National Geographic Traveler Mongolia Aug/Sep 2013 (#3) by iRMUUN Publishing

Хунгийн чуулган Тахь далласан Хустай Бээжингийн аялал

Nobody Knows This World Better aug/SEP 2013

Нүүдэлчдийн

түүхэн жим

Traveling the Trails of Nomads Сэтгэл донсолГОХ 10 зам

License to Thrill

See page 66

Газрын хүч The Power of Place Алтан Утас The Golden Yarn

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a A U G U S T/ S E P T E M B E R 2 013

contentS агуулга

Нүүдэлчдийн түүхэн жим

Сэтгэл донсолгох 10 зам

Traveling the trails of nomads

License to Thrill

Эртний нүүдэлчдийн өлгий нутаг Орхон голын уудам цэлгэр хөндий

Orkhon River in central Mongolia has been a cradle of civilization throughout history.

Нүд орой дээрээ гарч, үс босмоор, эсвэл бүр жингүйдмээр.

Jaw-dropping, hair-raising, even gravitydefying. These 10 drives bring out all the clichés

Парис болон бусад газруудын тухай өгүүлэх долоон зохиолчийн тэмдэглэл

The Power of Place

Seven writers on Paris and other destinations that changed their lives

102

Алтан Утас

78 Эрх чөлөөт варшав

Перугийн уулс Андын нурууны эрдэнэс – викуня гөрөөсний тансаг зөөлөн ноосыг хадгалдаг

Warsaw, Liberated

The mountains of Peru hold an Andean treasure—the gossamer wool of the vicuña

Эрх чөлөөтэй болсон Польшийн нийслэл сэргэн мандаж байна.

Unshackled from an often turbulent past, Poland’s capital is turning heads

Steppe by Steppe in Mongolia See page 94

Газрын хүч

The Golden Yarn

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a A U G U S T/ S E P T E M B E R 2 013

ContentS

38 11 | Greeting message

43 | local flavor

road trip

Сэтгэл xөгжөөx Грек xундага Toasting the Greek Spirit

12 | EDITOR’S NOTE 14 | Mongolia through my LENs

44 | port of call

Карибын тэнгисийн таатай амралт A Caribbean Hideaway

22 | event calendar

smart traveler

50 | voices

Дашзэвэгийн Цэрэнбат Dashzevegiin Tserenbat

30 | the cAUSE

Говийн баавгай The Gobi Bear

110 | entertaiment

32 | the trend

Аялал хэмээх статус Social Recreation

34 | the place

Хунгийн чуулган Winged Spectacle

36 | the person

Амьдрал бол аялал An Artist Abroad

42 | FAMILY TIME

Бээжингийн аялал Beijing for Families

8 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Тахийн ус уудаг аманд орж ирмэгц хөндий дүүрэн сүрэг угтлаа We entered a valley where a great herd of Takhi was grazing around their watering hole. see page 46

Experts 26 | С.Сайнжаргал S.Sainjargal 27 | Н.Пүрэвдорж N.Purevdorj 28 | Б.Алтай B.Altai

114 | staylist

NOBOdY KNOWS THIS WORLD BETTER | PUBLISHED IN 15 COUNTRIES AND 12 LANGUAGES OFFICES IN WASHINGTON, D.C. LONDON AMSTERDAM BARCELONA MILAN MOSCOW PRAGUE TEL AVIV Beijing Jakarta Mumbai Ulaanbaatar Mexico city

WARSAW

BUCHAREST

Эрхлэгч, Төслийн Удирдагч Анбатын Дэлгэржаргал Хамтын Ажиллагааны Газрын Дарга Цэвээн-Очирын Халиун Арт Директор Тогоонтөмөрийн Хүрэлбаатар Зөвлөх Редактор Нарандоржийн Оргилболд Орлогч Редактор ЭНХБАТЫН БУЛГАН Сэтгүүлч, редактор ЭРдэнэсүхийн БАДМААРАГ,

Publisher, Project Director DELGERJARGAL ANBAT Head of Collaboration Department Khaliun Tseveen-Ochir Art Director Khurelbaatar Togoontumur Editorial Consultant Orgilbold Narandorj Deputy Editor BULGAN ENKHBAT Contributing Editors BADMAARAG Erdenesukh, ELAND ROBERT MANN

Дизайнер Даваахүүгийн доржманлай, | Designer Dorjmanlai Davaakhuu Жамбалсүрэнгийн оюунжаргалан | Oyunjargalan Jambalsuren Редакцийн Координатор ЦОГБАДРАХЫН УРАНЗУЛ | Editorial coordinator URANZUL TSOGBADRAKH Орчуулагч А.Баярдэлгэр, Ц.Туяацацрал, Ц.Батхүү, Ш.Энхжаргал, Ч.Сайнжаргал, Л.Гиймаа, Л.Ариунзаяа

NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY

Chairman & Chief Executive Officer JOHN M. FAHEY, JR. NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER USA

Editor & Sr.Vice President, Travel Media Keith Bellows |

Translators A.Bayardelger, Ts.Tuyatsatsral, Ts.Batkhuu, Sh.Enkhjargal, Ch.Sainjargal, L.Giimaa, L.Ariunzaya

Executive Editor Norie Quintos | Creative Director Jerry Sealy | Director of Photography Daniel R. Westergren | Senior Editor Jayne Wise | Associate Editors Amy Alipio, Katie

Хавтасны зураг

Улаанцутгалан, Орхон гол, Монгол Улс (хуудас 69) Гэрэл зургийг А.Батжаргал / iRMUUN

Cover photo

Ulaantsutgalan, Orkhon River, Mongolia (See page 69) By Bachka.A / iRMUUN Зар сурталчилгааны алба Лханаасүрэнгийн Мөнгөнчимэг, Батчулууны Нарангуа, Баттөрийн Өнөрбаяр Advertising team Mungunchimeg Lkhanaasuren, Narangua Batchuluun, Unurbayar Battur Дугаарт ажилласан С.Билигсайхан, Г.Энх-Амгалан, Э.Энхцолмон, О.Билигсайхан, Б.Бат-Оргил, А.Батжаргал Contributors S.Biligsaikhan, G.Enkh-Amgalan, E.Enkhtsolmon, O.Biligsaikhan, B.Bat-orgil, A.Batjargal

Knorovsky, Susan O’Keefe | Copy Editor Judy Burke | Deputy Art Director Leigh V. Borghesani | Associate Art Director Michele Chu | Senior Photo Editor Carol Enquist | Photo Editor Krista Rossow | Design & Photo assistant Kathryn Bala | Chief Researcher Marilyn Terrell | Senior Researcher Meg Weaver | Managing Editor, E-publishing Kathie Gartrell | Production Manager David M. Burneston | Editorial Business Manager Jeannette Kimmel | Assistant to the Editor Devon Maresco | Assistant Researchers Christine Bednarz, Monika Joshi | Interns Madeleine Delurey, Georgia Howard, Coral Keegan, Kristin Lucey, Sophie Massie, Stephanie Rothman, Audrey Sherman INTERNATIONAL MAGAZINE PUBLISHING

Senior Vice President, International Publishing Yulia P. Boyle Director, International Magazine Publishing & Business Development Ariel Deiaco-Lohr

Copyright © 2013 National Geographic Society. All Rights Reserved. National Geographic Traveler: Registered Trademark ® Marca Registrada. National Geographic Traveler Монгол сэтгүүлийг эрхлэн хэвлэх, түгээх зөвшөөрлийг Үндэсний Газарзүй Нийгэмлэгээс National Geographic Монголд олгов. National Geographic Traveler сэтгүүлийн хэвлэмэл болон онлайн хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол улсад зөвхөн National Geographic Монгол эзэмших эрхтэй Дээр дурьдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахих нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

10 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

2013 оны 8, 9-р сар (№3) Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ: № 9073010099 National Geographic Монгол, Сүхбаатар дүүрэг, 6-р хороо, Бага тойруу-31Б байр, Улаанбаатар хот-14201, Монгол улс Утас: Утас: +976 11-318073, +976 11319300 И-мэйл: info@nationalgeographic.mn “Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.

Greeting message

Эрхэм уншигч танаа Монгол Улсын Засгийн Газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт аялал жуулчлалын салбарын бодлогыг тогтвортой хөгжлийн зарчимд нийцсэн жуулчлалын төрлүүд, түүний дотор тусгай сонирхлын, байгалийн, соёлын аялал жуулчлалыг бүс нутгаар төрөлжүүлэн хөгжүүлэхээр тусгагдсан байдаг. Аялал жуулчлал бол тухайн орны нүүр царай болдог. Тиймээс аялал жуулчлалын дэд бүтэц, жуулчдын ая тухтай орчныг бүрдүүлэхийн тулд тухайн нутгийн онцлог нөөцөд тулгуурлан хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, аялал жуулчлалын гол чиглэл маршрутын дагуу тохижилт үйлчилгээг сайжруулах, иж бүрэн үйлчилгээ бүхий түр буудаллах цэг байгуулах зэргээр төлөвлөн ажиллаж байна. Түүнчлэн өнгөрсөн гурван жилд манай оронд зочилсон нийт жуулчдын 69.6 хувь нь чөлөөт цагаа өнгөрөөх, амрах, алжаал тайлах зорилгоор ирсэн байдаг. Жуулчдын хүсэл сонирхолд нийцүүлэн үнийн ялгаваргүйгээр аялагчдад үйлчлэх тухай холбогдох байгууллагуудтай нягт харилцаатай ажиллаж байна. Шинэчлэлийн засгийн газрын үед бид тогтвортой хөгжлийг дэмжсэн дорвитой ажлуудыг хийхээр зорьж байна. Соёл Спорт Аялал Жуулчлалын Яам болон аялал жуулчлалын салбарын зүгээс төлөвлөсөн ажлууддаа хөрөнгө оруулалтыг дэмжин олон талаар хамтран ажиллахад бэлэн байна.

П.Алтангэрэл Соёл Спорт Аялал Жуулчлалын Яамны Tөрийн нарийн бичгийн дарга

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Publisher’s Note

Аяллын жим Аялал бүр өөр өөрийн жимтэй. Тэрхүү жимүүд биднийг өөр өөр газарт, өөр өөр өвөрмөц ертөнцөд хөтөлдөг. Адал явдал хайгч эрэлхэг зоригтнууд өмнө нь замнаж үзээгүй шинэ жимийг эрэлхийлж, авхаалж самбаа, тэсвэр тэвчээрээ сорьсон хэцүү сорилтыг давж гардаг. Тухайлбал Венецийн худалдаачны хүү Марко Поло алс дорнодын Монголын эзэнт гүрэнд өөрийн жимийг олж, дундад зууны хаалттай Европт дорно дахины ард түмнийг танилцуулсан билээ. Шинэ тивийг нээсэн Христофор Колумб ч өөрийн жимийг эрэлхийлэн аян замд гарч, хүн төрөлхтний түүхийн нэгэн хуудсыг эхлүүлсэн билээ. Бид энэ удаагийнхаа дугаарт ертөнцийг шинээр таньж мэдэх, өөрийгөө шинээр сорьж мэдрэх тэрхүү аяллын жимүүдийг онцолж байна. Бид таныг Хойд Каролинийн уулсыг хээлэх Блю Риж, хүний хүсэл зоригийн гайхамшгийг илтгэх Гуолианы хонгилон зам, амь насаа дээсэн дөрөөн дээр тавьж эрсдэлийг сөрөх Боливийн Хойд Юнгасын зам зэрэг сэтгэл донсолгох ер бусын замуудаар аялуулна. Мөн та домогт нүүдэлчдийн соёлын дурсгалыг өөртөө агуулах Орхоны хөндийн түүхэн жимээр аялж, Өндөр гэгээний үлдээсэн урлагийн сод бүтээлийг харж бахдана.

Аяллын жим бүр өөр өөр ертөнцийг нээж, өвөрмөц өнгө аясыг мэдрүүлнэ.

Гэтэл та бидэнд сайтар танил жимүүд ч бас бий. Төрсөн нутагтаа айлчилж, төрөлх хотынхоо гудамжаар алхаж, танил метрополисын талбайгаа, байнга ордог кафегаа дахин нэг өөр нүдээр ширтэхэд тэндээс мөн л хуучин цагийн түүх, дахин давтагдашгүй ертөнц харагдана. Сэтгэлд нэг л дотно санагдах Парис, Киото, Варшав, Улаанбаатар зэрэг их хотын жимээр бас аялаарай. Аяллын жим бүр танд өөр өөр ертөнцийг нээж, өвөрмөц өнгө аясыг мэдрүүлнэ.

Анбатын Дэлгэржаргал delgerjargal@nationalgeographic.mn

12 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

image: ZAZAA\iRMUUN PHOTO

Эрхлэгч, төслийн удирдагч

14 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Mongolia through my LENs Уулын гол

Хөвсгөлийн их тайгын эзэд цаатнуудын уугуул нутаг нь Монгол шарын даваа, Шишгэд гол юм. Өтгөн ой шуугисан Хорьдол Сарьдагийн шигүү тайгаас эх аван урсах Шишгэдийн гол нь эхэндээ уулын хавцал уруудан ширүүн урсгалаар Дархадын хотгорт хүрмэгцээ дөлгөөн болон өөрчлөгддөг Монголын үзэсгэлэнт голуудын нэг билээ. Хөвсгөл аймаг. Шишгэдийн гол

Mountain Stream The Tsaatan people are the inhabitants of the Great Taiga forests of Khuvsgul, who dwell in and around the northernmost ‘Mongol Sharin Davaa’ High Mountain Pass and the Shishged Gol River. The Shishged Gol River stems from the thick Taiga forests of the Khoridol Saridag Mountain Range, its white waters flowing though gorges and canyons until reaching the greater calm of the vast Darkhadin Khotgor Valley. It is one of the most beautiful rivers of Mongolia.

image: Galyna Andrushko/Shutterstock

Khuvsgul Aimag. The Shishged Gol River

Mongolia through my LENs Намрын нүүдэл

Тэртээд сүндэрлэх мөнх цаст Монгол Алтайн уулс. Ховд нутгийн намар цаг, сэрүүхэн, сэлүүхэн цээж тэнийн сэтгэл тайвшрам нутаг. Намаржаандаа буухаар нүүдэллэх монгол айл. Нүүдэлчин монголын эртний заншил. Ховд аймаг

Moving in Autumn The eternally snowcapped mountains of the Mongol Altai Mountain Range tower in the distance. Autumn in the Khovd Province is chilly, but the refreshing chills ease and calm the mind. A Mongol herder family moves to their autumn camping grounds, continuing the millennium-old tradition of the nomadic Mongols.

image: Pichugin Dmitry/Shutterstock

Khovd Aimag.

16 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Mongolia through my LENs Тэнгэрийн бэлгэдэл

Хадгийг монголчууд бүхий л хүрээнд өргөн хэрэглэдэг. Хөх тэнгэр мэт ариун цайлган сэтгэлийг бэлгэдсэн цэнхэр хадаг нь олон зууныг элээхдээ уугуул бөөгийн шүтлэг болон буддын шашны зан үйлтэй сүлэлдсээр зөвхөн монголын гэмээр өвөрмөц ёс жаягийг бий болгожээ. “Төрсөн нутгийнхаа уул овоонд хувь заяагаа даатгаж ийнхүү хүндэтгэл үзүүлдэг” хэмээн нутгийн эр өгүүлнэ. Завхан аймаг. Бага Даян уулын шүтээн Тайхар чулуу

Symbol of the Heaven ‘Khadag’—ceremonial blue ribbons—are used by Mongolians in every facet of their lives. As a symbol of innocence, pure and unclouded as the blue Heavens, the Khadag has been used for centuries in indigenous ‘Boo’ or shamanistic rituals and Buddhist ceremonies alike. Today the two are merged into a synthesis of traditions unique to Mongols. In Zavkhan Province, a local man recounts: “The Khadag is an offering of respect, which binds and entrusts the fortunes and destiny of the offeror to the mountains and Ovoos of his native land.”

image: ZAZAA/iRMUUN PHOTO

Zavkhan Aimag. The Taikhar Chuluu Stone – a shrine of the Baga Dayan Uul Mountain

Mongolia through my LENs Загас шиг чимээгүй

Нам гүм ноёлох Орхон голын хөвөөнд уургаа манах аялагч. Загастай бодлоороо холбогдох мэт анир чимээгүй. Амгалан гэгч нь шингэх нарны ягаан туяа маргаашийн дулаан өдрийг илтгэнэ. Загас шиг чимээгүй... нам гүм. Сэлэнгэ аймаг. Орхон гол

Moment of Serenity A traveler angles a rod on the peaceful Orkhon River. The traveler appears to have stepped outside the stream of time into a moment of serenity. The setting sun promises a last moment of warmth. Or maybe, for the traveler, the moment lasts forever.

image: Maxim Petrichuk/Shutterstock

Selenge Aimag. Orkhon River.

20 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

World Event Calendar september 11-october 9 Хонг Конг

Үнэт эдлэл, эрдэнийн чулууны үзэсгэлэн

А мстерд а м, Голланд

"Цоо шинэ" зургийн үзэсгэлэн

9-р сарын 11-17 Жил бүрийн есдүгээр сард дэлхийн өнцөг булан бүрээс Хонг Конгийн үнэт эдлэл, эрдэнийн чулууны үзэсгэлэн худалдаанд оролцохоор мянга мянган мэргэжилтнүүд тус хотыг зорьдог. Энэ жил дэлхийн үнэт эдлэлийн үзэсгэлэнгийн 30 жилийн ойг энэхүү үзэсгэлэнгээр тэмдэглэн өнгөрүүлэх юм. 48 улс, бүс нутгаас 3500 гаруй худалдаачид оролцох уг үзэсгэлэнд очир эрдэнэ, сувд зэрэг эрдэнийн чулуу, төрөл бүрийн үнэт эдлэл болон тэдгээрт дагалдах хэрэгсэл, үйлчилгээнүүдийг дэлгэн үзүүлэх юм. Дэлгэрэнгүйг www.jewellerynetasia.com

9-р сарын 26-29 Энэхүү үзэсгэлэн нь гэрэл зурагчдын хийсэн олон нийтэд дэлгэгдээгүй бүтээлүүдийг таниулах зорилготой олон улсын үзэсгэлэн юм. Амжилттай болж өнгөрсөн анхны үзэсгэлэнгээс хойш галерейн оргил цаг үеийг нээж есдүгээр сарын 26-29-ний өдрүүдэд хамгийн сүүлийн үеийн шилдэг гэрэл зургуудаа нийтэд таницуулна. Дэлгэрэнгүйгwww.unseenamsterdam.com

HONG KONG

Jewellery & Gem Fair September 11 – 17 Every year, thousands of professional jewelers from around the world attend the September Hong Kong Jewelry & Gem Fair. The September Fair, held at the Asia World-Expo and the Hong Kong Convention and Exhibition Centre, will celebrate 30 years of serving the world's jewelry industry this year. Over 3500 exhibitors will come to display. Find out more at www.jewellerynetasia.com

Сөүл, Солон гос

Солонгосын олон улсын урлагийн үзэсгэлэн 10-р сарын 3-7

22 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Есдүгээр сарын 26-29-ний өдрүүдэд хамгийн сүүлийн үеийн гэрэл зургуудаа таницуулна. The second edition is scheduled from 26 to 29 September 2013, kicking off the gallery season by celebrating yet undetected, cutting-edge work.

Unseen Photo Fair September 26-29 ‘Unseen’ is an international photography fair focused on undiscovered photography talent and unseen work by established photographers. After a successful first edition, the second edition is scheduled from 26 to 29 September 2013, kicking off the gallery season by celebrating yet undetected, cutting-edge work. 50 galleries will display pieces by local Dutch artists and photographers from around the world. Find out more at www. unseenamsterdam.com

2002 оноос эхлэн БНСУ-ын галерейн холбоо ба үзэсгэлэнгийн төв хамтран "Солонгосын олон улсын урлагийн үзэсгэлэн"-г жил бүр зохион байгуулдаг. Зүүн хойд Азийн улс орнуудаас 120 гаруй галерей оролцож, өвөрмөц онцгой бүтээлийн үзэсгэлэн, бага хурал, зөвлөгөөн зэрэг тусгай үйл ажиллагаа явагддаг байна. Дэлгэрэнгүйг www.kiaf.org вэбсайтаас сонирхоорой.

images: Xinhua-Chen Xiaowei; © Viviane Sassenz Courtesy of Stevenson, Cape Town and Johannesburg; © kiaf photos

A M S T E R DA M , T H E N E T H E R L A N DS

Event Calendar Б ЕРЛИН , ГЕРМАН

Дэлхийн хэвлэлийн үзэсгэлэн 2013 10-р сарын 7-9

images: © Dirk Eisermann (world publishing); © Hiroyuki Oki (Kontum Indochine Café / Vo Trong Nghia Architects)

Та Берлин хотод гурав хоногийн турш зохион байгуулагдах "Дэлхийн хэвлэлийн үзэсгэлэн 2013" экспод оролцоорой. Уг үзэсгэлэнгийн мэдээллийн танхимд тулгамдаж буй асуудлаар хэлэлцүүлэг өрнүүлдэг. Энэхүү үзэсгэлэн нь хэвлэлийн мэргэжилтнүүд уулзах хамгийн тохиромжтой цаг үе юм. Харилцан туршлага солилцон бүтээгдэхүүний талаар зөвлөлдөж бизнесийн харилцаа тогтоох төгс боломжтой. Дэлгэрэнгүйг www.wan-ifra.org

Си н га п у р

SINGAPORE

Дэлхийн уран барилгын фестиваль 2013

World Architecture Festival 2013

10-р сарын 2-4

October 2-4

Дэлхийн уран барилгын фестиваль нь Олон улсын архитектурын холбооны хувьд шагнал гардуулах ёслол бүхий хамгийн том баяр юм. Уг фестивалиар чадварлаг залуу уран бүтээлчид дэлхийн тавцанд өөрсдийгөө таниулах, дэлхийн шилдэг архитекторуудын зөвлөгөөг сонсох, зохион бүтээгч эздийн туршлагаас хуваалцах зэрэг сэтгэл догдлуулсан олон үйл явдал болно. Дэлгэрэнгүйг www.worldarchitecturefestival.com

The World Architecture Festival in Singapore is the largest festival and live awards program in the global architecture community. WAF 2013 will be an inspirational, design-led experience, with opportunities to hear from some of the world's best-known architects— and from talented young practices establishing themselves on the global stage. Find out more at www.worldarchitecturefestival.com

Co-hosted annually by the Galleries Association of Korea and the Convention & Exhibition Center since 2002, the Korea International Art Fair has emerged as one of the top art exchanges in East Asia. Each year the number of visitors and exhibitors increases. This year, 180 galleries from 20 countries will exhibit the latest in painting, sculpture, print, photography, media, and more. Special symposiums, lectures, and tours are offered during the 5 day event. Find out more at www.kiaf.org

2013 оны Дэлхийн Уран Барилгын Фестиваль 50 орчим улсын 300 гаруй бүтээлүүд эцсийн шатанд шалгарчээ. More than 300 projects from almost 50 countries have been shortlisted for the World Architecture Festival 2013.

B erlin , G erman y

World Publishing Expo2013 October 7-9 Mix business with pleasure at the World Publishing Expo 2013 in Berlin. Conferences cover the latest topics in digital media and print, with many expert speakers and a multitude of workshops. Attendees can network with a cocktail at the ‘New Publishers’ Night.’ It is the perfect occasion to meet with other publishing professionals and discuss products and possible business relations. Find out more at www.wan-ifra.org

S eo u l , K orea

Korea International Art Fair October 3-7

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

MONGOLIA Event Calendar

september 22-october 10 Ба ян-Өлгий а й м а г

Алтан бүргэдийн баяр 10-р сарын 5-6 Алтайн уулсад орших казахуудын бүргэдээр ан хийх эртний уламжлалыг харуулах “Алтан бүргэдийн баяр”-ын үеэр казах анчид бүргэдээ авчран үнэг, туулай зэрэг амьтдыг агнуулж, ур чадвараа харуулан өрсөлддөг. Морь уралдах, нум сум харвах, ямааны арьс булаалдах көкбар тэмцээнүүд болно. Тус баяр Өлгий хотоос 8 км зайтай Чандмань толгойд болно. “Номадик Экспедишинс”- www.nomadicexpeditions. com; Утас: 11-313396; 11-320311

B a y an - Ulgii A imag

T u v A imag

33 хурмаст тэнгэрийн тахилга

The Fire Worship of 33 Tengri

9-р сарын 22

September 22

Эртний Монгол бөө мөргөлийн хамгийн том ёслол болох 33 тэнгэрийн галын тахилга Төв аймгийн Эрдэнэ сумд болно. Нэрт бөө удгад нэг тэнгэр, нэг галын доор цугларч өөр өөрийн овог удмын заншлаар тэнгэр тахиж, галын их тайлга ёслолыг үйлдэнэ. Оролцогчид дундад зууны нүүдэлчдийн аж амьдралыг харуулсан “XIII зуун цогцолбор”-оор аялж, Чингисийн морьт хөшөөг үзнэ. “Женко Тур Бюро” - www.genco-tour.mn; Утас: 11-328960; 11-321705

An ancient and grand ritual in Mongolian Boo, or Shamanism, the Fire Worship of 33 Tengri in Erdene Sum of Tuv Aimag features prominent shamans who gather beside bonfires to worship Heaven and Fire. Spectators also have the opportunity to explore medieval nomadic life at the nearby ‘13th Century National Park,’ where they’ll also find the famous Chinggis Khan Equestrian Statue. Genco Tour Bureau, www.genco-tour.mn, tel: 11-328960 and 11-321705.

Өмнөговь аймаг

“Говийн марафон” олон улсын гүйлтийн арга хэмжээ 9-р сарын 22

24 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

The Golden Eagle Festival October 5-6

Бөө удгад өөр өөрийн овог удмын заншлаар тэнгэр тахидаг. Each shaman performs individual rituals inherited from his or her particular ancestors.

Kazakh nomads who roam the high Altai Mountain range gather annually to celebrate their ancient tradition of trained eagle hunting. Here, competitors showcase their magnificent Golden Eagles as they hunt foxes and rabbits. Other competitions include horse racing, archery and kukbar—a game played on horseback similar to polo. The Festival takes place 8 km from Ulgii town at a place known as Chandmani Tolgoi. Nomadic Expeditions Mongolia, www.nomadicexpeditions.com, tel: 11-313396 and 11-320311.

Үлэг гүрвэлийн өлгий нутаг болсон өмнийн говийн үзэсгэлэнт Ёлын-Ам, Баянзаг зэрэг газруудаар аялж, онгон зэрлэг байгаль, тэмээн сүргээ маллах нүүдэлчдийн амьдралтай танилцах боломжтой “Говийн олон улсын марафон гүйлт” Булган сумаас гараагаа эхлэнэ. Алтлаг элсэн манхан, мөнгөн загийн шугуй бүхий нутгаар нийт 42 км газрыг туулан хүч чадлаа сориорой. “Актив адвенчер турс”www.tourmongolia.com; Утас: 11-354662, 99008467

images: genko tour (shaman); shutterstock (eagle); Active Adventure Tours (Gobi Marathon)

Төв аймаг

Event Calendar Ө в ө р х а н г а й б а С ү хб а а т а р а й м а г

Нүүдлийн хун ажиглах 10-р сарын 2-5 Мөн энэ үеэр хунгийн аяллын тухайн лекц, гэрэл зургийн уралдаан, мөн хунгийн тухай олон төрөлт тэмцээнийг явуулна.

images: todd gipstein/American Museum Of Natural History/ National Geographic Stock; D.USUKHJARGAL(swan);

Lectures on the swan are provided during the event, followed by contests of swan knowledge and swan art and photography.

Ула анба атар хот

Ulaanbaatar C it y

"Индиана Жонс" -ийн түүх үргэлжилсээр

"Indiana Jones" in Mongolia

10-р сарын 1 хүртэл

until October 1

Өдгөөгөөс зуу гаруй жилийн өмнө алдарт натуралист Рой Чапмэн Эндрьюсийн багийнхан Монголд аялахдаа буулгасан 125 гэрэл зураг Улаанбаатар хотын музей дэх үзэсгэлэнд тавигджээ. Эгэл ардын амьдралыг харуулах гэрэл зургуудаас гадна Ерөнхий сайд Жалханз хутагт Дамдинбазарын зураг, Монголын нэрийг дэлхийд гаргасан үлэг гүрвэлийн өндөгийг малтаж байх үеийн гээд түүхийн гэрч болсон олон зураг бий. Улаанбаатарын музей www.ubmuseum.mn; Утас: 11-456799

The Ulaanbaatar City Museum is offering a retrospective of 125 photographs taken by the team of naturalist Roy Chapman Andrews during his paleontological expiditions throughout Mongolia nearly a hundred years ago. The photographs show the lives of laymen and adventurers, as well as prominent people and rare moments in history; thrilling examples include a meeting with then Prime Minister Jalkhanz Kutugtu Damdinbazar, as well as the excavation of the dinosaur eggs. Ulaanbaatar City Museum, www.ubmuseum.mn, tel: 11-456799.

Umn u gobi A imag

International Gobi Marathon September 22

Нүүдлийн шувууд, тэр дундаа гайхамшигт гангар хун шувуу халуун орноо буцахаар нутаг нутгийн нууранд чуулдаг. “Нүүдлийн хун” өдөрлөг нь Улаанбаатараас эхэлж Өвөрхангай аймгийн Сангийн далай, Сүхбаатар аймгийн Ганга нуурт хүрнэ. Үйл ажиллагааг Монголын шувуу судлалын нийгэмлэг, аймгуудын ЗДТГ, МУИС хамтран зохион байгуулна. Монголын шувуу судлаачдын нийгэмлэг www.mos.mn; Утас:11-323970, 91000148;

U v u rkhangai and S u khbaatar A imags

Watching Migratory Swan October 2-5 Every October, magnificent Whooper Swans join thousands of other migratory birds on their journey southward for a stopover in Mongolia’s lakes. You can join them by taking ‘The Migratory Swan’ tour, which sets off from Ulaanbaatar for Sangiin Dalai Lake in Uvurkhangai Aimag, and Ganga Lake in Sukhbaatar Aimag. The Governments of Uvurkhangai and Sukhbaatar Aimags organize the event in collaboration with the National University of Mongolia. Mongolian Ornithological Society www.mos.mn; tel: 11-323970, 91000148;

This event is a unique chance for runners and spectators alike to experience the cradle of dinosaurs, enjoy the picturesque Yolin Am Vulture Valley and be awed by the famed Bayanzag Flaming Cliffs. In this corner of the Gobi, nature appears as it did at the beginning of time. Rest in the abode of a camel herders’ family for a taste of the region’s unique nomadic lifestyle. The event starts in Bulgan Sum and covers 42 km through golden sand dunes, silver saxaul forests and verdant oases. Take on the marathon challenge! Active Adventure Tours, www.tourmongolia.com, tel: 11-354662 and 99008467.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

experts

Гэрэл зурагчин, аялагч

С.Сайнжаргал S.Sainjargal, Photographer аnd Tourist Бид фото зураг анхлан сонирхогчид. Найзуудаараа нэгдэн Улаанбаатараас холгүйхэн фото аялалд гарвал хаагуур яаж аялах вэ, хамгийн гол анхаарах зүйлсийн талаар бидэнд зөвлөгөө өгөөч?

26 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Хар зүрхний Хөх нуур | Khar Zurkhnii Khukh Nuur

I’m a beginner in amateur photography. I’d like to take a trip with some friends to a place not too far away from Ulaanbaatar that would be especially photogenic. Where should I go and what should I bring?

Welcome to the photographer’s club, where members capture beautiful moments and preserve lasting memories, all with a click of a camera! I’m pleased to hear you’d like to dive headfirst into the hobby. For the tour you’re describing, I’d recommend going to Khar Zurkhnii Khukh Nuur, located in Tsenhermandal Soum, Khentti Aimag (about 220 km from Ulaanbaatar). The unrivaled natural beauty of this place, with its picturesque lake beneath the majestic mountain Zurkhen Uul, makes it the perfect destination for photographers. A full trip can be made in three days, with plenty of time for the scenic Baldan Bereeven Monastery and the famous Uglugch Wall. Be sure to consider the right types of optical

lenses you might bring before you set out, as they will determine the types of photos you can take. This location will give you plenty of opportunities to take advantage of the ‘magic hour’ (early morning or late afternoon), when the air is clear and the sun is low on the horizon, casting the landscape in a faded pastel glow. A tripod is also an indispensable tool for every photographer, allowing you to take clear, high definition pictures. And since you are adventuring into the wilderness, be sure to remember essential, non-photography related personal belongings. Ask more photography related questions at: Sainaa_24@yahoo.com. www.facebook.com/sainjargal. photography www.facebook.com/ mongolian.wedding.photographer

imageS: B.BAYAR (LEft); SHUTTERSTOCK (right)

Фото зураг бол хүний сэтгэлийн хамгийн нандин дурсамжийг хадгалан үлдээдэг гайхамшиг гэж би хэлмээр байна. Хүний нүд бүхнийг харж сэтгэл баясдаг ч гэлээ магадгүй жилийн дараах хүний харах өнцөг өөрчлөгддөг учир гэрэл зураг түүх өгүүлдэг юм. Ийм болхоор чиний шинэ хоббид чинь би их баяртай байна. Улаанбаатараас холгүйхэн аялахад тохиромжтой газар бол Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын нутагт орших Хар зүрхний Хөх нуур /УБ-аас 220 км/ юм. Энэ нь зүрхэн уулын өвөрт орших нуур бүхий байгалийн үзэсгэлэнт газар юм. Энэ аяллыг гурав хоногт багтаан хийж болох бөгөөд аяллын явцад түүхийн дурсгалт газрууд болох Балдан Бэрээвэн хийд, Өглөгчийн хэрэм зэрэг газруудыг үзэх боломжтой. Гэрэл зургийн аялалд авч явах шаардлагатай зүйл гэвэл ямар зураг авахаасаа хамаараад дурангийн сонголт хэрэгтэй. Зураг авахдаа алтан цагийг ашиглаарай /өглөө эрт эсвэл орой/. Учир нь энэ үед агаар илүү тунгалаг байдаг. Мөн зураг авахад зайлшгүй шаардлагатай зүйл бол трипод буюу хөл юм. Хөл ашигласнаар илүү тод, нягтрал сайтай зураг авах боломжтой. Аялалд гарахдаа хувийн бэлтгэлээ сайн базаагаарай. Мөн sainaa_24@ yahoo.com хаягаар гэрэл зураг болон аялалтай холбоотой зүйлийг асууж болноо.

experts

ЗЦГ-ын УСТ-ийн байцаагч дэслэгч

Н.Пүрэвдорж

Lieutenant N.Purevdorj, Inspector of Traffic Police Энэ жил гэр бүлээрээ хөдөө явж амрах зорилготой байгаа. Гэр бүлээрээ явж байгаа учир машиныхаа аюулгүй байдалд анхаарах хэрэгтэй байх. Унаагаа хэрхэн яаж бэлдвэл болох вэ?

Аялалд гарахын өмнө анхаарах ёстой зүйл бол хувийн бэлтгэл, машины аюулгүй байдал юм. Манай хөдөө орон нутгийн зам төдийлөн таатай биш сул шороо, шавар ихтэй тул шаварт суулаа гэхэд татах тросс, ухах хүрз гээд өөрийн зүгээс бэлдэх ёстой бүхий л зүйлийг бэлдэх нь зүйтэй. Холын замд шөнө гэрэлтүүлэг муутай тул нэмэлт гэрэл тэвшиндээ байрлуулаарай. Ачаа тээшээ баглахдаа хүндийн төвийг тооцоолох хэрэгтэй, энэ нь хэт хурдтай явах үед эргэлтэнд танд аюул авчирж болзошгүй учир хурдаа тооцоолон болгоомжтой явах нь зөв. Запас дугуйгаа машиныхаа доор биш тэвшин дээр эсвэл багаажиндаа хийхийг зөвлөе.

Учир нь хөдөөний замд машин тань доороосоо цохигдон унах аюултай. Хамгийн гол нь тээврийн хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдалд анхаараарай. Холын замд нойр дутуу эсвэл согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гарахгүй байхыг зөвлөе. Хэрэв зайлшгүй тохиолдолд гарлаа гэхэд ээлжийн жолоочтой байх хэрэгтэй. Хамгийн гол нь тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхтэй, туршлагатай хүнд жолоогоо шилжүүлээрэй. Таны гарт танай гэр бүлийн амь нас байгаа учир анхаарал болгоомж хаана ч илүүдэхгүй, жижиг гэлтгүй бүхий л зүйлийг нягтлан шалгаарай. Танай гэр бүлийн аялалд сайхан бүхнийг хүсье.

This year I’m planning to spend my summer vacation in the countryside with my family. Since we’re travelling by car, what should I do before I go in regards to improving my car’s safety?

There are many simple things you can do to improve your vehicle’s safety. Since the road condition in the countryside is not too good, and there’s a lot of dust and mud, there is a possibility of getting stuck –so bring along basic tools like rope, shovels, and a spare tire if you have one. The lighting on the roads can also be very poor at night, so you might want to place additional lights on the car rack. When you are packing your things, make sure to properly consider how you stow your belongings, because if they’re too heavy or too loose they can be dangerous around corners or over bumps. I also advise you to not place your spare tire on the bottom of the car, but rather on a rack or in the rear part of your car. If you’re on a country road and your car hits a big bump, a properly stowed tire reduces the risk of your car flipping over. Most importantly, pay attention to the durability of your car, and watch out for any strange noises or blinking lights. The condition of the driver is also always important. If you haven’t had enough sleep or if you’ve consumed alcohol, you are putting your life and countless lives in danger. If you must travel, have someone else replace you as the driver. Be sure all drivers have a valid driver’s license, and are experienced and comfortable on bumpy roads. Since the lives of your family members are in your hands, any precaution is helpful, so feel free to double-check every detail, no matter how small it may seem.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

experts

“Нью Жуулчин Турс” ХХК

Б.Алтай

B.Altai, Head of Tours, ‘Juulchin World Tours’ LLC. Би анх удаагаа тур аяллаар явах гэж байна. Цаг хугацаа нь сэрүүний улиралд болж таараад байгаа. Надад хаагуур аялж ямар газар үзэх талаар зөвлөөч. Би анхны аяллын дурсамж дүүрэн баймаар байна?

Таныг тур аялалд явахаар төлөвлөсөнд бид таатай байна. Таныг Хятадын хамгийн өмнө зүгт орших Хайнан аралд аялахыг зөвлөж байна. Хайнан арал нь бүтэн жилийн туршид халуун дулаан уур амьсгалтай, далайн эрэгт биеэ шаран 4-5 одтой зочид буудалд амран, эртний хятад үндэсний уугуул иргэдийн аж амьдралтай танилцан, далайн гүнд шумбан моторт завиар зугаалах гээд хамгийн хөгжилтэй дурсамжтай өдрүүдийг өнгөрүүлэх юм. Далайн эргийн өөр бусад аяллууд гэвэл Тайландын Паттаяа, Сингапурын Сентоза арал, Индонезийн Бали арал гээд явах газар сонголттой байж болно.

28 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Далайн эргийн эдгээр аяллуудад явах хамгийн тохиромжтой үе бол аравдугаар сараас нэгдүгээр сарын хооронд байдаг. Эдгээр аяллын алийг нь ч сонгосон таны бэлдэх хамгийн чухал зүйл гэвэл хувийн бэлтгэл. -30 хэмээс +30 хэмд очдог учир хувцсаа тохируулан бэлдээрэй. Сэрүүний улиралд монголдоо усны хувцас, нарны тос, нарны шил, малгай зэргийг бэлдэх нь бас л нэг сонин мэдрэмж байдаг. Сүүлд нь дурсамж дүүрэн аяллыг тань баталгаажуулах камер хамгийн чухал шүү. Өөр бусад адал явдалтай дулаан орны аяллыг сонирхвол бидэнтэй www. juulchinworld.mn, nara@juulchinworld. mn холбоосоор холбогдоорой.

As the weather gets colder, I’m looking for a warm escape. This is my first time using a tour company to take care of the details. Do you have any advice on where I should go? I enjoy a little adventure now and then, but nothing too strenuous. Mostly I’m just looking for some good memories in the sun.

Hainan Island, on the southernmost tip of China, is a tropical paradise and the ideal place to get away from the approaching winter. Here you can sunbathe on the beaches of 4 and 5 star hotels, scuba dive through reefs, motorbike amongst palm trees, and feast on delicious local seafood, all in the course of a single day. Hainan joins the ranks of Pattaya Island, Thailand and Sentosa, Singapore as the new ‘it’ destination for the season. No matter where you stay, any time from October through January is the perfect time to go; when monsoon season is over and the region falls under a tranquil, sunset spell. But be prepared. Remember that, though it may be -30 degrees in Mongolia, it can get to +30 degrees in the tropics! So be sure to always have sunglasses, sunblock, and a hat, in addition to lightweight clothing. And bring a camera, to preserve your great memories for those long winter nights after your return! If you are looking for your next getaway and want to plan a trip, visit www.juulchinworld.mn and drop an e-mail to nara@juulchinworld.mn. I will have the utmost pleasure being your tour guide.

—Э. бАДМААРАГ | E.BADMAARAG

Smart

The trend | the place | THE CAUSE | the person

traveler THE CAUSE

онголын улаан номд орсон мазаалай эдүгээ

22-31 толгой үлдээд буй. “Говьд хур бороо татарснаар мазаалайн ундалдаг булаг шанд ширгэж, хармаг, бажууна гээд иддэг ургамал нь унтаа байдалд орон өлсөж, харангаддаг” хэмээн мазаалай судлаач доктор Б.Мижиддорж өгүүлж байна. Тиймээс бүрмөсөн устахаас нь сэргийлэн тэжээл тавьж өгдөг ажээ. Мазаалайг Ursus arctos gobiensis хэмээх тусдаа төрөл зүйл, эсвэл Ursus arctos isabellinus хэмээх Хималайн хүрэн баавгайн дэд зүйл эсэхийг генийн шинжилгээгээр тогтоох гэнэ. Мөн цус ойртох аюул тулгарч буйгаас ижил төстэй төрөл зүйлээр нөхөх, харин бие даасан төрөл зүйл бол генийн аргаар үржүүлэх шаардлагатай юм. 2013 онд мазаалайг аврах чин хүсэлтэй мянга гаруй “жиргээчид” олон нийтийн сүлжээгээр хөдөлгөөн өрнүүлэв. Мөн Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжлийн Яам 2013 оныг мазаалайн жил болгон зарласан билээ. Та нэгдэхийг хүсвэл БОНХЯ-ны http://mazaalai.mn/, “Үндэсний бахархал мазаалай” хөдөлгөөний: https://twitter.com/MazaalaiMGL сайтад зочлоорой. Говийн баавгай мазаалай маань эх дэлхийн төлөө уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх нэгэн билэг тэмдэг болж, Монголын говь, талд нүүрлээд буй цөлжилтийг сааруулахад хүн бүрийн оролцоог нэмэгдүүлэх нэгэн хүч болж чадах юм.

The Gobi Bear

he population of the Mazaalai, or Gobi Bear,

listed in the Mongolian Red Book of endangered species, has fallen to a record low somewhere in between 22-31 individuals. As Mazaalai researcher Dr. Mijiddorj B. concludes, “the Gobi Bear has lost much of its water sources due to scarcer rainfall; this has also reduced the availability of the wild plants it depends on for its diet.” Human assistance is necessary to prevent its extinction. Whether the Mazaalai is classified as Ursus arctos gobiensis (its own subspecies), or as Ursus arctos isabellinus (a subspecies of the Himalayan Bear) will be determined by genetic research. As the Gobi Bear faces the threat of inbreeding, its reproduction can only be secured by crossbreeding or by genetic modification. In 2013, over a thousand of ‘tweeters,’ driven by their desire to bring the Mazaalai back from extinction, launched “Mazaalai National Pride”, a major campaign on Twitter. The Ministry of Nature, Environment and Green Development also announced 2013 to be the ‘Year of Protecting Mazaalai.’ (www.mazaalai.mn; www. twitter.com/MazaalaiMGL) The Mazaalai is a symbol for the fight against global climate change, and gives impetus to involving everyone in the mitigation effort against desertification that Mongolia’s Gobi faces today. —Э.БУЛГАН / E.BULGAN

Мазаалай Алтайн өвөр говийн цөлөрхөг газарт нутагладаг. The Mazaalai bear is uniquely adapted to the harsh environment of Gobi.

30 A U G U S T / S E P T E M B E R

2013

image: © Jenny E. Ross

Говийн баавгай

SMART TRAVELER

Мэргэжлийн ур чадвар, тусгай бэлтгэл шаардахгүй мөн хямд төсөр зардлаар амралтын өдрүүдээ идэвхтэй өнгөрөөхийг хүсвэл сошиал нэтвөрк ашиглан аяллын шинэ чиг хандлагад нэгдээрэй. If you’re looking for a low-cost, fun, healthy way to spend your weekend with others, social networking is a great way to discover the many recreational getaways available around Mongolia.

smart traveler

The trend

Аялал хэмээх статус

доогоос 50 жилийн тэртээд байгууллагууд

амралтын өдрүүдээр нийт ажилтнуудаа хамруулан спорт аяллуудыг зохион байгуулдаг байсан. Харин өнөөдөр идэвхтэй амралтыг эрэлхийлсэн залуус дотоодын аялал жуулчлалын чиг хандлагыг өөрчлөн шинэ төрлийн аяллуудыг санал болгож байна. Аяллын ямар төрөл сонирхож байгаагаас шалтгаалан аялагчид явган аялал, дугуйн аялал, фото аялал, уулын алхалт, хот орчмын соёлын аялал гэх мэт төрөл бүрийн аялал зохион байгуулах болжээ. Дотоодын аялал жуулчлалд хүчтэй нэвтрэх болсон энэ чиг хандлагыг манлайлж “Монгол Хайкинг” клуб, “Монгол Аялагч” клуб, МЗХ-ны “Залуу дугуйчин” зэрэг клубууд амралтын өдрүүдийн содон сонирхолтой аяллуудыг санаачилж байна. Тухайлбал Монгол Хайкинг клуб 2006 оноос хойш нэг ч долоо хоног алгасалгүй аяллуудаа зохион байгуулж байна. Амралтын өдрүүдээрээ байгальд ээлтэй, идэвхтэйгээр аялах хүсэл сонирхолтой хүмүүсийн тоо тогтмол өсч байгаа нь энэ аялал трэнд болсны илрэл юм. “Өнөөдөр залуус спортлог бас эрүүл амьдралыг эрхэмлэдэг болсон. Агаар салхинд гарч алхсан энэ аялал жинхэнэ амралт болдог” хэмээн Монгол хайкинг клубын залуус ярьж байна. Хэрэв та тэдэнтэй нэгдэхийг хүсвэл доорхи холбоосуудыг ашиглаарай. www.facebook.com/zaluu duguichin, www.mongolhiking.org, www.facebook.com/khairkhanhiking

Social Recreation

image: G.ganbold

rganized recreational tours for colleagues

and friends have been around for about 50 years, but only recently has the trend exploded amongst young people, who are using new technology to take advantage of domestic tourism for weekend getaways. Popular weekend activities include hiking, bicycling, destination photography, camping and cultural tours in and around Ulaanbaatar. There are even some groups that organize to collect and recycle trash. Leaders in advancing this burgeoning domestic tourism are the ‘Mongol Hiking Club’ and the ‘Young Cyclist Club’ supported by the Mongolian Youth Association. The Mongol Hiking Club is a great example of this trend, as they’ve been consistently organizing hiking tours every week since 2006. And the number of people interested in spending their weekends actively participating in eco-friendly tourism is constantly growing. “Today, more and more young people prefer to exercise and lead a healthy life. Rather than spending your weekend at home on the sofa, it’s better to go out on a tour with others and walk in the fresh air—it can be really restorative,” says one hiker of the Mongol Hiking Club. If you want to join them you can use the following links: www.facebook.com/zaluu duguichin, www.mongolhiking.org, www. facebook.com/khairkhanhiking —Э. бАДМААРАГ / E.BADMAARAG

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

SMART TRAVELER feature | 15 From Russia

The place

Хунгийн чуулган орнод Сибирээс - Өмнөд Азийг зориx шувуудын нүүдлийн замд Сүxбаатар аймгийн Дарьганга сумын нутаг даxь Ганга нуур xийгээд

түүний ойр орчмын бүлэг нуурууд оршино. Гучин жилийн тэртээ арав гаруй мянган xун чуулдаг байсан гэх Ганга нуур нь цаг уурын дулаарал, цөлжилтөөс улбаатай ширгэсээр байна. Гэсэн хэдий ч гангар xун, цэн тогоруу, xонин тоодог, улаан ангир мэтийн зуу гаруй төрөл зүйлийн нэн xовор шувууд энд жил бүр цугласаар л байна. Ганга нуур орчим шувуу ажиглаx xамгийн тоxиромжтой үе нь есдүгээр сарын сүүлээс аравдугаар сарын сүүл xүртэл. Тиймээс чухам энэ үеэр жигүүртнүүдийн гайхамшигт чуулганыг үзэx гэсэн гадаад дотоодын аялагчид нуурыг олноор зорьдог. Усны мандал дээгүүр жигүүрээрээ цохин нисэх мянга мянган шувуудыг хараад сэтгэл догдлон зогсох жуулчид бүхнийг огоорон эрэг дагуу сунан зогсож буй нь үзэгдэнэ. Энэ бол аялал жуулчлал түүн дотроо тусгай сонирxлын аялал манай оронд xөгжиж буйн бодит дүр зураг юм. Аймгийн аялал жуулчлалын газрын мэрэгжилтэн П.Ариунболдын xэлснээр Дарьгангын байгалийн цогцолбор газрын үзэx зүйлс өөр xоорондоо ойрхон байдаг ажээ. Энэ нутагт орших XIII зууны үеийн xүн чулууд, эртний xадны сүг зургийн дурсгалуудыг сонирхон түүхээр аялж, Молцог элсний ургамалжсан манxанууд, Шилийн богдыг тойрсон 200 гаран унтарсан галт уулс, иx талд “нуугдан” байдаг. Талын агуйн нууцад нэвтрэн шувуу ажиглах аяллаа улам баяжуулж болох нь ээ.

Дарьганга сум, Ганга нуур. Ganga Nuur Lake, Dariganga Soum.

34 jAAUGU u UN GE U /SJU T/S L YE P2 T0 E1 M 3 BER

2013

smart | traveler 15 From Russia feature

Winged Spectacle

igrating birds heading from Eastern Siberia to South Asia

frequently stop at Ganga Nuur Lake, the largest of a cluster of lakes found in Dariganga Soum, in Sukhbaatar Aimag. Decades ago, Ganga Nuur Lake regularly harbored over ten thousand birds; but due to the effects of global warming and desertification, far fewer birds are seen today. Despite the change, many endangered species such as whooper swans, white-naped cranes, great bustards and ruddy shelducks still gather annually. The best time for bird-watching on Ganga Nuur Lake is between late September and late November. Many foreign and local spectators head for the lake during this period to witness the spectacle that these winged ones display. Tourists watching from the shore are treated to the astonishing sight of myriad birds flapping over the surface of the lake. This major bird-watching even has become popular in recent years due to the development of special interest tourism in Mongolia. P. Ariunbold, an officer in the Sukhbaatar Aimag Tourism Department, is happy to point out that other famous sites are located very close to the lake. Thus, any bird-watching trip can be enriched with a visit to a 13th century stonemen and ancient petroglyph site, a trip to Moltsog Els sand dunes, a stop at the 200 plus extinct volcanoes around Shiliin Bogd Mountain, or a journey into the mysterious Talin Agui Cave, hidden somewhere on the greater steppes.

image: b.bayasgalan

—С. билигсайхан / s.biligsaikhan

N AT I O N A L G E O G R A P H I C T TRAVELER R A V E L E R

smart traveler

The person

Амьдрал бол аялал An Artist Abroad

янган бээрийн аялал нэг алхмаас эхэлдэг. Тэрээр уран бүтээлчийнхээ хувьд аялсан аяллаа эндээс эхлүүлсэн. Тиймээс түүний урт удаан аялал эхэлсэн цэгтээ

төгсөнө гэдэгт эргэлздэггүй нэгэн. Эршүүгийн Отгонбаяр Европт “Зураг” хэмээх монгол нэртэй галерей нээж, уран бүтээлээрээ эх орноо сурталчлан яваа авьяаслаг залуу. 2013 он. Германы Коммерцбанк дээр гаргасан үзэсгэлэнгийн дараа. 2013. Participating in an exhibition by the Commerzbank in Germany.

Уран зургийн татах хүч... Уран зургийн чухам юу нь намайг татаад байгааг би өөрөө ч ойлгоогүй. Зурах тусам би татагдсаар л байсан. Найзууд сагс тоглох гээд ирэхэд байхгүй гэж хэлүүлээд зургаа зураад л суудаг хүүхэд байлаа. Таныг уран зураггүйгээр төсөөлвөл... Миний амьдралыг ном гэж үзээд хуудсыг нь сөхөхөд хуудас бүр уран зургийн талаар өгүүлэх болно. Тэгэхээр намайг уран зураггүйгээр төсөөлөх аргагүй. Уран зурагтай учирсан миний учрал ч санаандгүй зүйл байгаагүй ээ. “Монголын нууц товчоо”-г монгол зургийн аргаар зурж буй тухайгаа... Энэ бол асар их судалгаа, чимхлүүр ажил шаардсан том сэдэв. Гялс дуусгая гээд барьж аваад дуусчих боломжгүй. Би энэ бүтээлээ 1998 оноос эхлэн туурвисан. Харин өнгөрсөн жил гурван сарын турш өдөр бүр энэ бүтээл дээрээ сууж чимхлүүр ажлуудыг нь хянасан. Одоо бичгийн найруулгын талаас нь мэргэжлийн хүмүүст хянуулах ажил үлдээд тэр чиглэлээр хүмүүстэй уулзаад явж байна. Эхэлсэн өдөр байхад дуусах өдөр бас байна. Тэр өдөр нь ойртож байна. “Зураг” галерейн тухайд... Энэ бол гагцхүү миний хувийн уран зургийн галерей бишээ. Харин Берлин дахь Монголын соёлын төв. Хэдий тийм боловч бид үйл ажиллагаагаа гагцхүү Монгол уран бүтээлчдээр хязгаарладаггүй. Герман, Турк, Франц гээд олон орны уран бүтээлчидтэй хамтран ажилладаг. “Зураг” галерей бол урлагийн солилцоо явагддаг маш том соёлын орон зай гэж би ойлгодог. Галерейн тухай тэдний бодол... Монголын тухай янз бүрийн ойлголттой хүмүүс манайд ирдэг. Тэд сонирхохын зэрэгцээ гайхаж хүлээн авах нь их.

36 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

smart traveler of professional editors who are focused on the writing style. It’s required collaboration with lots of experts from many different fields. But, as there was a starting date, there is also a finishing date, and that day is fast approaching.

2011 он. Хоёр жилийн хөдөлмөр шингэсэн “Хүн” зургаа зурж байна. 2011. Adding the finishing touches to his masterpiece "Hun", a painting which took two years to complete.

“Чиний үзэсгэлэн Монголын соёлын төвд гарах юмуу” гээд гайхан асуух жишээтэй. Сүүлийн гурван жил бид “Зураг” галерейн хүрээнд олон ажлуудыг хэрэгжүүлсэн. Тэрхүү үйл ажиллагаануудаараа дамжуулан монголын урлагийн талаархи эерэг сэтгэгдэлийг төрүүлж, хүмүүст таниулж байна. Монголын урлагийн тухайд... Монгол зургийг хөгжүүлэх юмсан, орчин үеийн хандлагад оруулах юмсан гэсэн хүсэл зорилго уран бүтээлч болгонд байдаг байх. Бид уран бүтээлчдээ гадагш нь явуулж тэднийг дэмжих хэрэгтэй. Тухайлбал Европод уран бүтээлч нарт сар амьдрах зардлыг нь өгөөд уран бүтээлээ туурвих боломжоор хангах нь бий. Энэ нь чанартай уран бүтээл төрөн гарах шалтгаан ч болох нь бий. Иймэрхүү байдлаар уран бүтээлчиддээ ханддаг барууныхны хандлагыг манайхан сурах хэрэгтэй мэт надад санагддаг. Германд ажиллаж амьдардгийн учир... Герман биш юмаа гэхэд барууны аль нэгэн оронд байх байсан болов уу. Учир нь би шударга өрсөлдөөнд орж уран бүтээлчийнхээ хувьд хэр хол явахаа харж өөрийгөө сорих хүсэлтэй байсан. Герман бол дэлхийн урлаг соёлын төв, олон улстай хил залгаа оршдог зэрэг давуу тал ихтэй. Эндээс бусад орнууд руу уран бүтээлээ гаргах, ямар нэгэн үзэсгэлэнд оролцоход хялбар байдаг. Уран бүтээлээрээ эх орноо таниулах гэсэн миний хүсэл биеллээ олох ёстой газар бол энэ гэдэгт би эргэлздэггүй. Гэхдээ миний аялал Монголоос эхтэй, тиймээс эцсийн эцэст Монголдоо л дуусна.

journey of a thousand miles beings with a single step. As an artist, Ershuugiin Otgonbayar—or Otgo, as he’s known in the West—started his journey right here in Mongolia. In 2010, in Berlin, he founded “Zurag,” the first art gallery opened by a Mongolian outside of Mongolia. Through his artwork and his gallery he advertises his motherland—his creative journey symbolically returning him to his roots.

The attraction of painting... Even I myself have never understood what has attracted me to painting. The more I paint, the more attracted to it I become. When I was a small boy I used to sit and paint, and tell to my friends I was too busy whenever they came to ask me to play basketball. I’m still like that. Would your life be the same without painting... If my life were a book and you could flip through its pages, you would see that every page continues the story of my devotion to painting. It is impossible to imagine myself without painting at any point in my life. My encounter with painting was not an accident. Tell us about your painting style for your illustrated version of the book “The Secret History of the Mongols”… This is a topic that requires a huge amount of research and attention to detail. It is not possible to just grab it and get it done. I’ve been working on this illustrated novel since 1998. Last year, however, I was able to work on the book every single day for a period of three months in order to diligently get down the details. Now we’re in the revision process, led by a team

About the “Zurag” gallery... This is not a private gallery that displays only my own paintings. This is a Cultural Center in Berlin founded by a Mongolian. Although it began as a center for Mongolian art, we’re not limited to only Mongolian artists. We work together with German, Turkish, French and other artists from many different countries. In my opinion, the “Zurag” gallery is a very large cultural center where cultural exchanges can take place through art. People’s opinion of the gallery... Many different people with a wide range of understanding when it comes to Mongolia visit our gallery. They come for many reasons, but our visitors are often surprised and inquisitive about something great and new they’ve discovered here. During the last three years, we’ve carried out many activities at the “Zurag” gallery, to successfully connect with a wider audience. Through everything we do, I hope we’ve made people aware of Mongolian arts and culture, and left them with a lasting, positive impression. Your thoughts on Mongolian art... I think every artist wishes to advance Mongolian art by keeping an eye on modern trends. We can support our artists by sending them abroad. In Europe, artists are sometimes given monthly allowances, which provide them with the opportunity to concentrate on their work. This often leads to high quality art. In my opinion, we can learn from the attitude Westerners have towards their artists. Reason for living in Germany... If I didn’t live in Germany, I’d probably live in another Western country. The reason is Germany is also a global cultural epicenter and has the advantage being surrounded by many other countries. It is easy to reach most of Europe from here, to exhibit your work and participate in different exhibitions. There is no doubt that this is the best place where my wish to introduce my country through my paintings can be fulfilled. However, my journey started in Mongolia, so one day in the future I plan on returning home to Mongolia. —Э. бАДМААРАГ | E.BADMAARAG

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Эрт Эдүгээгийн Улаанбаатар

Ulaanbaatar: Then and Now ирсэн зочдыг уйдаахгүй хот the city you'll never get bored

By N. Orgilbold | Н. Оргилболд

38 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

“1639 онд байгуулагдсан

Улаанбаатар хот өнөөдрийн дүр төрхөө олтлоо 20 гаруй удаа нүүж байсан гэдгээрээ дэлхийн бусад хотуудаас онцгой. XVIII зууны сүүлээр одоогийн газартаа суурьшиж түүнээс хойш нүүгээгүй” хэмээн ШУТИС-ийн профессор, урлаг судлаач Б.Сэргэлэн өгүүлэв. XVIII-XX зууны эх хүртэл Улаанбаатар хүрээ зохион байгуулалттайгаар буюу тойрог хэлбэрээр

хөгжиж ирсэн. Өдгөө ч энэ уламжлал хадгалаастай буйг анхны төлөвлөлтөөс үүдэлтэй Их тойруу дотор томоохон төрийн болон бизнесийн байгууллагууд оршдог. Нүүдлийн хотоос эхтэй өнөөгийн Улаанбаатарын дүр төрх бол тансаг брэндийн дэлгүүр, томоохон бизнес төв бүхий өндөр барилгууд, олон давхар орон сууцны барилгууд эгнэсэн гудамжнуудын зэрэгцээ эртний нүүдэлчдийн орон

Since its foundation in

1639 as a mobile-yurt monastery and palace, Ulaanbaatar City has moved its location over 20 times. The nomadic origins of Ulaanbaatar distinguish its history from other world capitals. According to Mrs. Sergelen, an art historian and professor at Mongolian University of Science and Technology, Ulaanbaatar settled in its current location at the end of 18th century. From then until today, Ulaanbaatar has

Ul aanbaatar: Then and Now | 48 hours Төрийн ордонд орших Төрийн ёслол хүндэтгэлийн цогцолборт саатаарай. Take a peek inside the Government Honor and Ceremony Room to see the Nine White Banners, the most treasured artifacts of the Mongolian state.

сууц болох гэрүүдээс бүрдсэн хорооллуудтай. Энэ хосолмол байдал нь тус хотын өвөрмөц дүр төрхийг бүрдүүлдэг.

image: ZAZAA/iRMUUN PHOTO

ЭХНИЙ ӨДӨР Өглөө Нүүдэлчдийн урлагт уусахуй Нүүдэлчдийн урлагийн талаар төсөөлөлтэй болохын тулд хэд хэдэн музей, галерейгаар зочлон эхний өдрөө эхлүүлээрэй. XIX зууны үеийн архитектурын онцлогийг илэрхийлэх сүүлчийн Богд

амьдарч байсан Ногоон Ордон буюу Богд Хааны Ордон музейд Монголын урлагийн хосгүй үнэт бүтээлүүдтэй танилцаарай. Харин Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейд МЭӨ 7000 жилийн тэртээх гайхам бүтээлүүд, хүн чулуу, буган чулуу, Монголын урлагийн сод төлөөлөгч Занабазарын бурхадын барималууд, Б.Шарав, Жүгдэр, Цагаанжамба нарын монгол зураг стилийн бүтээлүүдэд уусч, Монголын орчин үеийн урлагтай дотносохыг хүсвэл арт ивентүүдээр баялаг Монголын уран зургийн галерей, 976 арт галерей, Цагаандариум музей галерей, Блю Мүүн галерейг зориорой. Азийн хийгээд Монголын орчин үеийн урлагийн төлөөлөгчдийн гайхалтай цуглуулга бүхий Бадамханд музей галерей ч өөрийн цуглуулгаараа очсон хүмүүсийг сэтгэл дундуур үлдээдэггүй. Өдөр: чингисийн талбайн эргэн тойронд Дүрслэх урлагийн музейгээс холгүй Чингисийн талбай оршдог. Энэ хотын зүрх нь болсон энэхүү талбай дэлхийн хамгийн том дөрвөлжин талбай гэдгээрээ алдартай. Чингисийн талбайг тойроод Төрийн ордон, Хотын захиргаа, Хөрөнгийн бирж, олон тооны соёлын байгууллагууд оршдог. Төрийн ордонд орших Төрийн ёслол хүндэтгэлийн цогцолборт саатаарай. Энд Монгол төрийн Есөн хөлт Их цагаан сүлд тугийг үзэх боломжтой. Тун өвөрмөц энэ туг нь монголчуудын өнө эртний түүхтэй холбоотой. Чингисийн талбайн зүүн талд орших Соёлын төв өргөөний барилга бол XX зууны дунд үеэс эхэлсэн Монголын архитектурын онцлогийг

developed in waves of concentric circles, known in Mongolian as a khuree-style of organization and development. Thus, most of the larger business and government buildings fall within the inner, ‘Big Circle,’ where you’ll find today’s modern Ulaanbaatar, with its mix of luxury stores, skyscrapers, government offices and high apartment complexes all located downtown. The outer circle is more traditional, with entire districts composed mostly of nomadic style ger dwellings surrounding the city center. In every corner of Ulaanbaatar, however, you’ll find examples of the modern mixed with the traditional way of life.

DAY one Morning: Introduction to Nomadic Art A visit to a museum or an art gallery can be a great introduction to Mongolian history. The Bogd Khan Winter Palace Museum is worth a stopover for its beautiful 19th century architecture and treasure-trove of sculptures and other art. The Fine Arts Zanabazar Museum displays wonderful exhibits from 7,000 years of local history, with early human-carved rocks, monolithic deer stones, Buddha statues, and traditional Mongol-style paintings by famed artists B. Sharav, Jugder and Tsagaan Jamba. For a taste of modern Mongolian art, the Mongolian National Modern Art Gallery, the 976 Art Gallery, the Tsagaandarium Art Gallery & Museum, and the Blue Moon Art Gallery all have great showcases and a number of public events. The Badamkhand Art Museum as well contains many rich exhibits of modern and Asian art. Afternoon: chinggis Square Chinggis Square at the heart of

downtown is the largest square-shaped central plaza in the world. The Government Palace, the City Administration Building and the Stock Exchange surround Chinggis Square. Take a peek inside the Government Honor and Ceremony Room to see the Nine White Banners, the most treasured artifacts of the Mongolian state. The Central Cultural Palace Building complex on the east side of the square is representative of 20th century Mongolian architecture, combining the modern with the traditional. The complex includes the Grand Concert Hall, the Theatre Museum, the State Philharmonics, the National Modern Art Gallery and the Children’s Library. Visit the Central Tower on the square’s southeast corner at lunchtime. A variety of chic restaurants on the third floor offer Japanese, Korean, and European cuisine, plus a topfloor restaurant has a beautiful view of Ulaanbaatar from above. Plenty of shopping on the first and second floors, so get your boutique fix at Louis Vuitton, Burberry, Emporio Armani, Hugo Boss, L’Occitane, Shiseido and Hublot. Evening: Dining and Nightlife Downtown You’ll find most of downtown’s delicious eateries on Baga Toiruu and Seoul streets. Options include Mongolian, Korean, Japanese, Turkish, Sri Lankan, Uzbek, Czech and American cuisine. The Bull Restaurant on Seoul Street is famous for its lively décor and Asian-style ‘hot pot’—trendy, make-your-ownsoup fare complete with the freshest ingredients. Each table contains an individual hot plate for every diner to keep your preferred broth base at a boil. The fun starts in deciding what ingredients to add for your soup—choices include

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

48 hours | Ul aanbaatar: Then and Now хадгалсан барилга юм. Тэр үеэс орчин үеийн барилгын чиг хандлагыг үндэсний хэв маягтай хослуулах болжээ. Энэхүү барилга дотор Соёлын төв өргөөний концертийн их танхим, Театрын музей, Улсын филармони, Уран зургийн галерей, Хүүхдийн номын сан зэрэг соёлын байгууллагууд оршдог. Үдийн хоолоо талбайн зүүн урд байрлах Central Towerийн гуравдугаар давхарт саатаж япон, солонгос, европ зоог бүхий ресторануудаас өөрт таалагдсанаа сонгон үйлчлүүлээрэй. Цаг зав гарвал тус барилгын 1, 2 дугаар давхарт байрлах брэндийн дэлгүүрүүдэд худалдан авалт хийж болно. Үдэш Хотыг шимтэн ширтэх үдэш Хамгийн олон ресторан төвлөрсөн гудамж бол Бага тойруу ба Сөүлийн гудамж. Бага тойруу орчимд монгол,

солонгос, турк, япон, хятад, шри ланка, узбек, чех хоол зооглож болох бол 2,9 км үргэлжлэх Сөүлийн гудамжинд ази, монгол, итали, америк, тайвань, герман, энэтхэг, газар дундын зоог бүхий ресторануудаас сонгон хүртэж болно. Сөүлийн гудамжинд орших The Bull сүлжээ ресторан нь ази стилийн халуун тогоо санал болгодог Улаанбаатарын хамгийн том сүлжээ. Та энд амтлаг суурь шөл, шинэ мах, банш, шинэхэн ногоонуудыг өөрийн дураар сонгон өвөрмөц шөл гарган зооглож болно. Сонгон авсан орц, амтлагч, суурь шөлнөөс шалтгаалан үргэлж өөр өвөрмөц амт бий болгож чаддагаараа энэ рестораны концепци улаанбаатарчууд болон гадны зочдод ихэд таалагддаг. Харин монгол зоог хүртэхийг хүсвэл Бага тойрууд орших үндэсний хоолны Модерн Номадс сүлжээний

fresh beef, lamb and chicken, dumplings, mushrooms and vegetables of all kinds. Both locals and foreigners enjoy getting creative and crafting their own soups on the fly. If you’re in the mood for Mongolian cuisine, try Modern Nomads on Baga Toiruu. Order a delicious Mongol-fusion dish from their select ‘Avatar’ menu. The best nightlife can be found at the Blue Sky Lounge, Ulaanbaatar’s premier nightclub, on the 23rd and 24th floors of the Blue Sky Hotel & Tower (south across the street from Chinggis Square). Here you can relax with great music and a full bar, while enjoying a panoramic view of the city from Ulaanbaatar’s tallest building.

DAY two Morning Introduction to Mongolian Buddhism Gandantegchinlen Monastery, located near downtown, is

one of the most recognizable landmarks in Ulaanbaatar. The first thing you see as you cross through the monastery gate is the Janraiseg Temple, housing the largest relic in Mongolian Buddhism—the beautiful, 26.5 meter-high gilt statue of Migjid Janraiseg. The monastery compound also includes 6 temples, each with displays of ancient sutras and antique statues, and a Buddhist university. Afternoon Shopping Downtown If you walk south down the street from Gandantegchinlen Monastery you arrive at Peace Avenue, aligned with dozens of shops, cafes and restaurants. Many large shopping malls, such as the Grand Plaza, Max Mall, the State Department Store, and the Ulaanbaatar Department Store, are conveniently located within walking distance along Peace Avenue. International

Улаанбаатар хотын үдэш The night scene of Ulaanbaatar around the central square

40 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Ul aanbaatar: Then and Now | 48 hours зоогийн газруудад саатаарай (Бага тойруу гудамжинд). Монгол хоолны баялаг сонголттой энэ газар “Авотор” хэмээх зохицуулалттай хоолны өвөрмөц цэс бий. Улаанбаатарын үдшийн сайхныг мэдрэхийг хүсвэл Чингисийн талбайн хажуу дахь Blue Sky Tower-ийн 23, 24-р давхарт байрлах Блю Скай Лаунж гайхалтай сонголт байх болно. Хундага дарс шимэнгээ шөнийн хотыг шимтэн ширтэх газар бол энэ юм.

ХОЁР ДАХЬ ӨДӨР

images: ZAZAA/iRMUUN PHOTO

Өглөө Монголын буддизмтай танилцах Өндөрлөгт орших хийдийг чиглэсэн сүсэгтнүүдийн урсгал дунд уусч, Монголын бурханы шашинтаны төв Гандантэгчилэн хийдэд хүрч очно. Хийдийн хэрмээр ороход л таныг хамгийн түрүүнд Жанрайсиг дацан угтан авна. Энэхүү гайхалтай дацан дотор 26,5 метр өндөр Мэгжид Жанрайсиг бурхан заларсан байдаг. Өдгөө Мэгжид Жанрайсиг нь Монголын бурханы шашны томоохон билэг тэмдэг болон оршдог. Хийдийн хэрмэн хашаан дотор нийт зургаан дацан байхын зэрэгцээ шашны их сургууль орших тул үзэж харах зүйл ихтэй. Ховор нандин бурхад, эртний гайхамшигт номнууд энд бий. Өдөр Монгол уран бичлэгтэй шоппинг Гандантэгчилэн хийдээс доош уруудахад Энхтайваны өргөөн чөлөөнд хүрнэ. Энхтайваны өргөн чөлөөний төв хэсгээр олон тооны дэлгүүр кафе, ресторанууд байрладаг. Энэ өргөн чөлөөнд Grand Plaza, Max Mall, Улсын Их Дэлгүүр, Улаанбаатар Их Дэлгүүр зэрэг томоохон худалдааны төвүүд оршдог

бөгөөд та заавал ороод гараарай. Эдгээр худалдааны төвүүдэд дэлхийн нэртэй брэндүүдийн дэлгүүрүүд байрлахаас гадна Монголын нэрийн хуудас болсон ноолууран бүтээгдэхүүнүүд, бэлэг дурсгалын зүйлс бүхий дэлгүүрүүд ч бий. Улсын Их Дэлгүүрт та өөрийн нэрээ монгол уран бичлэгээр бичүүлэн авч болно. Жуулчдын сонирхон очиж үзэх дуртай газар бол Нарантуул зах юм. Энд

урын сан Монголын сонгодог урлаг өндөр түвшинд хөгжсөний илрэл” хэмээн урлаг судлаачид үздэг байна. Монголын язгуур урлагтай танилцахыг хүсвэл Үндэсний Соёл амралтын хүрээлэнд байрлах Түмэн Эх чуулгыг зориорой. Тэнд та уртын дууны аялгуу, хөөмэйн шуранхайд Монголыг мэдэрч, морин хуурын эгшигт сэтгэлээ хөглөн, уран нугаралтын гайхамшгийг мэдрэх болно.

26.5 метр өндөртэй Мэгжид Жанрайсиг 26.5-meter-high statue of Migjid Janraisig, also known as Avalokitesvara.

Хятадад үйлдвэрлэсэн хуурамч бүтээгдэхүүнүүд төдийгүй гар урчуудын урласан арьсан гутал, монгол дээл, хантааз, малгай зэрэг байхаас гадна эртний эдлэл маш хямд үнээр худалдаалагддаг. Үдэш Үл мартам гайхалтай тэнгэр Монголын сонгодог урлаг Азидаа нэртэй гэдгийг та мэдэх үү? Тухайлбал Монголын балетчид Америк, Герман, Солонгос, Япон зэрэг орны томоохон балетийн компаниудад ажиллахаас гадна эх орондоо гайхалтай тоглолтуудыг зохион байгуулдаг. “Монголд бэлтгэгдсэн уран бүтээлчдийн амжилт, Улсын Дуурь Бүжгийн Эрдмийн Театрын

зөвхөн энд л Зайсан толгойг зориорой. Тэндээс та Улаанбаатар хотыг бүхэлд нь ширтэж, тэнгэрийн хаяагаар олон өнгө солонгоруулан наран жаргахыг харна. Ахин бага зэрэг саатвал бөртийх үүлгүй тэнгэрт гялалзах одод хичнээн ойрхон болохыг мэдрэх болно.

just in you may visit Zaisan hill Drive south to Zaisan Hill, where you’ll have your best view of the city as the sun sets. Stay a little longer until the stars come out and reflect on the sights and sounds of your wondrous visit to Ulaanbaatar.

luxury brands, locally produced quality goods (such as cashmere) and other souvenirs can be found in each mall. The State Department Store, however, is a one-of-a-kind destination to have your name written in calligraphic Mongolian script. Narantuul Market, or the old ‘Black Market,’ is a nearby outdoor bazaar and popular tourist destination. Here vendors sell everything under the sun—from Chinese knockoffs of luxury brands to authentic Mongolian traditional costumes, leather jackets and hats, famous Mongolian leather riding boots and a variety of handcrafts and antiques, all for a reasonable price. Evening Classic and Traditional Mongolian Performances Mongolia is well-known within Asia as a great contributor to classical art. Many Mongolian ballet dancers have toured the theatres of America, Germany, Korea and Japan. The wide achievements of Mongolian artists can be seen in the repertoire of the Mongolian State Opera and Ballet Theatre, which have many performances throughout the year. If you wish to get to know traditional Mongolian art, attend a concert by Tumen Ekh, Mongolia’s premier traditional performance group, at the National Recreation Center. Performances of ‘long songs’, throat singing, ‘horse head’ fiddles and contortionists will give you a great introduction to native Mongolian art, and all are expertly done. After the performance, drive south to Zaisan Hill, where you’ll have your best view of the city as the sun sets. Stay a little longer until the stars come out and reflect on the sights and sounds of your wondrous visit to Ulaanbaatar.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

family time

Бээжингийн аялал

Beijing for Families By E. BULGAN | Э. БУЛГАН

Бээжинд аялж буй гэр бүлд зориулан дараах найман газрыг онцолж байна

Цагаан хэрмийн Мутианью хэмээх жуулчдын хөлд дарагдаагүй хэсэг

1.Цагаан хэрмийн Мутианью хэмээх жуулчдын хөлд дарагдаагүй хэсэгт явган аялаарай. Доошоо буухдаа тусгай замтай дугуйт чаргаар гулгавал үнэхээр хөгжөөнтэй (хотын төвөөс 60км). 2.Бээжингийн амьтны хүрээлэнд зочилж хулсны баавгай ба дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн 5000 гаруй сонин хачин амьтдыг үзээрэй. 3.Амьтны хүрээлэнгийн дэргэдэх далайн аквариумд далайн гахайн тоглолт үзэж, усны амьтдын зургийг яг дэргэдээс нь авч болно. 4.Хүүхдийн тоглоомын талбайтай Дадонг (Da Dong) ресторанд зочлон, хотын шилдэг бээжин нугасыг амтлахыг зөвлөе (бүтэн нугас 198 юань). 5.Хориотой хотын баруун хойно орших Бэйхай цэцэрлэг Хятадын эртний түүх, соёлыг танд мэдрүүлнэ.

42 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Mutianyu, a part of the Great Wall with a beautiful landscape

Сэлүүхэн цэцэрлэгээр алхан Хятадын архитектурын онцлогтой танилцаарай. 6.Бээжингийн хамгийн том Чаоян паркт галзуу хулгана, гинжит савлуур зэрэг хөгжөөнт тоглоомоор тоглож, номин цэцэрлэгээр нь дугуйгаар зугаалахад сайхан. 7.“Le Cool” мөсөн гулгуурын талбай нь хотын төвд дэлгүүр хэсэнгээ зугаацах сайхан боломж. Тэр давхартаа олон орны хоол амтлангаа аяллаа төлөвлөөрэй (Дэлхийн худалдааны төв, “China Shopping Mall”). 8.Сүүлийн загварын барби, удирдлагатай машин гээд бүхий л төрлийн тоглоом байдаг “New China Children’s Store”-т хүүхдээ баярлуулаарай. Монголчуудын танил Ванфужинд байрлана.

eight places to visit in Beijing for families 1.Hike around Mutianyu, a part of the Great Wall not overcrowded with tourists. The best part? Descending the heights riding down a metal slide on a wheeled toboggan (1.5 hours from downtown). 2.Visit the Beijing Zoo to see China’s famous pandas, as well as over 5,000 different animals from every corner of the earth. 3.Enjoy a dolphin show and take photos next to amazing sea animals at the Beijing Aquarium. 4.The Da Long restaurant is the perfect family eatery, with a special play area for kids and the

best Beijing duck in town (whole duck costs about $30). 5.Beihai Park, the imperial gardens northwest of the Forbidden City, is a leisurely way to acquaint everyone with Chinese history and culture. 6.Chaoyang Park is where you can get your thrills, whether on a roller coaster, flying swings or simply on a bicycle, while you tour the flower gardens of Beijing’s largest park. 7.At Le Cool, Beijing’s premier ice skating rink, enjoy the shopping and diverse mix of international food vendors, all within the grounds of the China World Mall. 8.Pick up your souvenirs at the New China Children’s Store on Wangfujing Street, bursting with the latest Barbie dolls and remote controlled cars that make every kid happy.

local fLAVOr

СЭТГЭЛ XӨГЖӨӨX ГРЕК XУНДАГА

Toasting the Greek Spirit By ALEXIS MARIE ADAMS | АЛЕКСИС МАРИ АДАМС

Грек үндэстний xатуу нэрмэл "Узо"-г найз нөxөдтэйгээ ширээ

images: aiaikawa/shutterstock (The Great Wall of China\); Hung Chung Chih/shutterstock (panda bear); DAVID MCLAIN/AURORA PHOTOS (food)

тойрон ярилцаж суунгаа багахаан даруулгатайгаар шимэx сайxан. Цийрийн (anise) үл мэдэг чиxэрлэг амт, лиш (cardamom) ба сүгмэлийн (clove) xалуун амт тагнайд мэдрэгдэнэ. Узог зарим xүмүүс цэврээр нь ууx дуртай ч иxэнx нь усаар шингэлж уудаг. Грекчүүд xурим, шинэ xүүxдийнxээ найранд узог өргөж ерөөл тавина, бас уламжлалт эмчилгээнд үе мөчний өвчинд xэрэглэдэг ажээ. Узо амьдралын xэмнэлийг зөөллөж, өдрийг илүү амттай болгодог гэцгээнэ. Узо хэмээх нэр Грекийн зүүн xойд xэсгийн торго үйлдвэрлэгч Тирнавос xотод xийж Марселийн заx дээр борлуулдаг байсан ''USO Massalias'' xэмээx тансаг

торгоноос гаралтай гэдэг ч зарим нь узогийн хамгийн том үйлдвэрлэгч Лесбосын арлаас үүсэлтэй гэнэ. Та Грекээр аялбал ''Ouzeri” гэгдэx узогийн уушийн газар xаа сайгүй байxыг xарна. Афины усан боомт Пирейд ''Tо Стеки- Ту Артеми'' xэмээx эртний уушийн газар бий. Xуучны сурталчилгааны зурагт xуудсаар xанаа цооxорлосон энэ газарт xүмүүс узо шимэнгээ улс төрөөр мэтгэлцэнэ. Xарин Акрополисийн Плака дүүрэг дэx ''Сxоларxио'' уушийн газарт эрдэмтэд, урлагийнxан иxэвчлэн цуглана. Грекчүүд “узо сэтгэл xөгжөөдөг” xэмээнэ. Гэxдээ үүнийг та ''Сxоларxио''-гийн ороонго өвсөн дээвэртэй сэрүүн лавринд xундага тулган саатаxдаа олж мэдэx болно.

БАЛГА УЗО ӨДРИЙГ АМТТАЙ БОЛГОНО A SIP OF OUZO SWEETENS THE DAY TASTING OF ANISE with subtle

Чихэр өвсний амттай узо Грек зууш мезедестэй сайхан хослодог. Licorice-flavored ouzo pairs well with an assortment of mezedes, Greek appetizers.

hints of cardamom and clove, the fiery national tipple of Greece known as ouzo is meant to be sipped siga (slowly) with a bit of food and in the company of friends. While some drink ouzo straight up, most add a splash of water, turning it cloudy. Greeks traditionally toast a bridal couple or a newborn with ouzo. Many use it as a folk remedy, rubbing it into aching joints. But most commonly people sip ouzo, as one adage says, “to slow the pace and sweeten the day.” Like the drink, ouzo’s history is hazy. According to some, the product originated in the early 19th century in the silk-producing town of Tirnavos in northeastern Greece. There, fans of the spirit declared it smooth as “USO Massalias,” the name used for premium silk bound for market in Marseille. Others argue ouzo comes from the island of Lesbos, where its production is centered today. Travel Greece and you’ll fi nd an ouzerí in nearly every community. In Piraeus, Athens’s port since classical times, one of the oldest ouzo bars is To Steki tou Artemi. Beneath walls cluttered with vintage ads, patrons drink ouzo while playing backgammon and arguing politics. In Plaka, an ancient neighborhood near the Acropolis, Sholarhio is a favorite of academics and artists. Some Greeks say, “Ouzo makes the spirit.” Linger over a glass on the ivy-covered terrace at Sholarhio, and you may agree.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

port of call

Карибын тэнгисийн таатай амралт

A Caribbean Hideaway By everett potter | Эверетт Поттер

ДОМИНИКА АРЛЫН ОНГОН БАЙГАЛЬД ХИЙХ АЯЛАЛ МАРТИНИК ба Гуаделуп арлын

дунд орших Доминика арал улс урт удаан хугацааны турш эко аялал жуулчлалыг манлайлсаар иржээ. Халуун орны ширэнгэн ой 1200 гаруй метрийн өндөрт зүүрмэглэх галт уулсыг хүрээлж, үзэсгэлэнт шүрэн арлууд эргийг эмжинэ. Нийтийн аялал жуучлал, шөнийн амьдрал, амралтын цогцолбор газрууд энд байдаггүй. Урьдын намуухан цаг үед аваачих Карибын энэхүү арлуудад явган аялагчид

44 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

болон усан дор шумбагчид очих дуртай. Энэхүү өөрийгөө тунхагласан “Байгалийн арал” хоёр зууны туршид Британи ба Францад ээлжлэн колончлогдож байгаад тусгаар тогтнолоо 35 жилийн өмнө олж авчээ. РОЗО ДАХЬ ЗУГААЛГА Нурж унах дөхсөн тагттай модон байшингууд эгнэсэн, тааламжтай навсархай нийслэл Розогийн зүрхэнд усан онгоцны зогсоол

байрлана. Английн колонийн үеийн архитектурыг V Жорж хааны гудамжинд илүүтэй үзэж болно. Түүх сонирхогчдын хувьд Розо үнэт эрдэнэстэй зүйрлэмээр хот. “Бидний хэл, хууль хоёр англи боловч бидний ёс заншил франц” гэж нутгийн түүхч, цэцэрлэгч Дэрил Филип хэлж байна. Гараар зорсон сэлүүрт кариб завинууд арлын түүхийг харуулсан гэрэл зургууд, хатан хаан Викториягийн тосон будгаар зурсан гандмал

Жаргаж буй нарны улаарах туяан дор үзэгдэх Доминикагийн нийслэл Розо. Sunset casts a rosy glow over Roseau, Dominica’s capital.

A Caribbean Hideaway | port of call

нутгийн ногоогоор хийсэн Каллалуу шөл зооглон, аяга Кубули шар айраг уугаарай. Хуучин захаар очиж, уугуул Калинаго хүмүүсийн сүлжсэн гоёмсог сагсыг аваарай. (4 цаг)

image: todd gipstein/national geographic stock

ШИРЭНГЭН ОЙН ОРОН Доминика арлаар явган аялах адармаатайн дээр үе үе асгарах бороо амаргүй. Гэсэн хэдий ч сонин хачин ургамал, хүрхрээ, халуун рашаан, өдөржин татах солонго болон нутгийн Сисеру тотийг харах боломжтой тул буцах хэрэггүй. “Ken’s Hinterland Adventure Tours” төрөл бүрийн хөтөчтэй явган аялал, мөн ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн Морн-ТруаПитон дархан газрыг туулж Миддлхэм хүрхрээ хүрэх Доминикагийн хамгийн үзэсгэлэнт газруудаар гурван цагийн турш хийх аяныг санал болгодог. Энэхүү хүрхрээ нь 61 метрийн өндрөөс байгалийн усан сан үүсгэж унана. Чийглэг ширэнгэн ойгоор хийх явган аяллаасаа өмнө хүйтэн усанд шумбах боломжтой. (4 цаг)

хөрөг бүхий Доминикагийн музейд зочлоорой. Ойролцоох “Картвийл” кафед нутгийн хатуу кофег ууж эрч хүчээ сэлбэж болно. Хэрвээ Розо голд загасчид бяцхан титиви загасыг шүүрдэж байхтай таарвал “Олив'с” зоогийн газар очиж адил нэртэй эзнээр нь “титиви аккра” хэмээх халуун чинжүүтэй загасны шарвин хийлгэж идээрэй. Эсвэл “Пёрлс”-т

УС, ХАА САЙГҮЙ УС Розогоос өмнө зүгт таксигаар арван минут яваад Шампань шүрэн аралд хүрч “сноркелин” буюу усан доогуур амьсгалах гуурстай шумбан этгээд гоёмсог далайн ёроолын амьдралыг харна. “Champagne Reef Dive & Snorkel” цагт 19 ам.доллар, хувцас солих өрөө, усны хэрэгсэл, хөтчөөр хангана. 20 метрийн гүнтэй усанд аварга том далайн торхон хөвөн, нисэж буй далайн тахиа, арлыг Шампань гэж нэрлэх шалтгаан болсон газрын гүний ан цаваас гарах хөөснүүдийг харна. Мөн Анкораж зочид буудлын Халим харж далайд шумбах төвийн гурван цаг хагасын аялал 67 ам. долларын үнэтэй. (6 цаг)

off-the-ship adventures in unspoiled dominica Lying between Martinique and Guadeloupe, Dominica has long been in the forefront of ecotourism. Rain forest wraps around 4,000-foot slumbering volcanoes, and some of the healthiest coral reefs in the world sit offshore. Hikers and snorkelers love this Caribbean island that’s a delightful throwback to gentler times, a place without megaresorts, nightlife, and mass tourism. The self-proclaimed “Nature Island” shifted between British and French occupation for two centuries, but 2013 marks the 35th anniversary of its independence. Ramble in Roseau Ships dock in the heart of Roseau, the pleasantly ramshackle capital, where the streets are lined with rickety wooden houses with balconies. The British colonialstyle architecture is best glimpsed along King George V Street. “Those who have an appreciation of history will see Roseau as a treasure,” says Daryl Phillip, a local historian and horticulturist. “Our language and laws are British, but our customs are French.” Visit the Dominica Museum with its hand-carved Carib canoes, historic island photographs, and weathered oil painting of Queen Victoria. Nearby is Cartwheel Café, where strong, homegrown coffee will keep you going. If there are fishermen in the Roseau River scooping up tiny titiwi fish, stop at Olive’s, where the namesake owner fries up titiwi accra, a spicy fish cake. Or sit down at Pearls for callaloo soup, made with native greens, and a glass of local Kubuli beer.

Pick up traditional baskets woven by indigenous Kalinago at the Old Market Square. (4 hours) Jungle Land Hiking on Dominica can be arduous, made harder by frequent bursts of rain. But the plant life, the waterfalls, the hot springs, and the daily rainbows make it more than worthwhile, as does the chance of spotting the native Sisserou parrot. Ken’s Hinterland Adventure Tours offers a range of guided hikes, and the three-hour trek through Morne Trois Pitons National Park, a UNESCO World Heritage site, to Middleham Falls packs in some of the best of Dominica. The waterfall drops 200 feet into a natural pool where the cool waters offer a refreshing swim before you hike back through the humid jungle. (4 hours) Water, Water Everywhere Snorkeling on Champagne Reef, a 10-minute cab ride south of Roseau, presents an undersea panorama filled with exotic sealife. Champagne Reef Dive & Snorkel provides changing rooms, gear, and a guide for $19 an hour. In water ranging from 3 to 70 feet deep, you may view giant barrel sponges, flying gurnards, and a steady stream of bubbles from geothermal vents that gave the reef its name. Head back to Roseau and then out to sea again. The waters around Dominica are the permanent home of female sperm whales and pilot whales. Anchorage Hotel Whale Watch & Dive Center offers 3½-hour tours for $67. (6 hours)

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

road trip

Тахь далласан

Хустай

Тахь бол дэлхий дээрx цорын ганц зүйл жинхэнэ зэрлэг адуу. Хүн төрөлхтөн цорын ганц зүйл үлдсэн зэрлэг адуу “Тахь”ийг мөxөөчиxгүй юмсан гэсэндээ сэргээн нутагшуулж, авран хамгаалах төслийг эхлүүлэн амжилттай хэрэгжүүлж байна.

Takhi, or Przewalskiâ&#x20AC;&#x2122;s horse, is the last wild horse subspecies of equine left in the world. Out of seven current wild equine species, three species are of zebra, three of wild ass, and one of wild horseâ&#x20AC;&#x201D;the Takhi. Mankind, in their endeavor to preserve the Takhi, have successfully attempted to realize a project of reintroduction and preservation in their natural habitat.

Khustai, the Cradle of the Takhi By S.BILIGSAIKHAN Photographs by D.USUKHJARGAL

road trip | The Khustai, Cradle of theTakhi Will the to Fly

Хустайд аялах богино хугацаанд та шонхор, бүргэд, тас зэрэг зэрлэг, махчин шувуудыг ойроос харах боломжтой. Even a short trip to Khustai rewards you with the sight of falcons, eagles, vultures and other predatory birds.

Монголчуудад танил сонсогдох ч алсран холдоод удсан Тахь хэмээх тэнгэрлэг адууг нүдээр үзэхээр үүрийн таван цагт хотоос хөдөллөө. Хотоос баруун зүгт засмал замаар 82 км, цааш шороон замаар 15 км явсаар зорьсон газартаа хүрч, “Хустайн байгалийн цогцолборт газар” гэсэн хаягтай том хаалгаар орлоо. Битүү манан татсан аниргүйн дунд цээж дүүрэн амьсгалахад xамаг л стресс, ядаргаа тайлагдах шиг. Хустайн жуулчны баазын хашаанд эмx цэгцтэй эгнүүлэн барьсан 30 гаран гэр цэмцийнэ. Хөрслөг залуу инээмсэглэсээр тосч ирсэн нь бидний хөтөч, тахийн биологич Өсөхөө (Д.Өсөхжаргал) байлаа. Бид гэрт тухлан хэсэг амарч байгаад цааш xөдөллөө. Xустайн нуруунд тахь үзэхэд богино, дунд, холын гэсэн гурван төрлийн аяллын маршрут байдаг. Богино аялал нь аялагчид өдөртөө ирж тахь хараад оройдоо буцдаг. Харахдаа нэлээд холоос харна. Учир нь өдрийн цагаар агаар халсан үед тахь уулын орой руу гарчихдаг юм байна. Үүрээр болон үдэш усандаа ойртон ирдэг учир дундын чиглэлийг сонгосон аялагчид энэ үед л тахийг олноор нь бас их ойрхноос (50 орчим метрээс) харах

48 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

боломжтой. Ингэхдээ жуулчны баазад хоноглон, өглөө эртлэн тусгай замаар машинтай явдаг. Холын чиглэл нь баазаас 70 гаруй кмын урттай тойрог замыг туулна. Тахиас гадна хүн чулуун дурсгал, хиргисүүр, буган чулуу, байгалийн олон янз байдлыг үзэж мэдрэхээс гадна буга, цагаан зээр, бор гөрөөс, таваас зургаан зүйлийн том махчин шувууд харах боломжтой байдаг. Бидний хувьд цаг xангалттай байсан учир xолын маршрутыг сонгов. Замын хажуугаар хошгирон гүйлдэх тарвага, зурмыг сониучирхан явтал “… тэр тэр” гэх хамтрагчийнхаа дуунаар цочин харвал баруун урд талын хяр дээр есөн буга налайж харагдлаа. Яг л анчид шиг сэмээрхэн гэтэж дөхсөөр зураг дарцгаав. Цааш 30 гаруй км явсаар Xустайн нурууны энгэрт орших VI-VIII зууны Түрэгийн үед хамаарах 28 хүн чулуу бүхий ''Өнгөтийн хөшөө'' хэмээх тахилын том онгонд хүрч ирлээ. Онгоны хашаанаас зүүн урагшаа Туулын xөндий рүү чиглэн 552 ширxэг балбал чулуу нэг эгнээнд ярайна. Биднийг дөнгөж очихтой зэрэгцэн аадар бороо юу юугүй нөмрөөд авав. Цаxилгаан цаxиж, бороо асгахад xүн чулууд сүр орон сүүxийнэ.

The word Takhi translates from Mongolian as 'do not touch—but respect, revere, worship, care and preserve.' I set off at dawn at 5 AM to see the famous Takhi horse—a name so close to the Mongols but a species that once seemed lost to the wild forever. I traveled 82 km west from Ulaanbaatar on a paved road and 15 km farther on a country road until I finally reached my destination, passing under a large gate with the sign 'Khustai National Park.' A breath of fresh air dissolved my urban stress and fatigue. About 30 gers were neatly arranged in a straight line within the walls of a tourist camp. A weather-beaten man approached us with a welcoming smile and introduced himself as Takhi biologist Usukhuu (D. Usukhjargal), our guide for the visit. After a short rest in a ger we breakfasted and set off. A visitor to the Khustain Nuruu Mountain Range, which occupies 50 thousand hectares of land, may choose from 3 itineraries to encounter the Takhi–short, medium and long. The short program offers a day trip with a return before evening, but Takhi are seen only from a distance as the horses reside higher up the mountains during the midday heat. Those visitors who choose the medium trip may watch the Takhi at dawn or in the

Khustai, the Cradle of the Takhi | road trip Эндээс буцах замдаа орж байгалийн сайхныг харж явсаар тахийн ус уудаг аманд орж ирмэгц хөндий дүүрэн тахийн сүрэг угтлаа. - “Ян Петр”-ийн сүрэг, “Бүргэд”-ийн сүрэг байна... - Өө энэ “Эрx чөлөө”гийн xөл доголчиxож. Өчигдөр л зүгээр байсандаа гээд Өсөxөө явж байсан машинаас буун алдав. Эндxийн таxь болгон өөрийн гэсэн нэртэй. Учир нь мөнгө төлж шинэ төрсөн унаганд дуртай нэрээ өгөx боломжийг аялагчдад олгодог юм байна. Тахь нь жирийн монгол адууг бодвол биеэр жижиг ч толгой том, хүзүү бахим, урагшаа босоо богино дэлтэй, бүгд л эндүүрмээр хул хонгор зүстэй юм. “Тахийн сүрэг тун нарийн дэг жаягтай. Нэг азарга 10-20 орчим гүү хураадаг. Сүрэг бүр өөрийн хатуу тогтоосон хил хязгаартай. Эр төлөө нас гүйцмэгц сүргээсээ явуулдаг. Залуу азарганууд эр бяр нь тэгширч аль нэг сүргийг булаан авах хүртлээ цугтаа сүргэлж амьдардаг юм” гэж Д.Өсөхжаргал тайлбарлав. Бид таxийн зургийг янз бүрээр авсаар орой болсон xойно бааздаа эргэн ирлээ. Ин Бауман тэргүүтэй сайн санаат хүмүүсийн хагас зуун жилийн хөдөлмөрийн үр дүнд эх нутагт нь эргүүлэн нутагшуулахаар авчирсан тахийн тоо толгой нь 300 хол гарчээ. Түүнчлэн таxийн xамгаалалтын нөмөр нөөлөг дор халиу буга, үнэг, чоно, цагаан зээр, бор гөрөөс, аргал зэрэг олон төрлийн ан амьтан ирж, айx аюулгүй үржин Монголын Сафари болсон гэлтэй. Гар утасны сүлжээгүй, интернэтгүй нэг орой царцаа царгиxийг сонссон шигээ одод ширтэн сэлүүн агаарт суухад ''Энэ чинь юу билээ, xэзээ билээ, xаана билээ?'' ... xэмээн мартагдсан амар амгалан үе, xөдөө нутаг, xүүxэд аxуй цаг минь өөрийн эрxгүй бодогдоно.

Аяллын зөвлөгөө • Хустайн БЦГ-т мэргэжлийн хөтөчтэй шувуу ажиглах, явган болон мориор аялах, нүүдэлчин монгол айлд амьдрах гэх мэт тусгай сонирхлын аялал хийх боломжтой. • Cайн татдаг дуран заавал авч яваарай. • Хустайд аялах зам нь бартаа ихтэй тул аялагчид ихэвчлэн өөрсдөө 4x4 буюу жийп машинтай очдог. Жижиг тэргээр очоод, тэндээс жийп хөлсөлж болох ч мэдээж нэмэлт төлбөр хэрэгтэй. • Эко баазад байх гэр музей, сувинерын дэлгүүрээс Тахь болон жигүүртэн, ургамлын тухай ном бусад жижиг дурсгалын зүйл худалдаж авах боломжтой.

evening at their watering holes from a much closer distance (about 50 meters). This itinerary requires leaving from the tourist camp and taking a vehicle to the spot very early in the morning on a special route. The long program is a circular drive of more than 70 km in total length. The trip takes the scenic route past ancient stone men, Hirgisuur burial tombs, and monolithic deer stones, and allows opportunites to spot Red deer, Mongolian gazelle, Roe deer, and 5-6 species of predatory birds in addition to the Takhi. As for us, we had plenty of time and thus went for the long option. As I was distracted watching marmots and ground squirrels running along the road, my partner called my attention shouting, 'There! There!' and pointing to a mountain slope southwest of the track. I saw a cluster of nine Red deer. We approached them sneaking up like hunters and took pictures. 30 km ahead, we came upon 28 stone men in a place known as Ungutiin Khushuu—a sacrificial site located in the foothills of the

“There’s ‘Freedom,’ but he’s limping now! He was fine just yesterday.” It seems every Takhi here has its own name, and Usukhuu knew them all. For a fee, any visitor can name a newly born foal. The Takhi is relatively smaller than the domesticated Mongolian horse; however, its head is larger, with a stronger neck and a short, upright mane, and all have almost the same ‘dun’ or tannish color. The Takhi also maintain a strict hierarchy. A single stallion leads a herd of 10-20 mares. Each herd patrols a strictly defined territory, explained Usukhuu. We returned to the camp late that night after taking numerous photos of the Takhi. As a result of half a century of efforts by kind-hearted people, led by Igne Bouman, who reintroduced the Takhi to their native habitat, the horse population now numbers over 300. The preservation of these wild horses unexpectedly provided protection to local Red deer, foxes, wolves, gazelle, Roe deers, wild Argali mountain sheep and other species of wildlife, and has turned the area into a true Mongolian 'safari.'

Д.Өсөхжаргал: Монголд 70 гаруй тусгай хамгаалалттай БЦГ байдгаас зөвхөн Хустай өөрийгөө санхүүжүүлдэг. D. Usukhjargal: ‘Out of more than 70 protected areas in Mongolia, Khustai is the only national park that is self-funded.’

Khustain Nuruu Range and left behind by Turkic tribes from the 6th-8th century AD. To the southeast off the walls of the site and towards the valley of the River Tuul there stretched a straight line of 552 mini-statues, or balbals. As we circled around on our return I was enjoying the picturesque environment when we entered a valley where a great herd of Takhi was grazing around their watering hole. “That’s ‘Jan Peter’s’ herd, and there’s ‘Eagle’s’ herd,” Usukhuu our guide commented.

Tips for visitors: • The Khustai Natural Park offers professionally guided special interest tours for birdwatching, botany, hiking, horseback riding, visiting nomadic families and much else. • Bring powerfull binoculars with a good zoom. • As the terrain is difficult, visitors usually arrive by their own SUVs; however, one may come by a sedan and locally rent a 4x4 vehicle for additional cost. • A local museum and souvernir shop at the ecocamp offers books and publications on Takhi and local flora and fauna, as well as other small souverniers.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Цахим Өртөө холбооны тэргүүн Дашзэвэгийн Цэрэнбат

image: B.BAT-ORGIL

Цахим өртөө бол үзэл бодлоо түгээх талбар

50 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Dashzevegiin Tserenbat, head of Tsahim Urtuu Holboo NGO | voices

Dashzevegiin Tserenbat, head of the Tsahim Urtuu Holboo NGO

Tsahim Urtuu is a place, where people share views AСУУЛТ | Нутагтаа ирээд удаагүй байгаа гэсэн. Манай уншигчдад та өөрийгөө танилцуулаач? Би 1969 онд Төв аймгийн Батсүмбэр суманд төрсөн. Өссөн нутаг бол Алтанбулаг. Багадаа бусад хүүхдийн л адил малын захад өслөө. Аав, ээж хоёр маань багш хүмүүс. Би МУИС-ийн математикийн ангийг 1991 онд төгсөөд 1993 оноос тэр үеийн намын дээд сургууль буюу одоогийн Удирдлагын академид ажиллаж байсан. A | Анх яагаад Англид амьдрах болсон? Эхнэр Роз маань англи хүн л дээ. 1994, 1995 онуудад Хүүхдийг ивээх сангийн сайн үйлсийн байгууллагын зөвлөхөөр манай улсад ирж ажиллаж байсан юм. Тэр үед бид хоёр танилцаж 1997 онд гэр бүл болон Англи руу явсан л даа. Эхнэр маань хүн-нийгмийн судлалын салбарын доктор хүн. Одоо Британийн Олон Улсын Хөгжлийн яаманд ахлах зөвлөхөөр ажилладаг. Би нэгэн Custom Networks компанид санхүүгийн менежер хийдэг. Тэнд ажиллаад арваад жил болж байна. A | Таныг гадаадад амьдрахын зэрэгцээ эх орон руугаа чиглэсэн олон санал санаачилгыг гаргаж олон төслүүдийг амжилттай хэрэгжүүлдэг гэдгээр нь хүмүүс мэддэг. Та одоо Английн монголчуудын холбооны тэргүүнээр ажиллаж байгаа юу?

Хамгийн анх 1999 онд монголчуудаараа цуглаад наадам зохион байгуулсан юм. Эндээс л монголчууд хоорондоо холбоо харилцаатай байж нэгдсэн зохион байгуулалттай байя гэсэн санаачилгыг Ц.Баттөмөр, Х.Амарсайхан бид хэд гаргаж энэ холбоо анх үүссэн. Цаашлаад боловсрол оюуны ажлууд зохион байгуулдаг болсон. Энэ ажлын зорилго нь тэнд ажиллаж амьдарч, сурч боловсорсон хүмүүсийнхээ мэдсэн сурсан зүйлийг Монголдоо хэрхэн нэвтрүүлэх вэ гэдэг санаанаас үүдэлтэй ажлууд. Ингээд 2006 онд тухайн үеийн Англид сууж байсан элчин сайд Д.Даваасамбуу гуайн тусламжтайгаар “Монгол орны хөгжил” нэртэй чуулга уулзалтыг зохион явуулсан. Анх арав хорин

Эхнэр Роз хүүхдүүдийн хамт Spouse Ros with their children

Question | I heard you recently returned home to Mongolia. Can you please introduce yourself to our readers? I was born in 1969 in Batsumber Soum of Tuv Aimag and grew up in Altanbulag, Tuv. I spent my childhood like most other children there— chasing livestock. My parents were teachers. In 1991, I graduated from the NUM (National University of Mongolia) as a mathematician, and in 1993 I worked for the then Institute of the Communist Party, now called the Academy of Management. Q | Why do you live in England? My wife, Ros, is English. She came to Mongolia in 1994 and 1995 as a consultant for the charity organization Save the Children Fund UK. We

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

voices | Dashzevegiin Tserenbat, head of Tsahim Urtuu Holboo NGO хүн цуглаад хагас нь шахуу илтгэл тавьж байлаа. Дараагийн удаад улам олон хүн оролцсоор зохион байгуулалт сайтай болж эхэлсэн. Бид тавдугаар чуулган дээрээ Монголоосоо Ч.Чойжамц хамбыг урьж оролцуулж байлаа. Энэ удаагийн чуулганаас эхлэн салбараар хуралддаг болсон. Эдийн засаг, монгол хүн, соёл гэх зэргээр. Жил болгон зохион байгууллагддаг энэ чуулган маань энэ жил ес дэх удаагаа "иноваци" сэдвээр чууллаа. A | Энэ чуулганы үр өгөөж нь юу вэ? Одоогийн байдлаар давхардсан тоогоор 100 гаруй хүн илтгэл тавьж хэлэлцүүлснээс 50 гаруй нь докторын зэрэгтэй байна. Эдгээр хүмүүсийн 80 хувь нь Монголдоо эргээд ирчихсэн ажиллаж амьдарч байдаг. Энэ бол ашгийн биш оюуны үйл ажиллагаан дээр суурилсан том хэлхээ холбоо гэж би боддог. Бид аравдугаар чуулганаа Монголдоо хийх талаар ярьж байгаа.

хийхэд Цахим өртөө сүлжээ маань их ач холбогдол үзүүлдэг. 1997 онд гэр бүлийн хүнтэйгээ Барбадост байхдаа гадаадад байгаа монголчуудтайгаа хэлхээ холбоо тогтоох үүднээс үүсгэсэн сүлжээ. Тэр үед facebook, twitter-ийн аль нь ч байгаагүй. Амьд харилцааг үүсгэх үүднээс эргэх холбоотой ийм сүлжээ үүсгэвэл зүгээр юм болов уу гэж бодсон. Бид анх долоон орны хорин хэдэн хүнийг нэгтгэсэн сүлжээг үүсгэж байлаа. A | Одоо Цахим өртөө өөр ямар чиглэлээр ажиллаж байгаа вэ? 2006 онд сүлжээний зарим хүмүүс маань эх орондоо ирчихсэн байсан. Ярилцаж байгаад Цахим өртөө төрийн бус байгууллагыг байгуулсан. Энэ төрийн бус байгууллага маань гадаадад байгаа хүмүүсийг нэгтгэхээс гадна бага гэлтгүй ажлуудыг хийсээр ирсэн. Саяхнаас бид өөрсдөөсөө санхүүжилтээ гаргаад Цахим өртөө дээд сургууль байгуулах

A | Таны хамтран санаачлан байгуулсан Цахим өртөө сүлжээний талаар сонирхож байна. Анх яагаад энэ өртөөг үүсгэх болсон юм бэ? Миний хамгийн анх үүсгэлцсэн ажил бол Цахим өртөө сүлжээ л дээ. Дээр өгүүлсэн чуулганыг

гээд ажиллаж байна. Одоохондоо коллеж нэртэй хичээллэж байгаа. A | Цахим өртөө рүү ороход хэрэгжүүлсэн төсөл хөтөлбөрүүдийн тухай танилцуулаач? Манай залуучууд нэлээд ажлуудыг хэрэгжүүлж байгаа. Анхны төслүүдийн нэг бол гадаадад байгаа

52 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Швед улс. Стокхольм хот, Монгол Орны Хөгжилд VIII чуулганд оролцсон Европийн орнуудад ажиллаж сурцгаая хамтаар. 2012 он At the 8th annual forum for “Development of Mongolia”, with students and workers live in Eupore. Stockholm, Sweden, 2012.

met then and got married in 1997 and moved to England. Rose holds a PhD in social anthropology and now works as a senior advisor for the UK’s Department of International Development. I have been working as a financial manager for a custom network company for more than 10 years. Q | Though you live abroad, you are well known for many successful projects and personal initiatives designed for Mongolia. Are you still working now as president of the Mongolian Association in the UK? In 1999, for the very first time, Mongolians in the UK gathered together and organized a Naadam celebration. It was there when an initiative by Ts. Battumur, Kh. Amarsaikhan, and I was discussed, where we thought Mongols abroad should be continuously in touch and organized. And so the Association was created. In the following years we started organizing educational and intellectual events. This stemmed from our discussions of how to best channel the knowledge of the Mongolians who had lived, worked, and been educated in the UK to encourage development in Mongolia. From this we organized in 2006 the 'Development of Mongolia' Conference, with the kind support of H.E. Ambassador D. Davaasambuu. We started with a meager 10 to 20 participants, many of whom spoke about their fields. Since then, the Conference has attracted a much larger audience, and we’ve brought in many more speakers. We invited H.H. Hamba Lama Ch. Choijamts from Mongolia to our 5th Conference. In recent years the Conferences have been organized thematically—a previous year focused on the Economy, another on Culture. This year we organized our 9th event under the theme 'Innovation.' Q | What is the best outcome of the most recent Conference? More than 100 participants presented speeches and led discussions, 50 of whom had PhDs. 80 percent as well were professionals

Dashzevegiin Tserenbat, head of Tsahim Urtuu Holboo NGO | voices

монголчуудын мэдээллийн сан үүсгэх, мөн ДОХ-оос сэргийлэх төсөл гэж байгаа. Энэ төслийнхөө тайланг бид Дэлхийн эрүүл мэндийн санд саяхан тавьсан. Тэдний зүгээс манайхыг хамгийн сайн нээлттэй ажилласан гэж дүгнэсэнд баяртай байгаа. Анх бид интернэт хэрэглэгчдийн гарын авлага гээд ном гаргаж байлаа. Мөн манай Д.Сайнбаярын санаачилгаар өөрсдөөсөө төлбөрийг нь гаргаад хазар монгол гурван оюутныг авчирч сургаж байгаа. A | Facebook, Twitter-ийн эрин үед Цахим өртөө хэрхэн ажиллаж байна вэ? Одоо бол бичдэг хүмүүс нь бичиж, санал бодлоо солилцсоор 3000 гаруй хүмүүс бүртгэлтэй байдаг. Гадаадад энд тэнд явахад Цахим өртөөнөөс явна гэхэд бүгд мэддэг шүү. Сүлжээг би хэн нэгний үзэл бодлоо түгээх талбар, бие биеэсээ суралцаж Монголоо гэсэн нэг санаа бодолтой байгаасай гэж хүсдэг. Цахим өртөөг та нар

Атлантын далайн эрэг, Cornwall мужид амралтаараа, охин Саруулзаяагийн хамт, 2011 он With daughter Saruulzaya On the beach of Atlantica, Cornwall state. 2011

who had returned to Mongolia to work. I perceive this group as a large network centered on non-profit, intellectual activities. Currently, I am in discussions to bring the 10th Conference to Mongolia. Q | Our readers are interested in learning more about the Tsahim Urtuu network that you initiated. What was the main reason you started it? My very first co-initiated work was the Tsahim Urtuu network. It has greatly contributed in the organization of the Conferences. In 1997 my wife and I were in Barbados, and I started the network to get connected to fellow Mongolians overseas. There was no Facebook or Twitter at the time. I thought to establish a forum for live communication with others abroad. We started with a little over 20 members in 7 countries. Q | What is the current activity and scope of Tsahim Urtuu? By 2006, the main developers

of the network were back in Mongolia. It was then we decided to establish Tsahim Urtuu Holboo NGO. It not only connected people from overseas but also organized small-scale projects. Lately, we are working to upgrade Tsahim Urtuu from its current college status to a larger university institute, but it is all accomplished through private funds. Q | Can you elaborate more on some of Tsahim Urtuu’s projects? Our young members have been implementing a number of projects. These include creating a database of Mongols abroad and an HIVprevention project. We recently presented a report on the latter project to the WHO. We were delighted when they recognized our project as having the highest transparency. We also published a handbook for internet users. And our D. Sainbayar's own initiative and funds have enabled three Hazara Mongol students to study here. Q | What is Tsahim Urtuu’s place in an era of Facebook

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

voices | Dashzevegiin Tserenbat, head of Tsahim Urtuu Holboo NGO

Сүхбаатарын талбай гээд ойлгочих. Тэнд хүмүүс уулздаг, санал бодлоо солилцдог нэг нэгнээ олдог тийм талбар гэж би хэлдэг. A | Таны блогийг уншиж байхад гадаадад олон жил амьдарсан гэхэд монгол хэлний язгуур үгийн сангийн баялаг сайтай хүн гэдэг нь харагдаж байсан. Эх хэл, соёлоо мартахгүй гэсэн дасгал уу эсвэл таны төрөлхийн авьяас юм уу? Тэрийг ёстой мэдэхгүй юм байна. /инээв/ Би чинь математикч хүн. Хааяа хоёр гурван мөрт бичнэ. Цахим өртөөгөөр түүх сонирхдог хүмүүстэй мэдлэгээ солилцоход би бас мэдээлэлтэй болж чадаж байгаа юм л даа. Би өөрөө цахим өртөөнөөсөө байнга суралцсаар байдаг. A | Монгол орноо хөндлөнгийн нүдээр харахад танд ямар сэтгэгдэл төрдөг вэ? Хүн өөрөө дотроосоо эхэлж боловсрох хэрэгтэй гэж би боддог л доо. Манайханд ямар ч зүйлийг сэтгэлээсээ хийдэг тийм л чанар дутагдаад байх шиг санагддаг. Уржигдархан АНУ Калифорниа мужийн Санта Барбара их сургуулийн профессор, буддын шашны Ренбүүчи Алан Веллэстэй

54 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

уулзахад хэлж байна лээ. 200, 300 жилийн өмнө англи, америкчууд яг танайхан шиг хамаг юмаа ухаж төнхөж байсан. Одоо түүнийхээ горыг амсан өөрсдийнхөө биеэрээ мэдрэн ахин нөхөн сэргээх гэж зовж байна гэж. Одоо англичуудыг харахад юмыг маш нямбай хийдэг, аливаад их сэтгэлээсээ ханддаг. Монголчууд маань үүнийг эртхэн ухаараасай гэж боддог. A | Таныг малчдад зориулж сайн үйлсийн аян санаачлан санхүүжилт олсон талаар сонсож байсан. Энэ ажил цаашид үргэлжлэх үү? 2000 онд манай улсад айхтар зуд болоход Кембрежид оршин суудаг 70 настай Жон Пири гэдэг хүн олж мэдэн сэтгэл нь их өвдөж тэр үедээ Рийдингийн их сургуульд мастераа хамгаалж байсан С.Батсайхан гээд залуу руу утасдаж хэрхэн тус болох талаар ярилцсан байсан. Тэгээд С.Батсайхан төсөл бичээд 100 000 паунд босгож чадсан. Ингэж ажилласаар Жон маань 2007 онд бие нь гэнэтхэн муудаад надтай ирж уулзсан юм. Одоо 89 настай Билл Манн үйл ажиллагааг нь үргэлжлүүлж байгаа. Би энэ сайн дурын байгууллагын удирдах зөвлөлийн гишүүнээр нь

Төв аймгийн Алтанбулаг сум, Аав ээж дээрээ амарч байх үед. 2012 он. Summer vacation at my parents home, Altanbulag soum, Tuv aimag. 2012

and Twitter? People write and comment on it; presently, it unites more than 3,000 members. People, wherever I meet them around the world, recognize me when I say I’m from Tsahim Urtuu. I wish for the network to be a place that embraces commonalities and shared discussion. I say, 'think of Tsahim Urtuu as of Sukhbaatar Square, where people meet, exchange views and find each other.' Q | When reading your blogs, I can easily see your rich Mongolian vocabulary, despite the fact that you have lived abroad for many years. Is it a challenge not to forget your native language or is it a talent of yours? I have no idea [he laughs]. I’m a mathematician. I sometimes manage to put a few lines together. Exchanging knowledge on Tsahim Urtuu with those who are interested in history gives me deeper knowledge in general. I constantly learn from Tsahim Urtuu myself. Q | How does Mongolia look to a person observing from the outside? It is my belief that a person must begin developing themselves from within. It seems that we often lack the quality of doing things from the heart. Just the day before yesterday, when I met Rinboche Alan Wallace, professor, Santa Barbara University, California, he was saying that just 200 years ago England and the US used to devastate their nature like the Mongols do today. Now, the UK and the US are painstakingly trying to rehabilitate it. If you look at the British now, they are doing things from heart. I wish the Mongols realize this as soon as possible. Q | You once initiated and secured funds in a goodwill campaign for Mongol herders. Is that a continuing project? When a severe Zud [a particularly harsh, snowy winter in which livestock die from starvation and cold] struck our country in 2000, 70-year old John Pirie , a resident

Dashzevegiin Tserenbat, head of Tsahim Urtuu Holboo NGO | voices ажилладаг. С.Батсайхан санхүүг нь хариуцдаг юм. Бид хөдөөгийн худгуудыг сэргээх, морин хадуур бусад зүйлсийг оруулж ирэх, Хөвсгөл, Архангай аймагт адуу вакцинжуулах, Дундговьд тэмээ вакцинжуулах зэрэг төслүүдийг хэрэгжүүлсэн. Түүнээс хойш зуд бараг болоогүй учраас малчдыг нүүдлийн аж ахуйдаа ая тухтай амьдрахад туслах чиглэлийн төсөл рүү орсон. Хамгийн сүүлд гэхэд говьд ногоо тарьдаг хөдөлмөр эрхлэгчдэд хэдэн мянган паунд олж өгч чадлаа. Цаашдаа эх нутагтаа туслах зорилгоор олон төслүүд хэрэгжүүлэх бодолтой байгаа. A | Та ямар газруудаар аялж байв. Дурсамжтай аяллынхаа тухай манай уншигчдад сонирхуулаач? 1997 онд нутгаас гарснаас хойш Карибийн арлууд, Америк болоод Европын нэлээд орнуудаар аяллаа. Аялсан газруудын соёл, түүх, байгаль орчин, ахуй заншил өөр өөрийн онцлог дурсамжийг надад үлдээсэн. Карибын тэнгисийн Барбадос аралд нэг жил амьдарч тэндхийн хүн зоны амьдрал ахуй, соёлтой нэлээд танилцсан. Халуун бүсэд оршдог энэ газар далайн эрэг болон наран шарлагын газар, нарлаг өдрүүддээ тулгуурлан жуучлалын бизнесийг төрөл бүрээр маш сайн хөгжүүлсэн нь хамгийн сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тэндээс ойрхон орших Домника арал бол Карибын тэнгисийн онгон байгалиараа үлдсэн ганц арал. Тэр аралд байдаг дэлхийн хоёр дахь буцалдаг нуурыг мартдаггүй. Тэнд зам харгуй тавигдаагүй тул олон уул давааг давж дөрвөн цаг явган алхаж байж хүрсэн. Түүнээс гадна эртний түүхт Грек, Итали, Швед зэрэг орноор аялсан маань ч сайхан дурсамж үлдээсэн. Ер нь байгаль дэлхийнхээ давтагдашгүй гайхамшгууд болон тэнд амьдарч буй хүмүүсийн соёлыг үзэж танилцах нь бусдыг таньж мэдэх, байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах нь юугаар ч сольшгүй чухал зүйл юм байна гэж би боддог.

Барбадосын баруун эрэг Атлантын далайн давлагаанд идэгдсэн эргийн хадны дэргэд. 1998 он Next to the rock which was plunged by Atlantica ocean, the west coast of Barbados. 1998

of Cambridge in the UK, phoned S. Batsaikhan, a graduate student at Reading University, to offer his condolences and inquire if he could extend any help. S. Batsaikhan developed a project in response and received 100,000 pounds in funding. Later, they together established a general fund to help aid the Mongols against natural disasters. They continued together until 2007 when John's health suddenly declined and he came to see me. He asked me to carry the torch for him, but I declined. In 2008 another Zud struck. I’m a member of the steering committee for this goodwill organization and now Bill Munn, 89 is in charge of the

Q | What places have you been to? Can you please share your interesting finds with our readers? Since I first left the country in 1997 I have been to the Caribbean islands, the Americas, and a number of European countries. Each place left specific impressions that were distinct to the culture, history, environment, lifestyle and customs of these countries. I lived for a year in Barbados and had the chance to familiarize myself in-depth with the lifestyle and culture of the people. The greatest impression from this tropical country was in their variety of tourism ventures that were developed based

fund. Together we implemented a number of projects to restore water wells in Mongolia's countryside, to import dump rakes and other tools, to vaccinate horses in Khuvsgul and Arkhangai Aimags, to vaccinate camels in Dundgovi Aimag and so forth. These projects are being continuously implemented. When the Zud concluded we switched to projects aimed at helping herders ensure secure herding. For our latest success we were able to secure a few thousand pounds for farmers in the Gobi. We have many more projects in mind to continuously help our country.

on their beautiful coasts, beaches and sunny days. Dominica, located in close proximity to Barbados, is an island beautifully untouched and unspoiled. I’ll never forget the world's second largest hot spring, called ‘Boiling Lake,’ found on that island. As there were no built roads, we hiked a number of mountains and passes for 4 hours to reach it. Also, travelling through the ancient history of Greece, Italy and Sweden left a great impact. I firmly believe that familiarizing one’s self with the unique wonders of nature, and the cultures of people who reside there, is the key to learning about others and getting to love our world.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Эрдэнэзуу нь Монголын анхны буддын хийд төдийгүй уламжлалт хот байгуулалтын жаягаар баригдсан цорын ганц хийд юм. Хийд нь гадуураа 102 суваргаар хүрээлүүлсэн байдаг. Erdene Zuu is the very first Buddhist monastery in Mongolia and the only complex traditionally built following canonical design, featured in its wall of 102 stupas.

Нүүдэлчдийн түүхэн жим Traveling the Trails of Nomads

by A.Munkhjin | А. Мөнхжин Photographs by BAchka.A | А.БАТЖАРГАЛ

feature | Traveling the Trails of Nomads

ртний баатруудын агуу домгийг

шивнэсэн салхи, мэлтэлзэн урсах цэнгэг уст гол, нүд алдам тал нутаг, сүр жавхлант өндөр уулс... хангай говь хосолсон өвөрмөц тогтоцыг эртний нүүдэлчдийн өлгий нутаг Орхон голын уудам цэлгэр хөндийгөөс харж болно. Орхоны хөндий нь түүхийн арвин баялаг дурсгалыг хадгалах тул 2004 онд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн соёлын өвд бүртгэгджээ.

he verdant valley extending from

the banks of the Orkhon River in central Mongolia has been a cradle of civilization throughout history. Empires from thousands of years ago to the time of Chinggis Khan have called the land home. In 2004, UNESCO designated the Orkhon Valley Cultural Landscape a World Heritage Site. A 360 km journey from Ulaanbaatar takes you into the heart of the country—and the heart of Mongolia’s historic past.

Өндөр гэгээн Занабазар Төвхөн хийдэд сууж байхдаа 1986 онд Соёмбо үсгийг зохиосон. Соёмбо үсгийн эхний тэмдэг нь монголчуудын тусгаар тогтнолын мөнхийн бэлэгдэл болж, өнөөгийн Монгол улсын төрийн сүлд болон уламжлагджээ. High Saint Zanabazar created his Soyombo script when in residence at the Tuvkhun monastery in 1686. The first character of the Soyombo script became a perpetual symbol of independence for the Mongols, and appears on the national coat of arms of modern Mongolia.

Орхоны хөндийн түүхийн дурсгалт газрууд нь Орхон голын эрэг дагуу Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотоос 360 км орчим зайтай оршдог. Орхон гол нь Хангайн нурууны зүүн хойд хэсгээс эх аван 1124 км урсдаг Монголын хамгийн урт гол юм. Мөн Монголын хамгийн том хүрхрээ болох Улаанцутгалан энэ нутагт бий. Орхон гол нь Сэлэнгэ мөрөнд, тэндээсээ Хараа, Ерөө, Туул, Тамирын голуудтай нийлэн Байгал нуурт цутгана. Өнөөдөр Монголын малчин ард Орхон голынхоо эрэг дагуу эцэг өвгөдөөс уламжилж ирсэн нутагтаа нүүдэллэн амьдарч байна.

58 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

The Orkhon River flows northeast from the Khangai Mountain Range for 1,124 km, making it the longest river in Mongolia. The largest waterfall in Mongolia, Ulaantsutgalan, is located off a tributary in the valley. The 20 meter high waterfall is especially beautiful in the winter, when it is partly frozen. The Orkhon River is the largest tributary of the Selenge River, which together eventually unite downstream with the Kharaa, Eroo, Tuul and Tamir rivers on the way to its mouth in Lake Baikal. Many Mongolians live along the Orkhon River banks, in both traditional animal herder settlements and modern cities.

Traveling the Trails of Nomads | feature

Хархорин хот Монголын эзэнт гүрний эртний нийслэл Хархорин хотын буурь жуулчдын анхаарлыг хамгийн их татсан газар юм. Эзэн Чингис хаан Хархорин хотыг 1220 онд байгуулжээ. Өгөөдэй хаан 1235 онд “Түмэн амгалант” ордныг улсынхаа хөгжил, хүч чадавх, сүр жавхлангийн бэлэг тэмдэг болгож байгуулжээ. Италийн алдарт жуулчин Марко Пологийн тэмдэглэснээр улсын нийслэлийн төв хэсгийг дөрвөн талдаа хаалга бүхий том хэрмэн ханаар хүрээлүүлж, түүн доторх Түмэн амгалант хааны ордныг алт, шүр, сувд, бусад үнэт эдлэлээр чимсэн байжээ. Хойноосоо урагш, зүүнээсээ баруун тийш үргэлжлэх хоёр том гудамж нь Хархорин хотын цэцэг чимэг болсон үзэсгэлэнт ногоон ханыг хөндлөн гулд гарч хотыг дөрвөн өөр дүүрэгт хуваана. Эхний дүүрэг нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс эд бараа тээн авч ирсэн лалын худалдаачдаас бүрдэж байжээ. Хоёр дахь дүүрэг нь хятад худалдаачид, гар урчуудаас, гурав дахь дүүрэг нь эзэн хааны хатад, хөвгүүдийн орд харш, мөн Чингис хааны алтан ургийнхан, язгууртнууд, домогт цэргийн жанжнуудын дүүрэг, харин дөрөв дэх дүүрэгт нь буддын хийд, христийн болон лалын сүмүүд, гадаадын дипломат төлөөлөгчид, элчин сайдууд оршин суудаг байв.

Эрдэнэзуу хийд Их хаадын нутаг болох Орхон голын сав газраар аялахад давгүй сайхан замтай. Энэ замаар нилээд явж байж Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумд байдаг Эрдэнэзуу хийд орно. Энд ХVI-XVII зууны түүхийг илэрхийлэх хийдийн 108 суваргыг даган алхаж болно. 1580 онд Автай Сайн хаан болон түүний дүү Түмэнхэн ноён Далай ламд бараалхан энэ нутагт хийд барих тухайгаа айлтгаж, улмаар 1585 онд Тахайн балгасыг сэргээн хийд босгосон нь Эрдэнэзуу хийдийн гол дуган болжээ. Монголын уран барилгын эртний нэн ховор дурсгал юм. 1792 онд Эрдэнэзуу хийд нь 62 дуган, 500 орчим жижиг сүм, 10 000 гаруй ламтай байжээ. 1930-1940 өөд оны хэлмэгдүүлэлтийн үед ихэнх сүм сүйтгэгдэж, ердөө 18 дуган үлджээ. Өнөөдөр Эрдэнэзуу хийд эртний сүм дуганын уран барилга, ховор үзмэр бүхий өвөрмөц музей, түүхийн дурсгалуудаараа алдартай болжээ. Музейн үзмэрүүд нь агуу их соён гэгээрүүлэгч Занабазарын үеийн шашны ховор нандин бүтээлүүдээс бүрдэнэ.

Орхоны хөндийн бичээсүүд Хархорин сумын төвөөс холгүй Цайдам нуураас баруун урагш Архангай аймгийн Хашаат сумын нутагт Түрэгийн Их хаан Билэг, VIII зууны үеийн Түрэгийн цэргийн их жанжин Культигиний хөшөө байдаг. Культигиний хөшөө нь 3.3 метрийн өндөртэй, гурван талдаа бичээстэй. Өөр нэг сонирхолтой олдвор нь титэм бүхий гантиг толгой Олон зууны түүхийг шивнэх Орхоны хөндийн томоохон тууриудын нэг халхын Цогт хунтайжийн балгас (дээд талд) Булган аймгийн Дашинчилэн сумын нутагт бий. Эрдэнэзуу хийдийн Ламиран дацангийн барилгыг 1782 онд барьж дуусчээ. The ruins of the castle of Prince Tsogt Khun Taiji of Khalkha —one of the major historical sites in the Orkhon Valley—tells the history of a people spanning hundreds of years. Located in the territory of Dashinchilen Soum, Bulgan Aimag (above). The construction of the Lamiran Datsan Temple in the Erdene Zuu Monastery was completed in 1782.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Karakorum City The former capital city of the ancient Mongolian Empire, Karakorum today is unrecognizable from what it was centuries ago. Today it is one of the most attractive destinations for tourists. Chinggis Khan established Karakorum in 1220 as the seat of his Empire. In 1235 the ‘Tumen Amgalant’ (Ten Thousand Calms) Palace was built as a symbol of power, grandiosity and expansion by his son and successor Uguudei Khan, who was responsible for most of the initial city construction and development. According to the notes of the famous Italian explorer Marco Polo, the city was surrounded by huge walls, with gates on four sides. Two large boulevards, lined with verdant plants and flowers, passed from north to south and east to west, dividing the city into four different districts. The first district was a Western-style market, populated by Muslim merchants; the second was an Eastern-style market filled with Chinese traders and craftsmen; the third district was the palace of the Emperor’s Khatan (Queen), the residences of the princes and other descendants of Chinggis Khan’s ‘Altan Urag’ (the Golden bloodline), other aristocrats and powerful military commanders; the fourth district was the religious district, with equal space for Buddhist temples, Christian churches and Muslim mosques, as well as the residencies of foreign diplomats and ambassadors. The city, with its sophisticated and well organized structure, served as a capital for several centuries. During its heyday, Karakorum was famous as a city of religious tolerance, and welcomed shrines and worshippers of all the major religions. The city was also the site of schools, cultural centers, libraries and archives. Today, a modern city has been built over the ruins to accommodate the tourists to the region.

Erdene Zuu Monastery When heading to the remote Orkhon River Valley you should expect a long drive on frequently bumpy country roads. But after the long ride there is plenty of opportunity for rest. The Erdene Zuu Monastery in Uvurkhangai Province’s Kharkhorin Soum is one of the first landmarks you’ll spot on arrival, and a peaceful way to begin your stay. In 1580, Abtai Sain Khan and his brother Tumenhen Noyon met the 3rd Dalai Lama, after which they enshrined Tibetan Buddhism as the state religion of the Mongols and planned the construction of a monastery in their homeland. They began building in 1585, using stones from the ruins of the nearby ancient capital of Karakorum. The monastery was finished late in the 16th century and rebuilt again in the 18th century after it was partially destroyed by war. By 1792, the Erdene Zuu Monastery was a complex of 62 temples, 500 structures of varied size, and over 1,000 lamas in residence. During the communist purges of the 1930s and ‘40s, most of the complex was destroyed, with only18 temples remaining. In 1944, the communist government reversed its policy and put the monastery under official protection. Today, Erdene Zuu survives as one of the oldest and rarest examples of Mongolian architecture. A small, active Buddhist community still exists, but the monastery mostly functions as a museum. The museum exhibits priceless religious works dating back to the time of the great scholar Zanabazar Далайн түвшнээс дээш 2600 метр өндөрт, уулын оройд байрлах Төвхөний хийд рүү (дээд талд) явган хүний жим даган 600 метр алхаж хүрнэ. Орхон голд цутгах Улаанцутгалангийн хүрхрээ нь 24 метрийн өндрөөс, 10 орчим метрийн өргөнтэй унадаг. Tuvkhun Monastery, nestled at 2,600 meters above sea level on a mountain top, is reached by a 600 meter hiking trail (above). The Ulaantsutgalan River and its 24 meter high, 10 meter wide waterfall eventually flow into the Orkhon River.

60 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

150 000 га талбайг хамарсан Орхоны хөндийн соёлын дурсгалт газар нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн Монголын анхны соёлын өв юм. The cultural sites of the Orkhon Valley are the very first Mongolian landmarks to be registered by UNESCO in the World Heritage List. The Orkhon Valley Cultural Landscape covers approximately 150 thousand hectares.

байлаа. Титэм нь дөрвөн талтай, дугуй оройтой, духан тус газартаа далавчаа дэвсэн бүргэд сийлсэн чимэглэлтэй байв. Культигиний хөшөөнөөс зүүн урагш нэг километр зайтай Билиг хааны булш байдаг. Эдгээр хөшөө дурсгал нь 200 гаруй жил оршин тогтносон Түрэгийн хаант улсын соёлыг харуулна.

Төвхөн хийд Төвхөн хийд нь алслагдсан бөглүү газар, хад асгаар хүрээлэгдсэн уулын орой дээр байдаг. Монголын нэрт соён гэгээрүүлэгч Занабазар залуу бага наснаасаа энэ газарт татагдан, улмаар 1651 онд жижиг номын өргөө захиалан бариулсан нь түүний бясалгал хийх, бүтээлээ туурвих газар болжээ. Галдан Бошигтын үймээний дараа энэ газар 1700-гаад он хүртэл мартагдаж, 1773 оноос дахин сэргээгдсэн байна. Энэ хийдийн архан талд “Эхийн умай” хэмээх хүмүүс шурган орж, шурган гардаг гайхалтай жижигхэн агуй бий. Энэ үйлдэл нь хүний эргэн төрөх, ариусахыг бэлэгддэг. Мөн хийдийн ар талд Занабазарын ус уудаг байсан хоёр жижиг цөөрөм бий. Далайн түвшнээс дээш 2600 метрт бүтээгдсэн энэхүү өвөрмөц, бас нууцлаг хийд Даяанчлалын агуй гэсэн өөр нэг нэртэй. Хийдийг хэлмэгдүүлэлтийн үеэр бас л нураан сүйтгэж, дараа нь дахин сэргээжээ. Өнөө үед нууцлаг байдлаа хадгалсаар байгаа энэхүү хийд эргэл мөргөлчдийг татсан хэвээр байна. Орхоны хөндийгөөр сонирхолтой аялал хийн, Монголын эзэнт гүрний бадрал сүйрлийг үзсэний дараа, ээдрээтэй түүхийг туулсан ч тал сайхан нутгаа хэвээр хадгалж үлдсэн өвөг дээдсээ гайхан биширч, хүндлэхгүй байх аргагүй.

Orkhon’s Scripted Statues In Khashaat Soum, Arkhangai Province, not far from Kharkhorin Soum, to the southwest of Tsaidam Lake, you’ll find 8th century Göktürk statues of the great Turkish Bilge Khagan and the Turkish military commander Kul Tigin. The Kul Tigin Monument, located at his burial site, is 3.3 meters high and contains inscriptions on its three sides. The sculpted marble head of Kul Tigin, split in half but wearing a distinct crown decorated with an eagle, was also discovered nearby in the Orkhan Valley. One kilometer southeast of Kul Tigin’s statue are the burial grounds of Bilge Khagan, whose memorial is a similarly inscribed column telling the story of the old Turkish Empire.

Tuvkhun Monastery The secluded Tuvkhun Monastery is tucked away high up in the mountains overlooking the Orkhon Valley. Zanabazar, the great scholar of Mongolia, was attracted to the area in his early teens, and in 1651 ordered his people to build a small house for his studies. It became his retreat for meditation and artwork. After its destruction in 1688 during a war with the Galdan Boshugtu Khan, the monastery was forgotten until its restoration in the late 1700s. Behind the monastery is a mysterious cave known as the “Uterus,” where worshippers pass through for symbolic purity and rebirth. Nearby are two ponds, from where Zanabazar used to drink water. Though the monastery is hidden in a recess over 2,600 meters above sea level, it has been a destination for pilgrims throughout its history. The monastery was severely damaged during the communist purges, but has since been rebuilt into a popular tourist attraction.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Traveling the Trails of Nomads

АЯллын зөвөлгөө Орхоны хөндийгээр аялах

Sightseeing in the Orkhon Valley

Орхоны хөндийг зорихоор шийдсэн бол дараагийн мэдээллийг заавал уншаарай.

The following information is a must-read if you decide to visit the Orkhon Valley:

1. Улаанбаатараас Булган аймгийн Дашинчилэн сум хүртэл засмал замаар 208 км яваад баруун тийш эргэн Киданы үеийн Хар Бухын балгас руу шороон замаар 12 км явж хүрнэ. Тал нутгийн замууд бүгд засмал биш гэдгийг санаарай. Хар Бухын балгас нь Монголын төдийгүй дэлхийн түүхийн улбааг хадгалсан ба хүмүүсийн очих дуртай газар юм. Балгас нь хоёр эринд харьяалагддаг ба Кидан улс түүний өмнөх үеийнх юм. Хэрэв түүх сонирхдог бол таны очиж үзэх газрын нэг мөн.

өнцөг булан бүрээс аялагчид энэ сувиллын газрыг зорин ирдэг. Халуун рашаан Улаанбаатар хотоос 385 км зайд оршино. Хужирт рашаан сувиллаас баруун тийш 50 км яваад 2400 жил ба түүнээс ч өмнө босгосон байж болох Чулуутын хадны дурсгал, буган хөшөө, дөрвөлжин бунхан бий.

1. Dashinchilen Soum of Bulgan Province is 208 km west of Ulaanbaatar by paved road. A further 12 km on a dirt road will get you to the ruins of the Khar Bukh (Black Bull), a crumbled fortress from the Khitan era. It is a popular destination for tourist buffs. There is also a museum on site.

7. Халуун рашаанаас баруун тийш яваад Улаанцутгалан хүрхрээ орно. Хүрхрээнээс урагш 3 км яваад чулуун зэвсгийн үеийн анхны хүмүүсийн өлгий болох агуй байдаг. Тэнд чулуун зэвсгийн үеийн дурсгал олноороо бий.

2. Ögii Lake is located 90 km west of the ruins. Here you will come across a water bird research station. The Ramsar Convention has registered Ögii Lake on the Ramsar List of Wetlands of International Importance for being an important breeding and staging area for a variety of waterfowl. This bluish lake is home to many endangered migrating ducks, geese and swans. Rock paintings at the Khangiday Rocks are 20 km down the road.

3. Өгий нуураас урагш 50 км яваад Гоктуркийн үеийн Билиг хаан, Культигин жанжинд зориулагдсан хөшөө дурсгалын цогцолбор бий. 732 онд боссон Культигин жанжны хөшөө нь Түрэг хэл дээр буй эртний хэл, түүх, соёлын сонгодог дурсгал юм. Он жилийг элээсэн энэ гэрэлт хөшөөг 765 онд Билиг хааныг нас нөгчсөний дараа түүний хүү Тэнгэр хаан эцэгтээ зориулан босгожээ. Анхандаа энэ хөшөө чулуун яст мэлхий дээр байрлаж байж. 4.Тэндээсээ засмал замаар урагшаа 44 км яваад эртний нийслэл Хархорин хот хүрнэ. Хархориноос урагш 45 км яваад Монголын анхны долоон хийдийн нэг болох Шанхын хийд бий. 5. Хархориноос баруун хойш 25 км -т Орхон голын баруун савд орших Уйгурын үеийн Хар Балгас оршино. Дэлхийн эрдэмтэд, археологчид энэ газар байнга ирж, түүхийн ховор дурсгалыг үздэг ажээ. 6. Балгасаас урагш Хужиртын байгалийн халуун рашаан байдаг. Нутгийн ардууд Хужиртыг 400 гаруй жилийн өмнөөс ашигласаар ирсэн ба халуун рашаан нь бүтэн биеийг анагаах чадалтай. Дэлхийн

62 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

8. Агуйгаас урагш 4 км явахад 4000 жилийн настай хоёр буган чулуу бий. Эдгээрийг хүрлийн үеийн томоохон төлөөлөлд тооцдог. Монгол орон хөшөө дурсгалуудаар нэн баялаг юм. 9. Голоос хойшлон гүүрээр гарч 65 км яваад Төвхөн хийд орж болно. Энэ хийд агуу их соён гэгээрүүлэгч Занабазарын өлгий нутагт бүтээгджээ. Занабазар энэ хийдэд бясалган, уран бүтээлээ хийдэг байжээ. 11. Орхоны хөндийгөөс Улаанбаатар хүртэл 360 км ихэвчлэн шороон замаар явна. Замдаа малчин айлд зочилж, зам дагуу газруудад морь унах боломжтой. Морины эзэн танд тусална, морьд ч номхон, аядуухан. Та тавтай сайхан аялаарай!

3. 50 km south of Ögii Lake is the monument complex devoted to the Göktürk Bilge Khagan and Kul Tigin. The earliest historical, lingual, cultural and classic memorial in Old Turkic is commander Kul Tigin’s monument erected in 732. After Bilge Khagan died, his son erected a memorial monument in 765. The monument was originally erected atop a stone tortoise. 4. 44 km south by paved road is the ancient capital city Karakorum. Another 25 km south from Karakorum is the Shankh Monastery, one of the original seven monasteries of Mongolia.

6. 90 km south of Karakorum are the beautiful natural hot springs of Khujirt. Khujirt was discovered some 400 years ago and has been used ever since for the rejuvenating powers of its mineral water. Travelers flock to resorts in Khujirt from every part of the world. It’s 385 km from Ulaanbaatar if you decide to travel directly. Take a day trip outside the Khujirt hot springs and visit ancient tombs, deer monuments, and Chuluut rock remnants erected at least 2,400 years ago. 7. West of the hot springs tumbles the Ulaantsutgalan waterfall. 3 km south of the waterfall is a cave which was home to some of the first humans during the Stone Age. Many Stone Age remains are found in the area. 8. Two deer stones dating back 4,000 years are found 4 km south of the caves. Historians consider them to be two significant representatives of Bronze Age craft. 9. Tuvkhun Monastery lies north of the river, 65 km beyond the bridge. The monastery was home to the great scholar Zanabazar, who used to meditate in the area high up in the mountains. 10. The Khujirt hot springs are equally relaxing at both the beginning and end of any trip to the Orkhon Valley. 11. The return from Karakorum to Ulaanbaatar is 360 km by dirt and paved road. If you don’t want your vacation to end, stop along the way and ride horses at one of the many roadside attractions. Mongolian horses are tame and gentle, and the owners can help you if you’re a beginner. Have an amazing journey!

map: g.enkh-amgalan/national geographic mongolia

2. Дээр дурдсан балгасаас цааш 90 км яваад Өгий нуурт хүрнэ. Энэ нууранд нэн ховордсон нүүдлийн шувуудыг үржүүлдэг. Төрөл бүрийн усны шувууд үржүүлэх чухал бааз болсоноороо Өгий нуурыг Рамсарын чуулганаар олон улсын ач холбогдол бүхий намагшсан газруудыг бүртгэдэг Рамсарын жагсаалтад оруулсан байна. Хэрэв та энэ газрыг үзэхээр сонгосон бол ердөө 20 км зам хазайгаад Хангидайн хадны сүг зургийг үзээрэй.

5. The Kharabalgasun, or OrduBaliq —ruins of the First Uyghur Khaganate—are 25 km northwest of Karakorum on the west bank of the Orkhon River. Scientists and archeologists around the world frequent the ruins for its wealth of archeological interest.

Сэтгэл донсо Нүд орой дээрээ гарч, үс босмоор, эсвэл бүр жингүйдмээр. Энэ бүгдийг дараах арван зам бодитоор мэдрүүлнэ. Jaw-dropping, hair-raising, even gravitydefying. These 10 drives bring out all the clichés. by Freda Moon | Фреда Мүүн

лгох 10 зам License to Thrill

Аялагчид Канадын Айсфильдсын дархан цаазат газрын хурдны зам дахь байгалийн үзэмж тольдох өндөрлөг дээрээс Пейто нуурыг харж байна. Road-trippers view Peyto Lake from a scenic overlook off Canada’s Icefields Parkway.

License to Thrill | feature

Тэнгэрт одсон тууз: Виржини ба Хойд Каролина дахь Блю Ридж зам үзүүр нь харагдалгүй үргэлжилнэ (эсрэг талд болон доор).

images: Harrison Shull/Aurora Photos (hikers), Cameron Davidson/Getty Images (aerial, opposite), Andreas Hub/Redux (lake, opening pages)

Ribbon in the sky: Sight lines extend indefinitely along the Blue Ridge Parkway (opposite and below) in Virginia and North Carolina.

Хойд Каролинаас Виржини хүртэл

ЦЭНХЭРЛЭХ УУЛСЫГ ХЭЭЛЭХ ЗАМ

улын хяр даган үржил шимт хөндийг хээлсэн Блю Риж дархан газрын зам Виржини мужийн Шенандоа нурууны Вэйнесборо хотыг Хойд Каролинын Грэйт Смоки уулын Чероки сууринтай холбоно. Замдаа зүүн Миссисипи мөрний дагуух хамгийн өндөр оргил Митчеллийг дайрна. Хоёр мужийн нутаг дэвсгэрийг дамнах 750 км замд саад болох тэмдэг, гэрлэн дохио үгүй. “Давсаг дүүрэхгүй, түлш дуусахгүй л бол ганц ч зогсолгүйгээр энэ замыг туулж болно” хэмээн чөлөөнд гарсан замын ажилтан Дэн Браун хэлж байна. Гэхдээ зам зуурт ферм, тариан талбай, жижиг хот тосгод олон зүйлийг санал болгох тул аялагчид зогсож, хоноглож тухалдаг. Виржини мужид ерөнхийлөгч Томас Жефферсоны авирсан Шарптоп ууланд авирч, түүхт усан тээрэм Мабрид эрдэнэ шишийн бялуу идэж, алдарт Флэттоп эдлэнд цагаан царс, улаан агч, уулын замбага, хар интоор, шар улиангар моддын доогуур зугаалан блюграсс кантри хөгжмийн аялгуунд умбаж болно. Баримт: Блю Риж (цэнхэр нуруу) нэр нь алсын уулсыг ороох мэт зөөлөн хөх манангаас үүдэлтэй. Зөвлөгөө: “Сэтгэл хөдөлгөм намрын навчсаараа алдартай энэ зам жилийн бусад улиралд ч сэтгэл татам. Зэрлэг цагаан гааны навч, америк сараана, “индэр дээрх Жак” нэрт мангир цэцэглэн нугыг бүрхэх хавар, өмнөд Аппалачи адил номин ногоон зун, мөн “цасан цэвдэг” гоёмсог өвөлтэй” хэмээн Браун зөвлөж байна.

Virginia - North Carolina

Tangled up in Blue

panning two states and 469 miles without a single stop sign or traffic light, the winding Blue Ridge Parkway unspools along ridgetops, into fertile valleys, and past the highest peak east of the Mississippi (Mount Mitchell) as it links Waynesboro, Virginia, in the Shenandoah Mountains to Cherokee, North Carolina, in the Great Smoky Mountains. “If your bladder could hold out and you have enough gas, you could drive the entire length of it without ever stopping,” says Dan Brown, a retired superintendent of the popular parkway. Of course, farms, fields, and small towns offer plenty of diversions worth braking for, and most people linger longer than one day. They climb Sharp Top Mountain in Virginia, as Thomas Jefferson once did, eat cornmeal cakes at the historic Mabry Mill, or wander beneath the white oaks, red maples, mountain magnolias, black cherries, and tulip poplars at Flat Top Manor, gorging themselves on bluegrass music and Americana. Backstory: The ridge’s name comes from the soft blue haze that seems to wrap the mountains from a distance. Inside track: Famous for the high drama of its fall foliage, the route inspires no less awe the rest of the year, insists Brown—from spring’s blooming blankets of wild ginger, trout lily, and jack-in-the-pulpit wildflowers and budding trees to the summer’s “plush southern Appalachian landscape” of verdant green, as well as the “bleak,” beautiful winter.

feature | License to Thrill

68 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Хятадын Гуолиан хонгил нь хадат Тайханг уул дундуур огтлон гарчээ. Арзгар барзгар нээлхийгээр нь эгц хадан халил үзэгдэнэ. China’s Guoliang Tunnel cuts through the rocky Taihang Mountains, with jagged openings fronting a steep gorge.

Хятад

БИЕЛЭГДЭШГҮЙ ДААЛГАВАР

images: VIEW STOCK RF/age fotostock (both photos)

лон зуун жил ертөнцөөс тусгаарлагдсаны эцэст 1972 онд Гуолиан тосгоныхон гадаад ертөнцөд нэвтрэх өөрсдийн замыг давтахаар шийджээ. Улмаар тосгоны 12 эр нүцгэн гараараа уулыг нүхлэн, хөндийлжээ. Гуолианы хонгилон зам (албан ёсны нэр Хавцлын урт хонгил) бол хүний хүсэл зоригийн гайхамшиг. Хонгилоор машин жолоодно гэдэг мөн адил хэмжээний эр зориг шаардана. Бээжингээс баруун зүгт алслагдмал нутагт буй гарцыг олоход амаргүй ч явж үзсэн нэг нь ер бусын үзэмжийг нь шагшина. Ердөө 5.8 метрийн өргөн, 3.96 метрийн өндөртэй тахиралдсан хонгил нь элж мөлийсөн хадан цохионы нүүрэн талаас олон зуун метр доош харагдах эгц хавцал руу шагайсан нээлттэй “цонхнууд”тай. Баримт: Хонгилын амны дээр дурсгалын пайзад бичсэнээр энэхүү 1,6 км орчим урттай хонгилыг ердөө 3,6 кг алх, өрмийн төмөр туйван хоёроор зургаан жилд ухжээ. Зөвлөгөө: Английн Ноттингэмийн аялагч Даррен Кроуфорд: “Хонгилоор гарахдаа би нурж унах байх гэж айж байсан шүү. Хадан хана нь айхтар ан цавтай, орох хэсэгтээ сараалжин хашаагаар хамгаалсан байсан” гэж байна. Жолооч нар хонгилоор явахдаа холын гэрлээ асаан дуут дохио өгдөг ажээ.

China

Mission Impossible

n 1972, after centuries of isolation, the villagers of Guoliang decided to forge their own route to the outside world. Deep in the Taihang Mountains in northeastern China, they had long relied on a steep mountain trail sometimes referred to as a “heaven ladder.” Then 12 local men hand-carved a rough recess through the mountain. The Guoliang Tunnel Road (officially known as the Precipice Long Corridor) is that marvel of human will. To drive through the corridor requires a similar level of resolve. Tucked away in a remote corner of the country, west of Beijing, the passageway is hard to find. But those who have made the journey describe it as an exceptional sight. Just 19 feet wide and 13 feet high, the twisting tunnel has rough, open “windows” peering out from the cliff ’s smooth rock face and down hundreds of feet to the gorge below. Backstory: According to a plaque at its entrance, the nearly milelong tunnel took six years to dig, the only tools being eight-pound hammers and steel drill rods. Inside track: “While I traversed the tunnel, I had an uneasy feeling it might collapse,” says Darren Crawford, a traveler from Nottingham, England. The rock walls are badly cracked, with chicken wire at the entrance. Drivers are wise to turn on their headlights and honk their horns as they pass through.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Боливийн олонд танил болоогүй Хойд Юнгас зам огцом эргэлт, эгц уруудалтыг хослуулжээ Bolivia’s infamous North Yungas Road pairs steep drop-offs with sharp turns.

Болив

ДЭЭСЭН ДӨРӨӨН ДЭЭР

оливийн өндөрлөгт зуун километр үргэлжлэх газарт жолоочийг шүхэрчин болохоос нарийн зурвас л тусгаарладаг. “Үхлийн зам” хэмээх нас барагсдын хойчийг дурсан загалмай босгосон 40 км зөрлөг бүхий Хойд Юнгас зам нь дэлхийн хамгийн өндөрлөг газарт орших нийслэл хот Ла Пас хотын захаас Коройко хэмээх жижиг хот хүрнэ. Саяхан баригдсан ойролцоох тойруу зам нь аюул багатай сонголт болох боловч уулын дугуйчид, аюул эрсдэлийг сөрөх дуртай аялагчид хуучин “Үхлийн зам”-ыг сонгон, 465 метрт өргөгдсөн нүцгэн эгц хадан цохион дээрх Ла Кумбрегийн нарийн замаар аюул эрсдлийг сөрөх адал явдлаа эхэлдэг. Хөндий рүү доош харц шидэхэд эгц ханан дээрээс харж буй мэт аз туршсан байрлалд явж буйг санагдуулна. Эцэст нь нарийн зам аварга том дал модны навчис, зэрлэг коканы бут, багшрах ялаа шумуул бүхий бүгчим чийглэг униар, кофе ба жүржийн тариаланд бууж очно. Баримт: 1990-ээд оны дунд үед энэхүү хамгаалалтгүй хадан хавцал дэлхий дээрх хамгийн аюултай зам хэмээн цууд гарч байсан. Зөвлөгөө: “Энэ бол маш нарийн зам. Өмнөөс машин ирэх тохиолдолд ухарсаар байж зөрөх нарийхан хэсэг олон бий” хэмээн Аляскаас Аргентин хүртэл авто замын аялал хийсэн Канад улсын иргэн Дэн Грек зөвлөж байна. Bolivia

Driving by a Thread

or some 65 miles in the Bolivian highlands, little more than a lane separates drivers from skydivers. North Yungas Road, including a 25-mile pass marked with memorial crosses known as the Death Road, leads from the outskirts of La Paz—the world’s highest capital—to the small town of Coroico. A nearby paved bypass completed in recent years provides a safer alternative, but mountain bikers and others who dare to take the old Death Road begin their white-knuckled adventure through the pass of La Cumbre on a barren 15,255-foot ridge. Glimpses across the valley offer vivid reminders of their precarious position up a vertical wall. Finally, the path descends into a humidity-choked haze of enormous palm fronds and wild coca bushes, teeming insects, and farms cultivating coffee and citrus. Backstory: In the mid-1990s, the unprotected precipice earned notoriety as the most dangerous road in the world. Inside track: “It’s extremely narrow,” says Dan Grec, a Canadian traveler who recently road-tripped from Alaska to Argentina. “There are plenty of places where, if you came across an oncoming car, you would have to reverse and figure out how far back to go until you could fit past each other.”

License to Thrill | feature

Румын

ХАРАНХУЙН ХААНЫ ЭХ НУТАГТ

images: Radu Sigheti/Reuters (women), John Coletti/Getty Images (cliff),

уруу хүйт даах байдлаар нь хэмжвэл Румыны Трансфэгэрашан замын огцом эргэлт, уруудалтууд нь зохиолч Брэм Стокер “Дракула”аас санаа аван бичсэн өмнөд Карпатын хамгийн алдартай оршин суугч Сүлбэгч Влад III хэмээх Валах удмын ханхүүгээс илүү аймшгийг мэдрүүлнэ. “Замын хажуугаарх загалмайнуудыг харахад юу болж өнгөрснийг бодохоос ч аймаар доор эгц хадан хавцал” хэмээн зэргэлдээх тосгонд амьдардаг, “Зэлүүд Трансилвани” блогийг хөтөлдөг англи мэргэжилтэн Пол Вайт хэлж байна. Румыны хамгийн өндөр хоёр оргилын хооронд хойноос урагш хөвөрч, 1600 гаруй метрийн өндөрлөгт хүрэх Трансфэгэрашан зам нь Аржеш голыг даган хавирган сар хэлбэрт Видрару даланг эмжиж, маргадын өнгөт Видрару нуурын эрэгт хүрнэ. Жолооч хоёр эгнээт зам дагууд (хурдны хязгаар нь 40км/цаг) 27 гүүр, усан багануудыг өнгөрөх ба гэрэлтүүлэггүй, 1.6 километрийн урттай хонгилыг гатална. Жуулчид Арефу тосгонд 1480 шатаар өгсөж гардаг Дракулагийн гэр асан 700 жилийн настай Поенарь цайзын балгаст саатдаг. Баримт: Өмнөд Карпатын нурууны Фэгэраше уулыг ороосон 160 км урттай энэ замыг 1970-аад оны үед армийн стратегийн чухал зам хэмээн барьсан байна. Зөвлөгөө: Хуйсагнуур цаг агаараас шалтгаалан замыг зөвхөн зургаадугаар сарын сүүлээс аравдугаар сарын дунд үе хүртэл нээлттэй байлгадаг байна. Хүйтний улиралд зам 20 давхар гинжин хэлхээ үүсгэх Балеагийн хүрхрээнээс цааш явах боломжгүй хаагддаг.

Romania

Heart of Darkness

M Румыны аз туршсан Трансфэгэрашан зам дагуу мөн л хурц тод үзэмжтэй газрууд бий: Үндэсний хувцас гоёл чимэглэл дүүрэн Питешть тосгоны алтанзул цэцгийн баяр. Romania’s perilous Transfăgărăş; san Road offers bright spots, too, such as nearby Piteşti’s tulip festival full of folk costumes.

easured by chills down the spine, the twists and drops of Romania’s Transf˘ag˘ar˘a¸san Road pack a more fearsome punch than the Transylvanian Alps’ most famous former resident, Vlad III the Impaler, the Walachian prince who inspired Bram Stoker’s Dracula. “You see crucifixes on the side of the road, and you dread to think what [the driver] must have gone through—it’s a sheer drop,” says Paul White, a British expat living in the nearby countryside who writes a blog called Wild Transylvania. Winding north-south between Romania’s two top peaks and reaching more than a mile high, the Transf˘ag˘ar˘a¸san follows the Arge¸s River, skirts the crescent-shaped rim of Vidraru Dam, and visits the banks of the emerald Vidraru Lake.

Along the two-lane road (speed limit: 25 miles an hour), drivers cross 27 bridges and aqueducts and navigate an unlit, half-mile-long tunnel—as well as around shepherds and their flocks holding up traffic. Tourists stop at the ruins of 700-year-old Poenari Castle, Dracula’s onetime home atop some 1,480 stairs in the Arefu commune. Backstory: High in the F˘ag˘ara¸s Mountains of the southern Carpathians (another name for the Transylvanian Alps), the road was built in the 1970s as a strategic 100-mile military route. Inside track: Often treacherous weather conditions mean the road is reliably open only from late June through mid-October; during cold months, the road becomes inaccessible beyond the Bâlea waterfall, a 20-story chain of cascades. From there, a red cable car whisks travelers to Bâlea Lake, with two year-round chalets and an ice hotel built from scratch each winter.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Орегон мужийн Краун Поинт оргилын ногоон дээвэр дээр сүндэрлэх Виста Хаус ажиглалтын цэг нь 1918 онд нээгдэж Колумбия мөрний хурдны зам дээрх амрах цэг болсон юм. Proper topper: Capped with a green-tile roof on the summit of Oregon’s Crown Point, the Vista House opened in 1918 as a rest stop along the Columbia River Highway.

Орегон

ЦАГИЙН НУГАЧАА

олумбия мөрний хавцал дээгүүр тавьсан муж хоорондын замаас салаалсан нарийхан хоёр эгнээт Колумбия мөрний түүхт хурдны зам нь анх 1922 онд баригдаж дууссанаасаа хойш бараг өөрчлөгдсөнгүй. Орегоны жижиг хот Корбеттоос өөр нэг хот болох Додсон хүртэл 24 км үргэлжлэх хэсэг нь замын хамгийн алдартай хэсэг бөгөөд мужийн зургаан цэцэрлэгт хүрээлэн, долоон хүрхрээ, тунгалаг өдөр бол Ариун Хеленс уулыг оролцуулаад таван уулын оргил тааралдана. “Тэр хуучин замаар аялахад яг л өнгөрсөн үед зочлох мэт санагддаг” гэж орон нутгийн уран сайхны гэрэл зурагчин Дарин Уайт ярьж байна. Өвлийн мөнгөн цан цохих цагт алдарт хүрхрээнүүд замын

72 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Oregon нуман гүүрнээс дүүжлэгдэн харагдах модны мөчир адил зузаан мөсөн унжлага болон харагдана. Хавар ба зуны эхэн сард янаг цэцэгс, шар өнгөтэй харваж буй од хэмээх яруу найрагчийн цэцэг, хонин нүдэн цэцэг, цагаан дэлбээт Колумбийн хавцлын хонин нүдэн цэцэгс алаглаж, мөн Орегоны яшил мод ба гурван талт улиас модод хурц ногоон өнгөөр чимнэ. Намар цагт улбар, улаан, алтлаг шаргал өнгөөр дүрэлзэн асах навчис замыг сүүдэрлэнэ. Баримт: АНУ-д анхны байгалийн үзэмжит газрын хээрийн замыг барихдаа Швейцарийн XIX зууны Аксенштрассе замаас үлгэрлэсэн хатуу зураг төслийн журмыг баримталдаг байв (жишээлбэл таван хувиас илүү налуутай байж болохгүй гэх мэт). Зөвлөгөө: Жолооч

A wrinkle in time

ong ago bypassed by an interstate, the skinny two-lane Historic Columbia River Highway, poised on the side of the Columbia River Gorge, has seen little change since it was completed in 1922. Traveling from one small Oregon town (Corbett) to another (Dodson) a mere 15 miles away, the road’s most popular remaining portion takes in six state parks, seven waterfalls, and, on clear days, views of five mountain peaks, including the explosive Mount St. Helens. “To take that old highway is like stepping back in time,” says Darren White, a local fine-art photographer. During the silver thaw of winter, its famous waterfalls freeze and icicles as thick as tree branches hang from the highway’s graceful arched bridges. Spring and early summer pop with blooming endemic

License to Thrill | feature

нар Колумбия мөрнөөс 223 метрт өргөгдсөн Краун Поинт оргил дээр орчин үеийн засалтай цэмцгэр дэгжин ажиглалтын цамхаг Виста Хаус дээр саатаж болно. “Энэхүү өндөрлөг цэгээс зах хязгааргүй орон зай ба нам гүмийн хослол дунд мөрнийг ажиглах боломжтой” хэмээн замын хэтийн хөгжлийг таамаглаж байсан Мальтнома мужийн инженер Самуэл Ланкастер зөвлөж байна. Чили- Аргентин

АЮУЛТ ОГЦОМ ЭРГЭЛТ ӨӨД

images: Walter Bibikow/Getty Images (desert road),Michael T. Sedam/Corbis (coast, opposite)

эцэглэж буй Чилийн нийслэл Сантьяго ба баруун Аргентины дов толгод дахь дарсны эх орон Мендоза хотыг холбох Транс-Андын хурдны зам нь уулсыг ороон 360 км үргэлжлэх нь паркийн хөгжөөнт тоглоомоос ч илүүтэй сэтгэл донсолгоно. Олон улсын автобус, чингэлэгтэй ачааны машинууд 3500 метрт өргөгдсөн Андын нуруунд Чилийн талаас нь өгсөхөөр 29 нааш цааш тахиралдсан эргэлтүүдээр хүч нэмэн гишгэнэ. Уг тивийн өмнөд үзүүрийг холбох гол зам тул арилжааны онцгой ач холбогдолтой боловч мөн аялагч жуулчдын харааг булаах увидастай. 1904 онд босгосон дөрвөн тн жинтэй баримлын нэрээр Аврагч Христос хэмээн нэршсэн олон улсын хилийн гарц дээр урт дараалал, олон цагийн хүлээлт үүсгэдгээрээ алдартай, атираат уулыг нүхэлсэн гурван км урт хонгил боомт буй. Хонгил огцом эрс тэрс хуваагдлыг тусгана. Мендоза рестораны америк менежер Гэри Жилберт “Нэг аяллаар хоёр тэс ондоо экосистемд очно. Аргентины талд үзэсгэлэнт хадан тогтоц бүхий цөл нутаг. Харин Чилийн талд номин ногоон байгаль угтана” гэж байна. Баримт: Андын нурууг хэрсэн энэ замыг нутгийн улс “Пасоде-лос-Караколес” буюу эмгэн хумсны зам гэдэг. Зөвлөгөө: Жолооч нар Аргентины талаас дэлхийн бөмбөрцгийн баруун хагасын хамгийн өндөр оргил болох 6960 м өндөр Аконкагуаг харж болно.

wildflowers—including the fuchsiaand-yellow poet’s shooting star and white-petaled Columbia Gorge daisy, and the Oregon ash and cottonwood trees grow dense with green. In the fall, the road slips under a fiery awning of oranges, reds, and yellows. Backstory: The first planned scenic byway in the U.S. follows strict design protocols (for example, no grades steeper than 5 percent) inspired by Switzerland’s 19th-century Axenstrasse byway. Inside track: At Crown Point, drivers stop at the Vista House, an elegant art nouveau observatory 733 feet above the Columbia River. Samuel Lancaster, the Multnomah County engineer who oversaw the highway’s development, said that from this perch the river “could be viewed in silent communion with the infinite.” Chile - Argentina

Dangerous Curves Ahead

he Trans-Andean Highway delivers more thrills than a theme park, coiling along 226 miles of mountain passes between the booming Chilean capital of Santiago and Mendoza wine country in the foothills of western

Argentina. A defunct railway tracing part of the route only adds to the roller-coaster effect. As one of the major thoroughfares of the continent’s Southern Cone, the road is as seductive to sightseers as it is crucial to commerce, with semitrailers as well as international buses gunning it up 29 rapid-fire switchbacks that climb to some 11,500 feet on the Chilean side of the Andes. At Christ the Redeemer International Pass—named for a four-ton statue placed there in 1904—a nearly two-mile-long tunnel cuts through the rugged mountains to a border crossing notorious for long lines and multihour delays. The tunnel also signals a striking divide. “In one trip, you have two totally separate ecosystems,” says U.S. expat Cary Gilbert, who manages a Mendoza restaurant. On the Argentine side, “it’s desert, with beautiful rock formations in all different colors. Then you come out the Chilean side, and everything’s green.” Backstory: Locals call the crawl through the Andes the Paso de los Caracoles—“snails’ pass.” Inside track: From the Argentine side of the tunnel, drivers can glimpse four-mile-high Mount Aconcagua, the tallest peak in the Western Hemisphere.

Эсрэг тэсрэг рүү хүрэх замд: Аргентин ба Чилийг дамнасан Транс-Андын хурдны зам эрс тэс ялгарах байгалийн үзэмжтэй. Driven to extremes: The Trans-Andean Highway between Argentina and Chile covers disparate landscapes

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Замын дайчид: Австрийн Гросглокнер өндөр уулын замаар аялагсад хамгийн өндөр цэг болох ЭдельвайсШпицийг чиглэн явж байна. Road warriors: Travelers on Austria’s Grossglockner High Alpine Road head for its highest vantage point, EdelweissSpitze.

Австри

ӨӨДӨӨ ЭРЧЛЭХ ЗАМ

ээшээ 915 м өгсөж, толгой эргэм 2504 метрийн өндөрлөгт гарахаар классик “ВMW”, спорт загварын машин хөлөглөгсөд Австрийн Зальцбург ба Каринт мужийг холбох Гросглокнер өндөр уулын замын 36 эргэлтийг салхи татуулан туулна. Нийт 48 км явж хүрэхэд аргаль, янгир харайлдаж, хүрэн баавгай, чонын сүрэг, цулцгар тарвага нааш цааш холхих Альпийн нурууны өндөр оргилуудыг ухаа хажир, цармын бүргэд тойрон эргэлдэж харагдана. “Тэнгэр цэлмэг үед ирвэл яг л диваажин” гэж НьюЙоркт суурьшаад олон жил болж буй ч Целль-ам-Зед жил бүр ирдэг Австрийн уугуул Жоханес П. Хофер шагшин “Би ирэх бүртээ энэ замаар зугаалдаг” гэв. Амжвал задгай бүхээгтэй машин олж, жолоо мушгин гардаг аж. Зугаатай жолоодлого ууланд авирагч, явган алхагч, дугуйчдыг соронз мэт татах Альпийн нурууны хамгийн том дархан газар Хохе Таурнд хүргэдэг. Баримт: 3798 м өндөр Гросглокнер оргилд хүрэх замыг морин жим, эртний кельт, ромчуудын жимийн мөрөөр 1935 онд тавьж дуусгасан. Зөвлөгөө: Гросглокнерт 43 долларын хураамж төлж нэвтэрнэ. Тавдугаар сараас арваннэгдүгээр сарын хооронд аварга Кайзер Франц Жозефс Хохе төв рүү хүрэх зам нээлттэй байна. Тэнд Пастерз мөнх сарьдагийг харах зорчигчдыг татлага замтай дүүжин тэргээр зөөвөрлөнө.

74 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Austria

Vertical Playground

lassic BMWs and roadsters zoom around 36 curves—which climb nearly 3,000 feet to a dizzying 8,215-foot vantage in just under 30 miles—on the Grossglockner High Alpine Road between the Austrian states of Salzburg and Carinthia. Overhead, griffon vultures and golden eagles circle the Alpine peaks, where rare ibex and chamois roughhouse and pudgy marmots scurry among resurgent populations of brown bears and wolves. “If you have blue sky, it’s just out of this world,” says Johannes P. Hofer, an Austrian native who has lived in New York for decades but returns to Zell am See each year. “There’s never a visit when I don’t go up on this road”—if he can arrange it, behind the steering wheel of a borrowed convertible. The icing on top (other than the actual glacial glaze)? The joyride delivers drivers to the wilds of Hohe Tauern National Park, the largest nature reserve in the Alps and a magnet for hikers, cyclists, and snowshoers. Backstory: Named for the 12,460-foot Grossglockner, highest in the Austrian Alps, the serpentine road was completed in 1935 and built on the traces of bridle paths and ancient Celtic and Roman trails. Inside track: The Grossglockner charges a toll (around $43). Between May and November, the road accesses the Kaiser-Franz-Josefs-Höhe visitors center, where a funicular shuttles passengers to an overlook of the colossal Pasterze Glacier.

License to Thrill | feature

New Zealand

T Шинэ Зеландын Өмнөд арал дээрх Квинстауны ойролцоо хурдны зам Вакатипу нуурыг аянга цахилгааны зурвас мэт хэлбэрээр даган үргэлжилнэ.

Шинэ Зеланд

images: Giovanni Simeone/SIME (snowy road), Palani Mohan (coastal road)

ХУРДлах хэрэгцээ

инэ Зеландын Өмнөд арлын баруун урд булан жолооч нарыг аятайхан ацан шалаанд оруулдаг. Өргөн задгай замууд, ялангуяа хамгийн нэртэй Мильфордын зам (Ака 94-р хурдны зам) нь хурдлах хүсэл төрүүлэвч мөн байнга ийш тийшээ хараа бэлчээмээр санагдуулна. Куинстауноос эхлэх Вакатипу нуурын дагуух хурдны зам дээрх тойрч мушгирсан аялал нь мөсөн сийлбэрт Мильфорд Саунд тэнгисийн тохойд хүрэх сайхан удиртгал болно. Мөнх цаст Эйлза уулсыг тойрох ширэнгэн ой дундуур, Те-Анау нуурын эрэг дагуу үргэлжлэх 94-р замын сүүлийн 150 км жирэлзүүлэн давхисаар толь мэт гялталзах тэнгисийн тохойн номин эрэгт хүрнэ. Сиэтлээс Шинэ Зеландад шилжин суусан Мелисса Антонелли “Эргэн тойронд уулс, үзэсгэлэнт гол ус, өөр хэн ч үгүй. Тиймээс хурдны дээд хязгаарыг (цагт 100 км) давах хорхой өөрийн эрхгүй хөдөлсөн. Тэгсэн гэнэт цагдаа нар ирээд надад торгуулийн хуудас сарвайдаг байгаа” хэмээн өгүүлж байна. Баримт: Милфорд Саундыг нутгийн уугуул иргэд болох Маоричууд эдүгээ устаж үгүй болсон шувууны нэрээр “пиопио” гэнэ. Зөвлөгөө: Милфордын зам эцэстээ “Бараа нь алдрах” уулын өргөн чөлөөнд хүргэнэ. Энд хараа төөрөгдүүлэх үзэгдэл уулын оройг ойртох тусам жижгэрэх мэт харагдуулдаг.

Near Queenstown, on the South Island of New Zealand, the highway traces Lake Wakatipu in the shape of a lightning bolt.

need for speed

he southwest corner of New Zealand’s South Island poses the best kind of driver’s dilemma: Wideopen roads, most famously the Milford Road (aka Highway 94), beg for velocity but also demand constant rubbernecking. From Queenstown, on Lake Wakatipu, a circuitous journey on state highways proves a worthy prelude to the glacier-carved Milford Sound. Like a drumroll, the final 75 miles on 94 travel through rain forests, around the perpetually white-capped Ailsa mountains, along the shores of Lake Te Anau, to the mirror-like, tea-colored water of the fjord. There, 150 or so residents live among a marine reserve for penguins, dolphins, and New Zealand fur seals. But for all the region’s eye-widening allure, it’s hard not to let your inner drag racer out to play. Exceeding the speed limit (62 miles an hour) is tempting, says Melissa Antonelli, a Seattleite who lived in New Zealand and learned so firsthand. It was “just me and the mountains and a beautiful running river,” says Antonelli of the largely unpopulated rural Fiordland region. “Then the cops came and gave me a speeding ticket, and I thought, ‘Where were you? There’s nobody else around.’ ” Backstory: Rudyard Kipling once described Milford Sound as the “eighth wonder of the world.” The Maori named it

for the piopio, a native bird that’s now extinct. Inside track: The Milford Road eventually meets the Avenue of the Disappearing Mountain, where an optical illusion makes the peak appear to shrink as people approach it. Drivers stop at Lake Gunn for a short nature loop.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Канадын Айсфильдсын зам уулсыг эмжих Морэйнь нуурыг дайрч өнгөрнө. Канадын мөнгөн тэмдэгт дээр энэхүү нуурын зургийг хэвлэснээс хойш “20 долларын үзэмж” хэмээх болсон юм. Canada’s Icefields Parkway passes mountain-flanked Moraine Lake the sight of which became known as the “Twenty Dollar View” after an illustration of the scene appeared on a Canadian bank note.

Канад

АН АМЬТДЫН ӨЛГИЙ

анадын Рокки нурууны уулс Банф ба Жаспер дархан газруудыг холбох 230 км урттай Айсфильдсын дархан газрын зам дээр аниргүйхэн дүнсийнэ. Гэвч энд ганцаардлыг үзэхгүй. Энд аргаль, цаа буга, хандгай, гриззли ба хүрэн баавгай гээд “аварга цагаан умардын” (Канадын хоч) аваргууд хүүхэд насны уран сэтгэмжийг биетээр харуулна. Нутгийн аяллын товчооны ажилтан Мирит Познански энэ замаар байнга явдаг. Саяхан чихэн дээрээ босоо сортой канадын шилүүс таарахад машинаа зогсооход хүргэжээ. Иймэрхүү зүүд зэрэглээ мэт ховор агшин элбэг. Харин оюу номин өнгөт Бау нуур, маргад эрдэнийн өнгөт Луиз нуур гээд өвөрмөц өнгө аястай нууруудад тусах болор толь мэт байгалийн үзэмж бүхнээс илүү зүүдний ертөнц мэт. Баримт: Их хямралын жилүүдэд хайрган хучилттайгаар баригдсан энэхүү нэг эгнээ зам 1940-өөд онд нээгдсэн ба дараах жилүүдэд нь сайжруулжээ. Замын бараг тэхий дунд Колумбийн Айсфильд хэмээн нэрлэгдэх хоорондоо холбоотой өргөн уудам мөнх цэвдэгт газар бий. Тэрхүү газрын цасны ус Номхон далай, Атлантын ба Арктикийн тэнгист цутгана. Зөвлөгөө: “Замын хөдөлгөөн түгжрэх ганц шалтгаан бол баавгай замын хажууд байх. Бид үүнийг баавгайн түгжрэл гэдэг” хэмээн Познански хэлж байна.

76 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Canada

Where the Wild Things Are

n the 144-mile Icefields Parkway, connecting Banff and Jasper National Parks, the quiet of the Canadian Rockies runs as deep as the region’s many glacier-fed lakes. Yet loneliness scarcely stands a chance. Here, titans of the Great White North—from bighorn sheep, caribou, and moose to grizzlies and black bears—embody the beasts of childhood fantasies; then, every so often, into the scene waltzes a creature looking straight out of a Dr. Seuss book. Local tour agent Mirit Poznansky drives the highway regularly, but a recent, rare sighting of the shy Canadian lynx, a wild cat with peculiar pointed tufts on its ears, stopped her in her tracks. The dreamscape is full of those pinch-me moments, perhaps none more surreal than the crystalline inverted landscapes reflected in the parkway’s lakes, each famous for having a distinctive hue, such as the turquoise of Bow Lake and the emerald of Lake Louise. Backstory: Built during the Great Depression, the byway opened in 1940 as a single lane of gravel, upgraded in later decades. At roughly the halfway point, a massive expanse of interconnected glaciers called the Columbia Icefield sits on a triple divide. Its snowmelt feeds into the Pacific, Atlantic, and Arctic Oceans. Inside track: “The only time you get a traffic jam is if there’s a bear on the side of the road,” says Poznansky. “We call those bear jams.”

Морокко

ШИДЭТ ХИВСНИЙ АЯЛАЛ

юулгүйн ямар ч хяналт байдаггүй Формула-1 уралдааны тойрог мэт жолооч нарын эр зоригийг шалгах Мороккогийн Атлас уулын зам гэж бий. Африкийн баруун хойд нурууг хээлэн 187 км үргэлжлэх хашилт хамгаалалтгүй нарийхан хоёр эгнээ энэ замын хэт олон огцом эргэлтүүдийг давах гэж олон цаг зарцуулна. “200-250 градусын эргэлтүүдийг хийхэд дотор чинь хачин болно” гэж Танжерт багшилж байсан Дэвид Вишнер хэлж байна. Энэ бүхнийг давсны шагнал гэвэл замаар эртний Марракечээс 1829 м өндөрт өгсөн Атлас уулсыг давахад Тизи-н-Тичка хэмээх диваажингийн орон мэт гайхамшигт байгалийн үзэмжийг харж, доош уруудахдаа Оуарзазате цөлийн баянбүрдэд айлчилна (Энд хагас зууны өмнө Холливудын алдарт “Арабын Лоренс” киноны зургийг авч байв). Зам дагуу урьдчилж таахын аргагүй энхэл донхол, мөн ямаа, тэмээ, луус зам хөндлөн зогсох үе таарна. Баримт: Хөдөөгийн энэ замыг Францын легионы цэргүүд 1936 онд тавьсан хэмээн санваартнаас аялагч болсон Чарльз де Фуко 1880-аад онд бичиж үлдээсэн байдаг. Зөвлөгөө: Хуучин Францын Өмнөд Мороккогийн нийслэл асан задран унаж буй Телүэ хотод XX зууны эхээр нутгийг захирч байсан алдарт Т’хами-эл-Глаүигийн казба буюу шавар хэрэм байжээ. Morocco

images: John Coletti/Getty Images (cliff), Harrison Shull/Aurora Photos (hikers), Andreas Hub/Redux (lake, opening pages)

Magic Carpet Ride

ike a Formula 1 circuit without the safety checks, Morocco’s Atlas Mountain Road tests drivers’ mettle. Carved into the spine of northwest Africa, the 117-mile route can take several hours, with two narrow and guardrail-free lanes snaking around too many blind curves to count. “You go whooshing around 200- or 250-degree turns,” says David Wisner, a former teacher in Tangier. Here the grand prize is the otherworldly landscape seen from the Tizi-n’Tichka Pass as the road climbs more than 6,000 feet from ancient Marrakech, over the High Atlas Mountains, then back down to the desert oasis of Ouarzazate (the “Hollywood of the Maghreb,” the filming location for Lawrence of Arabia a half century ago). Along the way, obstacles range from unpredictable surface conditions to goats, camels, and mules blocking the road. Backstory: The French Foreign Legion constructed this byway in 1936 on the path that explorer turned priest Charles de Foucauld documented in the 1880s. Inside track: Telouet, the decaying capital of what was French Southern Morocco, features the once grand casbah of T’hami el Glaoui, who ruled the region in the early 20th century. Фреда Мүүн өөрөө Боливийн үхлийн зам болон бусад замуудаар Америк тивийг хөндлөн гулд туулсан болно. Freda Moon has road-tripped extensively through the Americas, including Bolivia’s Death Road.

Бартаат газрын очир алмааз хэмээх Мороккогийн Атлас уулын мушгирсан зам Дейдс хөндий рүү уруудна. Diamonds in the rough: Morocco’s zigzaggy Atlas Mountain Road descends into Dades Valley.

Эрх чөлөөт

варшав Warsaw, Liberated

Сигизмунд хааны хөшөө сүндэрлэх Варшавын Шилтгээний талбайд үүр цайж байна. A new dawn tints the sky above Warsaw’s Castle Square, overseen by a statue of King Sigismund.

ОРОО БУСГАА ӨНГӨРСӨН ҮЕЭСЭЭ САЛЖ, ЭРХ ЧӨЛӨӨТЭЙ БОЛСОН ПОЛЬШИЙН НИЙСЛЭЛ СЭРГЭН МАНДАЖ БАЙНА. Unshackled from an often turbulent past, poland’s capital is turning heads By Thomas Swick | ТОМАС СВИК Photographs by Sisse Brimberg and Cotton Coulson | СИСЕ БРИМБЕРГ, КОТТОН КОУЛСОН

feature | Warsaw, Liberated

1979 он,

It’s 1979,

Польшийн нийслэл Варшав хот, хоёрдугаар сарын хүйтэн, бүүдгэр өдөр. Намайг нэг өрөө рүү дагуулж орууллаа. Дээр нь телефон утаснаас өөр юмгүй ширээний цаана нэг эр сууж байв. Визээ сунгуулахаар хандсан визийн асуудал хариуцагч албан хаагчийн хувьд түүний гаргаж буй энэ байдал нь хачин санагдав.

a cold, gray February day in Warsaw, Poland’s capital. I’m led into a room. A man sits behind a desk with nothing on it but a telephone. This seems strange for an official dealing with visas, whom I’m asking to extend mine. “If you help us,” the man says to me purposefully, in accented English, “we can help you.”

“Хэрэв та бидэнд тусалбал бид танд тусална” гэж тэр аялгатай англи хэлээр хэлэв. Надад анх төрсөн бодол: “Би буруу дуулав уу даа”. Удаах бодол: “Ийм явдал кинон дээр л гардаг байх”. Би түүнээс юу гэсэн үг вэ гэж асуулаа. Хэрэв би долоо хоногт нэг удаа ирж, хүмүүс юу ярьж байгааг мэдээлж байвал визээ хязгааргүй хугацаагаар сунгуулж болно гэж тэрбээр тайлбарлав. Би шоконд ороогүй байсан бол түүний нүүр рүү шоолж инээх байсан. Ингээд би тус улсыг орхин гарах хэрэгтэй болсон юм.

My immediate thought is: He didn’t just say what I think he said. My second: This only happens in movies. I ask him what he means. If I come to his office once a week, he explains, and report what people are saying, I can get an indefinite extension of my visa. The work, he adds, isn’t that different from the journalism I practiced in the States. If I weren’t in shock, I would laugh in his face. I decline his offer— and now have to leave the country.

Цэргийн албан хаагчид дэлхийн II дайны үед болсон Варшавын эсэргүүцлийн хөдөлгөөний дурсгалыг хүндэтгэх ёслолд оролцож байна. Big bubbles form a soapy rainbow in Market Square (above), a medieval landmark destroyed in World War II and carefully rebuilt.

80 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Би Лондонд танилцсан Ханя гэдэг польш найз охинтойгоо хамт байхын тулд тухайн үеийн коммунист ертөнцөд багтаж байсан Варшав руу 1978 онд очсон билээ. Зургаан сарын визтэй би ухаалаг, сониуч оюутнуудад англи хэл заах ажил олсон юм. Миний визийн хугацаа дуусахын өмнөх өдөр би хүйтэн дайны талаар ярих зүйлээр дүүрэн, сэтгэл гонсгор тус улсаас явсан билээ. Гучин жилийн дараа би буцаж ирлээ. Зургаадугаар сарын нэгэн нарлаг өдөр энэ дэлхийн хамгийн төгс өргөн чөлөө байж магадгүй Краковские предместья өргөн чөлөөгөөр алхалж явлаа. “Хааны зам” хотын шилтгээнийг сүр жавхлант Виляновын ордонтой холбосон нь хотыг урд урдынхаас илүү сайхан харагдуулж байв. Хэдэн хорооллын зайд би хотын гоёхон модот гудамжны сонгодог элементүүдийг олж харав. Дэлгүүр, галерей, зоогийн газар, түүхэн хүмүүс амьдарч байсан байр (ерөнхийлөгчийнх хүртэл багтана), гайхалтай сайхан зочид буудал, алдартай их сургууль, олон давхар сүм, ногоон байгууламж, нэг хунтайж, нэг яруу найрагч, нэг одон оронч нарт зориулан босгосон баатарлаг хөшөө баримлууд. Краковские предместья өргөн чөлөө жирийн нэг хотын гол гудамж төдий бус, энэ бол жинхэнэ Польш орон. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед нацистууд газрын хөрснөөс арчиж, дараа нь коммунист дэглэмийн жороор бүтээн босгосон Варшав аливаа хотод байж болох эмгэнэлт хувь заяаг туулжээ. Тэр үед тэсч үлдсэн цөөн хэдэн барилгын дотор цагтаа хотын хамгийн тансаг зочид буудал байгаад дайны үед Герман цэргийн эмнэлэг болж байсан Варшавын Бристол зочид буудал багтана. Би буудлын орчин үеийн засалтай үүдний өрөөнд орж, Варшавын

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед устгагдаж, дахин хичээнгүйлэн босгосон дундад зууны үеийн түүхийн дурсгалт зах зээлийн талбайд савангийн том хөөс солонго татуулж байна. Military officials participate in a commemoration of Warsaw’s resistance movement in World War II.

I had moved to Warsaw, then part of the Communist bloc, in 1978 to be with my Warsaw-born girlfriend, Hania, whom I’d met in London. Armed with a six-month visa, I’d found work teaching English to students who were bright and curious. The day before my nonrenewed visa expired, I departed, filled with disappointment but with a Cold War story to tell. Three decades later, I’m back. On a sunny June afternoon I’m walking what may be the world’s most perfect avenue, Krakowskie Przedmie´scie. It certainly is Warsaw’s. Part of the “Royal Route” linking the city’s castle with the equally regal Wilanów Palace, it looks better than ever. In the space of a few blocks I spot the classic elements of a great urban boulevard: shops, galleries, restaurants, historic residences (including the president’s), a grand hotel, a fine university, storied churches, green spaces, and heroic statuary that honors, among others, a prince, a poet, and an astronomer. Infinitely cozier than New York’s Fifth Avenue and much more varied than Paris’s regimented ChampsÉlysées, Krakowskie Przedmie´scie goes beyond being a thoroughfare: It is Poland, distilled. Warsaw was leveled by the Nazis in World War II, then rebuilt during the communist era, about as tragic a fate as a city could have. Among the few buildings to survive was Warsaw’s most elegant hotel,

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Warsaw, Liberated дээдсийн цугларалтын алдарт танхим болох “Колум” баарны хаалгыг хайв. Энд 1920-иод онд Польшийн Ерөнхий сайд хийгээд хөгжмийн зохиолч, төгөлдөр хуурч Игнаси Ян Падеревски нарын дээд зиндааныхан цуглардаг байжээ. Эртний грекийн загвартай зургаан баганаар чимэглэгдсэн тэрхүү баар өнөөг хүртэл дээд зиндааныхныг татсаар байна. “Би варшавыг үнэхээр их үзэн яддаг байсан” хэмээн Ноеми Гадомска надад онцлон хэлэв. Бид Краковские предместья өргөн чөлөөний өмнө хэсэгт байрладаг Сталины эрин үеийн талбай болох Плац конституцийн замын хажуугийн кафед сууж байлаа. Найзын минь найзын охин, саяхан ахлах сургуулиа төгссөн Гадомска нь Ханя ба Польшийн өмнөх үеийнхний адил гадаадад биш харин төрөлх хотдоо зуны ажил хайж байгаа ажээ. “Би энэ хотыг хэт хөдөөний гэж боддог байсан. Нэг удаа би хамаатнууд дээрээ зочлохоор Оттава руу явлаа. Гэтэл тэндхийн зүлгийг маш нямбай зассан байсан” гэж тэр хэлэв. Хэт нямбайлсан зүлэг засалт нь түүнд чөлөөт сэтгэлгээ дутмаг байдлыг илтгэх мэт санагдсан байх гэж би таамаглалаа. “Варшав хот эмх замбараагүй байж магадгүй. Гэвч Варшав бол байгаагаараа давтагдашгүй өвөрмөц юм. Варшавчууд ч бодсоноо л хэлдэг.”

now the Hotel Bristol Warsaw, which served as a hospital for German soldiers. I step into its art nouveau lobby and look for the entrance to a well-known Warsaw watering hole: the Column Bar, where Poland’s high society—including composer, pianist, and Prime Minister Ignacy Jan Paderewski—mingled during the hotel’s 1920s heyday. Punctuated by six fluted columns, the bar still draws the well-heeled. “I used to really hate Warsaw,” Noemi Gadomska says to me emphatically. We’re sitting at a sidewalk café on Plac Konstytucji, a Stalin-era square south of Krakowskie Przedmie´scie. Looking around, I see buildings decorated with reliefs of heroic socialist workers, which have taken on a kind of period charm now that the ideology they stood for has been sent packing. Gadomska, the daughter of a friend of a friend and a recent high school graduate, is looking for a summer job, not abroad—as generations of Poles, like Hania, did—but in her hometown. “I thought this city was so provincial,” she continues. “Then I went to Ottawa to visit relatives. The grass there was cut so perfectly.” Obsessive lawn care was novel to her—and symbolized, I suspect, a lack of imaginative spirit. “Warsaw may be a mess,” she adds, “but there is an authenticity here. Varsovians say what they think.” And there are more varsovians than ever: the city today ranks ninth

Варшавт дурсгалын самбар дүүрэн байдаг хэдий ч хэдэн зууны турш энэ хотод учруулсан асар их зовлон зүдгүүрийг өдөр бүр дурсан сануулдаг билээ. Warsaw is full of plaques, everyday reminders of the suffering that has been inflicted on this city through the centuries. Харин одоо Варшав хотын оршин суугчдын тоо өмнөхөөс илүү олон болжээ. Тус хот Европын холбооны улсуудаас хүн амынхаа тоогоор есдүгээрт жагсдаг ба энэ нь 1939-1945 оны хооронд нийт оршин суугчдынхаа 67 хувийг алдсан гэхэд том өөрчлөлт юм. Мөн бусад өсөлтүүд ч харагдаж байна. Хоёр жилийн өмнө баригдсан, зун цагт бямба гарагийн шөнө бүр хэдэн зуун цорго, олон өнгийн ЛЕД гэрэл ашиглан хөгжим, ус, гэрлийн тоглолт үзүүлдэг мультмедиа усан оргилуур зэрэг олон зүйлсэд Варшавыг зорих жуулчид татагдана. “Үүнийг жуулчдад зориулсан гэдэг ч миний мэддэг бүх хүмүүс энд ирж байсан” хэмээн Гадомска хэлээд мөн жуулчдыг соронз мэт татдаг бусад зүйлсийн талаар дурдлаа. Уудам цэлгэр Маршалын өргөн чөлөө, тэнд байх олон янзын хувцасны дэлгүүрүүд, Прага хотын дахин сэргээсэн орчин-Вистула голын эсрэг талд орших өмнө нь ажилчин ангийн дүүрэг байсан харин одоо зураачдаараа алдартай газар–мөн Гадомскагийн баталж буйгаар Польшийн Фиат машин дотор хэрхэн найз бүсгүйтэйгээ эвтэйхэн үнсэлцэх байрлалыг сурах боломжтой шинэ Коперникийн шинжлэх ухааны төв. Түүнийг ийнхүү ярьж байх зуур би тус улсад коммунист намаас хараат бус “Эв нэгдэл” хэмээх үйлдвэрчний эвлэлийн хөдөлгөөн өрнөснөөр эргэн очих боломж гарсан. Хуучин хотод Ханя бид хоёр 1980 онд гэрлэсэн. Түүнээс хойш "Варшав хот ямар их өөрчлөгдөө вэ" хэмээн бодож байлаа. ЗХУ-ын нөлөөнд байсан 1950-иад онд Польш улс ямар байсныг мэддэг хүмүүсийн хувьд энэ өөрчлөлт үнэхээр гайхам байх ёстой. Тэр үед миний эхнэрийн ээж бусад улс төрийн идэвхтнүүдийн хамт баригдан Варшавын шоронд хоригдож байсан юм. Тэр шоронд миний эхнэр төрсөн. 1951 онд идэр залуу Халина Матрас антикоммунистуудын

82 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

in population in the European Union—a remarkable turnabout for a place that lost 67 percent of its residents between 1939 and 1945. Also seeing an increase: the number of visitors to Warsaw, drawn by such attractions as the two-year-old Multimedia Fountain, one of the world’s largest, which on Saturday nights in summer erupts in a play of sound, water, and light fueled by hundreds of nozzles and colored LED lights. “Everyone says it’s for tourists, but everyone I know has been to it,” Gadomska observes, then mentions other magnets for visitors and locals: broad Marszałkowska avenue and its parade of clothing stores, the revitalized neighborhood of Praga—a working-class district across the Vistula River now popular with artists—and the new Copernicus Science Centre, where, Gadomska claims, you can learn the best position for making out inside a Polish Fiat. As she talks, I think of how this city has transformed itself since 1980, when the birth of the Solidarity movement enabled me to return after my abrupt exit, and Hania and I were married in the city’s Old Town. But the transformation has to be truly astounding for those who knew Poland in the Soviet-dominated 1950s—the time when my wife’s mother was hauled with other political activists into a Warsaw prison. A prison where detainees were tortured and, sometimes, executed. The prison where my wife was born. In 1951, a youthful Halina Matra´s was accused of being a spy for the anticommunist government-in-exile. Though pregnant, she was sentenced to ten years in Mokotów Prison. She gave birth to her daughter—my future wife—within its bleak walls. The baby was eventually taken away by Halina’s sister; at three months, little Hania looked so sickly that on the tram, outraged mothers hurled abuse at her aunt. Halina was released after five years, during the period of deStalinization—but the years in confinement took a heavy toll.

Дээд талаас цагийн зүүний дагуу: Варшавын Фредерик Шопены музейн үзэгч хөгжмийн бүхээгт тус хөгжмийн зохиолчийн бүтээлүүдийг сонсож байна. Прзекаски Закаски зоогийн газарт бармен Пан Роман захиалга авч байна. Хос залуус асар том гурван хэмжээст урлагийн бүтээл дээр амарч байна. Clockwise from above: A visitor in Warsaw’s Frédéric Chopin Museum shuffles up works by the composer in a music booth. Bartender Pan Roman takes orders in the restaurant Przeka¸ski Zaka¸ski. A couple lounges in a supersize art installation.

feature | Warsaw, Liberated

Дундад зууны Варшав хотын үлдэгдэл болох Хуучин хотын ханыг Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа анхны тоосгыг нь ашиглан дахин бүтээн босгожээ. Remnant of medieval Warsaw, the old city wall was reconstructed after World War II with original bricks where possible.

84 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Warsaw, Liberated | feature

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

хилийн чанадад дүрвэсэн засгийн газрын тагнуул байсан хэргээр буруутгагджээ. Тэр жирэмсэн байсан боловч Мокотовын шоронд арван жил хоригдох ял авч, шоронгийн хүйтэн ханан дунд охиноо төрүүлжээ. Эцэст нь Халинагийн эгч хүүхдийг гурван сартайд нь авч явсан. Бяцхан Ханя маш өвчтэй сул дорой харагдаж байсан тул трамвай дотор бухимдсан эмэгтэйчүүд түүний нагац эгчийг буруутган загнаж байжээ. Халина таван жилийн дараа станлинчлалыг устгах үед суллагдсан боловч шоронд хоригдсон он жилүүд түүний амьдралыг үүрд сэвтээжээ. Би Хуучин хотоос өмнө зүгт таван километр орчим зайд Раковецка гудамжнаа орших Мокотов шоронг харав. Тус шоронгийн ханан дээрх дурсгалын самбар “1945-1955 оны коммунист хядлагын жилүүд...”-ийн үед нас барсан хүмүүсийн нэрсийг багтаажээ. Би миний хадам ээж шиг хүмүүс бие, сэтгэлээрээ амсаж туулсан зовлонгийн талаар бодож байсан ч энэ газрын талаар илүү ихийг олж мэдэх цаг болсон гэж шийдэв. Хуучин танил руугаа утасдан Мокотов шоронд хоригдож байсан нэг эмэгтэйтэй уулзалт товлолоо. Түүний орон сууц хотын төвд байдаг. Тэтгэвэрт гарсан их сургуулийн уран зохиолын багш Барбара Отвиновска надтай инээмсэглэн мэндлэв. Түүний жижигхэн байр нь номын тавиурууд байрлуулсан, байгалийн уран зургууд, хөрөг зургууд болон алтан хүрээтэй толь өлгөөтэй байлаа. Отвиновска бид хоёр түүний номоор дүүрсэн ширээн дээр сууж, нимбэгтэй мөхөөлдөс идэнгээ ярилцав. Сүүлдээ тэр эмэгтэй надад хууль зүйн яаманд ажилладаг, биднийг шорон руу нэвтрүүлж чадах нэг хүнийг мэддэг гэдгээ хэлэв. Бид тэнд хэдэн өдрийн дараа уулзахаар тохирлоо.

86 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Цервони Вийпрз рестораны үйлчлүүлэгч нар ЗХУ-ын төрийн тэргүүн асан Леонид Брежнев зэрэг алдартай коммунист удирдагч нарыг дүрсэлсэн ханын зурагны өмнө ярилцаж байна. Diners at the restaurant Czerwony Wieprz converse near a mural depicting notable Communist leaders, including Soviet head Leonid Brezhnev.

I find Mokotów Prison on Rakowiecka Street, about three miles south of the Old Town. It’s still a prison, but now mostly for short-term incarcerations. I read the plaque on the wall. The plaque on the prison wall carries names of the people who died inside during “the years of Communist terror … 1945-1955.” I think of the travails of those, such as my mother-in-law, who survived—and know it’s time to find out more about this place. A few phone calls to old contacts, and I arranged to meet a woman who also spent time in the prison; her apartment building is in the city center. Retired literature professor Barbara Otwinowska greets me with a smile. Her tiny apartment is an oasis of refinement, lined with bookshelves and hung with landscape paintings, portraits, and a gold-framed mirror. Like the apartments of many older Varsovians, it’s a rich representation of a rudely circumscribed life. Otwinowska and I sit at her book-piled table, eating lemon sorbet and chatting. Eventually, she tells me she knows a man at the Ministry of Justice who might be able to get us into the prison. We agree to meet there a few days later. Back on the street, I realize I’m not far from Warsaw’s medieval core, the Old Town—a crowning achievement of Polish historic reconstruction. Dating to the 1200s, this once was a place of richly appointed palaces and churches and guildhalls. Almost completely destroyed by the Nazis in World War II, it was rebuilt beginning in 1948

Warsaw, Liberated | feature

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед нацистууд бараг бүрэн сүйтгэсэн ба 1948 онд сэргээн засварлаж эхэлсэн нь 1980 онд Дэлхийн өвд бүртгэгджээ. I think of how this city has transformed itself since 1980, when the birth of the Solidarity movement enabled me to return. Гудамжинд буцаж ирээд Польшийн түүхэн барилгын сэргээн засварлалтын гайхалтай амжилтыг илтгэсэн, Варшавын дундад зууны үеийн гол цөм болох Хуучин хотоос холгүй байгаагаа мэдэв. 1200-аад онд хамаарах энэ хот нь нэгэнтээ ордон, сүм, танхимуудаар дүүрэн байжээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед нацистууд бүрэн сүйтгэсэн ба 1948 оноос эхлэн уран чадамгайгаар сэргээн засварласнаар 1980 онд Дэлхийн өвд бүртгэгджээ. Би эдүгээ хүмүүсийн болзох цэг ба жагсаал цуглаан хийх газар болсон Польшийн хаан Сигизмунд III Ваза-д зориулан босгосон XVII зууны дурсгалын баганыг тойрон шуугилдах эсэргүүцэгч нарыг олж харахын тулд шигтгэмэл чулуугаар дэвссэн шилтгээний талбай руу орлоо. Польшид суралцаж, улмаар оршин суух болсон Сири залуучууд чанга яригчаар хашгирч, Сирийн тугийг намируулж байв. Урд нь цагаач нарыг олноор нь гадаадад илгээдэг байсан хот одоо хүлээж авдаг болжээ. Дахин сэргээн босгосны улмаас Хуучин хот заримдаа Диснейн зураглалыг санагдуулам болсон хэмээн шүүмжлүүлдэг. Харин би энэхүү хуулбар ямар уран нарийн хийцтэй, үнэн зөв илэрхийлэгдсэн, хөл хөдөлгөөн ихтэй вэ гэдгийг цоо шинээр гайхан харж явлаа. Дундад зууныг санагдуулсан жижиг дэлгүүрүүд урлагийн бүтээл, керамик эдлэл, бэлэг дурсгалын зүйлс болон Балтын тэнгисийн хуваар хийсэн урлал худалдана. Бага зэрэг явган яваад би Варшавын худалдаачид ба худалдааны нэгдлүүд дэлгүүрээ нээсэн, хэдэн зууны турш хотын худалдааны төв болж байгаа Захын талбай (Rynek) –д ирлээ. Кафены шүхрүүд барокко маягийн сууцнуудын өнгөлөг фасадтай хосолно. Варшавын бэлэг тэмдэг болсон сэлэм агссан усан дагина Сиренкагийн хөшөөний ойр орчимд төв усан оргилуурын дэргэд хүүхдүүд тоглоно. Варшавт дурсгалын самбар дүүрэн байдаг хэдий ч хэдэн зууны турш энэ хотод учруулсан асар их зовлон зүдгүүрийг өдөр бүр дурсан сануулдаг билээ. Би эргэн сэргэж буй уламжлалт хоолны төрөл болох пирогийн зоогийн газруудын хажуугаар өнгөрөн, хойд зүгт орших Хуучин хотын шинэ хувилбар болох Шинэ хотыг зүглэлээ. Тус хот 1400-аад онд бие даасан суурин газар байсан ба дэлхийн хоёрдугаар дайны үед сүйтгэгдэж, дараа нь 1700-аад оны эхэн үед цэцэглэж байсан дүр төрхөөрөө дахин баригджээ. Би 1944 онд болсон шөнийн бөмбөгдөлтийн үеэр мянга гаруй иргэд амь үрэгдсэн газар болох дахин баригдсан барокко маягийн гэгээн Казимерзийн сүмийн хажуугаар өнгөрч, орон сууцнуудын нээлттэй цонхнуудын доогуур явж, цэвэрхэн, хүн багатай талбайгаар зугаалав. Эцэст нь Вистула голын дагуух өндөрлөг газарт ирлээ. Амьдрал өөр газарт нүүсэн юм шиг энд амар амгалан, тусгаарлагдмал байдал, цаг хугацаанаас ангид орших мэт сэтгэгдэл төрнө. “Энэ бол шинээр босгосон хот” гэж хэн ч бодохгүй. Харин үүний оронд “XIX зууны эхэнд, Европын том нийслэл хотын төвд ямар нам гүм, тайван сайхан юм бэ” гэж бодно.

with such artisanship that it earned a designation as a World Heritage site in 1980. I enter cobblestoned Castle Square to find protesters clamoring around the King Sigismund Column, a 17th-century memorial to the Polish king Sigismund III Vasa that doubles as a Warsaw landmark— and rallying point. Today young Syrians, who came to Poland to study and stayed on, shout through megaphones and wave Syrian flags. They confirm Warsaw’s growing international status: This city traditionally known for producing emigrants is now receiving them. Because it was rebuilt, the Old Town is sometimes criticized for being Disneyesque. True, it’s no longer the commercial heart of the city and, yes, it may have the feel of a tourist attraction more than of an urban center. But I marvel anew at how exquisitely detailed, faithfully rendered, and well trafficked this replica of the original is. Small, medieval-feeling shops sell artwork, ceramics, souvenirs, and local jewelry made with Baltic Sea amber. I enter one, aBo Art Gallery, and find a dog stretched out on the floor. The owner, Anna Bolesta, sits behind a desk. She tells me she lives in the quarter. Bolesta speaks excellent English. Many young Varsovians now speak the language well. Some learned it while working abroad—in England, Ireland, the U.S.—and are putting it to good use in a new Poland that has lured them back. “I have everything here,” Bolesta says of the Old Town. “I don’t need to leave.” It sounds like life in a small village—a small village tucked inside a big city. After a short walk I’m in Market Square (Rynek), for centuries the city’s center of commerce, where Warsaw’s merchants and guilds set up shop. Café umbrellas cluster by the colorfully painted facades of baroque-style town houses. Children play in the central fountain, around a statue of Syrenka, the sword-bearing mermaid who is the symbol of Warsaw. The square’s many shops today are abuzz with visitors. I make my usual pilgrimage to Cepelia, a folk art gallery displaying a riot of painted wood carvings. Most are of single figures, including one of St. Francis of Assisi. But some are fantastic assemblages—a wedding party, a Noah’s ark—carved from a single piece of wood. I recognize some of the artists by the shape of the eyes they carved (I have a modest collection at home). One work, titled “Christ Worrying,” depicts the Savior seated on a stone, his head tilted woefully into his hand—an ancient image that seemed to take on new meaning during communist times. Many of the works contain a mixture of piety and humor that always strikes me as particularly Polish. I manage to leave without adding a new piece to my collection and head north, past pierogi restaurants—the traditional dumpling dish is making a comeback—to the New Town, which is really the new Old Town. An independent settlement when it was established in the 1400s, it too was destroyed in World War II, then lovingly rebuilt to look the way it did during its prime in the 1700s. Because it has fewer shops and restaurants than the Old Town, it’s less busy. I stroll

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Би зуны тайван оройн сайхныг мэдэрч байлаа. Эхнэрийнхээ үеэл Жерси Фиймтэй санаандгүй таарч, Варшавын хамгийн том цэцэрлэгүүдийн нэг Польшийн Мокотовские цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугаалав. Хүмүүс явган зугаалж, унадаг дугуйгаар давхина. Зарим нь аяллын дэвсгэр дээр суун, бяслаг, улаан лооль, хиамны хачиртай талх иднэ. Орчин үеийн Польшийн зохиолч Рышард Капущинский энд өглөө бүр зугаалдаг байсан ба Ниеподлелоски гудамжны ойролцоо түүний хүүхэд насандаа амьдарч байсан гэрийг музей болсон тухай самбараас мэдээлэл авав. Үнэндээ Варшав түүхэн дурсгалт хот юм. Хамгийн томоохон дурсгалуудын нэгэнд Варшавын Бослогын музей багтдаг. Музейд 1944 онд Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед нацистуудын эзлэн түрэмгийллийн эсрэг оршин суугчдын баатарлаг боловч гунигт бослогын дурсгалыг хадгалдаг. Нэг зуун дөчин мянган варшавчууд амь үрэгдсэн энэхүү үйл явдлыг ойлгохгүйгээр өнөө цагийн Варшав хотыг ойлгох боломжгүй. 2004 онд болсон тус музейн нээлт нь Польш орон эрх чөлөөгөө дахин олж, үндэсний

түүхээ дахин өөрийн болгосныг баталгаажуулсан агуу ялалтыг харуулсан юм. Харин Хуучин хотоос Вистула голын дагуу доош уруудаж хүрэх Коперникийн шинжлэх ухааны төвд бодит байдлыг огт өөр өнцгөөс харуулдаг. 1500-аад оны эхээр дэлхий биш харин нар ертөнцийн төвд байдаг гэдгийг баталсан Польшийн одон оронч Николай Коперникийн нэрээр нэрлэгдсэн тус музей 2010 онд нээгдэх үедээ хотын ярианы гол сэдэв болж байжээ. Дуу хоолойныхоо децибелийг тогтоодог хайрцаг уруу баяр хөөртэйгээр хашгирч байгаа хүүхдүүд уруу дөхөх үедээ би гараараа чихээ дарах хэрэгтэй болов. Танхимын голд хоёр охин хүний биеийн анатомын модельд хуванцар эрхтэнүүдийг тааруулж байв. Тэдний аав элгийг барьж аваад “Үүнээс болж би байнга шаналдаг” гэж хэлэхэд охид инээлдэв. Гурван бага насны хүүхэд Польшийн орчин үеийн зохиолч Станислав Лемийн нэгэн романы дүр дээр үндэслэсэн электрон яруу найрагчийн хоолойг сонсоод гайхан зогтусахыг хараад би инээмсэглэв. Энэ бол технологи ба уран зохиолын гайхалтай хослол байв. Энэ газар шинжлэх ухааны төв гэхээсээ илүү хөгжил баяслын байшин ажээ.

88 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

through a tidy, unpeopled square, past the rebuilt baroque church of St. Kazimierz—where more than a thousand civilians died during a night of bombing in 1944—and under the open windows of apartments, arriving eventually at an overlook along the Vistula River. Life seems to have moved elsewhere; here there is a feeling of peace, solitude, timelessness. One doesn’t think, “It’s all a reconstruction.” Instead, “How quietly beautiful this is—in the middle of a major European capital. At the beginning of the 21st century.” I’m enjoying a soft summer evening when I meet up with Jerzy Thieme, my wife’s cousin, for a walk through Pole Mokotowskie, one of Warsaw’s largest parks. The landscape is alive with people escaping their apartments. Most stroll, like us; others whiz by on bicycles. Some sit on picnic blankets eating open-faced sandwiches of cheese, tomato, kielbasa, ham. The late Polish writer Ryszard Kapu´scin´ski used to take his morning walks here, a sign informs us; his childhood home, on nearby Niepodległo´sci street, may become a museum. The truth is, Warsaw is a city of remembrances. Among the most powerful commemorations: the Warsaw Rising Museum, which documents the valiant yet doomed 1944 uprising of residents against Nazi occupation during World War II that led to a retaliatory leveling of much of the city. One can’t begin to understand present-day Warsaw without an appreciation of this event, in which more than 140,000 Varsovians died. The opening of the museum in 2004 represented a big victory, confirming that Poland had regained its freedom and, with it, possession of its national narrative. Inside, the museum is a triumph as well. Exhibits detail the immense challenges Warsaw’s resistance fighters faced, including navigating the sewer system to move around the city undetected. Harrowing recordings of survivors’ accounts give artifacts—Sten submachine guns, a Nazi motorcycle, a Kubus armored car cobbled together by the Polish Home Army on the chassis of a Chevrolet van—an unsettling reality. Reality is challenged in an entirely different way at the state-of-theart Copernicus Science Centre, down the hill from the Old Town, along the Vistula River. Named for Poland’s pioneering astronomer Nicolaus Copernicus—who in the early 1500s posited that the sun, not Earth, was the center of the universe—the museum became the talk of the town when it opened in 2010. I have to put my hands over my ears as I approach children gleefully screaming into a box that records their decibels. Down the hall, two girls are fitting plastic body parts into an anatomy model. They grin when their father picks up the liver and says, “This hurts me all the time.” I grin when I notice three preteens transfixed by the voice of an electronic poet, based on a character in a novel by the late Polish writer Stanisław Lem—an inspired teaming of technology and literature. The whole place has the air more of a fun house than a science center. It’s Friday morning, and fun houses are the last thing on my mind. Professor Otwinowska and I are in the waiting room of Mokotów Prison (now called Areszt S´ledczy Warszawa-Mokotów). With the help of a Ministry of Justice official, I’m about to see my wife’s birthplace.

international mapping

feature | Warsaw, Liberated

Баасан гарагийн өглөө болж, хөгжилтэй байшин л миний санаанд үлджээ. Профессор Отвиновска бид хоёр Мокотов шорон (Areszt Śledczy Warszawa-Mokotów)- гийн хүлээлгийн өрөөнд сууж байв. Хууль зүйн яамны ажилтны тусламжтайгаар би эхнэрийнхээ төрсөн газрыг харахаар боллоо. “Таньтай уулзсандаа баяртай байна” хэмээн би ажилтанд хэлтэл харин түүний хариулт намайг гайхшруулав. Тэрбээр “Намайг Томас гэдэг. Би таны оюутан байсан” гэж хэлэв. Тэрбээр инээмсэглэсээр биднийг хаалга руу дагуулж явсан ба бид тэнд биеийн байцаалт, гар утсаа үлдээн шоронгийн хашаа уруу орлоо. Энд аливаа засан хүмүүжүүлэх газрын баргар уур амьсгал ноёлж, түүхийн улбаа түүнийг нь улам бүр лавшруулна. Танхимуудаар явах зуур би эдгээр ханан дунд явагддаг байсан шүүн таслах ажиллагаа, өлсгөлөн, тамлан зовоолт, цаазын үйл ажиллагааны талаар бодож явлаа. Гэмт хэрэгтэн хэмээн шийтгэгдэж байсан эрэлхэг зоригтой иргэд, хүүхдээсээ салсан эхчүүд, эхээсээ өнчирсөн нялх үрсийн талаар бодож явлаа. Бидний аялал захирлын өрөөнд төгсөв. Богдан Корнатовски бол өндөр, царайлаг эр байв. Тэр бидэнд хуучин шоронгийн барилгын шилэн загварыг нэг бүрчлэн үзүүлэв. Тэрбээр Отвиновскатай ойрын үед болох арга хэмжээний талаар ярилцав. Дараа нь над руу харцаа шилжүүлэв. “Миний хэлэх гэж байгаа зүйл бага зэрэг сонин сонсогдох байх” гэж тэр яриагаа эхлээд тохирох үгийг хайж хэсэг завсарлав. "Магадгүй бүр таагүй байх. Гэсэн ч эхнэртээ шоронгийн даргаас түүнд сайн сайхныг хүсч байгааг минь дамжуулна уу” гэв.

Хуучин еврей хорооллын байшингийн хананд өмнөх оршин суугчдын зургийг өлгөжээ. Photos of former residents peer down from an old ghetto building.

Томас Свик бол “Сэтгэл зовоосон өдрүүд: Польш дахь гэр” аяллын тэмдэглэлийг зохиогч. Гэрэл зурагчид Сисси Бримберг ба Коттон көүлсон нар Шотландын Глазго хотод амьдардаг ба Европоор үе үе аялдаг.

Thomas Swick is the author of the travel memoir Unquiet Days: At Home in Poland. Contributing photographers Sisse Brimberg and Cotton Coulson live in Glasgow, Scotland, and often cover Europe.

“Nice to meet you,” I say when the official arrives. His reply floors me: “We have already met. My name is Tomasz; I was one of your students.” Smiling, he leads us through a gate, where we relinquish our IDs and cell phones, and out into the prison yard. Otwinowska, elegant in her sun hat, clings to my arm as we enter the first building. I can only imagine what memories are coursing through her mind. We stop at a cell. Guards roust its two prisoners so we can have a look inside. There is the sobering air of any correctional facility, but in here it is thickened by historical context. As we walk along the halls, I think of all the interrogations, hunger strikes, acts of torture, and executions that took place within these walls. All of the lives lost, the productive years wasted. I think of all of the courageous citizens treated here as criminals, of the mothers separated from their babies. The babies separated from their mothers. Our visit ends in the director’s office. Bogdan Kornatowski is a tall, handsome man. He presents each of us with a glass etching of the old prison building. He talks with Otwinowska about upcoming events. Then he turns his gaze to me. “What I am about to say may sound a bit strange,” he begins, then pauses, searching for the right words. “Perhaps even ugly. But please tell your wife that she has best wishes from the director of the prison.”

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Газрын

The Power of Place

Луврын ордны Кур Наполеон жигүүрийн нуман хаалга доорх цаг хугацааг элээсэн Парисын нэгэн кафен дүр зураг. A timeless Paris café scene plays out under an arcade along the Cour Napoléon near the Louvre.

хүч Амьдралыг нь өөрчилсөн парис болон бусад газруудын тухай өгүүлэх долоон зохиолчийн тэмдэглэл seven writers on Paris and other destinations that changed their lives

feature | The Power of Pl ace

By DON GEORGE | Дон Жорж

Парисын “La Bonne Vie” La Bonne Vie in Paris

и Принстоны их сургуулийн франц хэл уран зохиолын ангийн оюутан байхдаа зуны амралтаар гадаадад ажиллах хөтөлбөрт хамрагдан анх Парист ирж билээ. Хуучны гоёмсог 16-р дүүрэгт орших сурвалжит гэр бүлд сууж, эдүгээ амьдарч буй үеэ харь хэл дээр дүрслэн бичих болсон маань намайг ихэд догдлуулж байлаа.

Миний ирсэн золтой учрал энэхүү гэр бүлийн хорь орчим насны өв залгамжлагч, түүний гял цал сүйт бүсгүй нарт өргөн дэлгэр дайллага цайллага, үдэшлэг зохион байгуулах төгс далим болов. Төдхөн зун дундаа орж Парист юу хийж байгаа талаар хүмүүс асуухад би “J’étudie la bonne vie française” буюу “Франц маягийн сайхан амьдралыг судалж байна” гэж хариулдагсан. Дараа зун нь дахин хөтөлбөрт хамрагдан Парист ирэв. Энэ удаад би хотоор өөрөө яваад үзчих итгэл дүүрэн, мөн сургуулиа дөнгөж төгссөн тул юунд ч үл баригдах эрх чөлөөтэй болсон мэт байлаа. Долоо хоног хөлсний байр хайсны эцэст үзэсгэлэнт Тюильрийн цэцэрлэгийн эсрэг талд байх орчин үеийн маяг загварлаг Rue de Rivoli гудамжинд мөрөөдлийн газраа олов. Тэрхүү байрны зочид хүлээн авах танхимын Франц маягийн том цонхоор үдшийн бүрийд уусан шингэж буй Тюильрийн цэцэрлэг харагдах бөгөөд алсыг харагчийн тэртээд гялалзах чийдэнгүүд яг л гэрэлт цох адил анивчин, гадаах симфони найрал хөгжмийн сүрлэг аялгуу сэвшээ салхины аясаар тархана. Парис миний сэтгэлийг урьд хожид байгаагүйгээр эзэмдэв. Би “Comédie Française” театрт Мольерын хошин жүжгийг, харин цэцэрлэгт хүрээлэнд “Ballet Béjart”-ын тоглолтыг үзэж, “Shakespeare and Co.” номын дэлгүүрт яруу найрагчдын яриаг сэм чагнан, уран зургийн “Musée d'Orsay”-д суут Манэ болон Монэд автан, уртаас урт “bateau mouche” завиар Сена мөрнөөр зугаалан, түүхт Монмартр ба Марэ дүүргийн модот гудамжид төөрч, Нотр-Дамын гоёмсог шигтгэмлийн аниргүйд умбаж билээ. Мөн “Елисейн тал” өргөн чөлөөний гадаах кафегаас задгай театрын тоглолт үзэж, Декартын гудамж ба “Les Deux Magots” кафед их зохиолч Хэмингуэйг санагалзан, кафен эзэн нь намайг хармагцаа bifteck-frites (бишфтекс) ба хагас хундага улаан дарс авчирч өгдөг булангийн жижиг бистрод өөрийн гэсэн ширээтэй болсон билээ. Амьдралдаа би хэд хэдэн удаа дурлаж байсан ч Парист алдарсан миний сэтгэл яахын аргагүй хамгийн хүчтэй нь. Үгээр хэлэхийн аргагүй үзэсгэлэнт өнгө төрх бүхий өргөн чөлөөгөөр, нуман хэлбэрт гүүрээр, гоёмсог гудамжны гэрэл, кафе цэнгээний газраас сонсогдох инээдээр, метроны авъяаслаг хөгжимчдөөр, мөн хээнцэрхэн хүмүүстэй ухаалаг яриа өрнүүлэхээр тэмүүлж байсан. Сен-Луи арлын том байрны бүүдгэр гэрэлт цонхнуудаар хөглөгдөн чимэглэгдэх Парисын гудамжуудаар хаашаа ч хамаагүй зүгээр л алхаад баймаар.

92 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

first moved to Paris as a French literature undergraduate on a Princeton summer work-abroad program. Living with an aristocratic French family in shabby 16th-arrondissement splendor, I sipped the simultaneous thrills of inhabiting the past, surrounded by 18th-century family portraits, armoires, and settees, and rewriting the present in a foreign tongue.

My providential presence provided the twentysomething heir of the family and his exuberant fiancée with the perfect excuse to concoct elaborate picnics and parties, and by the middle of the summer, I had a new answer when people asked me what I was doing in Paris: “J’étudie la bonne vie française,” I’d say—I’m studying the good life, French style. When I moved back for a second summer on the same program, everything was different. After a withering week looking for lodging, I discovered a dream place on the fashionable Rue de Rivoli, just opposite the glorious green Jardin des Tuileries. I was supposed to stay confined to the former maid’s rooms in the interior of this sprawling apartment, but after a few days the owners left for a month on the Mediterranean, and that evening I found a way to unlock the door into the main salon. Towering French windows opened onto the Tuileries deepening into twilight, and as I gazed in wonder, the summer Ferris wheel’s lights began to blink like fireflies and the majestic sounds of an open-air orchestra swelled on the breeze. Hungry in a way I’d never been before, I gorged on Paris. I watched Molière at the Comédie Française and the Ballet Béjart in the park; I idled among the secondhand shelves at Shakespeare and Co., eavesdropping on poets and poseurs; I immersed myself in Manet and Monet in the Musée d’Orsay; bobbed on a bateau mouche along the Seine; got lost in the ancient alleys of Montmartre and the Marais; stood stunned in stained-glass silence in Notre-Dame; savored the open-air theater from a sidewalk café on the ChampsÉlysées; conjured Hemingway on Rue Descartes and Les Deux Magots café; and found my own dinner table at a boudoir-size bistro around the corner from my apartment, where I knew I’d arrived when the owner brought me my bifteck-frites and demi-carafe of house red wine without a word. It was that kind of summer. I fell in love a few times, but of course, my real love was for Paris. I would wander its streets inebriated with the inexpressibly elegant avenues and facades, the arching bridges and graceful streetlamps, the laughter spilling out of bistros and bars, the musicians in the metro, the soft-lit windows in the grand apartments on the Île Saint-Louis, where I yearned to join the soigné citizens and their sophisticated repartee. One morning halfway through my stay, I took my apartment building’s rickety old filigreed elevator as usual from the fifth floor to the hushed shade of the ground-floor entryway, then stepped

Гэрлийн хот Парис: Эйфелийн цамхагийн сүрлэг үзэмж бүхий ганган сууцууд навчит гудамжнаа эгнэнэ.

images: scott stulberg/corbis, peter turnley/corbis

In the City of Light, stately apartment buildings line a leafy street with a majestic view of the Eiffel Tower.

Намайг тойрсон бүгд л францаар ярьж, франц маягаар хувцаслан, францаар аяглацгаах нь тэр. Тэд мөрөө хавчин, ороолтоо мушгируулж, цөцгийтэй кофегоо уун, бие биеэ “Бонжур” гэцгээж, өглөөний сонин "Le Monde"-ыг франк төлөн авч, их л чухлаар алхацгаан, нүд рүү минь эгц ширтэн, зөвхөн францчууд л чадах тийм үл ялиг инээмсэглэл тодруулна. Тэр зуныг хүртэл би амьдралынхаа ихэнх хугацааг хичээлийн танхимд өнгөрөөсөн байв. Гэнэт “Энэ л жинхэнэ хичээлийн танхим шүү дээ” гэсэн бодол надад зурсхийв. Энэ бол өргөн цэцэрлэгт гудамж, зуу зуун жилийн настай барилга, үртэс дэвссэн шалтай зургаан ширээ бүхий зоогийн газар, хундага “vin ordinaire”, хоёр давхрын давчуу номын дэлгүүр дэх яруу найргийн бичвэр, чам руу харан инээмсэглэх нууцлаг эмэгтэй, түүнийг хараад зүрх чинь булгилан тэр чигээрээ хэдэн цагаар ч хамаагүй Сена мөрний модот эргээр алхуулах тийм л нэг ертөнц юм. Тэр мөчид л ирээдүйн амьдралын минь нахиа соёолсон. Уншсан зохиолынхоо тухай бичихээс илүүтэй, энгийн амьдралыг хүүрнэж, “La bonne vie française” буюу зүгээр л Францын сайхан амьдралтай танилцан үргэлжлүүлэн “суралцмаар” санагдаж байлаа.

through the massive wooden doors into the street—and stopped. All around me people were speaking French, wearing French, acting French. Shrugging their shoulders and twirling their scarves and drinking their cafés crèmes, calling out “Bonjour, monsieur-dame” and paying for Le Monde or Le Nouvel Observateur with francs and stepping importantly around me and staring straight into my eyes and subtly smiling in a way that only the French do. Until that summer, I had spent most of my life in classrooms, and I was planning after that six-month European detour to spend most of the rest of my life in classrooms. Suddenly it struck me: This was the classroom. Not the musty, ivy-draped halls in which I had spent the previous four years. This world of wide boulevards and centuries-old buildings and six-table sawdust restaurants and glasses of vin ordinaire and poetry readings in cramped secondfloor bookshops and mysterious women smiling at you so that your heart leaped and you walked for hours restless under the plane trees by the Seine. This was the classroom. In that moment, the seed of my future sprouted. Rather than write about literature, I would write about life in the world, beginning with a graduate course in la bonne vie française.

Чөлөөт уран бүтээлч Дон Жорж “Аяллын тухай бичих ‘Lonely Planet’-ын зөвлөмж” номын зохиогч бөгөөд “A Moveable Feast”, “The Kindness of Strangers” зэрэг аяллын түүвэр зохиолын эмхтгэн бичигчээр ажиллаж байсан.

Editor at large Don George is the author of The Lonely Planet Guide to Travel Writing and the editor of numerous travel anthologies, including A Moveable Feast and The Kindness of Strangers.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Монголын малчид өдгөө ч уламжлалт ердийн хөсгөөр нүүдэллэсээр байна. Ердийн хөсөг нь хөрсийг бага гэмтээж, байгалийн унаган төрхийг үл алдагдуулдаг. Mongolian herders still use draught animals for their seasonal movements, which help them protect the fragile soil of the steppe.

By STANLEY STEWART | СТЭНЛИ СТЮАРТ

Монголын тал нутгаар Steppe by Steppe in Mongolia

өв Азийн энэ оронд хөл тавих олон жилийн

өмнөөс Монгол оронд очих үзэх нь миний амьдралын нэгэн зорилго байв. 50 гаруй орноор аялсан уртаас урт аяллын замд Монголд очиж үзэхсэн гэсэн бодол үргэлж хадаатай байсан боловч очиж хараахан чадаагүй л явав. Гэвч надад хүндэтгэх шалтгаан байв. Монгол бол ховорхон нутаг – чухамдаа нүүдлийн соёл иргэншил үргэлжилсээр байгаа сүүлийн газар юм. Газар нутаг нь Техасаас 2,5 дахин том энэ орны уудам тал нутагт адуу, гэр, нүүдэлчин малчин ахуй хэвээр хадгалагджээ. Монголд ингэж татагдах болсон маань хувийн чанартай. Энэ аялал бол 12 настай хүүд амласан амлалтаа биелүүлэх , тэр хүүгийн онгон талаар морьтой давхих мөрөөдлийг биелүүлэх явдал байв. Би Монголд анх хөл тавих үедээ аль хэдийн 40 насны босго алхсан байлаа. Баруун зүгт Алтайн уулсаас зүүн зүгт Хэнтийн уулс хүртэлх олон мянган бээр газрыг мориор туулахаар шийдсэн байв. Би Чингис хааны улаач адил гурваас дөрөв хоног

94 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

uter Mongolia shaped my life years before I set

foot in the country landlocked in Central Asia. In a long traveling career, across more than 50 countries, Mongolia was the journey that I had always wanted to make, and for a long time never quite reached. I had the excuse of legitimate enterprise. Mongolia was a rare place—virtually the last place—where nomadic life still thrived. Across the vast grasslands of a country nearly two-and-a-half times the size of Texas, horses and tents and seasonal migrations remained a way of life. But my real impulse for Mongolia was more personal. I saw the journey as a matter of loyalty to my 12-year-old self. This is the journey he had dreamed of making: by horse in a virgin landscape. Other destinations came and went, but the dream of Mongolia persisted. I was in my 40s when I finally came to Mongolia. I had decided to cross the country by horse, a thousand miles from the mountains of the Altay in the west to the forests of Hentiy in the east. I traveled in the spirit of the emissaries of Genghis Khan, changing horses and guides

image: ZAZAA

тутамд морь, хөтчөө солин, өөрт хэрэгцээтэй зүйлсээ мориндоо ачаад, зочломтгой нүүдэлчин айлтай таарвал хоног төөрүүлж, тааралдахгүй бол эзгүй хээр талд майхнаа барьж хоноглож байв. Би өмнө нь Вайомингийн арал, Аргентин, Энэтхэг, Испанид морин аялал хийж байсан боловч морь одоо ч гол тээврийн хэрэгсэл болж байгаа, хэдэн өдөр мориор явсан ч хот суурин, зам, хашсан газартай тааралдахгүй байж болдог жинхэнэ аяллаар анх удаагаа явж байна. Монголын байгалийн үзэмж гайхалтай энгийн, яг л салхиар бүтээгдсэн мэт санагдана. Дэлгэсэн мэт тал нутгийн энд тэнд цагаан мөөг мэт харагдах дугуй цагаан гэртээ морьтон эрс нь тэнгэрийн хаяа шүргэх алсаас давхин ирдэг билээ. Ер нь хүүхэд насны мөрөөдөл урам хугалж болзошгүй. Гэвч Монголд хүссэн бүхэн маань байсан учраас миний мөрөөдлийн аялал болсон. Би амьдралынхаа тал хугацааг Монголд ирэхсэн гэж хүсч өнгөрүүлсэн боловч санаандгүйгээр яг бэлэн болсон үедээ ирсэн байлаа. Арай ахимаг байсан бол таван сарын турш морины нуруун дээр явж дийлэхгүй байсан байх. Харин арай залуу ирсэн бол эгэл даруу байгалийнх нь үзэсгэлэн, нүд алдам талд ганцаар явахын жаргалыг мэдэрч, нүүдэлчин түмний хүндлэлийг хүртэж чадахгүй байсан бизээ. Монгол орон төрөлх нутагтаа ирж байгаа мэт санагдаж билээ.

every three or four days, carrying all I needed on a packhorse, enjoying the open hospitality of the nomads when it was available, camping alone in high empty valleys when it wasn’t. I had made horse journeys before—Wyoming, Argentina, India, Spain—but here at last was a place where such a journey was entirely natural, where horses were still the primary means of transportation, where you could ride for days without encountering a town or a road or a fence. The landscapes had a startling simplicity; Mongolia seemed to have been sculpted by winds. Here and there across the unfolding grasslands, round white tents sprouted as mysteriously as mushrooms. Between them horsemen cantered on distant horizons. Childhood dreams can be dangerous things. But Mongolia was everything I had hoped, a dream journey. In the end I think it was a question of timing. I had waited half a lifetime for Mongolia only to arrive, fortuitously, at the moment I was best equipped to appreciate it. Any older, I might have found five months in the saddle too arduous. Any younger and I would not have taken such pleasure in those innocent landscapes, in the grasslands’ wonderful solitudes, in the rich hospitality of nomads. Nor would I have understood Mongolia as a kind of homecoming.

Английн зохиолч Стэнли Стюарт бол “Чингис хааны эзэнт гүрэн – нүүдэлчдийн нутгаар аялсан нь” номын зохиогч юм.

British writer Stanley Stewart is the author of In the Empire of Genghis Khan: A Journey Among Nomads.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | The Power of Pl ace By PICO IYER | ПИКО АЕР

Сүнсэнд эзлэгдсэн минь Spirited Away in Kyoto

нх би 1984 онд ээжтэйгээ Киото хотын галт

тэрэгний төв буудал дээр ирж байв. Жилийн өмнөөс л аялж үзэхийг туйлаас их хүсдэг байсан Тайланд руу явах замдаа Японы Киото хотод ердөө л гурав хоног саатсан юм. Наймдугаар сарын дунд үе тул Киото хотод Обон баярын улирал болж байв. Киото хотын зүүнтэйхэн оршуулгын газрыг чиглэн үй олон гэрэлт дэнлүү толгодыг хучин гэрэлтэнэ. Энэхүү уламжлалт баяраар тэнгэрт хальсан хүмүүсийн сүнс газарт эргэн ирж хайртай дотны хүмүүсээ хардаг гэдэгт нутгийнхан итгэж, сүнснүүдийг угтан авахаар жилийн турш хаалттай байдаг том модон хаалгануудаа баярын хэдэн өдрүүдэд нээдэг аж. Аяллын алжаалаа тайлж амжилгүй ээж бид хоёр ёстой зүүдэнд л гардаг гэрэлт талбайгаар алхлаа. Залуу охид нимгэн даашинз, аль эсвэл торгон кимоно өмссөн байх нь өндөр хөгжилтэй Киото хотын орчин үеийн сүр хүчийг сааруулан баярын уур амьсгалд нийцэх ажээ. Хоёр шөнийн турш хот даяар баяраа тэмдэглэх бөгөөд үүний дараа эртний нийслэл Киото хотын эргэн тойрон дахь уулсын орой дээр асар том таван түүдгийг асааж урин, зочилсон сүнснүүдийг тэнгэрийн оронд нь үддэг байна. Яагаад ч юм Япон орон миний сэтгэл зүрхний гүн дэх бас нэг эх орон минь гэж би мэдэрдэг байсан. Харин 27 насандаа Обоны баярт оролцсоноор энэ бүхэн үнэн болохыг мэдсэн юм. Энэ аялал надад маш хүчтэй нөлөөлж, хоёр жилийн дараа би Нью Йорк хот дахь Тайм сэтгүүлд олон улсын харилцааны сэдвээр бичдэг гайхалтай гэмээр ажлаа орхин Киото руу нүүж билээ.

Зохиолч Пико Аер саяхан “Миний бодол доторх эр хүн” номоо хэвлүүлжээ.

96 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

first arrived in Kyoto Station, with my mother, in 1984: just a three-day layover en route to the Thailand. It was

mid-August, season of the Obon festival in Kyoto, when nearly everyone takes time off work to visit his home and say hello to departed ancestors. The eastern hills of Kyoto were lit up with lanterns leading to sprawling graveyards, their huge wooden gates suddenly thrown open and lit to lead ghosts home on the few days each year when, so it is believed, they can return to Earth to look in on their loved ones. Kyoto’s young girls were in their yukatas, or silk kimonos; a festival air seemed to erase all the modern city’s high-rises and taxis; the straight white-gravel paths between the trees might have been painted by Utagawa Hiroshige. For two long nights we lost ourselves in the illuminated throngs, and then five great bonfires, one after the other, blazed across the tops of the ancient capital’s hills, to lead spirits back to their celestial places. I’d always felt that Japan was my secret home. But going there during the festival of returning ghosts, at the age of 27, made me see that this was true. The realization was so piercing and powerful that, two years on, I left my glamorous-seeming job writing about world affairs for Time magazine in New York City and moved to Kyoto. A quarter of a century later, I’m still quite close to its eastern hills, in the suburbs of nearby Nara, looking forward to the next Obon and reminded daily that I recognize this foreign place—know it at the core—in a way I do not know the street on which I was born or the California house that’s been my official home since boyhood. Novelist Pico Iyer’s most recent book is The Man Within My Head.

Советод түүхт Вилакаки гудамжнаа Шахумзи Рестораны гадаа талбайд найзууд цуглан шар айраг ууж байгаа нь (дээр). Киото хот: Обон баярын үеэр оршуулгын газарт тавьсан олон зуун дэнлүү орчныг гэрэлтүүлдэг. Энэ баяраар тэнгэрт халигсдын сүнс газарт ирж дотны хүмүүсээ эргэдэг (эсрэг талд). Lanterns in Kyoto illuminate a graveyard during Obon season, a time dead ancestors are said to visit their families on Earth (above). Friends in Soweto gather for drinks and soak up the outdoor vibe at Sakhumzi Restaurant on historic Vilakazi Street (opposite). By ALEXANDRA FULLER | АЛЕКСАНДРА ФУЛЛЕР

Өмнөд Африкын амар амгалан

images: bram lammers/hollandse hoogte/redux, andy heather (opposite page)

Finding Peace in South Africa

өлбөмбөгийн Дэлхийн аварга шалгаруулах

тэмцээний сурвалжлагын бэлтгэл ажлаар 2009 оны аравдугаар сард Өмнөд Африкийг зорьж билээ. Энд ирсэн эхний өглөөнөө л би Совето дахь Хектор Питерсоны музей болон 1976 оны Советогийн бослогын үеэр тэмцэлд оролцогч хар арьст оюутнуудын цагдаа нараас зугтан орогнож байсан Режина Мунди сүмийг үзэн, мөн Вилакази гудамжин дахь Нелсон Мандела болон түүний гэргий Винни Мандела нарын амьдарч байсан байшинг очиж сонирхов. Халдлагын үеийн бууны сумны ор одоог хүртэл байшингийн ханан дээр байгаа ажээ. Миний өссөн Родезиа (одоогийн Зимбабве)-тай хиллэх Лимпопо голын хойд хэсэгт мөн л адил арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхах үзэл байж. Хар арьст ард иргэд эрх мэдэлт цөөнхийн эсрэг үргэлж тэмцэл явуулдаг байв. Эцэг эх маань Родезиаг цагаан арьстнуудын удирдлагад байлгах тал дээр Иан Смитийн засгийн газартай үргэлж зөрчилдөнө. Иймд миний хувьд Совето гэдэг үг хүртэл тухайн үед Өмнөд Африкт болж байсан хэрцгийллийг санагдуулж байсан бөгөөд энэ нь яах аргагүй ээдрээтэй амьдралын минь түүхийн нэгэн хэсэг байв.

had gone to South Africa in October 2009

in advance of the 2010 soccer World Cup, on assignment from a magazine to cover the preparations. But instead of touring the new calabash-inspired stadium, I spent my first morning in Soweto at the Hector Pieterson museum, in the Regina Mundi church where rioting black students had fled from police during the 1976 Soweto uprising, and touring the house once lived in by Nelson and Winnie Mandela on Vilakazi Street. “The bullet holes from attacks on the house are still visible here in the wall,” one sign read. I’d been raised north of the Limpopo River in neighboring Rhodesia (now Zimbabwe), where we’d had our own version of apartheid and where the black population had undertaken its own struggle against minority rule. My parents had fought with Ian Smith’s government to keep Rhodesia white-ruled. So although Soweto—even the very word—evoked all that had been most unjust and violent about those decades in South Africa, this was my broken history too, as seen from the other side. Walking out of the Mandelas’ house, I came blinking into the bright sunlight, feeling shattered. I appreciated the bullet-pocked

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | The Power of Pl ace Манделагийн байшингаас сэтгэлийн зовиуртайхан гарч ирэхэд хурц нар нүд гялбуулна. Гэвч надад аливаа зөрчлийн зорилго юу байхаас үл хамааран гэмгүй иргэд хохирдог. Тийм учраас буцааж үл болох тэрхүү хэрцгийллийн үр уршиг нь үүрд үлддэгийг тодоос тод харуулан зүрх сэтгэлд минь мэдрүүлдэг байшингийн хананд үлдсэн тэдгээр сумны ор мөрүүдэд би талархаж байлаа. Тэр оройдоо ойр хавийн оршин суугчидтай хууч хөөрөв. Намайг халуун хоол, хүйтэн шар айргаар дайлахаар ойролцоо кафед урилаа. Маш их тэмцэл зөрчлийн голомт байсан гэхэд Совето Йоханнесбургийн бусад хэсгийг бодвол тайван аюулгүй санагдлаа. Мэдээж төгс биш л дээ. Одоо ч энд хууль бус суурьшил зэрэг наад захын зөрчил гарна. Нэгэн цагт айхтар хэрцгийлэл болж байсан энэ газарт энх амгаланг цогцлоосныг хараад ямар ч хүнд юу ч тохиолдсон бай итгэл найдвар хэзээд байдгийг би ойлгосон юм. Бид өнгөрснийг бодож шаналах, эсвэл одоотойгоо эвлэрэх гэж зүдэрсний хэрэггүй, харин энх тайван өөдрөг үзлийг бий болгох хэрэгтэй. Гагцхүү сонголтыг бид л хийнэ.

buildings for what they said about conflict: that regardless of intent, innocent people will become its victims, and because of this, there is no undoing violence. It has a forever afterlife. I returned to my small bedand-breakfast. It was steamy hot, and thunderclouds massed on the horizon. I fell asleep and dreamt deeply in the stillness of the afternoon, dreams electric with memorialized violence. But I awoke to the familiar noises and smells of my rural Rhodesian childhood: dogs barking, cockerels shrieking, the owners of the inn making tea in the kitchen. That evening I chatted with neighbors until some of them invited me to a nearby café for stew and cold beers. Soweto—the place that had borne the brunt of so much horror—felt much safer than Johannesburg. It’s not perfect, of course. There are still illegal settlements and ordinary badness. Seeing that a version of suburban tranquillity can be built on the bedrock of such oppression and violence made me realize there is hope for people everywhere. We don’t need to live in our past, or accept the present. We can create a singular future of peace and optimism. It’s a choice.

Александра Фуллер хамгийн сүүлд “Үл санах модны доорх коктейль” нэртэй Африкаар аялсан дурсамж номоо гаргаад байна.

Alexandra Fuller’s latest African memoir, Cocktail Hour Under the Tree of Forgetfulness, was released in paperback in June.

Морокко. 1963 он. Жаалхүү дүүгээ дагуулан Танжиегийн давчуу гудмаар алхаж буй нь Morocco, 1963—A boy guides his sibling along a narrow street in the Tangier medina.

98 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

The Power of Pl ace | feature By TAHIR SHAH | ТАХИР ШАХ

Танжиед байгаа миний өвөө My Grandfather in Tangier

image: roger wood/corbis

анжиед байдаг миний өвөөгийн цэцэрлэг

дэх жүржийн анхилуун үнэр, далдуу модны навчсан дундуур цоохортон тусах нарны цацраг бага насны минь дурсамжтай яахын аргагүй холбоотой. Миний өвөө Афган гаралтай зохиолч, эрдэмтэн хүн байсан агаад 1960-аад оны эхээр Мороккогийн хойд хэсэгт очин суурьшжээ. Эмээ маань хорт хавдраар нас барсны дараахан тэрээр хэзээ ч дахин хамт байж чадахгүй тэр газар уйтгарлан зовж байсан юм. Гибралтарын хоолой бүхэлдээ нүднээ багтаж, алсад Испанийн эрэг манантан харагдаж байдаг Танжие бол Өрнө, Дорнын хоорондох уулзвар, мөн оргон зугтахад таатай газар билээ. Урьд нь Танжие засаг захиргаагүйчүүд, хиппи нар, армиас зугтагсад, оргодол босуулууд, гүн ухаантнуудын оромж байв. Английн аюулгүй тайван хөдөө нутгаа орхин Танжиегийн толгой эргэм төөрдөг байшин мэт энэ л газар ирсэн өвөө дээрээ бид байнга очдог байлаа. Хүмүүний сэтгэлийн шаналлыг үл ойлгох гэнэн томоогүй би өвөөгийнхөө гараас чанга атган дэргэдээс нь үл холдон дагадагсан. Өвөө маань намайг зах руу дагуулж яван, эндээс өөр цаг үед очиж болно гэж үргэлж хэлдэгсэн. Яг тийм ч байв. Тэнд загасчид өглөөнийхөө барьсан загасыг дэлгэх агаад сагсан дотор нь гялтганах сардин загасыг нь ойролцоох муурнууд горьдон эргэлдэнэ. Энд их бууны сум шиг том тарвас, торондоо чихцэлдэн шуугих дэгдээхий, бэрхшээлийг даван хууль бусаар оруулж ирсэн олон төрлийн бараа бий. Миний өвөөгийн байшин Ля Пляжийн гудамжны 71 тоотод байв. Хоёр давхар руугаа гарах мушгирсан хос шаттай гоёмсог жижиг байшин. Бид хашаандаа жүржийн цэцэрлэгийнхээ сүүдрэвчид суугаад өвөөгийн залуудаа Араб руу явж байсан тухай яриаг нь сонсоно. Нэгэн өглөө тэр алгаа нээгээд тахианы өндөгний чинээ хүрлээр бүрсэн гоёмсог зүйл өгөв. “Энэ бол Испанийн усан цэргийн онгоцны хэлтэрхий, би далайн эргээс оллоо. Үүнийг хадгалж явбал муу зүйлээс хамгаална” гэж өвөө минь хэлэв. Үүнээс гурван долоо хоногийн дараа зэвтэй төмөр хаалгаа нээх гээд түлхүүрээ тэмтчиж байсан өвөөг минь Кока-Колагийн ачааны машин ухарч байгаад мөргөсөн юм. Ингээд өвөө минь намайг өнчрүүлэн хорвоог орхисон билээ. Өнгөрсөн дөрвөн сард би Касабланкагаас өөрийн хүүхдүүдээ машиндаа суулгаад Танжие орлоо. Мороккогийн анхны дурсамжууд ийнхүү сэргэн найман жилийн өмнөх дурсамж руу минь хөтлөн аваачиж буй нь энэ. Бид Плажийн гудамж дахь танил төмөр хаалгаа тогшив. Настай гэрийн үйлчлэгч хаалга нээн бид дотогш хашаанд орвол жүржийн болон далдуу модны аагтай хурц үнэр ханхийв. Хуучин дурсамж сэргэн нүдийг минь нулимс бүрхлээ. Халаасанд минь өвөөгийн 40 жилийн өмнө өгсөн атгын чинээ өнөөх бэлэг тэмтрэгдэнэ. Босго давахдаа би түүнийгээ улам чанга атгав. Бид байшин дотуур явж, цэцэрлэгт суух настай өвгөний сүүдэр дүрсийг сэтгэлдээ дүрслэн харж байв. Миний бага хүү Тимур надаас юуны учир ийм дуугүй байгааг минь асуухад би “Яагаад гэвэл аав нь энэ бүгдийг үзэж туулсан юм даа” гэж хариулсансан. Тахир Шах бол Британий аяллын зохиолч бөгөөд тэрбээр Касабланкагийн төвд орших нэгэн шилтгээнд амьдардаг аж.

y earliest memory is of an overpowering

scent of orange blossom and of sunlight filtered through palm fronds, in my grandfather’s garden in Tangier. It’s one of those memories that formed the bedrock of my childhood, something so powerful that it’s nailed to my soul. My grandfather was an Afghan writer and savant who moved to the north of Morocco in the early 1960s. His wife had just died of cancer, and he yearned to be in a place where they had never been together. With a panorama out over the Strait of Gibraltar, and a hazy view of Spain, Tangier was a crossroads between East and West and the perfect place to escape. Back then, Tangier was a haven for stoned beatniks and hippies, for draft dodgers, fugitives, and philosophers. We would visit my grandfather often, swapping the sedate security of the English countryside for the enchanted lanes of Tangier’s labyrinth. Clasping his hand tight, I would stumble along beside him, wide-eyed and spellbound by the frenetic stew of humanity. He would take me to the bazaar, which he said was a keyhole into another time. And it was. There were fishermen laying out the morning’s catch, their baskets of glinting sardines circled by expectant cats. And there were melons as big as cannonballs, cages crammed with frantic chickens, and heaps of contraband from across the strait. My grandfather’s villa stood at 71 Rue de la Plage. It was small and elegant, with a pair of twin staircases spiraling to the second floor. The gate to the street was rusted iron, a canopy of fragrant honeysuckle and blazing bougainvillea running between it and the house. We would sit in the courtyard garden’s shade, intoxicated by the heady scent of orange blossom, my grandfather telling of his journeys in Arabia half a lifetime before. From time to time he would get up and saunter into the house, reemerging with a random object. One day he opened his palm and showed me a nugget of twisted bronze, the size of a hen’s egg. “Here’s a piece from a Spanish galleon that I picked up down there on the beach. Keep it safe always, and it will always keep you safe,” my grandfather said. Three weeks later, while he was fumbling for his key at the rusted iron gate, a Coca-Cola truck that was backing up knocked him down. He died instantly, leaving me feeling hollow inside. Last April I drove up to Tangier with my own children, from our home in Casablanca. Those first memories of Morocco had worked their spell, luring us to move to the kingdom eight years ago. We took a chance and knocked at the iron gate on Rue de la Plage. As I was pulled inside the courtyard by an elderly maid, I caught the pungent fragrance of orange blossom and honeysuckle. My eyes welled tears, not from the scent but from the memory. In my pocket was the lump of twisted bronze my grandfather had given me 40 years before. As I crossed the threshold, I held it tight. We toured the house, and I pictured the silhouette of an old man sitting in the garden, palm fronds throwing shadows over whitewashed walls. My little son, Timur, asked why I was so quiet. “Because I have come full circle,” I said. Tahir Shah is a British travel writer and novelist who lives in a haunted mansion set in the middle of a Casablanca shantytown.

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | The Power of Pl ace By ELLEN GILCHRIST | ЭЛЛЭН ГИЛКРИСТ

Тэнгисийн буланд дахин мэндэлсэн нь Reborn in the Bay Area

аруун эрэг рүү анх удаагаа аялахдаа би 40 гаран настай, АНУ-ын зүүн өмнөд хэсэгт байрлах Арканзас мужид амьдардаг байв. Магадгүй би энэ аяллыг хүртэл зарим хүмүүс яагаад гэрээсээ өөр хаана ч хамаагүй, эсвэл бүр эмээгийндээ унтахыг хүсдэгийг ойлгодоггүй байлаа. Зураач найз Жинни Станфорд маань 1980 онд баруун эрэгт нүүн очсон. Тэрээр надад Сан-Францискогийн сонин хачины тухай захидал бичиж, мөн намайг баруун эрэгт зочлон ирж Азийн урлагийн музей, Голдэн Гэйт цэцэрлэгт хүрээлэн дэх жижиг цайны газар, “Пийтийн цай, кофены кафе”-гаар хамтдаа зочлохыг хүссэн байв. Би хэдэн долоо хоногийн дараа Сан Франциско руу нисэв. Онгоц газардав уу үгүй юу найз Жинни маань ачааг минь авч, тэргэндээ ачаад Беркли рүү оройн хоол идэхээр хөдөлцгөөлөө. Тэндээсээ оройн 11 цагт гарах Жюсэппэ Торнаторигийн "Синима Парадизо" киног үзэхээр 50 километр замд давхилаа. Дараа өглөө нь Пийтийн кафед кофе уучихаад Берклигээр зугаалав. Бид телефон утасны бүхээг болгон дээр очиж, дээр нь наасан элдэв зар мэдээлэл, шүлэг, тэр ч бүү хэл элдэв бүлэглэл, эсэргүүцлийн жагсаалд нэгдэхийг уриалсан урилгыг нь уншсаар явцгааж билээ. Бид бас бүх л сайн номын дэлгүүрүүдээр оров. Дараа нь Филлини, Микеланжело Антониони, Марсэль Пагнолын кинонууд, бүр Хятад кино хүртэл үзэцгээв. Мөн Эвэри Брандежийн цуглуулга дахь “Даяан хийж буй Шагжамун”-ийн гайхалтай баримлыг үзсэн юм. Сан-Францискогийн хүмүүс, тэдний санаа бодол, хотынх нь үнэр, цаг агаар, уулс, далайг үзсэн маань надад гүнзгий сэтгэгдэл үлдээсэн. Энэ бүхэн намайг илүү гүнзгий уншигч, бас зохиолч болгосон билээ. Одоо би 77 настай, гэртээ суудаг ч олон хотоор аялсан дурсамжуудаа эргэн дурсаж, асар баяр хөөртэй амьдардаг.

Америкийн Үндэсний шилдэг номын шагналт Эллэн Гилкрист 20 гаруй бүтээл туурвисан бөгөөд хамгийн сүүлд Аюултай нас туужаа гаргасан.

was in my 40s and living in Arkansas when I made my

first trip to the West Coast. Until then I didn’t understand why anyone would want to sleep anywhere but in her own bed or her grandmother’s house. A friend, painter Ginny Stanford, moved there in 1980 and began to write me letters full of brilliant descriptions of San Francisco and Berkeley, tales of bookstores full of art and poetry, of movie theaters that played films from all over the world, of a new boyfriend who had built a house powered by solar panels, of bridges like palaces, and flowers that bloomed year-round. She begged me to come visit, to see the Asian Art Museum, the teahouse in Golden Gate Park, and Peet’s Coffee and Tea. A few weeks later I caught a morning flight to San Francisco. As soon as I landed, Ginny threw my bag into her small station wagon and we took off to Berkeley to eat dinner and then drive 30 miles to a theater that was playing Cinema Paradiso by Giuseppe Tornatore, the 11 p.m. showing. The next morning we had coffee at Peet’s and began to walk around Berkeley. I was walking very slowly. I had to stop and read all the telephone poles, with their posters and notices and poems, invitations to join protests and groups I didn’t know existed. We visited all the great bookstores in town. We went to see a statue of Shakyamuni in the Avery Brundage Collection that is the most perfect statue of the Buddha in the world. Of course it was also the people and voices and smells and weather and mountains and oceans that I needed to experience. It has made me a better and deeper reader and writer. Now that I’m 77 years old and pretty much back in my stay-at-home mode, it is a great joy to me to remember having seen so many cities and countries. The world is so big. I wish I had seen more of it.

Winner of the National Book Award, Ellen Gilchrist is the author of more than 20 books. Her most recent novel is A Dangerous Age..

By FRANCES MAYES | ФРАНСИС МАЙС

Алдагдсан сэтгэл зүрхээ Мексикээс оллоо Finding a Lost Soul in Mexico

онхоор гадагш хартал мөргөл хийхээр

жагсан зогссон цээж нүцгэн эрчүүд бие биенээ сураар ороолгохыг хараад харь оронд ирснээ сая л анзаарах шиг боллоо. Мөргөлийн газрын баруун доод талд найган шуугих моддын оройд цагаан дэглий шувууд үүрээ зассан, эмэгтэйчүүд одоо хүртэл чулуун тэвшинд нь хувцсаа угаахаар очдог, орхигдсон Бэнито Хуарез цэцэрлэгт хүрээлэн харагдана. Хэдхэн жил үргэлжилсэн гэрлэлт маань сүйрсэн учраас би ганцаараа аялж яваа минь энэ. Мексик бол өнгөрсөн, ирээдүй хоёроосоо зугтагсдын ирдэг газар билээ. Би Сан Мэгуэл Дэ Алендэд зуны туршид байхаар байшин түрээсэлж авлаа. Тэр үед энд гадныхан тийм ч олон байсангүй. Эрэлхэг, шийдэмгий төрхтэй эрчүүд нь сүмийн шатан дээр суугаад гитар тоглож, эмэгтэйчүүд нь тамал

100 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

hen I looked out the window and saw

a pilgrimage line of shirtless men flagellating themselves with rope whips, I knew I was in alien territory. Flocks of snowy egrets nested in the swaying tops of trees, and kitty-corner below was the desolate Benito Juárez park, where women still washed their clothes in a stone trough. After years in a marriage gone sour, I was traveling alone. Like others before me I was an escapee into Mexico, a good place to stand between one’s past and future. I rented a house for the whole summer in San Miguel de Allende. Then it was not full of foreigners and gussied up, as it is now. Then it was more Mexico as you dream itsomeone playing guitar on the church steps, stoic faces, women making tamales at the market, battered buses, fiestas with fireworks, blue doors open to leafy courtyards. Let the marriage burn off me,

Сан Франсискогийн гадаад кино гаргадаг нэгэн кинотеатрт цуглагсад лааны гэрэлд оройн хоол зооглон, ханан дээрх киног үзэж байна.

image: susan seubert

Patrons at the Foreign Cinema in San Francisco enjoy an alfresco candlelight dinner and a fi lm projected on a wall.

(эрдэнэ шишийн боов) зарж, өнгө өнгийн дүрсээр чимэглэгдсэн автобусууд давхилдаж, үе үе хийх ёслолын буудлага бүхий Мексик орон байв. Гэрлэлт маань бүтэлгүйтээ л биз, харин одоо би шинэ хэл сурч, шинэ газар амьдарна. Ингээд би бухтай тулалдагчаас хүүхэдтэй болчихоод аавдаа хэлж чадахгүй яваа бүсгүйтэй хүртэл танилцав. Олон найзууд миний амьдралд орж ирэв. Би зочидтойгоо хамт халуун рашаанд орж, Гуахитогийн занданшуулсан шарилуудыг үзэж, оройдоо цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугаалж, Керентарогийн гоо үзэсгэлэнг шагших дуртай байлаа. Би өдөр бүр таван цаг Испани хэлний хичээлд сууна. Миний багш Рауль гээд үргэлж ковбой гутал өмсөх шаливхан биетэй эр байв. Удалгүй бид найзууд болон Испани хэлээ өргөн цар хүрээтэй давтахаар тойрон аяллаар явцгаадаг байв. Нэгэн өдөр бид орхигдсон оршуулгын газраар хэсч байгаад дөрвөн хүү бөмбөг болгон тоглож байх гавлын ясыг салган авсан юм. Рауль үнэхээр цочирдсон бөгөөд Чичимикагийн орхигдсон хувь заяаг дуудан байж дахин хэзээ ч царцаа шиг богинохон хугацаанд ирээд буцдаг хүмүүстэй хамт гадуур явж хичээл зааж байхгүй гэдгээ тангараглав. Би Калифорни руугаа буцаж шинэ амьдралдаа эргэн ороход бэлэн болсон байлаа. Би гавлын ясаа цүнхлээд, алдсан зүрх сэтгэлээ олж аваад гэртээ харьлаа.

I thought. I will translate myself into a new language, a new place. I made friends with a woman who had a child by a matador but she did not tell the father. A stream of friends came and went. My guests and I loved the thermal springs, the mummies in Guanajuato, the promenade in the jardín at evening, the spare beauty of Querétaro. I jumped on and off rickety yellow buses with religious icons dangling from the rearview mirror. Every day for five hours I went to Spanish class. My teacher, Raoul, was a tiny man in cowboy boots. Soon we became friends and started taking field trips to practice Spanish in larger settings. One day, wandering in an abandoned cemetery, we saw four boys playing. Their ball was a human skull. I grabbed it away from them. Raoul began to confess that he was trapped, would never get out of teaching Spanish to people who only visited like locusts in season. He cried over the fate of the lost-to-time Chichimecas. The house behind mine was torn down, and droves of mice exited the foundations. When I came downstairs one morning, the kitchen counters were covered in mice. Maria, the housecleaner, came in clapping her hands and shouting for poison. We cleaned the house until the tiles gleamed and the wood shone. I was ready to go back to California to face my new life. I packed the skull in the center of my suitcase and brought that lost soul home with me.

Франсис Майс хамгийн сүүлд өөрийн нөхөр Эдтэйгээ хамтран "Тусканы нар" хоолны ном, "Итали гал тогооны жор" гэдэг номоо гаргасан.

Frances Mayes’s most recent book, co-authored with her husband, Ed, is The Tuscan Sun Cookbook: Recipes From Our Italian Kitchen.

101

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Алтан The Golden Yarn Перугийн уулс Андын нурууны эрдэнэс – викуня гөрөөсний тансаг зөөлөн ноосыг хадгалдаг The mountains of Peru hold an Andean treasure— the gossamer wool of the vicuña

Перугийн уулынхан Инка өвөг дээдсийнхээ уламжлал ёсоор зэрлэг викуня гөрөөсийг тойргоор бүслэн хашиж барьдаг. Peruvian highlanders round up wild vicuñas, continuing a tradition of their Inca forebears.

102 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Утас

By Kim MacQuarrie | КИМ МЭККЭРИ, Photographs By Beth Wald | БЭТ УОЛД 103

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | The Golden Yarn

Би

одоо Перугийн өмнөд Андын нуруунд орших алслагдмал Пуно мужийн 4500 метрийн өндөрт өргөгдсөн тал дундуур гүйж байна. Цавчим өндөр уулс, цэнхэрлэн харагдах мөнх сарьдгууд алсын алсад дүнхийнэ. Гэнэт лам гөрөөс, алпака, гуанако гөрөөсний урт хүзүүт үеэл болох гуч гаруй викуня гөрөөс над руу довтлон ирлээ. Би анан зогсов. Учир нь би Андын нурууны 300 илүү гөрөөс хариулагч нар оролцсон викуня гөрөөсний бүслэлт буюу “чакку”-д оролцож байна. Викуня гөрөөс “Андын алт” хэмээн нэрлэгддэг, дэлхий дээрх хамгийн зөөлөн нарийн ширхэгтэй ноосоороо үнэлэгддэг. Бидний хийх ажил бол олон зуун викуня гөрөөсийг хүн тойргоор бүслэн авч, дараа нь тэднийг айлгаж үргээлгүйгээр аажим, аажмаар хүрээгээ хумьсаар хашиж авах юм. Энэ нь олон зууны тэртээ Инка нарын ашиглаж байсан арга бөгөөд мөхлийн ирмэгт ирээд байсан викуня гөрөөс дахин өсч үржиж эхэлснээр дахин ашиглагдах болсон юм. Миний викуня гөрөөсний ноосоор урласан эдлэл олж авах мөрөөдөл аль хорин таван жилийн өмнөх Андын нуруун дахь

I’m

running through a field at 15,000 feet in the remote Puno Province in Peru’s southern Andes. Craggy mountains and blue glaciers fill the distance. Suddenly, a group of 30 vicuñas—wild, long-necked cousins of llamas, alpacas, and guanacos—stampedes toward me. I should be better prepared. I’m taking part in a chaccu, or roundup, of wild vicuñas with more than 300 Andean herders. Vicuñas are valued for their precious wool, considered one of the finest natural fibers in the world and sometimes referred to as “Andean gold.” The plan is to surround the vicuñas— hundreds of them—with an enormous human circle, then draw the loop tight to slowly corral them, taking care to not stress them. It’s a method of capture that was used by the Inca centuries ago and reintroduced recently after vicuñas rebounded from near extinction. My desire for vicuña wool took hold a quarter of a century ago in the old Inca town of Cusco, high in the Andes. I am an anthropologist and, by nature, a collector; my house in Colorado is decorated with bows and arrows from the Amazon, hand-carved masks from Papua New Guinea, and silk woven in Laos—all acquired on trips I took. While exploring Peru in the 1980s, I learned that high-quality handcrafted weavings were made only 20 or 30 years earlier. Traditional weaving techniques—handed down through generations for hundreds of years—were rapidly dying out. One evening, in a small store in Cusco, I was looking through a stack of weavings when the woman who owned the store said quietly, “The Inca wore clothes made with alpaca wool, but the Inca emperor, who was considered a god, wore vicuña.” Ever since that exchange I have wanted to find a weaving made with vicuña wool. So imagine my delight when I heard from a friend not only that traditional weaving has been revived in Peru but also that the vicuña population has rebounded. It was time to make a return journey. Cusco, one of my favorite cities in the world. It is studded with some of the finest Inca ruins in South America, thanks to having been the capital of the Inca Empire—before Spanish conquistadores appropriated and colonized the lands of Peru. I walk down one of Cusco’s narrow stone-paved streets, my hand drifting over an Inca wall.

Андын нурууны Чинчеро тосгонд баярын гоёлоо өмссөн кэчуа эмэгтэйчүүд инээлдэж байна (дээд талд). Испанийн эзлэн түрэмгийллийн үед Инка нарын түшиц газар болж байсан Ольянтайтамбо уулын бэлд орших инкагийн хэрмийн туурь (баруун талд). Festively dressed Quechua women (above) share a laugh in the Andean village of Chinchero. Ruins of a fortified Inca settlement (right) hold fast to the mountainsides around Ollantaytambo, once a stronghold of Inca resistance to Spanish conquest.

Инкагийн хуучин хот Кускогоос эхтэй. Би 1980-аад онд Перуд анх ирж байхдаа өндөр чанартай гар нэхмэл эдлэлүүдийг 20-30 жилийн өмнөхөн нэхэж байсныг олж мэдсэн юм. Тэр үед олон зуун жилийн туршид үе дамжин ирсэн уламжлалт нэхмэлийн арга техникууд эрчимтэй мөхөж байв. Нэгэн үдэш Кускогийн нэг жижиг дэлгүүрт нэхмэл эдлэл үзэж байтал дэлгүүрийн эзэн эмэгтэй “Инка нар алпака гөрөөсний ноосоор хийсэн хувцас өмсдөг байсан, харин бурхантай адилтгадаг Инкагийн эзэн хаан викунягийн ноосоор нэхсэн хувцас өмсдөг байсан юм” хэмээн нам дуугаар өгүүлэв. Түүнээс хойш би викунягийн ноосоор нэхсэн эдлэл олж авахыг хүсэх болсон юм. Перуд уламжлалт нэхмэл эдлэл хийх арга сэргэсэн төдийгүй викунягийн тоо толгой эргэн өссөн гэдгийг найзаасаа дуулаад магнай тэнийн баярлав. Одоо л эргэн очдог цаг. Куско бол миний хамгийн дуртай хот. Испанийн колончлолоос

104 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

The smooth blocks are so tightly fitted that even 500 years after they were put in place you can’t slip a pin between them. I stop in a café, winded and with a mild headache from the high altitude. The lady behind the counter persuades me to forgo coffee and instead try mate de coca, a tea made with an infusion of coca leaves— the same leaves from which cocaine is produced (the infusion releases only a small amount of the stimulant into the tea). I down one cup, then another. Soon I feel good enough to wander the sun-splattered Saturday craft market, where vendors are selling armadillo-shell charangos (small guitars), carved gourds, and reproductions of Inca vases in rusts, browns, charcoals, and reds. Textiles are few here, however; for those I will need to find my way to Cusco’s celebrated Center for Traditional Textiles. I discover it down Avenida del Sol, by the Inca sun temple of Qoricancha, a massive compound with exceptional Inca stonework.

өмнө Инка нарын эзэнт гүрний нийслэл байсан учир хамгийн гоёмсог инкагийн балгасууд энд бий. Би Кускогийн цардмал чулуун замтай нарийн гудмаар орон, инкагийн чулуун хэрэм даган алхав. 500 жилийн өмнө барьсан ханыг ширхэг ч хадаасны зайгүй нягт өрсөн ажээ. Амьсгаа багтарч, өндөрлөгийн улмаас бага зэрэг толгой өвдсөн байдалтай нэг кафед оров. Кассны ард зогсох эмэгтэй кофеноос татгалзаж, “мате-де-кока” уухыг зөвлөв. Энэ нь кокаин гаргаж авдаг навчаар хандалдаг цай ажээ (уг хандмал багахан хэмжээний сэргээгч бодис агуулна). Би нэг аягыг дор нь хоосолж, дараа нь дахин нэг аягыг уув. Удалгүй би нарлаг өдрийн өнгөөр будагдсан бямба гарагийн гар урлалын захаар хэсэх тэнхээтэй болж ирлээ. Зах дээр хуягт зарааны хайрсаар хийсэн “чаранго” (жижиг гитар), сийлбэртэй хулууны хальсан сав, дууриамал инка ваар зардаг. Гэвч нэхмэл эдлэл цөөн тул би Кускогийн алдарт Уламжлалт нэхмэл эдлэлийн төвийг олж очихоор шийдлээ. Би тэрхүү Инкагийн ер бусын чулуун урлал бүхий аварга том цогцолборыг Авенида Дель Сол гудамжид байрлах Кориканча хэмээх нарны сүмийн хажуугаас олов. Цэлгэр өрөөнд явж ороход зургаан эмэгтэй газар сууж, голоор нь модон шон шургуулж татсан нэхмэл дээр ажиллаж байлаа. “Та нар викунягийн ноосоор нэхэж байгаа юм уу” гэхэд “Үгүй, зөвхөн алпака юм уу эсвэл хонины ноосоор л нэхдэг.” “Яагаад тэр вэ?” “Викунягийн ноос маш үнэтэй” гэж тэд тайлбарласан юм. Дараа өглөө нь би нэхмэл эдлэлийн төвийг үндэслэн байгуулагч

Entering a large room, I notice six women sitting on the floor conversing in Quechua as they work their backstrap looms, which are tied to a central wooden post. I watch as their nimble fingers create intricate weavings from spools of dyed yarn. “Do you have any weavings made with vicuña wool?” I ask the attendant. “No. Everything in here is woven from alpaca or sheep’s wool.” “Why is that?” “Because,” she explains, “vicuña wool is so expensive.” The next morning I board a bus for an hour-long ride northwest to Chinchero, an Inca settlement famous for its textiles, where I am to ask for Nilda Callañaupa Álvarez, the Textile Center’s founder. Today she is at the center’s Chinchero weaving cooperative. She will know where I can find vicuña weavings. The bus winds past fields where farmers still slice the earth with wooden plows pulled by oxen. A woman seated across from me clutches a bag of small, lilac-colored potatoes that are almost as wrinkled as her hands. I ask her what kind they are. I know that potatoes were first cultivated in the Andes some 8,000 years ago— and that the region grows a mind-numbing 5,000 varieties. “Chuños,” she says smiling, revealing two gold-capped upper teeth. “For soup.” Chuños are potatoes that have been left outside to freeze repeatedly, then are dried under the sun. Freeze-drying, in fact, was likely invented in the Andes. The woman hands me a three-inch-long chuño. It’s as light as a piece of Styrofoam. A half hour later we pull into Chinchero. Old Inca walls punctuated with trapezoidal alcoves line the colonial town center, which is framed by whitewashed buildings and tiled roofs. I make my

105

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Зүүн гар талаас цагийн зүүний дагуу: Курандэро (анагаагч бөө) чакку буюу викуня гөрөөс бүслэх ажиллагааг адислаж байна. Залуу викуня гөрөөснүүдийн бэлэгдлийн “хурим”-ыг хийлгэх гэж байна. Даавуу нэхэхэд бэлэн болсон ноосон утас. Clockwise from top left: A curandero (healer) performs a blessing ceremony for the chaccu, or vicuña roundup.Young vicuñas wait to be joined in a symbolic “marriage.” Balls of yarn are ready for the loom.

Нилда Калланаупатай уулзахаар Чинчеро руу аялах автобусанд суув. Тэрбээр өнөөдөр уг төвийн Чинчеро дахь нэхмэлийн хамтрал дээр байх ажээ. Тэр бүсгүй надад викунягийн нэхмэл эдлэл олох газрыг хэлж өгөх юм. Миний суусан автобус үхэрт хөллөсөн модон анжисаар газраа хагалах тариачдын дэргэдүүр өнгөрөв. Миний хажууд суусан эмэгтэй хөхөлбий ягаан туяатай үрчлээтсэн төмстэй уут сугавчилжээ. Төмсийг анх Андын нуруунд 8000 жилийн тэртээгээс тариалж эхэлсэн ба энэ нутагт 5000 төрөл зүйлийн төмс тариалдаг. Би эмэгтэйгээс ямар сорт болохыг асуулаа. “Чуно” гэж хэлээд инээмсэглэхэд алтадсан хоёр үүдэн шүд цухуйв. “Шөл хийхэд үнэхээр сайхан шүү”. Чуно төмсийг гадаа тавьж хөлдөөгөөд дараа нь наранд хатаадаг. Энэхүү хөлдөөж – хатаах арга Андын нуруунаас үүсэлтэй. Хагас цагийн дараа бид Чинчерод хүрэлцэн ирэв. Вааран дээвэртэй шохойдсон байшингуудаар хүрээлэгдсэн колонийн үеийн маяг загвартай хотын төвийг эртний инкагийн трапец хэлбэрийн гонхтой хана эмжинэ. Задгай захын үүдээр орвол хурц тод өнгийн банзал өмсөж, алчуур зүүн, өргөн хүрээт малгай тавьсан эмэгтэйчүүд нэхмэл эдлэл, гар урлал зарна. Нарийн замаар уруудаад хэдэн гудам өнгөртөл хамтралын хаягийг хадсан хоёр хавтастай хаалга харагдав. Хаалгаар яваад ортол Калланаупа гадна дотноос ирсэн нэхмэлчдэд үзүүлэх сургалт явуулж байлаа. Калланаупа бол Чинчерод төрсөн кэчуа хүн. Тэрээр зочиддоо хандан испани аялгатай англи хэлээр “Та ямар ч хэмжээтэй будаг хийлээ гэсэн гол нь харьцаагаа барих хэрэгтэй. Будгийг халааж бэлэн болгоно” хэмээн тайлбарлав. Тэрээр алпака гөрөөсний ээрсэн ноосыг хөөсрөн буцлах мөөгөнцрөөс гарган авсан хар будагтай төмөр торхонд хийв. Калланаупа торхон доторх будгаа хутгангаа Андын нуруунд орших жижиг тосгоноос энэхүү хар будаг хийх аргыг сурч аван, хадгалж үлдсэн түүхээ бидэнд ярьж өгөв. “Андын нуруунд энэ будгийг гаргаж авах аргыг мэдэх цор ганц настан байсан юм” хэмээн тэрбээр урт модон саваагаар хар будгийг хутгангаа хэлээд “Өвгөн намайг ширэнгэн ой руу дагуулж

106 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

through a portal to the open-air market, where women in colorful skirts, shawls, and broad-rimmed hats have set out their weavings and wares. They sit patiently beside their offerings, ready to bargain. Visitors mill about, some haggling, others walking off with brightly embroidered bags or square weavings called llicllas in Quechua. A few blocks away, down a narrow road, I spot a sign by a double door announcing the cooperative. Inside I find Callañaupa giving a weaving demonstration to a large group of foreign weavers. In the distance, the Urubamba mountain range—some of its jagged peaks capped by ice—rises from the Sacred Valley of the Inca, which is watered by a river the Inca considered holy. “You can create a dye in any quantity you like,” Callañaupa, who is Quechua and was born in Chinchero, is telling her audience in Spanish-accented English. “But be certain to use the same proportions. Once the dye is heated, it’s ready.” I watch her place bundles of spun white alpaca wool into a metal vat now bubbling with hot black dye made from a fungus. The guest weavers take notes or use their video recorders to film the scene. As Callañaupa stirs the vat, she tells the story of how she rescued the knowledge of this black dye from a remote community she visited in the Andes.

The Golden Yarn | feature

“There was only one elderly man who remembered how this dye was made,” she narrates, churning the black brew with a long wooden stake. “He took me into the jungle and showed me a plant. I noticed it had a black fungus growing on it. ” A spry Canadian attendee named Judith Crosbie notices that I’m taking notes and nudges me. In a low voice she says, “Nilda really has rescued ancient Andean weaving techniques. She saved these old methods. Every weaving on sale here is handmade from natural materials. And designed with traditional patterns.” Out in the courtyard, the women from the cooperative begin serving lunch. One, wearing a red-and-black outfit typical of Chinchero, hands me a plate of roasted guinea pig with a side of small, freeze-dried chuño potatoes. The guinea pig is tasty but full of small bones. As I pick through them, Tim Wells, a lean American artist from California, takes a seat next to me.

яваад нэг ургамал үзүүлсэн юм. Тэр ургамал дээр хар мөөгөнцөр ургасан байв” гэж өгүүлэв. Канад жуулчин Жүдит Кросби намайг тэмдэглэл хөтөлж байхыг хараад тохойгоороо ёврон “Нилда бол ноосон утас будах эртний арга техникийг хадгалж үлдсэн хүн. Эдний худалдаалдаг нэхмэл эдлэлүүд бүгд байгалийн гаралтай түүхий эдээр хийж, уламжлалт хээгээр чимэглэсэн байдаг юм” хэмээн шивнэлээ. Гадаа хамтралын эмэгтэйчүүд өдрийн хоол бэлтгэсэн байлаа. Хар улаан хослосон чинчеро хувцастай эмэгтэй чуно төмсөөр хачирлан, шарж болгосон усан гахай авчирч өглөө. Усан гахайн мах амттай ч олон жижиг ястай аж. Намайг хоолоо идэх зуур Калифорниос ирсэн америк уран бүтээлч Тим Вэллс миний хажууд ирж суугаад “Би 1990 оноос хойш энд ирж байна” хэмээн яриа эхэллээ. “Тэр үед эндхийн залуу нэхмэлчид нийлэг утсаар нэхдэг байсан юм. Жуулчид ялгааг нь мэддэггүй байв. Яг тэр үед Нилда гарч ирсэн” хэмээн надад тодруулан хэлэв. “Нилда залуу байхдаа энд эхнэрийн хамт амьдардаг нэгэн америк хүн судлаачтай танилцаж тэдэнд нэхмэл яаж хийхийг заах болов. Эцэст нь тэр их сургууль төгссөн Чичерогийн анхны эмэгтэй болсон юм. Тэр маш эрч хүчтэй хүн. Олон тосгонд

Зүүн гар талаас цагийн зүүний дагуу: Андын нурууныхны гар урлалын давтагдашгүй хийц. Андын нуруунд эрдэнэ шишийг эртнээс тариалж ирсэн ба солонгын олон өнгөөр ургуулжээ. Уулын тосгоны нэхмэлчин викуня гөрөөсийн ноосоор утас ээрч байна. Clockwise from top left: Andean textiles showcase indigenous designs. Arequipa. Corn, long cultivated in the Andes, is sold in a rainbow of colors. A weaver spins vicuña wool in a highland village.

“I began coming here in the late 1990s,” he shares. “Back then, younger weavers were producing synthetic weavings because the tourists mostly couldn’t tell the difference. Then Nilda showed up.” Working carefully on his guinea pig, he fills me in on Callañaupa. “When Nilda was younger she met an American anthropologist and his wife who were living here, and agreed to teach them how to weave. She would later be the first woman from Chinchero to finish university. She’s a powerhouse. She has founded cooperatives in a number of communities and they have more business than they know what to do with.” I locate Callañaupa and blurt out my question. “What about vicuña wool—are any of your weavers using it?” “I wish we did, but it’s too expensive,” she says. “You will have to go where the vicuñas are. You will have to join a chaccu.”

107

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | The Golden Yarn хамтрал байгуулж, олон бизнесийг санаачилсан” гэв. Би Калланаупаг олж очоод “Та нар викунягийн ноосоор нэхмэл хийдэг үү?” гэж асуухад “Бид викунягийн ноосоор нэхдэг ч болоосой. Викунягийн ноос маш үнэтэй” гэж тэр хариулаад “Та викуня гөрөөс байдаг газарт очиж чаккуд оролц” хэмээв. Үүнээс хойш долоо хоногийн дараа буюу одоо, миний бие алслагдмал өмнөд Перугийн Пикотани тосгоны ойролцоох Андын уулсад викуня гөрөөс бүслэлтэд оролцож байна. Тойргоо аажуухан хумьсаар, цаг гаруйн дараа гэхэд бөөгнөрсөн викуня гөрөөс мал сүрэг аятай номхров. Гөрөөснүүдийг хашаанд тууж оруулав. Дараа өдрийн өглөө викунягийн ноос хяргахыг үзэхээр эртлэн бослоо. Нэхмэл пончо нөмрөг нөмөрч, дугуйны хаймраар улласан шаахай өмссөн эрчүүд викуняг нэг нэгээр нь хяргах байранд авчирч байлаа. Би хүн бүртэй гар барин мэндчилэх нийтэч зантай бүсийн хөдөө аж ахуйн эрхлэгч Хуан Хосэ Вега Киспэ дээр хүрч очлоо. Эрчүүд гөрөөсний ноосыг цахилгаан машинаар хярган авах зуур Вега надтай хуучиллаа. “Инкагийн гүрний үед викуня гөрөөсийг хамгаалдаг байсан тул Андын нуруунд хоёр сая орчим нутаглаж байсан гэдэг. Гэтэл Испанийн түрэмгийлэгчид ирээд хүнсэнд агнаж эхэлжээ. 1960аад он гэхэд Перугийн уулсад ердөө 6000 викуня үлдсэн байв” хэмээв. Тэр цагаас хойш гөрөөс агнахын эсрэг чанга хууль гаргаж, том дархан цаазат газар бий болгож, ноосыг нь экспортод гаргахыг хориглосноор викуня гөрөөс эргэн эрс өсөх болсон юм. “1981 он гэхэд Перу 75 мянган толгой викунятай болсон байсан. Одоо энэ тоо 190 мянгад хүрээд байгаа” хэмээн Вега хэлээд хяргуулсан гөрөөсийг сүрэг рүү нь тавьж явууллаа. Эрх чөлөөтэй болсон гөрөөс бор толгод руу цахилан одов. Хяргах байранд орвол викунягийн ноосыг хуйлаад уутанд савлан, шошго нааж, нарийвчлан жинлэж байв. “Одоо үүнийг яах вэ?” гэж намайг асуухад “Гөрөөс хариулагч нар ноосыг зарна. Зөвхөн хэдхэн газар л викунягийн ноосыг машинд оруулж ээрэхэд мэргэшсэн байдаг. Тэдний нэг нь Арекипа” хэмээв. Хэдэн өдрийн дараа, түүний зөвлөсний дагуу Перугийн өмнөд Андын нуруунд орших колонийн үеийн маяг загвартай Арекипа хотод ирлээ. Идэвхитэй галт уулаар хүрээлэгдсэн хот тэр чигтээ галт уулын цагаан чулуугаар баригджээ. Плаза Де Армас төв талбайн ойролцоох сайн чанарын алпака ноосон хувцас зардаг “Куна” дэлгүүрт мөн викунягийн ноосон хувцас худалдаалдаг ажээ. Тавиурт өрсөн алпака ороолт, цамцны дунд викунягийн дээд зэргийн хонгор шаргал ноосоор урласан

108 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

That is how, a week later, I find myself rounding up vicuñas in the Andes near the remote southern Peru village of Picotani. Within an hour of plugging the wall in our human circle, I watch as the vicuñas press together like cattle and turn surprisingly calm. They are herded easily into corrals arranged farther down the valley. The following morning I rise early to see the shearing of the vicuñas for their soft wool. Men in woven ponchos and sandals soled with tire rubber capture the vicuñas one by one and lead them into an enclosure. I approach Juan José Vega Quispe, the gregarious regional director of agriculture, who is shaking hands with everyone. As the men trim the fleece from each of the animals with electric shears, Vega shares some vicuña facts. “It is estimated that around two million vicuñas lived in the Andes at the time of the Inca Empire; they were protected. Then the Spaniards arrived and started to hunt them down for their meat. By the 1960s, perhaps 6,000 vicuñas were left in these high mountains.” Since that time, strict laws against hunting, the creation of a large reserve, and a ban on exporting vicuña wool have allowed vicuñas to stage a dramatic comeback. “By 1981, Peru had 75,000 vicuñas,” Vega says. “Today, we have nearly 190,000. It’s a miracle,” he exclaims, helping lift the newly shorn vicuña back to its feet. Vega and I walk around the side of the shearing house as men working in pairs bring out shorn vicuñas that look almost naked without their fleece. The animals are let go one by one and bound directly for the brown hills, free again. Back inside the enclosure I watch as a vicuña fleece is rolled up, placed in a plastic bag, labeled, and carefully weighed. I pick up another bag. It feels as light as gossamer; an entire vicuña fleece will weigh barely seven ounces. “What do they do with it now?” I ask. “The community sells the fleece, but the price is so high that local weavers can’t afford it.” Only a few places, Vega adds, have mastered the process of weaving vicuña wool on machines. “If you want to find clothes made with vicuña wool, you should visit Arequipa. That’s where a lot of it ends up.” A few days later, following his advice, I arrive in Arequipa, a colonial city in Peru’s southern Andes. Ringed by active volcanoes, Arequipa is constructed almost entirely of white volcanic stone. Near the main square, Plaza de Armas, I spot Kuna, an upscale store that sells high-quality alpaca clothing and, I’ve been told, clothing crafted with vicuña wool. Amid stacks of shawls and sweaters woven with alpaca wool I discover an alcove displaying garments made with premium cinnamon-colored vicuña wool. I eye vicuña-wool capes that are going for nearly $7,000, shawls

Арекипа хотын Плаза Дэ Армас төв талбайд үдшийн бүрийд цугласан олон болон шинэ үеийн сонгодог загвартай цогчин дуган. Twilight brings crowds to the Plaza de Armas—and its neoclassical cathedral—in Arequipa, a center for Andean textiles.

international mapping

эдлэл харагдаж байлаа. Викунягийн ноосон нөмрөг 7000$, алчуур 1000$, хүзүүний ороолт 600$ – энэ бол Перугаас өөр газраас авах үнийн гуравны нэгтэй л тэнцэх үнэ байлаа. Би нэг эдлэлийг барьж үзвэл яг л сөд шиг зөөлөн. Татгалзах арга үгүй. Худалдан авсан бүтээгдэхүүнд жинхэнэ викунягийн ноос болохыг нь баталгаажуулсан үнэмлэх дагалдан ирдэг ажээ. Орой Плаза Де Армас талбай дахь “Сонколлэй” зоогийн газарт оройн хоол идэв. Зоогийн газрын эзэн Уолтер Бустаманте Кано “Бид бүх хоолоо инка маягаар бэлтгэдэг. Бид махаа галт уулын лав чулуун дээр, энэ нутагт ургадаг амтлагч ургамал, халуун ногоог ашиглан бэлтгэдэг” хэмээн тайлбарлав. Зоогийн ширээнээсээ Плаза Де Армасын талбайг тольдонгоо модон хайрцаг дахь викунягийн ноосон ороолтоо үзэв – Инкагийн хаан ч дурлах нь лавтай. Энэ зуур эртний Андын устаж буй уламжлалыг өнгөрсөн үеэс хичээнгүйлэн сэргээж, викунягийн ноосыг нэхмэл эдлэл болгосон хүмүүст талархаж барахгүй байлаа. Дэлхий ертөнц илүү баялаг болсон гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй. Зохиолч, угсаатны зүй судлаач КИМ МЭККЭРИ “Инкагийн сүүлчийн өдрүүд” номын зохиогч. Гэрэл зурагчин БЭТ УОЛД өмнөд Америкаар олонтаа аялж, гэрэл зураг авч байсан болно. Writer and anthropologist Kim MacQuarrie is the author of The Last Days of the Incas. Photographer Beth Wald has traveled and shot extensively in South America.

going for $1,000, and scarves going for $600. These prices are a third of what I would pay outside Peru. With the product bought comes a card that confirms the wool’s provenance. That night, I dine in a rustic restaurant called Sonccollay, which looks out on Arequipa’s 17th-century white stone cathedral and the landscaped Plaza de Armas. The restaurant bills itself as serving Inca and pre-Inca dishes. Its owner and chef, Walter Busta-mante Cano explains “We cook meat on lava stones using local herbs and spices.” I have my doubts about what meat cooked on lava stones will taste like, but on digging into an entrada of native pepper stuffed with corn compote, followed by a slab of alpaca meat served up with a side of roasted potatoes, I realize that the Inca may have eaten quite well. Gazing out over the Plaza de Armas from my table, I open the wooden box that contains my new vicuña scarf—a scarf that any Inca emperor surely would have admired. And I cannot help but be thankful that the transformation of vicuña wool into textiles, along with other vanishing Andean traditions, has been so patiently rescued from the past. The world, I have no doubt, is richer for them.

УНШААД ХЭРЭГЖҮҮЛ | Read it, Do it Перу улс руу— “Үндэсний газарзүйн экспедици”тэй хамт аялан нэхмэлчин Нилда Каллнаупатай уулзаарай. www. ngexpeditions.com/peru.

Travel to Peru—and meet weaver and NG grantee Nilda Callañaupa—with National Geographic Expeditions, www. ngexpeditions.com/peru.

109

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Entertainment

Урлагт уусч, үнэт зүйлийн гүнд нэвтрэхүй By N. Orgilbold | Н. Оргилболд

Энэ жижигхэн нийтлэл нэгэн дурсамжаас минь үүдэлтэй. 2006 онд анх Москвад очих үеэр хугацаа давчуу байсан учир Оросын урлагтай танилцахын тулд ердөө нэг музей, таван бүтээлийг сонгон үзэж билээ. Энэ нь Оросын урлагийг бүхэлд нь илэрхийлэхгүй ч сэтгэлгээний “охь”-ийг нь мэдрэхэд тус болсон гэдэгт би эргэлздэггүй. Тиймээс монголчуудын сэтгэлгээний гүнд аялахад нь хэн бүхэнд хөтөч болох цөөн урлагийн бүтээлийн жагсаалт гаргах юмсан гэж бодсоор энд хүрлээ.

When I first traveled to Moscow in 2006, my desire to familiarize myself with Russian art was offset by my limited amount of time. To compensate, I chose to focus on five masterpieces from one museum. Though my choices didn’t cover the entirety of Russia’s vast artistic heritage, I have no doubt these five works allowed me a glimpse into the soul behind Russian art. Recently, it occurred to me this exercise would make a great introduction for those interested in Mongolian art. Here are a few masterpieces that can serve as everyone’s guide into the artistic depths of Mongolian thought and soul.

Монголын Үндэсний Музей

N ational M u se u m o f M ongolia

Ноён Уулын ширмэл ширдэг

The quilted felt carpet of Noyon Uul Mountain

Нүүдэлчдийн язгуур сэтгэлгээ нэвт шингэсэн ардын урлаг. НТӨ II зууны үед орчин цагийн монголчуудын өвөг хүннү нар уудам энэ нутгийг эзэмшин байсан. Тэр үеийн нүүдэлчдийн сэтгэлгээний онцлог, уламжлалт урлахуйн ухааныг, гоо зүйн үзэл санааг өөртөө нэвт шингээсэн нэгэн бүтээл Монголын Үндэсний Музейд хадгалаастай бий. Тэр нь Ноён Уулын булшнаас олдсон ширмэл ширдэг юм.

110 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

Ширдэгний захаар буга барьж буй далавчтай амьтан, ноцолдон буй бар, сарлаг мэт амьтны өвөрмөц зохиомж бүхий хос дүрснүүдийг зээгэлсэн байдаг. Тус музейд зочилсноор Ноён Уулын булшнаас олдсон бусад хосгүй үнэт олдворуудтай танилцаж болохоос гадна Монголын түүх, өв соёлоор аялж болох юм.

A unique art specimen representative of the indigenous thinking of the nomads. In the 2nd century BC, the Hunnu—ancestors of the Mongols’—covered the vast territory of modern Mongolia. A quilted felt carpet, found in a tomb on Noyon Uul Mountain, is a masterpiece typifying the peculiarities of contemporary nomadic thought, the achievements of traditional craft and the unique

perceptions of contemporary aesthetics. Motifs of a bird-like creature seizing deer and of tigers and yaks battling one another enliven its borders. The relics found at Noyon Uul Mountain are just a fraction of Mongolia’s history and heritage found within a full tour at the National Museum of Mongolia.

Богд х а аны ордон музей

Занабазарын “Ногоон Дарь эх”

imageS: photomon (carpet of the Noyon Uul); CENTRAL MONGOLIAN CULTURAL HERITAGE; irMUUN PHOTOS (BACHKA.a);

Монгол хэмээх тодотголтой урлагийн сор бүтээл. Занабазарын бүтээсэн “Ногоон Дарь эх” үл мэдэг хазайсан ч тэргүүнээрээ суудлаа тэгшилсэн уян налархай хөдөлгөөнтэй, нүцгэн гэхэд нүцгэн бус уран гоёмсог чимэг зүүсгэлтэй, бурханлиг шинжийг агуулсан боловч залуу монгол бүсгүйн дүр төрхийг өөртөө шингээсэн “амьд” бүтээл. Магад тиймээс түүнийг нэгэн удаа ярьсан гэх домог бий болоо бизээ. Монголын урлагт Сэргэн Мандалт гэж байдаг бол Өндөр гэгээн Занабазар тэрхүү эхлэлийг тавьсан нь маргаангүй. Занабазарын өв асар их бөгөөд түүний бүтээсэн язгуурын таван бурхан, Цагаан дарь эх (Дүрслэх урлагийн музей), Босоо Майдар (Чойжин ламын сүм музей) зэрэг сор бүтээлүүдийг үзэхийн тулд өөр музейн сан хөмрөгтөй танилцах хэрэгтэй болно.

Bogdo K han’s Winter Palace Museum

The Green Tara of Zanabazar A Buddhist masterpiece with recognized Mongol style.

Монголын Үндэсний Музей Хаяг: Сүхбаатар дүүрэг, Засгийн газрын ордны баруун талд Цагийн хуваарь: Өдөр бүр 09:30 – 17:00 Тасалбарын үнэ: Том хүн 5000, Оюутан 2500, Хүүхэд 1000 Mongolian National Museum Address: Sukhbaatar District, west of the Government House Time table: daily 930AM - 5PM Ticket price: Adults MNT 5000, Students MNT 2500, Children MNT 1000 Website: www.nationalmuseum.mn

The Green Tara, crafted by Zanabazar, is a life-size sculpture of a seated, beautiful goddess; she embodies gentle motion and grace, her form is covered with beautifully decorated and intricate ornaments, she manifests the image of a young Mongolian woman touched by the divine; she is a life-like masterpiece. Because she appears alive, there is a myth that at times she speaks out loud. The work is one of the best by sculptor Zanabazar, who triggered a Renaissance in Mongolian and greater Asian art over three centuries ago. High Saint Zanabazar’s legacy is vast, left behind in such great works as the Five Primary Deities, Sita Tara (Museum of Fine Arts), Standing Maitreya (Choijin Lama’s Monastery-Museum), and in many other pieces of art showcased in a number of museums here and abroad.

Богд хааны ордон музей Хаяг: Хан-Уул дүүрэг, Зайсан Цагийн хуваарь: Өдөр бүр 09:00 – 18:30 Тасалбарын үнэ: Том хүн 5000, оюутан 2000 , хүүхэд 1000 Bogdo Khan’s Winter Palace Museum Address: Khan-Uul District, Zaisan Time table: daily 9AM - 630PM Ticket price: Adults MNT 5000, Students MNT 2000, Children MNT 1000

111

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Entertainment

Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх У рлагийн М узей

Б. Шаравын “Монголын нэг өдөр” Олон мянган жилийн нүүдэлчдийн өвийг шингээсэн оргил бүтээл.

T he Fine A rts Z anabazar M u se u m

"One Day in Mongolia", B. Sharav A Soviet-era masterpiece that encompasses thousands of years of nomadic heritage.

Монгол зураг хэмээх онцгой нэгэн урсгалын төлөөлөгч Б. Шарав “Монголын нэг өдөр”, “Үрс гарч байгаа нь” зэрэг бүтээлдээ XX зууны эхэн үеийн монголчуудын амьдралыг бүхэлд нь буюу найр хурим, наадам, оршуулах зан үйл, эсгий хийх, түлээ мод бэлтгэх, тариалангийн ажил, эмнэг сургах, мал тамгалах, үүлэн борооны явдал, хүүхэд төрөх, шунаг сэтгэл, ичих сэтгэл, хайр сэтгэл, алиа хошин зан зэрэг хүний дотоод сэтгэлээс гадна, тухайн үед хүрээнд байсан гадаадын цэргийн сургагчыг хүртэл юу ч орхиж үлдээлгүй тэр үеийн монголчуудын амьдралыг зугаа цэнгэлтэй нь, шашинтай нь, гүн ухааны сэтгэлгээтэй нь дүрсэлжээ. Гадаадын зарим судлаачид түүнийг Голландын алдарт зураач Питер Брейгелтэй зүйрлэх нь бий.

Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх Урлагийн Музей Хаяг: Чингэлтэй дүүрэг, Барилгачдын талбай Цагийн хуваарь: Өдөр бүр 09:00 – 18:00 Тасалбарын үнэ: Том хүн 5000, оюутан 1000, Хүүхэд 600 The Fine Arts Zanabazar’s Museum Address: Chingeltei District, Builders’ Square Time table: daily 9AM - 6PM Ticket price: Adults MNT 5000,Students MNT 1000, Children MNT 600 Website: www.zanabazarfam.mn

112 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

B. Sharav, a representative of the unique Mongol Zurag style, conveyed in his works "One Day in Mongolia" and "Airag Feast" the features and daily routines of Mongol life in the 20th century. Weddings, festivities, funerals, felt making, logging, agriculture, horse breaking, livestock branding, sexual intercourse, laborious birth, greed, shyness, love, humor and so forth—no subject was unimportant, as long as he could translate its truth in his exhibition. His works are bursting with the joyous variety of Mongol life, while subtly layering the revelry with religious perspectives and philosophical thought. A number of researchers compare him to the famous Dutch painter Pieter Bruegel.

Монголын уран зургийн галерей Хаяг: Сүхбаатар дүүрэг, Соёлын төв өргөө Цагийн хуваарь: Өдөр бүр 09:00 – 18:00 Тасалбарын үнэ: Том хүн 2000, Оюутан 1000, Хүүхэд 500 Веб сайт: www.art-gallery.mn Mongolian Art Gallery Address: Sukhbaatar District, Central Cultural Palace Time table: daily 9AM - 6PM Ticket price: Adults MNT 2000, Students MNT 1000, Children MNT 500 Website: www.art-gallery.mn

Entertainment

М о н г ол ы н у ра н з у р г и й н га л е р е й

Б. Орхонтуул “Зам” Орчин цагийн монгол сэтгэлгээний толь Б. Орхонтуулын “Зүүдний ертөнц” нь үргэлж түүний өөрөө өөртэйгээ хийсэн диалог мэт санагдах ба үзэгчийн хувьд энэхүү процессийг хөндлөнгөөс харах нь надад үргэлж сонирхолтой санагддаг. Түүний бүтээлүүдийг “амьд” болгож өгдөг бас нэгэн зүйл бол өөрөө өөртэйгээ тэрсэлдэх тэрхүү тэмцэл байдаг. Өрнө дорно нийлсэн сонирхолтой түүний бүтээлүүдэд өрнийн индивидуализм, дорнын учир шалтгааны ухаан аль аль нь бий.

М о н г ол ы н у ра н з у р г и й н га л е р е й

О. Цэвэгжавын “Эхийн цагаан сэтгэл” Монголын модернизмын “өглөө” Эхийн сэтгэлийг хэрхэн дүрслэх вэ? Тэр агуу сэтгэл, ундарсан хайрыг яаж төгс төгөлдөр илэрхийлэх вэ? Магадгүй тэр эцсийн төгс илэрхийлэл нь О.Цэвэгжавынх шиг өнгө, хийсвэр дүрслэл байхыг үгүйсгэх аргагүй. Зураач эх хүний сэтгэлийн ариуныг шаргал сүүгээр бэлгэдэж, нугаршгүй чанарыг нь багана мэт тогтвортой хэмээн харж, их хайрынх нь хүчийг таниулах гэсэн шиг тэр бүхнээр газар тэнгэрийг холбожээ. Монголчуудын сэтгэлгээнд дэндүү ойр энэ бүтээл нь барууны абстракт урлагийн хэлбэрээс ангид монголчуудын бэлгэдэл зүйг шингээснээрээ онцлог.

imageS: CENTRAL MONGOLIAN CULTURAL HERITAGE; irMUUN PHOTOS (BACHKA.a); Mongolian Art Gallery

M ongolian A rt G aller y

Mother’s Love, O. Tsevegjav Dawn of Mongolian modernism How to depict a mother’s heart? How to perfectly convey her great soul and inexhaustible love? Perhaps O. Tsevegjav’s colors and abstract depictions are the ultimate expression of such perfection. The artist saw the purity of a mother’s heart as white as milk, and her unyielding strength as an invincible pillar. The artist binds the earth and heaven with this white pillar to manifest the power of her love. The masterpiece is very representative of Mongol thought, in that it differs from Western abstract art forms of its kind in its preservation of traditional Mongolian symbolism.

M ongolian A rt G aller y

Road, B. Orkhontuul Mirror of current Mongolian thought

B. Orkhontuul’s paintings are a fantastical dialogue with the artist’s inner self, often shifting between the dreamlike and the nightmarish. ‘Road’ formally depicts the artist’s struggle with a number of possible paths, persons and perspectives, by showing a contemplative, serene figure in a hellish wasteland. Her fascinating works fuse east and west by combining occidental individualism with oriental causation to give a glimpse into the world of Mongolia today.

113

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Stay list

thE MONGOLIA coNNECTION

Read the following if you want to feel the beauty of Mongolia, where the gobi and steppes are.

Sky Resort – Mt. Bogd Golf Club

''Alun Goo" Camp

This tourist camp is a newly established lodge affiliated with the Guru Eco Complex in the gorgeous Gorkhi-Terelj National Park, 50 km from Ulaanbaatar.

Sky Resort welcomes you to its new 18-hole, 72 par Championship Golf Course, opened in June of 2012. The Mt. Bogd Golf Club at Sky Resort is located 13km southeast of Ulaanbaatar City in the beautiful valley of the Bogd Khaan Mountain. There are 5 sets of tees, measuring 6443 meters (7046 yards) from the backmost, fairways of gently rolling Kentucky bluegrass, fast T-1 creeping bentgrass greens, and generous bunkers. With fresh air and cool winds in the summer, Mongolia has become the best destination for golf in Asia. Mt. Bogd Golf Club is open until mid-October. Starting in November, after the arrival of the first snow, the club turns into a ski resort, with a wide variety of runs and lifts on Bogd Khan Mountain. A range of additional services and activities, including a ski school for beginners, night skiing, cross country skiing, packaged tours

114 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

and much more, make Sky Resort the winter season’s most popular destination for recreation. Address: Mount Bogd Golf Club,

Khurkheree valley, Bogd Khan Mountain, Bayanzurkh District, Ulaanbaatar, Mongolia. Tel: +976-9100-7848, 7700-0909 Web: www.skyresort.mn Facebook: skyresort.llc, Mt.BogdGolfClub

Sky Resort the winter season’s most popular destination for recreation.

Located amidst the spectacular scenery of the lush park, Alun Goo is designed for maximum comfort and exceptional service. The lodge’s 22 gers with modern bathroom facilities en suite set the standard for Mongolian tourist camps. Alun Goo features 5 luxury gers with queen beds and 17 gers with twin beds, with additional modern facilities including Wi-Fi internet, an onsite modern restaurant and a pub. The comfortable atmosphere offers the perfect home away from home to spend time with loved ones. Breakfast, lunch and dinner are served inside 3 ger-shaped dining halls. Address: Alun Goo Camp, Chonon Burt

Center - 417 2nd Micro District, Sukhbaatar District Ulaanbaatar, Mongolia. Tel: +976-8661 0161; +976-9909 6714 Fax: +976-313 156

“Gobi Sands” Hotel

The ‘Gobi Sands’ Hotel in Dalanzadgad stands apart from its rural setting with elaborate modernity: a 7-story, 90 room cylindrical glass building, a high speed glass elevator, and convenient access to every necessary amenity. Pass through the first floor entrance and the wide lobby, pleasant staff and cozy lounge couches welcome you like an oasis in the desert. The hotel has an expedient, up-to-date business center on the 2nd floor. Khan Bank and the mobile operator MOBICOM also have branches in the building. The hotel has 50

standard rooms, 30 business and semi-lux rooms, and 8 deluxe rooms (such as the ‘Executive Suite”, ‘Family suite’, and ‘Presidential Suite’) located on the 6 floor. Every room comes standard with internet, phone, cable TV, air-conditioning, and a mini bar. Hot showers are available 24/7. The ‘Sands’ restaurant, equipped with a state-ofthe-art kitchen and Wi-Fi for guests, is located on the 7th floor. Address: 3rd Bag, Dalanzadgad Soum, Umnugobi Aimag, Next to the Local Government House/Palace. Tel: +976 70530024; +976 70530025

"moonstone" Ensemble at Tsuki House

It is a glimpse of Mongolian culture and music, performed in a professional way.

The "Moonstone"music and dance ensemble is a must-see if you visit Ulaanbaatar. These professional performers offer an artistic glimpse into Mongolian culture and music. During the summer, the "Sun Prayer" concert interprets Mongolian historical and modern life through performance. Tourists should also check out the "Mongolian Melody of the Great Steppe" concert, another of the summer season’s highlights. The ensemble’s concert venue is also a restaurant, so you can wine and dine while watching amazing folk dances, unusual traditional musical instruments, astounding throat-singing and unbelievable contortionist acts, all performed in colorful ethnic costumes. Besides the rich repertoire of Mongolian folk art, the ensemble also showcases classics – ballet, opera, and classical music. Tsuki House, the concert venue, is located near the Circus on the Seoul Street and has 2 performances every night at 5pm and 7pm. Address: Tsuki House next to the Circus, Seoul

Street, 3-rd khoroo, Sukhbaatar District

Tel: (+976)-11-318802; 70118514; 86007000; E-mail: tsuki.house@yahoo.com

115

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

travel guide

The Springs Restaurant Taste and enjoy the beverage outlets at the “Springs Restaurant”, which serves up the highest quality western cuisine and a friendly atmosphere. Restaurant services: Continental breakfast, lunch, dinner, buffet, snacks, cocktail party, private function Max number of seats: 30 people Open hours: Every day 10am-11pm Location: First Floor, Springs Hotel Tel: + 976-70119191+0 (English), 976-11-311826 (Mongolian)

Le Cabernet Want to enjoy a wine-and-dine-classic in UB? Then “Le Cabernet” at the Tuushin Hotel is the choice for you. Try the town’s best classic European food such as the Burgundy beef stew, grilled salmon with basil cream sauce, and the pan fried boneless lamb rack with mini ratatouille prepared by a professional French chef. This experienced international cuisine with 80-90 seats will serve you with Mongolian, Asian, and European meals for breakfast, lunch and dinner. Location: 1st floor, Tuushin hotel, Prime Minister Amar's street 15, Ulaanbaatar 14200 Tel: +976-11-323162 Fax: +976-11-325903 e-mail: info@bestwesternmongolia.mn;

eat/ enjoy/ sleep Obsidian Luxury Restaurant / Grill and Teppanyaki Mongolian and Western cuisine Famous Japanese Teppanyaki cuisine- VIP rooms Entertainment Wednesday, Thursday – Bands perform live music Friday –Performance by Hawaiian guitarist Saturday –Jazz concert Location: Behind the “Khangardi” tower, Sukhbaatar square, Tel: +976-70107878 e-mail: info@broadway.mn Web: www.broadway.mn

Paddy’s Pub & Restaurant Paddy's Irish Pub and Restaurant on Seoul Street has three VIP rooms and seating for 180. The pub serves high-class, tasty European fare in a cozy environment. Various banquets, functions and tourist events can be specially arranged at your request. Take advantage of their catering service to have high class food and service at any location around town. Take-out and delivery offered as well. Live music and shows every night. Location: 10 Tsuki House, Seoul Street, Sukhbaatar district, Ulaanbaatar. Tel: +976-11-318802; 70118514; 89007000 e-mail: tsuki.house@yahoo.com

116 AUGU S T / S E P T E M B E R

2013

travel guide

Elegance Plaza Elegance Plaza is a comfortable hotel and nightlife destination whose friendly staff makes you feel right at home. The onsite Elegance Lounge and Irish Pub offer excellent meals, karaoke and VIP rooms. It’s located near the city’s central square, so every major downtown building is within walking distance. Nukht Elegance Plaza-2 complex is 12 km from the city center. Location: Elegance Plaza, 16-3, Sambuu Street; 4rd khoroo, Chingeltei district; Ulaanbaatar Tel: (+976) 99117074, 98465157, 99021071 E-mail: undecim_xi@yahoo.com Facebook: elegance.ub@live.com

Tsuki lounge and restaurant Tsuki House on Seoul Street is a concert venue and dining hall, with two VIP rooms and seating for 150. It’s available for performances, celebrations, parties and workshops. Live music every night features house group "Sarnii Chuluu" an ethnic song and dance ensemble with contortionists, throat singers, traditional musicians, tsam mask dancers and an electrifying shaman dance bursting with energy. Tsuki House is the modern glass building on the North side of the Circus. Tel: (+976) 11 318802; 70118514, 86007000 E-mail: tsuki.house@yahoo.com

eat/ enjoy/ sleep Slavyansky Bazar Authentic & Appetizing Slavic Cuisine The first Russian and Slavic cuisine restaurant in Ulaanbaatar. Experienced & professional cooks serve you authentic Russian pirojki, borsh, pancakes, natural red berry juice and famous Russian vodka. Enjoy yourself in an authentic Slavic atmosphere in a comfortable environment while listening to old Russian melodies. Timetable: 11.00am - midnight, Sat - Sun 11.00am - 09.00pm Location: on the 1st floor of GB center building, at the left of Economic faculty of Mongolian National University. Tel: (+976)77110101

Ceramic Coffee Shop and Pub Ceramic Coffee Shop and Pub offers excellent Italian coffee—the famous Caffe Vergnano 1882—cocktails, milk shakes and fruit smoothies. Here you can enjoy a nice view of downtown while listening to music in a casual atmosphere. Artistic ceramic bowls, vases and paintings are available at the coffee shop’s gallery. The capacity is 55, but they also offer take-out and delivery. Located in the heart of the downtown, Ceramic Coffee Shop and Pub is only a 5 min walk south from the State Department Store to Seoul Street. Tel: +976-88181108 (English), 99047396 (Mongolian) E-mail: ceramiccoffeeshop@gmail.com; Facebook: CeramicCoffeeShop

117

N A T I O N A L G E O G R A P H I C TRAVELER

tour companies of mongolia Go Nomadic, Experience Mongolia ACTIVE ADVENTURE TOURS

www.tourmongolia.com info@tourmongolia.com +976-11-354662, 976-11-354663

AMICUS MONGOLIA TRAVEL COMPANY www.amicusmongolia.com info@amicusmongolia.com +976-88018579, 976-11-460541

AR MONGOL TRAVEL www.mongoliatourism.info ar_mongol_travel@magicnet.com +976-11-325152, 976-11-325153

BAT TOUR www.tripsmongolia.com sales@tripsmongolia.com +976-11-312617, 976-99113311,

BLACK IBEX EXPEDITIONS www.discovermongolia.mn info@discovermongolia.mn +976-99110410, 976-70120011,

Blue Wolf Travel www.bluewolftravel.com info@bluewolftravel.com +976-99110303, 976-99100303

BOOJUM EXPEDITIONS www.boojum.com info@boojum.com +976-99115929

www.intourtrade.mn info@intourtrade.mn +976-11-341379, 976-11-341385,

JAGD AND TOUR www.intertravel.mn info@intertravel.mn +976-11-456924, 976-11-456924

JUULCHIN www.juulchin.mn +976-11-312095, 976-99110921

KHALIUN TRAVEL www.themongoliantravel.com mgleternalart@yahoo.com +976-91919258, 976-91199624

LOOK MONGOLIA TOURS CAMP EXPEDITIONS www.lookmongolia.mn +976-11-344488, 976-99110220

MONGOL ALTAI TRAVEL www.monaltaitour.com +976-11-325188, 976-99119426

MONGOL KHAN EXPEDITION www.mongolkhan.mn +976-7015-3348, 976-8811-3348,

MONGOLIA EXPEDITIONS www.mongolia-expeditions.com info@mongolia-expeditions.com +976-11-329279, 976-99086929,

GENCO TOUR BUREAU www.genco-tour.mn info@genco-tour.mn +976-11-328960, 976-91961900

MONGOLIAN ADVENTURE TOURS www.mat.com +976-11-310917, 976-99116964

MONGOLIAN WAYS

GENGHIS EMPIRE www.genghis-empire.com, info@genghis-empire.com +976-11-342020, 976-11-342182

Geomandal Nomads info@geomandal-nomads.mn +976-11-310714, 976-11-310620

Gobi Discovery www.gobidiscovery.mn +976-11-312769, 976-91917299,

118 AUGU S T / S E P T E M B E R

INTOURTRADE

2013

www.mongolian-ways.com trips@mongolian-ways.com +976-11-330351, 976-11-330350

NATURE TOURS LLC www.naturetours.mn info@naturetours.mn +976-11-312392, 976-11-311801

NEW JUULCHIN TOURS www.newjuulchin.com

info@newjuulchin.com +976-11-319400, 976-11-319401

Nemuut juulchin

nemuttour@fripsmongolia.org 976-11-310365; 976-99091707;

New link international www.nli.mn admin@nli.mn 976-11-314999; 976-99129912

NOMADIC EXPEDITIONS MONGOLIA www.nomadicexpeditions.com info@nomadicexpeditions.com 976-11-313396, 976-11-325786

NOMADIC JOURNEYS www.nomadicjourneys.com +976-11-328737, 976-99116921

NOMADS TOUR & EXPEDITIONS www.nomadstours.com info@nomadstours.com +976-70119370, 976-70119366

SELENA TRAVEL www.selenatravel.com zola@selenatravel.com 976-70183499

SHUREN TRAVEL SERVICE www.shuren-travel.com +976-11-310869, 976-99112285

Terelj juulchin www.terelj-juulchin.mn terelj-juulchin@magicnet.mn 976-11-460611 976-11-460603

Ter Ikh Juulchin www.terikhjuulchin-tours.mn +976- 99119730, 976-99089730

Tseren Tours www.tserentours.com info@tserentours.com +976-99111832

TSOLMON TRAVEL www.tsolmontravel.com tsolmont@magicnet.mn +976-11-322870, 976-99114913;