ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
5
Το βιβλίο αυτό αποτελεί βελτιωμένη έκδοση του βιβλίου Η βιντεοκάμερα και η οπτικοακουστική καταγραφή που είχε κυκλοφορήσει το 2010. Περιλαμβάνει όσα κεφάλαια παραμένουν επίκαιρα ακόμη από τότε, και μερικά νέα κεφάλαια για το φως, το φωτισμό και την τεχνολογία των καμερών. To βιβλίο αυτό αποτελεί μια κριτική παράθεση βασικών θεωρητικών και πρακτικών ζητημάτων εικονοληψίας, σκηνοθεσίας και φωτισμού που προκύπτουν κατά την οπτικοακουστική καταγραφή με χρήση κάμερας. Αναφέρεται και στα τρια «Τ» (Τεχνολογία, Τεχνική και Τέχνη) που σχετίζονται με την χρήση της κάμερας (ιδιαίτερα της ερασιτεχνικής κάμκορντερ) και τη δημιουργία κινούμενων εικόνων. Η προσέγγιση γίνεται εξ ολοκλήρου από την πλευρά του χειριστή της βιντεοκάμερας, του εικονολήπτη-σκηνοθέτη, του ανθρώπου που ελέγχει μια κάμερα και διερωτάται για τις δυνατότητες της και τον τρόπο αξιοποίησης της τεχνολογίας της προκειμένου να εκφράσει σκέψεις και συναισθήματα. Το βιβλίο διαφέρει από την πληροφόρηση που προσφέρεται από τα περιοδικά και το διαδίκτυο (βασικές πηγές των ερασιτεχνών εικονοληπτών), καθώς προτιμά μια συνολική προσέγγιση του τομέα της βιντεοσκόπησης, αντί για λεπτομέρειες, tips και «κόλπα» που ανακυκλώνουν μια περιορισμένη και επιμερισμένη γνώση. Δεν είναι manual, δηλαδή εγχειρίδιο με οδηγίες χρήσης του κάθε «κουμπιού» της κάμερας. Για τέτοιες πληροφορίες, είναι καλύτερο το ίδιο το εγχειρίδιο της κάμερας που έρχεται μέσα στο κουτί ή υπάρχει στο διαδίκτυο. Το παρόν βιβλίο συμπληρώνει και επεξηγεί αυτά τα εγχειρίδια. Το Κάμερα, Φως και Εικόνα στην ψηφιακή οπτικοακουστική καταγραφή προσπαθεί, επίσης, να αποφύγει τις εύκολες και δήθεν σίγουρες καλλιτεχνικές «συμβουλές». Για παράδειγμα, η πιο κλασική από αυτές, μια συμβουλή που θα συναντήσει κανείς σε όλα τα άρθρα σε περιοδικά του είδους, είναι «μην κάνετε κατάχρηση του ζουμ, καθώς κουράζεται ο θεατής». Τι γίνεται όμως στην περίπτωση όπου ο εικονολήπτης θέλει να αποκαλύψει σταδιακά ένα χώρο ή να τονίσει κάποιο σημείο του καθηλωμένος αναγκαστικά στην ίδια θέση, όπως στις καλύψεις γεγονότων; τι γίνεται σε διάφορα είδη μονοπλάνων, όπου το ζουμ ενεργοποιείται μετά ή μαζί με άλλες κινήσεις της μηχανής; τι γίνεται επίσης όταν το ζουμ παίζει ένα ρόλο συμβολικό, υποδεικνύοντας, για παράδειγμα, την παλινδρόμηση της σκέψης των λεγομένων στην οθόνη, με συνεχή ζουμ in-out; Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η χρήση του ζουμ δικαιολογείται πλήρως από το περιεχόμενο και το κάδρο. Αυτό που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να αναφέρει η «συμβουλή» είναι ότι η χρήση του ζουμ γίνεται περιττή και δυσάρεστη, όταν είναι κενή περιεχομένου και καλύπτει την αμηχανία του εικονολήπτη μπροστά από το θέμα, χρησιμοποιώντας το ζουμ ως το πλέον εύκολο και προσβάσιμο στον εικονολήπτη εφέ. Επίσης, αυτό το βιβλίο θεωρεί ότι δεν χρειάζεται να αναφερθεί σε όλες τις δεκάδες περιπτώσεις καταγραφής γεγονότων (κοινωνικές εκδηλώσεις, οικογενειακές διακοπές, Σαββατοκύριακο στα χιόνια κ.λπ) για τον απλούστατο λόγο ότι σ’ όλες τις προαναφερόμενες περιπτώσεις η διαδικασία της σωστής προετοιμασίας, σκηνοθεσίας, εικονοληψίας είναι βασικά η ίδια: πρόκειται για την εφαρμογή μιας σειράς δοκιμασμένων αρχών αφήγησης και σύνθεσης της εικόνας, που στοχεύουν να δημιουργήσουν ένα τελικό έργο, όσο γίνεται πιο πλήρες στην καταγραφή των γεγονότων και πλούσιο σε νοήματα και στη μετάδοση συναισθημάτων κατά τη θέαση
6
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
του. Η γνώση αυτών των αρχών είναι αρκετή για τη χρησιμοποίηση της κάμερας σε όλες τις περιπτώσεις καταγραφής που, έτσι και αλλιώς, είναι αναρίθμητες. Σ’ αντίθεση, το βιβλίο προτείνει μια εισαγωγή με συστηματικό τρόπο στη χρήση της κάμερας για παραγωγή οπτικοακουστικών έργων (δηλαδή δυσδιάστατων αναπαραστάσεων με ήχο και με εικόνα, που δημιουργούνται με βάση τις ιδιότητες του φακού, προβάλλονται σε οθόνη και προσφέρουν ελάχιστη ή ανύπαρκτη δυνατότητα παρέμβασης του θεατή στο χρόνο και τρόπο θέασής τους). Σε ξεχωριστές ενότητες, διερευνώνται • όλα τα βασικά τεχνολογικά χαρακτηριστικά της κάμερας (μέρος Α) • το πλαίσιο της οπτικοακουστικής καταγραφής και αφήγησης των ταινιών μέσα στο οποίο καλείται να λειτουργήσει η κάμερα (μέρος Β) • οι βασικές αρχές και η συνήθης τεχνολογία του φωτισμού σε ταινίες (μέρος Γ) • οι επιλογές και οι τεχνικές που μπορεί να εφαρμόσει ο χειριστής της κάμερας, προκειμένου να τις αξιοποιήσει στην οπτικοακουστική καταγραφή (μέρος Δ). Ένα τελευταίο ζήτημα είναι ο τρόπος γραφής ενός τέτοιου βιβλίου, καθώς η ορολογία είναι κατά βάση αγγλική, και σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά και οι λειτουργίες της τεχνολογίας της βιντεοκάμερας και των υπολογιστών είναι στα αγγλικά. Όπως έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια, προτιμούμε την ελληνική μετάφραση, αν είναι αρκετά διαδεδομένη, αποδεκτή και κατανοητή, αλλιώς βάζουμε στα ελληνικά και άκλιτα την αγγλική λέξη (για παράδειγμα, κάμκορντερ-camcorder), όπως άλλωστε έχει γίνει και με την ίδια τη λέξη «βίντεο» η οποία μερικά χρόνια πριν γραφόταν μόνο ως video. Το ίδιο γίνεται και για τις αδόκιμες μεταφράσεις αγγλικών όρων που, όμως δεν χρησιμοποιούνται στην πράξη από τους τεχνικούς εικόνας βίντεο (για παράδειγμα την unbalanced σύνδεση ήχου προτιμούμε να την γράψουμε ανμπάλανσντ, παρά «μη ισορροπημένη”, καθώς δεν έχουμε ακούσει ποτέ ούτε ένα Έλληνα τεχνικό ήχου να την αποκαλεί έτσι). Κρατήσαμε τη λατινική γραφή μόνο στις λέξεις που αποτελούνται από αρχικά και στις εμπορικές επωνυμίες (πχ Sony, Canon, DV, VHS κλπ). ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΟΠΕΤΕΑΣ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ για τη βοήθεια τους στην προγενέστερη έκδοση τους Βασίλη Πολίτη, Κυριάκο Ψωμαδέλλη, Μάνο Λιδάκη, Φίλιππο Λιβανό, Θανάση Ζαμπό, Χάρη Λουκατζίκο, Μαριλίνα Καψάλη, Δημήτρη Βαρελά, Μαρία Μαρινάκη, Θεόδωρο Βαβέκη. Ευχαριστώ επίσης για τις συμβουλές και τις συζητήσεις, τους εικονολήπτες και διευθυντές φωτογραφίας Δημήτρη Θεοδωρόπουλο, Γιώργο Φρέντζο, Κώστα Κουτσιαμπασάκο, Τάκη Παπανικολάου, Κώστα Ματίκα και Χρήστο Μόντε. Ιδιαίτερα θερμές ευχαριστίες στον εικονολήπτη/διευθυντή φωτογραφίας Κώστα Τσέλη.
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
7
ÌÅÑÏÓ Á Η ΚΑΜΕΡΑ Εισαγωγή ....................................................................................................................10 Α1. Βασική τεχνολογία ...............................................................................................12 Á2. Óôï åñãáóôÞñéï ....................................................................................................22 Á3. Ï öáêüò êáé ôá åßäç ôïõ ......................................................................................24 Á4. Ôï ïðôéêü óýóôçìá ..............................................................................................30 Á5. Óêüðåõôñï ...........................................................................................................36 Á6. Ï áéóèçôÞñáò ......................................................................................................38 Á7. Ðßóù áðü ôïí áéóèçôÞñá .....................................................................................52 Á8. Η åããñáöÞ............................................................................................................62 Á9. Êáôçãïñßåò êáìåñþí / κάμκορντερ.....................................................................66 Á10. Ο ήχος ................................................................................................................88 Á11. Συνδέσεις ...........................................................................................................94 Á12. Ìðáôáñßåò êáé áîåóïõÜñ.................................................................................102 Á13. Õðïóôçñéêôéêοί μηχανισμοί ..............................................................................106 Á14. Ößëôñá...............................................................................................................112
ÌÅÑÏÓ Â ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ÏÐÔÉÊÏÁÊÏÕÓÔÉÊÇΣ ÊÁÔÁÃÑÁÖÇΣ ÅéóáãùãÞ - Η ταινία..................................................................................................116 Â1. ÂáóéêÞ ïñïëïãßá ...............................................................................................118 Â2. Ç áöÞãçóç ìéáò éóôïñßáò ..................................................................................124 Â3. Ôï ìéæ-áí-óåí .....................................................................................................128 Â4. Áðü ðëÜíï óå ðëÜíï ..........................................................................................132 Â5. O Þ÷ïò ...............................................................................................................156
ÌÅÑÏÓ Ã. Ο φωΤΙΣΜΟΣ Εισαγωγή .................................................................................................................160 Γ1. Φωτιστικά σώματα..............................................................................................162 Γ2. Έλεγχος του φωτός ...........................................................................................174 Γ3. Οι λειτουργίες του φωτισμού ............................................................................182 Γ4. Στην πράξη .........................................................................................................186
8
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
ÌÅÑÏÓ Δ. Η ΕΙΚΟΝΑ ÅéóáãùãÞ - Ïé 12+1 åðéëïãÝò .................................................................................190 Δ1. Ç åêöþôéóç .......................................................................................................194 Δ2. Ç åêöþôéóç/ç áðüäïóç ôùí ÷ñùìÜôùí ............................................................210 Δ3. Ôï êáäñÜñéóìá/ç åðéëïãÞ öáêïý êáé ç ðñïïðôéêÞ .........................................214 Δ4. Ôï êáäñÜñéóìá/ç áíáëïãßá ôùí ðëåõñþí ........................................................218 Δ5. Ôï êáäñÜñéóìá/ôï ìÝãåèïò ôïõ ðëÜíïõ ...........................................................222 Δ6. Ôï êáäñÜñéóìá/ç åóôßáóç êáé ôï âÜèïò ðåäßïõ ...............................................226 Δ7. Ôï êáäñÜñéóìá/ïé ãùíßåò ëÞøçò .......................................................................230 Δ8. Ôï êáäñÜñéóìá/ôï ýøïò ôçò êÜìåñáò .............................................................232 Δ9. Ôï êáäñÜñéóìá/ç êßíçóç ôçò êÜìåñáò..............................................................234 Δ10. Ôï êáäñÜñéóìá/η χωροθέτηση στο κάδρο .....................................................242 Δ11. Ôá åíóùìáôùìÝíá åöÝ ôçò êÜìåñáò...............................................................252 Δ12. Ç äéÜñêåéá ôçò ëÞøçò ......................................................................................256 Δ13. Ç ç÷ïëçøßá ìå êÜìåñá ....................................................................................262 Δ14. Åí êáôáêëåßäé....................................................................................................266 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ ..........................................................................................................268