National Geographic Traveler Mongolia Oct/Nov 2013 (#4) by iRMUUN Publishing

Nobody Knows This World Better OCT/NOV 2013

Admiring Burkhan Khaldun Mountain at a Distance

Үлэг гүрвэлийн МӨРӨӨР Dragon Bones of the Gobi

Божоле дарсны нууц Under the Influence

УХААЛАГ АЯЛЛЫН ЗӨВЛӨГӨӨ Travel Intelligence

feature | 15 From Russia n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a o c t o B E R / n o v e m be r 2 013

contentS агуулга

58 Үлэг гүрвэлийн мөрөөр “Үлэг гүрвэлийн аяллаа Ромео, Жульетта хоёрын олдсон Төгрөгийн ширээгээс эхэлье”

Dragon Bones of the Gobi "Let's start our dinosaur journey with Tugrugiin Shiree, where Romeo and Juliet were found"

67 Аялагч 30

Бидний аяллын арга барилыг өөрчилдөг голлох газар, хүмүүс, хандлага, санааны жагсаалт

Эрт галавын шаварлаг хурдас бүхий Баянзаг нь хойд хэсэгтээ заган ойтой.

92 Чёнгёчон голын хөвөөгөөр

Сөүл бол зөөлөн урсгалт горхины хөвөөгөөр нь, түүх өгүүлэх чулуун хэрмээр нь, уул өөд өгсөх нарийн жимээр нь алхаад л баймаар тийм ер бусын хот

the traveler 30

Along the banks of Cheonggyecheon stream

101

Божоле дарсны нууц

ухаалаг аялал

Францын Божоле бол сэтгэл хөдөлгөм, зочломтгой нутаг.

Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн экспертүүдийн хамгийн шилдэг зөвлөгөө

Under the Influence

Travel Intelligence

Our essential list of places, people, trends, and ideas that are changing the way we travel

In France’s Beaujolais, An intoxicating blend of warmth and welcome

6 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

A journey into different neighborhoods offers a traveler a clearer picture of Seoul today

The ultimate planner from National Geographic Experts

A large area to the north of Bayanzag supports a saxaul forest. See page 61

n at i o n a l g e o g r a p h i c t r av e l e r m o n g o l i a o c t o B E R / n o v e m be r 2 013

ContentS АГУУЛГА 11 Greeting message 12 EDITOR’S NOTE

smart traveler 28 the trend

14 Mongolia through my LENs 22 event calendar

Experts

Мөнгөн өвөл Silver Winter Fun

30 the person

Мотоцикл дээрх яриа Motorcycle chat

34 the buy

Өд мэт зөөлөн, дулаахан From the Mongolian Steppe to Your Hands

36 MY CITY

Анхны хорооллууд The First Districts

32 the place

26 А.Мөнгөнхуяг A.Mungunkhuyag

27 Э.Соёлмаа | E.Soyolmaa

Хүсэл биелэх Хамарын хийд Wishes come true at Khamarin Khiid Monastery

road trip

38 local flavor

Айраг—талын амт Airag, the Taste of Summer

40 FAMILY TIME

Сан Францискод үзэх зүйлс San Francisco Treats

42 port of call

Брусселийн нууцлаг амт Beyond Mussels

44 48 hours

Бостонд түр саатахад Short Stops in Boston

Хан Хэнтийн дархан цаазат газарт орших Чингис хааны төрсөн нутаг Бурхан Халдун уулыг зорьсон манай багийнхан жаргах нартай уралдан Улаанбаатар хотоос зүүн зүгт хөдөллөө. 8 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Chasing the light of dawn, our team drove northeast from Ulaanbaatar towards Burkhan Khaldun Mountain, located hours away in the Khan Khentii Strictly Protected Area. see page 48

52 voices

УИХ-ын гишүүн, Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжлийн Сайд С.Оюун S.Oyun, Minister for Nature and Green Development

114 quiz

NOBOdY KNOWS THIS WORLD BETTER | PUBLISHED IN 15 COUNTRIES AND 12 LANGUAGES OFFICES IN WASHINGTON, D.C. LONDON AMSTERDAM BARCELONA MILAN MOSCOW PRAGUE TEL AVIV Beijing Jakarta Mumbai Ulaanbaatar Mexico city

WARSAW

BUCHAREST

Эрхлэгч, Төслийн Удирдагч Анбатын Дэлгэржаргал Хамтын Ажиллагааны Газрын Дарга Цэвээн-Очирын Халиун Арт Директор Тогоонтөмөрийн Хүрэлбаатар Орлогч Редактор ЭНХБАТЫН БУЛГАН Сэтгүүлч, Pедактор ЭРдэнэсүхийн БАДМААРАГ,

Publisher, Project Director DELGERJARGAL ANBAT Head of Collaboration Department Khaliun Tseveen-Ochir Art Director Khurelbaatar Togoontumur Deputy Editor BULGAN ENKHBAT Contributing Editors BADMAARAG Erdenesukh, ENKHTUYA LKHAGVASUREN,

ЭРДЭНЭБААТАРЫН ЭНХЦОЛМОН, | ENKHTSOLMON ERDENEBAATAR, ИЛЭНД РОБЕРТ МЭНН | ELAND ROBERT MANN Орчуулгын Pедактор ЭНХБАТЫН ӨНӨРЖАРГАЛ | Translation Editor UNURJARGAL ENKHBAT Дизайнер Даваахүүгийн доржманлай, | Designer Dorjmanlai Davaakhuu Жамбалсүрэнгийн оюунжаргалан | Oyunjargalan Jambalsuren Редакцийн Координатор ЦОГБАДРАХЫН УРАНЗУЛ | Editorial Coordinator URANZUL TSOGBADRAKH Орчуулагч Ц.Батхүү, Ш.Энхжаргал, Ч.Сайнжаргал, Л.Гиймаа, Д.Үүрийнтуяа, Л.Дэлгэрмаа

NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY

Translators Ts.Batkhuu, Sh.Enkhjargal, Ch.Sainjargal, L.Giimaa, D.Uuriintuya, L.Delgermaa

NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER USA

Chairman & Chief Executive Officer JOHN M. FAHEY, JR.

Editor & Sr.Vice President, Travel Media Keith Bellows | Executive Editor Norie Quintos | Creative Director Jerry Sealy |

Зар сурталчилгааны алба Лханаасүрэнгийн Мөнгөнчимэг, Батчулууны Нарангуа

Director of Photography Daniel R. Westergren | Senior Editor Jayne Wise | Associate Editors Amy Alipio, Katie Knorovsky, Susan O’Keefe |

Хавтасны зураг

Хэнтий аймаг, Монгол Улс (хуудас 48) Гэрэл зургийг Г.Ганзориг Goznaraw

Cover photo

Khentii aimag, Mongolia (See page 48) By G.Ganzorig Goznaraw Advertising Team Mungunchimeg Lkhanaasuren, Narangua Batchuluun Дугаарт ажилласан А.Батжаргал, О.Билигсайхан, Л.Баярсайхан, Б.Бат-Эрдэнэ, Г.Ганзориг, Г.Энх-Амгалан, “Гурван Тэмээ” жуулчны бааз Contributors A.Batjargal, O.Biligsaikhan, L.Bayarsaikhan, B.Bat-Erdene, G.Ganzorig, G.Enkh-Amgalan, The Three Camels Lodge

Senior Vice President, International Publishing Yulia P. Boyle Director, International Magazine Publishing & Business Development Ariel Deiaco-Lohr

Copyright © 2013 National Geographic Society. All Rights Reserved. National Geographic Traveler: Registered Trademark ® Marca Registrada. National Geographic Traveler Монгол сэтгүүлийг эрхлэн хэвлэх, түгээх зөвшөөрлийг Үндэсний Газарзүй Нийгэмлэгээс National Geographic Монголд олгов. National Geographic Traveler сэтгүүлийн хэвлэмэл болон онлайн хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол улсад зөвхөн National Geographic Монгол эзэмших эрхтэйДээр дурьдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахих нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

10 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

2013 оны 10, 11-р сар (№4) Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ: № 9073010099 National Geographic Монгол, Сүхбаатар дүүрэг, 6-р хороо, Бага тойруу-31Б байр, Улаанбаатар хот-14201, Монгол улс Утас: Утас: +976 11-318073, +976 11319300 И-мэйл: info@nationalgeographic.mn “Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.

Greeting message

Эрхэм уншигч танаа

image: Kanuman/SHUTTERSTOCK

Энэ ажлын хүрээнд Монгол орны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх их үйлсэд сэтгэл зүрхээ гарган, салбартаа үнэнчээр ажиллаж байгаа олон арван байгууллагуудтай хамтран ажиллалаа.

Монгол Улсыг гадаад орнуудад сурталчлах, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй хувийн болон төрийн бус байгууллагууд, хувь хүмүүст талархлаа илэрхийлье. Соёл, Спорт, Аялал Жуулчлалын Яамнаас 2013 онд аялал жуулчлалын гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааг сайжруулах, мөн боловсон хүчний чадамжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн олон талт хамтын ажиллагаа бүхий төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүллээ. Бидний ажил эхнээсээ үр дүнгээ өгч, гадаад орнуудад сургалт семинарт хамрагдсан залуусын түрүүч мэргэжлийн үнэмлэх, мэдлэгээ дээшлүүлсний батламжаа гардаж аваад энэ салбарт шинэ мэдээлэл, шилдэг шийдлээр хүч түрэн орж ирлээ. Мөн бид “Аялал жуулчлалын тухай хууль” -ийн төслийг 2014 оны УИХ-ын хаврын чуулганд өргөн барихаар ажиллаж байна. Энэ ажлын хүрээнд

Монгол орны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх их үйлсэд сэтгэл зүрхээ гарган, салбартаа үнэнчээр ажиллаж байгаа олон арван байгууллагуудтай хамтран ажилласан билээ. Тэд Монгол орны аялал жуулчлал эдүгээ ямар түвшинд байгаа, цаашид хэрхэн сайжруулахыг сайн мэддэг, эд эсээрээ байнга мэдэрч байдаг учир тэдний олон жилийн туршлага бидний цаашид урагшлах замын луужин байх болно. Ганц хуулийн төслөөр зогсохгүй цаашид хийхээр төлөвлөсөн бүхий л ажилд төрийн болон төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, иргэд та бүхний оролцоо нэн чухал гэдгийг дахин хэлмээр байна. Соёл, Спорт, Аялал Жуулчлалын Яамны Аялал жуулчлалын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга —Б.Маргад

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Publisher’s Note

Мөрөөдлийн аялал

12 o c t o B E R / n o v e m ber

Оросын гэрэл зурагчин В. Медведев говийн тухай “Өөр гараг дээр ирсэн мэт мэдрэмжийг төрүүлэм гайхам зохилдолгоотой” гэж ярьсан бол XX зууны эхээр Төв Азийн экспедицийг ахлан Монгол оронд ирж гайхам нээлтээ хийсэн Рой Чэпмэн Эндрьюс Өмнөговийн Баянзагийг “Дүрэлзэн буй цохио” хэмээн нэрлэсэн байдаг. Үнэхээр л наран жаргах үед дүрэлзэн асах мэт үзэгдэх говийн цохионууд, урсан нүүх элсэн манханууд, содон хэлбэр дүрс бүхий заган ой өөр гараг мэт сэтгэгдлийг аялагчдад үлдээдэг. Магад тиймээс л очиж үзэж гоо үзэсгэлэнг нь мэдэрч байж л говьд дурладаг биз ээ. Үлгэр домгоос ч эртний түүхтэй говь нутаг өдгөө сая сая жилийн тэртээх түүхийн олон нууцыг хэвлийдээ хадгалан буй. Түүний нэг нь үлэг гүрвэл. National Geographic Traveler Монгол сэтгүүлийн баг үлэг гүрвэлийн нууцын гүнд нэвтрэх хүсэл

2013

мөрөөдлийг өвөртлөн өмнийн говийг зорьсон тэмдэглэл “Үлэг гүрвэлийн мөрөөр” нийтлэл болон танд хүрч байна. Говийн нууцад нэвтрэхэд тань энэ нийтлэл тус болох болов уу. Мөн сэтгэл сүсэг бишрэлийн “босго” Бурхан Халдунд хийсэн аялал таньд таалагдана гэдэгт итгэнэ. Мөн Брусселийн музейгээр аялж, 48 цаг Бостоны гудамжаар сэлгүүцэж, Божоле нутгийн дарсанд дурлаж, таньдаг юм шиг хэрнээ огт таньдаггүй Сөүлийн нууцлаг газруудыг та нээх болно. Энэ бүхний дараа таны мөрөөдлийн аяллын жагсаалт улам л урт болно гэдэгт бид эргэлзэхгүй байна. Мөрөөдлөө биелүүлж аялаарай. —Анбатын Дэлгэржаргал

Эрхлэгч, төслийн удирдагч delgerjargal@nationalgeographic.mn

image: tamir niv/SHUTTERSTOCK

Аялал бүрийн эхэнд мөрөөдөл оршдог гэдэгт би итгэдэг

Mongolia through my LENs

Анхны цас

Намрын шаргал өдрүүдэд хөхүүрийн ам цаашилж, хүйтний ам наашилж буйг сануулах анхны цас орлоо. Цасан ширхэгт битүү хучигдсан уулс улам өндөр болсон мэт дүнхийн үзэмж нэмнэ. Далай тэнгисээс алслагдсан Монголын хуурай агаар анхны цаснаар амь орох мэт чийглэг болж сэрүү татна. Богд Хан уул, Улаанбаатар

First Snowfall The first snowfall erases the past and covers the landscape in a hopeful new blankness. Mountains capped with fresh snow appear taller. On a cloudless day the sun shines brighter. Winter is an end and a beginning.

image: BAYARSAIKHAN LUVSANDORJ

Bogd Khan Mountain, Ulaanbaatar

14 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

N A T I O N A L G E O G R A P H I C T R A V E L E R

16â&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Mongolia through my LENs

Анчин эр

Алтайн уулсын дунд амьдрах Казах түмэн, тэр дундаа анч эрсийн хээрийн хань нь хурц хараат бүргэд, шандас сайт морьд юм. 1999 оноос эхлэн манай улс “Бүргэдийн баяр”ыг зохион байгуулж, энэ үеэр анчид бүргэдээ ан хийхэд хэр сургаснаа харуулан өрсөлддөг болсон. Баян-Өлгий аймаг

The Hunter A Kazakh hunter in the field relies entirely on the sharpsightedness of his eagle and the endurance of his horse. Since 1999, Mongolia has been host to the “Eagle Festival,” where hunters compete for glory using their well-trained animals.

image: David Edwards/National Geographic Creative

Bayan-Ulgii aimag

Mongolia through my LENs

Монгол тэмээ

Цагаан тэмээ харагдах байдал нь цаанаа л тансаг, ихэмсэг. Үргэлж цэх, холыг харан явдаг түүнд зориулсан тэмээн баяр жил бүрийн өвөл болдог. Монголчууд хоёр бөхт тэмээг уналга, ачлагад голчлон ашигладаг. Унасан эзэн нь ч, өөрөө ч өвлийн бэлтгэлдээ оржээ. Дулаахан байна. Ховд аймаг

Mongolian camel This magnificent creature, with its proud upright posture and mysterious gaze, has an annual winter festival held in its honor. Bactrian camels are essential in every facet of life for Mongols of the Gobi. Both camels and camel riders prepare for the upcoming winter cold.

image: David Edwards/National Geographic Creative

Khovd Aimag.

18 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

20â&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Mongolia through my LENs

Алтангадас шиг...

Аниргүйн дунд эргэлдэх одод. Алтангадас од шиг байрнаасаа хөдлөлгүй үнэнчээр зогсох Аглаг бүтээлийн сүмийн гол хаалга. Сүр бараатай дүнхийх түүнд их нууц нуугдах шиг анир чимээгүй. Нууцын тайллыг манай сэтгүүл дараагийн дугаараараа танд хүргэх болно. Төв аймаг.

A Polar Star in the Night The main gate of the Aglag Buteel Monastery leads worshippers like the North Star. The dignified monastery towers in silence, as if it hides a great deal of mystery.

image: B.BAT-ERDENE

Tuv Aimag.

EVENT CALENDAR

World Event Calendar november-february Шеньжин, бнхау

Азийн гольфын шоу Мэргэжлийн Гольфын PGA холбоо 2013 оны 12-р сарын 1-3 Шеньжин хотод зохион байгуулагдах Азийн гольфын шоу/Мэргэжлийн Гольфын PGA холбооны Ази дахь бараа бүтээгдэхүүн худалдаалах шоу нь гольфын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийг дистрибьюторуудтай, гольфын курс эрхлэгч нарыг сонирхогчидтой холбоход чиглэнэ. Энэхүү шоуны үеэр орон нутгийн, бүсийн, дэлхийн түвшний ханган нийлүүлэгч нар өөрсдийн шинэ бүтээгдэхүүн, шинэ санаалчлагыг танилцуулах үзэсгэлэн, хэвлэлийн бага хурал, гольфын боловсрол мэдээлэл олгох семинар форумууд, шинэ тоног төхөөрөмж турших, үзүүлэн таниулах сургалт, шагнал гардуулах ёслол зэрэг олон үйл явдал зохиогдоно.

Shenzhen, China

Asia Golf Show, Shenzhen Convention & Exhibition Center герман

Germany

Берлиний зул сарын баярын зах

Berlin Christmas Markets

11-р сарын сүүлчээс зул сарын баярыг хүртэл

Genuine German friendliness and Christmas cheer abound at the numerous Christmas Markets in metropolitan Berlin. These annual street fairs open throughout the city in every borough square during the yuletide season. Gendarmenmarkt in Mitte borough is one of the most popular. At each market artists, photographers, designers, and carpenters display their wares. Also jugglers, fire-swallowers, choirs, and classical, jazz and Gospel ensembles provide festive entertainment. Shop for toys and enjoy rich holiday delicacies like toasted nuts, gingerbread, and mulled wine.

From November until Christmas

Берлин дэх зул сарын баярын захуудад жинхэнэ герман элгэмсүү зан, мөн зул сарын уур амьсгалыг мэдэрч болно. Хотын дүүрэг бүрт нээгддэг эдгээр захууд нь 11-р сарын сүүлчээс эхлэн зул сарын баяр хүртэл үргэлжилнэ. Хамгийн алдартай нь Берлиний түүхт Митте төвийн дүүрэгт орших Жендарменмаркт юм. Энд урчууд, зураач нар өөрсдийн урлагийн бүтээлийг толилуулна. Мөн жонглёрчид, гал залгигчид, найрал дуучдын төдийгүй жазз хөгжмийн тоглолтууд болдог.

22 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Жендарменмаркт зах дээр жинхэнэ герман элгэмсүү зан, мөн зул сарын уур амьсгалыг мэдэрч болно. Feel the genuine German friendliness and Christmas feelings at the Gendarmenmarkt.

December 1-3, 2013 The Asia Golf Show/PGA Merchandise Show-Asia is dedicated to connecting suppliers of golf products with distributors, golf course decision makers and amateur enthusiasts. Diverse complementary activities are held on-site, including new product exhibitions, press conferences, educational seminars and forums, and new equipment demonstration shows and training by local, regional and global suppliers.

EVENT CALENDAR

Х а р б и н , Б НХАУ

Олон улсын цас мөсний баяр 2014 оны 1-р сарын 5- 2 сарын 28 хүртэл Хятадын хойд Хелонжиан муж нь хүйтэн цаг уураараа алдартай. Гэвч мужийн нийслэл Харбин хот энэхүү сул талаа давуутай тал болгож хамгийн алдартай Олон улсын мөс, цасны баярыг жил бүр тэмдэглэдэг. Уг баярын үеэр Сонгхуа голын эрэг, Наран арал дээр сүндэрлэн боссон цас мөсөн баримал, барилга

байгууламжууд маш үзэсгэлэнтэй, сүрлэг байдлаараа сонирхогчдыг татна. Эндээс орон орны соёлыг мэдрэх боломжтой. Мөн Сибирийн барын парк, Поларлэнд дахь туйлын амьтад, өвлийн Сонгхуа голд загасчлахыг үзэх, нохойт чаргаар гулгах, мөсний гэрэлт дэнлүү хөөргөх гээд хийх зүйл мундахгүй.

тайланд

Чан Майн цэцгийн баяр 2014 оны 2-р сарын 7-9 “Тайландын өрнийн гоо бүсгүй” тодотголтой олон соёл цогцолсон Чангмай хотод зохиогддог энэхүү цэцгийн баяр нь жил бүрийн 2-р сарын эхний 7 хоногт зохиогддог. Баярын хамгийн онцлох зүйл нь хотын голын баруун өмнө буланд орших Суан Буак Хаад нийтийн цэцэрлэг юм. Цэцэрлэгт дэлгэсэн олон мянган гоёмсог цэцэгс, давжаа мод, нутгийн алдартай цахирмаа цэцгийн төрөл зүйлүүдээс шүүгчид шилдгийг нь шалгаруулдаг. Чароен Муан гудамжинд цэцгийн баярын сүрт жагсаал эхэлж Суан Буак Хаад паркт хүрдэг. Жагсаалын үеэр чимэглэлт цуваа, хөөрхөн охид, үндэсний хувцастай овог аймгийн хүмүүсийн зургийг авах боломжтой. Thailand

Chiang Mai Flower Festival

images: linerpics/SHUTTERSTOCK (berlin), Dan Thornberg/SHUTTERSTOCK (bag), TonyV3112/SHUTTERSTOCK (china), 501room/SHUTTERSTOCK (tailand)

February 7-9, 2014

Harbin, China

Harbin International Ice and Snow Sculpture Festival January 5- February 28, 2014 Heilongjiang, China’s most northeast province famous for its cold weather, is the site of an annual ice sculpture and skiing festival. During the festival, artists use traditional tools and modern lasers to carve ice blocks cut from the Songhua River into elaborate sculptures. The works are displayed throughout the city, wondrously

lit at night in fluorescent and neon. Colossal snow sculptures attract visitors to Sun Island. Many countries are represented in the works at the festival. Other local amusements include alpine skiing, the Siberian Tiger Park, the polar animals of Harbin Polarland, sleigh rides, and the Ice Lantern Show.

Наран арал дээрх цас мөсөн барилгыг ЛЕД гэрэлтүүлгээр чимэглэжээ. The ice structures on Sun Island are decorated with LED lights.

This flower festival is organized in the city of Chiang Mai, the‘Northern Rose of Thailand,’ during the first weekend of February at the end of the cool season, when the local flowers are in full bloom. The festival’s main highlights are found around the public gardens of Suan Buak Haad, on the southwestern corner of the city’s old moat. Thousands of beautiful flowers are exhibited amongst the pools and bridges of the gardens, most famous among them the local orchids. Judges are on hand to choose the best of each species. The Saturday morning Flower Festival Parade starts at Charoen Muang Road and concludes at Suan Buak Haad. Dancers in traditional costumes accompany the decorated floats, making the spectacle ideal for taking photos.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EVENT CALENDAR

MONGOLIA Event Calendar november-January ула анба атар хот

Цанын баазын нээлт 11-р сар Үндэсний томоохон бүтээн байгуулалт болох Скай Ресорт цанын бааз нь хотын иргэд өвлийн улиралд эрүүл орчинд чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх боломжийг бүрдүүлэх, өвлийн спортын тамирчдыг дасгалжуулах, мөн Монгол оронд өвлийн аялал жуулчлалыг дэмжих зорилгоор 2009 онд анх байгуулагдсан билээ. Тус хамт олон цанын баазын нээлтийг 11-р сард хийж, үйлчлүүлэгчдээ хүлээн авч эхэлнэ. Утас: 77000909, 77000606 Вэб www.skyresort.mn и-мэйл: info@skyresort.mn

u l a a nba atar cit y

Ski Resort Opening November Г овь -А л та й а й м а г

G o v i - Alt a i A i m a g

Их говийн тэмээний баяр

The Great Gobi Camel Festival

11-р сарын 26, 27 Арваннэгдүгээр сарын 26, 27-нд Говь-Алтай аймгийн Цогт суманд "Их говийн тэмээний баяр" болно. Уг наадам нь Монгол Улсад жил бүр уламжлал болон зохиогддог арга хэмжээ юм. "Их говийн тэмээний баяр" наадам нь тэмээн поло тоглох, тэмээ унах, хамгийн сайн тэмээг шалгаруулах зэрэг уламжлалт арван төрлөөр болно. Мөн энэ өдөр шилдэг тэмээчин, шилмэл буур, ингэ, хурдан ат, тормыг шалгаруулахаас гадна ур хийцээрээ гайхагдсан ганган хэрэглэл, ноосон урлал, сүүн бүтээгдэхүүнийг шалгаруулж, нийтэд сурталчилна. Хаана: Говь-Алтай аймгийн Цогт сум, Баянтоорой тосгон Утас: 70484065 И-мэйл: e.togsoo_78@yahoo.com

24 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

26th and 27th of November The Great Gobi Camel Festival will be held in Tsogt Soum of Govi-Altai Province on the 26th and 27th of November. This traditional event, organized annually, involves competitions in all things camel, including camel polo, camel riding, and the selection of the best male and female camels. Prizes also go to the best camel herder and the fastest camels of various ages. The event promotes and awards the finest local handcrafted camel riding equipment, tools, woollen crafts and dairy products. Venue: Bayantooroi village, Tsogt soum of Govi-Altai aimag Telephone: 70484065 e-mail: e.togsoo_78@yahoo.com

Өвлийн улиралд эрүүл орчинд чөлөөт цагаа өнгөрүүлээрэй. Enjoy fresh air and healthy living at Sky Resort.

Sky Resort’s ski resort, one of the country’s biggest development projects to boost Mongolian winter tourism, opened in 2009 as a healthy winter escape for city dwellers and a training ground for winter sportsmen. The Sky Resort team will start their winter operations and welcome the public in November. Telephone: 77000909, 77000606 Website: www.skyresort.mn e-mail: info@skyresort.mn

EVENT CALENDAR Өвөрх а н га й а й м а г

Uv u r k h a n g a i a i m a g

ула анба атар хот

“Айс Чэлленж” авиралт

“Ice challenge” Ice Climbing

12-р сарын 06-08

6th to 8th of December

"Мөнгөн өвөл" дугуйн аялал

Идэвхтэй аяллыг эрэлхийлэгч залуус нэгдэн 12-р сарын эхний долоо хоногийн бямба, ням гарагт “Айс Чэлленж” мөсний авиралтыг зохион байгуулах гэж байна. Энэ үеэр мөсний нягтрал хамгийн сайн байдаг аж. Зохион байгуулагчид уг адал явдалт аяллыг амралтын өдрүүдэд хийхээр төлөвлөсөн тул та цаг заваа зохицуулаарай. Эхлэн сонирхогч, мэргэжлийнхэн гээд ямар ч хүн хамрагдах боломжтой. Зохион байуулагч: Монголын Уулын Хөтөчдийн Холбоо, Монголиа Экспедишнс ХХК Хаана: Өвөрхангай аймаг, “Улаан Цутгалангийн хүрхрээ” Утас: 99096911, 99069306 Вэб: www.mongolia-expeditions.com и-мэйл: info@mongolia-expeditions.com

Seekers of adventure are getting together during the first weekend of December to organize an ice climbing event called the ‘Ice Challenge.’ They chose this date because the density of ice is highest during this time of year and the weekend makes it easier for participants to allocate their time. Anyone can join the event whether they are professional climbers or just beginners. Organizers: Mongolian Mountain Guides Union, Mongolia Expedition LLC Venue: Ulaan Tsutgalangiin waterfall, 28 km from Bat-Ulzii soum of Uvurkhangai aimag Telephone: 99096911, 99069306 Website: www.mongolia-expeditions.com e-mail: info@mongolia-expeditions.com

1-р сарын 26 Уламжлалт “Мөнгөн өвөл” дугуйн аяллын энэ өвлийн анхны гараа 1-р сарын 26-нд

images: B.Batbaatar/"АЛТАЙН ХӨГЖИЛ XXI ЗУУН" (Camel Festival), skyresort © (Ski Resort), Mongolia Expedition LLC © (ice Climbing), mongolia-expeditions© (Bicycle Tour)

Хоёрдугаар сарын эхний долоо хоногийн Бямба, Ням гарагт “Айс Чэлленж” мөсний авиралтыг зохион байгуулах гэж байна. Seekers of adventure are getting together during the first weekend of December to organize an ice climbing event called the “Ice Challenge”.

эхэлнэ. Идэр есийн хүйтэн тачигнасан эдгээр өдрүүдэд эрүүл мэнд, эрч хүчээр сэлбэх дугуйн аялалд хамрагдаарай. Их хотын хөл хөдөлгөөн, чимээ шуугианаас холдон, цэвэр агаарт идэвхтэй амарч, цагийг зугаатай өнгөрүүлэх “Мөнгөн өвөл” дугуйн аяллыг “Монгол аялагч” клубээс зохион явуулдаг. Утас: 99002282, 99096911 Вэб: www.mongolia-expeditions.com и-мэйл: info@mongolia-expeditions.com

u l a a nba atar cit y

'Mungun Uvul' Silver Winter Bicycle Tour 26th of January The traditional ‘Mungun uvul’ bicycling tour begins its first session on January 26th. Held during the coldest part of winter, the bicycle tour helps participants regain their health and energy with a ‘polar bear plunge’-like outdoor adventure. Organized by the Mongol Aylagch club, ‘Mungun Uvul’ bicycle tours are a chance for people to escape their busy, noisy city lives and have fun in the clean fresh winter air. Telephone: 99002282, 99096911 Website: www.mongolia-expeditions.com e-mail: info@mongolia-expeditions.com

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

experts

Монголын Загасчлалын Спортын Холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга

А.Мөнгөнхуяг A.Mungunkhuyag, General Secretary of the Mongolian Association of Sport Fishing

Эхлэн сонирхогчдод хандан эрчимтэй хөгжиж буй спорт загасчлалын мөн чанар болон анхаарвал зохих зүйлийн талаар товч танилцуулна уу?

Sport fishing is a relatively recent introduction to the Mongolian community. Rather than catching a fish to eat, a sport fisherman’s objective is to catch a fish and release it without causing it harm, while also making sure to leave a minimal impact on the environment. Just like any other sport, we compete with each other in terms of speed, strength and skills. Sport fishing can involve many methods, such as ice fishing or fly fishing. Read on for more information and guidance on sport fishing.

Спорт загасчлал бол Монголд шинээр хөгжиж буй спортын нэгэн төрөл. Бусад спортын адил энд уралдаж, хурд, хүч, авьяас билигээ сорьдог. Барьсан загасаа гэмтээлгүйгээр усанд нь буцаан тавих, мөн байгаль орчныг таньж мэдэх, хамгаалах нь энэ спортоор хичээллэгсдийн гол зорилго юм. Уг спорт нь дотроо айс фишинг буюу мөсний загасчлал, флай фишинг буюу хөнгөн өгөөшийг эв дүй шаардсан хөдөлгөөнөөр нисгэн загасыг үмхүүлж барих загасчлал гээд олон төрөлтэй аж. Ингээд спорт загасчлалын тухай сонирхогч танд доорх зөвлөгөөг хүргэе.

Тухайн төрлийн загасыг сайтар судлан, тодорхой цаг хугацаанд, нарийн техникийн дагуу барих нь хамгийн чухал. Том загас барилаа гээд шилдэг нь болдоггүй. Харин барьсан загасаа амьдаар нь буцаан тавих, үүний тулд олон төрлийн хиймэл өгөөш, байгальд ээлтэй сэртэнгүй дэгээ ашиглан загасаа аль болох гэмтээхгүй барих нь чухал юм. Энэ нь загасчлах нарийн ур чадвар шаардах ба хүмүүс ихээр шимтэж байгаа нь ч үүнтэй холбоотой. Анхлан хичээллэгч, сонирхогчид уурга болон бусад хэрэгслийг маш зөв сонгох хэрэгтэй. Ямар ч брэндийн загасны хэрэгсэл байсан гол нь үүргээ сайн гүйцэтгэдэг байх нь чухал юм. Энэ төрлийн хэрэгсэл маш хурдацтай шинэчлэгдэж улам бүр сайжирч байдаг тул өндөр үнэтэй хэрэгслийн хойноос бүү хөөцөлдөөрэй. Манай орны хувьд загасчлалын спортоор жилийн дөрвөн улирлын турш

26 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

хичээллэх боломжтой. Бусад оронтой харьцуулахад Монгол орны гол мөрөн нь үржүүлгийн биш байгалийн загас жараахайгаар элбэг. Тэр дундаа аварга том тул загас, зэвэг, хадран загасаараа алдартай. Тийм ч учраас энэ нь манай оронд маш ирээдүйтэй спорт юм. Та манай холбоонд нэгдэхийг хүсвэл -<https://www.facebook.com/ MongolianFishingSportFederation> хаягаар холбогдоорой.

Can you explain a bit about sport fishing and how a person might get started in such an activity?

Sport fishing requires careful consideration and proper technique. Catching the biggest fish does not make you the best. What’s important is releasing the fish alive, and to do that, you need fish-friendly artificial bait. This also requires finely honed fishing skills, which is what interests many in the sport. Beginners and amateurs must start by choosing the right bait and equipment. Luckily, the equipment isn’t too expensive. Don’t worry about dropping a lot of money on an expensive brand, just focus on the right equipment for your level. Mongolia’s four seasons are all good for sport fishing. Compared to other countries, Mongolian lakes and rivers are filled with natural fish instead of hatchery bred fish. Large fish like the Taimen, Zeweg and Ruffe are especially popular. The sport has a bright future in Mongolia. Catch and release practices will help prevent Mongolia’s fish from becoming endangered. If you need more information about our association, contact us through our Facebook link at <https://www.facebook.com/ MongolianFishingSportFederation>. —Э.бадмаараг | E.badmaarag

experts

“Жуулчин” компанийн зах зээл хариуцсан менежер

Э. Соёлмаа Ms. Soyolmaa E., Sales Manager for Juulchin LLC

Та манай сэтгүүлийн уншигчдад зориулан үлэг гүрвэлийн аяллыг хаанаас эхлэх, онцлох үзмэр юу байх, хаанаас мэдээлэл авах талаар товч зөвлөгөө өгнө үү?

Монголын говь нь гадаад, дотоодын аялагчдын зорьдог нэг үндсэн чиглэл юм. Дэлхий дээр нийт 300 гаруй төрлийн динозаврын төрөл зүйл олдсоноос 51 төрөл нь Монголоос олдсон. Эндээс онцолж авч үзэх 5 нээлт бий. Эхнийх нь Эндрьюсийн экспедицийн Өмнөговь аймгийн Баянзагаас олсон үлэг гүрвэлийн өндөг, өндөг доторх чулуужсан үр хөврөл. Энэ нь үлэг гүрвэл өндөглөдөг болохыг баталснаараа палеонтологийн шинжлэх ухаанд өндөр ач холбогдолтой. Хоёрдахь нь 1965 онд Польш-Монголын экспедицийн олсон аварга том гар буюу дайнокайрус хэмээх 2.4 метр аварга том теропод динозаврын урд мөч. Гуравдахь нь Нэмэгтийн

Байгалийн түүхийн музейд байдаг тарбозаврын араг яс.

images: Peter Zachar/SHUTTERSTOCK (LEFT), Zazaa (right)

Tarbosaurus Bataar in the Museum of Natural History.

хөндийгөөс олдсон нэмэгтозавр хэмээх өвсөн тэжээлтнүүд дотроо хамгийн томд тооцогддог динозавр. Дөрөвдүгээрт манай Байгалийн түүхийн музейд байдаг тарбозавр. Энэ нь тухай төрлөөс бүрэн бүтнээрээ олдсон цорын ганц араг яс юм. Тавдугаарх нь үхлийн тулаан хийж байгаад царцаж олдсон хоёр динозавр (протоцераптос ба велоцираптор). Энэ нь гэнэт элсэнд даруулж үхсэн байдалтай олдсон байдаг. Ер нь яг Монголоос олдсон динозавруудын талаар ном товхимол харьцангуй ховор байдаг. Тэгэхээр энэ талаар мэдээллийг Байгалийн түүхийн музейн ард байдаг Палеонтологийн хүрээлэнгийн ажилтнуудаас асууж болно.

Mongolia is known worldwide as the home of many dinosaur fossils. Where are they dug up? What are some highlights of Mongolia’s paleontological history? How can tourists experience fossil specimens today?

Mongolia’s Gobi desert is the primary tour destination for both foreign and domestic tourists looking for fossilized dinosaurs. Presently, more than 300 genera of Dinosauria have been found and identified in the world today with firm fossil evidence. Out of those, 51 genera have been discovered in Mongolia.Unique to our country are five significant discoveries. First: fossilized dinosaur eggs and embryos found at Bayan Zag, or the Flaming Cliffs, in the South Gobi during Roy Chapman Andrew’s expeditions in the 1920s. This discovery was of high scientific significance to paleontology, as it proved that dinosaurs actually laid eggs. Second: massive 2.4 meter forelimbs from a theropod dinosaur, or Deinocheirus, discovered during a Polish-Mongolian joint expedition in 1965. Third: sauropod dinosaur Nemegtosaurus, found in the Nemegt Basin, believed to be the largest in the herbivorous group of dinosaurs. Forth: Tarbosaurus Bataar in the Museum of Natural History in Mongolia. This is the only species in its genus to be found with full fragmentary remains. Last: fossilized skeletons of Protoceratops and Velociraptor, found entwined together in deadly combat, millions of years after their duel. Literature on the dinosaurs found in Mongolia is rare. Information can be obtained from experts at the Paleontological Institute located next to the Museum of Natural History in Ulaanbaatar. —Э. Булган | E. Bulgan

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Smart

The trend | the person | the place | THE BUY | MY CITY

traveler

smart traveler

The trend

Мөнгөн өвөл

image: mongolia-expeditions©

Цас мөсний орноос цан хүүрэг татуулсаар Мөнгөн өвөл

ирлээ. Монголын өвөл жавар тачигнасан хүйтэн болдог. Энэ л хүйтэнтэй тэмцэлдэн өрнөх нэгэн арга хэмжээ бол Мөнгөн өвөл дугуйн аялал юм. Жил бүрийн нэгдүгээр сард нээлтээ хийдэг уг арга хэмжээ эрүүл амьдралын хэмнэл болон зохиогдсоор ирсэн билээ. Идэр есийн хүйтэн тачигнасан эдгээр өдрүүдэд эрүүл мэнд, эрч хүчээр сэлбэх дугуйн аяллаар явбал сонирхолтой биш гэж үү. Цэвэр агаарт идэвхтэй амран, цагийг зугаатай өнгөрүүлэх “Мөнгөн өвөл”-д та бэлэн үү? Тэдний аяллын маршрут Баянгол рестораны дэргэдээс эхлээд нийт 40 км үргэлжилнэ. Аяллын өмнө аялагчдад хөтөч цас, мөстэй газарт дугуйг хэрхэн унах талаар зааварчилгаа өгнө. Үдийн хоол, унаа, дугуй зэрэг нь зохион байгуулагчийн аяллын нийт төсөвт багтсан учир та зөвхөн дулаан хувцас, нарны эсвэл спорт шил, нуруунд эвтэйхэн үүргэвч гээд өөрийн хэрэгцээний зүйлийг бэлдэх нь чухал. Уг аялалд өглөө гараад оройдоо ирэх учир цаг хугацааны хувьд тохиромжтой юм. Цас дагтаршсан тэгш замаар, зарим хэсэгтээ Туул голын мөсөн дээгүүр явах гээд адал явдалт аялал таныг хүлээж байна. Аяллын замын турш аялагчдыг машин дагаж явах тул ядарсан үедээ амраад явах боломжтой. Мөн аяллын тов болон хаагуур аялахыг тэд цахим ертөнцөөр зарлана. Мөнгөн өвөлтэй холбоотой мэдээллийг доорх холбоосоор аван тэдэнтэй нэгдээрэй. info@mongolia-expeditions.com www.facebook.com/groups/ mongolayalagch/

Silver winter fun Winter has arrived, dragging frost and snow, turning

the icy landscape into a silver wonderland. Many see this time of year as an opportunity to enjoy the refreshing chill and magical splendor of the outdoors. The ‘Silver Winter’ bicycle tour is an event that delights in the cold with good hearty fun. Tours begin every January and continue regularly throughout the winter to promote a healthy lifestyle. Wouldn’t it be exciting to take a bicycle tour in the middle of winter to rejuvenate your health and energy? Are you ready to amp up your leisure time with an adventurous Silver Winter tour? Bicycle tours start at the Bayangol restaurant and continue for 40 km. Before the tour, a guide will give instructions on how to ride a bicycle on snowy and icy roads. Since the organizer’s fee includes the cost of lunch, vehicles and bicycles, you only have to bring warm clothes, sunglasses and a backpack for extras like a camera. The tour conveniently starts in the morning and returns in the evening. The tour traverses roads covered with hardened snow and ice around the Tuul River. Since participants are followed by a car, one can take a break if needed. The company announces the tour schedule and the route beforehand on the internet. You can obtain necessary information on the Silver Winter event and join the company through the link provided below. info@mongolia-expeditions.com, www.facebook.com/groups/ mongolayalagch/ —Э.бадмаараг | E.badmaarag

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

smart traveler

The person

гэрээгээр тоглодог бөгөөд амралтаараа үе үе Монголд ирдэг аж. Түүнийг Унгараас ирээд удаагүй байхад нь хотын төвийн нэгэн гудамжинд бид уулзсан юм. Хойно нь хэдийнэ суусан би хөдлөхөөс нь урьтан эхний асуултаа асуугаад амжлаа. Монголд байх амралтын багахан хугацаагаа хэрхэн өнгөрөөж байна? За хөдөллөө шүү, сайн бариарай! Ингэж хэлээд тэрбээр мотоциклоо асаан аажим хөдөллөө. Гадаа бүрэнхий болж байсан учир хичээлээ тарсан оюутнууд биднийг сонжин хажуугаар өнгөрөх аж. Аргагүй шүү дээ, хонда стийд (Honda Steed) мотоциклын хүнгэнэх чимээ хэний ч анхаарлыг татахаар. Сая амралтаараа ирээд багын мөрөөдлөө биелүүлэн энэхүү мотоциклыг худалдаж авсан юм. Өглөө эрт бэлтгэлээ хийчихээд үдээс хойш мотоциклоо унаад хотын гудамжаар давхина даа, бас найзуудтайгаа уулзана. Хэдий Улаанбаатар хот маань жижигхэн, бас замын түгжрэл ихтэй ч танил гудмуудаараа мотоциклоо унаад явахад хэзээ ч уйдахгүй мэт санагддаг. Яг л өөрийнхөөрөө, эрх чөлөөтэй болсон мэт...

Мотоцикл дээрх яриа MOTORCYCLE CHAT

авхин хүрэм, хөх жинс, арьсан гутал. Тэрээр яг л Марлон Брандогийн 1950-иад оны үеийн "Жолоогүй нэгэн" (The Wild One) кинон дээрх мотоциклчин залуус шиг харагдах аж. Шууд л “Алив ард суучих” хэмээн хэзээний чөлөөтэй харьцах энэ залууг би эртнээaс мэднэ. Адилбишийн Сүлдбаатар бол Монте Карлогийн олон улсын циркийн 36 дахь наадмаас “Хүрэл алиалагч” цом хүртсэн циркийн жүжигчин юм. Одоо тэрээр Франц, Унгар, Орос, Герман зэрэг олон орны циркт

30 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Нэг зүйл асуумаар санагдлаа. Яг одоо шийдээд аль нэг тийшээ явъя гэвэл? Би Тэрэлж рүү явах байсан. Тэнд миний бага нас өнгөрсөн л дөө. Уг нь өдөр уулзаад, мөн чи дулаахан хувцасласан бол гараад давхичих л байлаа. Чи ер нь дэндүү эрс шийдэмгий. Ингэхэд тамирчин байсан хүн яагаад жүжигчин болчихсон юм бол? Магадгүй би бэртэл аваагүй бол циркийн жүжигчин болохооргүй байлаа. Гэхдээ чөлөөт бөхийн тамирчин байхдаа хийдэг

smart traveler байсан хүчний бэлтгэлээ одоо ч хийж байна. Ялгаа нь гэвэл өмнө нь өрсөлдөгчөө ялахын тулд бэлтгэл хийдэг байсан бол одоо өөрийгөө ялахын тулд бэлтгэл хийдэг болсон. Ингэхэд чи даарч байна уу? Би “Үгүй ээ” гэж хариулсан ч удаан явбал даарч магадгүй л юм гэж дотроо бодов. Төв талбай, Их дэлгүүр, Бийтлзийн хөшөө гээд нэг л танил дотно газруудын хажуугаар салхи татуулан өнгөрсөөр. Түүний юунд дуртайг одоо л би мэдэрч эхэлж байх шиг.

image: ZAZAA/iRMUUN PHOTO (LEFT);© ERICMATHON/Monte-Carlo Festivals (RIGHT)

Гадныхан чиний үзүүлбэрээс юуг мэдэрдэг вэ? Монгол хүн хүч тамирын үзүүлбэр үзүүлж байна гэхээр их сонирхож хүлээж авдаг. Үзүүлбэртээ морин хуур, хөөмий зэрэг ардын урлагийг ашигладаг болохоор бид тэдэнд XIII зууны үеийн баатрууд шиг л санагддаг. Чамайг хамгийн ихээр өөрчилсөн аялал? Монако. Газар нутгийн хэмжээ нь манай 3, 4-р хороололтой бараг тэнцэнэ гэхээр үнэхээр сонирхолтой. Хамгийн гол нь энд би тэмцээнд амжилттай оролцон өөртөө урам зориг авсан. Тэмцээний дараа зочид буудлынхаа өрөөнөөс гараад далайн эргээр алхахад кафед үнэртдэг кофены үнэр гудамжинд хүртэл үнэртэх шиг болдог. Ер нь цирк миний хувьд ажил, бас аялал болсон гэж хэлж болно. Ингэхэд чиний сонирхол юу вэ? Бэлтгэл, мотоцикл, машин, хөлбөмбөг тэр дундаа Ливерпүүл, икс-бокс, мөн аялал. Тэрбээр сүүлийн асуултанд минь ингэж хариулаад намайг буулгав. Хотоор хийсэн мотоциклтой аяллын дараа түүний мотоциклны хүнгэнэх чимээ дэндүү танил дотно санагдаж билээ.

eather biker’s jacket, denim jeans, leather boots. He looks exactly like the bikers in Marlon Brando’s 1953 film The Wild One. “C’mon, get on the back and let’s have a ride!” says Suldbaatar Adilbish, motorcyclist, trained freestyle wrestling athlete and professional circus strongman who won the ‘Bronze Clown’ award at the 36th International Circus Festival in Monte Carlo. Nowadays he performs in the circuses of many countries like France, Hungary, Russia and Germany, visiting Mongolia from time to time on breaks. I met him on a street in central Ulaanbaatar shortly after he arrived from Hungary. I sat on the back of his motorbike and tried to ask him some questions before we started moving. So how are you spending your short vacation in Mongolia? Ok, let’s go. Hold on! He started his motorbike and revved it forward. It was getting dark outdoors. Passing students finished with the day’s classes looked at us with curiosity as we road by. The roar of the Honda Steed motorbike was quite an attention grabber. He continued: Right after I came here for my vacation, I bought this to fulfill a childhood dream. When I finish my circus training in the morning I go riding along the streets in the afternoon and meet with friends. Ulaanbaatar is small and the roads are often jammed with traffic, but I never get bored riding through the streets. They always bustle with the familiar and the new. It’s as if I’m free and can have everything my way. Where would you go if you could ride anywhere right now? I would go to Terelj National Park. I spent my childhood there. If we had met earlier and you wore

warmer clothes, we would already be on our way. That’s too spontaneous for me. Now, how did you go from being a wrestling expert to a circus performer? If I hadn’t gotten injured, I would never have become a circus actor. As a strongman, I still do the same weight training that I used to do when I was in wrestling. The difference is before I used to train to compete against an opponent, but now I train to compete with myself. We kept on riding along past the central square, the State Department Store and the Beatles’ monument; familiar places that instilled in me a new wonder and excitement when observed from the back of a motorcycle. I was beginning to understand my companion’s enthusiasm.

warriors from the 13th century. Which trip has changed you the most? Monaco. It’s an interesting place, and about the size of Ulaanbaatar’s 3rd and 4th district. Importantly for me, it’s where I gained a lot of confidence when I succeeded in competition at the Circus Festival. Walking along the beach just outside my hotel room after competing was incredibly relaxing—the smell of coffee lingers on the shore as if the whole petite country was a café. In general, working as a circus performer is a great job and a great way to travel. Do you find time for any other hobbies? I like cars, video games and football—especially Liverpool. But mostly I like training, traveling, and living life on the wheels of a motorcycle.

А.Сүлдбаатар (гартаа цом барьсан) багийн гишүүдийн хамт Монакогийн гүнж Стефанигаас “Хүрэл алиалагч” цом авч байна. 2012 он A. Suldbaatar (holding the cup) and his team receive the “Bronze Clown” Cup from Princess Stephanie of Monaco.

What do foreigners enjoy about your performances? Foreigners get interested when they hear that a Mongolian performer is doing a strongman act. They like the mix of strength and acrobatics. Since our group performances include elements from our national culture like horse-head fiddle music and khuumii-throat singing, they often feel like they have encountered Mongol

He let me off the motorbike after answering my last question. After a long trip through the streets of the city I wandered home, the roar of the motorcycle still in my mind. The sound seemed to say—life is about more than just getting from one place to the next; be sure to enjoy the ride.

—Э.Энхцолмон | E.Enkhtsolmon

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Монголчууд энэ газрыг дэлхийн энергийн төв хэмээн сүсэглэдэг. Mongolians believe this sacred ground to be a center of the world’s energy.

32 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

smart traveler

The place

image: adrian woods/irmuun photo

Хүсэл биелэх Хамарын хийд

Wishes come true at Khamarin Khiid Monastery

хүсэл бүхэн биелэх болтугай.

May all my wishes come true.

Энд ирсэн хүмүүс дотроо хүслээ шивнэн ингэж залбирдаг. Энэ бол Монгол орны дорнын говьд байрлах Хамарын хийд юм. Есөн насандаа Говийн догшин хутагтын V дүрээр тодорсон Данзанравжаа 17 насандаа буюу 1820 онд “Өвөр хамар” хэмээх газар тус хийдийг байгуулан “Хамарын хийд” гэж нэрлэсэн түүхтэй. Тэрээр уг хийдийг анх байгуулахдаа эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийг дээдлэн, бүсгүй хүнийг эрчүүдийн нэгэн адил сурч боловсрох эрхтэй хэмээн үзэж байжээ. Дорноговь аймгийн Сайншанд сумаас 45 км зайд орших Хамарын хийдэд 1938 оноос өмнө 80 гаруй сүмд 500 гаруй лам ном хурдаг байж. Түүнчлэн хийдийн дуулах дацан буюу задгай театрт Данзанравжаагийн “Саран хөхөөний намтар” жүжгийг найруулан тавьж байсан сонирхолтой түүх бий. Их хэлмэгдүүлэлтийн үеэр Хамарын хийдийг устгахад лам Г.Түдэв ноён хутагтын шарилын сүмээс 60 гаруй авдар эд зүйлийг авч үлдэн, үе дамжуулан хадгалж ирсэн байдаг. Эдгээр эд өлгийн зүйлс нь өнөөдрийн Шанд дахь Данзанравжаагийн түүхэн музейг байгуулах гол үндэс болсон. Хамарын хийдээс тусгайлан зассан замаар өгсөн Данзанравжаагийн нууц тарнийн бүтээлийн орон “Шамбалын орон”-д хүрнэ. Монголчууд энэ газрыг дэлхийн энергийн төв хэмээн сүсэглэдэг. Эрчүүд нь “Хан Баянзүрх” ууланд гарч хүслээ бодож, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд нь “Хүүхдийн овоонд” сайхан бүхнийг бодон залбирна. Данзанравжаа уг хийдийг анх байгуулахдаа “Хэрэв энэ газар орныг хүн биширч чадах юм бол ид шид ноёлсон, хүнд сайн сайхныг өгөх газар байна” хэмээн хэлсэн гэдэг. Шашин соёлын томоохон төв болсон уг газрыг зорих аялагчдын цуваа үргэлжилсээр байна.

That is what visitors over the centuries have prayed for when they visit Khamarin Khiid, or Khamar Monastery, located in eastern Gobi, Mongolia. In 1820, Buddhist Lama Danzanravjaa—17 years old and the 5th reincarnation of the Fierce Gobi Hutagt—built a monastery complex in a place known as Uvur Khamar, or South Khamar, and named it Khamarin Khiid. His founding wish was to construct a monastery built upon the principals of social acceptance, respect for women and children, and equal access to education for both men and women. Located 45 km from Sainshand Soum of Dornogobi Aimag, Khamarin Khiid is said to have successfully grown to more than 80 temples and 500 monks before the Communist purges of 1938. During its heyday, Danzanravjaa, also a famous writer, composed Mongolia’s first drama Saran Khukhuunii Namtar, or ‘The Tale of the Moon Cuckoo,’ and performed it onsite at Mongolia’s first professional theater. On the eve of the purges that devastated Khamarin Khiid Monastery, Lama Curator G.Tudev managed to save more than 60 chests full of unique artifacts by burying them in the mountains nearby. After the fall of communism in 1991, subsequent generations of Curators have recovered most of the chests. These treasures were the foundation for a museum of Danzanravjaa in today’s Sainshand. A well-worn trail leads from Khamarin Khiid up to the Shambhala, or Danzanravjaa’s tantric kingdom of creativity. Mongolians believe this sacred ground to be a center of the world’s energy. Men climb to the top of windy Khan Bayanzurkh Mountain to whisper their wishes, while women and children pray at Khuukhdiin Ovoo, or Children’s Hill. It is believed that when building his monastery, Danzanravjaa said: “If people foster sincere reverence to this place, it will be full of magic and provide all the goodness for them.” Today, an endless flow of travelers continue to flock to this religious and cultural center. Khamarin Khiid’s legacy and endurance through the years is proof that some wishes do come true. —Э.бадмаараг | E.badmaarag

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

smart traveler

The buy

Өд мэт зөөлөн, дулаахан From the Mongolian Steppe to Your Hands

Өд мэт зөөлөн, дулаахан,

хөнгөхөн, цэвэр байгалийн гаралтай. Энэ бүх үгс ноолууран эдлэлийг тодорхойлно. Та дэлхий дээрх хамгийн торгомсог, зөөлөн ямааны ноолуур монгол малчны хотоос гаралтай гэдгийг мэдэх үү? Монголын аглаг хөдөө байгалийн бэлчээрт малчдын хичээнгүйлэн

34 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

самнаж авсан энэхүү нарийн ширхэгтэй ноолуур нь монгол үйлдвэрлэгчдийн гарт очихдоо дээд зэргийн тансаг эдлэл болон хувирдаг. Эх газрын эрс тэс уур амьсгалд дасан зохицсон монгол ямаа нь хамгийн нарийн ширхэгтэй (13,7 -16 микрон), урт ширхэглэгтэй (38-43 мм) ноолуурыг дэлхийн зах зээлд нийлүүлдэг нь эдэлгээ даах дээд

зэргийн уян зөөлөн, үл тасалдах бат бөх ноолууран утсыг ээрэх боломжийг бүрдүүлдэг аж. Ноолуур нь хүйтний эрч чангарах өвлийн улиралд ургаж, хавар дулаарахад унадаг ямааны үсний уг дахь хөвсгөр, маш нарийн ширхэгтэй үс юм. Ноолуурын ширхэг нь дундаа агаар агуулах давхаргатай учир дулаахан боловч өд мэт

хөнгөн зөөлөн байдаг бөгөөд нарийн мяндаслаг учир нягт ээрэгдэж, дулааныг ноосон эдлэлээс даруй 1.5-2 дахин илүү хадгална. Ноолууран хувцсыг арьстайгаа шүргэлцүүлэн өмссөн үед агаарын чийгшил нэмэгдэхэд чийгийг өөртөө сайтар шингээж, мөн халуун, хүйтнийг саармагжуулан арьсанд хамгийн тохиромжтой

images: B.BAT-ERDENE

smart traveler

орчныг бүрдүүлдэг. Эдүгээ Монголын “Говь”, “Гоёо”, “Алтай”, “Буян” болон бусад брэндүүд Монголын болон дэлхийн зах зээлд өндөр технологи, өнгө дизайнаараа эрчимтэй өрсөлдөж байна. Монгол загвар зохион бүтээгчдийн урласан ноолууран эдлэл дэлхийн загварын ордонгуудад аль хэдийнэ танигдаж эхэлжээ. Цөөн жишээ дурдахад энэ зун Монголын загвар зохион бүтээгч Катя Зол өөрийн гэсэн өнгө төрх бүхий ноолууран хувцасны коллекциороо Дубай дахь “Fashion-Me” олон улсын үзэсгэлэнд оролцож өндөр үнэлгээ авсан бол

Цэрэндоржийн Оюунаа, Дашнямын Семка зэрэг загвар зохион бүтээгчид Монголын зах хязгааргүй уудам тал, нүүдэлчин ахуйн концепцийг шингээсэн бүтээлүүдээрээ Лондон, Миланд эрэлттэй болсон ажээ. Сүүлийн үед “Говь” ХХК зэрэг Монголын үйлдвэрлэгчид монгол ямааны өвөрмөц зүснээс шалтгаалан гарах байгалийн зөөлөн өнгө бүхий ноолуураар ямар нэг химийн будаггүй 100% органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа нь шинэ тренд болж байна. Хөнгөн нимгэн монгол ноолуур нь аль ч улиралд таныг чимэх олон талтай хувцас юм.

Монголын тэргүүлэх ноолууран эдлэл үйлдвэрлэгчдийн нэг "Говь" компанийн дэлгүүрт. 100% органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа нь шинэ тренд болж байна (дээр). At the factory store of "Gobi", one of the leading cashmere producers in Mongolia. A new trend - 100% organic cashmere products (above).

Warm, light, soft as

a feather and all natural. Cashmere is a product like no other. Did you know that the silkiest and softest cashmere in the world comes from the Mongolian steppes? The finest cashmere wool is obtained from goats herded in the remotest regions of Mongolia. Specially adapted to their cold weather environs, Mongolian goats yield the finest (13.7 -16 microns in diameter) and longest (38-43 mm) fiber to deliver the finest, most elastic, strongest and sturdiest yarn in cashmere production. Through careful craftsmanship, Mongolian producers convert the wool into high-end luxury products. Cashmere is a very fine undercoat fiber grown by goats during the coldest months in winter and shed during the spring molting season. Since the cashmere fiber layer is air tight, it is naturally very warm and lightweight. Knitwear made from its fine yarn is very snugly wound and can keep in warmth 1.5-2 times better than regular wool products. Any humidity that rises while wearing cashmere garments is absorbed into the garment, evenly distributing the cold and warm air to facilitate the gentlest conditions for the skin.

Today, Mongolian brands like "Gobi", "Goyo", "Altai", "Buyan" and others are in an intensive competition for domestic and international markets, where the future of cashmere is in innovative technology and design. Moving beyond scarves and sweaters, cashmere racks are nowadays lined with fashionable polo shirts, suits and jackets. Cashmere products produced by Mongolian designers are already known to haute-couture fashion houses around the world. The Mongolian designer Katya Zol participated in the international “Fashion-Me” fair in Dubai, where her cashmere collection was highly praised, while designers Tserendorj Oyuna, Dashnyam Semka and others are sought for their collections that fuse the clothes of Mongolia’s vast steppe and nomadic lifestyle to the streets of London and Milan. In recent years, Mongolian producers such as Gobi have laid down the foundation for a new trend by producing 100% organic cashmere products made without the use of any chemical dyes. As the industry continues to evolve, Mongolian cashmere remains a supple and multifunctional material that can be worn during any season, for any occasion. —Э.булган | E.bulgan

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

smart traveler

my city

Анхны хорооллууд The First Districts “40, 50 мянгат Улаанбаатар

40, 50 мянгат өнөөдөр (дээд талд). Улаанбаатар хотын ууган хорооллуудын нэг Бага Тойруу. Тухайн үеийн (1940-50 он) 8 дугаар дэлгүүр 1980аад онд эмэгтэйчүүдийн барааны дэлгүүр байсан бол өдгөө орос ресторан, үнэт эдлэлийн дэлгүүр болжээ. (баруун талд) Present day 40,50 myangat district (above). To this day, Russian restaurants and jewelry stores occupy the building of grocery store number 8, opened first in 1940 (on the right).

36 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

хотын түүхэнд чухал үүрэгтэй. Учир нь тэд анхны орчин үеийн хорооллууд байсан юм” хэмээн Бөхийн Өргөөний хажууд байрлах Улаанбаатар хотын музейн түүхч Г.Очбаяр ярив. 1950-иад он хүртэл Улаанбаатарын иргэд хотоор нэг таруу байрласан хашаа байшин болон гэрт амьдардаг байв. 1958 онд оросуудын санаачилгаар Монгол улсын Засгийн газраас тухайн үеийн элитүүд болох Монгол Ардын Намын хамгийн нөлөө бүхий гишүүдэд зориулан хэд хэдэн төвлөрсөн орон сууцны хорооллыг барьж байгуулснаар энэ байдал өөрчлөгдсөн юм. Хотын төвд 40,000 м2 газар дээр эхний орчин үеийн 5 давхар орон сууцны барилгуудыг барьснаар тус бүтээн байгуулалт эхэлсэн. Хотын ихэнх иргэд энэ нэр нь 40,000 айлын орон сууц баригдсанаар нэрлэсэн гэж таамаглацгаах боловч үнэн хэрэгтээ нэр нь хорооллыг барьсан газрын хэмжээтэй холбоотой ажээ. Засгийн газар дараагийн гурван жилийн дотор дахин хоёр хорооллыг (2-р 40 болон 50 мянгат гэгдэх) босгож, улмаар 1961 онд Улсын Их Дэлгүүрийн барилгыг барьж дуусгажээ. Харин одоо энэ гурван хороолол нь Төв Шуудан, Сүхбаатарын талбайн баруун тал, Улсын Их Дэлгүүрийн ойр орчим гээд Энх Тайвны Өргөн чөлөөний хойд тал руу тэлсэн байна. Эдгээр хорооллуудын орон сууцнууд Улаанбаатар хотын хэмжээнд орчин үеийн бие засах газар, угаалгын

imageS: ZAZAA (LEFT), Center for Audio Visual and Photo Records of the National Central Archive (RIGHT)

smart traveler

өрөөнүүдийг байр бүрт стандарт болгон байгуулж, анх нэвтрүүлж байв. Оросын Гепрокор Хүрээлэнгийн гаргасан зураг төслөөр бүтсэн орон сууцны блок барилгууд нь тэдгээрийг дагалдах сургууль, цэцэрлэгүүдтэй хамт баригджээ. 23-р дунд сургууль бол намын элитийн хүүхдүүд, төрийн чухал албан тушаалтнуудын хүүхдүүд

олгосон байна. Өнөөдрийн та бүгдийн харж байгаа жижиг дэлгүүрүүд, цайны газрууд, зоогийн газрууд хорооллын гол гудамжууд дагуу нээгдэж эхэлжээ. ЗХУ-аас өөр улсын хувцас, бараанууд Улсын Их Дэлгүүрт харагдах болов. Хотын төвд орших тус хороолол өнөөдөр ч тэргүүн зэргийн үл хөдлөх хөрөнгө хэвээр байна. Гурван

суралцдаг гэдэг утгаараа энэ хавьдаа хамгийн нэртэй сургууль нь байв. Ийм элит оршин суугчид ЗХУ, Унгар, Болгар, Польш, Чех зэрэг социалист орнуудад аялах боломжтой байсан бөгөөд буцаж ирэхдээ цэнхэр жинс өмсөж, Бийтлз хамтлагийн пянзуудыг авчирч, рок дуу сонсдог байсан нь 40, 50 мянгатынхныг түгээмэл моод дэлгэрүүлэгчид болгосон юм. Тэдэнд мөн улсын хамгийн сайн чанартай хүнс худалддаг “Мэргэжилтний 20”–иор үйлчлүүлэх тусгай эрх өгдөг байжээ. 1991 онд коммунизм нуран унасны дараа тус хороолол зах зээлийн системийн нөлөөгөөр өөрчлөгдөж шинэчлэгдэж эхлэв. Орон сууцны байруудын оршин суугчдад үл хөдлөх хөрөнгийн эрхийн бичгүүд өгч, орон байраа худалдах эсвэл худалдан авах зөвшөөрлийг

жилийн өмнө байгуулсан нэрт яруу найрагч Бэгзийн Явуухулангийн “Дурсгалын талбайн цэцэрлэг” тус хороололд бас нэгэн гоо үзэсгэлэнг нэмнэ. Анхны хорооллын орон сууцны байрууд олон дурсамжийг агуулж байгаа нь өнгөрсөн зууны гэгээн түүхийг эргэн санагдуулна. Улаанбаатарын анхны хорооллууд хойч үеийнхэнд үнэтэй өвийг үлдээж байгаа билээ. Хотын эргэн тойронд баригдсан хорооллуудыг харвал тэд бүгдээрээ 40, 50 мянгатын загварыг дагасан болохыг та олж харна. Төвлөрсөн орон сууцны барилгууд сургууль, тоглоомын талбайг тойрон байрлана. Өнөө цагийн ганц ялгаа нь гэвэл орон сууцыг дан ганц намын элитүүд биш харин хүн бүр худалдан авах боломжтой болсонд оршино.

“The 40 and 50 Myangats

are important to the history of Ulaanbaatar City because they were the first modern districts,” says G. Ochbayar, historian at the Ulaanbaatar City Museum next to the Wrestler’s Palace. Up until the late 1950s, the Mongolians of Ulaanbaatar lived in scattered apartments and gers throughout the city. It wasn’t until 1958 when a Russian led initiative with the Mongolian government erected several centralized housing blocks for the elite and most essential members of the communist People’s Party of Mongolia. It began with the construction of the first 5-story modern apartment buildings on an initial 40,000 square meter plot of land in the center of the city. Most locals assume the name suggests 40,000 individual apartment units constructed onsite (as myangat means ‘thousand’), but in actuality it refers to the size of the original plot of land in meters squared. While there aren’t nearly as many as 40,000 apartment units, the government built up the area by adding two more districts (known as 2nd 40 Myangat and 50 Myangat) over the next three years, culminating in the construction of the famous State Department Store in 1961. Today the three districts spread out west of the Post Office building and Sukhbaatar Square and north of Peace Avenue in the vicinity of the State Department Store. The districts’ apartments introduced modern toilets and baths within the individual unit as standard to Ulaanbaatar. The apartment blocks, designed by the Geprokor Institute in Russia, were built simultaneously with adjacent schools and kindergartens. High School #23 is the area’s most famous school, as its students were the children of the Party elite and

other vital members of state. Such elite residents were allowed to travel throughout the USSR, and often returned wearing blue jeans and rocking out to Beatles records, making the people of the Myangats popular trend setters. They were also given special access to Mergejiltnii-20, the top-quality local grocery store. Others shopped at Khunsnii-20, which today is the site of the Mungun Zavya Jewelry Store. After the fall of communism in 1991 the district began to change with the introduction of capitalism. The residents of the apartments were given property deeds and allowed to buy and sell their units. A new wave of people moved in. The small shops, cafes and restaurants you see today began to open up along the district’s main streets. Goods from outside of the USSR began to appear in the State Department Store. Today the district is still renowned for its prime real estate. It’s location in the northwest center of the city is on par with the best. The gardens of Yavuukhulan Memorial Square, completed in 2010 and named for a prominent Mongolian poet, are another beautiful addition to the locale. Though the original apartment blocks hold many memories, and can inspire nostalgia for a bygone era, Ulaanbaatar’s first districts have left an important legacy to the next generation. Look around town at the newer districts today and you’ll see they all follow the Myangat model. Large concentrated apartment blocks circle schools and playgrounds—the only difference is nowadays the apartments are available to everybody, not just the Party elite. —Eland Robert Mann | ИЛЭНД РОБЕРТ МЭНН

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

local flavor

Айраг—талын амт

Airag, the Taste of Summer Би айраг анх удаа

Улаанбаатар хотын Үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэнгийн гадна наадмын баярын нээлтийн дараа хоол унд зардаг асраас ууж үзэж билээ. Надад шаазан аягаар амсар дүүрэн хөөсөрсөн цагаан, исгэлэн гүүний сүү өгөөд, “Амсаад үз” гэж байсан. Бага зэрэг амсаж үзтэл монгол андууд маань аяган дахийг дуустал уу гэж шаардав. Би ч амархаан ууж дуусгалаа. Хүйтэн тэр ундаа зөөлөн, бас амттай ч байсан юм. Зуны халуун өдөр сэнгэнэсэн айраг ууна гэдэг татгалзаж болохооргүй таашаал ажээ. Айраг бол уургаар баялаг, цэвэр байгалийн гаралтай бөгөөд (барууныханд “кумис” гэдэг нэрээр танил болсон) 1%ийн сүүний тослогтой, исгэлэн амттай ундаа. Айраг наадмаас эхлэн элбэгшиж, намрын сүүл сар буюу тал нутагт гүү барих хугацаа дуусах үе хүртэл гардаг. Энэ хугацаанд хөдөө адуутай айл өрх бүр гэр дотроо үхрийн ширэн хөхүүр, эсвэл андуу дүүрэн шинэхэн айрагтай байна. Нутгийн цаг агаарын онцлог, малын бэлчээрээс шалтгаалан айрагны амтаараа нэрд гарсан хэд хэдэн нутаг бий. Тухайлбал Булган аймгийн Сайхан сум, Дундговь аймгийн Дэрэн ба Дэлгэрцогт сум, Архангай аймгийн Хотонт сум айрагны өвөрмөц амт, чанараараа ялгарна. Хотын оршин суугчид хөдөө нутагт амьдардаг төрөл төрөгсдөөсөө, эсвэл замын хажуугийн айраг зардаг худалдаачдаас айраг худалдан авдаг. Хүйтэн сэрүүн цаг агаар айргийг зөөлөн, шинэхэн амттай

38 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

every horse-riding household in the countryside has a leather sack or barrel of fresh Airag within their ger. Weather and vegetation conditions make the quality of Airag from certain regions better than others. Saikhan Soum of Bulgan Aimag, Deren and Delgertsogt Soums of Dundgobi Aimag and Khotont Soum of Arkhangai Aimag are famous Хэрэв таныг айргаар дайлбал баруун гараараа аягыг тосч аваад хүндэтгэлтэйгээр уугаарай. for producing Traditional serving calls for a single silver bowl, pint-sized and refillable, to share among guests. exceptional Airag. City dwellers procure fresh Airag from kin The first time I drank Airag хэвээр хадгалах тул намрын living outside town or by visiting was after the opening ceremony айраг хамгийн амттай. roadside stalls. of the Naadam summer festival at Та айраг аягалахдаа эхлээд If you have a batch of Airag, be a food stand outside the National савны ёроолд тунасан өтгөн sure to give it a stir to counteract Sports Stadium in Ulaanbaatar. хэсгийг сайтар хутгаарай. any settling on the surface. I was passed a porcelain bowl, Уламжлал ёсоор айргийг мөнгөн Traditional serving calls for a filled to the brim with frothy white аяганд хийж мэлтэлзүүлэн single silver bowl, pint-sized and fermented mare’s milk, and told барина. Айраг уухад гэдэс refillable, to share among guests. to try it. As I took a cursory sip дотор эвгүйрхэж магадгүй I’ve been cautioned Airag can my local hosts insisted I finish the гэж болгоомжилж байсан ч cause an upset stomach, but most bowl. I easily complied. The chilled айраг сүүнээс илүү шингэц find Airag to be gentler on the drink was smooth and delicious. сайтай байдаг ажээ. Бага зэрэг digestion than milk. Besides a Airag is a refreshing pleasure not to хөөсөрсөн, гурван хувиас үл light carbonation and less than 3% be missed. хэтрэх спиртийн агууламжтай, alcohol content, yeast fermentation Airag, a natural and proteinхөрөнгөөр эсгэдэг тул айргийг also makes Airag suitable for the rich beverage (known to чихрэнд хэт мэдрэмтгий хүмүүс lactose-intolerant. Westerners like me as ‘kumis’), хэрэглэхэд тохиромжтой. If you are offered Airag, accept has the mild-sharp flavor of Greek Хэрэв таныг айргаар дайлбал the bowl with your right hand and yogurt and the consistency of баруун гараараа аягыг тосч drink, leaving only a last sip at the 1% milk. Airag is plentiful from аваад, ганц балгыг ёроолд нь bottom. With winter around the Naadam in July until late fall and үлдээж дуустал нь уу. Өвөл corner Airag will soon be gone, so the end of the mare milking period хаяанд ирэхэд айраг ховор болох enjoy it while you can. on the steppes. During this time, тул, байгаа дээр нь амтлаарай.

image: BACHKA.A/irmuun photo

By Eland Robert Mann | ИЛЭНД РОБЕРТ МЭНН

fAMILY TIME

Сан Францискод үзэх зүйлс

San Francisco Treats By KIMBERLEY LOVATO | Kimberley Lovato

далайн булан дахь энэхүү хот хүүхдүүдийн сонирхлыг юугаараа татдаг вэ?

WHAT’S GREAT FOR KIDS IN THE CITY BY THE BAY

Атлас Сан Франциско

San Francisco

ATLAS

Хөгжилтэй Шинжлэх ухаан: Эксплораториум Музей дахь урвуу тусгалт толь

Though curvy Lombard Street gets all the attention, Vermont Street in Potrero Hill is actually more crooked.

Fun science: the parabolic mirror at the Exploratorium

АЛКАТРАЗ руу аялах нь 33-р зогсоолоос “The Rock” буюу Алкатраз арал хүртэл гаталга онгоцоор аялаарай. Арал дээр байх айдас хүрэм Холбооны шоронд 1934-1963 оны хооронд Аль Капоне болон “галаар шүршигч” Кэлли зэрэг Америкийн зартай гэмт хэрэгтнүүд хоригдож байсан түүхтэй. Зун гэхэд зарагдаад дуусчихдаг тул тасалбараа эртнээс захиалаарай. 2 цаг 30 минутын аялалд ($30, аудио хөтөч багтсан) ёжтойгоор нэрлэсэн "Өргөн чөлөө"-ний C хэсэгт байх 5х9 тохой харьцаатай шоронгийн өрөөг үзэх боломж багтсан.

40 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Энэхүү боломжийг ашиглаж зарим эцэг эх хүүхдээ айлгаж, хүмүүжүүлэхийн тулд ганцааранг нь хорих өрөөнд оруулдаг байна. Al Capone Does My Shirts номыг уншсан хүмүүс шоронгийн харгалзагчдын хүүхдүүд бас Алкатразад оршин суудаг байсныг мэднэ. Тэдний амьдралыг мэдрэхийн тулд цахлай, цагаан дэглий мянга мянгаараа үүрлэх болсон хадан цохио бүхий энэхүү газраар тойрч үзээрэй. Ойлгов уу, хүүхдүүдээ? Эсвэл шоронгийн эмнэлэг, шарил хадгалах газраар ордог илүү айдас төрүүлэм шөнийн аяллыг сонгож болно ($37).

image: SUSAN SEUBERT (WINDMILL)

Хэдийгээр Ломбардын тахиралдсан гудамж анхаарлын төвд байдаг ч Потреро толгодод байдаг Вэрмонтын гудамж түүнээс ч илүү тахиралдсан байдаг.

FAMILY TIME

Анхны хүн

“Сан Францискогийн өсвөр насны хүүхэд байхдаа би агаарын кабинд суугаад, бариулаасаа тас зууран толгодыг уруудан явах үнэхээр дуртай байлаа”

FIRST PERSON

“As a teenager in San Francisco I loved to stand on the running board of a cable car and hang on tight as it went downhill.”

-линда вурбарк, Сан Францискод амьдардаг ээж

—LINDA BURBANK, SAN FRANCISCO PARENT

Газар | PLACE

Тодруулбал | THE SCOOP

Заавал үзэх | DON’T MISS

Эксплораториум Музей

Шинжлэх ухааны олон талыг харуулсан, Цахиурын хөндийтэй эн зэрэгцэх энэхүү үзүүштэй музей нь дахин нээгдэж байгаа бөгөөд анх 1969 онд Фрэнд Оппэнхаймэр (Manhattan төслөөр алдаршсан) үүсгэж байгуулжээ. Шинэ байр нь Ferry барилгын хажууханд 15-р зогсоолд бий.

Жорлонгийн хэлбэртэй усан оргилуураас ус уух, Tinkering студид электрон баримлын шавраар баримал хийх, бааранд Калифорнийн далайн усан коктейлийг амталж үзэх (зөвхөн насанд хүрэгчид)

The Exploratorium

A Silicon Valley–worthy relaunch of the interactive science museum founded by Frank Oppenheimer (Manhattan Project fame) in 1969. The new digs are on Pier 15, near the Ferry Building. Элч дүүрэг Mission District

Mission Dolores-ийн нам гүм байгууламжийг үзээрэй. Ханын зургаар дүүрсэн Болми өргөн чөлөөгөөр алхаж, Би-Райтад риканелтай зайрмаг идээрэй.

Энэхүү Латин/хиппи/поп хэв маягийн дүүрэг нь томчуудын хороолол шиг санагдах боловч бяцхан хүүхдүүдэд сонирхолтой зүйл бас олон. This Latino/boho/hipster neighborhood feels like an adult enclave, but there’s plenty here for the pint-sized.

Golden Gate цэцэрлэгт хүрээлэн

imageS: AMY SNYDER/EXPLORATORIUM (PEOPLE), MICHAEL SUGRUE/GETTY IMAGES (BUILDING),

Golden Gate Park

Drink from the toiletshaped water fountain. Sculpt with electrified PlayDoh at the Tinkering Studio. Sample a California seawater cocktail at the bar (grown-ups only).

Peek into the hushed sanctum of the Mission Dolores. Walk through muralladen Balmy Alley. Order a cone of ricanelas ice cream at Bi-Rite.

1000 акр-аас илүү газартай, Төв цэцэрлэгийн 20 хувиас ч том, нуур цөөрөм, талбайнууд, салхин тээрэм (баруун талаас харна уу), цэцэрлэгүүдтэй, мөн Калифорнийн Шинжлэх ухааны Музейг багтаасан 2 музейтэй. Одоо юуг үзэх вэ гэдгээ төлөвлөх л хэрэгтэй.

Хүүхдэд зориулсан хэсэгт зуун жилийн настай морин тойруулган дээр суугаарай (зөвхөн голын араатнуудтай хэсэг л дээш доош хөдөлнө), одос үхрийн сүргийг тоолох (1890 оноос хойш сүрэглэх болсон), Ням гараг бүр найгаж бүжиглэх бүжгийн хөдөлгөөнийг үнэгүй заалгуулаарай.

At more than 1,000 acres it’s 20 percent larger than Central Park, with lakes, fields, windmills (right), gardens, and two museums (including the California Academy of Sciences). You’ll need a plan.

Ride the century-old carousel at the Children’s Quarter (only the beasts in the middle row go up and down). Count bison (there’s been a herd since the 1890s). Get free swing dance lessons on Sundays.

ESCAPE TO ALCATRAZ Catch the scenic ferry ride from Pier 33 to Alcatraz, or “the Rock.” The fearsome FEDERAL ENITENTIARY on the island housed America’s most notorious criminals from 1934 to 1963, including Al Capone and “Machine Gun” Kelly. Tickets often sell out in the summer, so book far in advance. The twoand-a-half-hour tour ($30, including audio guide) includes the five-by-nine-foot cells in C-Block, which inmates sarcastically dubbed “Park Avenue.” Some parents seize the opportunity to give their kids

a Scared Straight! lesson by putting them in a solitary confinement cell and shutting the door. Those who have read the book Al Capone Does My Shirts will know that children—the sons and daughters of prison guards—resided on Alcatraz. Get a sense of their lives by strolling the grounds, where rocky cliffs are now claimed by thousands of roosting gulls and egrets. Got teens? Opt for the more ghoulish night tour ($37), which includes stops at the prison’s hospital and morgue.

“The Rock”

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

port of call

Брусселийн нууцлаг амт

Beyond Mussels

Брусселийн түүхийн салшгүй хэсэг Гранд Плэйс талбайд ХV зууны Готик де Виллэ сүрлэг харагдана. The 15th-century Gothic Hôtel de Ville towers over the majestic Grand Place, the historical heart of Brussels.

By CARLA WALDEMAR | КАРЛА УОЛДЭМАР

ХӨЛӨГ ОНГОЦНООС БУУГААД БЕЛЬГИЙН НИЙСЛЭЛ ХОТОД ХИЙСЭН АЯЛАЛ

Брусселийн үзэсгэлэнт нарийхан сувгуудаар зөвхөн жижиг завь, ачаа тээврийн усан онгоцнууд багтах боломжтой. Харин зорчигч тээврийн хөлөг онгоцнууд Антверп (45 км орчим) болон Зийбруггэ (110 км) хотод зогсох бөгөөд Бруссель руу аялах галт тэрэг, автобусны үйлчилгээ энэ хоёр хотод бий. ИНЭЭХИЙГ ХҮСВЭЛ Брусселийн комик зураач Жоржэс Рэмигийн зурсан Тинтинийг хотын хүн бүр хайрладаг. Тиймээс комикт зориулсан Виктор Хортагийн шинэ барилгад байрлах Бельгийн Комик Стрип Төвөөс аяллаа эхлээрэй. Тэндээс цаашаа хотын Комик Стрип Трэйлийн дагуу Тинтин болон бусад комик дүрүүдээр чимэглэсэн гучин ханын зургуудыг үзэж болно. (2 цаг) ЦЭСЭНД Хоолонд дуртай хүн бүр цуглардаг хотоор жил дараалан шалгарсан Бельги улс 2012 оныг нарийн хоолны жил болгож байжээ. Асар том конусан хэлбэртэй шанзтай боов, том хясаа, бруссель ногоон хурган байцай зэрэг янз бүрийн хоол хүнсийг дүрсэлсэн, аварга хэмжээтэй баримлууд хотын нийтийн талбайг чимэглэсэн байна. Нэр хүндтэй зочид буудлууд өглөөний цайндаа дор хаяж найман төрлийн

42 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

орон нутгийн амтыг олгох бичигдээгүй хуулиар Роял Виндзор зочид буудал гараар хийсэн олон төрлийн бяслаг, Liège хиам, органик жимсний чанамлууд, давхраат боов, бельги өрмөнцөр тэргүүтэн зэргийг цэсэндээ оруулсан. “Хуучнаа сэргээж шинэчилж байна” хэмээн тэндхийн ахлах тогооч Бэрт Де Костер хэлэв. “Бид уламжлалт хоолоо шинэ орцоор амталсан” гэж тэрээр нэмж хэлэв. Цагаан дотор засалтай, орчин үеийн хоолны трамвай хотын бахархал болсон газруудаар уухилан мөлхөх зуур Michelin одтой тогооч нарын гараа гарган хийсэн тусгай цэсэн дэх гурван үндсэн хоолыг зооглон хөгжицгөөнө. (2 цаг) МУЗЕЙН ҮЗМЭРҮҮД Бруссель нь сюрреалист урлагийн хаан Рене Магриттийн эх орон билээ. Түүний бүтээлүүдийг толилуулах шинэ музейд “Яруу найраг бол гаанс” зэрэг учир битүүлэг бичвэрүүдийг хар ханан дээр сийлсэн байдаг. 1882 онд Бельгийн Леопольд II хаан соёлыг олонд сурталчлан таниулах зорилгоор байгуулсан Монт дэс Артс хэмээх нео классик уран барилга энэ музей байдаг. Эртний Уран Зургийн Музей руу ороод гарвал та XIX зууны Роял Музейд тавьсан Фламанд прото-сюрреалист Хиеронимус Босын далайн буг чөтгөрүүд охин тэнгэрүүд рүү

гуагалан дайрахаар бэлтгэж буй уран зургийг олж харна. (3 цаг) АМТТАНД СЭТГЭЛЭЭ БАЯСГАХ НЬ Гоёмсог Плэйс дү Гранд Саблонд дор хаяж зургаан шоколад үйлдвэрлэгч бий. Алдарт Виттамэр дэлгүүрээс эхлэн чихрийн хайрцагтай эрдэнэсээс сонголт хийх зуураа цөцгий шиг өтгөн халуун шоколад шимж ууж болно. “Манай хамгийн сайн борлуулалттай бүтээгдэхүүн бол coeur framboise” гэж шоколадны газрын эзэн Мириам Виттамэр хэлэв. “Гэхдээ миний хамгийн дуртай нь crèmes fraîches” гэж инээмсэглэв. Дандой зэрэг дэлгүүрүүдээр дүүрсэн Рю де Роллэбийк шиг гудамжаар алхалж явахад хотын хамгийн хуучин нарийн боовны газраас цөцгийн тосны сайхан үнэр хамар цоргино. Тэндээс гоёмсог Саблон сүм рүү хальт орвол өнгө өнгийн шилнүүдээр чимэглэсэн цонхнуудыг хараад өөрийн эрхгүй шагшин гайхна. Бямба гарагийн үдээс хойш та Ням гарагийн үйлчилгээнд бэлдэж буй бадралт баг бишгүүрийг олж харах болно. Мөн амралтын өдрүүдээр сүмийг тойруулан эгнүүлж тавьсан лангуунуудын эртний эдлэлүүд, элдэв янзын эртний модон тавилга, авдар сав, чимэг зүүлтнүүд дундуур дураараа хэсээрэй. (2 цаг)

OFF-THE-SHIP EXCURSIONS IN BELGIUM’S CAPITAL CITY

ONLY RIVER BOATS and barges

are small enough to fit in the scenic canals of Brussels. Cruise shipsdock in Antwerp (about 28 miles away) and Zeebrugge (69 miles), and both cities offer train service and bus transportation to Brussels. JUST FOR LAUGHS Tintin flowed from the pen of Brussels-born comic book artist Georges Remi, and the character

image: EZEQUIEL SCAGNETTI/REPORTERS/REDUX

is worshipped all over town. Start at the museum dedicated to the art, the Belgian Comic Strip Center, housed in one of the city’s art nouveau buildings designed by Victor Horta. Then follow Tintin and other comic strip characters decorating murals on 30 city walls along the Comic Strip Trail. (2 hours) ON THE MENU To celebrate the long-standing reason foodies flock here, Belgium has dedicated 2012 to gastronomy. Wander the public plazas bedecked with oversize sculptures of the city’s food icons, from a megacone of frites to a giant mussel and green Brussels sprout. Honoring hoteliers’ pledges to serve at

least eight local food items on their breakfast buffets, the Royal Windsor Hotel showcases a spread of artisanal cheeses next to Liége sausage, organic fruit conserves, and, of course, the puffy, deeppocketed Belgian waffle. “Old is what’s new,” says local chef Bert De Coster. “We’ve come back to traditional foods, with an emphasis on fresh ingredients.” A dining tram with a modern, all-white interior trundles past the city’s architectural triumphs while patrons enjoy three-course meals created by Michelin-starred chefs. (2 hours) MUSEUM MUSINGS Brussels is also home to the king of surrealist art, René Magritte. In

a new museum dedicated to his works, black walls are inscribed with enigmatic statements such as “Poetry is a pipe.” The museum is housed in a neoclassical building that is part of the Mont des Arts, conceived in 1882 by King Leopold II, who wanted to create a district to showcase the culture of Belgium. Pop into the Museum of Ancient Art in the 19th-century Royal Museums of Fine Arts for Flemish proto-surrealist Hieronymus Bosch, whose sea demons prepare to gobble angels. (3 hours) SWEET INDULGENCE The elegant Place du Grand Sablon is home to half a dozen chocolate makers. Start with a visit to the venerable Wittamer, where

you can sip a cup of hot chocolate, thick as pudding, while choosing candy-box jewels. “Our best seller is the heart-shaped coeur framboise,” says proprietor Myriam Wittamer. “But my personal favorites are the crèmes fraîches.” Wander the plaza’s cobbled streets like Rue de Rollebeek, filled with shops such as Dandoy, the city’s oldest cookie baker, engulfed in the aroma of butter. Slip into the graceful Sablon Church , with its blaze of stained-glass windows, where, on a Saturday afternoon, you may catch the organist tuning up for Sunday services. Then meander its perimeter, lined every weekend with stalls, to search through antiques and brica- brac for that perfect treasure. (2 hours)

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | 15 From Russia

БОСТОНД ТҮР СААТАХАД

Short Stops in Boston By JANELLE NANOS | ЖАНЕЛЛЬ НАНОС

Фенвей Паркад жил бүр хэдэн сая хотдог зарагддаг. A vendor hawks some of the million-plus hot dogs served each year at Fenway Park.

44 Ao Uc tG oU BS ET /RS/ En Po Tv Ee Mm Bber E R 22 001133

Short Stops in Boston | 48 hours

ЖИНХЭНЭ АМЕРИК МАЯГИЙН ХОТООР СОНИН ЮУ БАЙНА WHAT’S NEW IN THIS CLASSIC AMERICAN CITY

арагцаагаар дөрвөн

image: BRIAN DOBEN/NATIONAL GEOGRAPHIC STOCK

зууны настай Бостон хот баялаг түүхээрээ Америктаа толгой цохидог гэхэд болно. Харин энэ хотыг сурах бичигт хураангуйлан бичсэн төдийхнөөр төсөөлөхөд хангалттай хэмээн бүү бодоорой. Сүүлийн хэдэн жилд Хаб (хотын хоч нэр)-ын өндөр барилгууд өнгө төрхөө өөрчлөн шинэчлэгдэж байна. Хотын түүхч Томас О’Коннор Эрх чөлөөний зам (Бостоны түүхт газрууд руу хөтлөх 4 км тоосгон зам)-ын хаа нэгтээ зогсоход өнгөрсөн цаг үед очсон шиг мэдрэмж төрдөг байлаа хэмээн дурссан юм. Харин одоо бол, “Бостон өргөжин тэлж байна” гэлээ. Нийтийн эзэмшлийн талбайг өргөтгөж, шинэ усан цогцолбор байгуулсан нь хотоор чөлөөтэй зугаалах боломж олгож байна.

ЮУ ХИЙХ ВЭ? АНУ-ын хамгийн эртний лигийн бэйсболын талбай өдгөө 100 жилийн нүүр үзэж, Рэд Сокс баг энэ ойг өргөнөөр тэмдэглэж байна. Хөгжөөн дэмжигчид Фэнвэй Паркад дэлгэсэн 4000 гаруй дурсгалын зүйл, тоглолтын тасалбар, бэйсболын үүрийг сонирхож, хуучны хувцсаараа гангарсан тоглогчдын цуврал тоглолтыг үзэх боломжтой. Биг Диг хэмээх арван

жил хойшилсноороо зартай, хурдны замын ажил арайхийн дуусч Бостон хот урьдынхаасаа ч илүү ногоон, машинаар зугаалахад таатай болжээ. Норт Эндээс хотын төвийн түүх дурсгалын газрууд хүртэл 2.4 км үргэлжлэх Рөүз Кэнниди Грийнвэй цэцэрлэгт хүрээлэнгээр алхаж, амран тухлах зүлэгт талбай, цэцэрлэг, усан оргилуураар хүрээлэгдсэн Фанел Холлд очоорой. Хотын 80 км урт дугуйн замаар аялахыг хүсвэл, Хабвэй хэмээх дугуй түрээслэгч 1-3 өдрөөр түрээслэх үйлчилгээ санал болгож байна. Өнгөрсөн арваад жилийн хугацаанд Бостон хотын музейнүүдийг засварлахад 760 гаруй сая доллар зарцуулжээ. Дүрслэх Урлагийн Музей томоохон шинэчлэл хийгээд зогсоогүй сүүлийн 2 жилийн хугацаанд Америкийн болон орчин цагийн дүрслэх урлагийн нийт 60 шинэ үзэсгэлэнг олон нийтэд толиулжээ. Мөн нэгдүгээр сард Изабела Стьюарт Гарднерын Музейд алдарт архитектор Ринзо Пианогийн загвараар шинэчилсэн жигүүр нээлтээ хийсэн байна. Ер бусын шилэн хийц нь сургалтын өрөө, үнэт эдлэлийн хайрцаг мэт гурвандавхар концертын танхимтай бөгөөд Вистлер, Рембрандтын дэлхийд алдартай цуглуулгууд, бурхадын хөргийн үзмэрээр дүүрэн Гарднерын Венец хэв

маягийн барилгад гайхалтай эсрэгцэл үүсгэжээ. Энэ тухай музейн захирал Анн Хавлей “Гарднер зураачид, хөгжимчид, эрдэмтэдтэй ажиллах дуртай байсныг үргэлжлүүлж байгаа жишээ юм” хэмээн ярив. Зургадугаар сард Бостон Тий Парти Шипсэнд Музейд Бостон Тий парти (болзошгүй татварын өсөлтийг эсэргүүцэж, хөлөг онгоцон дээрх навчит цайг далайд шидэж, сүйдэлсэн энэ үйлдэл Америкийн хувьсгалыг өдөөсөн гэж үздэг) дахин жинхэнэ утгаараа зохион байгуулагдана. Форт Пойнтийн далан дээр "Эрх чөлөөний хөвгүүд"-ийн стратегиа төлөвлөсөн гэх уушийн газрыг байгуулж, зэргэлдээ нь тухайн үеийн хоёр усан онгоц байрлуулжээ. Музейн зочид далайн ус руу цай шидлэн татварын тухай бухимдлаа гаргаж болох юм. ХААНА ДЭЛГҮҮР ХЭСЭХ ВЭ? Бостон хотыг хувцас загварын тал дээр гавьдаггүй гэх боловч Форт Пойнт бол дэлгүүр хэсэхэд хамгийн тохиромжтой газар. Нэгэн үед ноос, элсэн чихэр, бурам хадгалдаг байсан үйлдвэрийн агуулахууд өнөөдөр дэвшилтэт технологийн цоо шинэ компани, ашгийн төлөө бус байгууллага, студи урлангийн байр болжээ. Made in Fort Point буюу

T NEARLY FOUR

centuries old, Boston hits home runs in the history department. But don’t let that fool you into thinking that a visit will be nothing more than a grade school textbook recap. In the past few years, some of the most storied institutions in the Hub (as the city is often nicknamed) have been busy reinventing themselves. City historian Thomas O’Connor says he’s always loved how he can stand in one place along the Freedom Trail and feel surrounded by the past. But now, he says, “Boston is spreading out.” New waterfront developments and an expansion of public space are allowing visitors to explore more of the city. WHAT TO DO The nation’s oldest major league ballpark turns 100 this year, and the Red Sox are throwing a yearlong birthday party. Fanatics can pore over some 4,000 artifacts, from ticket stubs to bases, that will be displayed throughout Fenway Park, and a series of games will take place with players sporting period uniforms. The Big Dig, the city’s notoriously delayed construction project, is finally complete, and in its wake Boston is far greener and more navigable than before. Stroll along the Rose Kennedy Greenway, a mile-and-a-halflong ribbon of a park connecting

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

48 hours | Short Stops in Boston Форт Пойнтэд үйлдвэрлэв дэлгүүрт тэндхийн зураач, уран бүтээлчдийн хээ угалз, зураг бүтээлүүдээс гадна Бирч энд Уиллоу дизайн студийн унжуурган ба шувууны үүр мэт гэрлийн бүрхүүл зардаг. Харбор Уолкийг даган алхахад 87 настай хувцас зохион бүтээгч Луигийн шинэ дэлгүүр тааралдах болно. Бүдүүн бараг Бэк Бэй хорооллоосоо дайжин усан боомт руу харсан энэ байранд Луигийн дэлгүүр 2010 онд нүүж ирсэн байна. Нэртэй брэндүүд Марни, Жэйсон Ву, Пронза Шулэр төдийгүй Бостоны загвар зохион бүтээгч Жаки Фрэйзэр-Своуний товгор нэхээстэй болон далий хормойтой даашинзуудыг энд дэлгэжээ. Жаки цуглуулгаа өөрийн хоёр дахь нэрээр Эмерсон гэж нэрлэсэн нь холын хамаатан, АНУ-ын яруу найрагч Ральф Уалдод хүндэтгэл үзүүлсэн хэрэг аж. Орчин Цагийн Урлагийн Дээд Сургуулийн бэлэг дурсгалын дэлгүүрээр ороод гараарай. Бостоны цэцэрлэгт хүрээлэнгийн тайзны паркетан шал, эсвэл Бруинзийн хоккейний шайбаар урласан ханцуйны түгжээ зэрэг хачирхалтай, өвөрмөц бэлэг сонгоход яг тохирно. Нью бури гудамж бол Мэдисон Авенью, Родео Драйваас ч илүү хөл хөдөлгөөнтэй Бостон хотын хамгийн том худалдааны гудамж. Харин хүмүүсийн бужигнаанаас зайлсхийе гэвэл Сауф Энд дүүргийг зорь. Та ЖиКью сэтгүүлд гармаар эрэгтэй хувцасны Солт, Юниформ, Бобби фром Бостон, мөн эмэгтэйчүүдийн Флок брэндийн дур булаам даашинз худалдаж авах боломжтой. Ням гарагт Бостончууд СоВа Опен Маркетын лангуун дээрх урлаг соёлын бүтээл, эртний эдлэл, хүнс ногооны гурвалыг сонирхон

46 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

сүлжилдэнэ. Энд өхөөрдмөөр чихмэл халимнаас эхлээд метроны хуучин зоосоор хийсэн ээмэг, эсвэл Грилогийн аагтай, даршилсан өргөст хэмх хүртэл олдоно. Хаана хооллох вэ? Түргэн хоолны тэргэнцэрт үйлчилгээ Бостонд ид хөгжиж байгаа энэ үед рестораны нэрийн тэргэнцрүүд амралтын өдрүүдэд гудамжаар эгнэн зогсоцгоодог тул дайраад гарахад гэмгүй. Ням гараг бүрт СоВа захын орчмоос Роксиз Гриллд Чийзийн ногоон мюнстер, Кловерийн шарсан буурцаг, Гоу Фишийн жижиг хавч зэргийг амталж үзээрэй. Өндөр зэрэглэлийн зоог сонирхвол, Чарлз голын нөгөө эргийн Кэмбрижийг зориорой. Зөвхөн Харвард, Массачусэтсийн Технологийн Дээд Сургууль байрладгаас гадна Бостоны хамгийн шинэлэг хоол хүнсийг эндээс олох боломжтой. (Өнгөрсөн жил Бостон Глоуб сонинд Бостоны хамгийн сайхан хоолтой газар гэж Кэмбриджийг тодруулсан нь бөөн завшаан болсон) Ахлах тогооч Тони Моз 2011 оны Жэймс Биэрдийн шагналыг Крэйги он Майн ресторанд хийсэн "Xамарнаас-сүүл" нэртэй шинэлэг бүтээлээрээ авсан. Энэ ресторанд очсоноор таны амталгаанд тохируулан тогоочийн санал болгосон улаан манжин болон гахайн чихэн салад, майлз, ногоон алимны сорбэ зэрэг зургаагаас найман төрлийн хоолыг зооглох боломжтой. Ийст бай Нортиест бол Кэмбриджийн нэгэн онцгой хятад хоолны ресторан ба гараар хийсэн гоймон, гахайн махан хуурга, нугасны конфи

the North End with downtown’s historic sites and Faneuil Hall that is dotted with fountains, gardens, and lawns perfect for lounging. The new Hubway bike-share system offers one- or three-day rentals to explore the city’s 50 miles of bike paths. Download the Spotcycle app to locate nearby bikes. Some $760 million has been spent overhauling Boston museums in the past decade. The Museum of Fine Arts unveiled not only a major renovation but also a spectacular addition in the past two years, with a total of 60 new galleries that celebrate American and contemporary art. And this January marked the opening of the new Renzo

Piano–designed wing of the Isabella Stewart Gardner Museum. The airy glass structure, which houses classrooms and a three-story jewel box of a concert hall, provides a dramatic counterpoint to the original Venetian-style palace filled with Gardner’s eclectic, globespanning collection of Whistlers, Rembrandts, and religious icons. “Gardner loved working with artists, musicians, and scholars,” says Anne Hawley, the museum’s director. “This allows us to continue that legacy.” Though the concept has been co-opted by contemporary politics, the original Tea Party

will be revisited this June with the opening of the Boston Tea Party Ships and Museum. Built on a pier in Fort Point Channel, near the site of the historic altercation, the museum features a reimagining of the taverns where the Sons of Liberty strategized and will be flanked by replicas of two colonial vessels. Visitors can express their own taxation frustration by hurling (retrievable) tea crates off their sides. WHERE TO SHOP Though steeped in history, Fort Point is the go-to answer to anyone who claims that Boston is as edgy as a butter knife. Its rows of industrial warehouses, which once stored wool, sugar, and molasses, now host tech start-ups, nonprofits, and studio space. The Made in Fort Point store has prints and paintings from area artists on offer, as well as nestlike sconces and pendant lamps from local design studio Birch and Willow. Wander along the HarborWalk to visit the new home of Louis, the revered 87year old clothier, which shrugged off its stodgy Back Bay quarters in 2010 for a sleek space overlooking the harbor. Louis has big-name labels like Marni, Jason Wu, and Proenza Schouler, but it’s also one of the few places you’ll find the nubby knits and asymmetrical dresses of local designer Jackie Fraser- Swan, whose line, Emerson, is both her middle name and a tribute to her distant relative, Ralph Waldo. Plan to stop at the nearby Institute of Contemporary Art’s gift shop for more idiomatic souvenirs, such as cuff links crafted from the original parquet floors of the former Boston Garden arena or from Bruins hockey pucks. New bury Street, Boston’s major retail thoroughfare, boasts the stores—and crowds—of Madison Avenue or Rodeo Drive.

Рөүз Кэнниди Грийнвэй цэцэрлэгт хүрээлэнд амран тухлах зүлэг, усан оргилуур элбэг бий. Холгүйхэн, рикотта бяслаг, розмаринаар амталсан бин (эсрэг талд) худалдаална.

images: MIKE DISKIN (FLATBREAD); DAVID PARSONS (FOUNTAIN)

The Rose Kennedy Greenway makes a splash with fountains and lawns for lounging. Nearby, trade serves flatbreads (opposite) like this one with ricotta and rosemary.

болон банш зэрэг нь алдартай. Ариа Форын мод түлдэг зууханд болгосон пиццаг үхрийн утсан мах, төмс, маскарпон бяслаг гэх мэт өвөрмөц хольцоор амталдаг. Үйлчлүүлэгчээр тасардаггүй Флоур Бэйкеригийн эзэн Жоан Чанг “Би тэднийх шиг зуух мөрөөддөг юм даа” гэсэн ба эднийх ч ялгаагүй хонины шарсан махан сэндвич, гэрийн аргаар хийсэн шарсан нарийн боовоороо Кэмбрижийн ухаантнуудыг дайлдаг. Дэлхийн хамгийн амттай мөхөөлдөс идэхийг хүсвэл Тосканиниг зориорой гэж Чанг санал болголоо. Түлэгдсэн карамел, ямааны сүүний бяслагтай брауни зэрэг өвөрмөц мөхөөлдсөөс та битгий татгалзаарай.

For an antidote to that, head instead to the South End, where you’ll find GQ worthy duds at menswear shops Sault, Uniform, and Bobby From Boston, and flirty dresses and denim at women’s boutiques such as Flock. On Sundays, locals weave through the booths at the nearby SoWa Open Market for its triumvirate of art, antiques, and artisanal foodstuffs on sale. It’s also the place to come for everything from adorable stuffed narwhals to old subway token earrings to tangy Grillo’s Pickles. WHERE TO EAT Take the opportunity to graze when Boston’s flourishing community of food trucks converges on weekends—on Sundays they’re found at the

SoWa market, where you can sample Green Muenster Melts from Roxy’s Grilled Cheese, chickpea fritters from Clover, or mini lobster sliders from the Go Fish! truck. For a more upscale meal, head across the Charles River to Cambridge, which is home not only to Harvard and MIT but also to some of the smartest, most inventive food in the area. (The Boston Globe made waves last year when it said the best food in Boston … was in Cambridge.) Chef Tony Maws won a James Beard Award in 2011 for his creative nose-to-tail offerings at Craigie on Main—all the more reason to cast decisions aside and let him choose the six or eight courses for your tasting menu, which may offer dishes

such as beet and pig’s ear salad, and celery and green apple sorbet. Other Cambridge standouts include East by Northeast’s modern Chinese menu, with its hand-rolled noodles with pork ragout and duck confit dumplings. Area Four’s wood-fired pizzas are topped with surprising combinations such as pancetta, potato, and mascarpone. “I covet their oven,” says Joanne Chang, the owner of the always packed Flour Bakery, whose roasted lamb sandwiches and homemade toaster pastries fuel Cambridge’s agile minds. Chang adds: “Go to Toscanini’s for the best ice cream in the world.” Try its more unusual flavors such as burnt caramel or goat cheese brownie.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

бурхан халдуны

морин аялал Admiring Burkhan Khaldun Mountain at a Distance

road trip

By L.ENKHTUYA | Л.ЭНХТУЯА Photographs by G.Ganzorig | Г.Ганзориг Goznaraw

Хавар намартаа шавар ус, өвөлдөө цасаар шуурч, зам боодог. Харууц Өндөр (доод тал) хол, ойрыг ажиглан харахад тохиромжтой харууц сайтай газар юм. The roads around here are usually obstructed by mud in the spring and autumn and heavy snowfall in the winter. Kharuuts Undur has an exceptional view, and the best place to observe Burkhan Khaldun and its beautiful surroundings (below).

Хан Хэнтийн дархан цаазат газарт орших Чингис хааны төрсөн нутаг Бурхан Халдун уулыг зорьсон манай багийнхан жаргах нартай уралдан Улаанбаатар хотоос зүүн зүгт хөдөллөө. Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд энэ жилийн 5-р сард тушаал гарган Хэн Хэнтийн дархан цаазат газрын хяналтын цэг Хойд хориудаас цааш автомашинаар явах, мөн Бурхан Халдун орох замд орших Босго тэнгэрийн даваанаас цааш зөвшөөрөлгүй нэвтрэхийг хориглосон билээ. Тиймээс аялал жуулчлал, байгаль хамгааллын мэргэжилтэн, сэтгүүлчээс бүрдэх манай багийнхан Бурхан Халдуныг алсаас харах тохиромжтой цэгийг тодруулахаар зорьж яваа нь энэ юм.

Chasing the light of dawn, our team drove northeast from Ulaanbaatar towards Burkhan Khaldun Mountain, located hours away in the Khan Khentii Strictly Protected Area. A new decree passed in May by the Ministry of Environment and Green Development prohibits any vehicle beyond the Khoid Khori Mountains— the geographic gateway into the Khan Khentii national park—and any trespassing past Bosgo Ovoo near the base of Burkhan Khaldun Mountain. Considering these restrictions, the goal of our team of environmental activists, tourism experts and journalists was to identify the highest and the most convenient point where travelers can view Burkhan Khaldun Mountain at the closest permitted distance.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

road trip | Burkhan Khaldun Бурхан Халдун уул

Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын хойд хэсэгт оршдог. Түүхийн нэгэн цагт дэлхийг байлдан дагуулсан Эзэн Богд Чингис хааны хувь тавилан Бурхан Халдун ууланд эхэлсэн гэдэг. “Монголын нууц товчоо”-д дурдсанаар энэ аглаг хөвч нэгэн хөвүүнийг өвчүүндээ нууж, өстнөөс хамгаалсан нь хожим хамаг монголчууд Чингис хаан хэмээн өргөмжилсөн Тэмүүжин байжээ. Улаанбаатар хотоос Бурхан Халдун уул хүрэх зам 190 гаруй километр, Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумаар дайрна. Тэндээс 17 километр давхиад Тэрэлжийн голыг гаталж, 20 километр орчим яваад Таван салааны гүүрээр гарна. Бид гүүрээс цааш найман километр яваад Хойд хориуд хяналтын цэгт шөнө хагаслан очиж, байгаль хамгаалагчийнд хонолоо. Хамгаалалтын бүст баримтлах журмыг танилцуулсан самбар, байгаль хамгаалагчийн ажлын байр болох жижиг модон байшин бүхий энэ цэгээр Бурхан Халдун уулыг зорьсон хэн бүхэн дайран өнгөрдөг. Нарны хурц илчийг нүдээ

50 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

анисхийн мэдрэх үест урсгал усны шуугиан, салхины зөөлөн сэвшээ хацар илбэсэн шинэ өглөө эхэллээ. Хотоос хөлөглөж гарсан машинаа мориор солих цаг болжээ. Байгаль хамгаалагчдын хөтөлж ирсэн морьдыг унаж аяллаа цааш үргэлжлүүллээ. Хавар намартаа шавар ус, өвөлдөө цасаар шуурч, зам боодог ч сүүлийн 10 гаруй жилд Бурхан Халдуныг чиглэн зурайх зам тодорсоор байгаа. Шигүү ургасан бут сөөгний дундуур, урд хөндөлсөх унанги дээгүүр морьдоо хэр чадварлаг сүлжихийг ажиглан явлаа. Уулаас эх авсан горхины хажуугаар, тэртээд цэнхэртэх тэнгэрийг ажиж явсаар бид Бурхан Халдун уулын чанх өмнө сүндэрлэх Тарвагатай уулын таг дээр гарлаа. Энэ тагийг нутгийнхан Харууц Өндөр гэж нэрлэдэг. Үнэхээр ч хол, ойрыг ажиглан харахад тохиромжтой харууц сайтай газар ажээ. Хот бараадаж амьдарсаар морь, хөдөөгөөсөө төсөөрсөн бидний аяд тааруулсан морин аялал 27 километр замыг гурван цаг гаруй хугацаанд туулжээ. Харууц Өндөрөөс Бурхан Халдун уулыг харах алган дээр тавих адил тодорхой. Далайн

Burkhan Khaldun

Mountain is located in the northern part of Umnudelger Soum in Khentii Province. Burkhan Khaldun has been long considered the place where Chinggis Khan’s legacy as a great king started. As mentioned in the sacred book ‘The Secret History of the Mongols,’ the taiga forest of the region once hid a boy within its depths to protect him from his enemies. That boy, named Temujin, grew up to be king of the Mongol Empire. History notes that after his coronation, Chinggis declared Burkhan Khaldun a sacred mountain where all Mongolians shall pray. This distinction faded during the 20th century communist regime. However, after the democratic revolution in 1992, the government put 12,000 square km around the mountain under its protection and its status as a sacred mountain was restored. The drive from Ulaanbaatar through Mungunmorit Soum of Tov Province to Burkhan Khaldun is 190 kilometers. From the Mungunmorit Soum center, it’s a drive of 17 kilometers to the Terelj River, and further 20 kilometers to the Tavan Salaa Bridge. Our team stopped at the

edge of the Khoid Khori gateway and stayed overnight at the park conservationist’s lodge. Everyone arriving at Burkhan Khaldun passes by this small cabin, and notices its billboard displaying National Park regulations. The next morning was bright with sunshine. The rustle of leaves and the gurgle of streams told us it was going to be a beautiful day. It was time to replace our cars with horses. We continued our trip to Burkhan Khaldun on horseback, the horses provided by the resident National Park conservationists. The roads around here are usually obstructed by mud in the spring and autumn and heavy snowfall in the winter. Regardless of such hindrances as the rivers, the roads, and the constant annoying presence of flies, people have been devotedly travelling to Burkhan Khaldun in ever increasing numbers over the past 10 years. We enjoyed being on our own and having the freedom of our horses, walking or galloping as we wished. Trotting beneath the peaks of the Khan Khentii mountain range in the midst of singing birds and buzzing insects was an experience beyond imagination. We went through several rivers with heavy rushing water. The water was extremely cold and crystal clear. We took it easy with the horses, to keep them from being frightened from by the rapids, careful not to get ourselves thrown into the icy water. No families reside around the wet and marshy areas of the mountain. According to our guides, no families have ever lived here. Knowledgeable and skillful leaders, our guides helped us navigate the challenging terrain. Travelling along a river flowing from Burkhan Khaldun Mountain, under the blue sky and the cool shade of midday clouds, we finally reached the crown of Tarvagatai Hill. The crown of Tarvagatai Hill is referred to as Kharuuts Undur by the locals.

Burkhan Khaldun | road trip түвшнөөс 2361 метр өндөрт өргөгдсөн Бурхан Халдун уулын хоёр талд Маарч, Түшиг уулс дүнхийнэ. Бурхан Халдун ууланд дээд, дунд, доод гурван овоотой. Доод овоо нь уулын бэлд, моддын дунд байдаг учир харагдсангүй. Харин дээд, дунд овоог дурангаар төвөггүй харж болж байлаа. Бурхан Халдун уулын энгэр бэл шигүү ургасан хөвчөөр бүрхэгдсэн байв. Уулын тал дундаас дээшлэх тусам хөвчийн модод шингэрч, армаг тармаг болжээ. Харин оргил хэсэг нь эгэл нэгэн хүрч болшгүй хааны сэнтий мэт сүндэрлэнэ. Бурхан Халдун ууланд малгайгаа авч газарт тавиад, бүсээ тайлан хүзүүн дээрээ тохоод өвдөг сөхрөн сууж залбирдаг. Тэр ёсоор манай багийнхан Бурхан Халдунд мөргөлөө. Малгай, бүсээ газарт тавихыг цээрлэж, бурхантайгаа зэрэгцүүлэн дээдэлдэг монгол эрчүүдийн хувьд малгайгаа газарт тавьж, нөмгөн залбирах нь Бурхан Халдуныг шүтээн бүхний дээд гэсэн хүндлэл билээ. Тэртээ доор дэлгэсэн хадаг адил долгио үүсгэх гол байгалийн уран зураг гэлтэй. Энэ бол Бурхан Халдун уулын өврөөс эх авсан гурван их мөрний урсгалын нэгээхэн хэсэг юм. Бурхан Халдун уулын чанх араас эх авч хойш урсах Онон мөрөн 808 километр замыг туулж Оросын Шилька мөрөнд цутгадаг. Хэрлэн мөрөн мөн Бурхан Халдун уулаас эх аван зүүн урагш зүгт олныг ундаалан урссаар Хятадын Далай нуурт цутгана. Бурхан Халдун уулын баруун суганаас урсах бяцхан горхиудын нэг нь Туул голын ундарга болдог. Ингэж дэлхийн усны гурван том ай савын хагалбар эндээс эхэлдэг ажээ. Иймээс Бурхан Халдун уул Чингис хаанаас улбаатай буурал түүхийн жим төдийгүй байгалийн тогтоцын хувьд үнэ цэнэтэй газар юм.

Бурхан Халдун уул Чингис хаанаас улбаатай буурал түүхийн жим төдийгүй байгалийн тогтоцын хувьд үнэ цэнэтэй. Их хайрханы (эсрэг талд) оргил хэсэг нь эгэл нэгэн хүрч болшгүй хааны сэнтий мэт сүндэрлэнэ. Not only is Burkhan Khaldun the place where Chinggis Khan’s legacy as a great king started, its natural formation is the orgin of three major rivers.

It has an exceptional view, and we confirmed it to be the best place to observe Burkhan Khaldun and its beautiful surroundings. Our trip that morning might have proceeded a little too slowly for the tastes of some team members spoiled by fast city life, but the 27 kilometer journey took us only about three hours. From Kharuuts Undur, Burkhan Khaldun, resting 2,361 meters above sea level, could not have appeared clearer if we were holding it in our hands. The slope and base of Burkhan Khaldun is full of thick bushes and trees. However, the higher up you look the sparser the trees become. The top of the hill looks as grandiose as a king’s throne. The weather at the peak was noticeably cooler, as the mountain was still snowcapped in June. The confluence of rivers flowing far below us resembled a beautiful khadag, or ceremonial sky-blue scarf. Three large rivers flow out of the watershed river

basin of the Khan Khentii Strictly Protected Area. The Onon River flows north, traveling 808 kilometers before running into the Shilka River in Russia. The Kherlen River, mentioned many times in ‘The Secret History of the Mongols,’ flows into the Hulun Lake in China. And one of the streams that flow out of the western part of Burkhan Khaldun becomes the Tuul River known to Ulaanbaatar. In this sense, Burkhan Khaldun Mountain is a valuable site both historically and environmentally.

When paying respects to Burkhan Khaldun Mountain, you must take off your hat and put it on the ground. Afterwards you must take off your sash or belt and put it around your neck and kneel down. Only then can you pray to the sacred mountain. Every member of our team performed this ritual. The majesty of Burkhan Khaldun is perhaps more impressive when seen at a distance. It stands as a marvelous example of how nature earns and deserves our respect.

Аяллын зөвлөгөө | Travel tip

Морин аялалд эмээл чухал. Монгол эмээл хэрэглэх бол эмээлийн дөрөөний сурны уртыг өөртөө сайтар тааруулаарай. Дөрөөний сур таны хөлийн булчинг холгож мэдэх учир түрийтэй гутал өмсөөрэй. Морь унаад уулын уруу явах нь өгсөхөөсөө хэцүү байдаг. Бурхан Халдун уулаас 20 орчим километр зайтай Харууц Өндөрөөс уулын оройг дурандахад сайтар татдаг дуран хэрэгтэй.

Saddles play an important role in horseback riding. If you decide to use a Mongolian saddle, adjust the stirrup of the saddle until it fits you comfortably. You should also wear long boots in order to make sure your calves are protected. And remember that going downhill on horseback is harder than going up. Bring a good pair of binoculars to observe Burkhan Khaldun from 20 kilometers away at Kharuuts Undur.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

"Хамгийн гол нь ногоон байна гэдэг ирээдүй хэтдээ ашигтай байна гэдгийг харуулж байгаа." "тhe point of being green today is for the exponential benefits in the future."

S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development | voice

УИХ-ын гишүүн, БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НОГООН ХӨГЖЛИЙН Сайд С.Оюун:

Би Хималайн нурууны Сток Кангри оргил руу гарч байлаа S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development, and a Member of Parliament in Mongolia

image: o.biligsaihkan/irmuun photo

I HAVE REACHED THE HIMALAYAN STOK KANGRI PEAK

А | Таны үндсэн мэргэжил БОНХ Яамны ажлыг удирдан залахад хэр дөхөмтэй байна? Миний үндсэн мэргэжил бол геохимич юм. Мэргэжлийнхээ дагуу хээр, лабораторид ч гэсэн ажиллаж байсан. Манай геологийн салбар тэр чигээрээ байгалийн ухаан гэж би боддог. Тийм болохоор ямар нэгэн байдлаар нэмэртэй гэж бодож байгаа. А | Геологи гэхээр хүмүүс ногоон хөгжил байгаль орчинтойгоо зөрчилдөх талаар сонирхох байх? Мэдээж өнөөдөр ажлын байр орлого аль аль нь хэрэгтэй. Хамгийн гол нь байгаль орчинд хэрхэн ээлтэй байх, яаж экологид хор хөнөөлгүй байх вэ гэдэг зөв гаргалгаа нь хэрэгтэй. Сөрөг нөлөө багатай, нөхөн сэргээлтээ хэрхэн хийж байна гэдэг нь чухал юм. Заавал бизнесийн эсрэг, зах зээлийн эсрэг байна гэж ойлгож болохгүй. Хамгийн гол нь ногоон байна гэдэг ирээдүй хэтдээ ашигтай байна гэдгийг харуулж байгаа. Ногоон хөгжил, байгаль орчны ажилд хувийн хэвшил болон иргэний хөгжлийн байгууллагууд идэвхтэй оролцож байгаа нь сүүлийн 20-иод жил тогтвортой

хөгжлийн талаар их ярьсантай холбоотой. Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн гуай үүнийг “даацтай хөгжил” гэж зөв орчуулсан байдаг. А | Шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдсанаар аялал жуулчлалыг байгаль орчноос салгасан. Үүний давуу тал юу байна, одоо анзаарагдаж эхэлсэн байх. Энэ талаар яривал? Салгасан гэхээсээ илүү БОНХ Яамыг ерөнхий чиг үүргийн яам болгосон. Манай ихэнх яамд салбарын яам байдаг. Ерөнхий чиг үүргийн дөрвөн яам бий. Санаа нь бол салбарын яамд маань ерөнхий чиг үүргийн яамныхаа бодлогод хянуулна, нийцүүлнэ гэсэн үг юм. Зам тээвэр, барилга хот байгуулалт, төмөр зам баригдах гээд маш их бүтээн байгуулалт хийгдэж байна. Хэдий энэ сайн ч гэлээ бид нөгөө хулан, зээрийхээ нүүдлийг яах билээ гээд Уул Уурхайн Яамтай хамааралтай ажиллаж байгаа юм. Ингэхлээр БОНХ Яам бүх яамдын үйл ажиллагаатай уялдаа хамааралтай байдаг. Харамсалтай нь Монгол орныг дэлхийн бусад орнууд уул уурхайгаар ойлгоод байдаг. Гэтэл манайд дэлхийд гайхагдах маш олон сайхан өв соёл

Q | How useful are your university studies in administering the Ministry of Environment and Green Development?

In this day and age, employment and income are of high importance. But we must also strive to be environmentally friendly and eradicate our negative

My major was geochemistry. As a geochemist, I have worked in laboratories and in the field. Geology is a major factor in today’s discussion of Mongolia’s environmental future. Therefore, my studies and early experiences are definitely of great assistance. Q | How does today’s association of geology with the booming mining industry impact governmental considerations for the environment and green development?

Хүүтэйгээ үдийн хоолонд. 2006 он Having lunch with her son. 2006

impact on natural ecosystems. It is important to maintain a low negative impact and have high rehabilitation efforts. The point of being green today is for the exponential benefits in the future. Today, the participation of many in the private sector, along with active civil development organizations, in favor of green development and pro-environmental causes, is due in part to the 20 years of discussions

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

voice | S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development бий. Тэрийг ил гаргах, брэнд болгоход анхаарч соёл, спорт, аялал жуулчлалыг тусад нь яам болгон салгасан хэрэг. Манай орны хувьд аялал жуулчлал, байгаль орчин бол харилцан уялдаа холбоотой ажиллах чухал салбар юм. Манай хоёр яам ч гэсэн нягт харилцаа холбоотой ажилладаг. А | Та өмнө нь гадаад хэргийн яамыг тодорхой хугацаанд удирдан ажилласан. Гадаад хэргийн яамны ажлын онцлог ямар байна, ялгаа зөрүү гарч байна уу? Ерөнхийдөө аль ч нам засгийн эрхэнд байснаас үл хамаараад Монгол Улсын гадаад бодлого нэлээд цэгцтэй, ойлгомжтой, нэгдмэл, зөрчилдөөн бага, илүү тодорхой байдаг. Гадаад Хэргийн Яам бол дипломат тусгай алба учир ёс жаягтай өндөр хариуцлагатай салбар л даа. Харин байгаль орчин, ногоон хөгжлийн хувьд дэлхий дахинаа тулгамдсан асуудал учир гадаад харилцаа маш ихтэй, нэг талдаа цэгцтэй биш боловч маш их сонирхолтой шийдэх асуудал ихтэй салбар юм. А | Байгаль орчны чиглэлээр иргэний оролцоотой төрийн бус байгууллагууд их байдаг. Тэдэнтэй хэрхэн хамтран ажиллаж байна? “Монголын Байгаль Орчны Иргэний Зөвлөл” гээд 700-аад төрийн бус байгууллагуудыг нэгтгэсэн шүхэр байгууллага хэдэн жилийн өмнө байгуулагдсан байдаг. Өмнөх засгийн үед ч тэр, одоо ч тэр бид уг байгууллагатай хамтын ажиллагааны гэрээтэй ойрхон ажилладаг, зөвлөдөг, маргалддаг зүйлүүд хүртэл бий.Бид ихэнх үйл ажиллагаанд оролцуулахыг хичээдэг. Байгаль орчин бол иргэний нийгэмтэй зайлшгүй хамтран ажиллах салбар бол мөнөөсөө мөн. Шийдэх олон асуудлуудаа шийдэхгүй удаад байвал тэдний дуу хоолойгоо

54 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

өргөх нь зөв байлгүй яахав. А | Та энэ жил аялж амарч чадав уу, та ер нь ямар төрлөөр аялах дуртай вэ? Ер нь би гадаад дотоодын алинд ч уул хадаар аялах маш их дуртай. Сүүлийн 10-аад жил маш бага аялжээ. Нэгдүгээрт ажил их, хоёрдугаарт хүүхдүүд маань насны хувьд бага байлаа. Тийм болохоор явж чаддаггүй байж. Одоо бол хүүхдүүд маань харьцангуй биеэ даах болж. Бага нь дөрвөн нас хүрчихлээ. Аялах хөдөө гадаа явах боломж нээгдэж байгаа. Энэ зун гэхэд 2, 3 удаа ойрхон хөдөө яваад ирсэн. Уг нь улс төрд орохоосоо өмнө жилдээ бүр ганц хоёр сарын зав гаргаад үүргэвчтэй аялалд явдаг байсан. А | Та гарч байсан хамгийн өндөр оргилоо нэрлэвэл, мөн сэтгэлээс гардаггүй аяллын дурсамжаасаа хуваалцаач? 1990 оны эхээр Англид докторын зэрэг хамгаалахаар очиход тэндхийн аспирантурт хамт сурж байсан оюутнууд маань зундаа цаг гарган аялдаг байсан. Би ч бас тэрэнд нь автагдаад зун бүр аялдаг болсон. Англид бол Уэльс, Шотландын нурууд, Европт

"Манай орны хувьд аялал жуулчлал, байгаль орчин бол харилцан уялдаа холбоотой ажиллах чухал салбар юм." "the environment and tourism are important sectors that must work closely together for our country’s progress."

we’ve had on sustainable development. Former Prime Minister D.Byambasuren precisely interpreted this eco-friendly thinking as ‘solid development.’ Q | The new administration separated tourism from the environment as a ministerial responsibility. What advantages have been observed by this change? The government wanted to prioritize the Ministry of Environment and Green Development by making it its own

general ministry. The intention is to have specialized ministries operate in harmony with the general ministries with the latter monitoring the former. Colossal developments are taking place in the road, construction, urban development and railroad sectors. Progress such as this often raises issues with the habitat of migratory animals, such as wild gazelle, that used to be readily dismissed. As our own general ministry, we can now collaborate with the Ministry of Mining. Mongolia is perceived as a mining nation by foreign countries, when in fact Mongolia possesses numerous heritages that will amaze the world. In order to show these heritages as a brand to the world, the sectors of culture, sports and tourism were united under one ministry. In terms of Mongolia, the environment and tourism are important sectors that must work closely together for our country’s progress. The two new ministries are now working together to that end. Q | Previously, you led the Ministry of Foreign Affairs for a certain period of time. What are the differences of working in the Foreign Ministry to that of your

S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development | voice Альпын нуруугаар нилээн их аялж байсан. Миний хамгийн дурсамжтай аялал бол 1994 Энэтхэгийн баруун хойно Төвөдтэй хиллэх Кашмир мужийн Ладахт хийсэн аялал. Бараг 20 жилийн өмнө аялсан юм байна. Тухайн үед тэнд лам нараас өөр хүн очдоггүй байсан. Тэр үнэхээр дурсамж дүүрэн сайхан аялал болсон. Бид Делигээс Ладахын төв рүү очиж, 6000 гаруй метрийн өндөр Сток Кангри оргилд гарч байсан. Тэндээсээ Төвөдийн хил рүү байгалийн сайхныг хараад явган, морьтой, хөтөчтэй гээд л явж байсан даа. А | Та манай уншигчдад нэг өдрийн аяллын маршрутыг санал болгооч? Зав чөлөөтэй байх үедээ найзуудтайгаа зун нь

хамтран ажиллаж байгаа. Амардаг, аялдаг, алхдаг тийм зүйлүүдийг нь бий болгоё гээд л ажиллаад байна. Манай нийслэл хот маань тойроод зугаалах олон сайхан газар, уул хад, дурсгалт газруудтай. Тэгэхээр хотоос холгүйхэн явган эсвэл мориор зугаалж болох юм. А | Эргээд бид хүүхэд насныхаа тухай дурсан боддог шүү дээ. Та хүүхэд насныхаа дурсамжтай аяллын тухай яриач? Биднийг бага байхад Өвөрхангай, Архангай, Тэрхийн цагаан нуур гээд л аялдаг байлаа. 1970-аад оны эхээр тэр бүр машин тэрэг ховор байж. Архангайн “Шар нохойн там” гэдэг газар явж байгаад төөрч билээ. Зургаан настай гэдэг чинь маш бага

present position? Regardless of the ruling party, Mongolia's foreign policy is always well defined, understandable, integrated and free of conflicts. Because the Ministry of Foreign Affairs is an international diplomatic service,

Монгол Алтайд Хархираагийн уулс, Нутгийн залуу Дорлигтой (эсрэг талд), 1996 он. Алтайн нуруу (дээд талд), Хархираагийн ууланд авирч байгаа нь 1996 он. Нөхөр Ч.Энхбаяр болон хүүхдүүдийн хамт 2008 он Kharkhiraa summit of Mongol Altai mountain range. With local herder Dorlig (opposite).1996 Climbing the Mongol Altai Kharkhiraa summit at 4000 m. June 1996 With husband Ch. Enkhbayar and kids. 2008

Монголдоо ирж морь аваад л Богд уулыг тойрон аялдаг байлаа. Нисэхийн наад талаас эхлээд явдаг байж. Залуу байхад бүгдээрээ Цэцээ гүн рүү өдөртөө гарчихаад оройдоо буугаад ирдэг байсан. Өнгөрсөн жил БОНХ Яаманд ирээд шинээр газар олголтыг зогсоосон. Ядаж л одоо үлдсэн хэдэн амууддаа аялал жуулчлалын маршрутыг бий болгоё гээд ССАЖ Яамтай

байсан. Бүгдээрээ зугаалж байгаад нэг харсан чинь ганцаархнаа хоцорчихсон байна. Би ч айж цочирдсоноо санадаггүй юм. Хамт явж байсан нутгийн ах олоод аав ээжид хүргэж өгсөн. Ээж аав маань сандарч санаа нь зовсон тухайгаа ярьдаг байж билээ. Миний хувьд энэ их дурсамжтай аялал байсан. А | Гишүүний ажил, сайдын ажил гээд зав

it has a higher responsibility compared to other ministries. However, the environment and green development is a major issue facing the global world today, and therefore hugely integrated with foreign affairs. It may seem quite different on one hand, but they are fields that have many overlapping similarities. Q | There are many citizen enabled environmental NGOs. How is the ministry

cooperating with them? A few years ago, the Mongolian Nature Protection Civil Movements Coalition was established as an umbrella organization for more than 700 NGOs. Under both the previous and current administration,

we maintained a cooperation agreement with these organizations, closely discussing, debating and cooperating on a number of issues. We try to include them in as many activities as we can. It is undeniable that the environment is a sector that must work closely with civil society organizations. If issues that need resolving keep pending, it is right for these NGOs to voice their concerns. Q | Have you had a chance to take a vacation and travel this year? What kind of travel do you favor most? I like hiking the most, whether it’s overseas or at home. However, I’ve rarely travelled these last 10 years. First of all I had work, and secondly my children were young. Therefore, I couldn’t travel. Now, with my youngest turning 4, my children are becoming more independent. Opportunitites to travel and visit the country are opening up. This summer, we managed to make a few short trips nearby. Before entering politics, I used to backpack for 1-2 months every year. Q | What is the highest

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

voice | S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development муутай байдаг байх. “Зориг сан”-гийн ажилд анхаарал хандуулж чадаж байна уу? Одоо бол Зориг сан руу орох зав төдийлөн гардаггүй. Сангийн ажлыг гайгүй залуучууд аваад явж байгаа учир надад санаа зовох зүйл бага байдаг. Сайдын ажлын хугацаа дуусахаар Зориг сангийн ажилд буцаад орно, хийх ажил ч нэлээд байгаа. Би мөн дауны хам шинжтэй хүүхдүүдийн эцэг эхчүүдийн холбооны даргаар ажилладаг. Оюуны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг өсөж дэвжих энэ тогтолцоог бий болгоход хувь нэмрээ илүү их оруулъя гэж боддог. Өнгөрсөн жил бид холбогдох хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар хуулийн төслийг өргөн барьсан. Мөн саяхан бид тусгай олимпод оролцсон хүүхдүүдийн хамт

56 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид бараалхсан. Монголд тусгай олимпын хороо байгуулаад ажиллахад ерөнхийлөгч ивээлдээ авна гэдгээ хэлсэн. Бид бүхэн маш их баяртай байгаа. Ер нь оюуны бэрхшээлтэй гэлтгүй, хөгжлийн бэрхшээлтэй эдгээр хүүхдүүд, хүмүүс маань энэ нийгэмдээ жаргалтай амьдрах эрхтэй шүү дээ. А | Ажлын ачаалал гадны нөлөөллөөс болж та хэр их стресстэж байна. Та ер нь хэрхэн тайвширдаг вэ? Би ажилдаа, бичиг цаасандаа дарагдаад ч юмуу нээх стресстдэггүй л дээ. Харин гадуур байдаг элдэв янзын яриануудад жаахан бухимддаг. Харин би кофе ууж тайвшрах Киргиз морин аялал. (доод талд) Иссык Куль нуурын орчимд 1997 он Horseback riding in Kyrgyzstan near Yssyk Kul lake. 1997 (below)

point you ever climbed? Please share your most memorable trip with us. In early 1990, when I was studying for my Ph.D in England, the post-graduate students used to take time to travel in the summertime. That’s when I first began taking summer trips. I have climbed mountains ranges in Wales and Scotland, in England and the Alps in Europe. My most memorable trip was hiking in Ladakh of Kashmir, a region bordering Tibet in the northwest of India in 1994. It was almost 20 years ago. At that time, nobody went there except Buddhist monks. We travelled from Delhi to central Ladakh and climbed a 6,000 meter peak. From there, we proceeded to the Tibetan border on foot and horses with a guide. Q | Can you please recommend a one-day travel route to our readers? During my leisure time, I used to come to Mongolia with my friends, hire horses and take them around Ulaanbaatar’s Bogd Mountain. We would start just near the airport. When we were younger, we used to hike to Tsetsee Gun peak during the day, and return in the evening. After being appointed as Minister of Environment and Green Development last year, I banned new land permits. It is an attempt to use the few remaining valleys for hiking tracks. In this regard, we are working with the Ministry of Culture, Sports and Tourism to create places where people can relax, travel and hike. Our capital is surrounded by picturesque places, rocky mountains, historical and cultural sites. The ability to hike or horseback ride around the capital city is an option that can’t disappear. Q | Can you please share a memory of your travelling as a child? When we were kids, our parents used to take us to Uvurkhangai Aimag, Terkhiin Tsagaan Nuur Lake, and Arkhangai Aimag.

Transportation in the countryside was not an easy thing to manage in the 1970s. I remember getting lost when hiking nearby Shar Nokhoin Tam Cave in Arkhangai. I was only 6 years old then. We were all walking together when suddenly I found myself alone and lost. I didn’t panic. A countryman who was travelling with us found me and took me to my parents. I do recall my parents being very panicked and worried. For me, that trip was a memorable one. Q | I’m sure your parliamentary as well as ministerial duties keep you busy. Do you manage to find time for the Zorig Foundation? I used to spare a good amount of time, however now I rarely find time for the Zorig Foundation. I don’t worry so much about it because the Foundation is in good hands, with capable men. But when the ministerial work is over, I will focus on the Zorig Foundation, as there are still many things to do there. I also work as a Director for the Down Syndrome Accociation of Mongolia. I personally strive to contribute to establishing a framework for mentally disadvantaged children to grow and develop. Recently, I along with the children who took part in the Paralympics, paid a visit to Mongolian President Ts. Elbegdorj. The President assured us that he would personally overlook the Paralympics Committee when it is established in Mongolia. We are all happy about this. Not only children with mental disabilities, but all children and adults with various disabilities have the right to a happy life in this society. Q | How stressed do you get from work or other external factors? How do you manage that stress? I don’t get very stressed over work issues or paperwork. What upsets me is negative gossip and ignorance. I like to drink coffee to relax. I tend to have 3-4 cups

S.Oyun, the Minister of Environment and Green Development | voice дуртай. Ер нь өдөртөө 3, 4 аяга кофе уух гээд байдаг. Аль болох зөөлөн лате, капучино уувал илүү таашаалтай байдаг. Төрийн ордны кофе шопоор үйлчлүүлдэг. Ойрхон болоод ч тэрүү байнга л тийшээ гүйчихнэ. Аягатай кофегоо бариад явах нилээн дуртай даа. А | Та гэрийн сайн эзэгтэй юу, гэр бүлээрээ аялалд гарах үед ямар хоол бэлддэг вэ? Би гэрийн сайн эзэгтэй. Хүүхдүүд маань бага насных Гималайн нуруу (баруун талд) 6,000 м Сток Кангри оргил Кэстэр, газарчин нарын хамт. 1994 он. The Himalayas (right), Stok Kangri summit at 6000 meters, with guides. 1994

"Амардаг, аялдаг, алхдаг тийм зүйлүүдийг нь бий болгоё гээд л ажиллаад байна." "we are working to create places where people can relax, travel and hike."

болохоор гэр бүлдээ анхаарал хандуулах хэрэгтэй гэж боддог. Би завгүй хүн гээд л оройтох дургүй. Ер нь 19 цагаас хэтрэхгүй гэртээ харьсан байхыг хүсдэг. Гэр бүлдээ маш их цаг зарцуулах ёстой гэж боддог. Хүүхдүүдээ хүмүүжүүлнэ, хүүхдүүддээ цаг зарцуулна гэдэг бол миний амьдралын хамгийн чухал зүйл. Тиймээс ажлын цагийг үр дүнтэй өнгөрүүлэхийг хичээдэг. Аяллын хоолны тухайд Энэтхэгт хоёр сар болохдоо би даалыг маш сайн хийж сурсан. Хээр явахдаа даал (шошны зутан) хийж авч явна, мөн борцтой хоол зүгээр байдаг.

А | Улс төрч Оюун хэзээ “эрх чөлөөт” Оюун болъё гэж бодож байна? Энэ ажлаас гаръя арай өөр замаар яваад үзье гэсэн бодол хүн болгонд төрдөг гэж би боддог. Би өөрийн хүслээр улс төрд ороогүй. Тухайн үеийн нөхцөл байдал надад үүнээс өөр сонголтыг үлдээгээгүй шүү дээ. Би анх улс төрд орохдоо хариуцлага гэж бодож орсон. Одоо ч энэ л бодлоор хариуцлага хүлээн ажлаа хийдэг. Мэдээж аливаа зүйл өөрийн гэсэн цаг хугацаатай. Юманд ам гарч болохгүй байх. Цаг нь ирэхлээр эрх чөлөөт Оюун болно доо.

of coffee daily. I usually prefer a smooth latte or cappuccino. I am a regular client of the government house coffee shop. I don’t know whether because it’s close, but I find myself going there all the time. I also like carrying my coffee cup with me wherever I go. I always buy two cups of coffee whenever I go to a coffee shop. And I like to treat my colleages who are seated next to me. Q | Do you think you are a good family woman? What do you cook when you travel with your family? I make my family a priority. I believe I should pay especially great attention to my family because my children are still

young. I do not like staying late for work. I always try to be home by no later than 7PM. I believe that as much time as possible should be dedicated to my family. Parenting, raising my children and spending time with them are the most important things in my life. I personally believe that I should allocate my worktime effectively. Because I cannot be home late I try to spend my worktime as efficiently as possible. As for cooking, I learned to cook Dahl very well when spending two months in India. When travelling, I usually make Dahl (creamy lentil soup). Borts (dried beef) soup is quite good too. Q | Will there be a time when you are finished with politics? I think everybody has a point in life where they think of leaving their present work to try something else. I did not enter politics willingly, but rather by circumstances that left me no choice. When I first entered politics, I thought of it as a responsibility. Even today, it is this sense of responsibility that directs me in my work. Of course, everything has its time to end. One cannot say for sure. I will leave politics when the time comes.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | 15 From Russia

Монголын говийн аль цэрдийн галавын үед бүрэлдэн тогтсон элсэрхэг хөрс нь олон сая жилийн өмнөх үлэг гүрвэлийн ясыг хамгаалан, хадгалсаар иржээ. Mongolia’s sandy geologic formations, a legacy of the Cretaceous Era, has kept millions-year old fossils remarkably well preserved. 58 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

15 From Russia | feature

Үлэг гүрвэлийн

мөрөөр Dragon Bones of the Gobi

By E.Bulgan | Э.Булган 59

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Dragon Bones of the Gobi

“Үлэг гүрвэлийн аяллаа Ромео, Жульетта хоёрын олдсон Төгрөгийн ширээгээс эхэлье” хэмээн Сайнаа хөгжилтэй хэлэв. Энэ нь 1971 онд Польш-монголын экспедицийн олж илрүүлсэн хоорондоо барьцалдсан байдалтай олдсон протоцераптос ба велоцирапторын ясыг хэлж буй ажээ. Аяллын хөтөч маань гадаад, дотоодын палеонтологийн экспедицийн аялалд олон ч удаа хөтчөөр оролцож байсан, өмнийн говийн уугуул Сайнаа хэмээх дугуй улаан царайтай, баяр баясгалан гэрэлтсэн харцтай залуу байв. Сайнаа ажил, амьдралын гараагаа арваад жилийн тэртээ “Гурван тэмээ” жуулчны баазаас эхэлсэн аж. Аяллын багийн жолооч маань Монгол хэмээх содон нэртэй, яг л Рой Чэпмэн Эндрьюсын тэмээн жингийн ахлагч Мэргэнийг санагдуулам “За гэвэл ёогүй” эр байлаа. Тэрээр энэхүү хөдөө нутагт “Лэнд-80” машиныг жолооддог ч, засдаг ч нэгэн. Ийнхүү бэсрэг баг маань “лууны” ясны эрэлчдийн замаар аялалдаа гарлаа. Аравдугаар сар аль хэдийн гарсан ч говийн нар хурцаар ээсэн, намрын налгар өдөр эхэллээ.

Бүртийх үүлгүй тэнгэрийн баруунаа хэвийсэн нарны туяа шаварлаг хурдсаас тогтсон эрэг, ганга, довцогуудын улбар шар өнгийг улам тодруулна. The low sun in the clear western sky covered the hillocks and precipices of the red cliffs in vibrant splashes of fire and shadow.

"Let's start our dinosaur journey with Tugrugiin Shiree,

where Romeo and Juliet were found," said Sainaa, our local guide in the South Gobi. He referred to the nicknames of the fossilized Protoceratops and Velociraptor remains discovered in 1971 by a joint Polish-Mongolian paleontological expedition. The two dinosaur skeletons were found locked together in a timeless embrace. Sainaa, with his red round face and joyful eyes, let me wonder for a minute at the image of a pair of lover dinosaurs before he revealed the truth. “They likely died fighting each other.” Sainaa, a decades-long veteran guide, had assisted a good number of national and international paleontological expeditions in his lifetime, while maintaining his base camp at ‘Gurvan Temee,’ or the Three Camel Lodge. We left this remote desert outpost after sunup and drove into the Gobi, the land where explorer Roy Chapman Andrews first discovered a bounty of dinosaur fossils a century ago. Ever since, teams of paleontologists have combed the Gobi for the fossilized remains of ancient giant beasts and vicious killers. As they say locally, we followed the path of the dragon bone hunters.

Эрт галавын шаварлаг хурдас бүхий Баянзаг нь хойд хэсэгтээ заган ойтой.

images: Lukasz Kurbiel/shutterstock (Gobi desert, preceding page) b.altangerel(left), Lian Deng/shutterstock (right)

A large area to the north of Bayanzag supports a saxaul forest.

feature | Dragon Bones of the Gobi

Төгрөгийн ширээ Бид “Гурван Тэмээ” эко жуулчны баазаас баруун хойшоо 30 гаруй километр давхисаар алсаас цайран харагдах Төгрөгийн ширээд хүрэв. Гучаад метр өндөртэй Төгрөгийн ширээ нь эрт цагийн газрын хагарлаас үүдэлтэй, цагаан элсэн нурангитай, урагшаа эргэсэн мөргөцөг юм. Бид мөргөцгийн дээр гарч үзэхэд жижиг хайргаар хучигдсан, ургамалгүй нүцгэн, галт уулын хүрмэн чулуунаас бүтсэн мэт харагдах хатуу дагтаршсан хөрстэй байв. “Энэ элсэн хонхорт польш эрдэмтэн түр саатахдаа ноцолдож буй үлэг гүрвэлийг олсон гэдэг”, “Хоёр жилийн өмнө тэр элсэн хөндийд нэг дор булшлагдсан 15 ширхэг үлэг гүрвэлийн зулзаганы яс олдсон” хэмээн Сайнаа ярилаа. Тал дунд цайран дүнхийх Төгрөгийн ширээ, түүний элсэн хөндийг харахад эрт галавын үед түргэн урсгалт гол эрчлэн урсаж, ургамал ногоо дэлгэрэн, аварга биет үлэг гүрвэлүүд тэнгэр өөд урт хүзүүгээ сунган алхаж, дэргэдүүр нь шувуун хошуут жижиг үлэг гүрвэлүүд хоёр хөл дээрээ шалмаг гүйлдэх нь нүдэнд харагдах мэт. Би ч үлэг гүрвэлийн яс олоод харчих юмсан гэж дотроо битүүхэн горьдсоор мөргөцгөөс элс рүү уруудав. Доош үелсэн элсэн эргийг харахад заг мод армаг тармаг ургажээ. Мөн керамик баримал адил сонин хэлбэр дүрстэй шаварлаг улаан чулуу, жижиг мөлгөр цагаан чулуу мэр сэр харагдана. “Энэ чулуужсан яс мөн үү?” хэмээн намайг асуухад “Бишээ, зүгээр цагаан чулуу байна. Чулуужсан яс цав цагаан өнгөтэй, бас хэлэндээ хүргэвэл наалдана” гэж Монгол хэлэв. Төд удалгүй сурмаг нүдтэй манай хоёр намайг дуудав. Элсэн дундаас жижгэвтэр үлэг гүрвэлийн нуруу, сээрнийх гэмээр хурууны үеийн хэмжээтэй цувраа цагаан яснууд цухуйж үзэгдэв. “Энэ саяхны борооноор ил гарч. Бороо, шуурганаар элс нүүж, үлэг

(Зүүнээс баруун тийш) Говийн тэнүүн хөндийд цамхаг адил сүндэрлэх цонжууд жаргах нарны туяанд ийнхүү өнгө нэмж, гэрэл сүүдэр хослох агшинд “Яг л улалзан асаж байна” хэмээн өөрийн эрхгүй дуу алдмаар. Керамик баримал адил сонин хэлбэр дүрстэй шаварлаг улаан чулуу энд тэнд үзэгдэнэ. Элсэн дундаас жижгэвтэр үлэг гүрвэлийн нуруу, сээрнийх гэмээр хурууны үеийн хэмжээтэй цувраа цагаан яснууд цухуйж үзэгдэв. (Clockwise) Тhe rich tones of sunset sandstone blaze atop the vastness of the Gobi. Clay rocks and small and polished white stones were easily spotted here and there. A row of small vertebrae the size of a finger bone visible in the sand.

62 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

images: bulgan/irmuun photo (top, FAR left), G.Gan-Ulzii/Three Camel Lodge (OPPOSITE) ©

15 From Russia | feature

Tugrugiin Shiree 30 km northwest of the Three Camel Lodge we caught our first glimpse of Tugrugiin Shiree looming in the distance. The 30 meter high Tugrugiin Shiree, formed as a result of primeval tectonic uplift, is a geologic formation with southward crests and slopes of loose white sandstone. Once atop the crest, I found it to be a flat bench formation covered with sedimentary gravel, void of vegetation, mostly composed of consolidated sediments and volcanic rocks. Sainaa explained: “It was in this sandy depression where a Polish paleontologist found the embraced dinosaurs. And two years ago, right nearby, 15 fossilized dinosaur hatchlings were found all buried together in the same nest.” From the height of Tugrugiin Shiree, looking down at its sandy basin and the vast desert landscape beyond, it was possible to imagine the Cretaceous rivers and lakes that brought the region life; flourishing vegetation, giant sauropods with long necks stretched to the heavens, their smaller cousins squabbling underneath on hind legs. We walked from the crest down the sandy slopes. I was still hoping to see a piece of dinosaur bone. Here and there grew scattered Zag, or saxaul shrubs, in layered beds. Clay rocks that resembled ceramic

splinters and small and polished white stones were easily spotted here and there. “Is that a fossilized bone?” I would ask. Patient Sainaa would reply, “No, that is just a white stone. A fossilized bone is crystal white. And they stick to your tongue.” Soon, my trained-eyed guide called me over. A row of small vertebrae the size of a finger bone was visible in the sand. “Recent rain washed the ground and uncovered it. Dinosaur bones are unearthed by rainwater and windstorms. But the next rain or storm can conceal them again.” It didn’t look like the remains of a dragon, but out here a find like this is just the tip of the iceberg. We left its buried secrets for the rain to uncover.

The Flaming Cliffs Our next destination, 70 km from Tugrugiin Shiree, was Bayan Zag, or the Flaming Cliffs. It was here in the last century where the Central Asiatic Expedition of the American Museum of Natural History, led by naturalist Roy Chapman Andrews, found dinosaur eggs, crystallized embryos, fossils of giant rhinoceros-like mammals (Baluchitherium) and parrot-beaked lizards (Psittacosaurus), which made the name ‘Gobi’ famous the world over. Mongolia’s sandy geologic formations, a legacy

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Dragon Bones of the Gobi

Түүх ингэж эхэлсэн Манай дараагийн зогсоол Төгрөгийн ширээгээс цааш 70 орчим километр давхиж хүрэх Баянзаг байлаа. Энэ газраас өнгөрсөн зууны хориод онд Америкийн Байгалийн түүхийн музейн cудлаач Рой Чэпмэн Эндрьюсын ахалсан Төв Азийн шижилгээний анги анх үлэг гүрвэлийн өндөг, өндөг дотор чулуужсан үр хөврөл, хирс маягийн аварга гүрвэл (baluchitherium), тоть хошуут үлэг гүрвэлийн (psittacosaur) яс зэрэг ховор олдворуудыг нээж, “говь” гэдэг нэрийг дэлхий дахинд танилцуулсан билээ. Аль цэрдийн галавын үед бүрэлдэн тогтсон Монголын говийн элсэрхэг хөрс нь олон сая жилийн өмнөх үлэг гүрвэлийн ясыг хамгаалан, хадгалсаар иржээ. Бид төлөвлөсөн ёсоор нар жаргахын өмнөхөн Арц Богд уулсын хөндийд найман километр орчим сунаж тогтсон Баянзагийн урд талын улбар цонжуудад хүрэв. Улаан эрэг гэх энэхүү цонжийн баруун эрэг орчимд зураг авахад тохиромжтой байрлал олж, машинаа зогсоолоо. Эрт галавын шаварлаг хурдас бүхий Баянзаг нь хойд хэсэгтээ заган ойтой. Нутгийнхан эндхийн улаан шаварлаг хөрсийг “Цав”, харин түүнээс дээш 20-50 метр хүртэл цухуйх өндөр мөргөцгүүдийг “Цонж” гэж нэрлэх аж. Олон сая жилийн турш бороо салхинд идэгдсэн цонжуудыг доороос харахад түмэн зүйлийн хэлбэр дүрс тодорно. Бүртийх үүлгүй тэнгэрийн баруунаа хэвийсэн нарны туяа шаварлаг хурдсаас тогтсон эрэг, ганга, довцогуудын улбар шар өнгийг улам тодруулна. Говийн тэнүүн хөндийд цамхаг адил сүндэрлэх цонжууд жаргах нарны туяанд ийнхүү өнгө нэмж, гэрэл сүүдэр хослох агшинд “Яг л улалзан асаж байна” хэмээн өөрийн эрхгүй дуу алдмаар. Улалзах цонжийн баруун эрэгт нутгийн бүсгүй лангуун дээр эсгийгээр урласан гар урлалын зүйлс, ховор сонин чулуунууд дэлгэн зарна. Бид нар жаргасан хойно бааздаа эргэн ирлээ. Оройн зоогонд говийн таана амтагдсан үхрийн махан стэйк, Булган сумд ургуулсан шинэхэн ногоон салат идэв. Шөнийн тэнгэрт түгсэн оддын анивчихыг харж, цэнгэг агаар цээж дүүрэн амьсгалж зогсоход, аниргүй нам гүм дунд шар шувуу хаа нэгтээ “үүг, хүүг” дуугарна.

Мянган луут хөндий Маргааш өглөө нь бид зургаан цагт эртлэн босож, Нэмэгтийн хөндийг зорив. Нэмэгт уул нь “Гурван Тэмээ” баазаас 300 гаруй километр зайд Гурван тэс сумын нутагт оршино. Эртний домогт өгүүлснээр нисэж явсан нэгэн луу шархдан хүчээ алдаж, газарт үхэтхийн унасан гэдэг. Унасан лууны хойд хөл, сүүл нь Нэмэгт ууланд, толгой, их бие нь хагас өдрийн зайд Тост ууланд унаж, шигджээ. Нутгийнхан хаана ямар булш хэрэгсүүр, үлэг гүрвэлийн яс байгааг андахгүй мэдэх ч олз ашиг хайсан эрэлчдээс жийрхэн нууцыг чандлан сахина. Нэмэгт уул нь Баянзагтай адил улаан өнгийн шаварлаг хөрс, мөргөцөг, цохионуудтай. Энэ жил бороо хур элбэг байсан тул Нэмэгтийн хөндийд ойр ойрхон үер буужээ. Бид гурав өөрсдийгөө бараг л палеонтологич болсон мэт сэтгэн, дор бүрнээ газар шагайн чимээгүйхэн алхаж байв. Удалгүй би мөргөцгийн хананаас цухуйсан алганы толионы дайтай чулуужсан өндөг олж илрүүлэв. Дурсгал болгон зургийг нь авлаа.

64 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

"Энэ элсэн хонхорт польш эрдэмтэн түр саатахдаа ноцолдож буй динозаврыг олсон гэдэг." "It was in this sandy depression where a Polish paleontologist found the embraced dinosaurs." of the Cretaceous Era, had kept the millions-year-old fossils remarkably neat and well preserved. We reached the valley of the Arts Bodg Uul Mountain and the sandstone cliffs of Bayan Zag before sunset. We chose a good spot to take photos on the western flank of the cliffs knows as Ulaan Ereg, or the Red Banks. Locals refer to the sandy red soil as Tsav, and call the 20-50 meterhigh red cliffs Tsonj. Weathered by rain and wind for millions of years, these cliffs had developed various shapes that seemed more at home on a distant planet. The low sun in the clear western sky covered the hillocks and precipices of the red cliffs in vibrant splashes of fire and shadow. The rich tones of sunset sandstone blazed atop the vastness of the Gobi. The Flaming Cliffs—Roy Chapman Andrews’s moniker for the spectacle— was quite apt. On the western flank of the Flaming Cliffs a local woman displayed handmade felt souvenirs and rare stones for sale. We took our photos and enjoyed the exhibition of such rare natural beauty, returning back to the Three Camel Lodge at dark. Local dishes were served for dinner, such as a beef steak with a unique flavor acquired from the chives that make the diet of the local animals, and a fresh vegetable salad of local produce grown in nearby Bulgan Soum. Nighttime silence quietly settled on the starlit camp, broken only by the occasional hooting of a friendly owl.

The Valley of a Thousand Dragons The next morning we arose at 6A.M. and headed for Nemegt Basin. 300 km from the Three Camel Lodge, it is located in the adjacent territory of Gurvan Tes Soum. A local myth tells that long ago, a dragon sustained an injury in the air and crashed to its death. Its broken hind legs and tail fell onto Nemegt Uul Mountain, while its head and torso fell onto Tost Uul Mountain. Locals know where the best dinosaur bones can be found, but never disclose this knowledge to tourists or passersby out of respect for the fabled creatures. Nemegt Uul Mountain is a red sandstone formation similar to the Flaming Cliffs. This year, the Nemegt Basin had a good number of floods due to high precipitation in the region. The recent rain favored our chances for paleontological discovery. Unwittingly, I stumbled onto something sticking out of the wall of a ridge—a fossilized dinosaur’s egg the size of a human palm. I left it in place, after taking only a photo. Our guide suggested that we stop by a local nomad family living in the Nemegt Basin. He pointed at a lonely ger far in the distance. As water sources are scarce and scattered, desert nomads are equally few and far between. A well-built housewife with a weather-burned face welcomed us warmheartedly and offered us sour Khoormog, or thinned camel milk. We asked her about life in the Basin. “In our childhood,” she said, “big pieces of dinosaur bones could be easily found. The area was called the

images: BACHKA.A/irmuun photo

гүрвэлийн яс ил гарч ирдэг. Дараагийн салхи, борооноор дарагдаад алга болно доо” хэмээн Сайнаа өгүүллээ. Манай баг ийнхүү анхны бяцхан палеонтологийн нээлтээ хийсэнд би их л маадгар байсан юм.

Олон сая жилийн турш бороо салхинд идэгдсэн цонжуудыг доороос харахад түмэн зүйлийн хэлбэр дүрс (доор) тодорно. Хонгорын элсэнд нутаглах тэмээчин хүү. Cliffs developed various shapes that seemed more at home on a distant planet (below). A herder boy offering camel rides at Khongoriin Els Sand Dunes.

feature | Dragon Bones of the Gobi Хөтөч маань Нэмэгтийн хөндийд байрлах танил айлаараа дайраад гаръя хэмээн тэртээд харагдах ганц айлыг заав. Мал услах худаг хүрэлцээ муутай тул говийн айлууд хол зайтай буудалладаг ажээ. Тос даан гялалзах улаан хүрэн нүүртэй, махлаг гэрийн эзэгтэй биднийг уриалагахан угтан авч, исгэлэн ингэний хоормогоор дайллаа. Эзэгтэй “Биднийг бага байхад үлэг гүрвэлийн яс том томоороо элбэг олддог байж дээ. Одоо ч гадна дотнын улс түүгээд ховордож байх шиг байна” гэх. Сайнаа дөрөв, таван жилийн өмнө хөндийд байгаад алга болсон үлэг гүрвэлийн том ясыг лавлахад “Хонгилтын аманд яг л хананд зураг хадчихсан юм шиг хүзүү, их бие, сүүл харагддаг байсан. Аяллын улс ирж үзээд явдаг байлаа, гэтэл хэн хэзээ авсан бүү мэд, гэнэт алга болсон. Тэр яс өнөөх Америкт гараад эргэж ирсэн “Батаар” байх шүү” хэмээн хээв нэг өгүүллээ. Эрдэмтдийн үзэж байгаагаар зөвхөн Монголын говиос олддог Тарбозавр Батаарын том жижиг 80 гаруй яс гадаадад гарсан байх магадлалтай гэнэ. Ямартай ч АНУ-д хууль бусаар хил давуулж, дуудлага худалдаанд нэг сая доллараар зарах гэж байсан Тарбозавр Батаарын араг яс энэ онд Засгийн газрын оролцоотойгоор нутагтаа эргэж ирсэн нь үлэг гүрвэлийн ясны хууль бус наймаа газар авсныг сануулсан том дохио болсон билээ. Буцах замд машин маань зах нь харагдахгүй их говийн эцэс төгсгөлгүй урт замыг жигд хурдаар довтолгоно. Уудам нутгийнхаа хөрсөнд аргамжааны гадсаа зоож үлдээх вий гэж цээрлэж ирсэн нүүдэлчдийн нутаг говь. Говийн энэ их элсэн далай хэвлийдээ хэдэн “Батаар”-ын ясыг хадгалж, ямар их нууцын уурхай болон чимээгүйхэн дүнхийнэ вэ.

En route

Гурван сайхан уулын баруун суга Богинын хяр дахь Хавцгайтын хадны сүг зургийг сонирхоорой. Энэхүү хад асгатай ууланд аргал, янгир, адуу, тэмээнээс эхлээд нум сумаар харваж буй хүний зураг хүртэл бий. (“Гурван тэмээ” баазаас 22 км). Говь гурван сайхан байгалийн цогцолборт газрын Зүүн сайхан уулын Ёлын аманд зочлоорой. Зуны халуунд ч үл хайлах зузаан мөсөн зам, асгат уулын явган жимээр алхангаа аргал, янгир, ирвэс, шилүүс, хар сүүлт, цагаан зээр зэрэг ан амьтад харах боломжтой. (Даланзадгадаас баруун хойд зүгт 45 км). Нэмэгт уулаас буцах замд Хонгорын голын эрэг дагасан номин ногоон зүлэг, улбар, цагаан элсэн манханууд өндөр уулстай хоршин харагдах байгалийн өвөрмөц тогтоцтой

66 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Хонгорын элсэнд саатаарай. (“Гурван тэмээ” баазаас 160 км). Даланзадгадаас зүүн хойд зүгт 66 км зайтай орших “Гурван тэмээ” жуулчны бааз нь сэргээгдэх эрчим хүчээр ажилладаг эко бааз бөгөөд аяллаа эхлэхэд хамгийн тохиромжтой газар юм (http://www.threecamellodge. com).

Take time to visit the Khavtsgait Khad rock formation, located at the Boginin Khyar ridge to the west of the Gobi Gurvan Saikhan Mountain Range, where you can see well preserved petroglyphs of ibexes, horses, camels, and depictions of ancient man drawing their bow and arrow (22 km from theThree Camel Lodge).

ranges of the Gobi Gurvan Saikhan. The thick ice at the end of the valley's gorge stays unmelted until the hottest days of summer. A long hiking trail to this gorge affords travellers the pleasure to spot rare animals and birds such as Argali sheep, ibexes and wallcreepers (45 km east of Dalanzadgad).

Also visit Yolin Am, or Vulture Valley, located in the eastern

The Khongoriin Gol River and magnificient Khongoriin Els Sand Dunes are definitely a place to visit and enjoy. Camel rides are readily available along the green banks, high dunes, and bubbling oases. The Three Camel Lodge, featuring solar-powered yurts with a stylish main hall, offers excellent service in the heart of the Gobi, located 66km northeast of Dalanzadgad. The Three Camel Lodge (http://www. threecamellodge.com) is an ideal place to start your Gobi journey.

image: G.Gan-Ulzii/Three Camel Lodge ©

Зам зуурт

‘valley of a thousand dragons.’ But now locals and foreigners are picking up so many more fossils than before, that they are becoming a rare thing.” Sainaa inquired about a large dinosaur skeleton that used to be in the Basin but had disappeared.“The neck, torso and tail parts were clearly visible, like a painting on a wall, at the Khongiltin Am Pass. Tourists and visitors used to come and see it. Who took it is a mystery—one day it was just gone. Maybe it’s that 'T. Bataar' which went to America and came back,” she responded, referring to the recent case of a repatriated Tarbosaurus skeleton now on display in Ulaanbaatar. The T. Baatar incident is the most famous example of the alarming recent growth in the international illegal fossil trade. Cleaned and restored fossils are being sold to private buyers around the world at lofty prices, with full skeleton displays reaching upwards of one million dollars. Scientists estimate that more than 80 small and large pieces of the unique Tarbosaurus Bataar alone—fossils found only in the Mongolian Gobi—have been smuggled out of the country. The Mongolian Government has been able to bring back some of its lost skeletons, but the illegal trafficking of fossils continues to be widespread. The road back to the lodge was smooth over the endless Gobi. It is are markable land the nomads have always treasured, and lived upon with great reverance. Before we departed, Sainaa reminded me that, to this day, it is taboo to pound a stake into the ground to tether a horse, out of respect for the earth’s surface. Beneath that surface, however, in the depths of the Gobi, lie an unknown number of fossils. The desert remains a land of ancient dragon bones, perhaps one day to be exposed by rain, or perhaps to linger in secret for millions of years to come.

the traveler

Аялагч

Сонин юу байна? Дараа нь юу болох вэ? What’s New, What’s Next БИДНИЙ АЯЛЛЫН АРГА БАРИЛЫГ ӨӨРЧИЛДӨГ ГОЛЛОХ ГАЗАР, ХҮМҮҮС, ХАНДЛАГА, САНААНЫ ЖАГСААЛТ OUR ESSENTIAL LIST OF PLACES, PEOPLE, TRENDS, AND IDEAS THAT ARE CHANGING THE WAY WE TRAVEL

BY GEORGE W. STONE | Жорж У. Стоун

Дугуйн аялал зонхилох уу?

“Дугуй түрээсийн үйлчилгээтэй хотууд нэмэгдэх тусам хот үзэх хамгийн хямд, зугаатай, боломжийн арга нь дугуйн аялал болно. Дугуйгаар аялахад хамгийн тохиромжтой нь Берлин, Копенхаген зэрэг хотууд байдаг л даа. Жинхэнэ адал явдал гэвэл Истанбул юм уу, Ромын дугуйнд зориулагдаагүй, замбараагүй автозамын түгжрэл дундуур сүлжин, жижиг нарийн замаар товчлон явахыг л хэлнэ.”—ДЭВИД БӨРН, Тоокинг Хэдс

хамтлагийн ахлагч, Рок энд ролл хөгжмийн алдар цуутны танхимд бичигдсэн, мультимедиа уран бүтээлч, “Унадаг дугуйн Тэмдэглэл”-ийн зохиогч

Is Biking the Answer? “As more and more cities adopt bike-share programs, cycling will be seen as the cheapest, most convenient, pleasurable, and practical way to see a city. There are places that are super bike-friendly—Berlin, Copenhagen—but where’s the thrill in that? What’s exciting is when you zig and zag past snarled traffic in Istanbul or Rome—cities that aren’t known for bikes but have bad traffic and small side streets perfect for shortcuts.” —DAVID BYRNE, Talking Heads front man, Rockand Roll Hall of

жаазад 2 Бид дуртай

Famer, multimedia artist, and author of Bicycle Diaries

Сан Францискогийн Хейз Валлий дэх СФ Жааз төв нь зөвхөн жааз хөгжимд зориулан байгуулсан анхны байгууламж юм. Алс холын Катар улсын Гэгээн Режис Дохагийн зочид буудалд Жааз эт Линкольн Центртэй түншлэн хэд хэдэн төв нээхээр төлөвлөөд байгаа нь Америкийн гэсэн тодотголтой энэ хөгжмийн төрлийг дэлхий дахинаа түгээх зорилготой юм.

4 Уугуул болцгооё

3 We’re Jazzed The new SFJazz Center in San Francisco’s Hayes Valley is the first stand-alone building dedicated to jazz. Farther afield, in Qatar, St. Regis Doha partnered with Jazz at Lincoln Center to open the first in a series of St. Regis–based jazz clubs, furthering this quintessentially American music around the world (above ). 68 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Таны өвөөгийн хөтөч | САН ФРАНЦИСКОГИЙН ВАЙЛДСАМ ФИЙЛД ГАЙДС ХЭВЛЭЛИЙН ГАЗАР ЭНЭ САРД ГУРАВ ДАХЬ ӨВӨРМӨЦ ХӨТЧӨӨ ХЭВЛЭЖ БАЙНА. НОМОНД, ХОТЫНХОНТОЙ ХИЙСЭН ЯРИЛЦЛАГА, ҮЛГЭР ДОМОГ, ГАРААР ЗУРСАН ГАЗРЫН ЗУРАГ, ХОТЫН ТАЛААРХ НУУЦУУД ОРЖЭЭ. ВАЙЛДСАМ ЭНЭХҮҮ СЭТГЭЛ ТАТАМ, ДУРСАМЖИТ ЦУВРАЛАА НЭШВИЛЛ (2012 ОН) БОЛОН ООСТИН ХОТ (2013 ОНЫ 5-Р САР)-ООР ЭХЛҮҮЛЖЭЭ.

YOUR GRANDPA’S GUIDEBOOK | THIS MONTH, THE WILDSAM FIELD GUIDES PUBLISHES SAN FRANCISCO, ITS THIRD UNCONVENTIONAL GUIDEBOOK, LOADED WITH LOCAL INTERVIEWS, LORE, HAND-DRAWN MAPS, AND CITY SECRETS. WILDSAM LAUNCHED ITS CHARMINGLY THROWBACK SERIES WITH NASHVILLE (2012) AND AUSTIN (MAY 2013).

Орчинд нь уусах буюу зочид буудлаас татгалзан нутгийн хүнийг газарчнаар хөлслөх нь орон нутгийг дэмжсэн аяллын шинэ чиг хандлага юм. Тогтвортой аялал жуулчлалыг дэмжигчдийн сүлжээг бий болгох дараагийн алхмыг Трайбвантэд эхэлж байна. Оролцогчид Сьерра Леоне, Моунстевол, Италийн XV зууны газар тариалангийн Умбрия гацаа зэрэг газарт нутгийнхантай зэрэгцэн амьдарч, хүнс тариалж, хоол хийж, хөгжлийн хөтөлбөрүүд дээр ажиллах боломжтой.

Going Native Immersive tourism—eschewing hotels and hiring local insiders as guides—is the new trend in community-based travel. Tribewanted takes it a step further in its quest to create a network of sustainable communities. Participants live, grow food, cook, and work on development projects alongside locals in places such as Sierra Leone and onestevole, a 15th-century farming hamlet in Umbria Italy.

15 From Russia | feature

Байгальд хамгийн ээлтэй газар “Буддын шашны томоохон хаант улс Бутанд гялгар уутыг хориглож, 100 хувь байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхийг тунхаглаж, одоо ч онгон хэвээр ой модныхоо талаас илүү хувийг Үндсэн хуулиараа хамгаалсан. Гэвч орчин үеийн чиг хандлагатай зохицуулан хэрэгжүүлнэ гэдэг амаргүй. Би өнгөрсөн жил Бутанд очсон. Аялагчдыг хэт оройтоогүй дээр нь биш, харин тогтвортой амьдралын хэв маягийг тогтоож буй орныг шилжилтийн үед нь харахаар очоосой гэж зөвлөмөөр байна.”

images: Leonid Nyshko/Alamy (bike), Jazz At Lincoln Center at The St. Regis Doha/Amara Photos (trumpeter); wildsam (books), Pete Ryan/National Geographic Creative (houses),

—КОСТАС КРАЙСТ, Traveler сэтгүүлийн ахлах редактор, тогтвортой аялал жуулчлалын эксперт

What’s the World’s Best Green Place? “The largely Buddhist kingdom of Bhutan has banned plastic bags, pledged to go fully organic, and constitutionally protected more than half of its pristine forests. But keeping modernity at bay is a huge challenge. I was there last year and recommend travelers go now—not to see it before it is too late, but to witness a country in the midst of a transformation that could become a model for living on a more sustainable planet.” — COSTAS CHRIST, Traveler editor at large and sustainable tourism expert

Бутаны Пунака хөндий Bhutan’s Punakha Valley

feature | the traveler 30

Аялал ба дотно харилцаа

“Лхасад өндөр барилгууд, гол гудамжны дагуу эмсийн хүрээлэн, караоке өрөөнүүд олширсон. Газар газраас ирсэн жуулчид дүүрэн, Потала Ордонг Төвөдийн нийслэлийн хаа нэгтэйгээс олж харна гэж саналтгүй. Эргэн тойронд нь орчин үеийн барилгууд сүндэрлэж, Жоканг Хийд зэрэг газрын цог жавхаа, хүч чадал улам л бишрэм болсоор. 1985 онд анх харсан хоёр давхар цагаан байшингуудтай, амгалан хотыг үгүйлэх ч аялагч биднийг татдаг орон нутгийнхантай харилцах, гайхамшигт, сэтгэл хөдөлгөсөн зүйлс байсаар л байна.” —ПИКО АЙЕР,

ХЭТ ШИГҮҮ ХҮН АМТАЙ ХОТУУДЫН АЧААЛЛЫГ НИМГЭЛЭХЭЭР ДҮҮЖИН ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЭЛ БИЙ БОЛЖ БАЙНА. НЬЮ ЙОРК, ХОНГ КОНГ БОЛОН БУСАД ХОТОД ЖИЖИГ ОВРЫН ДҮҮЖИН УНААНЫ СИСТЕМ ХЭРЭГЖИЖ БАЙГАА Ч ЭНЭ ТЕХНОЛОГИЙН ДЭВШИЛ 2014 ОНЫ ӨВЛИЙН ОЛИМПИЙН СОЧИ ХОТОД ОД БОЛОХ ШИНЖТЭЙ. ДҮҮЖИН УНААНЫ ТӨСЛИЙН МЭДЭЭЛЛИЙГ ИНТЕРНЕТЭЭС УНШААРАЙ.

High Strung Off ering salvation for congested cities, urban gondolas are on the rise. Though smallscale cable transportation systems are active in New York, Hong Kong, and other cities, technological advancements will make cable cars airborne stars at the 2014 Winter Olympics in Sochi, Russia. Follow the Gondola Project online for updates.

2013

Бидний аялах аргыг өөрчлөн, мэдээлэл авах, очсон газраа бодитоор мэдрэх зэрэгт дорвитой өөрчлөлт хийхээр Гүүгл Глас (Google Glass) жижиг LCD дэлгэц дээр хаяг, и-мэйл, дүрс зэргийг зөвхөн шил зүүсэн хүндээ харагдах байдлаар хийжээ. Энэ технологи улмаар контакт линз болох юм. Өнгөрснийг бодит болгон харуулах видеогоор устсан, нурсан газруудын дүрсийг бүтнээр нь харах боломжийг олгож байна.

With the potential to change the way we travel, access information, and experience destinations, Google Glass now takes the form of augmented-reality eyewear that projects data (addresses, e-mails, images) in a small LCD, visible only to the wearer; this technology will eventually translate to contact lenses. Looking backward, Past View augmented-reality video goggles show images of long-gone structures as you tour a city.

How Do We Keep the Romance in Travel?

70 o c t o B E R / n o v e m ber

Гайхамшигт нүдний шил

Spectacular Spectacles

Аялал бичигч, зохиолч

“There are high-rises in Lhasa now, brothels along the main roads, karaoke parlors. There are tourists from everywhere; from most parts of Tibet’s capital, you can no longer see the Potala Palace. But the spirit and intensity around, say, the central Jokhang Temple only grow more heartshaking as modern buildings come up around it. Recalling the quiet town of two-story whitewashed houses I saw in 1985 sometimes makes me wistful, but what makes us travel—the confrontation with the foreign, the wondrous, and the elevating—never gets old.” — PICO IYER, Travel writer and novelist

Шувуунуудад зориулав | ШИНЭ ЗЕЛАНДЫН НЭН ХОВОРДСОН ҮНДЭСНИЙ ШУВУУ БАЙГАЛЬДАА ҮЗЭГДЭХ НЬ БАРАГ ҮГҮЙ. ХАРИН ХОУКЫН ТОХОЙН КЭЙП КИДНАППЕР ОРЧМЫН ФЕРМД 60 ОРЧИМ КИВИ ШУВУУ ОЛДЖЭЭ. НИСДЭГГҮЙ, ИЧИМХИЙ КИВИ ШУВУУД БОЛЗОХДОО ХҮМҮҮСЭЭС ТУСЛАМЖ АВДАГ БАЙНА. 2040 ОН ГЭХЭД УГ ДАРХАН ЦААЗТАЙ ГАЗАР ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ОЛОН ТООНЫ КИВИ ШУВУУТАЙ ГАЗАР БОЛОХ НЬ. FOR THE BIRDS | NEW ZEALAND’S ENDANGERED NATIONAL BIRD IS A RARE SIGHT IN THE WILD—BUT NOT AT THE FARM AT CAPE KIDNAPPERS, IN HAWKE’S BAY, WHERE SOME 60 KIWIS HAVE BEEN RELOCATED. FLIGHTLESS, SHY KIWIS ARE GETTING HELP WHEN IT COMES TO DATING. BY 2040, THE SANCTUARY SHOULD SUPPORT THE WORLD’S LARGEST POPULATION OF KIWIS.

images: Life on white/Alamy (kiwi); GIORGIO LOTTI/Contrasto/Redux (Piazza San Marco)

Дүүжин унаа

Хязгаар нь тэнгэр

Шөнийн оддыг бүдгэрүүлэх хэт гэрэлтүүлэг дэлхий нийтийг хамраад байна. Харин Калифорнийн Үхлийн Хөндийн Цэцэрлэгт Хүрээлэнд бол өөр. Олон Улсын Гүн Хөх Тэнгэр Холбооноос уг хүрээлэнг дэлхийн хамгийн гүн хөх тэнгэртэй газраар тодорхойлсон ба тус байгууллагаас олон улсад өөр таван нөөц газрыг ийнхүү баталгаажуулсан байна. Үүнд: Уэльсийн Брекон Бийконс Үндэсний Парк, Кэбэкийн Мон Мегантик, Намибын НамибРанд Байгалийн Нөөц, Шинэ Зеландын Аораки Маккензи Гүн Хөх тэнгэр Нөөц, Английн Эксмур Үндэсний Парк орно.

Sky’s the Limit Light pollution is obscuring starry nights the world over. But not at California’s Death Valley National Park, named the world’s largest darksky park by the International Dark-Sky Association. The organization has certified five international dark-sky reserves: Wales’s Brecon Beacons National Park, Quebec’s Mont Mégantic, Namibia’s NamibRand Nature Reserve, New Zealand’s Aoraki Mackenzie Dark Sky Reserve, and England’s Exmoor National Park.

Квебек дэх Мон Мегантик Одон орныг судлах төв. Quebec’s Mont Mégantic Observatory

feature | 15 From Russia

15 From Russia | feature

Аялал жуулчлал Венецийг живүүлэх үү?

“Товчхондоо бол тийм. Венец хот өнөөдөр 60 000 хүн амтай, жил бүр 20 сая хүн зочилдог. Аялал жуулчлалаа ухаалаг удирдаач гэсэн хотынхны гуйлтыг улс төрчид үл тоомсорлож байна. Машингүй Венецийн зогсоол дээр усан онгоцууд агаар бохирдуулсаар. Хотын оршин суугчид амар амгалан амьдрахын тулд зочид буудал нэмж барихыг хориглох, хээл хахууль, гэмт хэргийг зогсоох хууль батлахыг улс төрчдөөс шаардаж байна.” —ЭЛИЗАБЕТ БЕККЕР, Аялал Жуулчлалын Бизнесийн Тэсрэлт номын зохиогч

Will Tourism Sink Venice? “The short answer is yes. Today Venice has a population of 60,000 and is visited every year by up to 20 million people.Politicians have ignored locals’ pleas to bring some sanity to the tourism trade: Cruise ships are allowed to dock in car-free Venice, polluting the air. But citizen groups are challenging their political leaders to enforce laws against more tourist lodgings and to prohibit fraud and corruption—giving citizens breathing space to reclaim their way of life.” —ELIZABETH BECKER, author of Overbooked: The Exploding Business of Travel and Tourism Пиаза Сан Маркод цуглагсад The crowd at Piazza San Marco

72 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

the traveler 30 | feature

12 Ухах уу? National Geographic СЭТГҮҮЛИЙН ЭРДЭМТЭН СУДЛААЧИД ЕГИПЕТИЙН БУЛШЛАГДСАН ПИРАМИД БОЛОН БУСАД ГАЗРЫН НУУЦЫГ ГАЗАР УХАЛГҮЙГЭЭР САНСРЫН ХИЙМЭЛ ДАГУУЛЫН ДҮРСЛЭЛ АШИГЛАН ХЭТ УЛААН ТУЯАГААР НЭЭХИЙГ ХИЧЭЭЖ БАЙНА. ТЭДНИЙ ОЛДВОР НЬ БИДНИЙ ДАРААГИЙН АЯЛЛЫН ХАЛУУН ЦЭГ БОЛЖ МАГАДГҮЙ.

Замдаа Маргаашийн нэр нөлөө бүхий хүмүүс Мянганы Галт тэрэг Төсөлд оролцон тив дамжсан 10 өдөр, 10 хотын аялал хийж байна. Энэ нь дэлхийг өөрчлөх санаануудыг амьдралд үйл хэрэг болгох Америкийн мянганыханд (18-34 насныхан) зориулагдсан чуулган юм.

On Track

Dig It?

National Geographic’s Scientists use satellite imagery and infrared scans to search for buried pyramids in Egypt without invasive digging. What they find may be our next travel hot spot.

The influencers of tomorrow are riding the rails with the Millennial Trains Project, a series of ten-day, tencity transcontinental train journeys that create forums for American millennials (18-to- 34-year-olds) to turn their world-changing ideas into on-the-ground action.

Шарлантад тавтай морил

images: Guillaume Poulin (Observatory); Patrick Love/Redux (children)

Мега дүүрэг гэдэг нь ШарлотАтланта эсвэл ШанхайБээжин шиг хэд хэдэн том хот, тэдгээрийн ойр орчмын дүүргээс бүрдсэн эдийн засгийн нэгж юм. БостонВашингтоны зам болох Бостон, Нью Йорк, Вашингтон гэсэн зангилаагаар өдөр бүр хүмүүс ажил гэрийн хооронд аялсаар ирсэн. Энэ шинэ бүтцэд зориулан өндөр хурдны төмөр зам, сайжруулсан агаарын холбоог хөгжүүлэхийг хотжилтын мэргэжилтнүүд сануулж байна.

Welcome to Charlanta Megaregions are economic units of multiple large cities and their surrounding suburbs, like Charlotte-Atlanta or ShanghaiBeijing. Many people in the “Bos-Wash” corridor already commute and travel between the region’s nodes—Boston, New York City, and Washington, D.C.—every day. New urbanism experts call for more access to high-speed rail and improved air connectivity to address this new geography.

МЬЯНМАРЫн дуулиан | ӨМНӨ НЬ ХОРИОТОЙ БАЙСАН МЬЯНМАР УЛСАД ӨНГӨРСӨН ЖИЛ САЯ ГАРУЙ ЖУУЛЧИД АЯЛСАН. ДАВУУ ТАЛ НЬ НЭЭЛТТЭЙ БОЛСОН ГАЙХАМШИГТ НУТАГ БА БЭЛЭН МӨНГӨНИЙ УРСГАЛ. АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ХӨГЖЛИЙН ТОГТВОРТОЙ БОДЛОГО ҮГҮЙ БОЛ ДАВУУ ТАЛ НЬ СУЛ ТАЛ БОЛЖ ХУВИРАХ АЮУЛТАЙ. BURMA BOOM | LAST YEAR MORE THAN A MILLION TRAVELERS ENTERED THE PREVIOUSLY VERBOTEN MYANMAR. THE UPSIDE: ACCESS AND AN INFUSION OF CASH TO A FASCINATING PLACE. THE DOWNSIDE: SAME, IF TOURISM DEVELOPMENT ISN’T HANDLED SUSTAINABLY.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | the traveler 30

Эко-зураас

Таны очсон газар үнэхээр байгальд ээлтэй юү? Дэлхийн Тогтвортой Аялал Жуулчлалын Хороо хариуцлагатай аялал жуулчлалыг хэмжих шинэ удирдамж боловсруулж байна. Ингэснээр аялагчид тухлах буудлаа үнэхээр “ногоон” эсэхэд эргэлзэхгүй амарч болно. Орон нутагтаа ээлтэй байдал, соёлын өвийн хадгалалт, байгаль орчин хамгаалалт гэсэн үзүүлэлтээр үнэлэгдэх юм байна.

Eco-streak

Is your destination as green as you think? The Global Sustainable Tourism Council is at work on new guidelines for measuring responsible destination stewardship so that travelers can rest assured their ecolodge is truly green (not just “green washed”). This stamp of approval considers local benefits, heritage preservation, and environmental conservation.

Бид дэлхийгээ илүү нөхөрсөг болгож чадах уу?

Манай дэлхий бидний бодож байгаагаас ч илүү эв найрамдалтай газар. Афганистан, Йемен зэрэг орны тухай сайхан мэдээ төдийлөн сонсдоггүй ч, тэнд аялж байгаад минь талархаж, намайг тайтгаруулах хүмүүс байнга тааралддаг. Аялж явахад дэлхийн хаана ч таныг найрсгаар хүлээж авна. Гэхдээ энэ нь аюул байхгүй гэсэн үг биш, айдас таныг хөтлөх эсэхийг сонгож байгаа хэрэг. Ингээд л та шинэ зүйлстэй учрахад нээлттэй болж байгаа юм. —МЭТТЬЮ ХАРДИНГ, wherethehellismatt.com-г үндэслэгч

How Do We Make the World a Friendlier Place? “The world is a lot friendlier than we’re led to believe. In a country like Yemen or Afghanistan, where you don’t hear a lot of good news, I’ll meet people who work to put me at ease and show me they’re glad I’ve come. When you go as a traveler, pretty much anywhere on this planet, you’ll be welcomed. That doesn’t mean there isn’t danger. But you can choose not to be controlled by fear. Then you’re open to new experiences.” —MATTHEW HARDING, founder of wherethehellismatt.com

Хөлөг онгоцон буудал

Dock Star

ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ТОМ УСАН ОНГОЦНЫ БУУДАЛ ГЭГДЭХ КАЙ ТАК ЭНЭ ЖИЛ ХОНГ КОНГ ХОТНОО НЭЭГДЛЭЭ. ОРЧИН ҮЕИЙН ЭНЭ ГАЙХАМШИГТ БУУДАЛ ЗОРЧИГЧДЫН 6000 ОРЧИМ ТАСАЛГААТАЙ, 2700 М2 НИЙТЭД ЗОРИУЛСАН ДЭЭВРИЙН НОГООН ТАЛБАЙТАЙ БА БОРООНЫ УСЫГ ДАХИН БОЛОВСРУУЛЖ, БАЙГУУЛАМЖИЙГ СЭРҮҮЦҮҮЛДЭГ.

CLAIMED TO BE THE WORLD’S LARGEST cRUISE TERMINAL, KAI TAK CRUISE TERMINAL OPENED THIS YEAR IN HONG KONG. THE MODERNIST MARVEL HAS ROOM FOR NEARLY 6,000 PASSENGERS AND CREW. A 30,000-SQUARE-FOOT ROOF GARDEN IS OPEN TO THE PUBLIC, AND RECYCLED RAINWATER KEEPS THE bUILDING SUSTAINABLY COOL.

74 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

the traveler 30 | feature

Гараг хоорондын аялал хэзээ эхлэх вэ? “Сансарт хувиараа нисэх аялал хүмүүн бид сансар огторгуйд хэрхэн аюулгүй зорчих мэдлэгийг дорвитой дээшлүүлэх бололтой. Гэвч бидний анхны аялал бол эхлэл төдий юм. Бид сансарт нисэх бүрт шинжилгээ судалгаа, технологио хөгжүүлэх нь цаашдын замыг заах болно. Өнөө үед өртөг багатай хиймэл дагуул хөөргөөд байгаагаас харахад би амьддаа гариг хооронд аялж чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна. — Ричард Брэнсон, Виржин Галактикийг үндэслэгч.

Шанхайн Тайканг гудамж Shanghai’s hip Taikang Road

images: Architectural Services Department/HKSAR Government (cruise terminal); Eightfish (Shanghai); Virgin Galactic (spacecraft)

Моод дэлгэрүүлэгч | ШАНХАЙ БОЛ УРЛАГ, ЗАГВАР, ХУРЦ ШИЙДЭЛТЭЙ УРАН БАРИЛГА, ШИНЭ САНАА ХУРДТАЙ ДЭЛГЭРДЭГ ХОТ ЮМ. ТАЙКАНГ ГУДАМЖНЫ ХЭЭНЦЭР БУТИК ЭСВЭЛ ӨҮЛД ДОГ ЗЭРЭГ ШИНЭЧЛЭГДСЭН ҮЙЛДВЭРИЙН ДҮҮРГЭЭС ШИНЭ ТРЭНД БИЙ БОЛЖ, ТАРХДАГ. 1920-ИОД ОНД ҮҮССЭН ХАЙПАЙ ГЭХ “ШАНХАЙ СТИЛЬ” ГЭСЭН ҮГИЙГ ХЭРЭГЛЭЭД СУРЧИХ НЬ ЗҮГЭЭР ШҮҮ. Trend Starter | Shanghai is a hyper-speedy city of art and fashion, edgy architecture, and fasttrack ideas. The latest trends surface in renovated industrial zones like the Old Docks or the chic boutiques of Taikang Road. The word haipai, coined in the 1920s, refers to the distinctive “Shanghai style.” Better get used to saying it.

When Will Interplanetary Travel Take Off ?

Буудлын явдал

The Inn Thing

Зочид буудлын эзэд хэрэглэгчдийн судалгаанд үндэслэн өрөөний зохион байгуулалтаа шинэчилж байна. Хувцасны өлгүүр, шургуулганы оронд задгай талбай, тавиур, өлгүүр байх юм. Хананд байрласан мэдрэгчтэй дэлгэцээр мэдээ, цаг агаар, кино, видео бичлэг эсвэл ширэнгэн ойд, саран дээр гэх мэт дүрслэл сонгон үзэж болно. Тусгай гэрэлтүүлгийн тусламжтайгаар зочид цагийн зөрүүний өөрчлөлтөд түргэн дасан зохицох боломжтой.

Hoteliers are turning to consumer-driven research to reinvigorate the hotel guest room. Open spaces, shelves, and hooks that travelers will actually use will replace neglected closets and drawers. On the tech front, touch-sensitive screens and wall panels will relay text messages and weather updates, screen movies and video art, and project themed environments (in the jungle, on the moon). Special lighting will boost guests’ natural melatonin to help jet-lagged bodies rebound quickly.

“Private spaceflight is going to vastly increase our knowledge of how humans can safely go to space. But our first voyages are just a beginning. The expertise and technologies we develop with frequent spaceflights will teach us how to go farther. Considering what’s happening now in low-cost satellite launching, I’m confident that interplanetary travel can and will happen in my lifetime.” —RICHARD BRANSON, founder of Virgin Galactic

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Миний ус хаачив?

Үндэсний Цэцэрлэгт Хүрээлэнгийн үнэ цэнийг мэдэрч, талархъя гэвэл Орегон муж дахь Крейтер нуураас цааш хайх хэрэггүй. АНУ-ын баруун хэсэг үерийн гамшигт автсан ч энэхүү байгалийн нөөц онгон цэвэр байдлаараа үүрд хадгалагдана. Тус цэцэрлэгт хүрээлэнд усны хэрэглээг зохицуулагч төхөөрөмж суурилуулж, ресторанд онцгой тохиолдолд л ундны ус нийлүүлдэг болжээ.

Where’s My Water?

Look no farther than Oregon’s Crater Lake to appreciate the importance of the National Park Service. Despite the drought plaguing the western U.S., this natural reservoir’s pristine blues will be forever preserved. New water conservation measures at the park include installing low-fl ow fi xtures and providing drinking water in restaurants only on request.

Цахилгаан хурдаар Эстон улс автомат замын аяллын уралдаанд тэргүүлж байна. Үндэсний бүрэн цахилгаанжуулсан хурдны зам нь хоорондоо 60 км-ээс холгүй зайтай, 165 цэгээс бүрдэх ба хураамж нь бензинтэй харьцуулбал өчүүхэн төдий аж.

In the Current

Estonia has pretty much taken charge in the allelectric road trip race. Its new fully electrified national highway system includes 165 charging stations no more than 37 miles apart and fees that are pocket change compared with petrol.

Орегон муж дахь Грейтер Лейк Үндэсний Парк. Crater Lake National Park in Oregon

76 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

the traveler 30 | feature

Юрийн галавын цэцэрлэгийг үнэхээр бий болгож чадах уу?

“Юрийн галав 145 сая жилийн өмнө төгсгөл болсноор тухайн үеийн аварга хэвлээр явагчдын ДНХ устаж, тэднийг сэргээх найдвар ч алга болсон. Гэсэн хэдий ч, Плейстоцени эрин үе дөнгөж 11 000 гаруй жилийн өмнө дууссан учраас тэр үеийн амьтдын ДНХ-г чулуужсан үлдэгдлээс нь сэргээх боломжтой. Генетикийн инженерчлэлийн тусламжтайгаар эдгээр мөхсөн амьтдыг эргүүлэн авчирч болох юм. Үсэрхэг арслан заан, илдэн шүдтэй муурыг бид хэдэн арван жилийн дараа амьтны хүрээлэнд харж болох юм.” — СТЮАРТ БРЭНД, Амилуулж Сэргээ санг хамтран үүсгэгч

Can Scientists Create Real Jurassic Parks?

25 Эртний эд Санта Барбарагийн нэгэн машины баазад 5 ширхэг дахин шинэчилсэн, 4 хүний багтаамжтай, хөнгөн цагаан АЙРСТРИЙМ чиргүүл бий. АЙРСТРИЙМ-2-ГӨҮ хэмээх компани орчин үеийн АЙРСТРИЙМ-ийн шинэ загварууд түрээсэлж байна. Мөн л эртний эд: Мексикт, Волкесваген битл буюу “СҮЙХ ЦОХ”-оор (доорх зураг) хөтөчтэй авто аялал зохион байгуулдаг.

Vintage treads The Santa Barbara auto camp consists of five restored aluminum airstream trailers that each sleep up to four people. New company airstream 2 go offers current-model airstreams for rent, with pickup in L.A. or Vegas. Also retro: in Mexico, the traveling beetle runs guided road trips in convertible Volkswagen “slug bugs” (above).

images: Jeffrey Murray/Aurora Photos (Lake); B Christopher/Alamy (car); VIEW Pictures Ltd/Alamy (art);

“Since the Jurassic period ended 145 million years ago, the DNA of the great reptiles of that age is long gone, along with any hope of resurrecting them. However, the Pleistocene epoch ended just over 11,000 years ago, and DNA from animals of that period can still be recovered from some fossils. Creatures that went extinct then might be brought back to life using new genetic engineering. We may see woolly mammoths and saber-toothed cats in zoos in a couple of decades.” —STEWART BRAND, co-founder of Revive and Restore

Хойд Франц дахь Ленсийн Лувр. The Louvre-Lens, in northern France

ГАЛЛЕРЕЙН НЭЭЛТҮҮД | УРЛАГИЙН БҮТЭЭЛИЙН НЭЭЛТИЙН ШИНЭ ЭРИН ИРЛЭЭ. ЛОС АНЖЕЛЕС ХОТЫН ТӨВД 2014 ОНД УРЛАГИЙН ТОМ САН (ЖЕФ КУНС БА ДАМИАН ХЕРСТ НАРЫН) БИЙ БОЛОХ ГЭЖ БАЙНА. ХОЙД ФРАНЦЫН ЛЕНС ХЭМЭЭХ АЛС БӨГЛҮҮ ХОТХОН ӨӨРИЙН ЛУВРТАЙ БОЛНО. ХЯТАДЫН ЧАНГША, ТАЙЮАНЬ ХОТОД ТУС УЛСЫН УРЛАГИЙН АЛДАР НЭРИЙГ ДУУРСГАХ МУЗЕЙНҮҮД НЭЭГДЭХ ГЭЖ БАЙНА. GALLERY GUSTO | IT’S A NEW AGE OF ARTFUL OPENINGS. DOWNTOWN LOS ANGELES GETS THE BROAD ART FOUNDATION (THINK JEFF KOONS AND DAMIAN HIRST) IN 2014, NORTHERN FRANCE HAS ITS LOUVRE OUTPOST IN THE TOWN OF LENS, AND TWO CITIES IN CHINA—CHANGSHA AND TAIYUAN— WILL DEBUT NOTEWORTHY MUSEUMS THAT REFLECT THE COUNTRY’S ARTISTIC AMBITIONS. 77

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | the traveler 30

Ирээдүйд онгоцны буудал ямар болох вэ?

What Will the Airport of the Future Look Like?

“Аялалд гарахдаа л очдог байсан онгоцны буудал аялагчдын уулзах, ажиллах, худалдаа хийх, идэх, унтах, тоглох газар нь болсон байна. Онгоцны буудал түшиглэсэн “аэротрополис” хот нь зугаа цэнгэл, бизнес болон эмчилгээний аялал жуулчлалыг татах хүчирхэг соронз болж байгаа ба Өмнөд Солонгосын Инчон, ХонгКонг, Дубай, Далласын Форт-Уорт, Амстердамын Шипхолын онгоцны буудал тэргүүлж байна.”—ЖОН Д. КАСАРДА, Агаарын

“Once a place of departure, airports and their immediate environs are becoming destinations where travelers meet, work, shop, eat, sleep, and play without going more than 15 minutes from the passenger terminal. The ‘aerotropolis,’ a city built around an airport, will become a powerful magnet for business travel, medical tourism, and leisure pursuits. Amsterdam Schiphol, Dallas–Fort Worth, Dubai, Hong Kong, and Incheon, in South Korea, are airports leading the way.” —JOHN D. KASARDA, director of the Center

худалдааны төвийн захирал

Өмнөд Солонгосын эрчимтэй хөгжиж буй Инчон хотын нисэх онгоцны буудал. The rising city at South Korea’s Incheon Airport

78 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

for Air Commerce

images: Topic Photo Agency/Corbis (building); MilsiArt/Alamy (water); Popperfoto/Getty Images (airship)

the traveler 30 | feature

Шингэн алт | ЗОХИОН БҮТЭЭГЧ ДИЙН КЕЙМЕНЫ МЭРГЭН УХААНААР БҮТСЭН СЛИНГШОТ УС ЦЭВЭРШҮҮЛЭГЧ НЬ ЦЭВЭР УСААР ХАНГАГДАЖ ЧАДАХГҮЙ БАЙГАА ДЭЛХИЙН 738 САЯ ХҮМҮҮС БОЛОН ХӨГЖИЖ БУЙ ОРНООР АЯЛАГЧДАД ТУЛГАРДАГ БЭРХШЭЭЛИЙН ГАРЦ БАЙЖ МЭДЭХ ЮМ. Trend Starter | Inventor Dean Kamen’s ingenious Slingshot water purifier could be the answer to bringing clean water to some of the 738 million people in the world who don’t have it—and to travelers whose use of it puts an extra burden on developing areas.

Умард туйл өөрчлөгдөж байна

Уур амьсгалын өөрчлөлт аяллын маршрут, аялал жуулчлалын худалдаа, геополитикийн өрсөлдөөн гээд бүгдийг эрчимжүүлж байна. Умард туйл ч бус, Хятадуудын нэрлэдэг “гурван туйл” (Умард туйл, Өмнөд туйл, Хималай) өөрчлөгдөж байгаа нь хүн төрөлхтний соёл иргэншилд даяаршлалын ач холбогдолтой. —ЭНДРЮ ЗОЛЛИ, Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн гишүүн, ирээдүй судлаач, poptech.org сайтын эрхлэгч

Is the Wild North the New Wild West? The Arctic is changing. Climate change opens up more travel routes, brings more tourism, more commerce, more geopolitical competition—more everything. And it’s not just the Arctic; changes coming to the ‘three poles’ (Arctic, Antarctic, and Himalaya), as the Chinese call them, have global significance for every aspect of human civilization.” —ANDREW ZOLLI, National Geographic fellow, futures researcher, and curator of poptech.org

30 Агаарын хөлөг | АГААРЫН ХӨЛӨГ ЭРГЭН ИРЖ БАЙНА УУ? ХӨӨРӨГДӨЖ БАЙГАА ЮМ БИШ, ГЭХДЭЭ Л ТУН УДАХГҮЙ АГААРЫН ХӨЛӨГ ОНГОЦЫГ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ЗОРИУЛАЛТААР АШИГЛАДАГ БОЛЖ МАГАД. 180 ХОНОГИЙН ДЭЛХИЙГ ТОЙРОХ АГААРЫН УРАЛДААН 2015 ОНД ЭХЭЛЖ, ДӨРВӨН ТИВ, ЮНЕСКОГИЙН 130 ГАРУЙ СОЁЛЫН ӨВ ДУРСГАЛЫН ГАЗРЫН ДЭЭГҮҮР НИСЭН ӨНГӨРӨХ БОЛНО. Blimp My Ride | BLIMPS MAKING A COMEBACK? NOT IN ANY INFLATED SENSE, BUT AIRSHIPS MAY SOON RETURN TO TOURIST DUTY. THE WORLD SKY RACE IS A 180-DAY, AROUNDTHE-WORLD CHALLENGE SET TO SOAR IN 2015. IT’LL FLY ACROSS FOUR CONTINENTS AND SOME 130 UNESCO WORLD HERITAGE SITES. 79

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Гурван өнгийн алагласан тууз зүүсэн Ойнт тосгоны оршин суугч бахархалтайяа инээмсэглэнэ. Усан үзмийн тариалангийн торон хашаа (баруун талд) сүм дуган ихтэй Божоле хүрээлнэ. All smiles, a resident of the village of Oingt sports a tricolored rosette. Vineyards (opposite) web the church-dotted Beaujolais landscape.

ФРАНЦЫН Божоле БОЛ СЭТГЭЛ ХӨДӨЛГӨМ, ЗОЧЛОМТГОЙ НУТАГ. IN FRANCE’S BEAUJOLAIS, AN INTOXICATING BLEND OF WARMTH AND WELCOME.

Божоле дарсны нууц

Under the Influence

BY BRUCE SCHOENFELD | Брюс Шёнфельд PHOTOGRAPHS BY SUSAN SEUBERT | Сьюзан зейберт

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Under the Influence

“ЦЭЛМЭГ ӨДӨР МАНАЙ ДОВЖООН ДЭЭРЭЭС

“ON A CLEAR DAY,” WINEMAKER Julien Sunier

Монблан оргил харагддаг”. Дарс үйлдвэрлэгч Жюльен Сүниеэ өөрийн эдлэн дэх эртний том байшингийнхаа гал тогоонд надад ийн өгүүлэв.Түүний хэлснийг төсөөлөхөд хэцүүхэн л юм. Учир нь бид Францын хамгийн урт Луар болон Рон голуудын дунд нуугдсан намхавтар толгод, цэмцгэр тосгодтой Божоле бүс нутагт байна шүү дээ. Хоёрдугаар сарыг ч хэлэх үү, тэнгэр бүрхэг. Сүниеэгийн байшингийн өмнөх зогсоолд тавьсан түрээсийн машин маань манан дундаас үзэгдэх төдий сүүмэлзэнэ. Гэвч зөөлөн будрах цас надад саад болсонгүй. Амтат дарсны үйлдвэр болох энэ том байшингийн хаа нэгтээгээс жааз хөгжим намуухан эгшиглэж, Сүниеэгийн эхнэр Сильвигийн өдрийн хоолонд бэлдэх шарсан гахайн мах, элдэв нарийн ногооны анхилам үнэр хамар цоргино. Олон жил нуугдмал байсан Божоле тун саяхнаас жуулчид болон шилжин ирэгсдийн анхаарлыг татаж эхлээд байгааг Сүниеэ онцлов. 37 настай Жюльен Сүниеэ бол мартагдах шахсан Божоле дарсны нэр хүндийг өсгөж буй шинэ үеийн үйлдвэрлэгчдийн томоохон төлөөлөгч. Cүниеэгийн гурван төрлийн шилтэй дарс бүгд өөр өөр тосгонд ургасан усан үзмээр нэрсэн. Шинэхэн алим шиг зөөлөн амттай, cпиртийн агууламж бага тул та өдрийн хоолон дээрээ ч хэрэглэж болох аж. Эдгээр дарсны сэтгэл татам байдлыг ямар нэгэн оноо, эсвэл үнээр хэмжих аргагүй. Харин миний зооглож буй хоолны амтыг илүү сайхан болгож байгаагаар нь, урлагийн илэрхийлэл гэхээс илүүтэй өдөр тутмын хэрэглээ болсноор нь, зуны таатай зугаалгыг санагдуулж байгаагаар л илэрхийлж болох юм. Энд хэн ч, тэр бүү хэл дарс үйлдвэрлэгчид нь ч дарсны амтны тухай уянгалуулан магтаж суудаггүй. Зоог ид дундаа орчихоод байхад дарсны талаар ганц ч үг цухуйхгүй байж мэднэ. Магадгүй тээр хойно яриан дундуур хэн нэг нь дарсаа шимэн, хундага руугаа зэрвэс харснаа инээд алдаж “Хөөх, энэ ч үнэхээр сайн юмаа!” гэвэл гайхах хэрэггүй. Францын зарим нутаг ойлгоход бэрх, ихэмсэг сэхүүн байдлаар гадаад ертөнцөд харагддаг бол Божоле таныг гараа алдлан угтаж

tells me in the kitchen of his farmhouse cottage, “you can see Mont Blanc from our porch.” I’m finding this hard to imagine. We are in Beaujolais, a region of gentle hills and tidy villages tucked between the Loire and Rhône Rivers, hundreds of miles from the austere Alps. Also, it’s February, and the sky is leaden white. I can barely see my rental car, parked in the mist shrouding Sunier’s driveway. But let it snow. The house, which doubles as Sunier’s winery, is snug, jazz music emanates from somewhere, and Sunier’s wife, Sylvie, has constructed a midday meal of roast pork and brussels sprouts with mustard and salsify (one of my favorite root vegetables). Over a pear tart, Sunier says that Beaujolais has been overlooked for years but now is beginning to draw tourists and permanent transplants. At 37, Julien Sunier is at the forefront of a new generation of Beaujolais producers that has turned the area’s reputation for modest, unmemorable wines on its head. His three bottlings, each from grapes grown in a different village, are as refreshing as crisp apples, softly fruity, and with alcohol contents low enough that you can enjoy some at lunch. The appeal of these wines cannot be expressed in ratings points or auction values. It’s in how the wines enhance what I’m eating, how they exist as beverages rather than artistic statements, how they remind me of a summer picnic. No one here, not even the winemakers, sits around solemnly intoning about the aromas in the glass. In fact, the wine may not be mentioned until halfway through a meal. Then, somewhere between the talk and the laughter, someone will take a sip, glance at the bottle, and say out loud, “Hey, this is pretty good.” Though parts of this nation offer an inscrutable, even pompous, face to the outside world, Beaujolais throws open its arms. Its scenery is soft, like a watercolor. Hillsides covered with vines give way to a bend in the road dictated, likely as not, by some property dispute centuries ago. On my way to Sunier’s I passed small goat farms and roadside restaurants with blackboard menus scrawled in chalk. Inevitably, I’d reach a village centered on a centuries-old church. Sunier and I drive down the hill to one of these, in his town of

82 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Алдартай дарсны худалдаачин асан Марсель Лапьерын хүү Матъё Лапьер гэр бүлийн дарсны үйлдвэрийнхээ гадаа амарч байгаа нь. 1600-аад оны үед баригдсан хувийн эзэмшлийн Шато де Ла Роше (зүүн талд) Францын умард зүгт оршдог. Mathieu Lapierre, son of famed vintner Marcel Lapierre, relaxes at the family winery. To the north sits the privately owned Château de La Roche (opposite), built in the 1600s.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

Сонгодог Франц буурчийн газар болох Сорс дэ Фиес (зүүн) ч мөн адил дарсаа өөрсдөө үйлдвэрлэдэг. Aубэрж ду Парадис зочид буудлын зоогийн ширээн дэх тавгийг (дээр) зүссэн хүйтэн бяслаг болон бусад амттанаар дүүргэжээ. Божоле руу буцах замд (доор) усан үзмийн талбай болон фермүүд харагдана. A classic French country inn (left), the Source des Fées also makes its own wines. Cold cuts, cheeses, and other treats (above) fill a plate at the Auberge du Paradis. Beaujolais back roads (below) weave past vineyards and farms.

Under the Influence | feature

Avenas. Along the road, once part of the Roman Via Agrippa between авна. Эндхийн байгалийн үзэмж усан будгийн зураг мэт аядуухан. Lyon and Boulogne, sits the stone Church of Notre Dame. I stand Усан үзмийн модод битүү бүрхсэн толгодын энгэрээр мушгирсан before the altar and contemplate the seated figures of Christ and the замууд тод зурайна. Сүниеэгийн байшин руу явах замдаа би хэдэн 12 apostles. Then Sunier leads me outside to a bar attached to the local жижиг ямааны ферм, хар самбар дээр шохойгоор бичсэн цэсээ restaurant, Le Relais des Sapins . A man grasps Sunier by the shoulders замын хажууд байрлуулсан нутгийн зоогийн газруудын хажуугаар and gives him a hearty embrace. өнгөрөв. Бидний явсан зам хэдэн зуун жилийн настай хуучны сүм “He’s the mayor,” Sunier tells me as we sit down. “I’m not from here, яг дунд нь байрлах нэгэн сууринг чиглэнэ. as you know. But in Beaujolais, that’s not a problem.” Сүниеэ бид хоёр толгод уруудан түүний амьдардаг жижиг хот It’s in public spaces like this, I’ve already learned, where the Айвна дахь тэрхүү сүмийн зүг давхилаа. Алдарт Ромын замын нэг social life of the region plays out: in restaurants, outdoor markets, хэсэг болох Лион, Булонь хотуудыг холбосон Агриппагийн зам town squares, and small shops, from which a traveler can’t exit without дагуу эртний чулуун Нотр Дам сүм дүнсийнэ. Би тахилын ширээний hearing a singsong chorus of “Bon voyage!” If a visitor shows up at a bar, нүүрэн талд сийлсэн Христ болон түүний 12 дагалдагчийг ширтэн it’s not uncommon for locals to walk over and introduce themselves. хэсэг суув. Тэндээс Сүниеэ намайг “Жодоо модны буурчийн “When someone notices you have an empty glass, you will газар” гэх сонин нэртэй уушийн газар руу дагуулж явлаа. Нэг эр immediately have a full glass,” Sunier says. “Within half an hour, you’ll Сүниеэгийн мөрөн дээр нь алгадаж, дотно тэвэрч угтсан нь энэ know everyone.” хотын дарга аж. "Намайг эндхийн хүн биш гэдгийг та мэднэ. Гэхдээ Божолед энэ бол асуудал биш” хэмээн Сүниеэ өгүүлнэ. Францын зарим нутаг ойлгоход бэрх, ихэмсэг сэхүүн Жуулчдын хувьд энэ хотын амьдрал байдлаар гадаад ертөнцөд харагддаг бол Божоле таныг буцалж байдаг зоогийн газар, гараа алдлан угтаж авна. гудамжны зах, хотын талбай, жижиг дэлгүүрүүдээр зочлоод гарахад THOUGH PARTS OF FRANCE OFFER AN INSCRUTABLE, EVEN POMPOUS, “Бон вояж!” гэх үдэлтийн үгийг FACE TO THE WORLD, BEAUJOLAIS THROWS OPEN ITS ARMS. хэдэнтээ сонсохгүйгээр явна гэж байхгүй. Гадны зочин уушийн газарт орж ирэхэд нутгийнхан урилгагүйгээр дөхөж очоод өөрсдийгөө Though I’ve been writing about wine for two decades, танилцуулаад эхэлбэл тийм ч сонин зүйл биш. it never occurred to me to visit beaujolais until now. The wine-tourism “Хэрэв чиний хундага хоосон байгааг хэн нэгэн харвал тэр даруй boom, which began in the 1990s when american consumers sought дүүргэж өгнө. Бараг хагас цагийн дотор л чи энд байгаа бүх хүнийг out renowned producers and celebrated restaurants in napa valley, таньдаг болно доо!” гэж Сүниеэ хэлэв. bordeaux, tuscany, and beyond, missed the region entirely. Before world Хэдийгээр би хорь гаруй жил дарсны тухай бичиж байгаа ч war ii, beaujolais wines were considered some of france’s finest. The Божолед зочлох завшаан өнөөдрийг хүртэл тохиогоогүй юм. french appellation contrôlée system, which permits food products to Дарсанд дурлагч-аялагчдын тэсрэлт болсон 1990-ээд онд bear place-names only if the raw materials are actually from there, was Америкийн хэрэглэгчид Напа хөндий, Бордо, Тосканийн алдар created in 1935 in part to stop Burgundian producers from labeling цуутай дарс үйлдвэрлэгчид, зоогийн газрууд руу хошуурч эхэлснээр their cheaper Pinot Noir with the names of Beaujolais villages. But by энэ газар мартагджээ. Дэлхийн II дайнаас өмнө Божоле дарс 1945, the local economy had ground to a halt. Adopting high-volume Францын хамгийн сайхан нь гэгддэг байв. 1935 онд Францад production methods and chemical fertilizers to grow far more fruit— AOC буюу зөвхөн түүхий эдээ хурааж авсан газар нутгийн нэрээр and make far more profit from the same land—proved difficult to resist. бүтээгдэхүүнээ нэрлэх хууль гарснаар Бургундийн Пино-нуар The delicate Gamay grape, the region’s mainstay, seemed to suffer from мэтийн хямд дарсыг Божоле нэрээр шошголох явдлыг зогсоожээ. such treatment. By the 1990s, Burgundies were selling for up to $500 a Гэвч удалгүй 1945 онд орон нутгийн эдийн засаг уналтад орсон bottle. Beaujolais had devolved into all-but-tasteless plonk. юм. Нэгж талбайгаас илүү их ургац хураахаар химийн бордоо At about the same time, wine revolutionary Marcel Lapierre was хэрэглэсэн нь байдлыг улам дордуулжээ. Энэ нутгийн тансаг амтат pioneering a movement in Beaujolais away from industrial- scale wines Гамэй усан үзмийн тариаланд ийм зохистой бус арга таардаггүй. toward wines made by the bottle, using grapes untouched by synthetic Тиймдээ ч 1990-ээд онд нэг шил Бургунди дарс 500 ам.доллар chemicals. When Lapierre died in 2010, the baton passed to his son, хүртэлх үнээр зарагдаж байхад Божоле хямдхан сувсан дарс болж Mathieu, to Sunier, and others. After slow growth, their movement has хувирчээ. gained a following. A steady stream of visitors now comes through for Яг энэ үед “дарсны хувьсгалч” гэгддэг Марсель Лапьер Божолед the wine and ends up entranced by the place itself. Beaujolais has few синтетик химийн бодисоор бордоогүй цэвэр усан үзмийн дарс guided tours or formal tasting rooms. The main concession to organized үйлдвэрлэх хөдөлгөөнийг анх санаачилсан юм. Лапьерийг 2010 tourism is the Beaujolais wine route, between Lyon to the south and онд нас барахад энэ уламжлал түүний хүү Матъё, Сүниеэ нарт Mâcon to the north, which links towns—bearing names I knew only өвлөгджээ. Энэ тэмцэл удаан үргэжилсний эцэст үр дүнгээ өгсөн from labels on bottles—spaced through the rolling countryside. билээ. Дарс авахаар гаднаас ирэх зочдын тоо аажмаар өсөж, The sun has been up only an hour or two, and the air seems to нутгийн нэр ч олонд танигдах болж. Өнөөдөр Божолед хэд хэдэн shimmer with the freshness of the morning. The France Musique station хөтөчтэй аялал, бас албан ёсны амталгааны газар бий болсон. is playing Debussy on my car radio as I sweep through a landscape of Миний хувьд шилэн дээрх шошгоноос нь л мэддэг байсан Божоле tall pines and granite outcroppings that makes the Alps feel not so

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

feature | Under the Influence

дарстай танилцах аяллын үндсэн чиглэл нь өмнө зүгийн Лион хотоос умард зүгт Макон хүртэл хэдэн арван хот тосгод бүхий уудам нутгийг хамардаг. Хэдхэн цагийн өмнө мандсан нарны туяа өглөөний тунгалаг агаарт өнгө нэмэн гялтганана. Машинд Франц Мюзик радиогоор Клод Дебюссийн хөгжим эгшиглэж, Альпын нуруу холгүйхэнг сануулах мэт эгц өндөр хадан хясаа, өндөр нарийхан нарсан ойн хажуугаар би давхина. Уруудан давхисаар анхилам үнэрт, нил ягаан дарсаараа алдартай Жулианас тосгонд ирлээ. Тосгоны 850 гаруй оршин суугч бүгд шахуу багтчихдаг том сүмээр нь энэ тосгоныг хүмүүс андахгүй. Рью Альфонс Бюрдо гудмаар алхангаа нарийн боовны газрын дэргэд хэсэг саатан нүд хужирлалаа. Явсаар шуудангийн эсрэг талд байх жижигхэн уушийн газрыг олж харав. Божолегийн уугуул иргэд өглөө босоод л ууж эхэлдэг гэж сонссон юм. Гэхдээ Европ даяар уудаг брэнди биш, харин жижигхээн хундагатай цагаан эсвэл улаан Божоле дарс. Уушийн газар явж ороход гурван эр яг ингэж уугаад зогсож байлаа. Өглөөний 10 цаг 30 минут… тэд надтай чин сэтгэлээсээ мэндэлсний дараа би тэдэнтэй нэгдэв. Хэдийгээр миний франц хэлний мэдлэг нимгэн, хэдхэн мэндчилгээний үгнээс хэтрэхгүй боловч нэг их удалгүй бид чөлөөтэй ярилцаж эхэлсэн нь намайг бүр гайхашруулж орхилоо. Найрсаг зочломтгой занд нь уярсан би өгүүлбэр холбон, санаагаа илэрхийлж байв.“Тиймээ, энэ бол Божолед ирсэн миний анхны аялал. Мэдээж зун энд ирсэн бол илүү дээр байсан байх”. Ингэж хэлэхэд тэд зөвшөөрснөө илэрхийлж толгой дохино. Тэдний нэг нь “Sans maquillage” гэж хэлэв. Ямар ч хольцгүй цэвэр “Божоле”. Миний уусан энгийн цагаан дарс эндээс гурван километрийн зайтай Прузиллигийнх гэнэ. Аравхан минут давхиад хүрэх газарт тарьж ургуулсан дарс шимж сууна гэхэд үнэмшмээргүй ч юм шиг. Сайхан амт хоолой даваад зогсохгүй үнэхээр сайхан мэдрэмж төрүүлнэ. Долоо хоногийн турш би Матъё Лапьертэй уулзана гэж найдсаар байв. Түүний аав энэ газрыг ийнхүү хөгжүүлж чадаагүй бол би Божолед ирэхгүй байсан биз. Мөн би Божолегийн ургацуудын хамгийн шилдэг нь буюу Марселийн нас барахынхаа өмнө хийсэн, түүний сүүлчийн дарс болох Моргон 2009-ийг амтлах тухай мөрөөдөж байв. Вилле-Моргон дахь уушийн газарт Матъё Лапьертэй яаруу уулзахдаа Даваа гарагийн өглөө тэдний дарсны газарт зочлохоор тохиролцож чадлаа. Намайг М.Лапьерийн эдлэнд очиход цонхны хөшиг нь хаалттай

86 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

distant after all. I dip down to Juliénas, a village known for violetscented wine and a cavernous church that probably could hold all 850 villagers. I walk Rue Alphonse Burdot, stopping in a patisserie to eye the pastries. Then I spot a bar across from the post office. I’d been told that Beaujolais natives start drinking in the morning. Not brandy, as physical laborers traditionally did throughout Europe, but tiny glasses of Beaujolais, rouge or blanc. When I arrive, three men are sitting at the counter doing just that. It’s 10:30 a.m., but they greet me with such earnest good cheer that I join them. Soon we’re talking, which astonishes me because I don’t speak enough French to carry a conversation beyond perfunctory pleasantries. Surfing a wave of hospitality, I’m forming sentences and conveying ideas. Yes, it’s my first time in Beaujolais. Sure, it would be better to be here in the summer, but perhaps not, as I’m getting a sense of the authentic Beaujolais. To this they nod in agreement. “Sans maquillage,” one of them says. Beaujolais without makeup. My wine, a simple white, is from Pruzilly, two miles away. It is grown, made, sold, and consumed within a ten-minute drive. It doesn’t just taste good going down. It feels virtuous. All week i’ve been hoping to catch up with mathieut Lapierre; I wouldn’t be in Beaujolais if not for the upheaval his father set in motion. I also want to taste his wines, especially the 2009 Morgon, which is the last one Marcel made before he died, from one of the best Beaujolais vintages in years. Over a quick drink in his local bar in Villié-Morgon, Mathieu and I agree to meet at his winery on Monday morning, my last in the area. I arrive at Domaine M. Lapierre to find it shuttered tight. Moments later, a well-traveled car that seems to have been light blue once putters through the gate. A young woman, curls peeking from under a red wool beret, jumps out and introduces herself as Camille, Mathieu’s sister. “Mathieu wanted me to take you somewhere,” she says. Raised in Villié-Morgon, Camille has run a shop in Brazil, waited tables in Quebec, and worked as a sommelier in Biarritz. Soon she’ll be heading to the republic of Georgia to make wine, but she expects to eventually return to Beaujolais and run the family winery with her brother. “This is where I belong,” she says. She talks while she drives, weaving through a series of hairpin turns and taking shortcuts through alleys in a way that leaves little doubt she is local.

Фиет дэ Конскритс-т ирсэн хүмүүс тууз зүүцгээн баяраа тэмдэглэж байна. Жулиэнад байдаг хуучин сүм Сэллагийн ариун ёслолын танхимийн чимэглэлд (зуун талд) нутгийн дээд зэргийн дарсны улаан өнгийг хослуулан байгалийн өнгө аясыг бүрдүүлдэг. Ribboned Fête des Conscrits celebrants stroll in Oingt. Once a chapel, the painted Old Church Cellar in Juliénas (opposite) today touts earthier spirits—including the ruby-colored local vintage.

Ойнт тосгоны охид тосгоны ойн баяр болох Фиет дэ Конскритс баярын үеэр. Вилли-Моргонд (зүүн талд) хооллож буй үйлчлүүлэгчийн дэргэд эзнээ хүлээн суух нохой. Доорх органик талх нь хоол л гэсэн үг. Girls in Oingt (opposite) celebrate the Fête des Conscrits, an annual town birthday event. Patient partner, a dog (left) sits as its owner dines en plein air in VilliéMorgon. Organic bread (above) is the fare at Le Pain d’Auré.

Under the Influence | feature

We pull up at a one-story building along a side street. Inside I see байлаа. Удалгүй цайвар цэнхэр өнгөтэй байсан болов уу гэмээр what looks like an antique oven and a table with a young man behind хуучин машин хаалгаар орж ирэв. Улаан ноосон малгай өмссөн it selling four kinds of organic bread. Aurélien Grillet is Camille’s high залуухан бүсгүй машинаас бууж, өөрийгөө Матъёгийн дүү Камиль school classmate. After graduating, he yearned to create something of гэж танилцуулаад, “Матъё таныг нэг газар руу хүргэж өгөөрэй гэсэн genuine value for his town. One of his brothers made wine, another юм” гэж үргэлжлүүллээ. grew vegetables. “So I decided on bread,” he reasoned, and opened Вилли-Моргонд өссөн Камиль Бразилд дэлгүүр ажиллуулж, Le Pain d’Auré. Канадын Кэбэкт ширээний зөөгч, Биаррицид дарсны зөөгч хийж “I wish all bread tasted like this,” Camille says. I take a bite. I hadn’t байсан тухайгаа хуучлав. Удахгүй тэрээр Гүрж рүү дарс хийхээр been sure why Mathieu wanted me to visit a bakery; now I know. By явна гэнэ. Алсдаа Божоледээ эргэн ирж гэр бүлийн уламжлалт the time we’re back at the car, I’ve eaten half the loaf. дарсны газраа ахтайгаа хамт ажиллуулна гэв. “Энэ бол миний байх Camille and I meet Mathieu and Mme. Lapierre—Marcel’s widow ёстой газар” гэж Камиль ярих зуураа огцом эргэж, зүлэг ногоон and their mother—for lunch at Le Pré du Plat, in Cercié. I’ve realized дундуур зам товчилж явах нь нутгийн хүн биш гэх эргэлзээг минь that the best meals in the region, even those at the few Michelinарилгав. starred restaurants, are simple: roasted chicken, morels nestled close, Бид зам дагуух нэг давхар байшингийн хажууд зогслоо. Эртний good bread on the table. The meal today ranks among the best I’ve гэмээр зуухны дэргэдэх ширээний ард залуу эр дөрвөн төрлийн had. The restaurant is clean, bright, and modern, yet serves earthy, органик талх худалдана. Орельен Гриллэт бол Камильегийн ахлах сургуулийн ангийн анд гэнэ. Сургуулиа төгсөөд ямар нэгэн зүйл хийж бүтээх Божолегийн уугуул иргэд өглөө босоод л ууж хүсэлдээ хөтлөгдөн төрөлх тосгондоо эхэлдэг гэж сонссон юм. Гэхдээ Европ даяар уудаг үлджээ. Түүний нэг ах нь дарс хийж, брэнди биш, харин жижигхэн хундагатай цагаан эсвэл нөгөө нь ногоо тарьдаг. “Харин би талх хийхээр шийдэж, Ла Пэйн д'Ор-аа улаан Божоле дарс. Уушийн газар явж ороход гурван нээсэн юм” хэмээн талхны дэлгүүрийн эр яг ингэж уугаад зогсож байлаа. эзэн өгүүлнэ.“Бүх талх ийм амттай байгаасай гэж би хүсдэг шүү” гэж I’D BEEN TOLD THAT BEAUJOLAIS NATIVES START DRINKING IN Камиль хэллээ. Би авсан талхаа дөнгөж THE MORNING, TINY GLASSES OF ROUGE OR BLANC. THREE MEN хазаад л Матъё намайг яагаад энд SITTING AT THE COUNTER ARE DOING JUST THAT. авчруулсныг ойлголоо. Машин руугаа очих хооронд би талхныхаа талыг хэдийнэ идчихсэн байв. Бид цааш явсаар Матъё болон тэдний ээж, unadorned food. Between bites, Mathieu reveals that he plans to open Марселийн бэлэвсэн эхнэр Хатагтай Лапьер нартай Сээрси дэх Лю a similar restaurant of his own in the coming months, in part so he can Пхи дю Пла ресторанд уулзаж, өдрийн хоол хамт идэхээр болов. get the kind of food he likes all week long. Нутгийн хамгийн сайн гэгдэх хоол нь, тэр байтугай Мишэлиний “The places I want to go to always seem closed,” he says. Then he одтой зоогийн газруудын хоол нь хүртэл маш энгийн, шарсан тахиа, brings me back to the winery. The sun has come out now, and we хиам, сайн талх л байдгийг би мэдэж авлаа. Энэ өдрийн хоол миний stand in a courtyard tasting his wines. “This is where I receive my идэж байсан хоолнуудаас хамгийн сайханд тооцогдох болно. visitors,” he says. “It’s far better than standing in a cellar.” He opens a Зоогийн газар нь цэвэрхэн, гэгээтэй орчинд, гоёж хачирлаагүй bottle of the 2009 Morgon and explains that he loves how different it is даруухан хэрнээ тун амттай хоолоор үйлчилнэ. Матъё ирэх сард from the vintages that preceded and followed it. Consistency, the basis иймэрхүү зоогийн газар нээхээр төлөвлөж байгаа тухайгаа ярилаа. for most successful business models, is the opposite of what he wants Тэр “Миний очихыг хүсдэг газрууд үргэлж хаалттай юм шиг to accomplish. санагддаг” гэв. Тэгснээ намайг дагуулан дарсны газар руугаа “The loaf that a baker bakes on Monday is different from the one he авчрав. Нар дөнгөж мандаж байхад бид түүний хашаанд амтат дарс bakes on Tuesday,” he says. “If he’s a real baker.” шимэн зогсож байлаа. “Энэ бол миний зочдоо хүлээж авдаг газар. The sun is lighting up the sky from behind us, casting an ethereal Зооринд зогссоноос хамаагүй дээр” хэмээн Матъё сэтгэл хангалуун brightness onto the courtyard. The 2009 Morgon is exceptional, the инээмсэглэнэ. Тэрээр нэг шил 2009 оны Моргон дарс онгойлгоод, best Beaujolais I’ve had. I start to tell Mathieu what I think, but he бусад дарснаас ямар их ялгаатай, хэчнээн сайхан амттай болохыг holds up a hand. He doesn’t want me to analyze it; he doesn’t even тайлбарлав. Ингэхэд хамгийн амжилттай бизнесийн загваруудын want me to consider it. He just wants me to drink it. үндэс нь түүний тэмүүлж буй зүйлээс эсрэг байдаг нь сонин. “Жинхэнэ талхчин хүний Даваа гарагт барьсан талх Мягмар гарагт барьсан талхнаас өөр байна” гэж тэр нэмж хэлэв. Нар хөөрөх үест бидний араас цацрах нарны гэрэл хашаанд Колорадод амьдардаг Брюс Шёнфельд 2013 оны 2, 3-р сарын дугаарт ер бусын гэгээ татуулна. 2009 оны Моргон дарс үнэхээр онцгой, Кентуккийн талаар бичсэн. Гэрэл зурагчин Сьюзан зейберт Орегон, миний ууж үзсэн хамгийн сайхан Божоле байлаа. Би Матъёд бодож Хавай хоёрын хооронд ихэнх цагаа өнгөрөөдөг. байгаагаа хэлэх гэтэл тэрээр гараа сэгсэрч, хэрэггүй гэж дохилоо. Colorado-based BRUCE SCHOENFELD wrote about Kentucky in the Надаар дүгнэлт хийлгэхийг хүссэнгүй. Тэр бүү хэл дарсны тухай February/March 2013 issue. Contributing photographer SUSAN SEUBERT яриулахыг ч хүссэнгүй. Тэр намайг зүгээр л уухыг хүсэв. divides her time between Oregon and Hawaii.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

THE INSIDER

Божоле, Франц "Божолед зочлохдоо дарсны газруудад юмуу, бэлэг дурсгалын дэлгүүрт зочломтгой байдлыг БҮҮ ХҮЛЭЭ” гэж нийтлэлийг бичсэн Брюс Шёнфельд онцолж байна. Хэн ч зочид хүлээгээгүй учир утсаар эсвэл и-мэйлээр урьдчилан уулзалт товлох хэрэгтэй. ХААНА УУХ ВЭ? Дарс амталгаа нь бараг албан ёсны бус. Зооринд байгаа торхнууд дээр тавьсан хундагыг эзний гэр бүлийн гишүүд дүүргэж өгнө. Танаас төлбөр мөнгө бараг авахгүй, дарснууд нь тийм ч үнэтэй биш учраас та талархсанаа илэрхийлье гэвэл нэг шил дарс худалдан авахад л болно. Гэхдээ та гэр рүүгээ нэг литрээс илүүг авч явахаар бол багахан хэмжээний үнэ төлнө гэдгийг санахад илүүдэхгүй. Voute des Crozes, Сээрси (011-33-0474-66-80-37). Сайн чанарын уламжлалт Божоле дарс үйлдвэрлэгч цөөн эмэгтэйчүүдийн нэг. Тэр тантай хамт зочны өрөөндөө суугаад дарс амтлах болно. Худалдаж авах дарс: 2011 Côtede-Brouilly ($10) нь Божолегийн тансаг жимсний амтыг танд бүрэн мэдрүүлэх болно. Lathulliere Gravallon, Вилли-Моргон (011-33-04-74-04-2323). Төдийлэн нэрд гарч амжаагүй дарс үйлдвэрлэгч хос. Ачаалал ихтэй замын

90 o c t o B E R / n o v e m ber

хойно буйдхан газарт, дэлгүүрийн лангуунаас олж харахааргүй шинэхэн жимсний амтат дарс хийдэг. Худалдаж авах дарс: 2011 Brouilly PisseVieille ($9) тунгалаг шаргал өнгөтэй дарс. M. Lapierre, ВиллиМоргон (11-33-0474-04-23-89). Энэ бүс нутгийн хамгийн нэр хүндтэй дарсны газар. Матъё Лапьер англиар ярьдаг, өөрийн хийдэг цэвэр байгалийн гаралтай дарсыг түгээж дэлгэрүүлэхийн бөөн хүслэн. Худалдаж авах дарс: 2011 Morgon ($20) нь гайхалтай эрдэс баялаг бүхий дарснуудынх нь сор. Дарсан жилээрээ үнэ цэнэ нь нэмэгддэг. ХААНА БУУДАЛЛАХ ВЭ? Божолегийн хойд захад байрлалтай жижигхэн боловч загварлаг Сэйнт Амурын Auberge du Paradis буурчийн газар танд өөр маягаар засаж чимэглэсэн найман өрөөг санал болгоно. Өглөөний хоолны тухайд онцолж хэлэхэд жимсний чанамлаас авахуулаад бяслаг хүртэл бараг бүх 2013

хүнсээ гараар хийсэн байдаг. Төлбөр нь $175аас эхэлнэ. Креш-сюр-Сон дахь Chateau de la Barge нь мөлхөө ургамлаар битүү бүрхсэн байшин бүхий XVII зууны үеийн эдлэн. Усан сан, өндөр таазтай өрөөнүүдтэй бөгөөд төлбөр нь $143-аас эхэлнэ. ХААНА ИДЭХ ВЭ? Оливье Мюге бол Ла-Шапель-де-Гинше

дэх La Poulard рестораны ахлах тогооч бөгөөд уламжлалт жимс, ногооны орцтой хоолоор мэргэшсэн нэгэн. Хоёр хүний оройн хоол $247 (дарсны үнэ ороогүй!). Сээрсигийн Le Pre du Plat ресторан. Хэдий гаднаасаа орчин үеийн харагддаг ч хоол нь (ялангуяа өдөр тутмын тусгай хоол нь) гэрийн аргаар бэлтгэсэн, боломжийн үнэтэй байдаг. Арвин

сонголттой нутгийн дарсны цуглуулгатай. Хоёр хүний өдрийн хоол $60. ЮУ УНШИХ ВЭ? Бүс нутгийн талаарх ерөнхий мэдээллийг Божолегийн албан ёсны цахим хуудсаар зочилж уншаарай. Winetour-France цахим хуудсаас Божолегийн хоолны нэр төрөл болон дарсны талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно.

Beaujolais, France “DON’T EXPECT hospitality directors or gift shops at the wineries you visit in Beaujolais,” says writer Bruce Schoenfeld. Advance appointments by phone or e-mail are necessary, since nobody is waiting around to receive visitors.

WHERE TO SIP Tastings are nearly always informal, with glasses resting on an upright barrel in the cellar and a proprietor or family member pouring. You’ll rarely be charged a fee, but the wines are inexpensive enough that you can show your appreciation by buying a bottle. Just remember that bringing more than one liter home will subject you to a small tariff. Voûte des Crozes, Cercié (011-33-0474- 66-80-37), features high-quality, traditional Beaujolais from one of

the area’s few female producers. She’ll taste with you at her livingroom table. One to buy: 2011 Côte-de-Brouilly ($10); a rich, round, full expression of Beaujolais fruit. LathuilièreGravallon,Villié-Morgon (011-33-04-74-04-2323). This little-known husband-and-wife producer, tucked behind a busy road, makes fresh-tasting, fruit-driven wines that you’ll rarely find in American shops. One to buy: 2011 Brouilly Pisse-Vieille ($9); earthy yet bright. M. Lapierre, Villié-

Morgon (011-33- 04-7404-23-89), is the most highly regarded winery in the region. Mathieu Lapierre speaks English and is eager to spread his gospel of natural wine. One to buy: the 2011 Morgon ($20); the flagship, it’s complex, minerally, age-worthy. WHERE TO STAY On the northern edge of Beaujolais in tiny but fashionable SaintAmour, Auberge du Paradis offers eight rooms, individually styled. Breakfast is a highlight: Nearly everything—jams to charcuterie—is made inhouse. From $175. Château de la Barge, in Crêchessur- Saône, is an ivycovered 17thcentury manor house with a swimming pool

and high-ceilinged rooms. From $143. WHERE TO EAT Olivier Muguet specializes in traditional dishes made with seasonal produce at La Poulard in La Chapellede-Guinchay. Dinner for two without wine): $247. Le Pré du Plat, Cercié. The look of this neighborhood bistro is modern, but the food—particularly the daily specials—is downhome. Features a strong selection of local wines. Lunchfor two: $60.

Атлас Божоле, Франц

Beaujolais, France

WHAT TO READ Start with the official Discover Beaujolais website for a general description of the region. The Winetour- France website covers Beaujolais cuisine.

ATLAS Божолед ургасан бүх усан үзмийг хуулийн дагуу зөвхөн гараар түүж хураах ёстой байдаг. By law, all grapes harvested in Beaujolais must be picked by hand.

image: krista rossow/NGS; international mapping

Божоле-нувог ургац хураалт эхэлсэн хугацаанаас үл хамааран тогтмол 11-р сарын гурав дахь Пүрэв гарагаас эхлэн худалдаалдаг.

Гэрэл зурагчин Сьюзан Зейберт “Fête des Conscrits баярын жагсаал эхлэхээс өмнө тосгонд маш олон хүн зургаа авахуулахаар цугларчихсан байсан” гэв. “Тосгоныхон дуулж, бүжиглэж, инээн баясалдаж, малгайгаа дээш шидэж байсан. Ёслолын ажиллагааг сурвалжлах мэргэжлийн гэрэл зурагчдыг хөлсөлсөн байсан тул би бараг илүү байсан. Хүмүүст саад болохгүйг хичээн зоогийн газраас сандал гуйж аваад, дээр нь зогсож хүмүүсийг дээрээс нь дурандав. Ингэснээр би ёслолд оролцож байгаа хүмүүст садаа бололгүйгээр маш тод зурагнууд авч чадсан. Та ч гэсэн эхлээд эргэн тойрноо сайн ажиглаж, аль болох харааны түвшинд байхааргүй байрлал сонгоорой. Эсвэл, бүр эсрэгээр баярын жагсаалын дунд нь орж, өөрийгөө үйл явдлын нэг чухал хэсэг нь болгоорой.”

“People had gathered in the village to pose for photos prior to the Fête des Conscrits parade,” says photographer Susan Seubert. “Villagers were singing, laughing, and taking off their hats. There were professional photographers who had been hired to shoot the event, so I was treading on their toes. To avoid being in the way, I got a chair from a restaurant and stood above everyone else. I could get clear shots, yet not be in the way of others attending the event. Be aware of your surroundings and look for places to stand that would be other than eye level. Or, make yourself part of the scene by trying to participate.”

Beaujolais nouveau is always released the third Thursday of November, regardless of the start of the harvest. Францын алдарт зохиолч Шевалье Габриэлийн Клошмерль романд дурьдагддаг Во-ан–Божоле дахь нийтийн жорлонгийн гэрэл зургийг жуулчдын их сонирхож авдаг. The public urinal in VauxenBeaujolais is one of the most photographed in the country because of a reference in the famous French novel Clochemerle. the Insider reported by

Bruce Schoenfeld

Cheonggyecheon stream | TRAVEL STRATEGY

Чёнгёчон голын хөвөөгөөр Along the Banks of Cheonggyecheon Stream BY E.ENKHTSOLMON | Э.ЭНХЦОЛМОН

Сөүл бол зөөлөн урсгалт горхины хөвөөгөөр нь, түүх өгүүлэх чулуун хэрмээр нь, уул өөд өгсөх нарийн жимээр нь алхаад л баймаар тийм ер бусын хот.

image: Gary Hayes

Seoul is a unique city—you can walk for days in its maze of old bricks, shimmering skyscrapers, narrow roads and mountain slopes. A journey into different neighborhoods offers a traveler a clearer picture of Seoul today.

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

TRAVEL STRATEGY | Cheonggyecheon stream СӨҮЛ ХОТЫН ТӨВӨӨР УРСАХ

Чёнгёчон голын гүүрэн доор ханаараа хар цагаан зураг бүхий нэгэн үзэсгэлэнгийн танхим байдаг юм. Анх Сөүлд ирэхэд, өмнө нь энэ хотод хэдэнтээ ирж байсан аав минь дүү, бид хоёрыг дагуулан энэхүү голын хөвөөгөөр орой болгон алхдаг байв. Тэр үед хоёрдугаар сар болоод ч тэр үү Сөүлд хаврын урь хэдийнэ орсон байлаа. Бид гурав үүргэвчээ үүрэн өдөржин л өмнө нь огт үзээгүй танил бус гудмуудаар алхаж, аль эсвэл зорьсон газраа очихын тулд олон цагийг метронд өнгөрөөдөг байв. Гэхдээ зөөлөн урсгалт Чёнгёчон голын эргээр алхан, гүүрэн доорх тэрхүү гэрэл зургуудыг сониучирхан харсан анхны тэр аяллыг одоо ч би мартдаггүй юм. Хажууд зогсох бяцхан охин дүү минь “Хараач, олон жилийн өмнөх Чёнгёчон гол” хэмээн доор нь 1906 он гэж бичсэн хуучны нэгэн зургийг

зааж байж билээ. Гэрэл зургийг сайтар ажиглавал навтгар хуучин байшингууд эрэг даган хаяа нийлэн байх аж. Харин дараагийн зураг дээр 1976 онд барьж дуусгасан аварга том хурдны зам харагдана. Энэ зам тухайн үедээ Сөүл хотын хөгжил дэвшлийн илэрхийлэл болж байжээ. Хэдий эдгээр гэрэл зургууд Чёнгёчон орчмын өнгөрсөн түүхийг өгүүлэх боловч миний хувьд Сөүл хотынхны мөн чанар, хүсэл тэмүүллийг илэрхийлэх шиг болдог юм. Үүний учир гэвэл 2005 онд тэрхүү хурдны замыг нураан, ширгэж үгүй болсон Чёнгёчон голыг дахин сэргээж, эрэг дагуух 8.4 км газрыг тохижуулжээ. Олон зуун сая доллар зарцуулсан энэ нүсэр төсөл тухайн үедээ хүмүүсийн шүүмжлэлд өртөж байсан ч эдүгээ энэ гол жуулчид төдийгүй Сөүл хотынхны хамгийн очих дуртай газруудын нэг болоод байна.

Under a bridge that spans

Cheonggyecheon Stream in downtown Seoul, there is an exhibition hall with black and white photographs covering the walls. I first saw these photos nearly a decade ago, on my first visit to Seoul, when my father took my sister and I for a springtime walk along the newly developed Cheonggyecheon Stream. At the time, my little sister pointed at a photo dated 1906 and remarked at how different the stream looked so many years ago. The photo showed a row of dilapidated wooden houses on stilts along the bank. Today, downtown Seoul glimmers in the same location. Another photo showed a huge cement highway completed in 1976. For that era, the highway was a symbol of Seoul’s development and progress. Each photo told a piece of Cheonggyecheon Stream’s history, but they also reflected the character and ambition of Seoul denizen’s. New symbols are

needed for new eras. In 2005, the highway was destroyed as part of an initiative to save and restore the almost dried-out Cheonggyecheon Stream. The massive urban renewal project changed 8.4 kilometers of landscape along stream’s banks, and brought a green riverwalk to Seoul’s downtown. Although the cost of the initiative spiraled into hundreds of millions of dollars and garnered intense criticism, it has since become one of the most popular places to visit for tourists and locals. During my first visit, we walked up and down Cheonggyecheon Stream and toured the various neighborhoods on its banks, not returning to our hotel in the Dongdaemun district (one of the busiest neighborhoods of Seoul) until the evening. Although Seoul might be one of the biggest and most expensive cities in Asia, it is possible to tour Seoul both by walking and on a budget. That’s because there is so much to see,

Чёнгёчон горхины эхэн хэсэг (нүүрэн талд). Гар утсаа оролдох залуус, ном уншин суух оюутнууд гээд Сөүл хотынхны энгийн амьдралын нэгэн хэмнэлийг метрон дотроос мэдэрч болно (зүүн). Гудамжны жижиг мухлагуудтай зэрэгцэн байрлах үнэтэй брэндийн гоёмсог дэлгүүр (дээр). Хуучин зурагт, ваартай цэцэг орчныг чимнэ (баруун). Head of Cheonggyecheon stream (preceding page). You can get a glimpse of Seoul guys playing with their phone and students readings their books inside a subway (left). High-end brand stores erected next to small stands (top). An old television and potted flowers decorate the scenery (right).

94 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Cheonggyecheon stream | TRAVEL STRATEGY Гэрэл зургуудыг үзэж дуусаад эрэг дагуух чулуун замаар цааш алхсаар жижигхэн хүрхрээ бүхий голын эхэнд очин, эргээд бидний буудаллаж байсан хөл хөдөлгөөн ихтэй Түндэмүн рүүгээ буцдаг байв. Ингэж алхахад дахин нэг цаг зарцуулна. Харин зарим өдөр бидний аялал энэ хүрээд дуусахгүй, бүр санаанд оромгүй байдлаар цааш үргэлжилдэг байлаа. Учир нь энэ хавьд аялагсдын очих дуртай олон газар бий. Гэхдээ хаашаа явах вэ гэдгээ хүрхрээний дэргэдэх чулуун шатаар дээш өгсөн гараад шийдэх ёстой. “Хуучин хот уу, эсвэл орчин үеийн Сөүл үү? Алийг нь үзмээр байна?” хэмээн аяллын туршид л урд гараад алхчихдаг байсан аав минь энд ирээд дүү бид хоёроос асууна. Анхны удаад бид бодож бодож “Хуучин хотыг үзмээр байна” гэж хариулж билээ.

ХУУЧИН ХОТ

imageS: GARY HAYES

Чёнгёчон горхиноос баруун тийш 10 орчим минут алхах зайнд 600 гаруй жилийн түүхтэй Гёнбүкгүн (Gyeongbokgung) хааны ордон бий. Нэгэн цагт Солонгосын хаад, хатад амьдарч байсан энэ ордон жуулчдын зайлшгүй үзэх ёстой газруудын нэг юм. Хааны ордон мягмар гарагт амардаг бөгөөд ордонд нэвтрэх тасалбар нь ердөө 3000 вон. Ордныг чиглэн алхах замд хааны ордны

Бүкчон тосгон | Bukchon Hanok Village

гол хаалга болох Гванмун хамгийн түрүүнд харагддаг. Хэрэв аяллаа санаанд оромгүй байдлаар өөрчлөхийг хүсвэл эндхийн автобусны буудлаас 30 минут тутамд хөдөлдөг хоёр давхар улаан автобусанд суун Сөүл хотоор тойрон аялж болох юм. (The Insider буланг харна уу!) Эсвэл эндээс хэдхэн минутын зайтай байрлах уламжлалт хэв маягаа хадгалан үлдсэн Бүкчон тосгонд очин олон зуун жилийн өмнөх Сөүл хотыг төсөөлж болно. Учир нь энэ тосгон ханок

and not everything costs money. Sometimes, the best experiences are the unknown, waiting just around a corner, or the next bend in the stream. My father, who led the way on our excursions, had the best strategy for sightseeing. He simply asked us:“The old city or the modern Seoul? Which would you like to see?”

THE OLD CITY. If you walk north from the western end of Cheonggyecheon Stream you will arrive in less than 10

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

TRAVEL STRATEGY | Cheonggyecheon stream хэмээн нэрлэдэг Солонгосын уламжлалт хийц бүхий модон байшингуудаараа алдартай. Бүкчон тосгоноос холгүйхэн нэгэн цагт Сөүл хотыг тойрон хүрээлж байсан чулуун хэрэм бий. Тус хэрмийн түүх бүр 1396 оноос эхлэх бөгөөд эдүгээ 10.5 км үргэлжлэх хэрмэн хана хадгалагдан үлджээ. Амралтын өдрүүдэд цаг зав гарган ирж, хэрмэн ханыг даган явган аялал хийхэд тун тохиромжтой. Нэг зүйлийг сануулахад, энд ирэхдээ паспортоо заавал авчрах ёстой шүү! Харин буцахдаа Солонгосын уламжлалт гар урлал, бэлэг дурсгалын зүйлс худалдаалдаг Инсадон орчмоор дайран, эндээс метронд суун дараагийн очих газар руугаа явж болно. Ямартай ч бид энэ аяллын турш Сөүл хотын хуучин өнгө төрхийг алхам тутамдаа мэдэрдэг байв.

өмнөд их хаалга гэсэн утгатай үг аж. Эндээс холгүйхэн энэ хаалганы нэрээр нэрлэсэн жуулчдын очих дуртай Намдэмүн зах бий. Энд хүн орхойдойноос авахуулаад байхгүй бараа, зарахгүй зүйл гэж үгүй. Ингээд Намдэмүн захаас тэртээ дээр гэрэлтэн харагдах Намсан цамхгийг чиглэн уулын бэлээс эхлэх эгц өндөр шатаар дээш өгсөн өдрийн аль ч үед хөл хөдөлгөөнтэй байдаг уулын орой дээр гарч ирнэ. Эндээс Сөүлийг бүхэлд нь харж болох ч

minutes at the Gyeongbokgung Palace, a place of refined elegance for more than 600 years. The former home of Korean kings and queens is one of the must-see places in Seoul. Standing before the Palace grounds, you’ll first notice the Gwanghwamun, or the Palace’s main gate. The Palace is closed Tuesdays and tickets costs 3,000 wons. Tours around Seoul in a red double-decker bus take off every 10 minutes from the nearby Gwanghwamun bus station. (See The Insider). Walk a few minutes from the

ОРЧИН ҮЕИЙН ХОТ Дараагийн удаа бид өнөөх Чёнгёчон голын эхэн хэсэг дэх чулуун шатаар дээш өгсөн гараад зүүн тийш Намсан цамхгийг чиглэн алхлаа. Замдаа Сөүл хотын захиргааны барилгын дэргэдүүр дайрч өнгөрөх агаад тэрхүү хуучны гэмээр барилгын ард талд хаалт хамгаалалт босгочихсон барилгын ажил ид өрнөдөг байв. Харин сүүлд Сөүл хотод дахин очиход тэнд орчин үеийн архитектурын өвөрмөц шийдэл бүхий шилэн барилга сүндэрлэн боссон байж билээ. Урд нь байрлах хотын төв талбайн дэргэдүүр өнгөрөх бүрд ямар нэгэн баяр, арга хэмжээ заавал болж таардаг байлаа. Мөн энэ орчимд орчин үеийн Сөүл хотын өнгө төрхийг илтгэх тансаг зэрэглэлийн зочид буудлууд бий. Бидний аялал цааш үргэлжлэн Намдэмүн орчимд ирлээ. Сөүл хотыг тойрсон хэрмэн хана эрт дээр үед 8 гол хаалгатай байсны нэг нь Намдэмүн бөгөөд энэ нэр нь

96 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Алхам тутамд дайралдах жимс, хүнсний ногоо дэлгэсэн жижигхэн мухлагууд. Small fruit stands pass by every few steps

Намсан цамхгийн орой дээр гаран тэнгэрийн одод газарт буугаад ирсэн мэт түг түмэн гэрлээр чимэг нэмсэн Сөүл хотын шөнийн өнгө төрхийг илүү өндрөөс харж болох юм. Намсан руу гардаг хоёр жим бий бөгөөд буухдаа бид моддын дундуур алгуур доошлох нөгөө замыг сонгон, Түндэмүн рүү алхдаг байв. Замаараа Солонгос дахь монголчуудын цугларах дуртай Монголтауны хажуугаар өнгөрөн жимсний худалдаачнаас уут дүүрэн жүрж худалдаж аваад уламжлалт маягаар тохижуулсан

palace and visit Bukchon Hanok village, a preserved microcosm of traditional Korean life that feels like you’ve stepped back in time to centuries ago. The village gets part of its name from the traditional Korean wooden houses called hanok. Not far from Bukchon village is a fortress wall that once surrounded medieval Seoul. It was completed in 1397 and today stands partially restored, with a visible length of 10.5 km. Its location in the green hills and mountains around Seoul makes it the perfect place for a long hike on the weekend. Be advised

you’ll need to bring your passport with you. On the way back, you can walk through the Insa-dong, a quaint neighborhood with plenty of shops offering traditional Korean food, handcrafts and souvenirs. A subway stop here can take you back to your hotel or most any other place in the city.

MODERN SEOUL. At the western end of Cheonggyecheon Stream is Seoul City Hall, with a huge new glass addition that’s a marvel of modern architectural design. The city’s central square is located here, and it seems every time I pass by there’s an event or celebration going on. The neighborhood is also known for its many high-end luxury hotels that define modern Seoul’s look and color. The journey continues to Namdaemun, known as the ‘Great South Gate,’ one of the original 8 gates in the Seoul Fortress Wall. Here is Namdaemun market, a favorite place for tourists, where you can find wholesale goods and delicious hotteok, or sweet Korean pancakes. A few blocks south of Namdaemun market is Hoehyeondong, where you can grab the Namsan cable car and ride up Namsan Mountain to visit the N Seoul Tower, a communication and observation spire and the best place for a panoramic view of Seoul. The view is especially beautiful at night, when it appears as if the stars have fallen on the city. When I go to Seoul I usually stay in Dongdaemun, near Mongol Town, a favorite place for Mongolians to reside in Korea. It is one of the most scenic neighborhoods on Cheonggyecheon Stream. From there it is possible to walk to most landmarks in the city. In Seoul, there’s always a good chance to discover something new and wondrous no matter how many times you’ve visited before. Whether neighborhoods continue

Намсан цамхаг руу автобус, такси, цахилгаан өргөгчөөр, эсвэл уул өөд өгсөх хоёр жимЭЭр явган гарч болно.

imageS: Bikeworldtravel/Shutterstock (LEFT); wasa_d/Shutterstock (right)

You can reach the Namsan tower by bus, taxi, electric lift or by walking along one of the two trails.

TRAVEL STRATEGY | Cheonggyecheon stream to develop into the future, or are preserved in time for centuries to come, Seoul will remain a dazzling city of change and tradition that’s always worth another visit.

WHERE TO GO IN SEOUL WITH A FAMILY Namiseom, or Nami Island This tiny idyllic island with footpaths through landscaped rows of manicured trees is located northeast of Seoul in the middle of the Han River. It is beautiful in any season, as the foliage is always changing colors. A shuttle-bus leaves from Insa-dong once a day. Shuttle & Entry Tickets: Adults 23,000 wons; children 17,000 wons; infants free of charge.

98 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

өөр нэгэн ертөнцийг илтгэх мэт өөдөөс угтана. Сөүл бол энгийн, хээнцэр чамин бүхэн нэг дор цогцолсон ийм л ер бусын хот.

Нами арал. Энэхүү модод эгнэсэн жижигхэн арал дээр “Өвлийн хайрын дуу” киноны зургийг авсан юм. Nami island. The popular drama “Winter Sonata” was filmed at this small island.

СӨҮЛД ГЭР БҮЛЭЭРЭЭ АЯЛАХ ГАЗРУУД Нами арал Голын дунд орших, модод эгнэн ургасан энэхүү жижигхэн арал дээр жилийн аль ч улиралд очсон өөр өөр өнгө төрхийг мэдрэх болно. Метроны бүдэг цэнхэрийн туслах шугамын Gapyeong буудал Тасалбар: Том хүн 10,000 вон; хүүхэд 4,000 вон Их сургуулийн хотхонд зочлох Сөүлд ирсэн бол томоохон их сургуулиудын хотхонд гэр бүлээрээ зочлоорой. Сөүлийн их сургуулийн хотхон Солонгостоо хамгийн томд тооцогддог бол харин Кёнхи их сургуулийн хотхон солонгос залуусын болзооны газар гэдгээрээ алдартай. Хан мөрөн Хан мөрний эрэг дээр унадаг

дугуй түрээслэн эрэг дагуу аялж болно.Сөүлийн хамгийн өндөр барилга гэгдэх “63 давхар”-аас хотыг ажиглаарай. Энд мөн лааны тосон музей, аквариум бий. Метроны 5-р шугам, Yeouinaru буудал, 2-р гарц 63 давхар: Том хүн 11,000 вон, хүүхэд 10,000 вон Хүүхдийн парк болон Lotte World бол байгууламжин доторх дэлхийн хамгийн том парк гэдгээрээ алдартай бөгөөд дотогш орохдоо нэг л удаа тасалбар төлдөг. Метроны 4-р шугам, Jamsil буудал, 4-р гарц Children’s Grand Park үнэ төлбөргүй үйлчилдэг амьтны хүрээлэн бөгөөд дотроо хүүхдийн тоглоомуудтай. Метроны 7-р шугам, Children’s Grand Park буудал

Han River There are bicycles to rent for a ride along the Han River banks. The 63 Building, named for its number of floors, has an observation deck that overlooks the river. There is also a nearby wax museum and aquarium. Subway line 5, Yeouinaru station, exit 2 63 Building: Adults 11,000 wons, children 10,000 wons Amusement Parks ‘Lotte World’ is famous for being the largest indoor theme park in the world. Pay for a ticket at the gate and you can enjoy hundreds of rides and activities for kids of all ages. Subway line 4, Jamsil station, exit 4 ‘Children’s Grand Park’ is a free zoo and an amusement park, including hiking trails and roller coasters. Subway line 7, Children’s Grand Park station

image: Byjeng/Shutterstock

буудлынхаа жижигхэн өрөөнд эргэж ирнэ. Цонхоор мопедны хүнгэнэх чимээ, солонгос залуусын ярилцах нь сонсогдож, Сөүлд ер шөнө болдоггүй мэт санагддаг байв. Ийнхүү такси, эсвэл метронд суулгүйгээр 4 цаг орчим алхахад бид жуулчдын очих дуртай олон газраар явсан байдаг. Анх Сөүлд ирээд ингэж аялах бүртээ энэ хотыг ахин дахин шинээр нээх шиг болдог сон. Маргааш өглөө нь эртлэн босоод байнга ордог хоолны газраа өглөөний цай уун дараагийн аялалдаа гарахаар метронд сууна. Ингээд буух газраа ирвэл “Алив үүнийг сонирхоорой” хэмээн метроны буудлын наймаачид дэргэдүүр өнгөрөх хүмүүсийг урин дуудах нь харагдана. Тэдний зарж буй арьсан цүнх, гар утасны хямдхан гэр, бүсгүйчүүдийн хүзүүний зүүлт гээд олон төрлийн барааг сонирхон явсаар шатаар өгсөн гадагш гарвал тансаг зэрэглэлийн шилэн дэлгүүрүүд Сөүл хотын

Campus Visit If you are visiting Seoul with your family, a visit to one of the city’s many large university campuses might interest any prospective undergrads. The campus of Korea University is stately and grandiose, while the Kyung Hee University campus is famous as a dating destination amongst youth in Korea.

THE INSIDER

Сөүлийн аялал

Seoul city tour

Цаг агаарын хувьд хамгийн тааламжтай үе бол хавар буюу 4, 5-р сар, харин намар ирэх бол 9, 10-р сарыг сонгоорой. Мөн томоохон их дэлгүүрүүд жил бүрийн хамгийн онцгой хямдралаа зарладаг 12, 1-р сард Сөүлд зочлоход тохиромжтой.

Outlets болон Lotte Premuim Outlets-д брэндүүдийн хямдралын дэлгүүрүүд төдийгүй кинотеатр, кафе, ресторан зэрэг үйлчилгээний газар байх тул амрангаа дэлгүүр хэсэх таатай боломж гэсэн үг.

ЮУГААР ЗОРЧИХ ВЭ? Сөүлд таксины төлбөр цагаар хэмжигддэг тул замын түгжрэл ихтэй үед метрогоор зорчих нь аяллын зардал төдийгүй цаг хугацааг ч хэмнэнэ. Мөн метронд суунгаа энэ хотынхны энгийн амьдралын нэгэн хэмнэлийг мэдэрч болох юм. T-Money буюу метроны цахим картыг хүнсний жижиг дэлгүүрүүдээс худалдаж авч болох бөгөөд картаа метроны буудлууд дээрх автомат машинуудыг ашиглан цэнэглэнэ.

Автобустай аялал

ХААГУУР ДЭЛГҮҮР ХЭСЭХ ВЭ? Сөүл хотод Түндэмүн, Намдэмүн, Мёндун, Инсадон зэрэг өөр өөрийн онцлогтой томоохон худалдааны дүүргүүд бий. Түндэмүн орчимд Солонгосын залуу загвар зохион бүтээгчдийн хувцас голчлон худалдаалдаг бол Мёндунд солонгос хувцас төдийгүй гадны брэндүүдийн салбар дэлгүүрүүд байрладаг. Эсвэл танд цаг зав их байгаад хотоос гарч дэлгүүр хэсэхийг хүсвэл Сөүл хотоос холгүйхэн байрлах хямдралын хотхонуудыг зориорой. Сөүлээс автобусаар явбал нэг цагийн зайтай байх Premuim

Spring is the ideal time for a visit to Seoul, especially in April and May, but September and October during Autumn is also nice. Shoppers agree December and January is best, when the famous fashion brands and large stores

Seoul City Tour Bus Хэрэв хамгийн бага зардлаар Сөүл хотыг тойрон аялахыг хүсвэл хоёр давхар улаан автобус бүхий энэхүү аяллыг сонгоорой. Аяллын автобус өдөр бүр 09:00-21:00 цагийн хооронд 30 минут тутамд Сөүл хотын төв хэсэг болох Гванвамун (Gwanghwamun)ын автобусны буудлаас хөдөлдөг. Ойролцоогоор 2 цаг үргэлжлэх энэ аялал Сөүл хот дахь жуулчдын очих дуртай ихэнх газруудыг дайран өнгөрдөг гэдгээрээ алдартай. Аялал хэд хэдэн сонголттой бөгөөд хүсвэл 20:00 цагаас эхлэх шөнийн аялалд хамрагдан Сөүл хотын үдшийн өнгө төрхийг мэдэрч болно. Аялал эхлэх газар: Метроны 5-р шугам, Gwanghwamun буудал, 6-р гарц Тасалбар: Нэг хүний 10,000 орчим вон

If you want to take a city tour in Seoul at a reasonable price, the best choice is to look for a red double-deckercoach bus. Bus tours take off regularly every half hour between 9 AM to 9 PM from the Gwanghwamun bus station located in central Seoul. Tours last for about 2 hours and loop through the most famous sightseeing hotspots.There are several tour options, including a special ‘Seoul City Night Tour’ that starts at 10 PM. Tour starting point: Subway line 5, Gwanghwamun station, exit 6 Tickets: Depending on the type of tour, tickets per person cost around 10,000 wons.

have their biggest sales. HOW TO GET AROUND? In Seoul, taxi fares run by the minute, so in all but the lightest traffic it is both cheaper and faster to take the subway. Traveling by subway also lets you experience the usual routine of local commuters. ‘T-Money,’ or electronic subway cards, can be easily purchased in any kiosk in Seoul, and can be recharged using automatic machines located at subway stations. WHERE TO SHOP? There are several large neighborhoods in Seoul with great shopping, like Dongdaemun, Namdaemun, Myeong-dong and Insa-dong, each with their own uniqueness. While Dongdaemun mainly offers clothing by Korean designers, Myeong-dong also offers foreign brands. If you have plenty of time and want to shop outside of downtown, you can visit discount stores located on the outskirts of metropolitan Seoul. Premuim Outlets or Lotte Premuim Outlets can be reached in an hour by bus. There you’ll find plenty of outlet stores for major brands, plus cinemas, cafes and restaurants.

staylist

thE MONGOLIA coNNECTION

Read the following if you want to feel the beauty of Mongolia, where the gobi and steppes are.

"moonstone" Ensemble at Tsuki House The "Moonstone" music and dance ensemble is a must-see if you visit Ulaanbaatar. These professional performers offer an artistic glimpse into Mongolian culture and music. Its "Sun Prayer" concert interprets Mongolian historical and modern life through performance. The ensemble’s concert venue is also a restaurant, so you can wine and dine while watching amazing folk dances, unusual traditional musical instruments, astounding throat-singing

and unbelievable contortionist acts, all performed in colorful ethnic costumes. Besides the rich repertoire of Mongolian folk art, the ensemble also showcases opera, and classical music. Tsuki House, the concert venue, is located near the Circus on the Seoul Street and has 2 performances every night. Address: Tsuki House next to the Circus, Seoul Street, 3-rd khoroo, Sukhbaatar District Tel: (+976)-11-318802; 70118514; 86007000; E-mail: tsuki.house@yahoo.com

Sky Resort, the winter season’s most popular destination for recreation.

Championship Golf Course, opened in June of 2012. There are 5 sets of tees, measuring 6443 meters (7046 yards) from the backmost, fairways of gently rolling Kentucky bluegrass, fast T-1 creeping bentgrass greens, and generous bunkers. With fresh air and cool winds in the summer, Mongolia has become the best destination for golf in Asia.

Sky Resort Starting in November, after the arrival of the first snow, Sky Resort welcomes you to its ski resort, with a wide variety of runs and lifts on Bogd Khan Mountain. A range of additional services and activities, including a ski school for beginners, night skiing, cross country skiing, packaged tours and

100 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

much more, make Sky Resort the winter season’s most popular destination for recreation. The Sky Resort is located 13km southeast of Ulaanbaatar City in the beautiful valley of the Bogd Khaan Mountain. The resort turns into a golf club in summer with an18-hole, 72 par

Address: Sky Resort, Khurkheree valley, Bogd

Khan Mountain, Bayanzurkh District, Ulaanbaatar, Mongolia. Tel: +976-9100-7848, 7700-0909 Web: www.skyresort.mn Facebook: skyresort.llc, Mt.BogdGolfClub

ia ec sp l

ухаалаг

аялал

Travel Intelligence ШИЛДЭГ УТАСНЫ АППЛИКЕЙШНҮҮД ачаа тээшээ БАГЛАХ ГАЙХАЛТАЙ НУУЦУУД АЯЛЛЫН АЛДАА ЗАСАГЧ АЯЛЛЫН ГЭРЭЛ ЗУРАГ ТҮҮХ ӨГҮҮЛЭХ ВИДЕО БИЧЛЭГҮҮД АЗГҮЙ ТОХИОЛДОЛД ХЭРЭГ БОЛОХ ШИЙДЛҮҮД БОЛОН БУСАД МЭДЭЭЛЭЛ... top phone apps great packing secrets trip troubleshooter on-the-go photography videos that tell a story worst-case scenario solutions and more ...

By christopher elliott | КРИСТОФЕР ЭЛЛИОТ Traveler сэтгүүлийн хэрэглэгчийн өмгөөлөгч, булан хөтлөгч, редактор Traveler’s consumer advocate, columnist, and editor at large

EL CE AV GEN R T ELLI

T IN

ЗА АЛИВ, апп-УУДАА ТАТААРАЙ!

COME ON, GET APPY

Юун Швейцар ХУТГА, Аяллаа эдгээр 8 УХААЛАГ ГАР утасны хэрэгслээр тоногло. Forget the Swiss Army knife. Equip your trip with these 8 smartphone tools

WORLDMATE буюу Дэлхийн анд

7 хоногийн турш 24 цаг ажилладаг аяллын төлөөлөгч Нислэгийн хуваариас зочид буудлын захиалга хүртэл аяллын бүх зүйлээ зохицуулаарай. Хүрэх газрынхаа тухай мэдээллийг татаж авахаас гадна валют хөрвүүлэгч болон тооны машиных нь тусламжтайгаар зардлаа тооцоолоод ав. БОНУС: Олон нийтийн сүлжээндээ холбох боломжтой (iPhone болон Android үнэгүй) WORLDMATE

The 24/7 travel agent Organize every detail of your trip, from airline schedules to hotel it ineraries. Find destination-specific info, enlist the help of its currency converter and tip calculator, and get directions. BONUS: Syncs to your social network. (iPhone and Android, free)

102 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

ПРОКАМЕРА

and Android, free)

Гэрэл зураг, видео бичлэг хийх үедээ фокус болон гэрлийн тохиргоог тус бүрт нь маш хялбархан тохируулах боломжтой. Түүнээс гадна зураг дээрх сонгож авсан обьектоосоо гаднах илүү хэсгийг тун амархан арилгаж эсвэл өөрчилж чадна. Мөн гэрэл цацагч болон цагийн автомат тохируулгатай. БОНУС: QR код уншигчтай ирнэ. (Зөвхөн iPhone, $2.99 )

СКАЙП (зурагт харуулсан)

Харанхуй өрөө

PROCAMERA

The darkroom

Fine-tune your photos and videos with separate focus and exposure controls for each, so you can easily eliminate washed-out backgrounds. It also has a timer and solid lighting choices. BONUS: Comes with a QR code reader, which scans matrix bar codes. (iPhone only, $2.99) GOOGLE ХӨРВҮҮЛЭГЧ

images: SuperStock/Getty Images (couple, preceding page), Rebecca Hale/NGS (Skype composite)

Хөрвүүлэгч

Хэрэглэгчийн зүгээс өндөр үнэлэгдсэн энэхүү орчуулгын аппликейшнээр 64 хэлийг өөр хооронд нь хөрвүүлэх боломжтой. БОНУС: Араб, Орос, Герман зэрэг 17 хэлнээс яриаг харьцангуй цэвэрхэн орчуулдаг. Тод, ойлгомжтой ярих тусам орчуулгын чанар сайжирна. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй) GOOGLE TRANSLATE

The interpreter

Translate text between 64 languages with the toprated translation app. BONUS: Interprets speech fairly accurately for 17 languages, including Arabic, Russian, and German. Remember to speak clearly for best results. (iPhone

Дэлхийн үүрэн телефоны компани

Интэрнетээр дүрсээ харан хурал, уулзалтаа хийгээрэй. Ухаалаг утас, таблэт, зөөврийн компьютер ашиглан өөр нэг Скайпын хэрэглэгч рүү үнэгүй ярьж, мессеж бичин, дүрсээ харан уулзана. Мөн бага хэмжээний төлбөртэйгээр (улс бүрийн тариф өөр байдаг) гар утас руу дуудлага хийх боломжтой. БОНУС: Дуу дамжуулах чадвар сайтай, маш тод байдаг. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй) SKYPE (pictured)

The global phone plan Turn your Internet connection into a phone or video conferencing device. Using a smartphone, tablet, or laptop, message or call another Skype user for free, or call a phone for a small fee (varies by country). BONUS: Delivers clear voice quality. (iPhone and Android, free) ТАДАА

Фото проектор Авсан зурагтаа төрөл бүрийн эффект болон хүрээ нэмж чимэглэн, цаг алдалгүй найзууддаа шэйрлэж сонирхуулаарай. Энэхүү HD аппликейшн нь гэрэл зургийг яг л уран зураг мэт харагдахаар хувиргаж чадах учраас ямар ч уйтгартай зураг байсан найзуудаасаа лайк цуглуулах боломжтой. БОНУС: Инстаграмаас илүү хурдан, илүү амар. (Зөвхөн iPhone-д үнэгүй) TADAA

The photo projector Apply sophisticated filters and

borders, then share them quickly with your friends. This HD app emphasizes photography as art, so that moody shot of the Brooklyn Bridge is sure to get a string ofcomments. BONUS: It’s faster and easier than Instagram. (iPhone only, free) ЦАГ АГААРЫН ШУУД МЭДЭЭ

Болор бөмбөлөг

Аяллын турш тухайн нутгийн цаг агаарын мэдээг шууд авна. Энэ аппликейшн таныг байрлалаа өөрчлөхийг мэдэрч хэрэгтэй мэдээллийг дэлгэц дээр харуулна. Анимейшнууд цаг уурын нөхцөл байдлыг бодитойгоор мэдрүүлнэ. БОНУС: Дүрс зураг нь тухайн үеийн агаарын хэмийг заах тул ямар хувцас өмсөх талаар түргэн шийдвэр гаргахад тань тусална. (Зөвхөн iPhone, $1.99) WEATHER LIVE

The crystal ball

Stay tuned to the local weather while on the go. This app displays only the information you need and senses when you’ve changed location. Animations illustrate real-time conditions. BONUS: An icon gives the current temp, making wardrobe decisions a snap. (iPhone only, $1.99)

байхад нэг секунд хүрэхгүй нарийвчлалтайгаар цаг мэдээлэх ба унтрахдаа танд дохио өгнө. (Зөвхөн iPhone, $1.99 ) WORLD CLOCK

The time-zone buster Monitor the current time in up to eight diff erent places at once. Scroll through a world map that shows day and night (plus sunrise and sunset times). BONUS: With an Internet connection, the time is accurate within less than a second —or the app alerts you if the time is off. (iPhone only, $1.99) WEBMD

Мобайл түргэн тусламж Арьс хуурайшихаас эхлээд хөлийн хуруу өвдөх зэрэг өвчний шинж тэмдгийг шалгаж болно. Та хотоор зугаалах эсэхээ төлөвлөх, эмчилгээ хийлгэх цагаа мартахгүй байхад тусална. Мөн та ууж буй эмээ хэлбэр болон өнгөөр нь тодорхойлох, түүнчлэн эм тарианыхаа сөрөг нөлөөллийг ч мэдэх боломжтой. БОНУС: Яаралтай үед үзүүлэх анхны тусламжийн талаархи зөвлөгөөнүүдийг интернетэд холбогдоогүй үед ч олж унших боломжтой. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй) WEBMD

The mobile ER ДЭЛХИЙН ЦАГ

Цагийн бүсийн тохируулагч

Найм хүртэлх дурын хотуудаа сонгон, цагийн бүсийг нь харьцуулж болно. Өдөр, шөнийг харуулдаг дэлхийн газрын зураг дээр нар мандах, жаргах цагуудыг мөн мэдэх боломжтой. БОНУС: Интернет холболттой

Check symptoms by body part on ills ranging from dehydration to toe pain, useful when you’re trying to determine if or when to put a hold on sightseeing to seek treatment. You can also identify pills by shape and color, and read up on drug side effects. BONUS: Emergency first aid tips are accessible even while offline. (iPhone and Android, free)

103

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EL CE AV GEN R T ELLI

АЧААГАА ЗӨВ СОНГО

T IN

LEAD THE PACK

Зэн болон баглаж боох урлаг – илүү ухаалаг, нимгэн, илүү ашигтай Zen and the art of packing—smarter, leaner, and more efficient

Нүүдэлчдэд амин чухал зүйлс | Essentials for Nomads

Ачаа баглах дүрэм | Essentials for Nomads Traveler-ын дижитал нүүдэлчин Андрю Эванс жилийн 200 хоногт аялдаг. ( Түүнийг Twitter-т дагаарай. @WheresAndrew) Антарктидаас Малави хүртэл дэлхийг тойрон аялахдаа тэрээр ачаагаа баглах хэдэн дүрэмтэй болжээ. (Мөн түүнчлэн баруун талд байх таван зүйлгүйгээр хаашаа ч аялдаггүй байна.)

Тэндээс худалдаж ав: Онгоцны буудал дээр төвөг учруулж мэдэх тул дуртай үсний гелиэ очсон газраасаа худалдаж ав.

Эвансын Персол нарны шилийг ямар ч цаг агаартай үед зүүж болно. Evans’s Persol sunglasses Тэлээний stay put in all weather. гогцоонд нь байнга зүүлттэй байх LED гэрэлтэй карабинэр бугуйн цаг.

Өнгөний зохилдлого: Цахилгааны туузаар багаж хэрэгслээ цэнэглэгч болон залгууртай нь хамт өнгө ижилсүүлэн наа.

Гудсаа хуйлахаас илүүг бод: Сафари аялалд брезентэн дөрвөлжин үүрдэг цүнхтэй яв. Албан ёсны хувцасны нэг цүнх, хосууд дундаа нэг чемодантай байхад болно.

Clipped to his belt loop is always a carabiner watch with LED light.

4 5

Хосоор нь ав (гутал): Арай хүндийг нь онгоцонд суухдаа өмс.

Тиймээ, Эванс одоо болтол цаас хэрэглэдэг. Тэрээр шинэхэн Моүлскин-ы дэвтэртэй адал явдал бүхнээ эхлүүлдэг.

Дахин ашиглаж болохоор амьдар: Хуучин хувцас, номнуудаа хэрэглэж дуусаад бусдад хандивла.

As Traveler’s Digital Nomad, Andrew Evans travels 200 days a year (follow him on Twitter, @ WheresAndrew). Roaming from Antarctica to Malawi has taught him a few rules to pack by (as well as fi ve items to take no matter what, shown at right).

1 2 3

Buy it there: Your favorite hair gel isn’t worth the hassle at the airport.

4 5

Take two (pairs of shoes): Wear the heavier ones on the plane.

Color-code: Electrical tape matches up gadgets with cords and chargers. Think beyond the roll-aboard: Go with a soft duffel bag on safari, a garment bag for formal dress, or one shared suitcase for a couple.

Live recyclable: Donate old clothing and books after using them.

104 o c t o B E R / n o v e m ber

Yes, Evans still uses paper. He embarks on each new adventure with a fresh Moleskine ruled journal. Резинэн гэртэй LaCie бат бөх зөөврийн хард нь зүсэм талх шиг хэмжээтэй. His LaCie Rugged external hard drive (in rubber) is roughly the size of a sandwich.

Эванс түрийвчээ Malcolm Fontier –н нимгэн картны гэрээр сольжээ. Evans swaps his wallet for a slim Malcolm Fontier card sleeve in his front pocket.

2013

images: Philip and Karen Smith/Getty Images (Mountain), David Davis/Getty Images (Animals), Brian Lawrence/Getty Images (Clock tower), Rebecca Hale/NGS (Others)

Бэлэн үү, суугаад гишгээд өг | Ready, Set, Gear Up УУЛ ХАДанд АВИРАГЧ

АФРИКИЙН САФАРИГААР АЯЛАГЧ

ХОТЫН СОЁЛ ХОНЖОО ХАЙГЧ

Энэ гурвыг бодолц: Жирийн үед өмсөх цамц (үрчийдэггүй, хурдан хатдаг), давхарлах дулаан хувцас (битүү захтай ноосон цамц) болон хөнгөн гадуур хувцас (бороо, салхинд өмсөх хүрэм) авч яв. Цэвэр даавуун хувцас өмс: Хөнгөн жинтэй ноосон цамц нь нийлэг материалтай адил үнэр шингээж, чийг татдаггүй. Цангаж болохгүй: Соруултай усны сав авч яв. Байнга ус уу. Хийж болох зүйл: Шуумгийг нь цахилгаандаад тайлчихдаг өмд авч яв. Хийж болохгүй зүйл: Жийнсэн өмд өмсөх. —Бойд Матсон, Үндэсний Газарзүйн амралтын өдрүүдийн Радиo нэвтрүүлгийн хөтлөгч

Таатай байдал: Шавж үргээх зориулалттай шинэ төрлийн даавуу нь хэдийгээр 70 удаагийн угаалга даах боловч тийм ч тааламжтай биш. Өөрт хамгийн таатайг нь сонгоорой. Та хэр доор явж чадах вэ?: Cафари паркуудад тог цахилгаан олдох эсэх нь эргэлзээтэй учир гар чийдэн, эсвэл бүдэг гэрэлд зориулсан дуран авч яв. Хийж болох зүйл: Явган явах, завиар аялахад өмсөх өргөн хүрээтэй малгай, тоглохдоо өмсөх бэйсболын малгайг ав. Хийж болохгүй зүйл: Зэрлэг амьтдын анхаарлыг татахуйц цагаан, цайвар өнгийн хувцас өмсөх. —Стийв Боеэс, Үндэсний Газарзүйн Экспедицийн Африкын зөвлөх

Бүү тооцоол: Хотоор хүнд ачаатай явах нь зохимжгүй. Зөөврийн компьютерээ гэртээ орхи. Хувцсаа багасга: Халаас, эсвэл цүнхэндээ хийж болохуйц, бороонд өмсөх хөнгөн нөмрөг аваарай. Хийж болох зүйл: Чихний хөөсөн бөглөө ав. Сүмийн хонх, мотоциклийн нүргээн гээд том хотуудын шөнө дуу чимээ ихтэй байдаг. Хийж болохгүй зүйлс: Овор ихтэй, эвхдэг газрын зураг авч явахаас татгалзаарай. Түүний оронд нь гудамжны дэлгэрэнгүй газрын зургууд авч явах. — Тим Жэпсон, National Geographic Traveler, Италийн хөтөч номын зохиогч

THE ROCKY MOUNTAIN HIKER Think in threes: Pile on a base layer (formfitting,fast-drying), warming layer (sweater, fleece), and light shell (wind/rain jacket). Go au naturel: Lightweight wool doesn’t hold odor or wetness as some synthetics do . Don’t get bottled up: Stay hydrated wearing a water bladder with drinking tube. Do: Bring convertible zip-off pants. Don’t: Wear denim. —Boyd Matson, National Geographic Weekend radio host

THE AFRICAN SAFARI GOER Good chemistry: New insect-repellent fabrics last for 70 washes but can be uncomfortable; opt for whatever makes you most comfortable. How low can you go: Power at safari camps is spotty. Carry a flashlight and lowlight binoculars. Do: Bring a hat (widebrimmed for walking/boating, baseball cap for game drives). Don’t: Wear whites or brights, which can both attract and scare wildlife. —Steve Boyes, National Geographic Expeditions Africa expert

THE URBAN CULTURE VULTURE Does not compute: Bulkyin the city is not a good look—leave the laptop at home. Clothes call: Pack a lightweight rain pullover that can slip into a pocket or purse. Do: Bring a pair of foam earplugs. Towns and cities can be noisy at night, from church bells and motorbikes to carousers. Don’t: Carry a conspicuous foldout map. Instead, make photocopies of detailed street maps. —Tim Jepson, National Geographic Traveler Italy guidebook author

НЭМЭЛТ | extra Нарийн төлөвлөх дуртай жуулчид эдгээр аппликейшнүүдийг ашиглан, авч явах зүйлсийн жагсаалтаа хялбар шийдэж чадна. PACKING PRO: Хийх ёстой ажлынхаа жагсаалтыг гаргаад, цаг агаар, явах чиглэл хөтөлбөр, аяллын багт явах хүмүүсийн тоо зэрэгт үндэслэн ачаа баглах зөвлөмжүүдийг ол. Бонус: Cloud-тай sync хийж ашиглаарай. (Зөвхөн iPhone, $2.99) EVERNOTE: Нарийн боловсруулсан жагсаалт, чиглэлээ гаргаад, дуут сануулга хадгалж (“тэмдэглэх зүйл:онгоцонд явахдаа овьёосны жигнэмэг авч явахаа бүү март”), гэрэл зургаа янз бүрийн хэрэгслүүдээр шэйрлэ. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй)

For the supremely organized—or clueless—traveler, these apps can digitally enhance any pack list … packing Pro: Assemble to-do lists and find packing tips based on climate, itinerary, and number of people in your travel party. Bonus: Syncs with “the cloud” and allows collaboration. (iPhone only, $2.99) EverNote: Create and manage sophisticated lists and itineraries, save voice reminders (“note to self: don’t forget granola bars for the plane ride”), and share photos across multiple devices. (iPhone and Android, free)

105

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EL CE AV GEN R T ELLI

T IN

АЯЛЛАА ЗОХИОН БАЙГУУЛ

Fix YOUR TRIP

мэргэжлийн аялагчдын нууцуудыг эзэмшиж, өөрөө өөрийнхөө өмгөөлөгч бол. Become your own advocate with these insider secrets ЗАХИАЛГЫН ЗАНГа booking traps

Хямд нислэг хүлээх?

Нислэгийн үнэ маш хурдан өөрчлөгддөг. Тэр бүү хэл агаарын тээврийн компаниуд хүртэл тийзийн үнэ өсөх үү, буурах уу гэдгийг таамаглаж чаддаггүй. (Үүнийг нарийн боловсруулсан программууд зохицуулдаг) Тиймээс санаа бүү зов. Хэрэв таны худалдаж авч чадахуйц тийз байвал та шууд худалдаж аваад, түүндээ бүү эргэлз. Хэрэв хүсвэл төлбөрийн ялгааг харьцуулах Yapta (www.yapta.com) зэрэг үйлчилгээг ашиглаж болно шүү.

Holding out for lower airfare? Airfares change quickly,

and even an airline can’t predict whether prices will go up or down (it’s all handled by sophisticated programs). So relax. If you see a price you can afford, buy the ticket and don’t look back. But if you must, use a service like Yapta (www.yapta.com) to track your fare difference.

Километрийн эсвэл онооны захиалгаа хийх?

Зар сурталчилгаанууд болон онлайн хэлэлцүүлгийн бүлгүүд очих газар, зочид буудал, эсвэл агаарын тээврийн компаниа сонгохдоо хамгийн их оноо, километр цуглуулах боломжийг нэн түрүүнд харахыг уриалдаг. Харин энэ нь агаарын тээврийн компани эсвэл зочид буудалд үр ашгаа өгч байгаа шиг аялагч танд ашиг тусаа өгөх нь ховорхон байдаг. Түүнд бүү хуурт. Тэдгээр сонирхолтой сайхан картуудыг мартаад, оронд нь банкны урамшууллын хөтөлбөрт хамрагд.

106 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Тухайлбал Capital One зээлийн карт танд зарцуулсан доллар бүрт оноо, эсвэл километр өгдөг.

Booking for miles /points? Ads and popular

online discussion groups encourage selecting a destination, hotel, or airline with an eye toward collecting the most points and miles. But it rarely benefits you, the traveler, as much as it does the airline or hotel. Don’t get drawn in. Cut up those affinity cards and instead participate in a bank rewards program, such as the Capital One credit card, that allots points or miles for every dollar spent.

Давхар захиалчихсан уу? Давхар бэрхшээл: Хэрэв

та онлайнаар захиалгаа өгч байтал таны харж буй мэдээлэл гацчихвал яах вэ? Захиалга чинь хийгдээд явж байсан байж болно. Тэгээд та дахин “илгээх” гэсэн товчлуурыг дарсан бол та хоёр тийз, эсвэл давхар өрөөний хөлс төлөх шаардлагатай болно. Сайн мэдээ гэвэл та 24 цагийн дотор захиалгаа цуцлах боломжтой.

Double booking?

Double trouble: You’re booking online, and your browser freezes—or so you think. The booking can still go through, and if you hit “submit” again, you’ll end up with two tickets or rooms. The good news: You often have 24 hours to cancel. The bad? You might not realize you’ve double booked until it’s too late. If your screen freezes during a booking, call your online agent to see if it went through, wait 24 hours, then rebook.

Хувилбарууд дунд төөрөлдчихсөн үү?

“Бага төлбөрийн баталгаа өгнө” гэдэг нь санаа зовоох хэт олон жижиг сажиг зүйлс шаарддаг. Зарим нь таны аялалд зориулсан “үнэ хаялцуулах” хөтөлбөрийг дагалдуулдаг. Ихэнх хүмүүс энэ бүхний эцэст илүү их мөнгө төлсөн байдаг. Онлайн аяллын зуучлагчид (Orbitz, Expedia) нь агаарын тээврийн компани, зочид буудал эсвэл үйлчилгээ бүрийг бүрэн дүүрэн харуулдаггүй.

Overwhelmed by options?

“Low fare guarantees” have too much fine print to bother. Same goes with “bidding” for your trip (most folks end up overpaying). And always shop around: Like any store, online travel agencies (Orbitz, Expedia) don’t show every airline, hotel, or service

ЗОЧИД БУУДЛЫН ЗОВЛОН hotel woes

Захиалга алга болчихсон уу?

Хараахан бүх зүйл тодорхой болоогүй байхад шинээр захиалга хийх гэж бүү яар. Зуучлагч руугаа, эсвэл зочид буудал руу утасд. Хэрэв тэд захиалгыг олж чадахгүй бол таны захиалгыг ямар ч нэмэлт төлбөргүйгээр нөхөж хийх боломжтой байх ёстой. Хэрэв та эхний өрөөний захиалгын үнийг заавал төлөхөөр болчихвол энэ төлбөрийг аяллын зуучлагч мэтийн гуравдагч этгээдээр нэн даруй (60 хоногийн дотор) нөхөн төлүүл.

Missing reservation?

Don’t make a new booking, at least not yet. Call your agent or the hotel. If they can’t find it, they should be able to replace your reservation at no additional cost. If you’re still charged for the first room—say, by a third party like a travel agency— dispute the amount immediately (within 60 days) on your credit card.

Чимээ шуугиантай хөршүүд? Зочид буудлын

ажилтныг дуудаад, зүй бус чимээ шуугиан гаргаад байгаа тухай гомдол гарга, эсвэл хүлээн авахын ажилтанд биечлэн уулзаж хэл. Хэрэв тэд үүнийг шийдэж чадахгүй бол өөр өрөөнд оруулж өгөхийг гуй. Хэрэв шаардлагатай бол менежерээс тусламж хүс. Хамгийн муу тохиолдол: Зочид буудлаас нэг мөсөн гарч, нөхөн төлбөрөө шаардах.

Noisy neighbors?

Call the hotel operator to complain about the decibel levels, or go to the front desk in person. If they can’t fix it, ask to be moved. If necessary, appeal to the manager. Worst-case scenario: Check out of the hotel and demand a refund.

Гадагш харах боломжгүй өрөө юу?

Хэрэв өрөө чинь мөнгө төлсөн тэр өрөө биш байвал өөр өрөө рүү шилжүүлэхийг хүс. Тухайн зочид буудалд сул өрөө байхгүй байвал илүү дээд зэргийн өрөө өгөхийг, эсвэл ижил түвшний зочид буудал руу захиалгыг тань ямар ч нэмэлт төлбөргүйгээр шилжүүлж өгөхийг хүс. (Үүнийг “явган явах” гэж нэрлэдэг)

тээврийн компани руугаа давхар залга. Үүний зэрэгцээ онлайнаар өөртөө дахин захиалга өгөхийг оролд. Та тийз бүртгэл дээр очихоосоо өмнө асуудлыг ерөнхийдөө шийдэж чадна. Санахад илүүдэхгүй: Агаарын тээврийн компаниуд цаг агаарын хүндрэлээс болж, нислэг цуцлагдсан тохиолдолд зардлыг нөхөн олгохгүй. Харин механик эсвэл үйл ажиллагааны саатал гарсан бол тэдний мөнгөөр зочид буудалд байрлах боломжтой.

10 8

Зочид буудлын усан сан хаалттай байна уу? Тэгвэл үүнийг буудлын өөр үйлчилгээгээр орлуулж болох юм. Хүлээн авах ажилтан дээр очоод, амласан амралтын орчин, хэрэгслүүдийн нөхөн төлбөр авах боломжтой талаар эелдгээр асууж лавла. Гэхдээ бодитой хандаарай. Амралтын газар танд өгсөн төлбөрийн хуудсаа усан сан хаалттай гээд буцаачихгүй. Харин өглөөний хоол үнэгүй өгөх зэргээр өөрчилж магадгүй.

8 images: Trinette Reed/Getty Images (Pool), Paul van Riel/Hollandse Hoogte/Redux (Flight monitor)

Hotel pool closed? You may have grounds for a room credit. Ask nicely at the front desk about receiving compensation for amenities that were promised but not delivered, but be realistic; a resort won’t tear up your bill because the pool wasn’t open. It might, however, throw in a free breakfast.

Room without a view?

If your room isn’t the one you paid for, ask to be moved. If the hotel is out of rooms, you can ask for an upgrade or to have your reservation transferred to a comparable hotel (it’s called “walking”), at no extra charge.

Missing ticket or ticket segment?

Call your travel agent immediately, or, if it’s a direct booking, your airline. You shouldn’t have to pay to get rerouted. Don’t buy a new ticket—odds are, you won’t get your money back.

ТААГҮЙ ТЭНГЭР unfriendly skies

Тийз юм уу, тийзний нэг хэсэг алга болсон уу?

Аяллын зуучлагч руугаа нэн даруй залга. Хэрэв шууд захиалга хийсэн бол агаарын тээврийн компани руугаа яриарай. Та дахин өөр нислэгт мөнгө төлөх шаардлагагүй. Шинэ тийз бүү худалдаж ав. Та анх төлсөн төлбөрөө буцаан авч чадахгүй л болов уу.

Canceled flight? Get in

line at the gate counter, but also pull out your smartphone to call the airline and, at the same time, try to rebook yourself online. You can often fix the problem before you get to the desk. Remember: Airlines won’t cover expenses for weather cancellations, but if it’s a mechanical or operational delay, you’ll likely stay at a hotel on their dime.

Тээшээ гээчихсэн үү?

Дамжуулагч ременэн дээр урсаж гарч ирээгүйн төлөө цүнх, чемодан чинь алга болсон гэж бүү бод. Агаарын тээврийн компаниуд буруу газар тавигдсан ихэнх тээшүүд үйлчлүүлэгчдэд эргээд очдог гэж мэдэгддэг. Та маш хурдан агаарын тээврийн компанийн оффис руу очоод, гээсэн тээшний маягт бөглө. Тэнд мөн тээшээ хаана явж байгааг асууж сураглах утасны дугаар, мөн түүнчлэн хэрэгцээтэй хувцас, ариун цэврийн хэрэгслүүд худалдан авахад зарцуулах мөнгө (ийм зүйл санал болгодог эсэхийг асуу) авах болно. Хэрэв таны ачаа тээш олдчихвол түүнийг тэд таны ая тухыг алдуулахгүйгээр хүргэж өгөх ёстой. Хэрэв цүнх чинь гарч ирэхгүй бол хохирлоо харуулсан баримтаа үзүүлэхэд бэлдээд, залилуулаагүй гэдгээ баттай мэдэхийн тулд Монреалийн конвенцийг дахин уншаарай. (www.dot.gov)

Lost luggage? Don’t

Нислэг цуцлагдсан уу? Орох хаалган дээр

дугаарлан зогсонгоо агаарын

assume your suitcase is gone forever just because it doesn’t show up on the conveyor belt. Airlines claim most misplaced baggage is

eventually reunited with customers. Make a beeline to the airline office to fill out a lost-luggage form. There you should also receive a phone number for tracking your bag as well as an amount you can spend on replacement clothes and toiletries (ask if this isn’t offered). If your luggage is found, the airlines must deliver it at your convenience—not theirs. If the bag doesn’t resurface, be prepared to show receipts to support claims, and review the Montreal Convention to make sure you aren’t being shortchanged (www.dot.gov).

Урт дараалалд зогсохоос дургүй хүрсэн үү? Тээврийн аюулгүй

байдлын захиргааны шинэ урьдчилан шалгах программ нь аялагчдад сайн дурын урьдчилсан үзлэг хийлгэх солилцоонд түргэн оруулдаг. (Бонус: Гутал тайлах эсвэл зөөврийн компьютероо цүнхнээсээ гаргах шаардлагагүй) Урьдчилан шалгах программ нь одоогоор АНУ-ын 10 гаруй нисэх

буудлуудад тодорхой тооны байнгын нислэг хийгчдэд зориулан хэрэглэх боломжтой байна. Өсөн нэмэгдэж байгаа жагсаалтыг www. tsa.gov хаяг руу орж харна уу.

Sick of long lines?

The Transportation Security Administration’s new PreCheck program fast-tracks travelers in exchange for undergoing a voluntary prescreening. (Bonus: Shoes stay tied and your laptop stays in its case.) PreCheck is currently available for certain frequent fliers at more than a dozen U.S. airports; find the growing list at www.tsa.gov.

107

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EL CE AV GEN R T ELLI

T IN

ДОНСОЛГООТОЙ АЯЛАЛ Bumpy Cruising

Паспортоо баглаагүй юу? Та энэхүү чухал баримт

бичгээ байнга авч явах хэрэгтэй. Зарим “тойрон” аяллууд олон улсын боомтуудад зогсдог ч паспорт шаардаад байдаггүй. (Аялагчдаас хэдэн хүн паспортоо орхиж байсныг мэдээд та үнэхээр гайхах болно.) Яаралтай паспорт авах нь тийм ч амар хувилбар биш. Тэр байтугай танд маш бага цаг байхад паспортын газар ойрхон байлаа ч гэсэн 24-48 цагийн дотор аялж очих шаардлагатай байдаг. Мөн таны ойр дотны гэр бүлийнхний хэн нэгэнд маш ноцтой өвчин, гэмтэл авах, үхэл тохиолдох зэрэг “үхэл, амьдралын” гэнэтийн яаралтай ажил гарсан гэдгийг та нотлох хэрэгтэй болно.

Didn’t pack a passport?

Some cruises stop in international ports but don’t require a passport; however, such “closed loop” cruises are the exception. You should always pack this essential document (you’d be surprised how many would-be cruisers don’t). Getting an emergency passport isn’t much of an option. Even if you have a bit of time and are near a passport agency, you would have to prove that it’s a “life or death” emergency—a serious illness, injury, or death in your immediate family that requires travel within 24 to 48 hours.

Суудлын автомашинууд байхгүй байна уу?

Түрээсийн компанид таны өмнө нь захиалсан автомашин байхгүй бол

захиалсан машины зэрэглэлийг үнэ төлбөргүй ахиулж өгдөг тогтсон жишиг бий. Түрээсийн газрын төлөөлөгч таныг сайжруулалт худалдан авах, эсвэл удаан хугацаагаар хүлээх болно хэмээн сануулж болно. Түүнийг нь бүү зөвшөөр. Та захиалсан машинаа заавал авахаар, эсвэл үнэгүй сайжруулж өгөхийг шаард.

No compact cars available? The industry-

wide policy is to offer a free upgrade if the company runs out of cars in the class you reserved. A rental agent may try to pressure you to buy an upgrade or warn of a lengthy wait time. Don’t fall for it. Insist on the car you asked for, or a free upgrade.

Нэмэлт төлбөр төлсөн үү? Төлбөрийн баримтаа

анхааралтай унш. Таны санахгүй байгаа зардал тэнд байвал менежертэй нь ярилц. Нэгэнт тэр газраас гараад явсны дараа төлбөрийн баримтаа засуулахад илүү хүнд болно. “Төлбөрийн баримтууд”-ын дунд: Шатахуун худалдан авах хувилбарууд, гэнэтийн ослын даатгал зэрэг орно. Та юуг дугуйлж, юунд гарын үсгээ зурах гэж байгаагаа сайн харж байгаарай.

Charged for extras?

Read your bill carefully. If there’s something on it you don’t recognize, talk to a manager. Once you leave the lot, fixing your bill gets much harder. Among the “gotchas”: fuel purchase options and collisiondamage waiver or loss-waiver policies. Watch what you circle and initial.

Механик бэрхшээл? Хэрэв таны түрээсийн машины дугуй хагарсан бол ААА биш харин түрээсийн компанидаа хандаарай. Тэр компани таныг болон эвдэрсэн машиныг тань түрээсийн газар руугаа тээвэрлэн аваачиж, дугуйнуудын иж бүрдлээр хангах үүргийг хүлээдэг. Эвдрэл гэмтлийг бичгээр баталгаажуулж буруутгал хүлээхээс сэргийлээрэй.

Mechanical difficulties? If you pop a tire on a rental car, call the rental company, not AAA. The company is responsible for transporting you and your broken-down car back to the rental location and providing you with a working set of wheels. Document the breakdown in writing so you aren’t blamed.

Хил дээр саатуулагдсан уу? Хүнсний бүтээгдэхүүн

таныг Калифорни юмуу Хавай руу орж гарахад саатуулах шалтгаан болж болно. (Хан боргоцойгоо тариалангийн талбайд нь үлдээ.) Иргэний үнэмлэхээ ойр авч яв. Эцэг эхийн аль нэгтэй нь аялж байгаа хүүхдэд үлдсэн нэгнээс нь зөвшөөрлийн бичиг аваарай. Мөн энэ бол гомдол мэдүүлэх газар бус гэдгийг сана - сэтгэл дундуур байгаагаа илэрхийлэх газар бол Конгресст бичсэн захидал юмуу санал хураалтын хайрцаг.

Stopped at the border?

Produce can slow you down in and out of California or Hawaii (leave the pineapple at the plantation). Keep IDs handy; children traveling with only one parent should bring a note from the other. And behave—the place to note displeasure is in a letter to Congress or at the ballot box.

НЭМЭЛТ | extra Эдгээр аппликейшнүүдийг хэрэглээд үз. AAA TRIPTIK MOBILE: Замд явж байхдаа зочид буудал, хоолны газрууд, зугаа цэнгээний газрууд, мөн үнэ ханш, дизель түлш болон цахилгаан цэнэглэх газрууд хэр ойр байгааг мэдэж болно. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй) FLIGHTVIEW: Хойд Америкийн нисэх буудал руу явах гэж байгаа бол нислэгүүдийн замыг ажиглах, агаарын замын саатлуудын талаар цаг тухайд нь мэдээлэл авах боломжтой. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй) WHEELMAP: Ямар байгууллага болон галт тэрэгний буудлууд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд үйлчлэх боломжтойг эндээс хайх боломжтой. (iPhone болон Android утсанд үнэгүй)

108 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Consider these apps “cruise control” … AAA TripTik mobile: Find hotels, eateries, attractions, and gas stations—plus prices, vacancies, and diesel fuel and charging stations—in close proximity while on the road. (iPhone and Android, free) FlightView: Track flights going to or from North American airports, view air traffic delays, and receive flight status alerts. (iPhone and Android, free) WheelMap: Identify which businesses and train stations are accessible to people with disabilities. (iPhone and Android, free)

ҮҮНИЙГ ЗУРАГЛА

PICTURE THIS

Мэргэжлийн хүн шиг гэрэл зураг болон видео дүрс буулгая Shoot photo and video souvenirs like a pro Дурангийн ард

images: FPG/Getty Images (car), Michael Powell/Getty Images (Pineapple), Vecchio/Getty Images (Photo shoot)

Инстаграм мэт апп-ууд хөгжиж, хүн бүр “гэрэл зурагчин” болсон өнөө үед энгийн нэг зургийг гайхалтай үнэ цэнэтэй болгох цөөнгүй “нууц” бий. National Geographic Treveler сэтгүүлийн гэрэл зургийн ахлах редактор Дан Вестергрен өөрийн шилдэг гурван зөвлөгөөг толилуулж байна. 1. Гэрлийн тухай ойлголттой болох. Нар мандахаас өмнө гарч яв. Үүр цайснаас хойш хэдхэн цагийн хугацаанд буулгасан зурагт бүх зүйл гайхалтай тод гардаг. Хэрэв та гэр бүлийнхэнтэйгээ аялж байгаа бол үүрийн туяаны гайхамшгийг гэрчлэхээр тэднийг ятгаж хамт яв. Эсвэл зочид буудлаас сэмхэн “оргож” зургаа аваад, эргэж ирэхдээ тэднийг өглөөний цайгаар дайлаарай. Тэд үүрээр алга болсныг чинь уучлах болно. 2. Гэрэл цацагчийг унтраах. Гайхам сайхан байгалийн зургийг буруу тохируулсан камерын гэрэл цацагч сүйрүүлдэг. Ихэнх дижитал камер өндөр ISO тохируулга дээр хангалттай сайн зураг буулгах боломжтой учир гэрэл цацагчийн хүчийг бууруулах эсвэл бүр унтраах хэрэгтэй. Гэрэл цацагчийг хэрхэн унтраахыг сурсны дараа хэдэн зураг гэрэл цацагчтай бас цацагчгүйгээр аваад хооронд нь сайн харьцуулж үзээрэй. Ингэснээр ямар тохиолдолд гэрэл цацагч ашиглах талаар ойлголттой болно. Анхаарах ёстой бас нэг зүйл нь зураг авахдаа камерын “AUTO” горимоос аль болох татгалзаж, PROGRAM” горимыг ашиглах хэрэгтэй. AUTO горим нь ихэнх тохиолдолд гэрэл цацагчийг автоматаар ажиллуулдаг гэмтэй.

3. “Жинхэнэ” камер авч явахад хэзээд илүүдэхгүй. Манайхны хэлдгээр “жинхэнэ мэргэжлийн” буюу DSLR камерууд сүүлийн үед харьцангуй авсаархан, хөнгөн төдийгүй үнийн хувьд ч хямд болсон. Мэдээж DSLR камерын зургийн чанар “халаасны” жижиг камеруудтай харьцуулшгүй илүү. Гэсэн хэдий ч ойр зуурхан хийх аялалд “халаасны” камеруудын шинэ загвар, эсвэл электрон шагайвчтай, дуран сольж болдог EVIL ангиллын камер авч явахыг санал болгож байна. Жишээ нь баруун талын зурагт байгаа Olympus, Panasonic-ын эсвэл Sony-гийн NEX серийн камерууд. EVIL камерууд харьцангуй том сенсортой (орчуулга: илүү сайн дүрслэл) боловч DSLR камерын хэмжээнд хүрэхгүй. iPhone бусад гар утасны хувьд хэдийгээр авсаархан, олон нийтийн сүлжээнд зориулсан зурагт гайхалтай зохицох хэдий ч гэрэл зургийн камертай харьцуулах түвшинд хүрээгүй. Томруулсан гар утасны гэрэл зургууд ер нь л сэтгэл гонсойлгодог шүү дээ.

in the first few hours of daylight. If you’re with family, either persuade them to witness the magic of early light, or sneak out of the hotel and bring breakfast back so they can appreciate your early morning disappearances. 2. Turn off the flash. There’s nothing like an ill-considered camera flash for ruining a beautiful scene. Most digital cameras do well enough at high ISO settings that use of the on-camera flash can be reduced or eliminated altogether. Learn how to turn your flash off, and take a few pictures with flash and a few without. Comparing versions side by side can help you determine when

the flash helps and when it hurts. As a general rule, switch the camera from the “auto” setting—which seems to trigger the flash to go off most of the time—to “program.” 3. It’s still worth it to carry a “real” camera. Even the least expensive DSLR cameras, which are quite small and lightweight, have much better image quality than most point-andshoot cameras. For lighter traveling, I recommend a new category of cameras called mirror-less, or EVIL (electronic viewfinder interchangeable lens). Look for micro four-thirds by Olympus and Panasonic (pictured, right) or the NEX series by Sony. EVIL cameras have a relatively large sensor (translation: better images) but are smaller than DSLR cameras. As for the iPhone: great for snapshots and social media but not a replacement camera. Blown up, phone photos usually disappoint.

Behind the Lens In the age of Instagram, everyone’s a photographer. But a few simple tricks still make snapshots actually worth showing off. Traveler senior photo editor Dan Westergren offers his top three tips. 1. Understand light. Get going before sunrise; everything photographs better

109

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EL CE AV GEN R T ELLI

T IN

Хэрэгтэй зүйлс Нэгэн цагт гэрэл зургийн дамартай хальсуудаар дүүрдэг байсан орон зайг одоо залгуур, камерын карт, хатуу дискүүд эзлэх болжээ. Травелер сэтгүүлийн түнш, гэрэл зургийн редактор Криста Россоу аялах үедээ хэрэгцээт зүйлсээ хэрхэн замбараатай зохион байгуулах талаар өөрийн туршлагаас хуваалцаж байна. Биедээ авч явах уу, эсвэл гээх үү. Үнэтэй камераа хэзээ ч тээшинд өгөх ачаандаа бүү хийгээрэй. Мэдээж цэнэглэгч, бусад хэрэгцээт зүйлсээ ч гар тээшиндээ ав. (Баттерей болон цэнэглэгчгүй камер танд хэрэг болохгүй.) Хатуулгатай дөрвөлжин цүнх, эсвэл зориулалтын үүргэвчид бүх зүйлсийг эмх цэгцтэй байрлуулаарай. Нөөцөлж хадгал. Санах ойн картанд байгаа бүх зургаа зөөврийн компьютер, зөөврийн хатуу диск эсвэл iPad (камерын холболтын залгуур ашиглан) руугаа заавал нэг хувь хуулж давхар хадгал. Байнга авч явах зүйлс. Том овортой, мэргэжлийн гурван хөлт тулгуурын (трипод) оронд камерыг хөдөлгөөнгүй барихад туслах сэндбэг (будаа, элс дүүргэж хүндрүүлдэг цүнх) эсвэл бага овортой "мини" трипод худалдаж ав. Мөн камер, бусад хэрэгслийнхээ гарын авлагыг байнга биедээ авч яваарай. Тоглоомоо сайжруул. Дараагийн алхам: Lightroom эсвэл Aperture зэрэг зураг боловсруулах программ хангамжид мөнгөө зарцуул. Эдгээр программыг ашиглан богино хугацаанд тухайн зургийн файлын метадата буюу мэдээллийн санд тодорхойлолтууд нэмж болно. Мета

дата нь хэзээ хойно зургаа үзэхээс гадна жижигхэн уушийн газарт таныг шотланд виски шимж байсан тухай нарийн мэдээллүүдийг сэргээн харах боломжийг олгоно.

The Right Stuff For shutterbugs on the move, precious luggage space once taken up by rolls of film is now a mess of cords, camera cards, and hard drives. Traveler associate photo editor Krista Rossow shares her advice for staying sane while traveling. Move it or lose it. You would never pack valuable cameras in checked baggage, so don’t check chargers or other essentials either. (A camera without a charged battery won’t do you much good.) Use a mesh packing cube or sack to keep everything organized. Back it up. Save at least two copies of all files—on memory cards and downloaded onto a laptop, small portable hard drive, or iPad (using a camera connection kit). Stick to the essentials. Trade a fullsize tripod for a sandbag (to steady your camera) or mini-tripod. And always bring your gear manual. Up your game. The next step in image organization: Invest in editing software such as Lightroom or Aperture. Quick descriptions added to a file’s metadata can recall key details, like the Scotch you drank at that tiny pub.

10 жаазан дахь түүх

A Tale in 10 Frames

Танилцуулах зураг нь үзэж буй хүмүүст үйл явдлын ерөнхий тоймыг өгдөг. An establishing shot gives viewers an overview.

Дундаж алслалтай зураг нь үйл явдал өрнөх газрыг илэрхийлнэ. (Энэ жишээн дээр нарийн боовны газар). A medium shot sets the scene (here, a bakery).

Рожер Шерман Парисын нарийн боовны газарт хийсэн бичлэгээс сонгож авсан эдгээр зургуудаар аяллын видео амжилттай хийх аргачлалыг задлан тайлбарлаж байна. “Эхний хэдэн зургаас бусад хэсгийг тодорхой дараалалгүй хэрэглэж болно” гэж тэр хэлэв. “Өөрийнхөө аяллын түүхийг өгүүлээрэй.”

Roger Sherman breaks down the elements of a successful travel video in these screen shots from a Paris bakery. “After the first few shots, you can use any of these in no particular order,” he says. “Tell your own travel story.”

Газар дээр нь кино зураг авах

Filming on Location

Өнөө цагт хамгийн чухал үйл явдлуудыг видеогоор баримтжуулдаг болжээ. Ихэнх хүмүүсийн хувьд тэрхүү чухал үйл явдал нь хааны гэр бүлийн хурим биш. Харин Гватемалд домогт Майячуудын сөнөсөн хотын пирамид руу авирах эсвэл Аризонагийн Их Хавцлаар илжгээр аялах аж. “Сайн видеоны нууц нь технологи биш харин техник буюу арга барил юм” гэж нэрт баримтат кино бүтээгч, “Гайхалтай гэрийн видео хийх халаасны тансаг хөтөч: Бэлэн үү, Анхаараарай, Дарлаа” номын зохиолч Рожер Шерман хэлсэн байдаг.

These days, the most important events are documented on video. For most it’s not a royal wedding—it’s climbing the pyramids in Guatemala or riding a mule into the Grand Canyon. “The secret to a good video is technique—not technology,” says Roger Sherman, award-winning documentary filmmaker and author of Pocket Posh Guide to Great Home Video: Ready, Steady, Shoot. Here he gives a few pointers for better results.

НЭМЭЛТ | extra Шуугиан дэгдээсэн видеонуудыг хараад атаархдаг уу? Эдгээр видео засварладаг аппликейшнуудыг туршаад үзээрэй. iMOVIE : Дүрсээ бичээд, засварлаад YouTube-руу оруул. Дуу чимээ бичиж оруулаад, гэрэл зургуудаар хачирлан, өнгийг нь янзлаад кинондоо нэр, гарчиг өгөөрэй. (iPhone-д $4.99) CINEMAFX FOR VIDEO: Энэ аппликейшны 55 бэлэн эффектийг ашиглаад үз. “8 мм”, “тоосонд дарагдаж зурагдсан”-аас эхлээд зуун жилийн тэртээх хуучны дүр төрх хүртэлх олон хувилбаруудыг туршаарай. (Зөвхөн iPhone-д $1.99) VIDEOCAM ILLUSION PRO: Бичлэг хийхдээ л жинхэнэ “ориг” эффект ашиглана. Бонус: Ямар ч туршлага шаардагдахгүй. (Зөвхөн Android утсанд, $1.99)

110 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

Praying to the god of viral videos? Try these video-editing apps instead … iMovie: Capture, edit, and upload movies to YouTube. Record sound tracks and add photos, titles, and fades. (iPhone only, $4.99) CinemaFX for Video: Play with this app’s 55 effects, from the “8mm” and the “dust and scratch” to one that imparts a century-old vintage look. (iPhone only, $1.99) Videocam Illusion Pro: Record with real-time filters (manipulate color, blur or sharpen images). Bonus: No experience necessary. (Android only, $1.99)

Ойроос авсан зураг нь алимтай боовыг дээрээс нь харуулсан байна. A close-up displays apple tarts from overhead.

Энэ талхыг ойроос боловч бага зэрэг хажуу талаас нь харуулжээ. A close-up of bread is seen from a lower angle.

Ойроос авсан зураг. Гэхдээ цонхны цаанаас ташуу авсан байна. A close-up then tilts to the window.

Маш ойрхноос авсан зургийг аажуухан алхах зуураа буулгажээ. An extreme close-up is taken in a slow walk.

Дундаж алслалтай зураг нь бодит мэдрэмжийг төрүүлдэг. A medium shot conveys the sensory experience.

Бас нэг дундаж алслалтай зураг хүмүүсийн уур амьсгалыг илэрхийлж байна. Another medium shot reveals more atmosphere.

Mаш ойрхноос авсан зураг өндөгтэй боовыг илүү тод харуулсан байна. Another extreme close-up spotlights a gâteau.

Холоос авсан зураг нь зураг авалт дуусах дөхөж байгааг сануулж байна. A wide shot offers a cue that the film is almost over.

images: Vecchio/Getty Images (Panasonic Camera), Roger Sherman (All)

Энд тэрээр илүү сайн зураг авах хэдэн зөвлөгөөг толилуулж байна. 1.Ойртож авах зайгаа өөрчил. Видео дүрс авахдаа зөвхөн харсан газраасаа бус алсаас, дундаж зайнаас эсвэл ойрхоноос, бүр камераа тулгах хэмжээнд очих гэх мэт янз бүрийн зайнаас олон хувилбараар авч байх. Эргэлзэж байвал шууд тулж очоод, маш ойрхноос бичлэг хий. Ийм зураглал хүмүүст илүү таалагддаг. 1. Vary your approach. Mix up wide angles, medium shots, close-ups, and extreme close-ups. When in doubt, go for more close-ups, which better hold an audience’s attention. 2. Арай бага бол илүү их. Та амралт, аяллаа эхнээс нь дуустал дүрсжүүлэх шаардлагагүй. Харин зургаан секундээс бага хугацаатай хэд хэдэн богино бичлэгүүд хий. 2. Less is more. You don’t have to capture your vacation in real time. Do

short shots—six seconds or less. 3. Дурангаа ойртуулж, түлхэх нь үхэл гэсэн үг. Энэ нь найдвартай видео “бусниулагч”. Учир нь дурангаа тултал нь татсан зургийг удаан хөдөлгөөнгүй барих бараг боломжгүй. Түүний оронд тухайн обьект руугаа аажуухан алхаж оч. 3. Zooming is death. It’s a sure-fire video killer, as it’s nearly impossible to hold a zoomed-in shot steady. Instead, slowly walk closer to the object. 4.Камерыг бүү ухасхийж хөдөлгө. Хэрэв та авч буй зүйлээ дагуулж камераа хөдөлгөх эсвэл хазайлгах гэж байгаа бол алгуурхан бөгөөд жигд хөдлөх хэрэгтэй. Ингэхдээ панорама хийхээс арай хурдан, ойроос зураг авахаас арай удаан хөдөлгө. Мөн энгийн дүрснээс үйл хөдлөлтэй зүйл рүү шилжүүлээрэй. Жишээ нь хөшөөнөөс усан оргилуур руу аажуухан шилжүүлэх гэх мэт.

4. Don’t jerk the camera. If you’re going to pan or tilt, move the camera more gently than you’d expect—faster for a panorama, slower for a closer shot. And move toward the energy: Pan from the statue to the fountain. 5.Түүх өгүүл. Усан оргилуур руу дөхөж очоод хүүхэдтэйгээ тоглож байгаа гэр бүлийн зургийг ав. Аажмаар усан оргилуур руу шилжиж, далайн гахайны амнаас оргилох усны зургийг ав. 5. Tell a story. Walk to the fountain; take a shot of the family playing with a baby. Go up to the fountain to get the porpoise spitting water. 6. Хөдөлгөөнгүй барь. Ухаалаг гар утас байсан ч ялгаагүй камераа хоёр гараараа аль болох хөдөлгөөнгүй, чанга атга. Өвдгөө бага зэрэг нугал. 6. Hold steady. Grip the camera with both hands, even if it’s a smartphone. Bend your knees slightly.

7. Илүү ойртож оч. Утасны камер нягтрал бага учраас асуудал үүсэж болох юм. Жижиг дэлгэц нь цэлгэр уудам орон зайг сайн буулгаж чаддаггүй тул илүү ойрт. Дуу шуугиан нь бүх л камерын хувьд сул элемент болдог. Тухайн обьект руугаа ойртох тусам дуу нь тод сонсогдоно. 7. Get closer. Resolution on camera phones can be a problem. Small screens don’t show big expanses well, so stay close. Sound is another weak element in all cameras. The closer you are, the better the fidelity. 8. Тэвчээртэй бай. Тэвчээртэй бай. Бичих товчлуур дарахаасаа өмнө тэр ачааны машиныг өнгөрөөгөөд, сүм рүү орох гэж байгаа хүмүүсийг явж ортол нь тэвчээртэй хүлээ. 8. Be patient. Before hitting record, wait for the right light, for that truck to pass, for someone to enter that church to enliven the shot.

111

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

EL CE AV GEN R T ELLI

T IN

АСУУДАЛ БҮРИЙГ ШИЙДВЭРЛЭ

Solve eveRy CRisis

Сайн аялагчдад муу зүйлс тохиолдоход юу хийх вэ? What to do when bad things happen to good travelers One recent survey named Barcelona as the top pick pocketing destination, followed by Rome, Prague, and Madrid. Regardless of your locale, always watch your things when in a new place. Carry a throwaway wallet or decoy purse containing daily cash and old photos but nothing that would make you hesitate to hand it over in a holdup. Keep a credit card and cash in an inside pocket. 1. Hand over the fake wallet. 2. Notify the police. МИНИЙ ПАСПОРТ АЛГА БОЛЧИХлоо My passport’s gone

яллын таагүй явдал бүрээс та өөрийгөө хамгаалж чадахгүй. Гэхдээ аялагчдын хийдэг хамгийн муу алхам юу вэ? Тэд ямар ч бэлтгэлгүйгээр гэрээсээ гардаг гэж АНУ-ын яаралтай тусламжийн нүүлгэн шилжүүлэлт санал болгодог компани болох олон улсын СОС-ын (SOS) Алекс Пуиг хэлж байна. Энд буруугаар эргэсэн аяллаас хэрхэн эвтэйхэн буцаж ирэх аргыг хэлж өгье.

ou can’t safeguard against every travel upset. But what’s

112 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

the worst move travelers make? They leave home unprepared, says Alex Puig of International SOS, a U.S. company offering emergency evacuations. Here’s a primer on how to bounce back gracefully from a trip gone awry. БИ ДЭЭРЭМДҮҮЛЧИХЛЭЭ I’ve been robbed Саяхны нэгэн судалгаагаар Барселонаг дээд зэргийн халаасны хулгай үүрлэсэн газраар нэрлэжээ.

Түүний дараагаар Ром, Прага, Мадрид зэрэг хотууд оржээ. Дасал болсон газар байсан ч хамаагүй эд зүйлээ сайн харж яв. Гадна халаасандаа таныг дээрэмчин бариад авлаа гэхэд алдсан ч харамсахааргүй хуучин зурагнууд, ойр зуурын бэлэн мөнгө хийсэн "өгөөш"-ний түрийвч авч яваарай. Зээлийн карт, бэлэн мөнгөө дотор халаасандаа хий. 1. Хуурамч түрийвчээ түүнд өг. 2. Цагдаад мэдэгд.

Таны хамгийн чухал баримт бичиг болох паспортын тухай сануулахад гурван хуулбарласан хувийг авч явж бай. Өнгөт нэг хувийг аюулгүй газар хадгал (Зочид буудлынхаа өрөө гэх мэт). Итгэлтэй хүнд нэг хувиа үлдээ. Гуравдахь хувийг электрон баримт бичиг хэлбэрээр сканердаад, “үүлэнд” (DropBox юмуу Google Drive хэрэглээд үз) хадгал. Таны биеийн байцаалтыг шалгаж баталгаажуулахад паспорт эсвэл иргэний үнэмлэх, агаарын тээврийн компанийн тийз, жолооны үнэмлэх, зээлийн картуудын хуулбарууд тус болно. 1. Элчин сайдын яам эсвэл Консулын газартайгаа нэн даруй холбоо барь. 2. Хэрэв та аяллын төлөвлөгөөгөө өөрчлөх шаардлагатай бол агаарын тээврийн компани болон аяллын даатгалын компанидаа мэдэгд. When it comes to your most important carry-on—your passport—practice triple redundancy: Keep a color copy in

a safe place (such as your hotel room), leave a copy with someone trusted at home, and scan a copy as an electronic document and store it in “the cloud” (try DropBox or Google’s Drive). Copies of the passport ID page, airline tickets, driver’s license, and credit cards can also help verify your identity. 1. Contact your embassy or consulate immediately. 2. Alert your airline and travel insurance company if you need to change your travel plans. ЗЭЭЛИЙН КАРТ минь АЖИЛЛАХГҮЙ БАЙна credit card: Denied Таны зээлийн картанд олон улсын хэмжээнд аюулгүй байдлын зорилгоор хэрэглэдэг микрочип байхгүй байж болно. Эсвэл таны зээлийн картны компани луйвар илрүүлэх системээс болоод картыг тань хаачихаж болох юм. Аялалдаа гарахаасаа өмнө зээлийн картын компанидаа аяллынхаа төлөвлөгөөний талаар мэдэгдээд, таны мөнгө зарцуулах эрхийг луйврын алгоритм хаахгүй байлгахаар баталгаажуулж ав. Тэнд байгаа дээрээ банкнаасаа Европ зэрэг газруудад хүлээн зөвшөөрөгддөг микрочип болон пин кодтой карт авах талаар асууж лавла. 2013 онд хамгийн нөлөөтэй АНУ-ын зээлийн картны компаниуд микрочип болон гарын үсэгтэй “ухаалаг карт”-н системд шилжиж байгаа. 1. Зээлийн картны олон улсын төлбөргүй дугаар руу залга. 2. Дебит юмуу бэлэн мөнгө болгож солиул. Your American credit card may lack a microchip used for security internationally, or your credit card company may cut you off due to its

fraud-detection system. Before leaving home, let your credit card company know of your travel plans to ensure the fraud algorithm doesn’t shut down your spending power. While you’re at it, ask your bank about getting a card with a microchip and PIN number, the type accepted in places such as Europe. In 2013, most major U.S. credit card companies are moving to a “smart card” system—cards with a microchip and signature. 1. Call the international toll-free number on your credit card. 2. Switch to debit or cash. ҮЙМЭЭН САМУУН ДЭГДлээ Is that a riot ahead? Олны дунд замаа алдаж, төөрөлдөж магадгүй. Ялангуяа тэр гэнэтийн үймээн самуун нь мэдээгээр мэдээлэхээр хэмжээнийх бол. Тэрхүү эсэргүүцэл, ажил хаялт, бөөгнөрсөн олон хүмүүсээс аль болох зайлсхий. 1. Тухайн үймээн самуун болж байгаа газраас аль болох хурдан холд. 2. Гэрэл зураг битгий ав. Сэтгүүлчдийн довтолгоо таныг илүү их аюулд оруулж мэднэ. 3. Зочид буудалдаа буцаж оч. Эсвэл хамгийн ойрхон байгаа Элчин сайдын яам юмуу, Консулын газар pуу яв. Хэрэв үймээн улам тархаж байвал тэр улсаас яв. It may be tempting to lose yourself in a demonstration—especially if it’s newsworthy—but resist the urge and

avoid the vicinity of strikes, protests, and mobs. 1. Leave the area of the riot as quickly as possible. 2. Do not take photos. A foray into photojournalism could place you in more danger. 3. Return to your hotel. Or go to the nearest embassy or consulate. If the violence spreads, leave the country. ЗАЛИЛУУЛчихлаа Scammed Амралтын газрын зочдод худалдсан тааруухан хийцтэй амралтын байрнуудаас эхлээд Тай үнэт эдлэлийн “тусгай” хямдрал зэрэг янз бүрийн залилан аялагчдын дурыг татаж, тэднийг зальдсан байдаг. Аялагчдын байнга үйлчлүүлдэг нэр алдартай байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, нисэх буудлууд, галт тэрэгний буудлуудад бараагаа тэнгэрт тултал магтсан магтаалаас болгоомжил. 1. Цагдаад мэдэгд. 2. Хэрэв та зээлийн карт ашигласан бол төлбөрийг сайн нягталж шалга. 3. Залилангийн хэргийг онлайнаар мэдээл. Бусдыг залилуулахаас урьдчилан сэргийлэхээс гадна залилагчдад сануулга болно. From iffy time-shares sold to resort guests to that “special” offer on Thai jewelry, scams have long lured distracted travelers. Beware of pitches made in places frequented by tourists, such as famous landmarks, airports, and train stations.

1. Notify the police. 2. If you used a credit card, dispute the charge. 3. Report the scam online (Facebook, Twitter) to warn others and put the scammers on notice. БАЙГАЛИЙН ГАМШИГ ТОХИОЛДОХОД When Natural disaster strikes Цунами зэрэг байгалийн гамшиг болох магадлалтай газарт аялж байгаа бол анхааруулах таних тэмдгүүдийг мэдэж аваарай. Тухайлбал давлагаа ойртож байгааг мэдэгдэх дуут дохионы чимээ гэх мэт. 1. Албан ёсны анхааруулгыг анхаарч сонс. 2. Үйлдэл хийхээсээ өмнө асуу. Зугтаж зайлахаас илүүтэй зарим тохиолдолд байгаа газраа үлдэх нь илүү ухаалаг алхам болдог. (Жишээлбэл хүчтэй шороон шуурга дэгдэхэд шуурганаас зугтсанаас хоргодох нөмөр газар олох нь ухаалаг шийдвэр болно) 3. Тухайн газрыг аюулгүй болохоор яваарай. If you’re staying where a disaster such as a tsunami is a possibility, get familiar with warning signs, such as the sirens that warn of an approaching wave. 1. Heed any official warnings. 2. Ask before acting; it may be smarter to stay put than to evacuate (such as during a hurricane, when seeking shelter is often wiser than trying to outrun the storm). 3. Leave the area as soon as it’s safe to travel.

image: SuperStock/CORBIS

НЭМЭЛТ | extra Эдгээр аппликейшнүүд аяллын турш таныг мэдээллээр хангана. SMART TRAVELER: Төрийн департмент улсуудын шинэчилсэн мэдээлэл болон аяллын сэрэмжлүүлгүүдийг байнга оруулдаг. (iPhone болон Android утсанд төлбөргүй) WORLD LIVE CAMS PRO: Бодит цагт байгаа нөхцөлүүдийг харах 4,000 амьд камеруудыг шууд ажиглах боломжтой. (Зөвхөн iPhone–д $0.99) LIFE360 FAMILY LOCATOR: Хайртай хүмүүсийнхээ байгаа байршлыг харах хувийн сүлжээ байгуул. (эсвэл гэртээ үлдсэн хүмүүстэйгээ холбогдох) Төөрсөн хүүхдүүд эцэг эхдээ байгаа газрынхаа мэдээллийг илгээх аюулын товчлуурыг дарж болно. (iPhone болон Android утсанд төлбөргүй)

These apps provide on-the-ground intel, before, during, and after your trip … Smart Traveler: The State Department offers updated country info and travel alerts. (iPhone and Android, free) World Live Cams Pro: Tune in to 4,000 live webcams to view conditions in real time. (iPhone only, $0.99) Life360 family Locator: Create a private network to keep tabs on the whereabouts of loved ones (or to check in with those back home). Lost kids can hit a panic button that sends location details to parents. (iPhone and Android, free)

113

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

quiz

Өөрийнхөө аяллын IQ-г тодорхойлоорой

TEST YOUR TRAVEL IQ By george W. stone | Жорж В. Стөүн

Австралийн зүүн өмнөд эргийн ойролцоох ямар арал нь зүүн Энэтхэг дэх Голландын компанийн ерөнхий захирлын нэрээр Ван Диманы арал гэж нэрлэсэн байдаг вэ?

10,582 км2 талбай эзэлдэг, эрдэс бодисоор баялаг, дэлхийн хамгийн том давст "нуур"–Cалар дэ Уюни Өмнөд Америкийн аль улсад байдаг вэ?

Хэрэв та Самайны шулмасын баяр тэмдэглэн, үхэгсдийн наадамд оролцохыг хүсвэл "аймшгийн" ямар хотод очих хэрэгтэй вэ?

Stretching 4,000 square miles, the world’s largest salt flat—The Salar De Uyuni— is a mineral-rich pan in what South American country?

If you want to honor the witch’s holiday of Samhain and attend the festival of the dead this month, you’ll need to head to what spooky city?

Амстердам хот энэ жил Рейкс (улсын)-ийн болон Ван Гогийн музейг дахин нээжээ. Уг хот газарзүйн ямар онцлог зүйлийн 400 жилийн ойг хийж байгаа вэ? Amsterdam saw the reopening of the Rijksmuseum and Van Gogh museum this year. The city also celebrates 400 years of what geographic feature?

XII-XIII зууны үеийн Төвөдөөс гаралтай, буддын шашны зан үйлд ашиглаж байсан, эмэгтэй хүний чөмөгний ясаар хийдэг үлээвэр хөгжмийн зэмсэгийг юу гэж нэрлэдэг вэ? What is the name of the Tibetan wind instrument used in Buddhist rituals that originated in the12th-13th century and is made from a human female thighbone?

Оросын аль хотод та Фёдор Достоевскийн зохиолын гол дүр цуст Расколниковын замаар явж "гэмт хэрэг, шийтгэлийн" аялал хийж болох вэ? In what russian city can you take a crime and punishment tour, in which you trace the route of murderous Raskolnikov, The protagonist of Fyodor Dostoyevsky’s classic tale?

Миктлансиуатль бурханд зориулсан баяраас үүдэлтэй Мексикийн үхэгсдийн өдрийг төв Америкийн ямар үндэстэн тэмдэглэдэг вэ?

Европын аль нийслэлд та цагны музей үзэж, Хапсбургийн эзэнт улсын сүүлчийн оршуулгын газрыг үзэж болох вэ?

Mexico’s day of the dead comes from a festival dedicated to the goddess Mictecacihuatl, celebrated by what Mesoamerican ethnic group?

In what European capital can you visit the clock museum and the Hapsburg imperial crypt, the final resting place for a dynasty?

125 жилийн өмнө байгуулагдсан Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгийн хоёр дахь ерөнхийлөгчийн албыг хэн гэдэг Шотланд гаралтай Америк зохион бүтээгч хашиж байсан бэ ? Founded 125 years ago, the National Geographic Society counted what scottish-born american inventor as its second president?

Хариулт 1. Болив 2. Тасмани 3. Салем, Масс. 4. Сувгууд 5. Ганлин. 6. Санкт Петрбург 7. Ацтек 8. Австри улс Виенна. 9. Александр Грэхэм Белл ANSWERS 1. Bolivia 2. Tasmania 3. Salem, Mass. 4. Canals 5. Kangling 6. St. Petersburg 7. Aztec 8. Vienna, Austria 9. Alexander Graham Bell

114 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

images: B HOLLAND/GETTY IMAGES (1), LONELY PLANET IMAGES/GETTY IMAGES (2), GANSOVSKY VLADISLAV/GETTY IMAGES (3), DE AGOSTINI/GETTY IMAGES (4), ZAZAA/iRMUUN PHOTO (5), SIMPLEMAN/SHUTTERSTOCK (6), DAN BANNISTER/JAI/CORBIS (7), TETRA IMAGES/CORBIS (8), OSCAR WHITE/CORBIS (9)

Van Dieman’s Land—named for the GovernorGeneral of the Dutch East Indies Company—was the original name of what island off Australia’s southeast coast?

travel guide

UB Bistro

Felicita Restaurant

‘UB Bistro’ offers famous Japanese chef Kashima's special course menu at a reasonable price for lunch, dinner and special events. Available all day are a variety of delicious European specialties and traditional Mongolian dishes. Located in the Ulaanbaatar hotel, this charming cozy casual-style restaurant, perfect for business or date-night, can accommodate up to 50 people. VIP rooms are available. Time table: Breakfast- 7.00am-10.00am Lunch & dinner - 12.00pm-10.00pm For reservations: restaurant@ubhotel.mn

The best Italian restaurant in the city serves its Mediterranean cuisine in a warm and memorable atmosphere with hospitable service. Nothing beats the great food, excellent variety, and decent prices. A casual, neighborhood, come as you are type of place—there are always people in there dining or picking up to go. Timetable: 11.00 am-midnight, Sat - Sun 11.00am-9.00pm Location: Right behind the Parliament House, across the Mongolian National Museum, Sukhbaatar District

Tel: +976 11 320620 ext:108; 118; 99991691 Fax: +976 7011 5666

Tel: +976 11 319009

Paddy’s Pub & Restaurant

Tsuki Lounge and Restaurant

Paddy's Irish Pub and Restaurant on Seoul Street has three VIP rooms and seating for 180. The pub serves high-class, tasty European fare in a cozy environment. Various banquets, functions and tourist events can be specially arranged at your request. Take advantage of their catering service to have high class food and service at any location around town. Take-out and delivery offered as well. Live music and shows every night. Location: 10 Tsuki House, Seoul Street, Sukhbaatar district, Ulaanbaatar.

Tsuki House on Seoul Street is a concert venue and dining hall, with two VIP rooms and seating for 150. It’s available for performances, celebrations, parties and workshops. Live music every night features house group "Sarnii Chuluu" an ethnic song and dance ensemble with contortionists, throat singers, traditional musicians, tsam mask dancers and an electrifying shaman dance bursting with energy. Tsuki House is the modern glass building on the North side of the Circus.

E-mail: tsuki.house@yahoo.com Tel: +976 11 318802; 70118514; 89007000

E-mail: tsuki.house@yahoo.com Tel: +976 11 318802; 70118514; 86007000

116 o c t o B E R / n o v e m ber

2013

wine and dine in UB

Le Bistrot Francais

Premier Lounge Restaurant & Bar

Le Bistrot Francais has been an institution in Ulaanbaatar since 2003. Get ready for the mouth-watering fireworks of such French specialties as foie gras, duck confits, and escargot. Its Chateaubriand enjoys the highest reputation in meat-loving Ulannbaatar. The dessert selection and wine par excellence round out the meal with an haute French touch. Location: University street 2, next to the University first building, Sukhbaatar district

The Premier Lounge offers the best of everything – A Fine dining atmosphere, delicious cuisines, classy cocktails and a perfect panoramic city view. Welcomes everyone to enjoy the evenings with Violonist Deegi, Jazz Singer Khulan, Singer Soyombo, Black and White Singer Buyanaa And a “Lord” Orchestra group Lounge Music. Timetable:11:00-24:00 (120 seats) Location: 25th Floor of the Best Western Premier Tuushin Hotel

Facebook: bistrofrancaisUB Tel: +976 11 320022 Fax: +976 11 315596

Tel: +976 11323162

‘Modern Nomads’ Mongolian Restaurant

Hazara North Indian Restaurant

Modern Nomads welcomes anyone who wants to experience Mongolian traditions through its distinctive food. The comfortable atmosphere and extensive menu are friendly to beginners in Mongolian cuisine—descriptions of Mongolian dishes are translated for every item, accompanied with a detailed picture of the dish, and arrive at the table in generous p ortions. Western fare and vegetarian dishes are also available. Branch 4 location: On the right of the Wrestling Palace, Negdelchin Hotel Time Table: Everyday 11.00-23.00

Hazara Restaurant is running since year 1997 we are number one Restaurant in Ulaanbaatar. Our Restaurant has very good reputation. We got lot of nationally & international acclaimed 1St & consistently the best restaurant in Mongolia with track record of awards from the deferent agencies. 1. TripAdvisor ranked #1of 141 restaurant in Mongolia 2. Lonely Planet ranked #1 in Mongolia. 3. Mongol Messenger ranked #1 in Mongolia

Facebook: nomadsgroup Tel: +976-11 454484

Facebook: hazara restaurant mongolia Tel: +976-99195007

N A T I ON A L G E O G R A P H I C TRAVELER

117

tour companies of mongolia Go Nomadic, Experience Mongolia

ACTIVE ADVENTURE TOURS

INTOURTRADE

www.tourmongolia.com info@tourmongolia.com +976-11-354662, 976-11-354663

AMICUS MONGOLIA TRAVEL COMPANY www.amicusmongolia.com info@amicusmongolia.com +976-88018579, 976-11-460541

AR MONGOL TRAVEL

JAGD AND TOUR www.intertravel.mn info@intertravel.mn +976-11-456924, 976-11-456924

JUULCHIN

www.mongoliatourism.info ar_mongol_travel@magicnet.com +976-11-325152, 976-11-325153

BAT TOUR www.tripsmongolia.com sales@tripsmongolia.com +976-11-312617, 976-99113311,

BLACK IBEX EXPEDITIONS www.discovermongolia.mn info@discovermongolia.mn +976-99110410, 976-70120011

Blue Wolf Travel www.bluewolftravel.com info@bluewolftravel.com +976-99110303, 976-99100303

BOOJUM EXPEDITIONS www.boojum.com info@boojum.com +976-99115929

www.juulchin.mn +976-11-312095, 976-99110921

KHALIUN TRAVEL www.themongoliantravel.com mgleternalart@yahoo.com +976-91919258, 976-91199624

LOOK MONGOLIA TOURS CAMP EXPEDITIONS www.lookmongolia.mn +976-11-344488, 976-99110220

MONGOL ALTAI TRAVEL www.monaltaitour.com +976-11-325188, 976-99119426

MONGOL KHAN EXPEDITION www.mongolkhan.mn +976-7015-3348, 976-8811-3348,

MONGOLIA EXPEDITIONS www.mongolia-expeditions.com info@mongolia-expeditions.com +976-11-329279, 976-99086929

GENCO TOUR BUREAU www.genco-tour.mn info@genco-tour.mn +976-11-328960, 976-91961900

GENGHIS EMPIRE www.genghis-empire.com, info@genghis-empire.com +976-11-342020, 976-11-342182

Geomandal Nomads info@geomandal-nomads.mn +976-11-310714, 976-11-310620

Gobi Discovery www.gobidiscovery.mn +976-11-312769, 976-91917299

118 o c t o B E R / n o v e m ber

www.intourtrade.mn info@intourtrade.mn +976-11-341379, 976-11-341385,

2013

MONGOLIAN ADVENTURE TOURS www.mat.com +976-11-310917, 976-99116964

MONGOLIAN WAYS www.mongolian-ways.com trips@mongolian-ways.com +976-11-330351, 976-11-330350

NATURE TOURS LLC www.naturetours.mn info@naturetours.mn +976-11-312392, 976-11-311801

NEW JUULCHIN TOURS www.newjuulchin.com info@newjuulchin.com +976-11-319400, 976-11-319401

Nemuut juulchin

nemuttour@fripsmongolia.org 976-11-310365; 976-99091707

New link international www.nli.mn admin@nli.mn 976-11-314999; 976-99129912

NOMADIC EXPEDITIONS MONGOLIA www.nomadicexpeditions.com info@nomadicexpeditions.com 976-11-313396, 976-11-325786

NOMADIC JOURNEYS www.nomadicjourneys.com +976-11-328737, 976-99116921

NOMADS TOUR & EXPEDITIONS www.nomadstours.com info@nomadstours.com +976-70119370, 976-70119366

SELENA TRAVEL www.selenatravel.com zola@selenatravel.com 976-70183499

SHUREN TRAVEL SERVICE www.shuren-travel.com +976-11-310869, 976-99112285

Terelj juulchin www.terelj-juulchin.mn terelj-juulchin@magicnet.mn 976-11-460611 976-11-460603

Ter Ikh Juulchin www.terikhjuulchin-tours.mn +976- 99119730, 976-99089730

Tseren Tours www.tserentours.com info@tserentours.com +976-99111832