ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ - ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ - ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ∆.Ε.
Περιοδικό ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ
Θεµατικό Τεύχος 2011
ΜΕΤΑΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ Επιµέλεια: Μιχάλης ∆αµανάκης
Πανεπιστήµιο Κρήτης - Σχολή Επιστηµών Αγωγής - Παιδαγωγικό Τµήµα ∆.Ε. Περιοδικό “Επιστήµες Αγωγής” Πανεπιστηµιούπολη Ρεθύµνου, Ρέθυµνο 74 100 - Κρήτη Τηλ.: 28310 - 77621, Fax: 28310 - 77550 - 77596 www.ediamme.edc.uoc.gr, E-mail: ediamme@edc.uoc.gr www.ediamme.edc.uoc.gr, Ε-mail: episago@edc.uoc.gr
Ιδιοκτήτης: Παιδαγωγικό Τµήµα ∆.Ε. Πανεπιστηµίου Κρήτης, Εργαστήριο ∆ιαπολιτισµικών και Μεταναστευτικών Μελετών (Ε.∆ΙΑ.Μ.ΜΕ.) Πανεπιστηµιούπολη Ρεθύµνου, Ρέθυµνο 74 100, Κρήτη. Τηλ. 28310 -77687, 77605, 77635, fax: 28310 -77636, www.ediamme.edc.uoc.gr Εκδότης: Μιχαηλίδης Παναγιώτης, Πρόεδρος Παιδαγωγικού Τµήµατος ∆.Ε. Εξώφυλλο - Σελιδοποίηση: Μεταξά Κωνσταντίνα, γραφίστας, µέλος Ε.Τ.Ε.Π. Παν/µίου Κρήτης Εκτύπωση - ∆ιάθεση: Εκδόσεις « ΙΩΝ», Σ. Παρίκου & ΣΙΑ Ο.Ε., τηλ.: 210-5747729 Ηµεροµηνία έκδοσης: Οκτώβριος - ∆εκέµβριος 2011
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρώην «Σχολείο και Ζωή», µε ιδρυτή τον Ζοµπανάκη Γεώργιο (1953-1972) Εκδότης - διευθυντής (1972-1999) Ζοµπανάκης Ανδρέας Τριµηνιαία Έκδοση του Παιδαγωγικού Τµήµατος ∆.Ε. του Πανεπιστηµίου Κρήτης ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ανδρεαδάκης Νικόλαος (συντονιστής), ∆αµανάκης Μιχάλης, Καλογιαννάκη Πέλλα, Αλληλογραφία και προς δηµοσίευση άρθρα αποστέλλονται στον κ. Ανδρεαδάκη Νικόλαο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Αναστασιάδης Παναγιώτης, Βάµβουκας Μιχάλης, Παπαδάκη-Μιχαηλίδου Ελένη, Μακράκης Βασίλειος, Αναστασιάδης Πέτρος, Μιχαηλίδης Παναγιώτης ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ - ∆ΙΟΡΘΩΣΗ Χατζηδάκη Ασπασία ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Boos-Nünning, Ursula, Universität Essen, Deutschland, Cummins, Jim, University of Toronto, Canada, Καζαµίας Ανδρέας, University of Wisconsin, Madison, Cochrane, Ray, University of Birmingham, Τάµης Αναστάσιος, University La Trobe, Australia, Wolhuter, Charl, North West University, South Africa, Tien-Hui, Chiang, University of Tainan, Κουτσελίνη-Ιωαννίδου Μαίρη, Πανεπιστήµιο Κύπρου, Πασιαρδής Πέτρος, Ανοικτό Πανεπιστήµιο Κύπρου, Παλιός Ζαχαρίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Κατσίκη-Γίβαλου Άντα, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Πάτσιου Βίκη, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τάφα Ευφηµία, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Ζερβού Αλεξάνδρα, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Νικολουδάκη Ελπινίκη, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Χουρδάκης Αντώνης, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Γκότοβος Αθανάσιος, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, Μπουζάκης Ιωσήφ, Πανεπιστήµιο Πατρών, Ξωχέλλης Παναγιώτης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σακελλαρίου Μαρία, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, Καϊλα Μαρία, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Σκούρτου Ελένη, Πανεπιστήµιο Αιγαίου. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΝΟΜΟ Πρόεδρος Παιδαγωγικού Τµήµατος ∆.Ε.: Μιχαηλίδης Παναγιώτης ΤΑΧ. ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ∆.Ε. ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ “ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ” Πανεπιστηµιούπολη Ρεθύµνου, Ρέθυµνο 74 100 - Κρήτη Τηλ.: 28310 - 77621, Fax: 28310 - 77550 - 77596 E-mail: episago@edc.uoc.gr www.ediamme.edc.uoc.gr ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Πεδιαδίτης Αλέκος, e-mail: apediatis@edc.uoc.gr, fax: 28310 - 77612
EDUCATION SCIENCES (Former «Sholeio kai Zoe») Founder: Georgios Zombanakis (1953-1972) Director & Editor: Andreas Zombanakis (1972-1999) Published quarterly by the Department of Primary Education University of Crete BOARD OF DIRECTORS Nikolaos Andreadakis (Coordinator), Michael Damanakis, Pella Kalogiannaki The correspondence and the articles to be published should be addressed to: Nikolaos Andreadakis) EDITORIAL BOARD Panagiotis Anastasiades, Michael Vamvoukas, Eleni Papadakis Michailidis, Vasilios Makrakis, Petros Anastasiades, Panagiotis Michailidis SCIENTIFIC COMMITTEE Ursula Boss-Nünning, Universität Essen, Deutschland, Jim Cummins, University of Toronto, Andreas Kazamias, University of Athens & University of Wisconsin (USA), Ray Cochrane, University of Birmingham, Anastasios Tamis, La Trobe, University Australia, Charl Wolhuter, North West University, South Africa, Tien-Hui Chiang, University of Tainan, Mairy Koutselini-Ioannidou, University of Cyprus, Zaharias Palios, Open University of Greece, Anta Katsiki-Givalou, University of Athens, Viki Patsiou, University of Athens, Euthimia Tafa, University of Crete, Alexandra Zervou, University of Crete, Elpiniki Nikoloudaki, University of Crete, Antonis Hourdakis, University of Crete, Athanasios Gotovos, University of Ioannina, Iossif Bouzakis, University of Patras, Panagiotis Xohellis, University of Salonica, Maria Sakellariou, University of Ioannina, Maria Kaila, University of Aegean, Eleni Skourtou, University of the Aegean. EDITORIAL COORDINATION Head of the Department of Primary Education, University of Crete ADDRESS: UNIVERSITY OF CRETE, FACULTY OF EDUCATION, DEPARTMENT OF PRIMARY EDUCATION MAGAZINE “EPISTIMES AGOGIS” University Campus, 74 100 Rethymno Crete - Greece, Tel.: 28310 - 77621, Fax: 28310 -77550 - 77596 E-mail: episago@edc.uoc.gr www.ediamme.edc.uoc.gr SECRETARY Alekos Pediaditis, e-mail: apediatis@edc.uoc.gr, fax: 28310 - 77612
Επιστήµες Αγωγής Θεµατικό Τεύχος 2011
7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 1. Οι Πολιτικές Πρόσβασης στα Ελληνικά Α.Ε.Ι.: Από την «Ελεύθερη Πρόσβαση» του 1837 µέχρι το 1997/98. Μια ιστορική/κοινωνιολογική προσέγγιση των σηµαντικότερων σταθµών Σήφης Μπουζάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2. Μεταβάσεις, Επιλογές και Κοινωνική ∆ιαστρωµάτωση στο Χώρο της Εκπαίδευσης στην Κρήτη στις Αρχές του 20ού Αιώνα Αντώνης Χουρδάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 3. Ο Θεσµός του «Περιφερειακού ∆ιευθυντή Εκπαίδευσης»: Προσπάθεια Μετάβασης σε Ένα Αποκεντρωµένο Σύστηµα ∆ιοίκησης; Θεοδοσία Μιχελακάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 4. Στρατηγικές Ανανέωσης του Εκπαιδευτικού Προσωπικού: ∆ικαιούχοι, Προσοντούχοι και «Άριστοι» Αθανάσιος Γκότοβος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 5. Ακαδηµαϊκές και Εργασιακές ∆ιαδροµές Αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Αναστάσιος Εµβαλωτής, Νικόλαος Τσιγγίλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 6. Ροές και ∆ιαρροές στα Ελληνικά Πανεπιστήµια Νίκος Ανδρεαδάκης, Αθανάσιος Γκότοβος, Μιχάλης ∆αµανάκης . . . . . . . . . . . . . . . . .91 7. Υποβοηθώντας τη Μετάβαση από την Οικογένεια στο Νηπιαγωγείο: Η ∆ιαχείριση της Εθνοπολιτισµικής Ετερότητας µέσα στην Τάξη Βασίλειος Οικονοµίδης, ∆ιονυσία Κοντογιάννη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105 8. Αντιλήψεις Νηπιαγωγών για τη Μετάβαση Νηπίων µε Μεταναστευτικό Υπόβαθρο από το Νηπιαγωγείο στο ∆ηµοτικό Σχολείο Χρήστος Γκόβαρης, Μαρία Μπατσούτα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 9. Μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο ∆ηµοτικό Σχολείο: Η Αντιµετώπιση της Ασυνέχειας Μέσα από Κοινές Μαθησιακές ∆ιαδικασίες Κώστας Χρυσαφίδης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139 10. Η µετάβαση από το ∆ηµοτικό Σχολείο στο Γυµνάσιο: ∆υσκολίες και Προκλήσεις Ανδρέας Μπρούζος, Φωτεινή Κοσσυβάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 11. Μεταβάσεις, Γεφυρώσεις και Μετασχηµατισµοί στη Γνώση και στη Γλώσσα Ελένη Σκούρτου, Βασιλεία Κούρτη Καζούλλη, Κώστας Βρατσάλης, Αλιβίζος Σοφός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 12. Μεταβάσεις, Εισροές, Ροές και ∆ιαρροές στην Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση στη ∆ιασπορά Μιχάλης ∆αµανάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175
Οδηγίες της Συντακτικής Επιτροπής για τα αποστελλόµενα προς δηµοσίευση κείµενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189 Συνδροµές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193
Εισαγωγή Το περιεχόµενο του παρόντος θεµατικού τεύχους είναι προϊόν ενός Συµποσίου το οποίο πραγµατοποιήθηκε στις 29 και 30 Οκτωβρίου 2010 στο Πανεπιστήµιο Κρήτης στο Ρέθυµνο και είχε ως θέµα τις «Μεταβάσεις και Επιλογές στην Ελληνική Εκπαίδευση»
Η
έννοια µετάβαση/εις εµφανίζεται λίγο έως πολύ σ’ όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Από την Εθνολογία και Ανθρωπολογία γνωρίζουµε ότι σε κλειστές αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες, ή κοινωνίες κυνηγών, το πέρασµα από τη νεανική ηλικία στον κόσµο των ενηλίκων συνδέεται µε συγκεκριµένες τελετουργίες. «Τελετουργίες µετάβασης» συναντούµε και σήµερα, σε µια µετεξελιγµένη µορφή, τόσο στην κοινωνική ζωή, γενικότερα, όσο και στην εκπαίδευση, ειδικότερα. Στη Γερµανία, για παράδειγµα, η µετάβαση των µικρών παιδιών από την οικογένεια στο σχολείο συνοδεύεται µε τη λεγόµενη «Schultüte» (σχολική σακούλα) µε διάφορα σχολικά είδη, δώρα, λιχουδιές κ.λπ. Στην Ελλάδα κάποια σχολεία ετοιµάζουν ειδικές εκδηλώσεις για τα «πρωτάκια», ενώ τα περισσότερα πανεπιστηµιακά τµήµατα οργανώνουν ειδικές εκδηλώσεις για τους πρωτοετείς φοιτητές, οι οποίες δεν έχουν µόνο ενηµερωτικό χαρακτήρα. Στις αγγλοσαξονικές χώρες η αποφοίτηση από το Πανεπιστήµιο συνοδεύεται κατά κανόνα από εντυπωσιακές τελετουργίες µε τηβέννους και τα συναφή. Τέτοιου είδους τελετουργίες αποτελούν την εξωτερική, εµφανή όψη κρίσιµων σταθµών στη βιογραφία του ατόµου, όπου το άτοµο µεταβαίνει από ένα status σ’ ένα άλλο, χάνει κάποιες ιδιότητες και αποκτά νέες. Ανάµεσα σε δύο ή περισσότερους σταθµούς µεσολαβούν διαδικασίες µε κοινωνικά, πολιτισµικά, ψυχολογικά και µαθησιακά χαρακτηριστικά. Στην εκπαίδευση ανάµεσα σε δύο σταθµούς µετάβασης µεσολαβούν προπάντων αξιολογικές και επιλεκτικές διαδικασίες οι οποίες προσδιορίζουν σε µεγάλο βαθµό τη µετάβαση ή µη µετάβαση (π.χ. από τάξη σε τάξη) καθώς και το είδος της µετάβασης, για παράδειγµα από το Γυµνάσιο στο Γενικό ή Τεχνικό Λύκειο ή από το Λύκειο στο Πανεπιστήµιο ή σε ΤΕΙ ή σ’ ένα ΙΕΚ. Από την άλλη, οι διαδικασίες µετάβασης προσδιορίζονται σε µεγάλο βαθµό από την ιστορική συγκυρία και τις εκάστοτε ανάγκες της κοινωνίας – σήµερα κυρίως της αγοράς εργασίας. Μ’ αυτή την έννοια, οι µεταβάσεις δεν έχουν µόνο κοινωνικές, πολιτικές, θεσµικές, (εκ)παιδευτικές και πολιτισµικές όψεις, αλλά και ιστορικές. Η κατάργηση, για παράδειγµα, του φίλτρου των εξετάσεων και η συνακόλουθη ελεύθερη µετάβαση από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο (στη δεκαετία του 1960) και από το Γυµνάσιο στο Λύκειο (στη δεκαετία του 1980) προσδιορίστηκαν από συγκεκριµένες ανάγκες και αιτήµατα της ελληνικής κοινωνίας, στην κάθε ιστορική περίοδο. Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι οι µεταβάσεις µπορεί να θεωρηθούν από πολλές οπτικές γωνίες. Ο όρος καθαυτός είναι αρκετά σύνθετος, γιατί ουσιαστικά συµπυκνώνει δύο πράγµατα, α) τις διαδικασίες και τα αποτελέσµατα του προηγούµενου σταδίου ή θεσµού και β) τις προσδοκίες, απαιτήσεις και προδιαγραφές του επόµενου. Μ’ αυτή την έννοια, παρόλο που οι αποφασιστικές διαδικασίες της µετάβασης αυτής καθαυτής είναι, κατά κανόνα, χρονικά περιορισµένες, το περιεχόµενο τους αναφέρεται στο εκπαιδευτικό παρελθόν και συνδέεται άµεσα µε το µέλλον.
10 Επιστήµες Αγωγής
Θεµατικό Τεύχος 2011
Οι πολλαπλές µεταβάσεις στην ελληνική εκπαίδευση και οι πολλαπλές όψεις κάθε µίας απ’ αυτές δεν µπορούν φυσικά να εξαντληθούν στο πλαίσιο ενός διήµερου Συµποσίου. Γι αυτό και εµείς, στο Συµπόσιο που πραγµατοποιήσαµε στις 29 και 30 Οκτωβρίου 2010 στο Πανεπιστήµιο Κρήτης (Πανεπιστηµιούπολη Ρεθύµνου) περιοριστήκαµε στη συζήτηση και ανάδειξη συγκεκριµένων όψεων. Αναλυτικότερα, στην πρώτη ενότητα εστιάσαµε στις ιστορικές και εν µέρει στις διοικητικές όψεις. Ο Σήφης Μπουζάκης στη συµβολή του φωτίζει τις πολιτικές πρόσβασης στην ελληνική τριτοβάθµια εκπαίδευση από το 1834 µέχρι το 2010 και διαπιστώνει ότι αρκετά ζητήµατα χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα και επανέρχονται κάθε φορά σε διαφορετική µορφή ή µε διαφορετικό τρόπο. Η συµβολή του Α. Χουρδάκη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή αναφέρεται στις µεταβάσεις και επιλογές σ’ ένα εκπαιδευτικό σύστηµα µιας ιστορικής περιόδου η οποία στο σύνολο της είναι µεταβατική. Πρόκειται για τη µεταβατική περίοδο της Κρητικής Πολιτείας και της εκπαίδευσής της. Η Θ. Μιχελακάκη εστιάζει στο παράδειγµα του «Περιφερειακού ∆ιευθυντή Εκπαίδευσης» και επιχειρεί να αναδείξει τις διαδικασίες, αλλά και δυσκολίες, µετάβασης από ένα συγκεντρωτικό µοντέλο διοίκησης της εκπαίδευσης σ’ ένα αποκεντρωµένο. Οι µεταβάσεις στα και από τα ελληνικά Πανεπιστήµια αποτελούν το περιεχόµενο της δεύτερης ενότητας, στην οποία κυρίως µέσα από τις συµβολές του Γκότοβου και των Εµβαλωτή και Τσιγγιλή, αναδεικνύονται οι επαγγελµατικές και εργασιακές όψεις των µεταβάσεων. Ο Α. Γκότοβος εστιάζει στον ΑΣΕΠ, για να δείξει από τη µια την «αξιοπιστία» του και από την άλλη την επιλεκτική του λειτουργία. Η αποσύνδεση του πτυχίου από την επαγγελµατική αποκατάσταση δεν µετέθεσε µόνο χρονικά τις επιλεκτικές λειτουργίες, αλλά ανέδειξε και εδραίωσε νέους επιλεκτικούς και διανεµητικούς θεσµούς και συνέβαλε συγχρόνως στη δηµιουργία νέων µορφών παραπαιδείας. Οι Εµβαλωτής και Τσιγγίλης διερευνούν τη συµµετοχή αποφοίτων του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων σε Προγράµµατα Μεταπτυχιακών Σπουδών καθώς και τις διαδικασίες ένταξής τους στην αγορά εργασίας, µέσα από µια εµπειρική έρευνα στο πλαίσιο λειτουργίας του Γραφείου ∆ιασύνδεσης του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων. Στη συµβολή τους οι Ν. Ανδρεαδάκης, Α. Γκότοβος και Μ. ∆αµανάκης παρουσιάζουν µέρος των αποτελεσµάτων µιας ευρύτερης εµπειρικής έρευνας η οποία είχε ως αντικείµενο την εισαγωγή και πορεία οµογενών και ελλαδιτών φοιτητών στα ελληνικά πανεπιστήµια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήµατα που αφορούν στους λεγόµενους «αιώνιους φοιτητές». Η συµβολή των Ανδρεαδάκη, Γκότοβου, ∆αµανάκη περιορίζεται στους ελλαδίτες φοιτητές, ενώ στη συµβολή του ∆αµανάκη στο παρόν τεύχος παρουσιάζεται µέρος των αποτελεσµάτων της ίδιας έρευνας αναφορικά µε του οµογενείς φοιτητές. Η τρίτη ενότητα καλύπτει, θεσµικές, παιδαγωγικές και πολιτισµικές όψεις των µεταβάσεων. Συγκεκριµένα, οι Β. Οικονοµίδης και ∆. Κοντογιάννη εξετάζουν τη µετάβαση από την οικογένεια στο Νηπιαγωγείο, σε συνδυασµό µε την «εθνοπολιτισµική ετερότητα», δηλαδή τη µετάβαση από τη µεταναστατευτική οικογένεια στο ελληνικό Νηπιαγωγείο. Παρόµοια είναι και η προσέγγιση των Χ. Γκόβαρη και Μ. Μπατσούτα, µόνο που αυτοί εξετάζουν τη µετάβαση µαθητών µε µεταναστευτικό υπόβαθρο από το Νηπιαγωγείο στο ∆ηµοτικό Σχολείο. Η µετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο ∆ηµοτικό είναι το αντικείµενο και της συµβολής του
Επιστήµες Αγωγής Θεµατικό Τεύχος 2011
11
Κ. Χρυσαφίδη. Βέβαια ο Χρυσαφίδης εστιάζει µε έναν κριτικό τρόπο στις αντιφάσεις και στις ασυνέχειες που χαρακτηρίζουν όχι µόνο τις διαδικασίες µετάβασης, αλλά την ελληνική εκπαίδευση εν γένει. Η ανάλυση των θεσµικών µεταβάσεων, δηλαδή των µεταβάσεων από βαθµίδα σε βαθµίδα της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας γενικής εκπαίδευσης, ολοκληρώνεται µε τη συµβολή του Α. Μπρουζού και της Φ. Κοσσυβάκη, οι οποίοι αναλύουν πτυχές της µετάβασης από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο. Στη συµβολή της Ε. Σκούρτου, και των συνεργατών της, συζητούνται οι έννοιες του µετασχηµατισµού της γνώσης, της γεφύρωσης ( του παλαιού µε το νέο) και της (υποχρεωτικής) µετάβασης, σε συνάρτηση µε τη γλωσσική και πολιτισµική πολυµορφία που υπάρχει ωστόσο και στο ελληνικό σχολείο. Τέλος, ο Μ. ∆αµανάκης σε µια συγκριτική µελέτη, η οποία αναφέρεται σε επιλεγµένα σχολεία της ελληνικής διασποράς, θεµατοποιεί την αντιστοιχία ή αναντιστοιχία των εν λόγω σχολείων µε το γενικότερο κοινωνικοπολιτισµικό τους περιβάλλον και µε τους λοιπούς κοινωνικούς θεσµούς, καθώς και τις συνέπειες αυτής της αντιστοιχίας ή αναντιστοιχίας για τους αποφοίτους των σχολείων.
Ρέθυµνο, ∆εκέµβριος 2011 Μιχάλης ∆αµανάκης επιµελητής έκδοσης