Περιεχόμενα
Ευχαριστίες .............................................................................................................9 Οι συνεργάτες .......................................................................................................11 Εισαγωγή ...............................................................................................................15 Κεφάλαιο 1 Κοινωνική Εργασία και Εκπαίδευση, Δρ. Χρ. Παναγιωτόπουλος 1.
Ιστορική εξέλιξη της Σχολικής Κοινωνικής Εργασίας .................................19
1.1 Σχολική κοινωνική εργασία στη Κύπρο και στην Ελλάδα............................22 1.2 Ο ιδιαίτερος ρόλος του κοινωνικού λειτουργού στο σχολικό περιβάλλον ...................................................................................................25 1.3 Μοντέλα Σχολικής Κοινωνικής Εργασίας.....................................................28 1.3.1 Οικοσυστημικό μοντέλο του Bronfenbrenner ................................... 34 Βιβλιογραφία .........................................................................................................36 Κεφάλαιο 2 Διεπιστημονική παρέμβαση στο παιδαγωγικό περιβάλλον; ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού, Δρ. Χρ. Παναγιωτόπουλος, Λουΐζα Ευθυμίου 2.1 Η διεπιστημονικότητα στο τομέα της εκπαίδευσης.....................................40 2.2 Παράγοντες που επηρεάζουν τη διεπιστημονική συνεργασία ...................42 2.3 Ο πολυδιάστατος ρόλος του Σχολικού Κοινωνικού Λειτουργού ...............45 2.4 Από την θεωρία στη πράξη; Η περίπτωση του Ε. ........................................43 2.4.1 Η δυναμική της οικογένειας και η σχέση με το σχολείο. ...................49 2.4.2 Διεπιστημονική συνεργασία στο σχολείο............................................51 Επίλογος ................................................................................................................54
6
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
Βιβλιογραφία .........................................................................................................55 Κεφάλαιο 3 Παρεμβάσεις Κοινωνικής Εργασίας για την Πρόληψη και την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στο Δημοτικό Σχολείο, Δρ. Ειρήνη Κατσαμά Περίληψη ...............................................................................................................57 3
Αυτοεκτίμηση.................................................................................................58
3.1 Ο ρόλος των γονέων στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης .......................59 3.2 Ο ρόλος των εκπαιδευτικών .........................................................................60 3.3 Κλίμα σχολείου .............................................................................................61 3.4 Ο ρόλος των συνομηλίκων............................................................................62 3.5 Οι εφαρμογές της κοινωνικής εργασίας στην εκπαίδευση .........................63 3.6 Θεωρητικό υπόβαθρο ...................................................................................65 3.7 Η μεθοδολογία των παρεμβάσεων ...............................................................65 3.8 Η περιγραφή μιας παρέμβασης κοινωνικής εργασίας ................................68 3.9 Τεχνικές Παρεμβάσεις .................................................................................71 3.10 Ο Ρόλος του συντονιστή της ομάδας παρέμβασης ....................................75 3.11 Αξιολόγηση των παρεμβάσεων ...................................................................77 3.11.1 Σκοποί και στόχοι της έρευνας..........................................................78 3.11.2 Επιλογή Μεθόδου .............................................................................79 Αντί επιλόγου .........................................................................................................80 Βιβλιογραφία .........................................................................................................80 Κεφάλαιο 4 Η διαπολιτισμική κοινωνική εργασία σε σχολική κοινότητα της πόλης του Ηρακλείου: Μία πιλοτική δράση του Εργαστηρίου Διαπολιτισμικής Αγωγής και Δράσης του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας, Κρήτης, Πελεκίδου Λίνα, Δρ. Προκοπάκης Μανώλης, Δρ. Ράτσικα Νικολέτα Περίληψη ...............................................................................................................85 Εισαγωγή ...............................................................................................................86 4.
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στην Ελλάδα .................................................87
4.1 Αποσαφήνιση ορισμών-όρων........................................................................88
Περιεχόμενα
7
4.1.2 Πολιτισμός και Κουλτούρα ..................................................................88 4.1.3 Διαφορετικότητα, Διαπολιτισμικότητα και Πολυπολιτισμικότητα ......88 4.2 Διαπολιτισμική επικοινωνία ...........................................................................89 4.3 Στερεότυπα και Προκαταλήψεις...................................................................89 4.4 Η διαπολιτισμική Κοινωνική Εργασία ...........................................................90 4.5 Πλαίσιο Εργασίας: Εργαστήριο Διαπολιτισμικής Αγωγής και Δράσης ......91 4.5.1 Μια σύντομη αναδρομή των παρεμβάσεων του Εργαστηρίου Διαπολιτισμικής Αγωγής και δράσης ..................................................92 4.6 Παρέμβαση σε σχολική κοινότητα. Μια πιλοτική εφαρμογή της δράσης «Ακούω-Βλέπω και Μιλώ στην Πόλη μου»: Άρση στερεοτύπων και προκαταλήψεων με δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. ............93 4.6.1 Υλικό και μέθοδος της παρέμβασης ...................................................93 4.7 Σκοπός και ομάδα-στόχου της δράσης «Ακούω- Βλέπω και Μιλώ στη Πόλη μου».............................................................................................100 4.8 Συνοπτική περιγραφή και αντικείμενο της δράσης ...................................101 4.9 Η Πιλοτική δράση του Εργαστηρίου: Ευαισθητοποίηση και δράση στη σχολική κοινότητα της γειτονιάς .........................................................101 4.9.1 Μεθοδολογία δράσης: Πώς ξεκίνησε: Τα πρώτα βήματα ................101 4.9.2 Τα σεμινάρια των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης...104 4.9.3 Η συνεργασία με το σχολείο της γειτονιάς ......................................104 4.10 Βιωματική δράση: Μαθαίνω για τις ταμπέλες............................................105 4.11 Αξιολόγηση δράσης από την ομάδα εργασίας και τα επόμενα βήματα .........................................................................................................106 4.12 Περιορισμοί και αδυναμίες της παρέμβασης ............................................107 Επίλογος ..............................................................................................................108 Βιβλιογραφία .......................................................................................................109 Κεφάλαιο 5 Το κοινωνικό κεφάλαιο ως εργαλείο σχεδιασμού και παρεμβάσεις στις σχολικές κοινότητες, Δρ. Κούτρα Κλειώ 5 Εισαγωγή .........................................................................................................113 5.1 Θεωρητικές προσεγγίσεις .........................................................................114
8
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
5.2 Αντιλήψεις και μορφές κοινωνικού κεφαλαίου .........................................118 5.3 Κοινωνικό κεφάλαιο, προαγωγή υγείας και κοινωνική εργασία με κοινότητα ................................................................................................119 5.4 Κέντρο Εκπαίδευσης Κοινοτικής Ανάπτυξης Τυλίσου (ΚΕΚΑ) ..................121 5.5 Εφαρμογή σε σχολικές κοινότητες σε αγροτική ημιορεινή περιοχή της Κρήτης ..................................................................................................123 5.5.1 Πλαίσιο της παρέμβασης...................................................................123 5.5.2 Δεξιότητες των εκπαιδευόμενων Κ.Λ. ...............................................124 5.5.3 Στάδια ανάπτυξης της παρέμβασης..................................................124 5.6 Συμπεράσματα και προτάσεις ....................................................................128 Kεφάλαιο 6 6.1 Διεπιστημονική παρέμβαση για μαθητές με συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές διαταραχές..................................................................135 6.2 Πολυθεματικό μοντέλο παρέμβασης στο επίπεδο της οικογένειας, του μαθητή και του σχολείου .....................................................................138 6.3 Πλεονεκτήματα του πολυθεματικού μοντέλου παρέμβασης στο επίπεδο της οικογένειας, του μαθητή και του σχολείου (HASSP).....141 Αντί Επιλόγου .....................................................................................................145 Βιβλιογραφία .......................................................................................................149
Οι Συνεργάτες
Ο Δρ. Χρήστος Παναγιωτόπουλος είναι Καθηγητής Εφηβικής και Παιδικής Πολιτικής και Έρευνας. Απόφοιτος του ΤΕΙ Κοινωνικής Εργασίας (1996) της Αθήνας, έλαβε (2002) το διδακτορικό του από Πανεπιστημίου του Manchester του School of Psychiatry & Behavioral Sciences. Τα ερευνητικά του όσο και τα διδακτικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται σε θέματα σχεδιασμού και αξιολόγησης μονάδων ψυχικής υγείας, ποιότητα ζωής ευάλωτων ομάδων καθώς και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Τα τελευταία χρόνια έχει να αναδείξει μια σειρά από δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά και βιβλία σε θέματα που αφορούν τα παιδιά και την ψυχική υγεία. Συγκεκριμένα έχει δημοσιεύσει σε περιοδικά όπως το International Journal of Mental Health Systems, International Journal of Mental Health, Child and Adolescent Mental Health ενώ είναι μέλος του editorial board του European Journal of Social Work. Είναι επίσης μέλος στους διεθνείς συνδέσμους του European Social Work Research Association (ESWRA) και του International Schools of Social Work (IASSW). ΄Εχει πλούσια εμπειρία (2004-2013) στην εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας και πρόνοιας στη χρήση Αξιολογητικών εργαλείων, τη Διεπιστημονική Συνεργασία και την οργάνωση κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας. Έχει διατελέσει το 2012 σύμβουλος σε θέματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού για το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κύπρου, στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ για τα έτη 2013-2014 ήταν προσκεκλημένος αξιολογητής από την ΑΔΙΠ (Ελλάδα) Πανεπιστημιακών προγραμμάτων. Η Λουΐζα Ευθυμίου, σπούδασε Κοινωνική Εργασία στο Τ.Ε.Ι. της Αθήνας και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις Κοινωνικές Παρεμβάσεις (University of Hertfordshire).Αυτή την στιγμή εργάζεται στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Διετέλεσε σχολική κοινωνική λειτουργός στην Επαρχία Λεμεσού επί σειρά ετών. Η Δρ. Ειρήνη Κατσαμά σπούδασε Κοινωνική Εργασία στο Τ.Ε.Ι. της Αθήνας και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Εγκληματολογία στο London School of Economics and Political Sciences. Το 2013 ανακηρύχτηκε διδά-
12
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
κτορας Κοινωνικής Εργασίας από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Είναι Λέκτορας Κοινωνικής Εργασίας και έχει διδάξει για δύο έτη στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Είναι επιστημονική συνεργάτιδα στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του ΤΕΙ Αθήνας και στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Κοινωνική Πολιτική και Κοινωνική Εργασία» του Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δ.Π.Θ. Έχει εργαστεί επί σειρά ετών στον Τομέα Πρόληψης και Εκπαίδευσης του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Από τον Δεκέμβριο του 2004 ως τον Μάιο του 2015, εργάστηκε ως στέλεχος της Γενικής Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφερειακής Ενότητας Ανατολικής Αττικής και από τον Ιούνιο του 2015 είναι συνεργάτιδα της Αντιπεριφερειάρχη Κοινωνικής Πολιτικής της Περιφέρειας Αττικής. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται σε θέματα όπως ο εκφοβισμός μεταξύ μαθητών στο δημοτικό σχολείο, η πολυπολιτισμικότητα, η σχολική κοινωνική εργασία, η πρόληψη των εξαρτήσεων, η προαγωγή της ψυχικής υγείας. Η Δρ. Κλειώ Κούτρα είναι Καθηγήτρια Εφαρμογών στο τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του ΤΕΙ Κρήτης. Απέκτησε διδακτορικό και μεταπτυχιακό τίτλο στην «Δημόσια Υγεία & Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας» στο τμήμα Κοινωνικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η διδακτορική της διατριβή έχει τίτλο “Κοινωνικό κεφάλαιο και συμπεριφορές υγείας σε μαθητές Α΄ Λυκείου του Ν. Ηρακλείου. Ο παρεμβατικός ρόλος της κοινωνικής εργασίας με κοινότητα”. Το μεταπτυχιακό της εστιάζει στις υποκειμενική αντίληψη των μεταναστριών μητέρων και στην πρόσβαση αυτών στις υπηρεσίες υγείας. Από το 1998 έχει διδάξει σειρά μαθημάτων: 1) Εκτίμηση αναγκών & κοινωνικός σχεδιασμός, 2) Διαπολιτισμική Κοινωνική Εργασία, 3) Κοινοτική εργασία-Μέθοδοι παρέμβασης, 5) Ηλικιωμένα και ανάπηρα άτομα-Παρεμβάσεις Κοινωνικής Εργασίας. Συμμετέχει σε σειρά χρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών και μη προγραμμάτων (Grundtvig Multilateral and Educational Exchanges, Erasmus+, Αρχιμήδης) και σε σειρά συνεδρίων και επιστημονικών συναντήσεων και εισηγήσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη. Επίσης έχει εισηγήσεις σε σεμινάρια ενηλίκων για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών σε Ελλάδα και Κύπρο. Είναι πρώτος συγγραφέας σε σειρά άρθρων, σε δύο συλλογικούς τόμους και σε πλήθος πρακτικών συνεδρίων. Τα κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντά της αφορούν στην Κοινωνική Εργασία με Κοινότητα, στο κοινωνικό κεφάλαιο, στην κοινοτική ανάπτυξη, στην διαχείριση της διαφορετικότητας, στις συμπεριφορές υγείας και την νεότητα, και την προαγωγή υγείας. Η Λίνα Πελεκίδου είναι υποψήφια Διδάκτορας του τμήματος Κοινωνικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στο ίδιο τμήμα
Οι Συνεργάτες
13
απέκτησε το Μεταπτυχιακό της Τίτλο (2010),με κατεύθυνση τη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας. Είναι Πτυχιούχος Κοινωνική Λειτουργός του τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του ΤΕΙ Κρήτης από το 2004. Από το 2007 έως σήμερα είναι Εργαστηριακός Συνεργάτης στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας. Κύριο αντικείμενο εργασίας της στο τμήμα, αποτελεί η εκπαίδευση των σπουδαστών στο Εργαστήριο Διαπολιτισμικής Αγωγής και Δράσης. Συγκεκριμένα, το αντικείμενο της, αφορά την εκπαίδευση σπουδαστών στην εφαρμογής της γενικής κοινωνικής εργασίας, με έμφαση στη διαπολιτισμική προσέγγιση. Τα θέματα εκπαίδευσης των σπουδαστών αφορούν την διαπολιτισμικότητα, τη διαφορετικότητα, την κοινωνική ένταξη, την οργάνωση, και τον σχεδιασμό παρεμβάσεων-προγραμμάτων για την κοινότητα, την ομάδα και το άτομο . Έχει εργαστεί, παράλληλα (2004-11) ως Κοινωνική Λειτουργός στο πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» καθώς και σε δομές κοινωνικής αποκατάστασης ψυχικά ασθενών. Έχει συμμετάσχει σε επιστημονικές συναντήσεις και ημερίδες, καθώς και συμμετάσχει σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα όπως: “Daphne”, “Multirateral Grundvig”, Αρχιμήδης ΙΙΙ. Τα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντά της αφορούν τα ζητήματα οργάνωσης και αξιολόγησης των υπηρεσιών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, καθώς και η μελέτη των διαπολιτισμικών θεμάτων. Ο Δρ Μανώλης Προκοπάκης σπούδασε Κοινωνιολογία στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Επιστημών του Στρασβούργου. Το 1988 απέκτησε από το ίδιο Πανεπιστήμιο Μεταπτυχιακό Τίτλο Σπουδών D.E.A. Κοινωνιολογίας (Diplômes d’ Etudes Approfondies) με ειδίκευση σε θέματα Κοινωνικών Αλλαγών, Μεταβολών, Κρίσεων και Συγκρούσεων. Το 2010 ολοκλήρωσε τη Διδακτορική Διατριβή του με θέμα: «Μετανάστευση και στρατηγικές κοινωνικής ένταξης στον αστικό χώρο: Η περίπτωση της πόλης του Ηρακλείου» και έλαβε Διδακτορικό Δίπλωμα από το Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από το 1998 είναι Καθηγητής Εφαρμογών στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Τ.Ε.Ι. Κρήτης. Τα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντά του επικεντρώνονται σε θέματα τοπικής κοινωνικής ανάπτυξης στα πλαίσια των εργαστηρίων Κοινοτικής Εκπαίδευσης του Τμήματος καθώς επίσης σε θέματα μετανάστευσης, διεξάγοντας έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου με στόχο τη διερεύνηση των ζητημάτων ένταξης των μεταναστών στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό της τοπικής κοινωνίας. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Εργαστηρίου Διαπολιτισμικής Αγωγής και Δράσης το οποίο συνεργάζεται με το Δήμο Ηρακλείου στα θέματα της μετανάστευσης και συμβάλει στην επιστημονική στήριξη της μεταναστευτικής του πολιτικής.
14
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
Η Δρ. Νικολέτα Ράτσικα, είναι καθηγήτρια Εφαρμογών στο τμήμα Κοινωνικής Εργασίας της Σχολής ΣΕΥΠ του ΤΕΙ Κρήτης. Έχει βασικό πτυχίο (ΤΕΙ Κρήτης, 1981), M. Phil. (2001) και Διδακτορικό (2012) στην Κοινωνική Εργασία (Πανεπιστήμιο Umea της Σουηδίας). Η Κοινωνική Εργασία με την Κοινότητα και η Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα, αποτελούν τα κύρια ενδιαφέροντά της. Είναι υπεύθυνη του εργαστηρίου Τοπικής Κοινοτικής Ανάπτυξης, ένα εργαστήριο που δραστηριοποιείται σε τοπικές αστικές και αγροτικές κοινότητες και εκπαιδεύει φοιτητές στις μεθόδους της Κοινωνικής Εργασίας και στην έρευνα. Δραστηριοποιείται σε πολλές ακαδημαϊκές επιτροπές και προγράμματα. Είναι υπεύθυνη του τμήματός της για πρόγραμμα ανταλλαγών ERASMUS. Παράλληλα με την διδασκαλία έχει συμμετάσχει σε πολλά χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ αλλά και από εθνικούς πόρους, ερευνητικά προγράμματα. Έχει δημοσιεύσεις σε έγκριτα διεθνή περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων με κριτές και κεφάλαια βιβλίων.
Εισαγωγή
Η σχολική κοινωνική εργασία δεν αποτελεί κάτι νέο στο χώρο της κοινωνικής εργασίας. Στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες όπου η κοινωνική εργασία έχει σημαντική αλλά και ξεχωριστή θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα παρουσιάζει μια ιστορία τουλάχιστον 70 ετών. Παρόλα αυτά ο ρόλος της κοινωνικής εργασίας στις διεπιστημονικές ομάδες αποτελεί κάτι νέο και ιδιαίτερα στο παιδαγωγικό σύστημα όπου ο κοινωνικός λειτουργός έχει ένα παράλληλο ρόλο και κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις. Αναμφίβολα, η ενασχόληση με το ρόλο της κοινωνικής εργασίας στο παιδαγωγικό σύστημα μέσα από το πρίσμα των διεπιστημονικών ομάδων αποτελεί κάτι νέο στην ελληνική βιβλιογραφία που παρουσιάζεται μικρή στις διεπιστημονικές παρεμβάσεις. Ειδικότερα, το συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο έρχεται να καλύψει ένα συγγραφικό κενό στο χώρο της διεπιστημονικής συνεργασίας, παρουσιάζει το ρόλο του κοινωνικού λειτουργού στον ιδιαίτερο χώρο της εκπαίδευσης. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο πως ο κοινωνικός λειτουργός μέσα από την εφαρμογή συστημικών παρεμβάσεων συνεργάζεται με άλλες ειδικότητες στο χώρο του σχολείου με στόχο να επιφέρει αλλαγές τόσο στο μαθητή όσο όμως και στα συστήματα που τον επηρεάζουν όπως αυτό της οικογένειας, των συμμαθητών αλλά και της ευρύτερης κοινότητας που περιβάλλει το σχολείο. Επιπλέον το βιβλίο έχει στόχο να παρουσιάσει πρακτικές οι οποίες είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες (evidence based practice) και οι οποίες επικεντρώνονται στο ρόλο της κοινωνικής εργασίας μέσα στον ιδιαίτερο χώρο της παιδαγωγικής και της διεπιστημονικής συνεργασίας. Συγκεκριμένα στο 1ο κεφάλαιο γίνεται εισαγωγή στο θεσμό της σχολικής κοινωνικής εργασίας. Ειδικότερα παρουσιάζεται η εξέλιξη της σχολικής κοινωνικής εργασίας, ο ιδιαίτερος ρόλος του κοινωνικού λειτουργού στο σχολείο και τα μοντέλα που μπορούν να εφαρμοστούν στη σχολική κοινωνική εργασία. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο συστημικό μοντέλο και πως το πλαίσιο του αποτελεί εργαλείο παρέμβασης και σχεδιασμού στο χώρο του σχολείου, της κοινότητας του μαθητή και της οικογένειας.
16
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
Το επόμενο κεφάλαιο (2ο) κάνει εκτενή αναφορά στο διεπιστημονικό μοντέλο εργασίας και συγκεκριμένα στην εφαρμογή του στο χώρο της εκπαίδευσης. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο αποτελεί την πρακτική εφαρμογή του συστημικού μοντέλου στο σχολείο αλλά και στο πολυδιάστατο ρόλο που μπορεί να έχει ο κοινωνικός λειτουργός τόσο στη σχολική μονάδα όσο όμως και μέσα στη διεπιστημονική ομάδα. Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η περίπτωση ενός μαθητή (Ε) η οποία αποτυπώνει το πώς τα συστήματα (οικογένεια, σχολείο, κοινότητα) επηρεάζουν το μαθητή και πως αυτός με τη σειρά του επηρεάζει το σχολείο και τα συνδεδεμένα συστήματα με αυτό. Το περιστατικό περιγράφει και τον τρόπο που λειτουργεί μια πολυθεματική ομάδα στα πλαίσια του σχολείου. Τα τρία κεφάλαια (3ο, 4ο και 5ο) που ακολουθούν παρουσιάζουν συγκεκριμένες διεπιστημονικές παρεμβάσεις της κοινωνικής εργασίας στο σχολικό περιβάλλον. Στο 3ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι εφαρμογές της κοινωνικής εργασίας στην εκπαίδευση στόχος των οποίων είναι η ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων, όπως απορρέουν από την περιγραφή των χαρακτηριστικών των μαθητών και από τη βιβλιογραφία σχετικά με τους παράγοντες που δρούν προληπτικά έναντι της υιοθέτησης βλαπτικών συμπεριφορών. Οι παρεμβάσεις κοινωνικής εργασίας στην εκπαίδευση δεν περιορίζονται στην πρόληψη, διαχείριση, ή αντιμετώπιση μιας και μόνο συγκεκριμένης κατηγορίας προβλημάτων ή δύσκολων συμπεριφορών. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των σχολικών συστημάτων, η σχολική κοινωνική εργασία, και ως εκ τούτου ο σχεδιασμός και η υλοποίηση παρεμβάσεων, χρειάζεται να απευθύνεται στο σύνολο των αναπτυξιακών αναγκών των παιδιών με στόχο την ομαλή ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και τη λειτουργική διαχείριση των σχέσεων με τον εαυτό τους και τον περίγυρο τους: τους φίλους, συμμαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς. Το επόμενο κεφάλαιο (4ο) ασχολείται με τις δράσεις που αναπτύσσονται από Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Κοινωνικής Εργασίας στη Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (Εργαστήριο Διαπολιτισμικής Αγωγής και Δράσης του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του Τ.Ε.Ι Κρήτης, Ε.Δ.Α.Δ) με σκοπό να υποστηρίξει τη διαδικασία της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών μέσω της ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης των ίδιων και της γηγενούς κοινότητας στα θέματα της διαφορετικότητας και της διαπολιτισμικότητας. Το ιδιαίτερο στοιχείο αυτού του κεφαλαίου είναι ότι παράλληλα με την παρουσίαση ενός μοντέλου κοινωνικής ενσωμάτωσης ευάλωτων ομάδων στη τοπική κοινωνία, όπου αναπτύσσεται και εφαρμόζεται από ένα Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, περιγράφεται και ο ερευνητικός τρόπος (focus group) όπου μελετήθηκε και αξιολογήθηκε η συγκεκριμένη δράση (evidence based practice). Συνέπεια της συγκεκριμένης έρευνας δράσης ήταν η ανάδειξη δύο σημαντικών ζητημάτων
Εισαγωγή
17
αυτών 1. της σημασίας της συνύπαρξης και επικοινωνίας των μεταναστών και των ντόπιων και 2. της αντιμετώπισης των στερεοτύπων και προκαταλήψεων μέσω της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών και των οικογενειών τους. Αναφορικά με τα εν λόγω αποτελέσματα, ακολούθησε μια ολοκληρωμένη πιλοτική παρέμβαση σε εκπαιδευτικούς, μαθητές, και εκπροσώπους των γονέων σε επιλεγμένες κατά περίπτωση γειτονιές του Ηρακλείου. Το 4ο κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα της εν λόγω έρευναςδράσης όπου η διαπολιτισμική κοινωνική εργασία μέσω των πρακτικών της εφαρμογών, τόσο στο σχολικό χώρο όσο και στη κοινότητα, οφείλει να επιβεβαιώνει την αποδοχή τη διαφορετικότητας όχι μόνο στη βάση της βοήθειας του «δυνατού» της κυρίαρχης κουλτούρας προς τον «αδύνατο» της εθνοτικής κουλτούρας αλλά και ως πεποίθηση ότι η συναλλαγή, η επικοινωνία και η αλληλεγγύη με ίσους όρους προάγουν την αλληλοκατανόηση και τη συνύπαρξη μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών με βάση τις αρχές της ισότητας και τις κοινωνικής δικαιοσύνης (Δημοπούλου-Λαγωνίκα, 2006). Το 5ο κεφάλαιο έχει σκοπό να παρουσιάσει τις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις του κοινωνικού κεφαλαίου (social capital), να συνδέσει αυτές με την κοινωνική εργασία με κοινότητα και την προαγωγή υγείας μέσα από την στρατηγική της τοπικής ανάπτυξης και να παρουσιάσει μια πρακτική εφαρμογή στις σχολικές κοινότητες από το Κέντρο Εκπαίδευσης Κοινοτικής Ανάπτυξης Τυλίσου στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Ηρακλείου. H εφαρμογή που σκοπό είχε την μείωση της κατανάλωσης καπνού από τους νέους αναπτύχθηκε στην βάση του κοινωνικού-οικολογικού μοντέλου, όπου αναδεικνύεται η σημαντικότητα της πολυεπίπεδης παρέμβασης και η μετατόπιση του επίκεντρου βάρους από το μικρο-ατομικό (μαθητή, συνομίληκοι, οικογένεια) στο μακρο-κοινοτικό επίπεδο (σχολείο, οργανώσεις, κοινότητα). Η παρούσα αποτελεί μια εξαιρετική πρακτική στο σχολείο, που μέσα από την συμμετοχή της κοινότητας προάγετε υγεία και θετικό κοινωνικό κεφαλαίο. Το κεφάλαιο κλείνει μέσα από την παράθεση προτάσεων για τους υπεύθυνους χάραξης κοινωνικής πολιτικής. Το 6ο κεφάλαιο εστιάζει σε μια σχολική πολυθεματική παρέμβαση για παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα συμπεριφοράς και τα οποία κινδυνεύουν από σχολική αποτυχία. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο προσεγγίζει το φαινόμενο της σχολικής αποτυχίας μέσα από τη συστημική μεθοδολογία καταδεικνύοντας παράλληλα και την αναγκαιότητα ανάπτυξης καινοτόμων μορφών παρέμβασης οι οποίες έρχονται να καλύψουν τα κενά στις υπηρεσίες και στο προσωπικό που απασχολείται. Η παρέμβαση εστιάζει στο τρίπτυχο, σχολείο,οικογένεια με επίκεντρο πάντα το μαθητή.
18
Κοινωνική Εργασία και Σχολείο
To βιβλίο ολοκληρώνεται μέσα από μια ανασκόπηση των όσων έχουν γραφτεί στα προηγούμενα έξι (6) κεφάλαια αναπτύσσοντας παράλληλα τους προβληματισμούς και τις σκέψεις σχετικά με την εφαρμογή της σχολικής κοινωνικής εργασίας.