Η ‘μεταναστευτική κρίση’ στην Ελλάδα της οικονομικής ύφεσης: Αναζητώντας ένα νέο πλαίσιο για την προσέγγιση του φαινομένου Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος1
Περίληψη
Η παρούσα συγκυρία για τη μελέτη της ‘μεταναστευτικής κρίσης’, δηλαδή της ιδιαίτερης έντασης των μεταναστευτικών ροών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, είναι μοναδική με την έννοια ότι η χώρα βρίσκεται στο χαμηλότερο οικονομικό επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών, λόγω της πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης που έπληξε σταδιακά το σύνολο των οικονομικών κλάδων και ειδικότερα την μισθωτή εργασία, τον δημόσιο τομέα και τα μεσαία και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Στόχος του παρόντος κειμένου είναι να υπογραμμίσει την αδυναμία συγκρότησης μιας συνολικής θεώρησης της ‘μεταναστευτικής κρίσης’, απέναντι στις κυρίαρχες κατηγοριοποιήσεις για τους μετακινούμενους πληθυσμούς οι οποίες περιορίζουν τη σχετική συζήτηση με βάση τον λόγο της αρχικής μετακίνησης των πληθυσμών αυτών από την χώρα προέλευσής τους. Ειδικότερα, το κείμενο υποστηρίζει ότι οι υπάρχουσες θεωρήσεις για την μετανάστευση ουσιαστικά συγκροτούν επιμέρους πτυχές μιας πολυεπίπεδης συζήτησης για τους μετακινούμενους πληθυσμούς που θα πρέπει να συνδυαστούν, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα του μεταναστευτικού φαινόμενου. Γίνονται συγκεκριμένες θεωρητικές επισημάνσεις που αφορούν στη σύγχρονη προσέγγιση της ‘μεταναστευτικής κρίσης’ στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Αναλύονται τα διαθέσιμα στοιχεία προ-κειμένου για την αδρή περιγραφή των μετακινούμενων πληθυσμών και των επιμέρους διαφοροποιήσεών τους. Σχολιάζονται οι πρόσφατες εξελίξεις στο μεταναστευτικό φαινόμενο, όπως αυτό διαμορφώνεται στην Ελλάδα τα τελευταία έτη. Ολοκληρώνοντας, στο κείμενο διατυπώνονται σημαντικά συμπεράσματα, προκειμένου να αναδειχθεί η συνθετότητα των μεταναστευτικών ροών και των πληθυσμιακών μετακινήσεων προς την Ελλάδα και την Ευρώπη, ευελπιστώντας ότι μπορούν να αξιοποιηθούν για το σχεδιασμό μιας πιο αποτελεσματικής μεταναστευτικής πολιτικής για τη χώρα.
1. Εισαγωγή
ήταν της τάξης του 26% (OECD, 2016), ενώ παράλληλα το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε δραματικά και κορυφώθηκε στο 28% την περίοδο 2013-2014, παρότι μειώθηκε ελαφρά στο 24,4% περί το τέλος του 2015 (ΕΛΣΤΑΤ, 2015).
Η σύγχρονη αξιολόγηση του μεταναστευτικού ζητήματος2, όπως και στο παρελθόν, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας, η οποία στην τρέχουσα συγκυρία αντιμετωπίζει καθημερινά το φάσμα της ολοένα διευρυνόμενης οικονομικής ύφεσης. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ, η μείωση του ΑΕΠ της χώρας κατά την περίοδο 2008-2014 1 2
Η παρούσα συγκυρία προκειμένου για τη μελέτη της ‘μεταναστευτικής κρίσης’, δηλαδή της ιδιαίτερης έντασης των μεταναστευτικών ροών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, είναι μοναδική, με την
Καθηγητής Τμήματος Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Το παρόν κείμενο στηρίζεται σε σεμινάριο που δόθηκε από τον συγγραφέα στο Hellenic Observatory, London School of Economics με τίτλο: “From migration crisis to refugee crisis in Europe: Securitization priorities vs integration policies?” στο Λονδίνο στις 18 Ιανουαρίου 2016. Το κείμενο έχει ενσωματώσει τον προβληματισμό από σχετικές συζητήσεις με τους Alessandra Corrado, Walter Greco, Ibrahim Sirkeci και David Brown. Ευχαριστώ τους Γ. Μαυρομμάτη και Λ.Μ. Φρατσέα για τα σχόλιά τους σε προηγούμενη εκδοχή του κειμένου. Τέλος, οφείλω ευχαριστίες στο Centre for Transnational Studies, Regents University London και στο Development Sociology Department, Cornell University για τις υποδομές και τις διευκολύνσεις που μου παρείχαν στο πλαίσιο της επιστημονικής μου άδειας κατά τη διάρκεια της συγγραφής του παρόντος. 37