1
2018ko azaroa
79 zenbakia - 6,20 â‚Ź
Haurra naiz eta hemen nago. Gogoko ditut puxtarri eta izozkiak. Gorroto ekaitzak eta garrasiak.
Aurkibidea 4 6 8 10
BARATZE NATURALA
14
HAUR KANTAK Ahobizi eta Belarriprest
16
PIRRITX, PORROTX ETA MARI MOTOTS Hizkuntzaren labea EUSKAL HERRIKO ANIMALIAK Untxia
23 26
Euskaraldia
FILOSOFO TXIKIAK
Mixinak jakin nahi du zergatik ez dugun guztiok hizkuntza bera hitz egiten TXOKO TXIKI KUTTUNA Gatza eta estia
28
MARIKALANBRE
31
LARGABISTA
34 36
Miren Agur Meabe
LAGUN Mihia salto saltoka PUPU ETA LORE Muturzikinak TIRITATXO Hormonak 1 MARTIN BERTSO Erronkak
12
20
Eskolan naiz... handien ikaslea! Baina kalean nauzu euskara-irakaslea.
Kanguru, canguro Ongi hasi naiz MARIMATRAKAK Txapa misteriotsuak MUNDUAK GUZTIONTZAT BEHARKO LUKE Sehaskako Integrazio Batzordea
IRRIA aldizkaria Irrien Lagunaken hilabetekaria 79 zenbakia · 2018ko azaroa Argitaratzailea: Irrien Lagunak, SL Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea, Gudarien etorbidea, z/g 20140 Andoain, Gipuzkoa Posta elektronikoa: irria@irrienlagunak.eus Lege Gordailua: SS-1381-2010 / ISSN: 2172-5519 Koordinatzailea: Nerea Gartzia / Diseinua: Olatz Goikouria Bezero arreta: 902-820 806 Inprimategia: Leitzaran Grafikak Zenbaki honetako kolaboratzaileak: Uxue Alberdi, Beñat Gaztelumendi, Miren Amuriza, Oñatiko Natur Eskola, Xabier Etxeberria, Unai Elorriaga, Elhuyar Fundazioa (Ana Galarraga), Amagoia Mujika, Miren Agur Meabe, Katti Olaizola, Ana Jaka, Bikain Diseinu Grafikoa (Cesar Gonzalez, Iñaki Iturriza, Belen Moreno, Julen Tokero), Eider Eibar, Alex Orbe, Iosu Mitxelena, Lotura Films (Jose Anjel Lopetegi, Jorge Madejon), Joseba Ponce, Ainara Azpiazu eta Txatxilipurdi elkartea. Babesleak:
“Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak) diruz lagundua
3
Ia, ia, ia, badator Euskaraldia!
Erdu gugana, lagun! Begira, begira, zer dakargun!
Testua: Miren Amuriza. Marrazkiak: Eider Eibar.
Ni Belarriprest nauzue; batzuetan erdaraz erantzun arren, euskaraz egin behar didazue!
4
Ni, berriz, Ahobizi; ulertzen duten den-denei, nik euskaraz lehenbizi!
Arnasa hartu, arnasa bota; ezpainak dantzan, mihia salto-saltoka...
Ia, ia, ia, hasi da Euskaraldia!
5
Testua: Uxue Alberdi. Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez.
6
7
HORMONAK 1 Gorputzean turrustaka dabiltzan mezulari txikiak dira hormonak. Eta, poliki bidaiatu arren, gorputzaren punta batean sortu eta beste muturreraino helduko dira beren mezuak.
8
TXIKI-TXIKIAK DIRA, IKUSEZINAK, ETA, ODOLEAN IGERIAN IBILTZEN DIRA.
TXIKI-TXIKIAK DIRA BAINA LAN ASKO EGITEN DUTE. POLIKI, BEREN DENBORA HARTUZ.
ETA, TXIKI-TXIKIAK IZAN ARREN, BEHARREZKOAK DITUGU GURE GORPUTZBARNEKO OREKAK MANTENTZEKO.
GURE HAZKUNTZA ERE BERAIEK KONTROLATZEN DUTE. GUTXIEGI IZANEZ GERO, BATZUETAN ARAZOAK SORTZEN DIRA.
Testua: Katti Olaizola. Marrazkiak: Alex Orbe.
Gorputz osoan zehar ditugu banatuta hormonak sortzen dituzten guruinak. Guruinak esan dut, bai, ez gurina.
9
Testua: BeĂąat Gaztelumendi. Marrazkiak: Jorge Madejon.
Herrian euskara zabaltzeko asmoz ari gara. Elkarrekin euskaraz arituz, hitz egin ez arren ulertzen duenari ere hala eginaz, ez dakienak egunero hitz berri bat ikasiz... Erronka txikiak jarriz gauza handiak lor ditzakegu! Eta, zuk, ze erronka jarriko diozu zure buruari? Ahoa bizi eta belarriak adi egunero euskaraz nahi badugu ari zabaldu genitzake aukera ugari erronkatxo bat jarriz gure buruari!
AMONAK HITZ BAT IKASTEN DU EGUNERO 10
TABERNAN EUSKARAZ SARTZEN DA IZEBA BEGO
BELARRIAK EUSKARARI ZABALDUTA BIZI DA EVO
MARTIN BERTSOK LEHENENGO HITZA EUSKARAZ, ETA BIGARRENA GERO!
GAZTETXOAK BERRIKETAN DABILTZA ERO-ERO! 11
12
Testua eta Marrazkiak: Ainara Azpiazu.
13
Testua: Herrikoia. Marrazkiak: Joseba Ponce.
o y
14
HAUR S KANTAK
15
Testua: Unai Elorriaga. Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez.
16
17
18
19
UNTXIA
Untxia, lapina edo konejua ugaztun karraskaria da, ilaje sendo eta bilotsua du, arregris kolorekoa. Sabelalde eta hanka barnealdeak zurixkak dira. Buztan motza, begi handiak eta belarri luzeak ditu. Atzeko hankak sendoak eta aurrekoak baino luzeagoak dira.
NONDIK DATOR? Bere jatorrizko eremua Europa da, baina gizakiak mundu osora zabaldu du mendeetan zehar. Munduko animalia inbaditzaile kaltegarrienetako bat dela kontsideratzen da, baina jatorrizko eremuan kinka larrian dago gaixotasunak eta bizilekuaren galerak direla eta.
NON BIZI DA? NOLA ELIKATZEN DA? Batez ere gauez elikatzen da; belarra, zuhaitz azalak, sustraiak, erraboilak eta haziak jaten ditu. Zuhaixketan gora igotzeko ere gai da ernamuin berriez elikatzeko.
20
Animalia taldekoia, lurrean zulatutako gordeleku luze eta konplexuetan babesten da. Bertan urte guztian zehar ugaltzen da, batez ere urtarriletik ekainera bitartean, aldiro gehienez 6 kume izaten dituelarik.
Euskal Herriko animaliak
Atzeko hankekin lurra jotzen dute haserre edo beldurtuta daudenean.
Untxi basatiak eta etxekotutako arraza desberdinak daude.
Testua: OĂąatiko Natur Eskola. Diseinua: Olatz Goikouria.
Ibilera saltokaria du; saltoka edo korrika mugitzen da.
21
22
Elkarrekin pentsatzeko kuadrila! FILOSOFO FILOSOFO TXIKIAK TXIKIAK Testua: Sophie Furlaud. Marrazkiak: Dorothée de Monfreid. © Bayard Presse
MIXINA
PERU
XERRI
MOKOFIN
MIXINAK JAKIN NAHI DU ZERGATIK EZ DUGUN GUZTIOK HIZKUNTZA BERA HITZ EGITEN
N! TA TA PU
PUN, PUN, TA-TA!
HAU FESTA!
NI HAO*
ZER DIO HONEK?
1
* ”KAIXO” TXINERAZ
NIAO? ZERGATIK? EZ DUT ULERTZEN…
EZ DU GURE HIZKUNTZA HITZ EGITEN. AGIAN INGELESA IZANGO DA…
GOAZEN, EZIN DUGU BERAREKIN JOLASTU, EZ DU EZER ULERTZEN.
2
23
NI HAO. NIAO? MIAU?
NI HAO!
KAR KAR.
MIAU?
3
4
5
U UAN TX ZRI!
ONDO LEGOKE A GUZTIOK HIZKUNTZ ! EA IT EG TZ BERA HI
6
24
BAI, HALA GUZTIOK ULERTUKO GENIOKE KE! ELKARRI. ONDO LEGO
NIK BADAKIT YES ESATEN, ETA KARATE. OSO INDARTSUA NAIZ, IKUSTEN?
EZ, EZ. NIRI IZUGARRI GUSTATZEN ZAIT HIZKUNTZA BERRIAK IKASTEA. DIBERTIGARRIA DA!
KAR KAR.
MIXINA
BAINA GUZTIOK EZ BADUGU HIZKUNTZA BERA HITZ EGITEN, ZER ESAN NAHI DU HORREK, EZ GARELA BERDINAK?
DENA DELA, DANTZA EGITEA ASKO GUSTATZEN ZAIOLA EMATEN DU. GURI BEZALAXE!
PERU
XERRI
MOKOFIN
ULULA BI BA B
ETA EZ DUGULA BERDIN PENTSATZEN!
7
AI LOVE IUUUU!
PUPU PIDU!
8
Eta zuk, irakurle filosofo txiki horrek, zer pentsatzen duzu? 25
TXOKO TXIKI KUTtUNA HAMAIKA EGUN Testua: Miren Agur Meabe. Marrazkiak: Eider Eibar.
GATZA ETA EZTIA
Ahobizik dauka dauka mihiaren puntan gatza. Horregatik hasten zaio euskararekin dantzan. Belarriprestek daukanez eztia belarrian, biak batzen direnean, ase-festa da herrian.
HAMAIKA EGUN
Hamaika egun ez dira hamar gehi bat, eta badira. Hamaika egun badira hamabi ken bat, eta ez dira. Hamaika egun euskaraz ez dira soilik matematika.
26
LEHEN HITZA
Euskaraz entzun nuen lehen hitza. Euskaraz emango dut berbaren ihintza busti dadin bizitzaz gure soroko haritza. Eta hostoetan hazi geroaren bitsa.
HAURRA NAIZ ETA HEMEN NAGO
Haurra naiz eta hemen nago. Gogoko ditut puxtarri eta izozkiak. Gorroto ekaitzak eta garrasiak. Eskolan naiz‌ handien ikaslea! Baina kalean nauzu euskara-irakaslea.
27
Marikalanbre KANGURU, CANGURO
Testua: Ana Galarraga, Elhuyar Fundazioa. Marrazkiak: Jose Angel Lopetegi
M
arikalanbre eta Amona Txinparta amonaren aspaldiko lagun baten etxera doaz, bazkaltzera. Maritxu izena du, eta Marikalanbrek jakin-min handia du: gaztetan Australiara joan zen, eta han bizi izan da, duela gutxira arte. —Ez du euskaraz hitz egiten, baina erraz moldatuko gara elkar ulertzeko, ikusiko duzu —esan dio amonak.
28
Amonak arrazoia du: oso da erraza! Adibidez, hasieran Maritxuk Marikalanbreri galdetu dio ea zer duen gustuko: —Zientzia —erantzun dio, bizi, Marikalanbrek —¿La ciencia? A mí también. Me encanta la Biología, la Física, Química… ¡y la Astronomía!
—Niri bezala: Biologia, Fisika, Kimika, Astronomia, eta dena —esan dio Marikalanbrek, barrez. Oraintxe konturatu dira hiz horiek berdinak direla bi hizkuntzetan. 29
Barrez jarraitu dute bazkaritan, tomateentsalada, patatak, txibiak eta meloia jan baitute. Eta Australia aipatu dutenean, ia lehertu egin dira: kanguru canguro da, eta alderantziz! Bazkalondoan, Maritxuk proposamena egin dio Marikalanbreri: —¿Quieres que hagamos un experimento?
—Esperimentua! Jakina baietz! Maritxuk hitzik ulertu izan ez balio ere, argi jakingo zuen zein den Marikalanbreren erantzuna: haren begietako distirak eta irribarreak dena esaten dute. 30
Testua: Xabier Etxeberria. Marrazkiak: Jorge Madejon.
31
32
33
Testua: Ana Jaka. Marrazkiak: Iosu Mitxelena.
TXAPA MISTERIOTSUAK Gaur goizean aitak mila buelta eman du etxetik atera baino lehen. -Non demontre...? -dio bere artean. Zerbaiten bila ari da. -Aitaaa! Agudo! Berandu iritsiko gara eskolara! -presatu du Noak. Izan ere, Noak badaki aitak ez duela bilatzen ari dena aurkituko. Poltsikoan darama eta! Eskolara justu samar iritsi dira. Halere, Noa gelditu egin da gelara sartu aurretik. Poltsikotik aitaren "ahobizi" txapa atera eta soinean ipini du. Leak harriduraz begiratu dio: -Baina zuri ez zaizkizu txapak gustatzen! -Hau bai! -Noak haserre-. Modan dago. Hau eta belarria duen beste bat. -Hori ez daukat... -Leak triste. Orduan Leak ere badu "ahobizi" txapa? Ahizpa txikiari buelta eman eta motxilan, txapa mordoaren artean, ahoa marrazturik duen txapa aurkitu du.
34
-Hara! Amari lapurtu diozu! -oihukatu dio Noak. -Lapurra zu zara! Ni bildumagilea naiz! -Leak. Noari erantzuteko biratu denean, izu-aurpegia jarri du Leak. Noak atzera begiratu du. Tomas udaltzaina aurrez aurre daukate, besoak gurutzatuta. Zer egiten du eskolan?! Marimatrakak dardarka hasi dira. -Ez gara lapurrak! Ez espetxeratu! Mailegutzan hartu ditugu txapak! Udaltzainak badaki batzuetan jendea beldurtzen dela bera ikusita, batez ere isunak jartzeko txeketegia ateratzen duenean... -Neskak, txapa horiek helduontzat dira. Ahoa duena euskaraz egiten dugunok eramaten dugu, eta belarria, euskaraz ulertzen dutenek. Txapak ikusita euskaraz hitz egitera animatzen gara, ulertzen duzue? -azaldu die ahots lasaigarriaz. -Bai... -esan dute apal-, baina guk zer? -Zuek ere lagun dezakezue Euskaraldian. Gurasoei txapak itzuli eta euskaraz egitera bultzatu, eta baita beste helduak ere, ados? -Ados! -biek batera. -Beste kontu bat... Ogitarteko hau Markeli emango al diozue? Etxean ahaztu du...
35
munduak guztiontzat beharko luke SEASKAKO INTEGRAZIO BATZORDEA
Testua: Amagoia Mujika. Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
Ane Pirata eta Patakon eskalatzera joan dira gaur. Bertan haur talde ederra topatu dute, Seaskako ikastola bateko ikasleak.
36
37
38
BIZIPOZAko elkarteak ADEMGI: Gipuzkoako Esklerosi Anizkoitza Elkartea. AFESTTA: Euskadiko Tourette Sindromearen eta bestelako osasun-arazoen familien Elkartea. AGIPASE: Gipuzkoako guraso bananduen elkartea. AMPGYL: Gay, Lesbiana, Bixesual eta Transexualen Gurasoen Elkartea. ARNASA: Gipuzkoako Fibrosi Kistikoaren Elkartea. ASPANIF: Guraso elkartea, euren umeak erbi ezpaindun edo ahosabai hautsiekin jaioak izaki eta, batipat, Euskal Herrian jarduten duena. ASPANOGI: Haur Minbizidunen Gurasoen Elkartea. AURRERA ATERA: Animalien laguntzazko terapiaren bidez bazterturiko kolektiboen aurrean laguntza fisiko eta emozionalak lantzen ditu. BANAIZ BAGARA: Euskal Herrian bizi diren etorkinekin euskara ikasteko moduak eskaintzen ditu. BEROA: Gipuzkoako harrera familien elkartea. BIHOTZEZ: Kardiopatiadun haurren familien Elkartea. BOCALAN BIAK BAT: Elbarritasun bat duten lagunei eta gizartean bazterturik geratzeko arriskua dutenei laguntzeko txakurrak hezten ditu. CHERNOBILEN LAGUNAK: Ukraniako Doviria gizarte etxearekin lan egiten du Gipuzkoako elkartea. CHRYSALLIS EUSKAL HERRIA: Adingabe Transexualen Familien Elkartea. DRAVET: Dravet Sindromea dutenen Fundazioa. ETIOPIA UTOPIA: Wukron eta hedaduraz, Tigray eskualdean, garapenerako lankidetzan lagundu eta laguntza humanitarioa ematea duena. FSDPV: Euskadin down sindromea duten familien elkartea. GEHITU: Berdintasun Sozialaren defentsan lan egiten dute. GIZAKIEN LURRA: Laguntza zuzena babesik gabeko haurrei. Politika, arraza eta konfesionaltasuna kontuta hartu gabe. GIPUZKOAKO KIROL EGOKITUEN FEDERAZIOA: Kirol egokituaren sustapena eta antolaketa Gipuzko. GOIERRIKO SAHARAREN ALDEKO LAGUNAK: Sahara herriaren alde lan egiten duen elkartea. GURE NAHIA: Gipuzkoako Gaixotasun arraroak dituzten haurren aldeko Elkartea GURE SEĂ‘EAK: Bizkaiko Txorierrin gaixotasun arraroak dituzten haurren familien Elkartea. HIRU HAMABI: Garuneko kaltea jasan duten adin txikikoen familien elkartea. JUNEREN HEGOAK: Beharra duten beste haurrei laguntzeko sortutako elkartea. KALE DOR KAYIKO: Ijito Kultur Elkartea. PAUSOKA ELKARTEA: Beharizan bereziak dituzten haurren gurasoak. SEASKAKO INTEGRAZIO BATZORDEA: Ahalmen urriko haurren eskolatzea sustatzen du ikastoletan. UME ALAIA: Adopzio Familien Elkartea. ULERTUZ: Bizkaiko Lurraldean entzumen urritasuna duten neska-mutilei eta gazteei eta horien familiei laguntza zuzena sustatzen eta eskaintzen duen elkartea.
Harremanetarako 647355352 / leire@bizipoza.eus www.bizipoza.eus
39
EGIN HARPIDETZA! ETA JASO PAILAZOEN CD EDO DVD OPARI!
URTEAN
49€
Baliatu gure eskaintza berezia eta jaso urtean iRRiAren 10 ale etxean!! HARPIDETZA EGITEKO AUKERAK: Telefonoz: 902 820 806 zenbakira deituz E-posta: harpidetza@irrienlagunak.eus helbidera idatziz. www.irrienlagunak.eus/harpidetza-n izena emanaz.