Κεφάλαιο 3ο 3. ΝΟΜΙΚΟ – ΗΘΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ Σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορούσε να πει κανείς ότι η αρχή για να τεθούν οι βάσεις για μια συστηματική αντιμετώπιση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, (η οποία θα πρέπει να συνοδευτεί και από τη λέξη περιβαλλοντική ή οικολογική ΕΚΕ), έγινε το 1987, κατά την διάρκεια της συνάντησης της παγκόσμιας επιτροπής για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη στα Ηνωμένα Έθνη. Εκεί από την WCED (World Commission on Environment and Development), ως αειφόρος ανάπτυξη ορίσθηκε ως «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις παρούσες ανάγκες χωρίς να περιορίζει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες», θέτοντας έτσι τις προϋποθέσεις για την εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ σε όλο τον κόσμο. (U.N. ιστοσελίδα α/α 14, 85-13)
Όσον αφορά την καινοτομία, αυτή δεν θα πρέπει να περιορίζεται και να αφορά μόνο στις πρακτικές ή στις ενέργειες των επιχειρήσεων, αλλά και στον τρόπο σκέψης των καταναλωτών. Ένας τέτοιος τρόπος σκέψης είναι ο λεγόμενος νοητικός περιβαλλοντισμός, τον οποίο θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε με προσοχή προκειμένου να τον κατανοήσουμε, ως ένα ακόμη συμπληρωματικό στοιχείο ή μέρος του ολιστικού τρόπου σκέψης, που πρέπει να αναπτύξει ένας ολοκληρωμένος πολίτης - καταναλωτής. Περισσότερα για την νέα αυτή αντίληψη και τάση που ξεκίνησε το 1989 θα αναφέρουμε στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου.
3.1.
3.1.1.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ
Διεθνείς Συνθήκες
Εάν η παγκοσμιοποίηση δεν αποβεί προς όφελος όλων, τότε στο τέλος δεν θα ωφελήσει κανέναν είπε ο Κόφι Ανάν που χρημάτισε Γ.Γ. των Η.Ε. μέχρι το
82
Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
2006 και παρουσίασε πρώτος την ιδέα του Οικουμενικού Συμφώνου του ΟΗΕ, το 1999 στο Νταβός (Handbuch CC. άρθρο Hoelz H. σελ. 511).
Το 1992 κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών στο Ρίο της Βραζιλίας δημιουργήθηκε η ‘Agenda 21’, με θέμα την εφαρμογή της «αειφόρου ανάπτυξης» από κάθε φορέα, κράτος ή επιχείρηση.
Το 1997 υπογράφεται στο Κιότο της Ιαπωνίας η παγκόσμια συμφωνία σχετικά με το περιβάλλον για τη μείωση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Στις 31 Ιανουαρίου 1999 στο Davos ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών κ. Kofi A. Annan κάλεσε τους ηγέτες των επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο «να αγκαλιάσουν και να θεσπίσουν μια σειρά από καλές εταιρικές πρακτικές», θέτοντας τις βάσεις της πρωτοβουλίας “The Global Contact”, η οποία είναι μια πρωτοβουλία του οργανισμού Η.Ε. για την εθελοντική συμμετοχή εταιρειών σε ένα πλαίσιο αρχών και δράσεων, που υποστηρίζει τις αρχές της ΕΚΕ και ειδικότερα θέματα όπως ανθρώπινα δικαιώματα, εργασία, περιβάλλον. Η προκαταρκτική φάση της πρωτοβουλίας ξεκίνησε στην έδρα των Η.Ε., στη Νέα Υόρκη, στις 26 Ιουλίου 2000.
Στις 24 Ιουνίου 2004 στην έδρα των Η.Ε. στη Νέα Υόρκη στην πρώτη Σύνοδο Κορυφής ηγετών των επιχειρήσεων, ο Γενικός Γραμματέας ανήγγειλε τις βασικές αρχές της πρωτοβουλίας, οι οποίες είναι οι εξής: Ανθρώπινα Δικαιώματα • Αρχή 1η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να υποστηρίζουν και να σέβονται την προστασία των διεθνώς διακηρυγμένων ανθρώπινων δικαιωμάτων. • Αρχή 2η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι δικές τους δραστηριότητες δεν εμπλέκονται σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνθήκες εργασίας • Αρχή 3η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και την αποτελεσματική αναγνώριση του δικαιώματος της συλλογικής διαπραγμάτευσης. • Αρχή 4η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την εξάλειψη κάθε μορφής καταναγκαστικής ή υποχρεωτικής εργασίας.
Νομικό - Ηθικό Πλαίσιο και Καινοτομίες
83
• Αρχή 5η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την ουσιαστική κατάργηση της παιδικής εργασίας. • Αρχή 6η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την εξάλειψη των διακρίσεων στις προσλήψεις και την απασχόληση. Περιβάλλον • Αρχή 7η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να ακολουθούν προληπτική προσέγγιση ως προς τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. • Αρχή 8η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας. • Αρχή 9η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη και διάδοση τεχνολογιών που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. Καταπολέμηση της Διαφθοράς • Αρχή 10η: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να αντιτίθενται σε κάθε μορφής διαφθορά, συμπεριλαμβανομένου του εκβιασμού και της δωροδοκίας. (Οι 10 αρχές του Οικουμενικού Συμφώνου του ΟΗΕ, ανάκτηση 25-2-13)
Ειδική αναφορά θα πρέπει επίσης να γίνει στην παγκόσμια πρωτοβουλία υποβολής εκθέσεων GRI (Global Reporting Initiative). Η πρωτοβουλία αυτή έχει ως σκοπό την ανάπτυξη, τη διάδοση και την εφαρμογή της βιώσιμης ανάπτυξης. Η συμμετοχή στην πρωτοβουλία γίνεται εθελοντικά από τις επιχειρήσεις οι οποίες υποβάλουν έκθεση σχετικά με τις οικονομικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις των δραστηριοτήτων τους, των προϊόντων και των υπηρεσιών τους, δηλαδή κοινωνικό απολογισμό. Το GRI εντάσσει στη λογιστική και στην επένδυση θέματα περιβάλλοντος και ανθρώπινα δικαιώματα, έγινε δε ανεξάρτητη πρωτοβουλία το 2002 και αποτελεί τμήμα του προγράμματος περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) και λειτουργεί σε συνεργασία με τα Η.Ε., υπό την εποπτεία του Γενικού Γραμματέα και την πρωτοβουλία του The Global Contact.
3.1.2.
Ευρωπαϊκές Συνθήκες
Η Ε.Ε. ανταποκρίθηκε πολύ νωρίς στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες ή απαιτήσεις της κοινωνίας, αφού ξεκίνησε ήδη από το 1972 την περιβαλλοντική της πολιτική, η οποία βασίζεται στο άρθρο 191 της Συνθήκης για την λειτουργία της Ε.Ε. (ΣΛΕΕ) (Σίσκος, 2012, σελ. 257).
84
Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
Ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανταποκρινόμενος στις σύγχρονες εξελίξεις κάλεσε το 1994 τις Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών και να προχωρήσουν σε ενέργειες που θα αναδείκνυαν την κοινωνική και την περιβαλλοντική τους ευθύνη. Το 1995 δημιουργήθηκε το C.S.R. Europe, το ηγετικό Ευρωπαϊκό επιχειρηματικό Δίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη.
Το 2001, η Ε.Ε. δημοσιοποίησε την Πράσινη Βίβλο για την ΕΚΕ, η οποία αποτέλεσε βάση για έναν ευρύ διάλογο μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών. Το 2002 δημιουργήθηκε πάλι με πρωτοβουλία της ΕΕ ένα πολυμερές Forum, το οποίο ασχολήθηκε με πιο εξειδικευμένα θεματικά πεδία της ΕΚΕ. Το 2004, το Forum παρέδωσε τα αποτελέσματα των συναντήσεών του στην Ε.Ε.
Το 2006, η Ε.Ε. ανακοίνωσε την δημιουργία της “Ευρωπαϊκής Σύμπραξης για την ΕΚΕ” που είναι μια πολιτική «ομπρέλα», για νέες ή υπάρχουσες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται στον τομέα της ΕΚΕ από μεγάλες επιχειρήσεις, ΜΜΕ και άλλους σχετικούς φορείς.
Το 2007, στο πλαίσιο της Σύμπραξης με πρωτοβουλία του C.S.R. Europe και Ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και φορέων δημιουργήθηκαν 18 εργαστήρια, κάθε ένα από τα οποία ανέλαβε να ερευνήσει με ποιόν καλύτερο τρόπο θα μπορούσαν να γίνουν ευρύτερα γνωστά θεματικά πεδία της ΕΚΕ (Οδηγός ΕΚΕ για ΜμΕ, σελ. 4).
3.1.3.
Διεθνή Πρότυπα Υπευθυνότητας και Δείκτες Κοινωνικής Ευθύνης
Τα διεθνή πρότυπα Υπευθυνότητας συγκαταλέγονται όπως είναι λογικό στα πλαίσια της λογικής και πρακτικής της Κοινωνικής Ευθύνης με την ευρεία έννοια. Εξέχουσα θέση στη διεθνή σειρά προτύπων κατέχουν τα ΑΑ1000 Accountability Principles Standard 2008, τα οποία ανέπτυξε εδώ και πολλά χρόνια ο διεθνής μη κερδοσκοπικός Οργανισμός AccountAbility.4 Ο Οργανισμός αυτός ιδρύθηκε το 1995 και λειτουργεί παγκοσμίως με όραμα «έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι να έχουν λόγο στις αποφάσεις που επηρεάζουν
4 www.accountability21.net
Κεφάλαιο 4ο 4. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η παρούσα έρευνα έγινε με το σκεπτικό να διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά και τα δυνητικά οφέλη άσκησης της ΕΚΕ τόσο στις αμιγώς Ελληνικές επιχειρήσεις όσο και στις ξένες που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές έρευνες τόσο από φορείς, όπως το Δίκτυο ΕΚΕ, Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα, όσο και από εταιρίες δημοσκοπήσεων, αλλά και από φοιτητές ή υποψήφιους διδάκτορες. Το δικό μας σκεπτικό και η φιλοσοφία ήταν να μην διενεργήσουμε μια παρόμοια έρευνα, διότι δεν θα προσφέραμε κάτι διαφορετικό. Γι’ αυτό επιλέχθηκε μια έρευνα μέσα από την οποία θα μπορούσε να αναδειχθεί κάτι καινούργιο και καινοτόμο.
4.1.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε μερικούς από τους σημαντικότερους στόχους του ερωτηματολογίου της μελέτης όπως: Αν η κοινωνία – καταναλωτής επιβραβεύει μια κοινωνικά και οικολογικά ευαίσθητη εταιρεία. Αν μια ολοκληρωμένη εφαρμογή ΕΚΕ προσδίδει υπεραξία στην επιχείρηση. Αν η εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ δημιουργεί συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων επιχειρήσεων. Αν ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να προτιμά να συνεργάζεται με κοινωνικά ευαίσθητες επιχειρήσεις. Αν είναι αναγκαία η θεσμοθέτηση της ΕΚΕ. Αν είναι αναγκαία η δημιουργία ενός Εθνικού Φορέα αξιολόγησης της ΕΚΕ. Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία συνδυαστικών ερευνητικών ερωτημάτων όπως: Επηρεάζει ο κλάδος δραστηριότητας την ύπαρξη εσωτερικού τμήματος ΕΚΕ;
130
Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
Η εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ σχετικά με το περιβάλλον επηρεάζουν την εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ σχετικών με την κοινωνία; Η εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ σχετικά με την κοινωνία επηρεάζει την εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ σχετικά με τους εργαζομένους, κ.ο.κ. Είναι μερικά από τα ερευνητικά ερωτήματα και τους βασικούς στόχους της μελέτης, που ερευνήθηκαν μέσω ερωτηματολογίου. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την μεθοδολογία, το σχεδιασμό του ερωτηματολογίου, τη δειγματοληψία, τη μέθοδο της στατιστικής επεξεργασία κ.λπ, μπορεί να τα βρει κανείς στο ερευνητικό μέρος της Διδακτορικής Διατριβής με θέμα: “Εταιρική κοινωνική ευθύνη ως παράγον υπεραξίας τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για την κοινωνία και το περιβάλλον”, που εκπονήθηκε το διάστημα 2011-13 στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
4.2.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Από την επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων στο δείγμα μας, που συμπεριλαμβάνει τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον ελλαδικό χώρο, οι οποίες ταυτόχρονα είναι μέλη στο ΔΙΚΤΥΟ ΕΚΕ, προέκυψαν τα εξής: Οι επιχειρήσεις που ερευνήσαμε δραστηριοποιούνται σε όλους του κλάδους της οικονομίας με ποσοστιαία συμμετοχή σε κάθε κλάδο δραστηριότητας όπως αποτυπώνεται στο παρακάτω σχήμα 4.1: Εμπόριο (26,67%), Υγεία (16,67%), Τράπεζες (10%), Ενέργεια (6,67%), Επικοινωνία (5%), Μεταφορές (1,67%), Εκπαίδευση(1,67%), Διαφορετικοί κλάδοι (31,67%).
Σχήμα 4.1.
Έρευνα και Αποτελέσματα
131
Όσο αφορά τον αριθμό των απασχολούμενων η σύνθεση του δείγματος όπως αποτυπώνεται στο παρακάτω σχήμα 4.2. έχει ως εξής: Το 4,17% του δείγματος των επιχειρήσεων που απάντησαν, απασχολεί μέχρι 10 εργαζόμενους/ες. Το 29,17% από 11-100 άτομα. Το 31,25% απασχολεί 101 – 500 εργαζόμενους/ες. Το 4,17% από 501 – 1000 εργαζόμενους/ες. Το 6,25% από 1001 – 2000 εργαζόμενους/ες. Το 25% απασχολεί πάνω από 2.000 άτομα, στοιχείο που σημαίνει ότι όλες οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις ανήκουν στο Δίκτυο ΕΚΕ.
Σχήμα 4.2.
Στα επιμέρους ερωτήματα της έρευνας, όπως αποτυπώνονται στο ερωτηματολόγιο που απευθύνθηκε στις υπό έρευνα επιχειρήσεις, έχουμε τα παρακάτω αποτελέσματα που αποτυπώνονται στα ακόλουθα σχήματα.
Στο σχήμα 4.3. για το αν υπάρχει ειδικό τμήμα που να ασχολείται με τις δράσεις ΕΚΕ το 68,75% των επιχειρήσεων απήντησαν ΝΑΙ ενώ το 31,25% ΟΧΙ.
Σχήμα 4.3.
132
Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
Στο σχήμα 4.4. ως προς τους τομείς δράσεις των εταιρειών η κοινωνία κατέχει το 29,11%, το περιβάλλον 26,58%, οι εργαζόμενοι 24,68%, ενώ η αγορά το 13,92%, λοιπές δράσεις 5,70%.
Σχήμα 4.4.
Στο σχήμα 4.5. ως προς το εάν οι επιχειρήσεις εκτός από οικονομικούς στόχους πρέπει να έχουν και στόχους κοινωνικής και οικολογικής ευαισθησίας, το ‘απόλυτα Ναι’ ανέρχεται στο 97,92% ενώ το ‘μάλλον Ναι’ στο 2,08%.
Σχήμα 4.5.
Στο σχήμα 4.6. ως προς το εάν η κοινωνία/καταναλωτής επιβραβεύει μια κοινωνικά και οικολογικά ευαίσθητη εταιρεία, το 95,83% απαντά ‘Ναι’ και μάλλον ‘Ναι’ ενώ το υπόλοιπο 4,17% ‘Όχι’.