1
2014ko ekaina 36 zenbakia - 5,75 â‚Ź
2
Tr ebin u, Ar abar en er dian taupaka!
Aur k ibidea 4. PIRRITX, PORROTX ETA MARI MOTOTS. Trebiñuko lakua Testua: Unai Elorriaga / Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
12. PUPU ETA LORE. Munduko zakurrak, batu! Ez gara bi katu! Testua: Uxue Alberdi / Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
14. BARRITSU. Araban bagare! Marrazkiak: Iosu Mitxelena
16. TXOKO TXIKI KUTTUNA Testua: Miren Agur Meabe / Marrazkiak: Eider Eibar
Euskal Herriari koxkaka bereiztutako zatien artean, bada zulo handi bat Arabaren erdi-erdian. Mapari begiratuta laku bat dirudi; baina, ondo erreparatuz gero, hara sorpresa, Trebiñu da! Bertako biztanleak gaztela-leondarrak dira legez, baina euskaldunak bihotzez. Alabaina, gure herriko beste hainbat txokotan bezala, zailtasunak dituzte euskaldun gisa bizitzeko. Oztopo horiei aurre egin behar die, egunerokoan, Argantzon Ikastolak, Trebiñun euskaraz ikasteko eskaintza bakarrak. Baliabide ekonomiko urriak direla eta, 0-6 urte arteko haurrak bakarrik jaso ditzake, baina, dagoeneko, 11 urteko ibilbidearen ondoren, arnasbide bizia da trebiñuarrentzat. Hala, poliki-poliki, aurrera doa Trebiñu euskalduna; ttipi-ttapa, taupa-taupa, Euskal Herriaren erritmora!
18. LAGUN. Ibaian gora Testua: Miren Amuriza / Marrazkiak: Eider Eibar
20. EUSKAL HERRIKO ANIMALIAK. Muturluzea Testua: Oñatiko Natur Eskola / Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
22. ARGANTZON IKASTOLA 25. MARTIN BERTSO. Euskara gure mapa Testua: Beñat Gaztelumendi / Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
28. MARIKALANBRE. Ontzi sorginduen lasterketa Testua: Ana Galarraga, Elhuyar Fundazioa / Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
31. LARGABISTA. Trebiñuko naturatik paseotxo bat Testua: Oñatiko Natur Eskola / Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
34. ZENBATAK. Izan ala eduki Testua: Edorta Barruetabeña / Marrazkiak: Asisko Urmeneta, Joseba Ponce
36. OLIBATXO. EKOGRASek babestutako publizitate ipuina Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
38. ELEFANTE BAT HEGAN. Saguzarra Testua: Patxi Zubizarreta / Marrazkiak: Aitziber Alonso
40. MUNDUAK GUZTIONTZAT BEHARKO LUKE. UDA elkartea
IRRIA aldizkaria Irrien Lagunak Klubaren hilabetekaria 36 zenbakia · 2014ko ekaina Argitaratzailea: Irrien Lagunak, SL Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea, Gudarien etorbidea, z/g 20140 Andoain, Gipuzkoa Posta elektronikoa: irria@irrienlagunak.com Lege Gordailua: SS-1381-2010 / ISSN: 2172-5519 Koordinatzailea: Josi Oiarbide Diseinua: Olatz Goikouria Publizitatea: publi@irrienlagunak.com Bezero arreta: 902-820 806 Inprimategia: Leitzaran Grafikak Zenbaki honetako kolaboratzaileak: Uxue Alberdi, Beñat Gaztelumendi, Miren Amuriza, Oñatiko Natur Eskola, Unai Elorriaga, Elhuyar Fundazioa (Ana Galarraga), Amagoia Mujika, Miren Agur Meabe, Patxi Zubizarreta, Bikain Diseinu Grafikoa (Cesar Gonzalez, Iñaki Iturriza, Belen Moreno, Julen Tokero), Dirudi (Eider Eibar), Lotura Films (Jose Mari Morcillo, Iosu Mitxelena, Jose Anjel Lopetegi), Somuga (Edorta Barruetabeña, Asisko Urmeneta, Joseba Ponce), Aitziber Alonso eta Txatxilipurdi elkartea. Babesleak: Gipuzkoako Foru Aldundia, Eusko Jaurlaritza
Testua: Amagoia Mujika. Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Azkue Fundazioak babestutako publizitate ipuina
EUSKARARENETXEAETA LAGUNTXOBARRIA Araban bagare!
Gur e lagunak Bizkaiko kost aldet ik Ar aba alder a doaz, Tr ebiñu ezagut u nahi dut elako.
Legut io, Gast eiz... ber ehala ir it si dir a Tr ebiñur a!
14
AZKUE FUNDAZIOA Egoitz plaza 1, 48015 Bilbo. Tel: 94 4028081 e-posta: info@azkuefundazioa.org www.azkuefundazioa.org
15
T X O K O T X IK I K UT t UN A
16
T XO R IE N A L B IST E A
M A PA K O Z U L O A
Okila kezkaturik Torreko iturrian: “Gure Trebiñu zaharrak minez ditu harriak!”
Zulo, zulo, zulotxo, txoko txukun txikitxo. Zein dela eta zein dela kondearen pastela?
Kaskabeltzak planto egin du kexaka, Argoten: “Trebiñu maite hori, zutituko ote?
Arabaren aldaba, arabarren alaba, legearen karkaban dago zangalatraba.
Pagausoa kukuka Hiriberri Okan: “Trebiñu esnatuko da! Zolitu albokak!”
Zulo, zulo, zulotxo, txoko txukun txikitxo. Zein dela eta zein dela kondearen pastela?
Zikoina mezulari Zadorra eta Udan: “Batu Trebiñu, gora! Zure ordua heldu da!”
Amets baten haziak, geza eta gaziak, mendeen orrazian, Trebiñu du grazia.
A R G A N T Z U N Z U N -Z U N
Sarean zun-zun, sarean zun-zun, laukirikikun zun-zun Argantzun, ponpiola eta ponpiola, tiriki-tauki ikastolan. Izarak haizetan dar-dar, izarrak zeruan lir-lar, errekak larrean mar-mar, haurtxoek euskara zirt-zart.
IL USIO A R E N D IST IR A
Zer dabil jira eta bira Butxisolotik Izkira? Ilusioaren distira. Ilusioaren distira: trebiĂąutarren pilpirak egunsentiari begira. 17
Lagun Argantzunera joan da asteburua pasatzera.
Amuarrainak ikusi ditu Zadorra ibaian gora igerian, eta harritu egin da. 18
– Zergatik zoazte korrontearen kontrako norantzan? –galdetu die.
– Arrautzak errun behar ditugulako. –erantzun dio arrainak.
– Eskualdeko animalia guztiok goaz nolabait korrontearen kontra.
– Kanpotik dioskue ez garela arabarrak, guk berriz baietz!
– Nik ere lagundu nahi dizuet ibaian gora egiten! 19
20
21
AR G ANT Z ON I k a s t o l a
22
Trebinun, Arabako la, zatirik handienean beza III. euskara ia galdu zen XV un, eg ur menderako; baina, ga esker, jendearen borondat eari berreskurat zen ari da.
Argantzon Ikastola 2003. urtean sortu zen, 11 umerekin, herritarren beharrak asetzeko helburuarekin. Trebinun, hezkuntza euskaraz jasotzeko aukera bakarra da. Gaur egun 50 haur daude.
Trebinun hainbat lagun et a talde ari da euskar aren alde lanean: Gutxisolo elkartea, AEK, ikast ola ...
Gaztela- Leongo administraziopean egoteak zailtasun handiak eragiten dizkio ikastolari. Ondorioz, 0- 6 urte arteko eskaintza bakarrik egin dezake.
Ikastola guraso elkarte bat da, eta bere txikitasunean, familia bat; batasun handia dago irakasle, guraso, eta, halaber, herritarren artean.
T R EB I NU
riak Ikast olak diru araz o lar st eko. dit u eguneroko lanari eu et a Ikast olen Elkart earen Argant zungo Udalaren st olako laguntz ari esker, et a ika aleginari gurasoen lanari et a ah esker dirau biz irik.
horra Ilusioa et a mait asuna, rra. da in aurrera garamat zan darik Et a horien piz garri, du ngo iza a ez , irria izan dugu, et a. dugu, bidelagunik onen
23
IIr r ienl agunak.co m w ebguneko zo zket en t xo ko a!!
APIRILEKO ir abazl ea: ZARAUZKO IRATI TXAPARTEGIK KLUBEKO KAMISETA BAT ETA EUSKAL SELEKZIOAREN KAMISETA BAT IRABAZI DITU!
zo r io nak Ir att i!
24
ekaineko zo zket a: Bidaliguzu Euskal Herriko zure txoko rabazi kuttunaren marrazki bat eta irabazi KANPIN DENDA ZORAGARRII hau oporretara joateko! Probak ikusteko: ak www.irrienlagunak.com/probak
Mari Motots harritu egin da Euskal Herriko mapan TrebiĂąu f alta dela konturatu denean.
EUSKARA GURE MAPA
25
26
27
Marikalanbre ONTZI ON NT SORGINDUEN LASTERKETA
at ima azt or at ut a dago; ast ebur uan Tr ebiñur a doa, et a hango her r i bat sorgindut a dagoela esan diot e. –Badakit ze her r i den –esan du Mar ikalanbr ek–. Ot xat e du izena, et a, diot enez, gauza mist er iot suak ger t at zen dir a han. Baina, lasai, mist er iot suak izat eak ez du esan nahi t xar r ak dir enik, ezt a azalpenik ez dut enik er e. Ger t aer a mist er iot suak dir ela- et a, ezagut zen al duzu ont zi sorginduen last er ket a? J olast u nahi?
F
28
Ur r ut it ik ent zun da Fat imar en et a Axir en baiezkoa! Hor t az, Mar ikalanbr ek bi f r eskagar r i- ont zi hut s j ar r i dit u et zanda, mahaiar en alde bat ean. Ger o, puxika bana eman die lagunei, et a j olasa azaldu die:
–Ont ziak mahaiar en best e alder a er aman behar dit uzue, puxikar en lagunt zar ekin. Baina puxikak ezin du ont zia ukit u, ados?
29
Axi et a Fat ima begiak t alo ger at u dir ela ikusit a, lagunt za t xiki bat eman die Mar ikalabr ek. –Gogor at zen duzue nola er akar t zen zit uen puxikak paper t xoak, j er t sear ekin igur t ziz ger o? Bada, ont ziak er e er akar t zen dit u. Et a j er t ser ik ez dugunez, ilea er abili dezakezue gauza ber a lor t zeko.
Ent zun et a egin! Lagunak ber ehala hasi dir a puxikak bat a best ear en bur uan igur t zen. Et a bai, ont ziet ar a ger t ur at u... et a mugit zen dir a! Sorginker iak egit eko, ez dago Ot xat er a j oan behar r ik. 30
31
32
33
34
35
36
37
hegan Saguzarra Uholde Unibertsalean, euria zarra-zarra eta goian-behean ari izan zuen. Arkako gizaki eta animaliak salburik eta onik zeuden, baina egunak Kus eta Puten tronpak bezain luzeak iruditzen zitzaizkien. Eta itogarriak. Hala bada, laster hasi ziren animalien arteko iskanbilak eta liskarrak, batez ere lau oinekoen eta hegodunen artean. Gau batez, dorreko gizakiak lotan zeudela, beheko sotoko lehoi, tigre eta hipopotamoak erdiko sotora igo ziren, hiena, zerri eta tximinoekin elkartzera, eta orro, marruma eta uhuri egin zuten han: goiko sotora igo nahi zuten, arrano, kondor eta saien kontra borrokatzera. Kus eta Put atean kokatu ziren. Elkarren tronpak korapilaturik, gatazka amaitu nahi izan zuten. Saguzarra izan zen tronpa korapilatuen traba gainditzen lehena. Bere luma beltz distiratsuekin, lau hankadunengana igaro zen, ziur baitzegoen lurrekoak sendoagoak eta indartsuagoak zirela. Haiekin elkartu zen, haiekin bat egin. Alabaina, lehen borrokadian bi taldeak paretsu ibili ziren eta ez zen argi geratu irabazlea zein zen. Hurrengo gauean ere, hegaztiek atzaparrak eta mokoak zorroztu zituzten, eta gauza bera egin zuten lurrekoek beren erpe, letagin eta apatxekin. Eta behin borrokan hasirik, haiek ziren, haiek orroak, intziriak eta kurrixkak, haiek zaztadak, mokokadak eta atzaparkadak! Bi taldeetako animalia asko eta asko maingu eta elbarri geratu ziren, hego edo begibakar. Beldurraren beldurrez, munduaren akabera huraxe iruditu zitzaien Kus eta Put elefanteei. Baina biziak jarraitu egin zuen, kanpoan zarra-zarra eta goian-behean jarraitzen zuen euriaren antzera, eta hegaztiak irten ziren garaile. Eta haiek ziren, haiek, txorrotxio, houo-houo eta karrankak! Garaileak zapla-zapla hegaldatu ziren arkako barrunbean eta, gero, lurrekoei esan zieten: 38
—Borrokan hildako animalien gorpuak janaritarako nahi ditugu. Eta bi: saguzar traidoreari lumak kendu, eta larrugorritan utziko dugu betiko, eta sekula ez diogu utziko egun argitan ibiltzen. Lau hankadunek amore eman behar izan zuten, eta aieneka eta marmarika itzuli ziren kaioletara. Eta orduan gertatu zen, ustekabean, beldurra eta izuaren ondotik, dozenaka, zientoka kilker txirri-txirrika hasi zirela. Bai, haien aita igelaren ahotan hil zen, baina kilker amak ehundaka arrautza jarri zituen, eta denak txirri eta txirri hasi ziren. Eta izugarri poztu ziren Kus eta Put, eta izugarri poztu zen Jaled, aurrerantzean munduan txirritxirriak egongo zirelako. Milaka, milioika kantu hots zoli haiek, hunkitu eta lotsatu egin zituzten animalia, abere eta hegazti asko eta asko. Bai, milioika doinu ziren, baina euri tantak arkaren gainaldean baino gutxiago, zeren kanpoan euriak zarra-zarra eta goianbehean jarraitzen baitzuen. 39
mund uak guzt iont zat behar b ehar ko l uke UDA BATUZ TREBIÑU ELKARTEA Ane eta Patakon Trebiñura joan dira gaur eguna pasatzera. Izugarri gustatzen zaien ingurunea da.
40
41
42
Elkarte anitza da, kolore askotako jendea biltzen duena, denak aldarrikapen beraren bueltan: «Trebiñu Araba da, lehen, orain eta beti». Trebiñu Arabara batzeko eskaera aspalditik dator, eta bide desberdinetatik saiatu dira gauzatzen. Aldiro itxi dizkiete ateak, eta berriak zabaldu dituzte beti.
Eskaeraren atzean badago zerbitzuak hobeto kudeatzeko beharra, baina batez ere arabar eta euskaldun sentimendua dago. «Garena izan nahi dugu, arabarrak eta euskaldunak».
arabaruntz@googlegroups.com
43
44