Περιεχόμενα Εισαγωγή...........................................................................................................13 Κεφάλαιο 1. Εκπαίδευση των Μαθητών Προσφύγων με Αξιοποίηση Δυνατοτήτων των ΤΠΕ.........................................21 1.1. Πρόσφυγες σε αριθμούς. Στατιστικά Ύπατης Αρμοστείας .........................21 1.2. Πλαίσιο αναφοράς για την εκπαίδευση προσφύγων ....................................25 1.2.1. Σε επίπεδο τυπικής εκπαίδευσης.............................................................25 1.2.2. Σε επίπεδο μη τυπικής εκπαίδευσης .......................................................27 1.3. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην εκπαίδευση μαθητών - προσφύγων ........30 1.4. Λογισμικά και υπηρεσίες του διαδικτύου για την εργασία με πρόσφυγες μαθητές.......................................................................30 1.4.1. Ενσφηνώματα ............................................................................................31 1.4.2. Sebran .........................................................................................................31 1.4.3. GCompris ...................................................................................................31 1.4.4. Rapid TypingTutor....................................................................................31 1.4.5. Γρήγορη Ανάγνωση ..................................................................................31 1.4.6. Στην Τάξη...................................................................................................32 1.4.7. Jele ..............................................................................................................32 1.4.8. Μικροί Καλλιτέχνες..................................................................................32 Κεφάλαιο 2. Αρχές της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης ..............................33 2.1. Άνθρωπος - Κόσμος και Άνθρωποι – Πολιτισμοί..........................................33 2.1.1. Διάλογος.....................................................................................................35 2.1.2. Διαπολιτισμικότητα...................................................................................37 2.1.3. Γλωσσική εμπειρία....................................................................................40 2.1.4. Ανάπτυξη ταυτότητας μέσω διάδρασης ..................................................41 2.2. Ο ρόλος των μέσων στη διαπολιτισμική επικοινωνία....................................42 Κεφάλαιο 3. Διαπολιτισμική Στοχοθεσία σε Διαδικασία Μετάβασης. Η σημασία των Νέων Τεχνολογιών για την Πολιτισμική Διδακτική ................................................45 3.1. Η μετάβαση από τους διαπολιτισμικούς στόχους σε διαπολιτισμικούς κανόνες δράσης και η σημασία των μέσων ....................................................45 www.iwn.gr
8
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
3.2. Οι νέες τεχνολογίες επιφέρουν διαδικασίες ευαισθητοποίησης και δυνατότητες εφαρμογής κανόνων κοινωνικής δράσης .................................49 3.3. Διαπολιτισμική επικοινωνία.............................................................................51 3.3.1. Η διεθνοποίηση της επικοινωνίας...........................................................51 3.3.2. Η δρασιακή και βιωματική επέκταση της επικοινωνίας.......................52 3.3.3. Η απρόσκοπτη επικοινωνία .....................................................................52 3.3.4. Η ανάληψη εικονικών ταυτοτήτων ..........................................................53 3.3.5. Η σύναψη εικονικών σχέσεων μέσω του διαδικτύου ............................54 3.3.6. Η αποθεσμοποίηση της γνώσης ...............................................................55 3.3.7. Επικοινωνία εξ αποστάσεως....................................................................56
Κεφάλαιο 4. Ζητήματα Κοινωνικής Ανισότητας Ψηφιακού Χάσματος, Ταυτότητας και Παιδαγωγικού Προσανατολισμού στην Κοινωνία της Γνώσης και στο Σχολείο....................................59 4.1. Εισαγωγή............................................................................................................59 4.2. Κοινωνική ανισότητα ........................................................................................59 4.3. Ολιστική προσέγγιση των (Νέων) Μέσων......................................................61 4.4. Δομική-οριζόντια ανισότητα ............................................................................65 4.5. Δομική κάθετη ανισότητα.................................................................................66 4.6. Η Εκπαίδευση, Νέα Μέσα και Παιδαγωγικές Προκλήσεις ........................69 4.7. Παιδαγωγικά ζητήματα ....................................................................................75 4.8. Συμπεράσματα ...................................................................................................76 Κεφάλαιο 5. Ανάλυση Παιδαγωγικού Πεδίου ...............................................77 5.1. Παιδαγωγικό πεδίο δράσης .............................................................................77 5.2. Μορφές παιδαγωγικής δράσης........................................................................78 5.3. Κοινωνιόγραμμα: κλασικό εργαλείο διερεύνησης σχέσεων ........................81 5.3.1. Συλλογή των δεδομένων ...........................................................................82 5.3.2. Κοινωνιομετρικός πίνακας.......................................................................84 5.3.3. Κοινωνιογράφημα.....................................................................................85 5.3.4. Δελτίο διαπροσωπικών σχέσεων.............................................................88 Κεφάλαιο 6. Σχεδιασμός Εκπαιδευτικών Παρεμβάσεων.............................89 6.1. Διδακτικός Μετασχηματισμός .........................................................................89 6.2. Τι είναι ένα σενάριο; ........................................................................................90 6.3. Πώς σχετίζεται ένα σενάριο με την εκπαίδευση ...........................................93 www.iwn.gr
Περιεχόμενα
9
6.4. Επίπεδο προσέγγισης των στόχων της μιντιακής εκπαίδευσης....................96 6.5. Προτάσεις διδασκαλίας για τον ψηφιακό γραμματισμό σε διαπολιτισμικά περιβάλλοντα .......................................................................102
Κεφάλαιο 7. Διαφοροποίηση της Διδασκαλίας...........................................109 7.1. Η σημασία της διαφοροποίησης της διδασκαλίας.......................................109 7.1.1. Διαφοροποίηση βάση μαθησιακών στυλ ..............................................111 7.1.2. Διαφοροποίηση στη βάση επιπέδου δεξιοτήτων και των κατηγοριών στόχων..........................................................................118 7.1.3. Διαφοροποίηση επιπέδου δυσκολίας εκπαιδευτικών δοκιμασιών...............................................................................................120 7.2. Διαφοροποίηση στη βάση οργάνωσης και μεθόδευσης της διδασκαλίας .....................................................................................................122 7.2.1. Το πλάνο εργασίας..................................................................................122 7.2.2. Ελεύθερη εργασία...................................................................................123 7.2.3. 4 Model-Action-Talk...............................................................................124 7.2.4. Μάθηση σε κέντρα ..................................................................................128 7.2.5. Δομημένη ιστοεξερεύνηση .....................................................................128 Κεφάλαιο 8. Διαστάσεις της Επικοινωνίας.................................................131 8.1. Επικοινωνία και Ικανότητα............................................................................131 8.1.1. Η επικοινωνία ως βασική διαδικασία...................................................131 8.1.2. Το μοντέλο επικοινωνίας πομπού-δέκτη ..............................................132 8.1.3. Το μοντέλο της επικοινωνίας ως συμβολικά διαμεσολαβούμενη διάδραση ................................................................134 8.2. Η Επικοινωνία υπό την προοπτική της εκπαιδευτικής διαδικασίας..........135 8.3. Οι διαπροσωπικές σχέσεις και ανάλυση μηνυμάτων ..................................140 8.3.1. Τέσσερα βασικά κανάλια επικοινωνίας...............................................142 Κεφάλαιο 9. Αντιληπτική Διαδικασία, Μη Λεκτική Επικοινωνία και Διαπροσωπικές Σχέσεις ..........................................................147 9.1. Αντιληπτική διαδικασία και τα στάδια της...................................................147 9.1.1. Οι επτά διαδικασίες που επηρεάζουν την αντίληψη ...........................147 9.2. Κατανόηση του ρόλου της αντίληψης στην επικοινωνία .............................150 9.3. Μη λεκτική Επικοινωνία ................................................................................153 9.4. Η γλώσσα του σώματος...................................................................................156 www.iwn.gr
10
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
9.4.1. Γενική εμφάνιση του ατόμου..................................................................158 9.4.2. Το πρόσωπο και η έκφρασή του............................................................158 9.4.3. Εκφράσεις με το στόμα...........................................................................159 9.4.4. Βλέμμα......................................................................................................161 9.4.5. Κινήσεις με τα χέρια ...............................................................................162 9.5. Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας για τον εκπαιδευτικό ........................163
Κεφάλαιο 10. Γλωσσική και Επικοινωνιακή Ευαισθητοποίηση και Νέες Τεχνολογίες.............................................................171 10.1. Μοντέλα γλωσσικής και επικοινωνιακής ευαισθητοποίησης...................171 10.2. Τα κριτήρια του Μοντέλου της γλωσσικής ευαισθητοποίησης ................176 10.3. ΤΠΕ και η συνεισφορά τους στη διεύρυνση του μοντέλου της γλωσσικής ευαισθητοποίησης................................................................181 Κεφάλαιο 11. Διαπολιτισμική Εργασία με Μέσα σε Μαθητές με Προσφυγικό και Μεταναστευτικό Υπόβαθρο .....................185 11.1. Κριτήρια ποιότητας διαπολιτισμικής εργασίας με Μέσα .........................185 11.1.1. Πρακτικοβιωματικός προσανατολισμός.............................................186 11.1.2. Ανοικτότητα, δημοκρατία και συμμετοχή...........................................186 11.1.3. Κριτική των μέσων ................................................................................187 11.1.4. Ίσες ευκαιρίες.......................................................................................187 11.1.5. Δημιουργία κοινών πεδίων δράσης.....................................................187 11.1.6. Αλλαγή προοπτικής και ρόλων ............................................................188 11.1.7. Πραγματικές και εικονικές συναντήσεις............................................188 11.2. Αρχές για μια διδακτική του δρώντος υποκειμένου..................................188 11.2.1. Διδακτικός προσανατολισμός στην επίλυση πραγματικών προβλημάτων .................................................................188 11.2.2. Πρόβλεψη και προετοιμασία εκπαιδευτικών και μαθητών για την επεξεργασία αισθητικών εμπειριών ......................189 11.2.3. Ενεργοποίηση της διαδικασίας της μάθησης μέσω αισθητικών μοντέλων ............................................................................189 11.2.4. Η σημασία της παιγνιώδους μάθησης.................................................190 11.2.5. Η σημασία τεχνικών από τη θεατρική αγωγή ....................................190 11.2.6. Παροχή σκαλωσιάς ...............................................................................190 11.2.7. Ελαχιστοποίηση εμπειριών απογοήτευσης στήριξη αισθητικών εμπειριών ............................................................191 www.iwn.gr
Περιεχόμενα
11
11.2.8. Διαφοροποίηση – δυνατότητα εξατομικευμένης εργασίας ..............191 11.2.9. Μετασχηματισμός του αναλυτικού προγράμματος για τη μιντιακή εκπαίδευση..................................................................191 11.2.10. Η αρχή της εποπτείας .........................................................................192 11.3. Διαπολιτισμικές μιντιακές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις...........................192 11.3.1. DiênHông — Μένουμε μαζί κάτω από την ίδια στέγη......................192 11.3.2. Βιντεοπορτραίτα....................................................................................193 11.3.3. Ο ρόλος του άνδρα σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια μέσα από φωτογραφίες ..........................................................193 11.4. Σκιαγράφηση επιμέρους δράσεων για την διαπολιτισμική μιντιακή εκπαίδευση .....................................................................................194
Κεφάλαιο 12. Συνεισφορά των Μέσων ως Συμβολικών Αναπαραστάσεων στην Ευαισθητοποίηση των Επικοινωνιακών Διαδικασιών........................................197 12.1. Tα μέσα ως συμβολική αναπαράσταση ......................................................197 12.2. Εφαρμογή Google Earth ..............................................................................201 12.2.1. Η εφαρμογή του Google Earth στην εκπαιδευτική διαδικασία.......201 12.2.2. Το Google Earth εκπαιδευτικό εργαλείο για τους μαθητές-πρόσφυγες...............................................................................202 12.2.3. Σχέδιo μαθήματος .................................................................................202 12.3. Κόμικς.............................................................................................................204 12.3.1. Υπηρεσία WEB2.0 δημιουργίας Κόμικς ............................................207 12.4. Υποτιτλισμός ταινιών ....................................................................................207 12.4.1. Τυπικά χαρακτηριστικά του LVS ........................................................208 12.4.2. Η εφαρμογή στην τάξη .........................................................................209 Κεφάλαιο 13. Παιδαγωγική Αξιοποίηση Κινηματογραφικής Ταινίας και Βίντεο .................................................................211 13.1. Μέσα της σύγχρονης εποχής........................................................................211 13.2. Πέντε βασικές ενέργειες του εκπαιδευτικού για την αξιοποίηση των ταινιών και του βίντεο στη διδασκαλία................................................217 13.2.1. Διδακτική ανάλυση και τεκμηρίωση ...................................................217 13.2.2. Προετοιμασία για την προβολή του φιλμ ...........................................218 13.2.3. Προβολή της ταινίας .............................................................................219 13.2.4. Επεξεργασία της ταινίας ......................................................................220 www.iwn.gr
12
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
13.2.5. Αξιολόγησης της ταινίας και της διδακτικής παρέμβασης ...............221
Κεφάλαιο 14. Εκπαιδευτικές Πρακτικές Αξιοποίησης Ταινίας και Βίντεο στη Διδασκαλία .....................................223 14.1. Εκπαιδευτικές πρακτικές αξιοποίησης στη διδασκαλία ταινίας .............223 14.1.1. Οπτικοακουστικός διάλογος ................................................................223 14.1.2. Δεξαμενή εννοιών .................................................................................226 14.1.3. Ανάλυση οπτικοακουστικού περιεχομένου σε μικτές ομάδες εργασίας....................................................................................227 14.1.4. Ανάλυση περιεχομένου σε επάλληλους κύκλους εργασίας..............228 14.1.5. Ανάγνωση κινηματογραφικής ταινίας σε ομάδες..............................229 14.1.5.1. (ΤΙ) Καταγραφή της εξέλιξης της πλοκής – πλαίσιο και δράση (ΤΙ) ....................................................................................232 14.1.5.2. (ΠΟΙΟΣ) Πρόσωπα της κινηματογραφικής ταινίας ......................235 14.1.5.3. (ΠΩΣ) Τρόπος και μορφές παρουσίασης, συντακτικό της κινηματογραφικής ταινίας ..........................................................235 14.1.5.4. (ΓΙΑΤΙ) Επίδραση της κινηματογραφικής ταινίας στον θεατή.....236 14.2. Σύντομη παιδαγωγική προσέγγιση των κατηγοριών σήμανσης μιντιακών περιεχομένων...............................................................................237 14.3. Ανάλυση δελτίου ειδήσεων ..........................................................................241 14.4. Αγκυροβολημένη διδασκαλία ......................................................................243 14.5. Πλαίσιο καταγραφής ταινίας για το σχολικό οπτικοακουστικό αρχείο..245 Συμπεράσματα ...............................................................................................247 Βιβλιογραφία ..................................................................................................253
www.iwn.gr
Εισαγωγή Το βιβλίο «Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων» δημιουργήθηκε για φοιτητές Παιδαγωγικών Τμημάτων, Τμημάτων Κοινωνικής Εργασίας, Κοινωνιολογίας που βρίσκονται στη φάση της αρχικής τους εκπαίδευσης, για μεταπτυχιακούς φοιτητές και για εν ενεργεία εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται για θέματα διαπολιτισμικής αγωγής και εκπαίδευσης. Σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη και τη δόμηση του περιεχομένου του βιβλίου ήταν μια σειρά από εμπειρίες, γεγονότα και ακαδημαϊκές θέσεις που αποκτήθηκαν στα περασμένα έτη και αποτυπώνονται στο βιβλίο με ποικίλους τρόπους: 1. η εμπειρία περίπου 2 δεκαετιών σε δύο διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια, Ιταλία και Γερμανία, ως φοιτητής και εργαζόμενος που αντιμετώπισα και επεξεργάστηκα προσωπικά στερεότυπα (θετικά και αρνητικά), αλλά και ο καθρεπτισμός και η αντιμετώπιση αντιλήψεων, στάσεων, παραδοχών που βίωσα ως μη γηγενής ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια αναλαμβάνοντας διάφορες εργασίες, χωρίς να κατέχω καλά τον εθνικό γλωσσικό κώδικα, 2. η εργασιακή μου εμπειρία περίπου πέντε ετών ως κοινωνικός παιδαγωγός σε διαπολιτισμικές δομές για τη στήριξη μη γηγενών μαθητών στη Γερμανία και η δραστηριοποίησή μου ως διαπολιτισμικός διαμεσολαβητής μεταξύ γερμανών εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών άλλων εθνικοτήτων, 3. η διδασκαλία μαθημάτων που σχετίζονται με την διαπολιτισμική αγωγή και εκπαίδευση σε πανεπιστήμια περισσότερων πόλεων (Mainz, Frankfurt, Wiesbaden, Landau-Koblenz), 4. η πολυετή συνεργασία μου με τον Καθηγητή Tulasiewicz από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Language Awareness» που παρουσιάζεται σε κεφάλαιο του βιβλίου, 5. η ανάληψη ερευνών και εμπειρογνωμοσύνων από το Υπουργείο Παιδείας του Κρατιδίου της Έσσης, αναφορικά με μοντέλα ένταξης της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα, 6. οι δημοσιεύσεις στον χώρο της διαπολιτισμικής αγωγής στη Γερμανία και στην Ελλάδα, www.iwn.gr
14
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
7. η εμπειρία μου σε επιμορφωτικά προγράμματα των τελευταίων ετών που σχετίζονται με την διαπολιτισμική εκπαίδευσή με ιδιαίτερη αναφορά στις νέες και ψηφιακές τεχνολογίες. Απόρροια των πιο πάνω προσωπικών, εργασιακών, ακαδημαϊκών και ερευνητικών δραστηριοτήτων είναι η εκπόνηση του βιβλίου αυτού, το οποίο συνενώνει δημιουργικά θεωρία, βίωμα, πράξη προτείνοντας προσεγγίσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν στη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από την περασμένη δεκαετία. Η δομή του βιβλίου αντανακλά τον τρόπο που προσεγγίζεται το θέμα της διαπολιτισμικής αγωγής με τη χρήση νέων και ψηφιακών τεχνολογιών θυμίζοντας τα βασικά επίπεδα ανάλυσης: το μακροκοινωνικό με αναφορά σε πολιτειακές αποφάσεις και επιλογές από την εκπαιδευτική πολιτική, το μεσοκοινωνικό που σχετίζεται με την εκπαιδευτική μονάδα και τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό/διδακτικό μετασχηματισμό, το μικροκοικωνικό που σχετίζεται με διαδικασίες επικοινωνίας, ανάλυσης παραδοχών και κοινωνικών διαδράσεων. Στο βιβλίο αυτό είναι ευδιάκριτη η εστίαση στη σημασία της αξιοποίησης ψηφιακών (κλασικών και νέων) μέσων, όπως ο κινηματογράφος και υπηρεσίες του διαδικτύου για την διευκόλυνση της διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στο πρώτο κεφάλαιο θα δούμε στην αρχή για ποιο λόγο υπάρχει η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των παιδιών προσφύγων (βάση των σύγχρονων εξελίξεων) μέσα από την μελέτη στατιστικών δεδομένων της «‘Υπατης Αρμοστείας» για τον αριθμό των προσφύγων που ήρθαν στη χώρα μας. Θα δούμε με ακρίβεια πως προέκυψε το προσφυγικό θέμα και πώς αντιμετωπίζεται το θέμα της εκπαίδευσης των παιδιών προσφύγων από την πολιτεία και τους εμπλεκόμενους φορείς. Θα αποσαφηνιστούν οι διάφορες παρεχόμενες μορφές εκπαίδευσης και θα δούμε ποιοι φορείς οργανώνουν και παρέχουν προγράμματα σπουδών τέτοιου τύπου. Ξέροντας πως η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στα παιδιά των προσφύγων δεν αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα λόγω του πρόσκαιρου και αβέβαιου χαρακτήρα της παραμονής τους στην Ελλάδα, μπορούμε να θεωρήσουμε πως με την χρήση συγκεκριμένων λογισμικών, θα αυξηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών και θα υπάρξει μαθησιακό κίνητρο για να ανταποκριθούν και να μάθουν τις παρεχόμενες γνώσεις. θα ασχοληθούμε με τον τρόπο που ο εκπαιδευτικός αξιοποιώντας λογισμικά και διαδικτυακές εφαρμογές, μπορεί να εντάξει τους πρόσφυγες στη σχολική κοινότητα, να προωθήσει τον ψηφιακό γραμματισμό, να στηρίξει την γλωσσική εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και να βοηθήσει στην προσωπική ανάπτυξη των μαθητών. Γι αυτό το λόγο ο εκπαιδευτικός θα ενημερωθεί για χρηwww.iwn.gr
Εισαγωγή
15
στικά λογισμικά που θα είναι αρωγοί στο δύσκολο έργο που έχει μπροστά του. Με τη βοήθεια των τεχνολογικών μέσων ξεπερνιούνται τα γλωσσικά προβλήματα και καθίσταται δυνατή η εκπαίδευση σε διάφορα πεδία. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την αποσαφήνιση της έννοιας της διαπολιτισμικότητας. Ο 21ος αιώνας έρχεται αντιμέτωπος με νέες και συνεχείς αλλαγές καταγεγραμμένες στον παγκόσμιο χάρτη. Όλα αυτά επηρεάζουν την εκπαίδευση γεγονός που διαφαίνεται και από τα προγράμματα που εφαρμόζονται σε διεθνές και ελληνικό επίπεδο. Η ισοτιμία των μορφωτικών ευκαιριών, ο σεβασμός στην ετερότητα, η αποδοχή του διαφορετικού είναι κάποια από τα νέα αιτήματα της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Το κεφάλαιο είναι εισαγωγικό και σκιαγραφεί βασικές έννοιες που σχετίζονται με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και την εκπαίδευση προσφύγων. Οι έννοιες αυτές είναι: ο διάλογος, η διαπολιτισμικότητα, η γλωσσική εμπειρία και η ανάπτυξη προσωπικότητας. Το θεωρητικό πλαίσιο αυτό κρίνεται χρήσιμο για την κατανόηση της θεματικής. Θα αναλύσουμε ακόμα το ρόλο και τη συμβολή των Νέων μέσων στη διαπολιτισμική επικοινωνία, και την εκφορά διαδικασιών ευαισθητοποίησης και δυνατοτήτων εφαρμογής κανόνων κοινωνικής δράσης. Στο τρίτο κεφάλαιο, ο όρος εκπαιδευτικός στόχος χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Το καθοδηγητικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη μετάβαση από διαπολιτισμικούς στόχους σε αυθεντικές διαπολιτισμικές ενέργειες καθοδήγησης. Οι νέες τεχνολογίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της κατανόησης. Εμφανίζονται εδώ οι μεταβαλλόμενες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που μπορεί να επηρρεάζουν ή να τροποποιούν τους καθιερωμένους τρόπους σκέψης. Το πρώτο μέρος του τρίτου κεφαλαίου δείχνει τα κοινωνικο-πολιτικά φαινόμενα και τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις προσεγγίσεις και τους διαπολιτισμικούς στόχους που διατυπώνονται από αυτές. Ακολουθεί η ανάλυση για τους διαπολιτισμικούς εκπαιδευτικούς στόχους ως κατευθυντήριους κανόνες δράσης και την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Στη συνέχεια τονίζεται ο ρόλος των νέων μέσων ως ευκαιρία να καταστήσουν τα διαπολιτισμικά πρότυπα δράσης, απτά, μέσω της αυθεντικής δράσης που βασίζεται στα Νέα Μέσα. Αυτό θα το περιγράψουμε βάσει 6 φαινομένων που συσχετίζονται άμεσα με τα μέσα: 1. διεθνοποίηση της επικοινωνίας, 2. προσανατολισμός των διαδράσεων σε βιώματα και σε δράσεις, 3. απρόσκοπτη επικοινωνία, 4. υιοθέτηση εικονικών ταυτοτήτων, 5. δημιουργία εικονικών σχέσεων και 6. αποθεσμοποίηση της γνώσης. www.iwn.gr
16
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
Στο τέλος, διατυπώνονται μερικές σκέψεις σχετικά με τη διδακτική των μέσων σε σχέση με τις διαφοροποιημένες λειτουργίες των μέσων στο σχολείο. Το τέταρτο κεφάλαιο εστιάζει στην ανάλυση του παιδαγωγικού πεδίου, όπου λαμβάνουν χώρα οι παιδαγωγικές δράσεις των εκπαιδευτικών. Κάθε διδασκαλία, ως στοχοπλαισιωμένη εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται στην ανάλυση του παιδαγωγικού πεδίου, προκειμένου να σχεδιάζεται εστιασμένα η εκπαιδευτική παρέμβαση. Η ανάλυση, όπως δείχνει το κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται με διάφορους τρόπους και επικεντρώνεται σε χαρακτηριστικά που αφορούν το σχολείο ως σύστημα, την τάξη, τους μαθητές. Η συστηματική παρατήρηση και η καταγραφή δεδομένων που λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, ως εκπαιδευτικά στιγμιότυπα και γεγονότα, δρα σε κάθε περίπτωση βοηθητικά, προκειμένου ο εκπαιδευτικός να μπορέσει να τα δομήσει σε κατηγορίες της παιδαγωγικής και να τα ερμηνεύσει με δόκιμο τρόπο. Ο στόχος της συστηματικής καταγραφής και παρατήρησης εστιάζει κυρίως, χωρίς να εξαντλείται προφανώς μόνο σε αυτά, α) στο σχολείο ως σύστημα που περιλαμβάνει τον τρόπο οργάνωσης, στη χωροταξική δόμηση, στη χρονική δόμηση των εκπαιδευτικών δράσεων, στον τρόπο λειτουργίας των εκπαιδευτικών, στις πρακτικές επικοινωνίας και εργασίας τους, β) στην εκπαιδευτική διαδικασία, στις πρακτικές που έχουν παγιωθεί σε αυτήν, στις διαδράσεις που λαμβάνουν χώρα στην τάξη, γ) στην ομάδα αναφοράς, στο γνωστικό επίπεδο των μαθητών, στις πρακτικές εργασίας και μάθησης κ.α. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός που διδάσκει σε τάξη μαθητών προσφύγων να έχει γνώση της ανάλυσης παιδαγωγικού πεδίου προκειμένου να σχεδιάσει την εκπαιδευτική του παρέμβαση. Στη συνέχεια αναφέρεται το κοινωνιόγραμμα και το κοινωνιομετρικό τεστ ως το μέσο που προσδιορίζει το κατά πόσο τα άτομα είναι αποδεκτά σε μια ομάδα. Το κεφάλαιο πέντε εστιάζει στη διαφοροποίηση ως βασικό παράγοντα επιτυχίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όπως αποτυπώνει μεταφορικά και η εισαγωγική εικόνα, που είναι ευρέως γνωστή στο διαδίκτυο, δεν είναι παιδαγωγικά τεκμηριωμένη η διδασκαλία στην ολομέλεια, που δεν λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες διαφορές των μαθητών. Η διαφοροποιημένη διδασκαλία εστιάζει σε τέσσερις μορφές διαφοροποίησης που αναφέρονται: α) στα διαφορετικά μαθησιακά στυλ, β) στο επίπεδο δεξιοτήτων και κατηγοριών στόχων γ) στο επίπεδο δυσκολίας των δραστηριοτήτων, και δ) στον τρόπο οργάνωσης και μεθόδευσης της διδασκαλίας. Ο εκπαιδευτικός που ασχολείται με την εκπαίδευση μαθητών προσφύγων καλό είναι να είναι καταρτισμένος στη διαφοροποίηση της διδασκαλίας καθώς έτσι θα μπορέσει να οργανώσει και να μεθοwww.iwn.gr
Εισαγωγή
17
δεύσει τη διδακτική διαδικασία. Στην ενότητα αυτή δίνεται αρχικά η σημασία της διαφοροποίησης της διδασκαλίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά πέντε μορφές οργάνωσης της διδασκαλίας: Το πλάνο εργασίας, η ελεύθερη εργασία, το 4 Model-Action-Talk, η μάθηση σε κέντρα και η Δομημένη Ιστοεξερεύνηση. Στο τέλος παρατίθενται τα συμπεράσματα. Στο έκτο κεφάλαιο αναφέρεται ότι η επικοινωνία αποτελεί πλαίσιο αναφοράς της καθημερινότητας του ατόμου σε όλους τους τομείς της προσωπικής και δημόσιας ζωής. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική οργάνωση χωρίς επικοινωνία. Η επικοινωνία στην εκπαίδευση δημιουργεί τον πυρήνα της παιδαγωγικής σχέσης και συνδέεται με το έργο και την προσωπικότητα του ίδιου του εκπαιδευτικού. Είναι πολύ σημαντικό και καθορίζει την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού η ικανότητα να επικοινωνεί σωστά με όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας. Ο εκπαιδευτικός που εργάζεται για την εκπαίδευση προσφύγων οφείλει να επικοινωνεί με μαθητές που δεν κατέχουν τον ίδιο γλωσσικό κώδικα. Στην συνεδρία αυτή αρχικά εξετάζεται η δομική συνάφεια των εννοιών της επικοινωνίας και της ικανότητας, κατόπιν το μοντέλο επικοινωνίας πομπού-δέκτη και στην τρίτη ενότητα επεξηγούνται οι διαπροσωπικές σχέσεις και η ανάλυση μηνυμάτων μέσα από τα τέσσερα βασικά κανάλια επικοινωνίας. Οι πληροφορίες ενός μηνύματος που αναφέρονται στις τέσσερις διαστάσεις μπορεί ο παραλήπτης να μην τις αποκωδικοποιήσει με σωστό τρόπο και έτσι να μην κατανοήσει σωστά το μήνυμα που θα ήθελε να στείλει ο αποστολέας του. Αυτές οι διαφορές στην ερμηνεία ενός μηνύματος γίνονται κυρίως η αιτία για συγκρούσεις και για δημιουργία προβλημάτων στην επικοινωνία. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να είναι σωστά ενημερωμένος για την επικοινωνιακή διαδικασία, καθώς βρίσκεται πολλές φορές στη μέση κρίσεων που συμβαίνουν στο σχολικό περιβάλλον εξαιτίας της μη καλής επικοινωνίας μαθητών και οφείλει να τις λύσει με τον καλύτερο δυνατό επικοινωνιακό τρόπο. Στην αρχή του έβδομου κεφαλαίου γίνεται μια εκτεταμένη αναφορά στην αντιληπτική διαδικασία και στα στάδια της. Κάθε άτομο δέχεται συνεχώς ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα τα οποία αντιλαμβάνεται μέσω των σταδίων της αντιληπτικής διαδικασίας. Η αντίληψη του ανθρώπου επηρεάζεται από επτά διαφορετικές διαδικασίες, την άδηλη θεωρία της προσωπικότητας, την αυτοεκπληρούμενη προφητεία, τον αντιληπτικό τονισμό, την αρχική και πρόσφατη εντύπωση, τη συνέπεια, τα στερεότυπα και την απόδοση και διαμορφώνεται από την εφαρμογή τεσσάρων βασικών στρατηγικών.
www.iwn.gr
18
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
Στη συνέχεια αναλύονται οι τοποθετήσεις για την κατανόηση του ρόλου της αντίληψης στην επικοινωνία που βοηθάν στον προσδιορισμό ορισμένων από τους εξωτερικούς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την υπό διαμόρφωση άποψη του δασκάλου για έναν μαθητή όπως η ικανότητα και η επίδοση του μαθητή, τα χαρακτηριστικά της τάξης, η συμμετοχική και συνεργατική συμπεριφορά των μαθητών, η εμπειρία και εκπαίδευση του δασκάλου, το Σχολείο (οι βαθμοί και ο Τύπος Σχολείου) οι Ατομικές και Πολιτιστικές Διαφορές, οι προσωπικές εμπειρίες, οι πρόσφατες Επιρροές και η εκπαίδευση και ποιος είναι θεατής. Κατόπιν αποσαφηνίζεται η έννοια της μη λεκτικής επικοινωνίας και η γλώσσα του σώματος. Η τελευταία ενότητα συνίσταται από τις δεξιότητες επικοινωνίας που πρέπει να αναπτύξει ο εκπαιδευτικός που διδάσκει στους μαθητές-πρόσφυγες, καθώς η ομάδα αναφοράς του ανήκει σε μια ευάλωτη ομάδα. Γι αυτό αναλύονται διεξοδικά μερικές παράμετροι βασικότατες στην επίτευξη καλής επικοινωνίας. Στο τέλος παρατίθενται τα συμπεράσματα. Το κεφάλαιο οκτώ εστιάζει στο θεωρητικό σχέδιο «Language Awareness». Η παρουσίαση βασίζεται: 1. σε θεωρητικές τοποθετήσεις γύρω από το «Language Awareness», 2. στα αποτελέσματα ενός ερευνητικού προγράμματος και 3. στην όλο και σημαντικότερη συμβολή των νέων μέσων, ως «ιδιαίτερη» κλάση επικοινωνιακής έκφρασης, στα πλαίσια διδακτικών διενεργειών που σχετίζονται με τη γλωσσική και εκφραστική ευαισθητοποίηση των μαθητών. Η ανάλυση του θέματος διεκπεραιώνεται σε βήματα. Οι θεωρητικές τοποθετήσεις που αναφέρονται στο γενικότερο πλαίσιο της διδασκαλίας της γλώσσας ως γλωσσική ευαισθητοποίηση καθώς επίσης και δύο μοντέλα (Αγγλία και Γερμανία) γλωσσικής σκέψης και δράσης θα παρουσιαστούν στο πρώτο βήμα. Οι διατυπώσεις ολοκληρώνονται με μια παράθεση κοινών θέσεων σχετικά με την κατανόηση της γλωσσικής επικοινωνίας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι βασικές κατηγορίες που συνθέτουν το θεωρητικό σχήμα του «Language Awareness». Βάσει των ερευνητικών πορισμάτων παραθέτονται πέραν τούτου συμπεράσματα που αναφέρονται 1. σε μεγέθη που σχετίζονται άμεσα με τα κριτήρια του μοντέλου της «γλωσσικής ευαισθητοποίησης» π.χ. η ποιότητα του μαθησιακού περιβάλλοντος, ο ρόλος του αναλυτικού προγράμματος και τα είδη των διαδράσεων και 2. στη διδακτική του εφαρμογή. Το τελευταίο μέρος αποτελείται από τοποθετήσεις σχετικά με διευρυμένους επικοινωνιακούς κώδικες και τη συμβολή των νέων μέσων και τεχνολογιών στην επικοινωνία. Σε συνέχεια του κεφαλαίου οκτώ «Γλωσσική και επικοινωνιακή ευαισθητοποίηση και Νέες Τεχνολογίες» που εστίασε στο θεωρητικό σχέδιο «Language Awareness» στα πλαίσια διδακτικών διενεργειών που σχετίζεται με τη γλωσσική www.iwn.gr
Εισαγωγή
19
και εκφραστική ευαισθητοποίηση των μαθητών παρουσιάζονται στο κεφάλαιο εννέα, τοποθετήσεις σχετικά με διευρυμένους επικοινωνιακούς κώδικες και τη συμβολή των νέων μέσων και τεχνολογιών στην επικοινωνία. Παρουσιάζεται ένας κατάλογος με προτάσεις για μια μιντιακή διεύρυνση της επικοινωνιακής ευαισθητοποίησης. Μετά αναλύονται εφαρμογές με διευρυμένους επικοινωνιακούς κώδικες όπως η εφαρμογή του Google Earth, των κόμικς και του υποτιτλισμού ταινιών. Η εφαρμογή του Google Earth εμφανίζεται ως εκπαιδευτικό εργαλείο στην εκπαίδευση μαθητών προσφύγων και παρατίθεται ένα σχέδιο μαθήματος. Στη συνέχεια αναφέρεται μια άλλη διάσταση των κόμικς για τη δημιουργία κινήτρων προς την διαδικασία αυτομάθησης, και την εισαγωγή τους ως θεματική στην εκπαίδευση προσφύγων. Στο τέλος η ενότητα αυτή εστιάζει στον υποτιτλισμό ταινιών μέσω του εργαλείου Learning via Subtitling (LvS) το οποίο είναι ένας προσομοιωτής υποτιτλισμού σχεδιασμένος για εκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως για την εκμάθηση ξένων γλωσσών πολύ βοηθητικός στην εκπαιδευτική διαδικασία για την εκπαίδευση προσφύγων. Στο δέκατο κεφάλαιο αναφέρεται ότι σύμφωνα με έρευνες (JIM-Studie 2009), η παρακολούθηση της τηλεόρασης αποτελεί την πρώτη προτίμηση απασχόλησης στον ελεύθερο χρόνο των νέων, αφού εννέα στους δέκα βλέπουν τηλεόραση, ενώ αμέσως μετά ακολουθεί η χρήση του διαδικτύου, του κινητού, του mp3 κ.α. Τα ίδια Μέσα μπορούν να ενταχθούν και να αξιοποιηθούν στοχευόμενα στο πλαίσιο της διδακτικής και της μαθησιακής διαδικασίας, προκειμένου να ενδυναμώσουν τη μαθησιακή διαδικασία ή και να βελτιστοποιήσουν τα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτό προϋποθέτει ότι επιλέγονται με σημείο αναφοράς τους εκπαιδευτικούς στόχους και ότι εφαρμόζονται βάσει συγκεκριμένης διδακτικής μεθόδου με δημιουργικό τρόπο. Ο εκπαιδευτικός που επιμορφώνεται στην προετοιμασία και αξιολόγηση ταινιών και βίντεο μπορεί να γίνει ο ίδιος σχεδιαστής εκπαιδευτικών σεναρίων και μέσω της επεξεργασίας και της μετα-επεξεργασίας των ταινιών να εστιάζει στην αξιοποίηση της πρώτης φαινομενολογικής και περιγραφικής ερμηνείας με στόχο την αναλυτική ενεργοποίηση των μαθητών προσφύγων. Στο κεφάλαιο έντεκα παρουσιάζεται μια διεξοδική περιγραφή του πώς μπορεί να αξιοποιηθεί μια ταινία ή ένα βίντεο στη μαθησιακή διαδικασία. Οι μαθητές όλων των ηλικιών από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο παρακολουθούν συχνά ταινίες τις οποίες συζητάν μετά με τους φίλους τους και αποτελεί αυτό είτε επικοινωνιακή επικοινωνία όπως έχουμε αναφέρει σε άλλη συνεδρία είτε στρατηγική επικοινωνία είτε διαλογική επικοινωνία. Η προσπάθεια ενημέρωσης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών για τις δυνατότητες αξιοποίησης μιας ταινίας στη μαθησιακή διαδικασία γίνεται για τους εξής λόγους: www.iwn.gr
20
Πρακτικές Διδασκαλίας για τη Διαπολιτισμική Αγωγή με τη Χρήση Νέων Μέσων
Α) Ευαισθητοποίηση μαθητών μέσα από προβολές ταινιών για το προσφυγικό θέμα Β) Τροποποίηση της συζήτησης μαθητών για τις ταινίες, με επιχειρήματα μέσα από διαλογική επικοινωνία. Γ) Ανάπτυξη κριτικής ικανότητας και κριτικού λόγου των μαθητών. Για τους σκοπούς αυτούς αναλύεται ο Οπτικοακουστικός διάλογος, η Δεξαμενή εννοιών, η Ανάλυση οπτικοακουστικού περιεχομένου σε μικτές ομάδες εργασίας, η Ανάλυση περιεχομένου σε επάλληλους κύκλους εργασίας, η Ανάγνωση κινηματογραφικής ταινίας σε ομάδες, η Καταγραφή της εξέλιξης της πλοκής – πλαίσιο και δράση(ΤΙ) και (ΠΟΙΟΣ) τα Πρόσωπα της κινηματογραφικής ταινίας, (ΓΙΑΤΙ) η Επίδραση που ασκεί η κινηματογραφική ταινία στον θεατή, (ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ) η Σύντομη παιδαγωγική προσέγγιση των κατηγοριών σήμανσης μιντιακών περιεχομένων, η Ανάλυση δελτίου ειδήσεων, η Αγκυροβολημένη διδασκαλία, και τέλος το Πλαίσιο καταγραφής ταινίας για το σχολικό οπτικοακουστικό αρχείο. Επειδή καμία συγγραφή βιβλίου δεν αποτελεί εύκολο εγχείρημα και κάθε συγγραφέας γνωρίζει αυτό το γεγονός πολύ καλά, ευχαριστώ τις εκδόσεις ΙΩΝ, για τη ενίσχυση και την ουσιαστική στήριξη του εγχειρήματος αυτού. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την υποψήφια διδακτόρισσα Μαρία Κασσίμη για την κριτική ανάγνωση των κειμένων και τη συμπληρωματική γλωσσική επιμέλεια του βιβλίου. Επίσης ευχαριστώ τους συναδέλφους Ελένη Σκούρτου, Καθηγήτρια, τον Κώστα Βρατσάλη, Καθηγητή, για τις επιστημολογικές συζητήσεις που πραγματοποιήσαμε αναφορικά με ζητήματα, θέματα, έννοιες και θεωρίες που περιέχονται στο βιβλίο αυτό. Καταληκτικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φοιτητές που πήραν μέρος σε πανεπιστημιακά μαθήματα και αποτέλεσαν το σημαντικότερο κίνητρο για μένα να εργαστώ συστηματικά σε αυτό το πεδίο και να διαμορφώσω τα περιεχόμενα που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο. Αλιβίζος (Λοΐζος) Σοφός Καθηγητής Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
www.iwn.gr