Πρόλογος Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
Η αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση είναι ένα σημαντικό θέμα με το οποίο ασχολούνται για πολλά τώρα χρόνια πανεπιστημιακοί και άλλοι ερευνητές που διαμορφώνουν την εκπαιδευτική πολιτική και διεξάγουν την εκπαιδευτική έρευνα σε Κύπρο και Ελλάδα. Οι δύο τόμοι που ετοιμάστηκαν από συνεργάτες του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου συμπληρώνουν ορισμένα βασικά κενά στην ελληνική βιβλιογραφία στα θέματα αυτά. Το έργο αποτελείται από δύο τόμους οι οποίοι είναι συμπληρωματικοί ο ένας προς τον άλλο. Ταυτόχρονα, όμως, μπορούν να αξιοποιηθούν και ως δύο ανεξάρτητα συγγράμματα. Ο πρώτος τόμος, που έχει τίτλο «Αξιολόγηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων», αποτελείται από 11 κεφάλαια στα οποία παρουσιάζονται και αναλύονται όλα τα θέματα που έχουν σχέση γενικότερα με την αξιολόγηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ο δεύτερος τόμος, που έχει τίτλο «Αξιολόγηση εκπαιδευτικού έργου και εκπαιδευτικών», αποτελείται από 10 κεφάλαια στα οποία παρουσιάζονται και αναλύονται όλα τα ζητήματα που έχουν σχέση γενικότερα με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και του έργου τους. Τέλος, τους δύο τόμους συμπληρώνει ο «Οδηγός Μελέτης», ο οποίος αποτελεί εξαιρετικό βοήθημα για φοιτητές και μελετητές σε εξ αποστάσεως προγράμματα εκπαίδευσης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικά οι δύο τόμοι. ΤΟΜΟΣ Ι: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Στο Κεφάλαιο 1, με τίτλο, «Εισαγωγικές έννοιες-ορισμοί/διαφορές έρευνας και αξιολόγησης», εξετάζεται η έννοια της αξιολόγησης και ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει σε κάθε τομέα της σύγχρονης κοινωνίας. Αρχικά, ορίζεται η έννοια της αξιολόγησης και στη συνέχεια επεξηγούνται οι διαφορές ανάμεσα στην αξιολόγηση και στην έρευνα. Ακόμη, επισημαίνεται η χρησιμότητα της αξιολόγησης και παρουσιάζονται οι βασικότεροι τύποι της. Ακολούθως, παρουσιάζεται ο σκοπός, ο ρόλος και οι δραστηριότητες του αξιολογητή.
8
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
Στο Κεφάλαιο 2, «Θεωρητικοί προσανατολισμοί αξιολόγησης προγραμμάτων/ιστορική αναδρομή», παρουσιάζεται η ανάπτυξη και η πορεία της αξιολόγησης προγραμμάτων με αναφορά στους βασικότερους σταθμούς εξέλιξης της σχετικής θεωρίας. Αρχικά, γίνεται αναφορά στον ορισμό της αξιολόγησης προγραμμάτων και στη συνέχεια παρουσιάζεται η ιστορική αναδρομή και η επίδραση της αξιολόγησης στην κοινωνία. Στο Κεφάλαιο 3, με τίτλο, «Εναλλακτικές προσεγγίσεις-μοντέλα στην αξιολόγηση προγραμμάτων», καταβάλλεται προσπάθεια να ερμηνευθεί η μεγάλη ποικιλία που παρουσιάζουν οι προσεγγίσεις και τα μοντέλα αξιολόγησης προγραμμάτων και να αναζητηθούν οι λόγοι των, επίσης, μεγάλων διαφορών που προκύπτουν μέσα από αυτές. Εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, ως τέτοιοι λόγοι οι διαφορετικοί φιλοσοφικοί και ιδεολογικοί προσανατολισμοί των εισηγητών τους, αλλά και οι διαφορετικές μεθοδολογικές επιλογές και το υπόβαθρο που επηρεάζουν τις διάφορες προσεγγίσεις και μοντέλα που έχουν προταθεί μέχρι σήμερα. Στο Κεφάλαιο 4, με τίτλο, «Μοντελοποίηση προγραμμάτων/τεχνική δομημένη ιεραρχική ανάλυση», παρουσιάζονται οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η τεχνική της δομημένης ιεραρχικής ανάλυσης και επεξηγούνται οι βασικοί κανόνες τους οποίους ακολουθεί η αξιολόγηση προγραμμάτων με τη χρήση της συγκεκριμένης τεχνικής. Στη συνέχεια, γίνεται μια πιο αναλυτική περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της και παρουσιάζονται τα στάδια υλοποίησης της τεχνικής. Στο Κεφάλαιο 5, «Δυνατότητες-αδυναμίες προσεγγίσεων/αντίσταση και σύγκρουση στην αξιολόγηση», επιχειρείται μια κριτική προσέγγιση των βασικών προσεγγίσεων στην αξιολόγηση προγραμμάτων, όπως έχουν αναλυθεί στο Κεφάλαιο 3, με στόχο να αναδειχθούν οι δυνατότητες, αλλά και οι αδυναμίες που χαρακτηρίζουν την κάθε μια από αυτές. Στη συνέχεια, αναλύεται το φαινόμενο της αντίστασης στην αξιολόγηση και ειδικότερα στην αξιολόγηση προγραμμάτων, κατηγοριοποιούνται οι διάφοροι πιθανοί λόγοι στους οποίους οφείλεται η αντίσταση και παρουσιάζονται στρατηγικές διαχείρισης αυτής της αντίστασης. Ακολούθως προσεγγίζεται το φαινόμενο της σύγκρουσης και παρουσιάζεται η θεωρία των στρατηγικών επίλυσης συγκρούσεων και η θεωρία της εποικοδομητικής επίλυσης συγκρούσεων. Επίσης, γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένες δεξιότητες που πρέπει να κατέχει ο αξιολογητής, ώστε να μπορεί να συμβάλει στην εποικοδομητική επίλυση των συγκρούσεων. Στο Κεφάλαιο 6, με τίτλο, «Συλλογή πληροφοριών αξιολόγησης: Σχεδιασμός, δείγμα και κόστος», μελετώνται βασικές αρχές διαφορετικών μεθοδολογικών
Πρόλογος
9
σχεδιασμών, δειγματοληψίας, ανάλυσης κόστους και εκτίμησης αναγκών στο πλαίσιο της αξιολόγησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Στη συνέχεια, αναλύονται διάφοροι μεθοδολογικοί σχεδιασμοί που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αξιολόγηση προγραμμάτων, όπως οι περιγραφικοί σχεδιασμοί, οι πειραματικοί σχεδιασμοί και η μελέτη περίπτωσης. Τέλος, παρουσιάζεται μια σύντομη αναφορά στο θέμα της ανάλυσης κόστους στο πλαίσιο της αξιολόγησης προγραμμάτων και στο θέμα της αξιολόγησης αναγκών. Στο Κεφάλαιο 7, με τίτλο, «Συλλογή πληροφοριών αξιολόγησης: Πηγές δεδομένων και μέθοδοι, ανάλυση και ερμηνεία», μελετώνται βασικές μεθοδολογικές επιλογές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της αξιολόγησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στη χρήση ερωτηματολογίου, συνέντευξης, παρατήρησης, τεστ, επισκέψεων και ανάλυσης γραπτών τεκμηρίων. Επίσης, εξετάζονται τρόποι ανάλυσης ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων, όπως και συγκεκριμένα στατιστικά κριτήρια. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων, με ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα αξιοπιστίας και εγκυρότητας των συμπερασμάτων που προκύπτουν στο πλαίσιο μιας αξιολόγησης. Στο Κεφάλαιο 8, «Εκθέσεις αξιολόγησης», δίνεται έμφαση στα θέματα της μορφής και της δομής μιας έκθεσης αξιολόγησης, καθώς και στα θέματα συγγραφής και παρουσίασής της, μέσα από τα διάφορα στάδια ετοιμασίας της έκθεσης κατά τη διάρκεια ή με το πέρας της αξιολόγησης. Επιπλέον, αναφέρονται τα χαρακτηριστικά μιας έκθεσης αξιολόγησης, όπως η συνοπτικότητα και η συνέπεια σκοπού, μεθοδολογίας και αποτελεσμάτων. Γίνεται, επίσης, εκτενής αναφορά στο ύφος και στη γλώσσα γραφής της έκθεσης. Στο Κεφάλαιο 9, με τίτλο, «Επίπεδα αξιολόγησης προγραμμάτων και καθοδηγητικές αρχές για αξιολογητές», εξετάζονται τα επίπεδα αξιολόγησης προγραμμάτων, καθώς και οι καθοδηγητικές αρχές για τους αξιολογητές. Επεξηγείται η χρήση κωδίκων συμπεριφοράς, με ειδική αναλυτική αναφορά στα επίπεδα που πρέπει να διέπουν την αξιολόγηση προγραμμάτων (επίπεδα χρησιμότητας, σκοπιμότητας, ορθότητας και ακρίβειας), καθώς και στις καθοδηγητικές αρχές που πρέπει να έχουν υπόψη τους οι αξιολογητές. Ακολούθως, παρουσιάζονται οι κατάλογοι ελέγχου αξιολόγησης, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν χρήσιμη καθοδήγηση στο σχεδιασμό και στη διεξαγωγή των αξιολογήσεων. Στο Κεφάλαιο 10, «Η αξιολόγηση της αξιολόγησης», επεξηγείται η συγκεκριμένη έννοια μέσα από έναν ορισμό για τη μετα-αξιολόγηση. Ακολούθως, παρουσιάζεται η χρησιμότητα και ο σκοπός της μετα-αξιολόγησης. Έπειτα,
10
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
αναλύεται η μεθοδολογία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διεξαγωγή μιας μετα-αξιολόγησης και τα χαρακτηριστικά – κριτήρια μιας μετα-αξιολόγησης, ενώ επισημαίνονται τα σφάλματα που πιθανόν να διαπραχθούν σε μια αξιολόγηση και επεξηγείται ο ρόλος που μπορεί να αναληφθεί εκ μέρους του μετααξιολογητή. Τέλος, στο Κεφάλαιο 11, με τίτλο, «Το μέλλον της αξιολόγησης/αξιολόγηση προγραμμάτων και κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα», γίνεται αναφορά στη σημασία της αξιολόγησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων και των προκλήσεων του μέλλοντος στο πεδίο αυτό, καθώς και στο όραμα για την αξιολόγηση προγραμμάτων και τρόπους υλοποίησής του. Στη συνέχεια, δίνεται έμφαση στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα και παρατίθενται προβληματισμοί και εισηγήσεις για τη φύση και τη σημασία της αξιολόγησης προγραμμάτων κεντρικά, σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής, όσο και αποκεντρωτικά, στο επίπεδο της σχολικής μονάδας. ΤΟΜΟΣ ΙΙ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Στο Κεφάλαιο 1, με τίτλο, «Εισαγωγή στην αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών», οριοθετούνται οι σκοποί, οι μορφές και οι τάσεις στην αξιολόγηση και παρουσιάζονται οι αντιπαρατιθέμενες απόψεις για την αναγκαιότητα ή μη της αξιολόγησης του έργου των εκπαιδευτικών. Στη συνέχεια, διατυπώνονται κάποια ερωτήματα, στα οποία είναι σημαντικό να δίνονται απαντήσεις στο πλαίσιο ενός επιστημονικού διαλόγου πριν από τη διαμόρφωση ή την αναθεώρηση ενός συστήματος αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου. Στο Κεφάλαιο 2, «Ο ρόλος της επιθεώρησης-αξιολόγησης», παρουσιάζεται μια κριτική θεώρηση των τάσεων που έχουν επικρατήσει κατά καιρούς στην επιθεώρηση-αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών. Εξετάζονται, επίσης, οι πηγές εξουσίας στις οποίες στηρίζεται η άσκηση της αξιολόγησης, καθώς και οι ηθικές διαστάσεις του θεσμού. Ακολούθως, αναλύονται τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων σχολείων, τα οποία πρέπει να λειτουργούν ως κοινότητες μάθησης και οι επιπτώσεις των χαρακτηριστικών αυτών για την επιθεώρηση-αξιολόγηση. Τέλος, παρουσιάζονται τα βασικά αξιώματα στα οποία θα πρέπει να στηρίζεται ένα ολοκληρωμένο σύστημα αξιολόγησης του έργου των εκπαιδευτικών. Στο Κεφάλαιο 3, με τίτλο, «Στρατηγικές αξιολόγησης των εκπαιδευτικών», εξετάζονται μια σειρά από στρατηγικές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, με ιδιαίτερη έμφαση στην κλινική επιθεώρηση.
Πρόλογος
11
Αρχικά, παρουσιάζεται ένα πλαίσιο αρχών, μέσα στο οποίο εφαρμόζονται οι σύγχρονες στρατηγικές αξιολόγησης των εκπαιδευτικών (συμβουλευτική, μεντορική, συναδελφική καθοδήγηση, αυτοαξιολόγηση/αυτοκατευθυνόμενη αξιολόγηση, φάκελοι επιτευγμάτων, έρευνα δράσης, διαφοροποιημένη αξιολόγηση). Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά καθεμιάς από αυτές. Στο Κεφάλαιο 4, με τίτλο, «Το αναλυτικό πρόγραμμα, η διδασκαλία-μάθηση και η ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων των εκπαιδευτικών», περιγράφονται οι τρόποι με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί παρέχουν ποικίλες μαθησιακές ευκαιρίες στους μαθητές τους, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους οι μαθητές εμπλέκονται ενεργά στη μάθηση με εργαλείο το αναλυτικό πρόγραμμα, σε σχέση με το ρόλο που αναμένεται να διαδραματίσουν όσοι ασκούν αξιολογικά καθήκοντα. Επίσης, αναλύεται η σημασία της αξιολόγησης της μάθησης σε σχέση με τη διδασκαλία και το αναλυτικό πρόγραμμα, στοιχεία τα οποία όσοι ασχολούνται με την αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών χρειάζεται να μελετούν και να αναλύουν. Τέλος, εξετάζεται ο ρόλος του επιθεωρητή-αξιολογητή στην ανάπτυξη των ηγετικών ικανοτήτων των εκπαιδευτικών. Στο Κεφάλαιο 5, «Παρακολούθηση της διδασκαλίας», τονίζεται η αξία και η αναγκαιότητα για παρακολούθηση της διδασκαλίας Στη συνέχεια, περιγράφονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας τάξης με στόχο να καταδειχθεί ο πολύπλοκος, δυναμικός και απαιτητικός χαρακτήρας της διδασκαλίας και να διαφανούν οι δυσκολίες που υπάρχουν για τους εκπαιδευτικούς που δεν τους επιτρέπουν να αντιλαμβάνονται από μόνοι τους τις διδακτικές τους συμπεριφορές. Γίνεται, επίσης, μια συνοπτική παρουσίαση των βασικών πορισμάτων της έρευνας για την αποτελεσματική διδασκαλία, η οποία τροφοδοτεί τα συστήματα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου με τα κατάλληλα κριτήρια για την αποδοτική παρατήρηση μιας διδασκαλίας στην τάξη. Τέλος, παρουσιάζονται οι περιοχές στις οποίες μπορεί να επικεντρωθεί η παρατήρηση, καθώς και οι εξωτερικές και εσωτερικές πηγές που επηρεάζουν τη διεξαγωγή της παρατήρησης της διδασκαλίας σε μια τάξη. Στο Κεφάλαιο 6, «Μέθοδοι, διαδικασίες και έντυπα για παρατήρηση της διδασκαλίας στην τάξη», αναλύονται οι πρακτικές διαδικασίες πριν, κατά και μετά την παρατήρηση και οι μέθοδοι για τη διεξαγωγή μιας παρατήρησης και αξιολόγησης της διδασκαλίας στην τάξη. Παρατίθενται, επίσης, μερικά έντυπα παρατήρησης της διδασκαλίας και επεξηγείται η χρήση τους. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση δύο συστημάτων αξιολόγησης (ενός διαμορφωτικού και ενός τελικού) τα οποία, συνάδουν, σε μεγάλο βαθμό, με τις αρχές της αξιολόγησης, όπως παρουσιάζονται στον παρόντα τόμο. Όπως επεξηγείται,
12
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
τα δύο αυτά συστήματα μπορούν να αξιοποιηθούν ως βάση για τη δημιουργία νέων, σύγχρονων συστημάτων αξιολόγησης. Στο Κεφάλαιο 7, με τίτλο, «Αξιολόγηση της σχολικής μονάδας», εξετάζεται η αξιολόγηση του έργου της σχολικής μονάδας, η οποία στηρίζεται στην παραδοχή ότι η ευθύνη για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε μια σχολική μονάδα δεν ανήκει αποκλειστικά στους εκπαιδευτικούς, αλλά σε όλους τους συντελεστές του εκπαιδευτικού έργου. Επίσης, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην παραδοχή ότι η ποιότητα του έργου κάθε σχολικής μονάδας αποτελεί αντανάκλαση της ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος στην ολότητά του. Συνεπώς, η αποτίμηση του έργου της σχολικής μονάδας, είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά, έχει ιδιαίτερη σημασία. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζονται πτυχές που αφορούν τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική αξιολόγηση της σχολικής μονάδας. Συζητούνται στη συνέχεια θέματα σύζευξης της εξωτερικής και της εσωτερικής αξιολόγησης των σχολικών μονάδων και περιγράφεται ένας πρακτικός τρόπος υλοποίησης της αυτοαξιολόγησης σε μια σχολική μονάδα. Τέλος, εξετάζονται θέματα σύζευξης της αξιολόγησης της σχολικής μονάδας με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Στο Κεφάλαιο 8, «Ο ρόλος της αξιολόγησης στην επαγγελματική ανάπτυξη και επιλογή των στελεχών της εκπαίδευσης», αναλύεται αρχικά η διασύνδεση της αξιολόγησης του διδακτικού έργου των εκπαιδευτικών και της παρώθησής τους. Ως εκ τούτου, εξετάζονται διάφορες θεωρίες παρώθησης και τίθεται το πλαίσιο για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Αναλύονται, επίσης, τα χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών προγραμμάτων επαγγελματικής ανάπτυξης και εξετάζονται οι κλίμακες/βαθμίδες ανέλιξης των εκπαιδευτικών, οι οποίες στηρίζονται στις θεωρίες παρώθησης. Ακολούθως, περιγράφονται τα Κέντρα Αξιολόγησης και τα προγράμματα Μαθητείας στη Διοίκηση Σχολείων, ως πρακτικές για την επιλογή των διοικητικών στελεχών της εκπαίδευσης. Στο Κεφάλαιο 9, με τίτλο, «Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα», εξετάζεται ο θεσμός της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και του εκπαιδευτικού έργου στην Κύπρο. Πρώτα, περιγράφεται το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης, όπως εφαρμόζεται στην πράξη και επιχειρείται μια κριτική ανάλυσή του. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι απόψεις και οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών της Κύπρου για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την ανασκόπηση των πιο πρόσφατων προτάσεων για την αναθεώρηση του θεσμού, με ορόσημο την έναρξη της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης. Ως εκ τούτου, παρουσιάζονται οι προσπάθειες που έγιναν για
13
Πρόλογος
αναθεώρηση του ισχύοντος συστήματος αξιολόγησης πριν από την έναρξη της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης στην Κύπρο το 2005, καθώς και οι αναθεωρητικές μελέτες και προτάσεις που έγιναν στο πλαίσιο της μεταρρυθμιστικής αυτής προσπάθειας. Τέλος, στο Κεφάλαιο 10, «Το παρόν και το μέλλον της αξιολόγησης του έργου των εκπαιδευτικών», γίνεται αρχικά μια ανασκόπηση της αξιολόγησης του έργου των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Στη συνέχεια, υπό το φως των όσων έχουν αναπτυχθεί στα προηγούμενα κεφάλαια, συζητείται η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της αξιολόγησης και για την αξιοποίηση της έρευνας για τη σχολική αποτελεσματικότητα, η οποία μπορεί να αποτελέσει την κύρια πηγή των κριτηρίων αξιολόγησης και να οδηγήσει σε ανάπτυξη διαφορετικών συστημάτων αξιολόγησης. Από όσα έχουν αναφερθεί σχετικά με το περιεχόμενο των δύο τόμων, γίνεται κατανοητό ότι χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση και διαφορετικός τρόπος σκέψης για τη δημιουργία νέων συστημάτων αξιολόγησης. Ως εκ τούτου, φιλοδοξούμε, ότι ο αναγνώστης θα βρει πολλές από τις απαντήσεις στα ερωτήματα σχετικά με την αξιολόγηση μέσα από τα κεφάλαια και των δύο τόμων της ευρύτερης θεματικής που έχει σχέση με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου, των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Τα βιβλία αυτά, όπως ίσως ήδη έχει γίνει αντιληπτό, απευθύνονται και θα είναι πολύ χρήσιμα για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων (από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο), καθώς επίσης και για σχολικούς συμβούλους, μέντορες, αξιολογητές, βοηθούς διευθυντές και διευθυντές σχολικών μονάδων, πανεπιστημιακούς, ερευνητές και αξιωματούχους των Υπουργείων Παιδείας τόσο της Κύπρου όσο και της Ελλάδας. Τελειώνοντας αυτό το σύντομο προλογικό σημείωμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συγγραφείς των διάφορων κεφαλαίων των δύο τόμων. Πρόκειται για άτομα που είναι εξαιρετικά καλοί γνώστες των θεματικών που διαπραγματεύονται και οι δύο τόμοι. Τέλος, τυχόν λάθη, ελλείψεις και παραλείψεις βαραίνουν κυρίως τον επιμελητή των εκδόσεων αυτών και όχι τους συγγραφείς των επιμέρους κεφαλαίων. Πέτρος Πασιαρδής Kαθηγητής Εκπαιδευτικής Ηγεσίας Ανοικτό Πανεπιστήμιο Kύπρου Λευκωσία, Φεβρουάριος 2014
Περιεχόμενα
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ...................................................................24 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ .................................................................................25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΟΡΙΣΜΟΙ / ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Έλενα Χριστοφίδου 1.1 Εισαγωγικά – Ορισμός Αξιολόγησης .......................................................27 1.2 Διαφορές Αξιολόγησης και Έρευνας ......................................................29 1.3 Ανεπίσημη και Επίσημη Αξιολόγηση .......................................................31 1.4 Διάκριση μεταξύ Σκοπών, Ρόλων και Δραστηριοτήτων του Αξιολογητή .......................................................32 1.4.1 Σκοποί της αξιολόγησης ...................................................................32 1.4.2 Ρόλοι και δραστηριότητες των επαγγελματιών αξιολογητών........34 1.5 Χρησιμότητα της Αξιολόγησης ..................................................................36 1.6 Βασικοί Τύποι Αξιολόγησης .....................................................................37 1.6.1 Διαμορφωτική – τελική αξιολόγηση ................................................37 1.6.2 Αξιολόγηση αναγκών, διαδικασίας και αξιολόγηση αποτελέσματος ...................................................................................38 1.6.3 Εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση ...........................................39 1.6.4 Αξιολόγηση και μοντελοποίηση .......................................................40 1.7 Σημασία και Περιορισμοί στην Αξιολόγηση ...........................................41 Αναφορές ...............................................................................................................42
16
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Έλενα Χριστοφίδου και Πέτρος Πασιαρδής 2.1 Εισαγωγικά – Ορισμός Αξιολόγησης Προγραμμάτων ...........................47 2.2 Ιστορική Αναδρομή και Επίδραση της Αξιολόγησης στην Κοινωνία ...48 2.2.1 Πρώτες μορφές επίσημης αξιολόγησης ..........................................48 2.2.2 Αξιολόγηση προγραμμάτων: 1800-1940...........................................49 2.2.3 Αξιολόγηση προγραμμάτων: 1940-1964...........................................51 2.2.4 Ανάγκη σύγχρονης αξιολόγησης προγραμμάτων: 1964-1972 .......51 2.2.5 Ανάπτυξη αξιολόγησης σε άλλα πεδία ...........................................52 2.2.6 Η αξιολόγηση γίνεται επάγγελμα: 1973-1984 .................................52 2.2.7 Η αξιολόγηση: 1985-σήμερα ............................................................54 2.3 Σύγχρονες Τάσεις Επηρεασμού της Αξιολόγησης Προγραμμάτων ......54 2.3.1 Ο ρόλος του αξιολογητή ...................................................................55 2.3.2 Αξιολογητές και αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών και επικοινωνίας ................................................................................58 2.3.3 Μέτρηση απόδοσης και καθορισμός επιπέδων στην εκπαίδευση .................................................................................59 2.3.4 Διεθνής ανάπτυξη της αξιολόγησης ................................................59 Αναφορές ...............................................................................................................60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ-ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Μάριος Στυλιανίδης και Πέτρος Πασιαρδής 3.1 Ποικιλία Προσεγγίσεων και Διαφορετικές Αφετηρίες .........................63 3.1.1 Διαφορετικοί φιλοσοφικοί και ιδεολογικοί προσανατολισμοί ....65 3.1.2 Διαφορετικές μεθοδολογικές επιλογές και διαφορετικό υπόβαθρο ...............................................................66 3.1.3 Άλλοι λόγοι των διαφοροποιήσεων .................................................67 3.2 Κατηγοριοποίηση των Διαφορετικών Προσεγγίσεων-Μοντέλων ........68 3.2.1 Στοχοκεντρικές προσεγγίσεις ..........................................................71 3.2.1.1 Το μοντέλο του Tyler .............................................................72
Περιεχόμενα
17
3.2.1.2 Το μοντέλο του Provus ..........................................................73 3.2.2 Διοικητικοκεντρικές προσεγγίσεις ..................................................75 3.2.2.1 Το μοντέλο του Stufflebeam (CIPP) ....................................76 3.2.3 Καταναλωτοκεντρικές προσεγγίσεις ..............................................78 3.2.3.1 Τα κριτήρια και οι κατάλογοι ελέγχου του Scriven ...........79 3.2.4 Γνωμοδοτικές προσεγγίσεις .............................................................81 3.2.4.1 Τυπικά Επαγγελματικά Συστήματα Αξιολόγησης .............82 3.2.4.2 Άτυπα Επαγγελματικά Συστήματα Αξιολόγησης ...............83 3.2.4.3 Ad Hoc Επιτροπές Αξιολόγησης ..........................................84 3.2.4.4 Ad Hoc Άτομα Αξιολόγησης.................................................85 3.2.4.5 Το γνωμοδοτικό μοντέλο του Eisner ...................................86 3.2.5 Συμμετοχικές προσεγγίσεις ..............................................................87 3.2.5.1 Το μοντέλο των δύο όψεων του Stake .................................88 3.2.5.2 Το μοντέλο της ανταποκρινόμενης αξιολόγησης του Stake ..........................................................90 3.2.5.3 Το μοντέλο της νατουραλιστικής αξιολόγησης του Guba ...91 3.3 Άλλες Προτάσεις στην Αξιολόγηση Προγραμμάτων .............................93 3.3.1 Επί μέρους πρακτικές προσεγγίσεις ...............................................93 3.3.2 To μοντέλο της Δυναμικής Αξιολόγησης ........................................95 3.3.3 Προς μια εκλεκτική πολυδιάστατη προσέγγιση .............................98 Αναφορές .............................................................................................................100 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 MΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / TΕΧΝΙΚΗ ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Μάριος Στυλιανίδης και Πέτρος Πασιαρδής 4.1 Η Τεχνική της Μοντελοποίησης ή της Δομημένης Ιεραρχικής Ανάλυσης ...............................................................................103 4.2 Δύο Βασικοί Κανόνες στην Περιγραφή των Προγραμμάτων .............105 4.3 Τα Τέσσερα Βασικά Χαρακτηριστικά της Τεχνικής ............................107 4.3.1 Συναλλαγές........................................................................................107 4.3.2 Περιορισμοί .....................................................................................108 4.3.3 Εισροές .............................................................................................108
18
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
4.3.4 Αποτελέσματα ..................................................................................108 4.4 Τα Στάδια Υλοποίησης του Μοντέλου ...................................................109 4.5 Μια Περίπτωση Εφαρμογής της Τεχνικής ............................................110 4.5.1 Η πρόταση για μοντελοποίηση του προγράμματος .....................111 4.5.2 Τα δομικά στοιχεία και η αξιολόγηση του προγράμματος .........119 4.6 Συμπερασματικά .......................................................................................123 Αναφορές .............................................................................................................124 Παράρτημα Α: Επιμέρους ερωτήματα για την αξιολόγηση του Προγράμματος Μουσειακής Αγωγής .........................................................125 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ-ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ / ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Μάριος Στυλιανίδης 5.1 Κριτική Θεώρηση των Προσεγγίσεων ...................................................129 5.1.1 Στοχοκεντρική προσέγγιση ............................................................129 5.1.2 Διοικητοκεντρική προσέγγιση .......................................................131 5.1.3 Καταναλωτοκεντρική προσέγγιση .................................................132 5.1.4 Γνωμοδοτική προσέγγιση ...............................................................132 5.1.5 Συμμετοχική προσέγγιση ................................................................135 5.2 Αντίσταση στην Αξιολόγηση Προγραμμάτων ........................................136 5.2.1 Προϋπάρχουσα εμπειρία και γενικότερη στάση απέναντι στην αξιολόγηση ..............................................................................136 5.2.2 Ανάλυση προσωπικού κόστους και οφέλους.................................139 5.2.3 Ψυχολογική αντίδραση λόγω αίσθησης απώλειας του ελέγχου .140 5.2.4 Αίσθηση απώλειας δύναμης και σύγκρουση ................................141 5.2.5 Κίνδυνος για την αυτοεκτίμηση από την αξιολόγηση της απόδοσης ....................................................................................142 5.3 Σύγκρουση στην Αξιολόγηση Προγραμμάτων και Τεχνικές Διαχείρισης ........................................................................143 5.3.1 Το θεωρητικό πλαίσιο για εποικοδομητική επίλυση συγκρούσεων .....................................................................144 5.3.1.1 Η θεωρία των στρατηγικών αντιμετώπισης συγκρούσεων ........................................................................144
Περιεχόμενα
19
5.3.1.2 Η θεωρία της εποικοδομητικής επίλυσης συγκρούσεων ........................................................................147 5.3.2 Δεξιότητες του αξιολογητή για εποικοδομητική επίλυση συγκρούσεων ....................................................................................148 5.3.2.1 Δομώντας συνεργατικούς στόχους ....................................149 5.3.2.2 Διαπραγματεύσεις για επίτευξη αμοιβαίων στόχων .......150 Αναφορές .............................................................................................................151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΕΙΓΜΑ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ Παναγιώτα Κενδέου και Πέτρος Πασιαρδής 6.1 Η Μικτή Προσέγγιση στη Συλλογή Δεδομένων ....................................153 6.1.1 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της μικτής προσέγγισης .....154 6.1.2 Σχεδιασμοί μικτής προσέγγισης ....................................................154 6.2 Ερευνητικοί Σχεδιασμοί ..........................................................................156 6.2.1 Περιγραφικοί σχεδιασμοί ..............................................................156 6.2.2 Πειραματικοί σχεδιασμοί ...............................................................157 6.2.3 Σχεδιασμός μελέτης περίπτωσης ...................................................160 6.3 Δειγματοληψία ..........................................................................................161 6.3.1 Δειγματοληψία πιθανοτήτων ..........................................................162 6.3.1.1 Απλή τυχαία δειγματοληψία ……………………………………162 6.3.1.2 Συστηματική δειγματοληψία ..............................................162 6.3.1.3 Στρωματοποιημένη δειγματοληψία ...................................163 6.3.1.4 Κατά συστάδες δειγματοληψία ..........................................163 6.3.1.5 Κατά στάδιο δειγματοληψία ..............................................164 6.3.2 Δειγματοληψία μη-πιθανοτήτων ....................................................164 6.3.2.1 Δειγματοληψία ευχέρειας ..................................................164 6.3.2.2 Δειγματοληψία χιονοστιβάδας ...........................................164 6.3.2.3 Δειγματοληψία ποσοστώσεων ...........................................164 6.4 Ανάλυση Κόστους .....................................................................................165 6.4.1 Ανάλυση κόστους-ωφελιμότητας ...................................................166 6.4.2 Ανάλυση κόστους-αποτελεσματικότητας ......................................167
20
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
6.4.3 Ανάλυση κόστους-χρησιμότητας ....................................................167 6.4.4 Ανάλυση κόστους-βιωσιμότητας ..............................................................168 6.5 Εκτίμηση Αναγκών ...................................................................................168 Αναφορές .............................................................................................................172 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ Παναγιώτα Κενδέου 7.1 Πηγές Δεδομένων και Μέθοδοι .............................................................175 7.1.1 Ερωτηματολόγιο ..............................................................................175 7.1.1.1 Είδη ερωτήσεων ...................................................................176 7.1.1.2 Διατύπωση ερωτήσεων .......................................................178 7.1.1.3 Παρουσίαση ερωτηματολογίου ..........................................178 7.1.1.4 Αποστολή ή χορήγηση ερωτηματολογίου .........................179 7.1.2 Συνέντευξη .......................................................................................179 7.1.3 Παρατήρηση .....................................................................................180 7.1.4 Τεστ ...................................................................................................182 7.1.5 Επισκέψεις .......................................................................................184 7.1.6 Γραπτά τεκμήρια ..............................................................................185 7.2 Τεχνικές Ανάλυσης Δεδομένων ..............................................................186 7.2.1 Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων ....................................................186 7.2.2 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων .....................................................188 7.3 Ερμηνεία Αποτελεσμάτων .......................................................................190 Αναφορές .............................................................................................................191 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Αθηνά Μιχαηλίδου και Πέτρος Πασιαρδής 8.1 Σκοπός της Έκθεσης Αξιολόγησης ........................................................193 8.2 Χρόνος Παρουσίασης της Έκθεσης Αξιολόγησης ...............................194 8.3 Είδη της Έκθεσης Αξιολόγησης .............................................................195 8.3.1 Προφορική ή γραπτή Έκθεση Αξιολόγησης ...............................195 8.3.1.1 Προφορική παρουσίαση της Έκθεσης Αξιολόγησης ......195
Περιεχόμενα
21
8.3.1.2 Γραπτή Έκθεση Αξιολόγησης ...........................................196 8.3.2 Εκθέσεις Αξιολόγησης: Πριν- κατά- μετά την Αξιολόγηση .......197 8.3.2.1 Αρχική Έκθεση Αξιολόγησης ...........................................197 8.3.2.2 Ενδιάμεση Έκθεση Αξιολόγησης .....................................197 8.3.3 Τελική Έκθεση Αξιολόγησης ........................................................198 8.4 Ακροατήριο της Έκθεσης Αξιολόγησης ................................................198 8.5 Βασικό Περιεχόμενο μιας Έκθεσης Αξιολόγησης ..............................199 8.5.1 Διευθυντική περίληψη .....................................................................200 8.5.2 Εισαγωγή ..........................................................................................200 8.5.3 Σκοπός και στόχοι της αξιολόγησης ..............................................201 8.5.4 Περιορισμοί της αξιολόγησης – δεοντολογικά ζητήματα ...........202 8.5.5 Θέμα/υπό αξιολόγηση πρόγραμμα ................................................203 8.5.6 Βασική μεθοδολογία της αξιολόγησης ..........................................204 8.5.7 Παρουσίαση αποτελεσμάτων αξιολόγησης ..................................204 8.5.8 Ερμηνεία αποτελεσμάτων-συμπεράσματα και εισηγήσεις ή προτάσεις ......................................................................................205 8.5.9 Βιβλιογραφία ...................................................................................207 8.5.10 Παραρτήματα .................................................................................207 8.6 Μορφή της Έκθεσης Αξιολόγησης ........................................................209 8.6.1. Γλώσσα, ύφος, κριτική ...................................................................209 8.6.2 Εμφάνιση της Έκθεσης Αξιολόγησης ...........................................210 8.6.3 Βασικές αρχές στη σύνταξη μιας Έκθεσης Αξιολόγησης ..........210 8.7 Αξιοποίηση της Έκθεσης Αξιολόγησης ................................................211 8.7.1 Χρήστες της έκθεσης - αποδέκτες των αποτελεσμάτων ..............211 8.7.2 Δημοσιοποίηση της Έκθεσης Αξιολόγησης .................................212 8.8 Ρόλος Αξιολογητή στη Συγγραφή της Έκθεσης Αξιολόγησης ...........213 8.9 Αξιοποίηση Αποτελεσμάτων Αξιολόγησης ...........................................214 Αναφορές .............................................................................................................215
22
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΘΟΔΗΓΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ Ανδρέας Τσιάκκιρος και Πέτρος Πασιαρδής 9.1 Εισαγωγικά ...............................................................................................217 9.2 Κώδικες Συμπεριφοράς ...........................................................................217 9.3 Επίπεδα Αξιολόγησης Προγραμμάτων ..................................................220 9.3.1 Επίπεδα χρησιμότητας . ...................................................................221 9.3.2 Επίπεδα σκοπιμότητας ....................................................................222 9.3.3 Επίπεδα ορθότητας ..........................................................................223 9.3.4 Επίπεδα ακρίβειας ..........................................................................224 9.4 Καθοδηγητικές Αρχές για τους Αξιολογητές ........................................226 9.4.1 Συστηματική έρευνα ........................................................................226 9.4.2 Ικανότητα .........................................................................................227 9.4.3 Ακεραιότητα/ειλικρίνεια ................................................................227 9.4.4 Σεβασμός για τα άτομα ...................................................................229 9.4.5 Ευθύνες για τη γενική και δημόσια ευημερία ..............................230 9.5 Κατάλογοι Ελέγχου Αξιολόγησης . .........................................................233 9.6 Η Οικολογία της Αξιολόγησης ...............................................................236 9.7 Το Επάγγελμα της Αξιολόγησης .............................................................237 9.8 Χρήση Αποτελεσμάτων ............................................................................238 9.9 Συμπερασματικά .......................................................................................240 Αναφορές .............................................................................................................241 Παράρτημα Α: Βασικές ικανότητες για αξιολογητές προγραμμάτων ..........244 Παράρτημα Β: Κατάλογος ελέγχου συμβολαίου αξιολόγησης .....................247 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ανδρέας Τσιάκκιρος 10.1 Εισαγωγικά ...............................................................................................251 10.2 Ορισμός Μετα-αξιολόγησης ...................................................................252 10.3 Χρησιμότητα – Σκοπός Μετα-αξιολόγησης ..........................................253 10.4 Μεθοδολογία Μετα-αξιολόγησης ..........................................................254
Περιεχόμενα
23
10.4.1 Χαρακτηριστικά – κριτήρια μετα-αξιολόγησης .........................255 10.4.2 Σφάλματα στην αξιολόγηση . ........................................................256 10.5 Ρόλος Μετα-αξιολογητή . .........................................................................258 10.6 Γενικές Αρχές για Διεξαγωγή Μετα-αξιολογήσεων ............................259 10.7 Βασικά Έργα Μετα-αξιολόγησης ..........................................................261 10.8 Συμπερασματικά .......................................................................................264 Αναφορές..............................................................................................................265 Παράρτημα A: Κατάλογος ελέγχου μετα-αξιολόγησης .................................267 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ / ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αθηνά Μιχαηλίδου 11.1 Η Σημασία της Αξιολόγησης Προγραμμάτων .......................................271 11.1.1 H σημασία της αξιολόγησης στο μέλλον .....................................272 11.1.2 Η υλοποίηση της αξιολόγησης στο μέλλον .................................274 11.1.3 Όραμα για την αξιολόγηση ..........................................................276 11.2 Η Αξιολόγηση Προγραμμάτων στην Κυπριακή Εκπαιδευτική Πραγματικότητα .......................................................................................277 11.2.1 Αξιολόγηση προγραμμάτων σε κεντρικό επίπεδο .....................278 11.2.2 Αξιολόγηση προγραμμάτων στο επίπεδο της σχολικής μονάδας ....................................................................279 11.3 Προοπτική της Αξιολόγησης Προγραμμάτων στην Κυπριακή Εκπαίδευση ....................................................................280 11.3.1 Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης ............281 11.3.1.1 Ρόλος – έργο – αποστολή του ΚΕΕΑ ..............................281 11.3.1.2 Λειτουργία του ΚΕΕΑ ......................................................282 11.3.1.2.1 Διεξαγωγή ερευνών και αξιολογήσεων .......................282 11.3.1.2.2 Έλεγχος και διασφάλιση της ποιότητας των ερευνών που διεξάγονται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα ........283 11.3.1.2.3 Δημοσιοποίηση του ερευνητικού έργου του ΥΠΠ – ΚΕΕΑ................................................................................283 11.3.1.2.4 Συνεργασία ΚΕΕΑ – Παιδαγωγικού Ινστιτούτου .......283
24
Αξιολόγηση προγραμμάτων και προσωπικού στην εκπαίδευση
11.3.1.2.5 Συνεργασία ΚΕΕΑ – Πανεπιστημίων και Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας ....................................................284 11.3.2 Αποκέντρωση του συστήματος – έμφαση στη σχολική μονάδα ...............................................284 Αναφορές..............................................................................................................287 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3.1 Κατανομή των Πέντε Προσεγγίσεων στο Συνεχές που Εκτείνεται Μεταξύ του Διπόλου Ωφελιμιστική και Διαισθητική-Πλουραλιστική Αξιολόγηση .........................................71 3.2 Το Μοντέλο Αξιολόγησης της Απόκλισης του Provus ............................74 3.3 Το Πλαίσιο Αξιολόγησης Σύμφωνα με το Μοντέλο Δύο Όψεων του Stake ......................................................................................................89 3.4 Το «Ρολόι» με τα Κύρια Γεγονότα Αξιολόγησης κατά Scriven ............91 3.5 Σύστημα Αξιολόγησης στην Εκπαίδευση ................................................97 4.1 Τα Βασικά Στοιχεία του Προγράμματος ...............................................105 4.2 Οι Σχέσεις μεταξύ των Δραστηριοτήτων ...............................................106 4.3 Τα Συστατικά Στοιχεία των Συναλλαγών ..............................................106 4.4 Ο Σκοπός, οι Εισδοχές, οι Περιορισμοί και τα Γενικά Αποτελέσματα του ΠΜΑ ................................................112 4.5 Ο Γενικός Σκοπός και οι Τέσσερις Κύριες Δραστηριότητες του ΠΜΑ ....................................................................................................114 4.6 Οι Δραστηριότητες κατά τη Διάρκεια της Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτικών και Μουσειοπαιδαγωγών ......................................115 4.7 Οι Δραστηριότητες κατά τη Διάρκεια της Ετοιμασίας των Απαραίτητων Μέσων και Υλικών ...................................................116 4.8 Οι Δραστηριότητες κατά τη Διάρκεια της Εκπαιδευτικής Επίσκεψης .................................................................................................118 4.9 Οι Δραστηριότητες μετά την Επίσκεψη στο Μουσείο ..........................119 4.10 Η Συνολική Εικόνα του Προγράμματος ................................................120 4.11 Τα Τέσσερα Δομικά Στοιχεία του ΠΜΑ ...............................................122 5.1 Η Θεωρία των Στρατηγικών Σύγκρουσης .............................................145
25
Περιεχόμενα
5.2 5.3 6.1 6.2 11.1
Η Θεωρία της Εποικοδομητικής Επίλυσης Συγκρούσεων. ..................147 Το Συνεχές της Αλληλεπιδραστικής Πρακτικής στην Αξιολόγηση ....149 Σχεδιασμοί Μικτής Προσέγγισης ...........................................................155 Ενδεικτικές Δηλώσεις και Αποτελέσματα Ανάλυσης Χάσματος ........172 Μηχανισμός Αξιολόγησης Προγραμμάτων Κεντρικά και στη Σχολική Μονάδα ................................................................................286 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 Κατηγορίες και Χαρακτηριστικά των Γνωμοδοτικών Προσεγγίσεων .82 6.1 Παράδειγμα Ανάλυσης Κόστους-Ωφελιμότητας ...................................166 6.2 Παράδειγμα Ανάλυσης Κόστους-Αποτελεσματικότητας .....................167 7.1 Επιλογή Κατάλληλου Στατιστικού Κριτηρίου ........................................187 8.1 Περιεχόμενα της Έκθεσης Αξιολόγησης ..............................................199 8.2 Παράδειγμα Σκοπού Έκθεσης Αξιολόγησης .......................................202 8.3 Παράδειγμα Περιορισμών σε μια Έκθεση Αξιολόγησης ...................203 8.4 Παράδειγμα Αποτελεσμάτων από Έκθεση Αξιολόγησης (απόσπασμα) .............................................................................................206 8.5 Παράδειγμα Προτάσεων Αξιολόγησης .................................................208 9.1 Κατάλογοι Ελέγχου Αξιολόγησης ..........................................................234