Πρόλογος Ελληνικής Έκδοσης Με βάση τις γνώσεις μας για τη δομή και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και τις σαρωτικές αλλαγές στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τα σχολεία ή τα εκπαιδευτικά συστήματα που θα έχουν μέλλον, είναι εκείνα που θα αναγνωρίσουν ότι δεν αρκεί να διορθώσουν ή να βελτιώσουν τις εκπαιδευτικές τους τεχνικές, αλλά ότι πρέπει να λάβουν υπ’ όψιν τους και τα ευρήματα των Νευροεπιστημών για τον εγκέφαλο. —Ζαφρανά, χχ
Η αναζήτηση ποιοτικότερης, ουσιαστικότερης, και αποτελεσματικότερης εκπαίδευσης είναι το ζητούμενο όλων των εκπαιδευτικών συστημάτων στον κόσμο. Με επίκεντρο τη μάθηση και το μαθητή, κάθε εκπαιδευτικό σύστημα στοχεύει στην ανάπτυξη, καλλιέργεια, και εμφύσηση γνώσεων, δεξιοτήτων, και κινήτρων για τη δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, παραγωγικών πολιτών, και κοινωνικά χρήσιμων ατόμων. Προς αυτήν την κατεύθυνση, τα εκπαιδευτικά συστήματα έχουν να επιδείξουν πληθώρα μοντέλων, τεχνικών, ερευνητικών ευρημάτων, και εμπεριστατωμένων θεωριών για την υποστήριξη του σκοπού τους. Με αρωγό την εξέλιξη της τεχνολογίας οι σημερινοί εκπαιδευτικοί έχουν στα χέρια τους όλη τη γνώση και τεχνογνωσία για να προσφέρουν ποιοτικότερη εκπαίδευση στη νέα γενιά.
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει σήμερα τις τεράστιες δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρει η πλούσια ερευνητική δραστηριότητα στους τομείς της μάθησης, της διδασκαλίας, των ψυχολογικών και συναισθηματικών διεργασιών που σχετίζονται με τη μάθηση, καθώς και των λειτουργιών του εγκεφάλου. Κι ενώ τα περισσότερα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης εκπαιδευτικών δίνουν έμφαση στους τρεις πρώτους τομείς (μάθηση, διδασκαλία, ψυχολογικές και συναισθηματικές διεργασίες), δε συμβαίνει το ίδιο με τον τελευταίο, αυτόν που αφορά τις λειτουργίες του εγκεφάλου και της σχέσης του με τη μάθηση. Αποτελεί πράγματι οξύμωρο να απουσιάζει από ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης το βασικότερο, ίσως, κομμάτι που συμπληρώνει το παζλ της διαδικασίας μάθησης, και το οποίο σχετίζεται με το ρόλο του εγκεφάλου, και πιο γενικά, του νευρικού συστήματος και των επιπτώσεών του στην ανάπτυξη, τη μάθηση, τη γνώση, την ψυχολογία, και τη συμπεριφορά του ανθρώπου. iii
iv
Η Νευροεπιστήμη στην Εκπαίδευση
Αν ο γενικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι η ενίσχυση της μάθησης, η επιστήμη του εγκεφάλου (νευροεπιστήμη) μας βοηθά να κατανοήσουμε τις νοητικές διεργασίες που σχετίζονται με αυτήν. Την τελευταία εικοσαετία η έρευνα για τις λειτουργίες του εγκεφάλου έχει κάνει τεράστια άλματα και τα αποτελέσματά της έχουν οδηγήσει σε πολλές ανατροπές σχετικά με το τι γνωρίζουμε για τη λειτουργία αυτού του οργάνου. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η δημιουργία μη επεμβατικών τεχνικών για τη μέτρηση της λειτουργίας του εγκεφάλου οδήγησε στην ανάπτυξη του ξεχωριστού κλάδου της νευροεπιστήμης, ενός διεπιστημονικού πεδίου όπου συναντιώνται οι επιστήμες της νευροανατομίας, νευροφυσιολογίας, και νευροφαρμοκολογίας, με εκείνες της βιολογίας, βιοχημείας, ψυχολογίας, και των υπολογιστών με στόχο την έρευνα, ανάλυση, αποκωδικοποίηση, και ερμηνεία ενός πολύπλοκου μηχανισμού του ανθρώπινου σώματος, του νευρικού συστήματος. Η σύμπραξη εκπαίδευσης νευροεπιστήμης ανοίγει το δρόμο για τη μεταμόρφωση της εκπαίδευσης μέσω της δημιουργίας νέων και ποιοτικότερων δομών μετασχηματισμού της διδασκαλίας και της μάθησης στη βάση των ευρημάτων της νευροεπιστήμης, που αποτελούν τομή στην ιστορία της παιδαγωγικής επιστήμης. Μερικά από τα ευρήματα της νευροεπιστήμης με άμεση επίδραση στην εκπαίδευση είναι τα παρακάτω: 1. Τα μαθησιακά αποτελέσματα δεν καθορίζονται αποκλειστικά από το περιβάλλον. Βιολογικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στις διαφορές που παρατηρούνται στην ικανότητα μάθησης των ατόμων. Με την εξέταση των βιολογικών παραγόντων, η έρευνα έχει προχωρήσει στην κατανόηση συγκεκριμένων δυσκολιών, όπως η δυσλεξία.
2. Ο εγκέφαλος αλλάζει συνεχώς ως αποτέλεσμα της μάθησης και παραμένει 'εύπλαστος' κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Η νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι η εκμάθηση μιας δεξιότητας αλλάζει τον εγκέφαλο. Οι προεκτάσεις αυτού του ευρήματος είναι τεράστιες για τη δια βίου μάθηση και το κίνητρο να μαθαίνουμε κάτι νέο σε κάθε φάση της ζωής μας.
3. Η μάθηση δεν είναι μόνο νοητική διαδικασία. Είναι μια σύνθετη, δημιουργική διαδικασία η οποία επηρεάζεται από τις προϋπάρχουσες γνώσεις, τα κίνητρα, το περιβάλλον, τα ενδιαφέροντα, και τη σωματική, ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Η αντίληψη ότι ο εκπαιδευτικός παραδίδει μάθημα και ο μαθητής μαθαίνει παθητικά, ακούγοντάς τον να μιλά είναι πλέον ξεπερασμένη.
4. Ο εγκέφαλος ενεργοποιείται μέσω της κίνησης, επομένως, η μάθηση ωφελείται από την άσκηση και τη στοχευμένη και διαρκή κίνηση, ακόμα και μέσα στην τάξη. Η διάσπαση της προσοχής και τα διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς ενδεχομένως να σχετίζονται με την αναγκαστική ακινησία των μαθητών κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Πρόλογος Ελληνικής Έκδοσης
v
5. Συναίσθημα και μάθηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Μέχρι σήμερα, η εκπαίδευση δίνει περισσότερη έμφαση στο νοητικό σκέλος, παραμελώντας το συναισθηματικό. Οι τέχνες, που θεωρούνται μαθήματα δεύτερης κατηγορίας στα σχολικά προγράμματα, γνωρίζουμε, χάρη στις έρευνες της νευροεπιστήμης ότι ενισχύουν την εγκεφαλική λειτουργία και συμβάλλουν στη συναισθηματική εγρήγορση και ψυχολογική ισορροπία του μαθητή. Στο αντίποδα, το άγχος, το στρες, ο φόβος, και οι τραυματικές εμπειρίες προκαλούν αλλαγές στους νευρώνες του εγκεφάλου και επιδρούν αρνητικά στη μάθηση.
Αν με βάση τα παραπάνω ευρήματα της νευροεπιστήμης είναι προφανής η σημασία της γνώσης των λειτουργιών και της δομής του εγκεφάλου και των επιπτώσεών του στην εκπαιδευτική διαδικασία, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα γιατί η συγκεκριμένη γνώση δεν είναι γνωστή στους εκπαιδευτικούς και δε λαμβάνεται υπόψη στο σχεδιασμό μιας διδασκαλίας; Ως μια πρώτη απάντηση, το γιατί αιτιολογείται από την έλλειψη αντίστοιχων μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών των παιδαγωγικών τμημάτων. Μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο κάνει φανερή την απουσία μαθημάτων σχετικών με την νευροεπιστήμη στην εκπαίδευση. Εμφανής είναι επίσης η έλλειψη περαιτέρω επιμόρφωσης των εν ενεργεία εκπαιδευτικών σε θέματα που σχετίζονται με τα ευρήματα της νευροεπιστήμης και την εφαρμογή τους στην εκπαίδευση, με εξαίρεση το μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με τον τίτλο Νευροεπιστήμη της Εκπαίδευσης, καθώς και πρόσφατα σεμινάρια του Πανεπιστημίου Αθηνών με σχετικό περιεχόμενο.
Ένας δεύτερος λόγος για το έλλειμμα γνώσης του εκπαιδευτικού κόσμου στα ευρήματα των νευροεπιστημών σχετίζεται με το διαιωνιζόμενο φιλοσοφικό δυισμό μεταξύ θετικών και κοινωνικών επιστημών. Η διερεύνηση των λειτουργιών του εγκεφάλου και η φυσιολογία του νευρικού συστήματος αποτελούν κατεξοχήν πεδία έρευνας της ιατρικής, της βιολογίας, της χημείας, σε αντίθεση με την εκπαίδευση, η οποία εντάσσεται στο ευρύτερο πεδίο των κοινωνικών επιστημών, όπου το ενδιαφέρον των ερευνητών εστιάζεται κυρίως στην επίδραση του περιβάλλοντος (οικογενειακό, κοινωνικό, πολιτιστικό, κλπ) στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της ατομικότητας του ανθρώπου.
Η νευροεπιστήμη, με το διεπιστημονικό της χαρακτήρα, έρχεται να γεφυρώσει αυτό το χάσμα και να αλλάξει την υφιστάμενη κουλτούρα μεταξύ των επιστημονικών πεδίων. Είναι πλέον προφανές ότι θετικές και κοινωνικές/ανθρωπιστικές επιστήμες συμπληρώνουν η μία την άλλη, και το κυριότερο, τα ευρήματα της μιας μπορεί να προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην άλλη. Μέσω της διεπιστημονικότητας, δημιουργείται μια πιο ολιστική κατανόηση και αποτύπωση της πραγματικότητας στο κέντρο της οποίας βρίσκεται η ανθρώπινη φύση. Δυστυχώς, στην παρούσα χρονική συγκυρία, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτή η διεπιστημονικότητα υφίσταται,
vi
Η Νευροεπιστήμη στην Εκπαίδευση
καθώς απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό η κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ των επιστημόνων των θετικών και των κοινωνικών επιστημών.
Η νευροεπιστήμη μπορεί να προσφέρει πολλά σε αυτή τη σύμπλευση κι επομένως, η ευθύνη των επιστημόνων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο αυτό είναι μεγάλη. Εξίσου μεγάλη, όμως, είναι και η ευθύνη των επιστημόνων που δραστηριοποιούνται στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, και ειδικότερα στο χώρο της εκπαίδευσης, οι οποίοι έχουν υποχρέωση να γνωρίζουν τα ευρήματα της νευροεπιστήμης που αφορούν τη μάθηση και να τα ενσωματώνουν στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα. Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να ανοίξουμε τους επιστημονικούς διαύλους επικοινωνίας για να μεταφέρουμε τον πλούτο της παραγώμενης γνώσης από το ερευνητικό εργαστήριο στο πεδίο της εφαρμογής, τη σχολική τάξη. Ένα τέτοιο εγχείρημα αποτελεί και το συγκεκριμένο βιβλίο. Αν και δεν είναι γραμμένο από νευροεπιστήμονες, επιχειρεί να μεταφέρει τη βασική γνώση από την έρευνα της νευροεπιστήμης στην τάξη, παρέχοντας απλές και κατανοητές συμβουλές για την εφαρμογή της από εκπαιδευτικούς και στελέχη της εκπαίδευσης.
Μέσα από 24 σύντομα κεφάλαια, γραμμένα χωρίς σύνθετους επιστημονικούς όρους, η συγγραφική ομάδα δίνει απαντήσεις σε μερικά από τα πιο καίρια ζητήματα που απασχολούν κάθε εκπαιδευτικό, όπως: Με ποιον τρόπο μπορεί να ενισχυθεί και βελτιωθεί η μάθηση; Ποιος ο ρόλος ενός θετικού μαθησιακού περιβάλλοντος; Πώς δημιουργούνται κίνητρα για μάθηση; Ποιος ο ρόλος του συναισθήματος στη μάθηση; Εκπαιδευτικοί και στελέχη εκπαίδευσης έχουν τη δυνατότητα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου να κάνουν μια πρώτη γνωριμία με τα ευρήματα της νευροεπιστήμης που αφορά την εκπαίδευση και να αναλογιστούν την ευθύνη που έχουν, όχι μόνο για τη μάθηση και τη μελλοντική εξέλιξη των μαθητών τους, αλλά και για τη δημιουργία υγιών, υπεύθυνων προσωπικοτήτων, ικανών να αποφασίζουν οι ίδιοι για το μέλλον τους, εφοδιασμένοι με τη γνώση ότι η μάθηση είναι προσωπική τους ευθύνη, αλλά και στάση ζωής, η οποία υπαγορεύεται, σε μεγάλο βαθμό, από τις διεργασίες που συντελούνται στο όργανο που βρίσκεται μέσα στο κεφάλι τους. Η ευχή των συγγραφέων του βιβλίου είναι στο μέλλον τα ευρήματα της νευροεπιστήμης στην εκπαίδευση να γίνουν μέρος της εκπαίδευσης κάθε δασκάλου και κάθε διευθυντή επισημαίνοντας ότι, η γνώση του πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος είναι το κλειδί για το μέλλον της εκπαίδευσης. Ας ελπίσουμε ότι αυτό το μέλλον δε θα είναι μακριά. Η επιμελήτρια της ελληνικής έκδοσης Δρ. Α. Λαζαρίδου
Περιεχόμενα
Πίνακες και Σχήματα ................................................................................................x Πρόλογος .................................................................................................................xi Linda L. Lyman Ευχαριστίες .............................................................................................................xv Εισαγωγή ..................................................................................................................1 Linda L. Lyman
Ενότητα Ι: Μάθηση 1 2 3 4
Πώς μπορεί να βελτιωθεί η μάθηση; ............................................................13 Linda L. Lyman
Πώς αλλάζει τις πεποιθήσεις για τη στατική νοημοσύνη η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου;.............................................................21 Matthew K. Heid Πώς βελτιώνει τη μάθηση η μεταγνώση;......................................................29 Jennifer McCoy
Πώς ωφελεί τον εγκέφαλο ενός μαθητή η διγλωσσία; .................................37 Patricia M. Valente vii
viii
5
Η Νευροεπιστήμη στην Εκπαίδευση
Πώς επιδρά η ταυτόχρονη εκτέλεση πολλαπλών εργασιών (πολυδιεργασία) στη μάθηση;.......................................................43 Matthew K. Heid
Ενότητα ΙΙ: Ο υγιής εγκέφαλος 6 7 8 9
10
Πώς ενισχύει ο ύπνος την υγεία του εγκεφάλου;..........................................53 Stacie M. France
Πώς υποστηρίζουν τη μάθηση τα προγράμματα πρωινού και μεσημεριανού γεύματος στα σχολεία; ....................................................61 Brian M. Swanson Πώς βελτιώνει τη μάθηση η άσκηση; ...........................................................67 Brian M. Swanson
Πώς ωφελεί τη μάθηση η κίνηση μέσα στη σχολική τάξη; ..........................73 Abigail Larrison
Πώς μπορεί να βελτιωθεί η μνήμη;...............................................................83 Linda L. Lyman
Ενότητα ΙΙΙ: Η συναισθηματική σύνδεση 11
Γιατί είναι σημαντικό ένα θετικό μαθησιακό περιβάλλον; ...........................95 Jennifer McCoy
13
Πώς να αναγνωρίσετε και να μειώσετε το άγχος; .......................................111 Jamie L. Hartrich
12
14
Πώς επιδρά το τραύμα και το χρόνιο άγχος στον εγκέφαλο;......................103 Stacie M. France
Πώς οι τέχνες καλλιεργούν το συναίσθημα; ...............................................119 Patricia M. Valente
Ενότητα ΙV: Ο εγκέφαλος στο σχολείο 15
16
Πώς η αντίληψη για τη νοημοσύνη μπορεί να κάνει κάποιον εξυπνότερο; ...................................................................................129 Matthew K. Heid Πώς η γνώση για την επιστήμη του εγκεφάλου μπορεί να βελτιώσει την ανάγνωση;.......................................................................137 Patricia M. Valente
Περιεχόμενα
17 18
ix
Πώς η γνώση για την επιστήμη του εγκεφάλου μπορεί να βελτιώσει την απόδοση στα μαθηματικά;..............................................145 Jamie L. Hartrich Πώς μπορούν οι διευθυντές να υποστηρίξουν την επιτυχία των εκπαιδευτικών όταν διδάσκουν μαθητές με διαφορετικό γλωσσικό υπόβαθρο;...................................................................................153 Patricia M. Valente
Ενότητα V: Ηλικία και στάδια του εγκεφάλου 19 20 21
Πώς μπορούν οι διευθυντές να βοηθήσουν τους μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης; .......................................................................163 Jamie L. Hartrich Πώς μπορούν οι διευθυντές να βοηθήσουν τους μαθητές γυμνασίου; .......171 Stacie M. France
Πώς μπορούν οι διευθυντές να βοηθήσουν τους μαθητές λυκείου; ...........179 Jennifer McCoy
Ενότητα VI: Στο μυαλό ενός διευθυντή 22 23 24
Πώς οι διευθυντές διατηρούν την ενσυνειδητότητα σε δύσκολους καιρούς; ....................................................................................189 Christine Paxson
Πώς μπορούν οι διευθυντές να υποστηρίξουν περιβάλλοντα που καλλιεργούν τη μάθηση; ......................................................................195 Christine Paxson
Πώς μπορεί η επιστήμη του εγκεφάλου να διαμορφώσει την κουλτούρα του σχολείου; ............................................................................203 Christine Paxson
Συμπέρασμα..........................................................................................................209 Linda L. Lyman
Βιβλιογραφία ........................................................................................................215 Λίγα Λόγια για τους Συγγραφείς ..........................................................................227 Για την Επιμελήτρια..............................................................................................231 Linda L. Lyman Για τη Σύμβουλο Έκδοσης....................................................................................233 Abigail Larrison
Πίνακες και Σχήματα
Πίνακας 6.1 Πίνακας 12.1 Πίνακας 13.1 Πίνακας 14.1
ΠΙΝΑΚΕΣ
Προτεινόμενες οδηγίες ύπνου .............................................................55 Τύποι και παραδείγματα άγχους........................................................104 Δεξιότητες διαχείρισης άγχους και ασκήσεις....................................115 Σχέση της κατάρτισης στα εικαστικά και της γνωστικής ικανότητας .......................................................................121 Πίνακας 25.1 Σύνθετη κατάταξη, σε φθίνουσα σειρά, της σημασίας των θεμάτων νευροεπιστήμης για την αποτελεσματική παιδαγωγική ηγεσία (στα συμπεράσματα) ........................................211 Σχήμα 6.1 Σχήμα 16.1
Σχήμα 23.1 Σχήμα 23.2 Σχήμα 23.3
ΣΧΗΜΑΤΑ
Μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με μνημονικές λειτουργίες.....55 Συστήματα και μονοπάτια του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανάγνωση............................................................138 Ερωτήσεις που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας ως ηγέτες ....197 Ισορροπώντας με τη τεχνολογία .......................................................199 Έτσι θα έπρεπε να είναι η ισορροπία εργασίας/προσωπικής ζωής ...200 x
Πρόλογος Linda L. Lyman
"Σκεφτόμαστε στην υπηρεσία των συναισθηματικών στόχων"
—Mary Helen Immordino - Yang
Αυτό το βιβλίο προέκυψε από το εικοσάχρονο ενδιαφέρον μου για τα ευρήματα της εκπαιδευτικής νευροεπιστήμης και τις επιπτώσεις τους στην ηγεσία και τη μάθηση στα σχολεία. Στις μέρες μας, η πλαστικότητα του εγκεφάλου είναι το ευρύτερα αποδεκτό συμπέρασμα της έρευνας της νευροεπιστήμης. Η πλαστικότητα του εγκεφάλου ή νευροπλαστικότητα, που σαν θεωρία υπάρχει από τα μέσα του 1800, και έχει ερευνηθεί σε βάθος από τη δεκαετία του ᾽90, χρησιμοποιείται ως όρος για να ερμηνευθεί η ελαστικότητα του εγκεφάλου και οι αλλαγές που αυτός υφίσταται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Η ιδιότητα αυτή του εγκεφάλου επαναπροσδιορίζει την έννοια της νοημοσύνης, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Δεν είναι πια αποδεκτό από τους εκπαιδευτικούς να συνεχίζουν να θεωρούν τη νοημοσύνη ως στατική από τη γέννηση του ατόμου.
Η προσκόλληση στην άποψη ότι η νοημοσύνη είναι στατική από τη γέννηση αποτελεί μια μορφή περιοριστικής σκέψης που περιορίζει τις μαθησιακές δυνατότητες όλων των μαθητών. Η στατική αντίληψη περί νοημοσύνης έχει ανατραπεί, και η νέα πραγματικότητα απαιτεί σχολικούς ηγέτες οι οποίοι να μπορούν να οδηγήσουν σχολεία και εκπαιδευτικούς σε αυτό που τώρα είναι μάθηση χωρίς όρια. Η νευρογένεση και η xi
xii
Η Νευροεπιστήμη στην Εκπαίδευση
νευροδιαφορετικότητα, ως παράγοντες μάθησης, διευρύνουν τη σκέψη και επεκτείνουν τους ορίζοντες της μάθησης. Τα πρόσφατα ευρήματα από την εφαρμογή της νευροεπιστήμης στην εκπαίδευση μπορούν να βοηθήσουν στην εξάλειψη της ανισότητας που αντιμετωπίζουν όσοι έχουν περιθωριοποιηθεί στο σχολείο και την κοινωνία.
Το βιβλίο αυτό σχεδιάστηκε και γράφηκε ως ένα τελικό πρότζεκτ από επτά εξαίρετους φοιτητές που είχαν εγγραφεί στο Πρόγραμμα Προετοιμασίας Στελεχών Εκπαίδευσης (Principal Preparation Program Cohort) του πολιτειακού Πανεπιστημίου του Ιλινόις (Illinois State University) το φθινόπωρο του 2014. Συνοπτικά η περιγραφή των μαθημάτων του προγράμματος είναι: "Το πρόγραμμα διερευνά τις εφαρμογές της εκπαιδευτικής νευροεπιστήμης στην ηγεσία ώστε να βελτιωθούν οι μαθησιακές ικανότητες από την πρώιμη παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση." Όταν δημιούργησα το μάθημα με τίτλο Ηγεσία για τα Στάδια του Νου (Leadership for Stages of Mind) δεν είχα προβλέψει ότι το τελικό προϊόν θα είναι ένα βιβλίο.
Κατά τη διερεύνηση για την εύρεση υλικού κατάλληλου προς χρήση για το μάθημα, βρήκα ένα βιβλίο για την εκπαιδευτική νευροεπιστήμη και τη μάθηση που απευθυνόταν σε φοιτητές πανεπιστημίων και κολλεγίων (Doyle and Zakrajsek, 2013). Βρήκα και ένα δεύτερο βιβλίο που απευθυνόταν συγκεκριμένα σε εκπαιδευτικούς (Wilson and Conyers 2013). Αλλά δεν βρήκα κανένα βιβλίο για την νευροεπιστήμη που να εστιάζει στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των στελεχών της εκπαίδευσης που αναμένεται να λειτουργήσουν ως ηγέτες μάθησης. Έτσι, το βιβλίο αναδύθηκε ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρότζεκτ το οποίο απαιτούσε συνθήκες πραγματικής μάθησης, αλλά ταυτόχρονα ήταν και μια πραγματική πρόκληση για όλους μας με απώτερο στόχο να καλύψει μέρος από το κενό στη σχετική βιβλιογραφία και να κάνει τη διαφορά.
Οι φοιτητές αποδέχθηκαν την πρόκληση να προσδιορίσουν τα ερωτήματα που μπορεί να έχει ένας διευθυντής για τις εκπαιδευτικές εφαρμογές της νευροεπιστήμης, να τα καταμερίσουν, να ερευνήσουν και να συγγράψουν σύντομα κεφάλαια αναφορικά με το τι έμαθαν. Στα μισά του εξαμήνου, δουλεύοντας στα θέματα του προγράμματος, οι φοιτητές κάθισαν γύρω από ένα τραπέζι και μέσω καταιγισμού ιδεών έθεταν ερωτήματα για το βιβλίο, δημιουργώντας τελικά ένα νοητικό χάρτη από σημειώματα που περιείχαν 24 ερωτήματα. Για τον περαιτέρω σχεδιασμό συνεργάστηκαν σε ένα Google.doc και μετά ξεκίνησε η δουλειά για τα κεφάλαια.
Η γνωστική βάση της εκπαιδευτικής νευροεπιστήμης ενισχύει το γεγονός ότι το συναίσθημα και η γνώση είναι αλληλένδετες έννοιες. Γνωρίζουμε ότι το μαθησιακό περιβάλλον είναι σημαντικό και ότι ο διευθυντής που ενδιαφέρεται και φροντίζει για τους άλλους μπορεί να επιφέρει βελτίωση στα μαθησιακά αποτελέσματα. Γνωρίζουμε,
Πρόλογος
xiii
επίσης, ότι η γνώση του πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος μας επιτρέπει να βελτιώσουμε τις επιδόσεις όλων των μαθητών. Γνωρίζουμε, τέλος, ότι η αλλαγή της νοοτροπίας μας και του τρόπου που σκεφτόμαστε για τη μάθηση επηρεάζει την ίδια τη μαθησιακή διαδικασία.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, έχουμε ανάγκη από διευθυντές και εκπαιδευτικούς με πλήρη κατανόηση της πολυπλοκότητας της διαδικασίας της μάθησης και των νοητικών διεργασιών του εγκεφάλου. Αυτά που γνωρίζουμε για τη μάθηση και τον εγκέφαλο είναι αρκετά για να κάνουν τη διαφορά. Ήρθε η ώρα να τα συμπεριλάβουμε στην εκπαίδευση και την επαγγελματική ανάπτυξη των μελλοντικών, αλλά και των εν ενεργεία διευθυντών και εκπαιδευτικών. Αυτό το βιβλίο γράφτηκε για να δώσει στους διευθυντές και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων ένα σημείο εκκίνησης.