1
2012ko azaroa 19 zenbakia - 5,75 â‚Ź
2
Z ER JAN HURA IZ AN!
Aur k ibidea 4. PIRRITX, PORROTX ETA MARIMOTOTS Jaten duguna gara! Testua: Mitxel Murua / Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
8. ZENBATAK. Otartekoa. Testua: Edorta Berruetabeña Marrazkiak: Asisko Urmeneta, Joseba Ponce
10. LAGUN. Lagun txakurra oporretan, Euskal Herrian barrena. Testua: Amets Arzallus / Marrazkiak: Eider Eibar
«Aizu, handitzeko asko jan behar da, e!» Nork ez dio noizbait bere seme-alabari lelo hau errepikatu? Haurren elikadura ez da txantxetako kontua. Denen ahotan dago «kantitateari» baino, «kalitateari» eman behar diogula garrantzia. Baina, azken urte hauetako datuek diotenez, haurren obesitatea hirukoiztu egin omen da! Nola da posible? Adituek diotenez, hazkunde horren zergatiak oso garbi daude: prestatutako elikagai eta janari azkar gehiago, ariketa f isiko gutxiago. Gizentasuna XXI. mendeko epidemia gisa def initzen dute medikuek eta, berehalako neurriak hartu behar omen dira gure haurren elikadura-arazoak kontrolatzeko. Garbi dago, etxeko txikiei ere menu orekatu bat eskaini behar diegula. Beraz, has gaitezen azken urte hauetan gizartean txertatzen joan diren ohiturei buelta ematen eta gogora dezagun Porrotxek eta konpainiak hilabete honetako ipuinean diotena: jaten duguna gara!
12. LARGABISTA. Minik ematen ez duten haginak. Testua: Harkaitz Kano / Marrazkiak: Iñaki Holgado, Jorge Madejón
15. LANDABISTA. Taxus baccata hagina Testua: Jakoba Errekondo / Marrazkiak: Julen Tokero
16. MARTIN BERTSO. Irria berreskuratzeko pilulak! Testua: Pako Aristi / Marrazkiak: Iosu Mitxelena
20. POSTERRA Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
23. FILOSOFO TXIKIAK Handitzeko asko jan behar al da? Testua: Sophie Furlaud. / Marrazkiak: Dorothée de Monf reid © BAYARD PRESSE
28. MARIKALANBRE. Gosaltzeko burdina. Testua: Ana Galarraga, Elhuyar Fundazioa Marrazkiak: Iosu Mitxelena
31. ANE PIRATA ETA PATAKON. Bonetxearen altxorra. Testua: Pako Aristi / Marrazkiak: Iosu Mitxelena
34. PUPU ETA LORE. Bihotzaren leihoak.
IRRIA aldizkaria Irrien Lagunak Klubaren hilabetekaria 19 zenbakia · 2012ko azaroa Argitaratzailea: Irrien Lagunak, SL Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea, Gudarien etorbidea, z/g 20140 Andoain, Gipuzkoa Posta elektronikoa: irria@irrienlagunak.com Lege Gordailua: SS-1381-2010 / ISSN: 2172-5519 Koordinatzailea: Josi Oiarbide Diseinua: Olatz Goikouria Publizitatea: publi@irrienlagunak.com Bezero arreta: 902-820 806 Inprimategia: Leitzaran Grafikak Zenbaki honetako kolaboratzaileak: Uxue Alberdi, Pako Aristi, Amets Arzallus, Harkaitz Cano, Mitxel Murua, Elhuyar Fundazioa (Ana Galarraga), Amagoia Mujika, Bikain Diseinu Grafikoa (Cesar Gonzalez, Iñaki Iturriza, Belen Moreno, Julen Tokero), Dirudi (Eider Eibar), Lotura Films (Jose Mari Morcillo, Iosu Mitxelena, Jose Anjel Lopetegi), Somuga (Edorta Berruetabeña, Asisko Urmeneta, Joseba Ponce) eta Txatxilipurdi elkartea. Babesleak: Gipuzkoako Foru Aldundia, Eusko Jaurlaritza
Testua: Uxue Alberdi / Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
36. MUNDUAK GUZTIONTZAT BEHARKO LUKE Aspanogi Elkartea. Testua: Amagoia Mujika. Marrazkiak: Jose Anjel Lopetegi
3
4
5
6
7
8
9
Bilbon dena da handi, Lagun txakurrak liliputiar bat dirudi.
Autoan edo bizikletan bidaiatu behar da aurrena, gero egiteko denboran barrena. 10
Miarritzeko hondartza bai polita, Lagun xutik eta Porrotx erorita.
Donibane Garazi, nork zaitu hola galarazi?
Lagun Zeledonen tokira igoa, zer ikara eta zer bertigoa!
Egia da kantuak dakarrena, Xiberua bazter guzietako xokorik ederrena.
Arraunlarien besoetan indarra dago, baina itsasoaren baitan gehiago. 11
12
13
Ar kur ik onenak hagin egur rarekin eginikoak dira. Duela ur t e asko ia galt zeraino mozt u zit uzt en ingelesek zuhait z hauek ger ran erabiliko ziren ar kuak egit eko...
14
Konifero hau 15 metrorainokoa izan ohi da *heldua denean. Hostoak berde ilunak eta iraunkorrak dira, eta *zuhaitz emeek fruitu gorria ematen dute. Gure toponimian ederki txertatua dago: *Aginaga, Agineta, Aginagalde, Aginako, Agina... Hagina zuhaitz mitologikoa da eta antzinatik *erabili izan da bere zura, tresna eta altzariak
egiteko, baita bere pozoia ere, ehizarako adibidez. Zenbait kondairak diote baskoiek pozoi hau *erromatarren eskuetan erori baino lehen beren buruaz beste egiteko erabiltzen zutela.
* Gaur egungo medikuntzan erabilpen ugari du. Euskal Herrian 8 hagin monumentu natural *izendatu dira, babesa ziurtatu nahian. 15
Pupu gaixo dago. Txokolate gehiegi jan du eta orain tripako mina.
IRRIA BERRESKURATZEKO PILULAK
Lore ere negarrez hasi da. Gereziak jan nahi ditu! Baina azaroan gaude, ez dago gerezirik!.
16 6
Sasoian sasoikoak ez diren janariak urrundik ekarri behar dira kamioietan. Hauentzat gasolina asko behar da. Oso garestia da.
Tiritatxo desesperatuta dago. Ezin ditu Pupu eta Lore biak batera zaindu!
Amona Maritxinparta dator bisitan, baina hau ere gaixo: hanburgesa bat jan du patata f rijituekin!
Konturatu zarete Lagun dela alai dagoen bakarra? Zergatik ote? Bere senari kaso egiten diolako. Ez du gehiegi jaten. Natural bizi da.
17
Nola berreskuratu irria eta bizitzeko gogoa? Horra misterioa.
Oreka behar da ongi bizitzeko, oreka kanpoan, oreka barruan.
18
25 URTEZ SENTITU, PENTSATU ETA EKIN! Irrien Lagunak klubeko pailazoentzat urte berezia da aurtengoa, Hogeita bost urte igaro dira jada sudur gorriak eta zapata handiak jantzi eta herriz herri euskara eta alaitasuna zabaltzen hasi zirenetik. Asko dira urteak, eta gehiago Euskal Herriko lagunekin batera bizi izan dituzten abenturak, elkarrekin partekatutako irriak, malkoak, muxuak eta besarkadak. Ikuskizun xume batekin hasi ziren haien jaioterrian, Lasarte Orian. Kalean eta eskolatan euskara oso gutxi entzuten zelako, pailazoen emanaldia haurren artean gure hizkuntza modu alaian zabaltzeko aukera polita zela iritzita. Poliki-poliki, euskaraz ongi pasatzeko helburuari haurrentzat eta familientzat balio hezigarriak zabaltzeko ahalegina gehitu zioten. Orain dela bi urte, BERRIA eta Elkar argitaletxearekin batera, Irrien Lagunak kluba sortu zuten. Urte hauetan guztietan, taldearen kultur emaria oso zabala izan da. Ugariak dira hainbat elkarterekin egindako elkarlanak ere. Katxiporreta pailazo taldearen helburu nagusia, Euskal Herrian euskaraz alai bizitzeko aukera egi bihurtzea da, eta ez omen dituzte zapatak erantziko, harik eta guztion artean Euskal Herria Euskal Irri bihurtu arte..
19 1 9
20
21
katxiporretaren
disko berria ! 25 urteko jarduna eta bizitako abenturak ospatzeko disko sinfonikoa grabatu dute pailazoek, urte hauetan bildutako abestien artean aukeratutakoekin osatua. Hilabete amaieran egingo dute disko eta ikuskizun berriaren aurkezpena: Sentitu, pentsatu, ekin! Ospakizun urtea dute, hortaz, agertokiz kanpo ez ezik, baita oholtza gainean ere. Izan ere, pailazoon amona Josefinak 100 urte beteko baititu! Pirritxen, Porrotxen, Mari Mototsen eta Pupu eta Loreren eskuetako hatzak zein oinetako behatzak ere behar dira halako zenbaki potoloa zenbatu eta osatzeko! Pailazoak eta lagunak amonaren baserrira joango dira amona eta jada birramona ere badenarekin festa egitera. Zaharra bezain polita, argia eta irudimentsua da amona. Denek zoriondu nahi dute Josefina maitagarria. Bada norbait , ordea, festa zapuztu nahi duena, eta pailazoen jarduna oztopatzen saiatuko dena etengabe. Lortuko ote du? Ala maitasuna eta alaitasuna gailenduko ote dira azkenik? Zatoz pailazoekin batera amona Josefinari zorionak zuri abestera!
Elkarrekin pentsatzeko koadrila! FILOSOFO
TXIKIAK
MIXINA
PERU
XERRI
MOKOFIN
HANDITZEKO ASKO JAN BEHAR AL DA? HEMENDIK IKUSITA OSO TXIKIA ZARA!
BAI, TXIKIA NAIZ, BAI!
JI, JI! ZU HONAINO BESTERIK EZ ZARA IRISTEN!
23
Filosofo txikiak ETA JANAK INDARRA EMATEN DIT TXIRRINDAN IBILTZEKO!
NI EZ NAIZ HANDIA BAINA ASKO JATEN DUT!
BAI, NIK ASKO JATEN DUT! BAINA, GELAKO TXIKIENA NAIZ.
1 2
3
AIZU, TXIKIA EDO HANDIA IZATEA EZ DAGO GURE ESKU! GAINERA, ASKO BAINO, DENETIK JAN BEHAR DUGU! BAI, AMAK HORI ESATEN DIT!
4
24
GUSTATZEN ZAIGUNA, ETA GUSTATZEN EZ ZAIGUNA.
NIK DENETIK JATEN DUT! OSO ONDO XERRI, FRUTAK, BERDURAK, ESNEKIAK… DENETIK JAN BEHAR DUGU!
ETA MAKARROIAK ERE BAI, E?
5
6
XERRIK ASKO JATEN DU, DENETIK JATEN DU... NAHIZ ETA OSO HANDIA EZ IZAN! atu ! Pas ialdea orr
Filosofo txikiak
26
IRUDI HANDI BAT LAGUNEN ARTEAN PENTSATZEKO ETA EZTABAIDATZEKO
ZURE USTEZ, HANDITZEKO...
ASKO JAN BEHAR AL DA?
27
Marikalanbre GOSALTZEKO, BURDINA G GO
ar ikalanbr e t xundit ut a ger at u da Tir it at xok esan dionar ekin: elikagai bat zuek burdina omen dut e, ezpat ek edo t r enek bezalaxe, et a osasunt su egot eko, behar - behar r ezkoa omen dugu burdina!
M
—Amona –galdet u dio et xer a ir it si denean–. Zuk ba al zenekien hor i? —Bai, pit t in. Dilist ek, adibidez, burdina asko dut e. Best e j anar i bat zuei, ber r iz, gosar it ako zer ealei esat er ako, burdina gehit zen diet e, osasungar r iagoak izan dait ezen. 28
Hor i ent zunda, bur ut azio bat izan du Mar ikalanbr ek: —Amona, zer ealei burdina bot a badiet e, iman bat ekin badago hur a kent zea? —Zuk zer ust e duzu? –zir ikat u du Amona Txinpar t ak. —Baiet z –er ant zun dio, ziur , Mar ikalanbr ek. —Ea bada! Goazen pr oba egit er a!!
29
Hala, bien ar t ean, zer ealak har t u, ur a gehit u, et a or e bat egin dut e, ir abiagailuar en lagunt zar ekin. Ger o, makilat xo bat i lot ut ako iman bat sar t u dut e or ean, et a han ibili dir a, er agin et a er agin, hamar bat minut uz. Imana at er a dut enean, hant xe zegoen zer ealei bot at ako burdina!
30
B o n et x ea re n a lt x o rr a
A N E P I R ATA ETA
PATA KO N
Egunak daramatzate piratek itsasoan, arRantzatzen dutena janez. Panga arRaina, adibidez.
Laster nahi duzuen guztia jango dugu –esan du Patakonek-. KabiarRa, langosta‌
31
Domingo Bonetxea Getariako marinel bat zen, Polinesiaraino iritsi zena. Tautira uhartean hil zen.
Gau osoan oinez‌
32
Piratak ilunabarRean iritsi dira, isilpean, sekretu handiz. ArRiskutsua izan liteke.
Egunsentian iritsi dira lekura.
Azkenean! Hor dago kutxa lurRaren azpian!
HorRa ezustekoa: kutxa hutsik dago. Tira, ez erabat. Mezu bat dago.
Haizea alde dute, itsasoa lasai dago. Abante Euskal HerRira!
JARRAITUKO DU... 33
34
35
mu und nd uak ua k guzt g uz t iont iont zat z at behar b ehar ko ko l uke uke aspanogi el kartea Ane pir at a ospit aler a joan da gaur , Aspanogikoei lagunt zer a. Har t zak neguan kobazuloan lozor r oan egot en dir en bezala egon behar du Mar imok isolamendu gelan indar r ak pilat zeko. Ondoan dauka bet i ama.
36
Mar imo et a ama agur t u ondor en, Ane badoa gelat ik. I r t et ean, sor pr esa bat har t u du.
37
Hezur - muineko zelulak bat er agar r iak dir enean, har t zailea r en gor put zean pr imer an bizi dait ezke et a gaixoa senda dait eke.
Hezur - muina emat ea ez da zaila, baina ez da odola emat ea bezain er r aza. Ebakunt za t xiki bat egin behar da et a egun par e bat ean ospit alean egon behar da.
38
Aspanogi Gipuzkoako Haur Minbizidunen Gurasoen Elkartea da. 1996. urtean eratu zen eta 1998. urtean hasi zen martxan, lau familiaren bultzadari esker.
Bere helburu nagusia minbizia duten haurren gurasoen egunerokoa erraztea da. Arazo horiei norberak eta bakarrik aurre egitea zaila eta nekeza da eta horretarako dago elkartea. Egoera larri horren aurrean familiak bakarrik ez sentitzea da elkartearen egitekoa, gurasoen buruhauste bakarra bere seme-alaben irria izan dadin. Euskal Herriko herrialde guztietan daude Aspanogi bezalako guraso elkarteak.
Gaixot asunar ent zat denak gar a ber dinak, ez gar a hangoak edo hemengoak. Hezur - muina emat ean gauza ber dina ger t at zen da, denok bihur t zen gar a elkar r i lagunt zeko pr est dauden mundut ar .
TXARA eraikuntza, 1- Gizagune, 3. Bulegoa Zarategi pasealekua, 100. 20015 Donostia Telefonoa eta faxa: 943245620 www.aspanogi.org info@aspanogi.org
39
40