Η κοινωνική αξία του θεάτρου Η κοινωνική αξία του θεάτρου ιστορικά, ανά εποχές και κοινωνίες, είναι τεράστια. Όχι μόνο διότι οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλύσουν και να επικοινωνήσουν διάφορες μορφές προβλημάτων και προβληματικών, αλλά και γιατί η επικοινωνία και η ομαδικότητα που απαιτούνται – και επιτυγχάνονται – είναι μοναδικές.
Η λειτουργία του θεάτρου, σύμφωνα με τον Ν. Παπανδρέου (1989), αναλύεται σε τέσσερα είδη: Πολιτική, Ψυχολογική, Ψυχαγωγική και Αισθητική. Δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά μα συμπληρωματικά, και συναποτελούν τον γενικότερο άξονα αξιών της θεατρικής διαδικασίας. Ας τις δούμε λίγο ξεχωριστά ωστόσο:
α. Πολιτική λειτουργία
Εδώ η έννοια της πολιτικής εισάγεται στο θέατρο με τη λογική της ιδεολογίας, της ηθικής και της ευρύτερης πολιτισμικής αντίληψης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πολιτικής φύσεως θέατρο του Μπρεχτ, το λεγόμενο και Διαλεκτικό, που βασίστηκε στο Επικό θέατρο και το εξέλιξε πολύ περισσότερο. Το Επικό θέατρο με χαρακτηριστικούς εκπροσώπους όπως ο Μαγιακόφσκι ή ο Μέγιερχολντ, δημιουργήθηκε αρχικά σαν θεωρητικός αντίποδας του Ρεαλιστικού θεάτρου του Στανισλάφσκι. Αν λοιπόν ο Στανισλάφσκι πρότεινε ένα αληθινό, γεμάτο συναισθηματισμό θέατρο, στον Μπρεχτ βρίσκουμε το Θέατρο της Αποστασιοποίησης: ένα θέατρο ριζωμένα στην πολιτική και κοινωνική φύση του κόσμου, βασισμένο έντονα στην πολιτική μαρξιστική θεωρία, που κάνει τον θεατή μέτοχο στη διανοητική διαδικασία του θεάτρου, και όχι στην συναισθηματική. Η σκηνή είναι ένας τόπος πολιτικής συνειδητοποίησης και διανόησης, ένα πολιτικό όχημα, μια ανάληψη ευθυνών. Με 18
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
Τα είδη του παιχνιδιού Είδαμε ότι, σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς, το παιχνίδι είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την ανάπτυξη των γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Μέσω του παιχνιδιού το παιδί εξερευνά, μαθαίνει, ανακαλύπτει, ανακουφίζει την ενέργεια και την περιέργειά του, αξιοποιεί τα υλικά και τα μέσα που του προσφέρονται – υλικά ή νοητικά – και τελικά χρησιμοποιεί όλα τα πλεονεκτήματα ερμηνεύοντας τον κόσμο αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό. Ωστόσο, τα παιχνίδια μπορούν να χωριστούν σε διαφορετικές κατηγορίες και είδη ανάλογα την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, διότι σε κάθε φάση εξυπηρετούν άλλον σκοπό και καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες. Ας δούμε λιγάκι τα διαφορετικά είδη του παιχνιδιού και πώς συμβάλλει το καθένα στην κοινωνιογνωστική του ανάπτυξη:
α. Ατομικό Παιχνίδι
Είναι το πρώτο είδος του παιχνιδιού στην ζωή του παιδιού. Εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, όπου το παιδί παίζει μόνο του και αδιαφορεί για τους γύρω του - συνήθως κατά το δεύτερο έτος της ηλικίας του. Το παιδί που παίζει μόνο του είναι απόλυτα ευτυχισμένο, γιατί του δίνεται η ευκαιρία να εξερευνήσει το περιβάλλον χωρίς καμία καθοδήγηση και, κατά συνέπεια, χωρίς καταπίεση. Αγαπάει τη συντροφιά των άλλων, αλλά είναι πολύ μικρό για να παίζει μαζί τους. Μοιάζει σαν να μη συναισθάνεται την παρουσία των άλλων παιδιών, ακόμα κι αν βρίσκονται πολύ κοντά του, διότι το παιδί σε αυτήν την ηλικία έχει σχηματίσει μια συγκεκριμένη εικόνα για τον περίγυρο του. Θεωρεί ότι βρίσκεται στο κέντρο αυτού του περίγυρου και δεν το ενδιαφέρει αν υπάρχουν και άλλοι δίπλα του. Το παιδί αισθάνεται ευχαρίστηση όταν, για www.iwn.gr
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
31
Το θεατρικό παιχνίδι Πώς όμως το θεατρικό, ειδικότερα, παιχνίδι συμβάλλει στην συναισθηματική, κινητική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού;
Το θεατρικό παιχνίδι αποτελεί ένα εργαλείο που απαντά σε ένα σύνολο δεξιοτήτων του παιδιού. Έτσι, παρατηρούμε να επηρεάζει την πρόοδο και την ολοκλήρωση του παιδιού σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα: Σωματικό, Συναισθηματικό, Επικοινωνιακό και Νοητικό.
α. Σωματικό Επίπεδο
• Η επαφή του παιδιού με το δικό του σώμα, άλλως ειπείν η σωματογνωσία, η εικόνα δηλαδή που έχουμε για το σώμα μας. Το παιδί γνωρίζει τα διάφορα μέρη του σώματός του και μαθαίνει να τα χρησιμοποιεί. • Ασκούνται οι κινητικές δεξιότητες, όπως ο συγχρονισμός των μελών του σώματος, ο προσανατολισμός στον χώρο, η επιδεξιότητα λεπτών χειρισμών (π.χ. δακτύλων), ο χρόνος αντίδρασης, η οπτική οξύτητα, η ταχύτητα και η έκταση της κίνησης και η κιναισθητική ευαισθησία. • Υπάρχει εξοικείωση με τις σωματικές λειτουργίες και τις αισθήσεις. • Εξελίσσεται ο συντονισμός της κίνησης. • Η αναπνοή γίνεται πιο φυσική και ελεγχόμενη, και η χαλάρωση επιτυγχάνεται ευκολότερα.
β. Συναισθηματικό Επίπεδο
• Μέσω του παιχνιδιού ρόλων το παιδί ανακαλύπτει την προσωπική του ταυτότητα και οδηγείται στην αυτογνωσία. 38
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
Η αφήγηση και η δραματοποίηση Η αφήγηση ενός παραμυθιού ή μιας ιστορίας είναι βαθιά ριζωμένη τακτική μέσα στον άνθρωπο: ολόκληρα χωριά μαζεύονταν γύρω από έναν λαϊκό αφηγητή ή τροβαδούρο για να ακούσουν θαυμάσιες, τρομερές ή αστείες περιπέτειες γνωστών ή μη ηρώων. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, οι περισσότεροι θυμόμαστε μια παιδική εμπειρία όπου κάποιος μεγαλύτερος (γονιός, παππούς, γιαγιά, άλλος συγγενής, ακόμη και μεγαλύτερο αδερφάκι) μας είπε μια ιστορία για να κοιμηθούμε, να ηρεμήσουμε, να χαλαρώσουμε, να διασκεδάσουμε. Η εσωτερική ανάγκη για ιστορίες είναι βαθιά ριζωμένη στο εξελικτικό στάδιο της ψυχής του παιδιού. Έτσι, το παραµύθι παραµένει µια ιδιαίτερη πνευματική πηγή, από όπου οι δάσκαλοι µπορούν να εμπνευστούν και να προσφέρουν έμπνευση στα παιδιά. Το παραµύθι έχει αντίκτυπο στη ψυχολογία του παιδιού. Πολλές φορές, ένα παιδί μπορεί να πλήττει, να είναι σκεφτικό ή λυπημένο από μια προσωπική του εμπειρία που του δημιουργεί άσχημα συναισθήματα. Όταν ο αφηγητής ξεκινά την αφήγηση µε τη φράση «Μια φορά και έναν καιρό», τα παιδιά έρχονται κοντά στον αφηγητή και αποκτούν πάλι το χαµόγελό τους. Μέσα από το παραµύθι το παιδί αισθάνεται µε αβίαστο τρόπο και αυθόρμητα ότι υπάρχει ηθική δικαιοσύνη. Το παιδί βιώνει και ενστερνίζεται τις αξίες που µεταφέρονται από το παραµύθι και δέχεται θετικά, αισιόδοξα µηνύµατα. Ο αφηγητής µέσω του παραµυθιού θέτει το κατάλληλο θεµέλιο µε το οποίο θα υποστηρίξει αργότερα την αντίληψη της ζωής, τους ανθρώπους, την ηθική συνείδηση και τα κριτήρια αξιολόγησης. Η παιδαγωγική αξία του παραµυθιού είναι επίσης πολύ σηµαντική γιατί µέσα από το παραµύθι επιτυγχάνονται παιδαγωγικοί, κοινωνικοί και διδακτικοί σκοποί. Άλλωστε το παραµύθι είναι πηγή γνώσης. Εισάγει τα παιδιά στα στοιχεία του πνευµατικού µας πολιτισµού και των παραδό-
40
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
Χαλάρωση 1. Χαλαρώνω και ονειρεύομαι
Τα παιδιά ξαπλώνουν με αργές κινήσεις στο πάτωμα και κάνουν ότι κοιμούνται. Ο δάσκαλος τους θυμίζει ότι μπορούν να γυρίσουν νωχελικά από τη μια πλευρά ή την άλλη ή όπως αισθάνονται πιο άνετα. Τους ζητά να «ονειρευτούν». Εν συνεχεία, κάθε παιδί διηγείται το όνειρο του.
2. Μικρή Χαλάρωση
Τα παιδιά ξαπλώνουν ανάσκελα, με τα πόδια ελαφρώς ανοιχτά. Ο δάσκαλος τους λέει να πάρουν βαθιά εισπνοή και να ανεβάσουν διαγωνίως στον αέρα τα χέρια, κλεισμένα σαν γροθιές, και τα πόδια. Συγχρόνως, να ανασηκώσουν το κεφάλι μαζί με τους ώμους. Στην εκπνοή, αφήνουν τα πόδια και τα χέρια να πέσουν απαλά στο πάτωμα και το κεφάλι ν΄ ακουμπήσει μαλακά χάμω.
3. Υψώνομαι και πέφτω
Τα παιδιά στέκονται χαλαρά σε όρθια θέση. Ο δάσκαλος τους προτείνει ν΄ αρχίσουν να ξεδιπλώνουν το σώμα τους προοδευτικά, ώστε να αισθανθούν ότι ψηλώνουν κι ότι ο θώρακας, τα χέρια, ο λαιμός, το κεφάλι, έλκονται από ψηλά. Εν συνεχεία, τους ζητά να χαλαρώσουν, να νιώσουν ότι σιγά-σιγά πέφτουν, ώσπου στο τέλος να «λιποθυμήσουν» και να ξαπλωθούν μαλακά στο πάτωμα.
www.iwn.gr
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
55
Ασκήσεις ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
1. Αλλάζω κάτι πάνω μου
Ένα παιδί κάνει τον παρουσιαστή και σηκώνει δύο παιδιά (μοντέλα). Τα παρουσιάζει στα υπόλοιπα παιδιά-κοινό: Η Αναστασία φοράει ένα γαλάζιο μπλουζάκι, έχει δυο κίτρινα βραχιολάκια στο αριστερό χέρι, έχει τα μαλλιά δεμένα αλογοουρά κ.λπ. – ο Σωτήρης φοράει αθλητικά με κόκκινα κορδόνια, έχει ένα άσπρο ρολό στο χέρι, τα μαλλιά του χτενισμένα στο πλάι κλπ. Ο παρουσιαστής πρέπει να δώσει όσες το δυνατόν περισσότερες και πιο ακριβείς πληροφορίες. Τα παιδιά - κοινό κοιτούν προσεκτικά. Ύστερα τα δυο μοντέλα βγαίνουν εκτός αίθουσας (με τη βοήθεια ενός δασκάλου) και αλλάζουν 3 πράγματα πάνω τους: μπορεί να σηκώσουν τα μανίκια, να αλλάξουν πόδια στα παπούτσια, να χτενιστούν αλλιώς κ.λπ. Επιστρέφουν στην τάξη και τα παιδιά-κοινό πρέπει να βρουν τις αλλαγές.
2. Ναι, Και/Ναι, Αλλά
Μπορούμε να παίξουμε δύο παιχνίδια παραλλαγής: το Ναι, και το Ναι, αλλά. • Στο Ναι, και, τα παιδιά προσθέτουν μια ατάκα ως εξής: Χριστίνα: Βγήκα το πρωί από το σπίτι μου και είδα ένα σκύλο. Αλέξης: Ναι, και αυτός ο σκύλος ήταν του θείου μου του Κώστα. Σίμος: Ναι, και ο θείος μου ο Κώστας είναι στην Αγγλία. Ελένη: Ναι, και μου άφησε να του φυλάω τον σκύλο κλπ. Ανάλογα με την σύσταση της ομάδας μπορούμε είτε να συνεχίσουμε το παιχνίδι απλό, είτε να ζητήσουμε από κάθε παιδί να 58
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
Ιδέες για αυτοσχεδιασμούς Χαρτάκια με μία απλή πρόταση, τα παιδιά χωρίς να μιλάνε κάνουν αυτό που τους δόθηκε και οι υπόλοιποι το σχολιάζουν. Θέματα για μικρά παιδιά σε ζευγάρια:
1) Ο πατέρας δίνει στο παιδί του λεφτά να αγοράσει εφημερίδα, όμως αυτό αγοράζει κάτι άλλο. 2) Ένα παιδί φέρνει στο σπίτι ένα αδέσποτο σκυλάκι. Η μητέρα του δεν το θέλει καθόλου. 3) Η νονά έρχεται στο σπίτι φέρνοντας ένα δώρο στο βαφτιστήρι της. Εκείνος όμως περίμενε κάτι εντελώς διαφορετικό. 4) Η μητέρα έχει ετοιμάσει ένα φαγητό που στο παιδί δεν αρέσει καθόλου. 5) Δύο παιδιά βλέπουν θρίλερ στην τηλεόραση ενώ έξω έχει ξεσπάει θύελλα. 6) Δύο αδέλφια στο δωμάτιο τους. Το ένα θέλει να παίξει, το άλλο θέλει να διαβάσει για το σχολείο. Θέματα για μικρά παιδιά ατομικά:
1) Πηγαίνεις στο σχολείο και βρέχει ασταμάτητα. 2) Περιμένεις στη στάση το αστικό αλλά αυτό αργεί πολύ. 3) Περιμένεις κάποιον γνωστό σου και εκείνος έρχεται μετά από μισή ώρα. 4) Κοιμάσαι και βλέπεις έναν εφιάλτη. 80
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
4
διασκευασμένα έργα για παράσταση ΣΥΝΝΕΦΟΥΠΟΛΗ, Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ Ο ΠΕΤΡΟΣ, Η ΠΕΤΡΙΝΑ & Ο ΛΥΚΟΣ ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΒΑΣΙΛΗΔΕΣ Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΜΑ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΑΙΣΩΠΟΣ;
Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα αγόρι. Ζούσε σε ένα χωριό που δεν υπάρχει πια, σε ένα σπίτι που δεν υπάρχει πια, στην άκρη ενός χωραφιού που δεν υπάρχει πια, όπου όλα είχαν ήδη ανακαλυφθεί και που όλα ήταν δυνατά. Ένα κλαδί μπορούσε να είναι σπαθί, μια πέτρα διαμάντι, ένα δέντρο κάστρο. Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα αγόρι που ζούσε σε ένα σπίτι απέναντι από ένα χωράφι που ζούσε ένα κορίτσι, που δεν υπάρχει πια. Έφτιαχναν χιλιάδες παιχνίδια. Αυτή ήταν βασίλισσα κι εκείνος βασιλιάς. Στο φθινοπωρινό φως τα μαλλιά της έλαμπαν σαν στέμμα. Μάζεψαν τον κόσμο στις μικρές τους χούφτες, και όταν ο ουρανός σκοτείνιαζε, γύριζαν σπίτια τους με τα μαλλιά τους γεμάτα φύλλα. Nicole Krauss, The History of Love
ΣΥΝΝΕΦΟΥΠΟΛΗ, Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ
«Συννεφούπολη, η χώρα των πουλιών»
1. «ΣΥΝΝΕΦΟΥΠΟΛΗ, Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ» Διασκευή στους Όρνιθες του Αριστοφάνη Λίγα λόγια για το έργο – προς τους γονείς:
Στο θεατρικό παιχνίδι όλοι συμμετέχουν στις σκηνές. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά – εκτός από τις σκηνές που παίζουν κάποιο ρόλο συγκεκριμένο κι έχουν λόγια – συμμετέχουν και στις υπόλοιπες σκηνές, αρχικά σαν άνθρωποι και αργότερα ως πουλιά. Σε αυτό το έργο που κρατάτε στα χέρια σας, είναι σημειωμένα τα λόγια που πρέπει να μάθει το παιδί σας. Βοηθήστε το να τα μάθει, και διαβάστε όλοι μαζί την σπουδαία ιστορία των Πουλιών.
ΔΙΑΝΟΜΗ (ΜΕ ΣΕΙΡΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ):
86
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 1 ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 2 ΕΥΕΛΠΙΔΗΣ ΠΙΣΘΕΤΑΙΡΟΣ ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 3 ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 4 ΚΟΥΡΟΥΝΑ ΤΣΑΛΑΠΕΤΕΙΝΟΣ ΑΗΔΟΝΑ ΠΟΥΛΙ 1 ΠΟΥΛΙ 2 ΓΕΩΜΕΤΡΗΣ ΠΟΥΛΙ 3 ΕΦΟΡΙΑΚΟΣ ΠΟΥΛΙ 4 ΙΡΙΔΑ
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
www.iwn.gr
«Συννεφούπολη, η χώρα των πουλιών»
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 1: Καλήν ημέρα να 'χετε, και να περάστε φίνα! Η ιστορία που θα σας πω συνέβη στην Αθήνα. Μα όχι στην Αθήνα που γνωρίζουμε και ζούμε! Μια Αθήνα διαφορετική, που δεν την αγαπούνε. Κι αυτό γιατί οι κάτοικοι πετάνε νύχτα-μέρα σκουπίδια από το πουθενά! Στους δρόμους, στον αέρα στα σπίτια, μέσα στις αυλές, στα πάρκα, στα σχολεία μέσα στις παιδικές χαρές και στα νοσοκομεία. Όλη εκείνη η βρωμιά την είχε κάνει φρίκη κι η όμορφη Αθήνα μας, πια στα σκουπίδια ανήκει!
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ 2: Σα να μην έφτανε αυτό, όλοι οι Αθηναίοι, μεγάλοι, γέροι και παιδιά, μεσήλικες και νέοι τρέχαν στους δρόμους σαν τρελοί με τ' αυτοκίνητά τους και άλλοι με τις μηχανές ή τα ποδήλατά τους. Κόρνες ακούγονταν παντού, τρακάραν και φωνάζαν ο ένας τον άλλο έβριζε και με όλους πια τα βάζαν! Δεν έβλεπες πια τη χαρά, ούτε την ηρεμία έβλεπες μοναχά βρωμιά, νεύρα και φασαρία! Μονάχα που καμιά φορά, στον ουρανό περνούσαν σμάρια τα ελεύθερα πουλιά... Κι εκείνοι, τα κοιτούσαν...
Τα παιδιά στην σκηνή οδηγούν τα οχήματά τους. Φοβερή φασαρία. Κάθε φορά που περνάνε στον ουρανό τα πουλιά, τα παιδιά σταματάνε τα πάντα και κοιτούν τον ουρανό μαγεμένα. Μετά συνεχίζουν τη φασαρία, εκτός από δύο φίλους. Πισθέταιρος και Ευελπίδης, τρέχουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, φωνάζοντας χαρούμενοι.
www.iwn.gr
Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ & ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
87