.2.2 Η έρευνα PIRLS ...................................................................268 8.3.2.3 Η έρευνα CIVED ..................................................................269

Περιεχόμενα

23

8.3.2.4 Η έρευνα SITES ....................................................................271 8.3.3 Συμπερασματικά...............................................................................272 Αναφορές .............................................................................................................273 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ KAI H ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ Γιάννης Σαββίδης 9.1 Σχολική Αποτελεσματικότητα .................................................................277 9.1.1 Εισαγωγικά .......................................................................................277 9.1.2 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα αποτελεσματικών σχολείων ........278 9.2 Χαρακτηριστικά των Αποτελεσματικών Εκπαιδευτικών .....................282 9.3 Σχολικό και Μαθησιακό Κλίμα, Κουλτούρα και Αλλαγή ....................286 9.3.1 Το σχολικό κλίμα .............................................................................286 9.3.2 Το μαθησιακό κλίμα ........................................................................290 9.3.3 Σχολική κουλτούρα ..........................................................................291 9.3.3.1 Ορισμός κουλτούρας ...........................................................291 9.3.3.2 Επίπεδα κουλτούρας ...........................................................292 9.3.3.3 Τύποι κουλτούρας ................................................................295 9.3.3.4 Ρόλος ηγέτη στη διαμόρφωση κουλτούρας ........................295 9.3.3.5 Κουλτούρα και αλλαγή .........................................................296 Αναφορές ………………………………………………………………………...…............299 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Λεωνίδας Κυριακίδης και Παναγιώτης Αντωνίου 10.1 Ιστορική Αναδρομή – Οι Τέσσερις Φάσεις της Έρευνας για την Εκπαιδευτική Αποτελεσματικότητα ..........................................307 10.1.1 Πρώτη φάση: Ανάπτυξη της ερευνητικής περιοχής ως αντίποδας της κριτικής που ασκείται στην εκπαίδευση .......309

24

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

10.1.2 Δεύτερη φάση: Εντοπισμός παραγόντων που σχετίζονται με τα μαθησιακά αποτελέσματα ..................................................310 10.1.3 Τρίτη φάση: Ανάπτυξη ολιστικών θεωρητικών μοντέλων εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ..........................................311 10.1.4 Τέταρτη φάση: Ανάλυση της πολυπλοκότητας της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ....................................313 10.1.5 Συμπερασματικά ............................................................................314 10.2 Βασικά Χαρακτηριστικά της EEA .........................................................315 10.3 Βασικές Προσεγγίσεις Μέτρησης της Αποτελεσματικότητας .............316 10.3.1 Μέτρηση της αποτελεσματικότητας με κριτήριο τα τελικά μαθησιακά αποτελέσματα .............................................................317 10.3.2 Χρήση προσθετικών μορφών αξιολόγησης ................................319 10.3.3 Αξιοποίηση πολυεπίπεδων μοντέλων ανάλυσης ........................320 10.3.4 Διερεύνηση της ύπαρξης διαφοροποιημένης αποτελεσματικότητας ....................................................................321 10.4 Θεωρητικά Μοντέλα Μέτρησης της Αποτελεσματικότητας του Εκπαιδευτικού Έργου ......................................................................324 10.4.1 Μοντέλο επίτευξης στόχων και σκοπών .....................................324 10.4.2 Μοντέλο αξιοποίησης πηγών .......................................................325 10.4.3 Μοντέλο λειτουργικής διαδικασίας .............................................325 10.4.4 Μοντέλο της ικανοποίησης των εμπλεκόμενων φορέων ...........326 10.4.5 Μοντέλο της λογοδοσίας ..............................................................327 10.4.6 Μοντέλο επίλυσης προβλημάτων..................................................328 10.4.7 Μοντέλο συνεχούς επαγγελματικής βελτίωσης .........................329 10.4.8 Συμπερασματικά ............................................................................330 10.5 Η Ανάπτυξη Θεωρητικών Σχημάτων Εκπαιδευτικής Αποτελεσματικότητας ..............................................................................330 10.5.1 Ολιστικό μοντέλο εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ...........333 10.5.2 Το δυναμικό μοντέλο εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ....335 10.6 Συμπεράσματα – Εισηγήσεις για τη Χάραξη Εκπαιδευτικής Πολιτικής και την Ποιότητα της Διδασκαλίας ......................................341 Αναφορές .............................................................................................................343

Περιεχόμενα

25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Η ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Λεωνίδας Κυριακίδης και Δημήτρης Δημητρίου 11.1 Ιστορική Αναδρομή της Έρευνας για τη Βελτίωση της Σχολικής Αποτελεσματικότητας .......................................................353 11.2 Θεωρητικές Παραδοχές της Έρευνας για τη Βελτίωση της Σχολικής Αποτελεσματικότητας .......................................................358 11.3 Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις της Έρευνας για τη Βελτίωση της Σχολικής Αποτελεσματικότητας ........................................................363 11.3.1Έρευνα δράσης ..............................................................................364 11.3.2 Η πειραματική έρευνα ως εργαλείο αξιολόγησης παρεμβατικών προγραμμάτων .....................................................365 11.4 Δυνατότητες Ουσιαστικής Σύζευξης της ΕΕΑ και ΕΒΑ: Η Συνεισφορά του Δυναμικού Μοντέλου Εκπαιδευτικής Αποτελεσματικότητας ...............................................................................367 11.5 Ερευνητικά Προγράμματα που Εξετάζουν τις Δυνατότητες Αξιοποίησης του ΔΜΕΑ για Σκοπούς Ανάπτυξης Προγραμμάτων Βελτίωσης της Σχολικής Αποτελεσματικότητας ....................................371 11.5.1 Η επίδραση διαφορετικών μορφών αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας στη βελτίωση της σχολικής αποτελεσματικότητας ....................................................................371 11.5.2 Σχεδιασμός τεκμηριωμένων στρατηγικών και δράσεων αντιμετώπισης του εκφοβισμού και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους: Ο ρόλος του ΔΜΕΑ .......................373 11.6 Εισηγήσεις για Περαιτέρω Έρευνα στο Χώρο της Σχολικής Βελτίωσης..........................................................376 Αναφορές .............................................................................................................378 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ Λεωνίδας Κυριακίδης και Παναγιώτης Αντωνίου 12.1 Ερευνητικά Προγράμματα για Ανάπτυξη και Εγκυροποίηση των Θεωρητικών Μοντέλων Εκπαιδευτικής Αποτελεσματικότητας ...385

26

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

12.1.1 Εγκυροποίηση του ολιστικού μοντέλου εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας ....................................................................385 12.1.1.1 Έρευνες που διεξήχθησαν στην Ολλανδία .....................386 12.1.1.2 Έρευνες που διεξήχθησαν στην Κύπρο .........................391 12.1.1.3 Συμπερασματικά .............................................................396 12.1.2 Ανάπτυξη και εγκυροποίηση του ΔΜΕΑ …………………………..396 12.1.2.1 Έρευνα 1: Διαχρονική έρευνα για την εγκυροποίηση του ΔΜΕΑ .........................................................................396 12.1.2.2 Έρευνα 2: Έρευνα για την εγκυροποίηση του ΔΜΕΑ με παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας ..............399 12.1.2.3 Έρευνα 3: Μετα-ανάλυση ερευνών που εξέταζαν την επίδραση παραγόντων σχολικής αποτελεσματικότητας στη μάθηση .................................400 12.1.2.4 Έρευνα 4: Διερεύνηση του βαθμού στον οποίο οι παράγοντες του ΔΜΕΑ μπορούν να ερμηνεύσουν τις μεταβολές στην αποτελεσματικότητα των σχολικών μονάδων ....................................................404 12.1.2.5 Συμπερασματικά .............................................................405 12.2 Ερευνητικά Προγράμματα που Αποσκοπούν στην Ανάπτυξη της Μεθοδολογίας της Έρευνας για την Εκπαιδευτική Αποτελεσματικότητα ................................................................................406 12.2.1 Ανάπτυξη μηχανισμών μέτρησης της επίδρασης που ασκεί η φοίτηση στο εκπαιδευτικό σύστημα στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών .....................................................................................407 12.2.2 Διερεύνηση των μακροπρόθεσμων επιδράσεων που ασκεί η φοίτηση σε συγκεκριμένο σχολείο ...........................................411 12.3 Σύνδεση της Έρευνας για την Εκπαιδευτική Αποτελεσματικότητα με τις Προσπάθειες που Καταβάλλονται για την Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών...................................................................................415 12.4 Εισηγήσεις για τη Διεξαγωγή Μελλοντικών Ερευνών .......................419 Αναφορές .............................................................................................................420

27

Περιεχόμενα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.1 Το Ανοικτό Σύστημα ..................................................................................55 2.2 Τα Χαρακτηριστικά του Σχολείου ως Κοινωνικού Συστήματος ...........58 2.3 Χαρακτηριστικοί Παράγοντες του Εξωτερικού Περιβάλλοντος της Εκπαίδευσης .........................................................................................59 3.1 Προσεγγίσεις στην Οργανωτική Ανάπτυξη .............................................98 3.2 Οργανωτικό Πλαίσιο Βασισμένο στην Αλλαγή ....................................102 5.1 Οι Τέσσερις Βασικοί Τύποι Δομής του Hall .........................................150 8.1 Το Μοντέλο Ποιοτικής Βελτίωσης του Σχολείου .................................246 9.1 Τα Επίπεδα της Κουλτούρας ...................................................................293 12.1 Πειραματικός Σχεδιασμός της Έρευνας ...............................................418 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 Η Επαγγελματική Ανάπτυξη: Η Άποψη της Συναίνεσης .......................84 3.1 Οι Γνώσεις, οι Δεξιότητες και τα Χαρακτηριστικά των Ατόμων που Ηγούνται των Επιτυχημένων Αλλαγών ....................................................95 4.1 Πηγές Αντίστασης και Τρόποι Κάμψης της ..........................................131 6.1 Οι Κυριότερες Περίοδοι από τις Οποίες Πέρασε η Ανθρωπότητα ....186 8.1 Επιδόσεις των Τριών Πρώτων Χωρών στην Έρευνα PISA 2006 .......253 8.2 Επιδόσεις των Τριών Τελευταίων Χωρών στην Έρευνα PISA 2006 ..253 8.3 Μέση Επίδοση Μαθητών στα Μαθηματικά και την Επιστήμη ...........266 8.4 Επιδόσεις των Τριών Πρώτων και Τριών Τελευταίων Χωρών στον Αλφαβητισμό ....................................................................................269 8.5 Μέση Επίδοση Μαθητών στην Πολιτική Αγωγή ..................................270 10.1 Ποσοστά Μαθητών που Ικανοποιούν Συγκεκριμένο Κριτήριο Ανά Έτος και Σχολείο .....................................................................................318

28

Διαχείριση αλλαγής - Σχολική αποτελεσματικότητα - Τόμος Ι

10.2 Ποσοστά Μαθητών που Ικανοποιούν το Κριτήριο σε Τοπικό και Εθνικό Επίπεδο Ανά Έτος και Τύπο Σχολείων με Βάση το ΚΟΕ τους ..............................................................................................318