Itpnews 37

‫ل حم‬ ‫بس‬ ‫حی‬ ‫ل‬ ‫م اهلل ا ر ن ا ر م‬

‫‪ITPNews‬‬

‫ماهنامه اطالعات مرغداری و دامپروری‬ ‫شماره ‪ - 37‬دی ‪93‬‬

‫شماره مجوز‪ISSN: 2008-8094 ---124/1830 :‬‬ ‫آموزشی‪ ،‬کاربردی‪ ،‬خبری و تحلیلی‬ ‫صاحب امتیاز‪:‬‬ ‫موسسه فن‌آوری اطالعات و ارتباطات صنعت مرغداری و دامپروری‬ ‫مدیر مسئول ‪ /‬سردبیر ‪:‬‬ ‫علی حسینی‬ ‫‪ali@ITPNews.com‬‬ ‫مدیر اجرایی‪:‬‬ ‫زینب حیدرنژاد‬ ‫‪zh@ITPNews.com‬‬ ‫مدیر وب ‪:‬‬ ‫مهدی جلیلوند‬ ‫‪web@ITPNews.com‬‬ ‫مدیر بین‌الملل ‪:‬‬ ‫ندا‪ .‬ترابی نیا‬ ‫‪torabi@ITPnews.com‬‬ ‫همکار بین‌الملل ‪:‬‬ ‫گیتی وران‬ ‫ن‪ .‬حمیدی‬ ‫همکار بین‌الملل‪ -‬ساکن امریکا‪:‬‬ ‫کاوش ساعی‬ ‫‪kavosh@ITPNews.com‬‬ ‫‪ 19‬الی ‪ 22‬شب به وقت ایران به غیر از روزهای دوشنبه و چهارشنبه‬ ‫تلفن ‪2817011165 :‬‬ ‫شهر ‪ :‬دنتون‬ ‫ایالت ‪ :‬تگزاس‬ ‫خبر (داخلی) ‪:‬‬ ‫مسعود رضا بختیاری ‪ -‬فریبا زیبا اندیش‪ -‬رضا تجدی‬ ‫مشترکین ‪:‬‬ ‫علیرضا قاسمی‬ ‫‪ghasemi@ITPNews.com‬‬ ‫صفحه‌آرایی‪:‬‬ ‫فرانک صالحی‬ ‫‪salehi@ITPNews.com‬‬ ‫‪09192006468‬‬ ‫چاپ‪ :‬آوا‬ ‫تماس با ما ‪:‬‬ ‫آدرس جهت مکاتبات ‪ :‬تهران ‪ -‬صندوق پستی ‪14195 - 393‬‬ ‫آدرس جهت حضور ‪ :‬تهران ‪ -‬خیابان اسکندری شمالی ‪ -‬بن بست بهار ‪ -‬پالک ‪ - 18‬واحد ‪1‬‬ ‫تلفن ‪021 - 66573242 - 66573241 - 66573240 :‬‬ ‫تلفکس ‪021 - 66420988 :‬‬ ‫تبلیغات ‪021 - 66420306 :‬‬ ‫مشترکین ‪021 - 66421176 :‬‬ ‫مقاالت علمی ‪021 - 66420366 :‬‬ ‫پیامک ‪30007331 :‬‬ ‫تارنما (وب) ‪www.ITPNews.com :‬‬ ‫آدرس الکترونیکی ‪info@ITPNews.com :‬‬ ‫* شما می‌توانید تمام نوشته ها‪ ،‬مقاالت و تحلیل های خود را برای ما ارسال کنید‪.‬‬ ‫* مطالب تحلیلی و خبری شما پس از بررسی بر روی سایت خبری و ماهنامه قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫* ‪ ITPNews‬هیچ تالش یا ادعایی بر روی تملک بر مقاالت و مطالب شما ندارد و آنها را با‬ ‫ذکر منبع و یا پیوند به آدرس اینترنتی اصل مقاله‪ ،‬در سایت و یا ماهنامه به چاپ خواهد رسانید‪.‬‬

‫دراین شماره می‌خوانید‪:‬‬ ‫بررسی سقط جنین در گله گاوان‬ ‫شیری مبتنی بر شواهد سرولوژیکی‬ ‫و تاریخچه سقط ‪1389-90‬‬

‫‪12‬‬

‫برخی از جنبه های فنی و اجرایی در‬ ‫تولک بردن مرغهای مادر گوشتی‬

‫‪15‬‬

‫چهار رکن پیشرفت آفریقا در‬ ‫صنعت غذا‬

‫‪18‬‬

‫خشک نگهداشتن بستر طیور‬ ‫و تاثیر آن بر سود حاصل از پرورش طیور‬

‫‪20‬‬

‫کاهش مصرف انرژی و‬ ‫مدیریت ماشین آالت پر مصرف‬

‫‪22‬‬

‫در کارخانجات تولید خوراک‬ ‫گزارش تولیدات در منطقه تولید مرغ‬ ‫گوشتی و تخم مرغ نطفه دار در کویتنطفه‬

‫‪24‬‬

‫دار در کویت‬

‫‪28‬‬

‫واکسیناسیون در طیور‬ ‫راهکارهای مدیریتی موثر در‬ ‫کاهش وقوع سندرم آسیت در‬ ‫جوجه های گوشتی گوشت مرغ‬ ‫هپاتیت همراه با گنجیدگی (‪) IBH‬‬ ‫در پرندگان‬

‫‪34‬‬ ‫‪37‬‬

‫فرم اشتراک مجله‬ ‫مدیر مسئول ‪:‬‬ ‫« از اینکه ما را برای خواندن انتخاب کردید‪ ،‬سپاسگزاریم‪.‬‬ ‫این مجموعه حاصل زحمات همکاران بنده برای نائل شدن به افتخار‬ ‫خدمت به شما می‌باشد‪.‬‬ ‫امیدوارم مانند یک دوست و اقعی‪ ،‬خطاها و مشکالت موجود در این‬ ‫اثر را به ما یادآوری کنید تا طعم خدمت به شما‪ ،‬هر روز شیرین و‬ ‫گواراتر گردد‪».‬‬

‫‪38‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪12‬‬

‫بررسي سقط جنين در گله‬ ‫گاوان شيري مبتني بر شواهد‬ ‫سرولوژيكي و تاريخچه سقط‬ ‫رويا صدري‪ -‬عضو هئيت علمي‬ ‫موسسه تحقيقات واكسن و سرم سازي رازي‬

‫چكيده‬

‫ويروس اسهال گاو ي از خانواده فالوي ويريده‬ ‫است كه باعث اختالالت تناسلی ‪ ،‬تنفسی و‬ ‫گوارشی وخسارت اقتصادي قابل توجهي مي‬ ‫شود ‪ .‬هدف اين بررسي تعيين ميزان شيوع‬ ‫بيماری در گاوان شيري استان قزوين و مقايسه‬ ‫ميزانبيماري باگاوان حاضر يا حذف شده از گله‬ ‫است‪ .‬تعداد نهصد هشتاد نمونه سرميا از ميان‬ ‫چهار گله ‪ 128‬راس گاو شيری استان قزوين‬ ‫جهت شناسائی پادتن بر عليه گليكو پروتئين‬ ‫هاي پروتئين ‪ 80 ,56,58 P‬پاتوژن ويروس م‪.‬لد‬ ‫بيماری مورد آزمون غير مستقيم االيزا بر اساس‬ ‫دستور العمل (‪Herdchek BVDVAb‬‬ ‫‪ )02-44000-06 version‬انجام گرفت‪.‬‬ ‫نتايج ميزان جذب پادتن نشان داد اگر نسبت‬ ‫‪ )Standard prevalence (S/P‬كمتر از‬ ‫‪ 0/2‬باشد دام سالم و اگر مساوی ‪ 0/2‬و يا كمتر‬ ‫از ‪ 0/3‬باشد دام مشكوك و اگر مساوي يا بيشتر‬ ‫از ‪ 0/3‬باشد دام مبتال به بيماري است‪ .‬دام هاي‬ ‫منفی و مشكوك پس از سه هفته مجددا ًمورد‬ ‫آزمايش قرار گرفتند‪ .‬دام های دارای آنتی ژن‬ ‫كه از نظر سرمی منفی بودند به عنوان دام هائی‬ ‫با عفونت پايدار شناخته شدند ‪persistence‬‬ ‫‪ )Infectious (PI‬كهكمتر از هفده ماه سن‬ ‫داشته و دارای كاهش شديد وزن ( ‪)%0/8-4/5‬‬ ‫بودند اينگونه دام ها حذف يا روانه كشتار گاه‬ ‫شدند‪ .‬مقايسه شيوع بيماری در گاو های غير‬ ‫حذفی با حذف شدگان معنی دار بود (‪<0/01‬‬ ‫‪ % .)P‬نتايج حاصله در سال ‪ 89‬بترتيب موارد‬ ‫مثبت ‪ ، %74 – 59/8‬مشكوك ‪ %7/08-1/57‬و‬ ‫منفي ‪24/21 -42/18‬و در ‪90‬سال تعداد دام‬ ‫هاي در معرض ويروس عفوني بين‪% 33/ 59‬‬ ‫‪ ، 63‬مشكوك ‪ %3/44-1/56‬و منفي ‪-35/71‬‬‫‪ %64/06‬گزارش گرديد‪ .‬مشخص شد رخداد‬ ‫بيماري اغلب در سن ‪ 4‬سالگی در فصول بهار و‬ ‫پائيز است ‪..‬‬

‫مقدمه‬ ‫عامل اسهال ويروسي و بيماري مخاطي گاوان ‪Mucosal‬‬ ‫‪ Disease, BVD- MD) -(Bovine Viral Diarrhea‬از‬ ‫خانواده ‪ Flaviviridae‬و از جنس ‪ Pesti virus‬مي باشد‬ ‫(‪ ) 1999,Pringle‬اين يروس انتشار جهاني دارد و در شرايط طبيعي‪،‬‬ ‫گاو حساس ترين ميزبان ويروس ‪ BVD-MD‬است ولي تقريباً اكثر‬ ‫نشخواركنندگان اهلي و وحشي به آن آلوده شده و عالئم بيماري را‬ ‫نشان مي دهند‪ ) )2005 . OIE .‬در ايران ‪ %1-2‬گاوان داراي‬ ‫عفونت پايدار (‪ )Persistent Infection, PI‬هستند كه منبع‬ ‫اصلي انتقال ويروس است و ‪ % 50-60‬گاوان داراي آنتي بادي مثبت‬ ‫ميباشند‪ )1998 ,.Kafi, M( .‬عامل بيماري از لحاظ پادگني شباهت‬ ‫زيادي به ويروس تب كالسيك خوك و عامل بيماري بوردر گوسفند‬ ‫دارد‪ .‬بررسي هاي سرولوژيكي نشان داده عليرغم كم بودن تعداد گاواني‬ ‫كه نشانه هاي درمانگاهي بيماري را بروز ميدهند ميزان عفونت در‬ ‫گاوداري هاي ايران بسيار زياد است‪ .‬بيماري بصورت بين المللي در‬ ‫گاوان شيري و گوشتي توسط دارو و واكسن كنترل ميشود‪ .‬گاوهاي‬ ‫ماده در اواخر آبستني ممكن است آلوده شوند ولي معموالً عالئم‬ ‫بيماري را نشان نمي دهند اما ويروس مي تواند جنين آنها را آلوده‬ ‫كند‪ .‬آلودگي در هر مرحله از آبستني مي تواند منجر به سقط جنين‬ ‫گردد‪ .‬ويروس همچنين مي تواند موجب نقص و غير طبيعي شدن‬ ‫گوساله هاي متولد شده گردد‪ .‬با وجود اين مهمترين موضوع آلودگي‬ ‫دام هاي آبستن طي روزهاي حدود ‪ ،90 – 100‬ايجاد جنين هائي‬ ‫با عفونت ‪ PI‬مي باشد‪ .‬گوساله هاي متولد شده داراي عفونت ‪PI‬‬ ‫ظاهري سالم داشته و ممکن است در اثر بروز بيماري مخاطي ((‪MD‬‬ ‫و بدنبال اسهال شديد‪ ،‬تلف گردند‪ ،‬با اين حال تعداد قابل توجهي از‬ ‫آنها زنده مانده و اين گوساله ها مي توانند بعنوان منبع اصلي بقاء و‬ ‫انتشار ويروس عامل بيماري در تمامي طول عمر خود‪ ،‬عمل نمايند‪.‬‬ ‫(‪ ) 2005,Moen, A et al‬بخش عمده اي از اينگونه دام ها از نظر‬ ‫آنتي بادي عليه ‪ BVD‬منفي مي باشند‪ )1999 ,Houe‬و (‪,OIE‬‬ ‫‪ .2005‬گوسفند بعد از گاو در ميان دام هاي اهلي مهم ترين ميزبان‬ ‫اين ويروس است و در اثر آلودگي با اين ويروس عالئم بيماري مرزي‬ ‫را نشان مي دهد و بعالوه همانند گاو بصورت عفونت پايدار در آمده و‬ ‫ويروس را در محيط پخش مي كند ‪ )1999 ,Houe‬و (‪.2005 ,OIE‬‬ ‫بيماري در دام اثر ايمينو ساپروسيو داشته و بدنبال آن سبب عفونت‬ ‫هاي باكتريائي ‪ ،‬ويروسي‪ ،‬پروتوزوآئي و قارچي هم ميشود‪ .‬و دام‬ ‫هائي كه زنده ميمانند داراي تحمل ايمني و حامل بوده و سبب دفع‬ ‫ويروس به مقدار زياد در تمام دوره زندگي هستند لذا شناخت اينگونه‬ ‫دام هاي حامل ازنظر انتشار بيماري و ارزش اقتصادي حائز اهميت‬ ‫ميباشد‪ .‬نمودار زير‪ ،‬نمايانگر نوسان ميزان وقوع بيماري طي ده سال‬ ‫(‪ )1376-1386‬در كشورمي باشد‪.‬‬

‫مواد و روش كار‬

‫روش محاسبه و تعيين موارد مثبت و منفي نمونه هاي سرمي‬ ‫تعيين ميانگين كنترل هاي منفي‬

‫تعيين ميانگين كنترل هاي مثبت‬

‫‪-NCx 450 = NC2+-NC1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪PC2+PC1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ميانگين منفي ‪ -‬نمونه سرمي *‪00 1‬‬ ‫ميا نگين منفي – ميانگين مثبت‬

‫= ‪PC X 450‬‬

‫= ‪S/P‬‬

‫نتايج‪:‬‬

‫نتايج حاصله از محاسبه نسبت دانسيته نوري سرم هاي آزمايش شده‬ ‫به دانسيته نوري سرم هاي منفي ‪OD of test serum / OD of‬‬ ‫‪ ) )negative serum T/N‬نهصدو هشتاد نمونه سرمي مشكوك‬ ‫به بيماري اسهال ويروسي به روش آزمون غير ستقيم االيزا در گاو هاي‬ ‫نژاد شيري هلشتاين بيا نگر آن است كه اگر ميزان ‪ T/N‬حاصل كمتر‬ ‫از ‪ 0/2‬باشد دام از نظر بيماري منفي و يا دام سالم بشمار آمده و اگر‬ ‫مساوي ‪ 0/2‬و كمتر از ‪ 0/3‬باشد دام مشكوك به بيماري واگر مساوي‬ ‫يا بيشتر از ‪ 0/3‬باشد دام مبتال به بيماري اسهال عفوني و در معرض‬ ‫ويروس بيماري قرار داشته است ‪ .‬نتايج حاصله در سال ‪ 89‬نشان‬ ‫داد كه ميزان موارد سرم مثبت دام ها بين‪ ،59/8 - %74‬مشكوك‬ ‫‪ %7/08-1/57‬و منفي ‪ %24/21 -42/18‬است و نيز در سال ‪ 90‬نتايج‬ ‫حاصل از آزمون غير مستقيم االيزا در چهار صد هشتاد نمونه سرمي‬ ‫مشكوك به بيماري اسهال ويروسي ‪ -‬مخاطي ارسالي به آزماشگاه‬ ‫تشخيص بيماري هاي ويروسي دام به موسسه رازي نشان داد كه‬ ‫موارد دام هاي مبتال و درمعرض ويروس عفوني سال ‪ 90‬بين‪33/59‬‬ ‫‪ ، 63- %‬مشكوك ‪ %3/44-1/56‬و منفي ‪ %64/06 -35/71‬گزارش‬ ‫گرديد‪ .‬مقايسه شيوع بيماري در گاو هاي غير حذفي با حذف شدگان‬ ‫معني دار بود (‪ .. .) P <0/01‬دام هاي بظاهر سالم (سرم هاي‬ ‫منفي) سه هفته پس از خون گيري در آزمون مجدد مثبت گرديدند و‬ ‫بعنوان دام حامل با عفونت مسنمر ‪)persistent Infectious (PI‬‬ ‫شناخته شدند‪ .‬اين دام ها با سن كمتر از ‪ 17‬ماه تا ‪ %0/8 -4/5‬كاهش‬ ‫وزن داشتند و از گله حذف و بايستي به كشتارگاه منتقل شوند نتيجه‬ ‫گيري كلي مويد آنست كه ميزان وقوع بيماري اسهال ويروسي دربين‬ ‫فصول مختلف سال از سنين ‪ 1-4‬سالگي بيشترين موارد بيماري در‬ ‫سن چهار سالگي و در فصول پائيز و بهار مشهود است و (جدول ‪1‬‬ ‫و ‪ 2‬نمودار ‪2‬و‪.)1‬‬ ‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫تست االيزاي غير مستقيم ( ‪Testَ (Ab – Detection ELISA‬‬ ‫تعداد نهصدو هشتاد نمونه سرمي مشكوك به اسهال ويروسي از ‪128‬‬ ‫راس گاوهاي شيري نژاد هلشتاين در هشت گاوداري شيري پرورشي‪-‬‬ ‫صنعتي از استان قزوين به آزمايشگاه تشخيص وتحقيق بيماري هاي‬ ‫ويروسي دام در موسسه رازي ارسال شد‪ .‬سرم ها براي تشخيص وجود‬ ‫آنتي بادي و تعيين ميزان آنتي بادي ‪ 56‬و ‪ 58‬كيلو دالتوني بر عليه‬ ‫بيماري بر حسب سن‪ ،‬فصل ‪ ,‬جنس با روش آزمون غير مستقيم االيزا‬ ‫(كيت هاي ويژه ‪ )Ab - detection‬مورد آزمايش قرارگرفتند ‪.‬‬ ‫جهت اجتناب از ايجاد پديده هوگو و اخذ نتايج كاذب سرم ها تا ميزان‬ ‫يك دهم رقيق شدند و به آنتي ژن هاي پوشش داده شده در فاز‬ ‫جامد پليت اضافه شدند نمونه هاي مثبت و منفي بر پايه اندازه گيري‬

‫شدت رنگ كمپلكس آنتي ژن¬¬¬¬‪ -‬آنتي بادي و ميزان جذب آنتي‬ ‫بادي سرم ها در طول موج ‪ 450‬نانومتر به كمك االيزا ريدر ‪ ،‬با‬ ‫استفاده ازپروتكل استاندارد كيت االيزا‪Herdchek BVDV-Ab .‬‬ ‫‪ )44000 - 06 version‬محاسبه و تعيين شدند ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪14‬‬

‫بحث‬

‫‪ BVD‬به فرم باليني حاد در گاو ها سبب كاهش قابل توجه در‬ ‫توليد شير‪ ،‬سقط جنين و مرده زايي در طي دوره بيماري مي گردد‬ ‫(‪ ,.Beaudeau et al‬با توجه به‬ ‫‪)1999 ,Houe ;2001‬‬ ‫زيان هاي اقتصادي كه ممكن است در اثر بروز اين بيماري ايجاد‬ ‫شود تشخيص سطح آلودگی در گاو هاي در گير براي انجام برنامه‬

‫های پيشگيرانه و مبارزه با بيماري حائز اهميت می باشد ‪,.et al‬‬ ‫‪)1998,Kafi ;1989 ,.Herring et al ;1977 ,Hazrati ;1975‬‬ ‫‪;1999 ,Hazrati (Houe‬در ايران در سال ‪ 1348‬بيماری ‪BVD‬‬ ‫از استان هاي اصفهان‪ ،‬کرمان و مناطقی از خراسان گزارش گرديد و‬ ‫با آزمايش سرم های جمع آوری شده از اين کشتارگاها ميزان آلودگی‬ ‫را بين ‪ %16-69‬اعالم شد (‪ .)1998 ,Kafi‬در سال ‪ 1350‬گزارش‬ ‫جامعي از بيماري در استانهاي مختلف داده شدكه طي آن آلودگي‬ ‫به پستي ويروس ها در جمعيت گاوهاي كشور حدود ‪ %4-60‬بود‬ ‫(‪ .)2005 ,.Moen et al‬پس از آن در سال ‪ 1352‬دكتر حضرتی‬ ‫عامل بيماری را در دو واحد دامداری در کرج از گاوهای خريداری‬ ‫شده از کشور انگلستان جدا نمود‪ .‬در بررسي هايي كه در ايران صورت‬ ‫گرفته‪ ،‬بيشتر به تشخيص سرمي بيماري اكتفا شده است‪ .‬در تحقيقی‬ ‫که صديقی نژاد (‪ )1373‬به منظور تعيين وضعيت بيماری ‪BVD-‬‬ ‫‪ MD‬انجام داد نتايج بدست آمده از وجود ‪ %39/6‬آلودگی در گاوهای‬ ‫کمتر از دو سال و ‪ %62‬در گاوهای با سن بيشتر از دو سال می باشد‬ ‫كه اين افزايش ميزان آلودگي با افزايش سن در نتايج تحقيق حاضرنيز‬ ‫مشهود است‪ .‬در گزارش ديگري كه توسط ممتاز و همت زاده در سال‬ ‫‪ 1382‬منتشر شد ميزان عفونت با ويروس ‪ BVD‬در جمعيت گاوهاي‬ ‫تحت بررسي در شهرستان شهركرد با انجام آزمون االيزا ‪ %6/29‬برآورد‬ ‫شد كه از ميزان آلودگي در جمعيت دامي برخي از كشورها زيادتر مي‬ ‫باشد‪ .‬کارگر موخر در تحقيقی با هدف مشخص نمودن ميزان عفونت‬ ‫پايدار پستی ويروسی در گاوداريهای اطراف تهران به روش االيزای‬ ‫تسخيری و ايمونوفلورسانت مستقيم روی نمونه های بافی کوت مربوط‬ ‫به گاوهای سن سه ماه به باال‪ ،‬ميزان آلودگی را با اين دو روش االيزا و‬ ‫ايمونوفلورسانت مستقيم ترتيب ‪ %7/4‬و ‪ %8/2‬موارد مثبتی از عفونت‬ ‫پستی ويروسی را گزارش كرد( ‪Kargar Moakhar et 2004‬‬ ‫‪ 2003( ;2001 ,.al‬که با روش ‪ RT-PCR‬هم مورد تأييد قرار‬ ‫گرفتند همچنين مطالعات سال ‪ 1379‬در مراكز اصالح نژاد و ‪1380‬‬ ‫در گاوداري هاي صنعتي شيري به روش ‪ ELISA‬مشخص نمود كه‬ ‫دامنه آلودگي دام ها (‌سرم مثبت) حدود ‪ 20-85‬درصد مي باشد‪ .‬طي‬ ‫اين مطالعات حدود ‪ 0/5‬تا ‪ 1‬درصد موارد آنتي ژن مثبت بوده اند كه‬ ‫حذف گرديدند (سازمان دامپزشكي كشور‪ .)1386 ،‬با توجه به گزارش‬ ‫ديگر محققين در كشور بنظر مي رسد كه ميزان آلودگي گاو ها به‬ ‫ويروس اسهال در كشور رو به افزايش است و اين ميزان با تغييرات‬ ‫شرايط محيطي درفصول مختلف نوسان دارد (‪)2005 ,.Moen et al‬‬ ‫‪.‬شناسائي دام هاي آلوده و ‪ PI‬به منظور حذف و يا ايمن سازي گله‬ ‫گاو و تليسه ها قبل از جفت گيري كمك شاياني در امر كاهش وقوع‬ ‫بيماري دارد‪.) 2005 ,OIE (.‬اين بررسي نشان داد كه در بين گرو ه‬ ‫هاي سني ‪0-1‬سال كمترين ميزان آلودگي ( ‪ 18/75 -10/15‬درصد) و‬ ‫گروه سني چهارسال بيشترين ميزان آلودگي (‪ 20/47-17/18‬درصد)‬ ‫را نشان دادند بطوريكه با افزايش سن ميزان آلودگي افزايش مي يابد‬ ‫بيشترين ميزان رخداد در چهار سالگي درسال ‪ 89‬به نسبت ‪% 20/47‬‬ ‫گزارش گرديد و در همان زمان ‪.‬در بين فصول مختلف سال كمترين و‬ ‫بيشترين ميزان آلودگي در فصل پائيز بين ( ‪ %63-%35/71‬درصد در‬ ‫نوسان بود و در سال ‪ 89‬هم بيشترين آلودگي در دو فصل تابستان و‬ ‫پائيز به ترتيب ‪ 74 - 24/21‬درصد محاسبه گرديد‪ .‬آناليز آماري يافته‬ ‫هاي حاصل نشانگر عدم وجود اختالف معني دار بين آلودگي به ويروس‬ ‫با جنس ‪ ،‬نژاد ‪ ،‬محل شهرستان ‪ ،‬سابقه سقط ‪،‬حضور يا عدم حضور‬ ‫فرد متخصص در دامپروري دارد سابقه واكسيناسيون منظم به عنوان‬ ‫يكي از شاخص هاي مديريت بهداشت در دامپروري و وجود اختالف‬ ‫معني دار بين آلودگي به ويروس ‪ BVD‬با نگهداري توام گوسفند در‬ ‫كنار گاو ها و افزايش آلودگي به موازات افزايش سن دارد‪.‬‬

‫برخي از جنبه هاي فني واجرايي در‬ ‫تولك بردن‬

‫مرغــهاي مـــادر گـــوشتي‬

‫تهيه وگرد آوري ‪:‬دكتر بهروز شيرازي(‪)D.V.M‬‬ ‫خالصه‪:‬‬

‫هدف از تولك بردن‪،‬نگهداري بيشتر به علت صرفه جويي در هزينه زمان پرورش ونيز تنظيم توليد براي عرضه جوجه در زمانهاي مناسب است‪.‬ضمن‬ ‫اينكه با تولك بردن گله ‪،‬كيفيت تخم مرغهاي حاصله نيز نسبت به سيكل اول ازپيشرفت قابل مالحظه اي برخوردار خواهد شد‪.‬وزن جوجه هاي‬ ‫حاصل در سيكل دوم توليد به طور محسوسي بيش از سيكل اول مي باشد‪ .‬دركليه روشهاي تولك الزم است ‪ 30‬تا‪ %31‬ازوزن بدن مرغها كاسته‬ ‫شده وخصوصا»چربي اطراف دستگاه تناسلياز بين رود تامرغ براي توليد مجدد آماده گردد‪.‬هر چه طول مدت ترك توليد واستراحت گله بيشتر باشد‬ ‫عملكرد آن در سيكل دوم بهتر است‪.‬مطلوب ترين حالت زماني است كه ‪ 8‬هفته پس از شروع برنامه گرسنگي ‪،‬توليد گله به مرز ‪%5‬برسد‪.‬با افزايش‬ ‫سن گله ‪،‬عملكرد سيكل دوم كاهش يافته ولذا مناسبترين سن براي تولك بردن گله هاي بيش از ‪ 65‬هفته توصيه نمي شود‪.‬خروسها حساستر بوده‬ ‫ولذا در زمان تولك به رسيدگي بيشتري نياز دارند‪.‬در هرحالت ترزيق خروس جوان به گله مي تواندسبب قابليت جوجه درآوري گردد‪.‬‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫تولك بردن گله هاي تخمگذار از دهه ‪ 1930‬در آمريكامتداول بوده است‪.‬تقريبا» تمامي اطالعات و آمار موجوددر خصوص تولك بردن ونيز اكثر‬ ‫آزمايشهاي انجام شده همگي در خصوص گله هاي تخمگذار بوده و لذا منابع بسيار محدودي در خصوص گله هاي مادر گوشتي در دسترس مي‬ ‫باشد‪.‬اخيرا»در ايران نيز تولك بردن گله هاي مادر گوشتي به طور جدي مطرح شده وبرخي از مزارع پرورش دهنده مرغ مادر ‪،‬اقدام به اين كار‬ ‫نموده اند‪.‬البته نتايج حاصله متفاوت بوده وعملكردهاي متفاوتي براي سيكل دوم توليد گزارش شده است‪،‬لكن هدف اين مقاله پرداختن به اصول‬ ‫وچهار چوب الزم در تولك بردن مرغها‪،‬بررسي وبحث پيرامون برخي روشهاي متداول ونيز ارايه نتايج آخرين تحقيقات انجام شده در اين خصوص‬ ‫مي باشد‪.‬البته الزم به ذكر است كه تولك بردن مرغهاي مادر به كار وتحقيق بيشتري نياز داردتاكليه ابهامات ان برطرف گردد‪.‬با توجه به رواج روز‬ ‫افزون تولك بردن مرغهاي مادردر ايران ‪،‬اميد است اين مقاله بتواند مورد استفاده متخصصان ومديران مزارع قرار گيرد‪.‬‬ ‫اصول الزم براي تولك بردن گله ها‪:‬‬

‫‪-1‬كاهش وزن بدن‪:‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫كاهش وزن بدن به خاطر زايل شدن چربيهاي اضافي بدن ‪،‬قطع كامل توليد و آماده شدن كامل دستگاه تناسلي براي توليد مجدد مي باشد‪.‬به نظر‬ ‫مي رسد كه كاهش وزن يكي ازعواملي است كه ماندگاري (‪)livability‬پرنده را باال برده ودر حفظ سالمت پرنده نيز نقش دارد‪.‬ميزان كاهش وزن‬ ‫الزم به عوامل مختلفي بستگي دارد كه مهمترين آنها ميزان همههنگي گله است‪.‬چنانچه يكنواختي گله پايين باشد‪،‬كاهش وزن بيشتري براي‬ ‫يك برنامه تولك موفق الزم است‪.‬مناسبترين ميزان كاهش وزن كه طي آزمايشها وتجارب مختلف بدست آمده است ‪ 27،‬تا‪ 31‬درصد مي باشد‪20 .‬‬ ‫درصد كاهش وزن ‪،‬حتي سبب قطع كامل توليد نيز نمي شود‪.‬چنانچه‪ 25‬تا‪ 30‬درصد از وزن پرنده كاسته نگردد‪،‬چربيهاي اطراف دستگاه تناسلي‬ ‫نيز ازبين نرفته و لذا غدد ترشح كننده كلسيم نمي تواند وظيفه خود را كه همان تامين كلسم جهت ساخت پوسته سخت تخم مرغ مي باشد‪،‬به‬ ‫خوبي به انجام رسانند‪.‬كاهش وزن بدن در فصل تابستان به ماليمت بوده ونسبت به زمستان به مدت زمان بيشتري نياز دارد‪.‬به همين دليل چنين‬ ‫به نظر مي رسد كه گله هايي كه در فصل تابستان تولك برده مي شوند‪،‬در سيكل دوم توليد عملكرد باالتري نسبت به گله هاي تولك برده شده در‬ ‫زمستان دارند‪.‬كاهش ‪ 31‬درصدي از وزن بدن ‪،‬سبب افزايش توليد در سيكل دوم ‪،‬كاهش تعداد تخم مرغ هاي غير قابل جوجه كشي‪،‬افزايش وزن‬

‫مخصوص تخم مرغ ها و افزايش وزن پوسته تخم مرغ شده وبه طور‬ ‫كلي عملكرد گله رادر سيكل دوم توليد افزايش مي دهد‪.‬كاهش بيش از‬ ‫حد وزن نيز (تا حد ‪)%35‬سبب افزايش تلفات تولك ‪،‬افزايش مرغهاي‬ ‫وازده وكاهش توليد در سيكل دوم مي گردد‪.‬براي كاهش وزن روشهاي‬ ‫مختلفي وجود دارد كه عبارتند از‪:‬‬ ‫‪-1-1‬گرسنگي ‪ :‬اين روش متداول ترين و ساده ترين روش براي تولك‬ ‫بردن مرغها مي باشد‪.‬پرندگان وحشي در حالت پرريزي طبيعي ‪،‬براي‬ ‫مدت زيادي از خوردن غذا امتناع مي ورزند‪ .‬در اين روش تا كاهش‬ ‫‪ %31‬از وزن بدن ‪ ،‬هيچ غذايي به مرغها داده نمي شود‪.‬مدت زمان اين‬ ‫گرسنگي براي مرغهاي تخمگذار ‪ 10‬الي ‪ 14‬روز مي باشد‪،‬ولي در‬ ‫مرغهاي مادر به طور محسوسي بيشتر بوده ومعموال»بين‪ 18‬تا ‪ 21‬روز‬ ‫مي باشدو به عواملي نظير تراكم گله ‪،‬دماي محيط ‪،‬يكنواختي ‪،‬نژادو‬ ‫وزن بدن در شروع برنامه تولك بستگي دارد‪.‬برخي اوقات برنامه قطع‬ ‫دان همراه با برنامه قطع آب صورت مي گيرد‪.‬لكن به خاطر جلوگير‬ ‫ي از افزايش استرس توصيه مي شود قطع آب خصوصا»در فصول گرما‬ ‫انجام نگيرد‪.‬در روش گرسنگي ‪،‬ظرف ‪ 4‬الي ‪ 5‬روز توليد به طور كامل‬ ‫قطع مي شود‪ .‬استفاده از منابع كلسيم در طي چند روز اول گرسنگي‬ ‫سبب كاهش تعداد تخم مرغهاي لمبه و غير قابل جوجه كشي مي گردد‬ ‫ونيز موجب مي شود كه آسيب كمتري به استخوان بندي مرغها براي‬ ‫شروع سيكل دوم وارد گردد‪.‬‬

‫برخي اوقات براي كاهش استرس گله ونيز كاستن‬ ‫از ميزان تلفات احتمالي ‪،‬گله در طي چندمرحله‬ ‫درمعرض گرسنگي قرار گرفته و در فواصل اين‬ ‫مراحل ‪،‬دان ويا دانه جو ويا گندم مصرف مي كند‪.‬‬ ‫در اين روش برنامه قطع آب نبز امكان پذير مي‬ ‫باشد‪.‬در اين روش مدت زمان رژيم غذايي طوالني‬ ‫ترخواهد بودوكاهش وزن در مدت طوالني تري‬ ‫بدست خواهد آمد ‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫‪-2-1‬استفاده از فلز روي (‪ )zinc‬در جيره‪:‬پيش از اين تصور مي‬ ‫شد كه فلز روي در اثر كاهش اشتها وقطع مصرف دان ‪،‬سبب تولك رفتن‬ ‫گله مي شود‪.‬البته اين امر صحت داشته ‪،‬اما تاثير روي بيشتر ازاينكه‬ ‫صرفا»در قطع اشتها نقش داشته باشد مي باشد تحقيقات انجام شده‬ ‫دراين خصوص نشان مي دهد كه آنتاگونيسم موجود بين روي وكلسيم‬ ‫سبب خنثي سازي تاثيرات كلسيم در تخمدان ميگردد‪.‬روي بر شكل‬ ‫گيري ‪) CAMP( cyclic adenosine monophosphate‬‬

‫وتوليد‬ ‫پروژسترون درسلولهاي تخمدان(‪ )Granulosa cell‬تاثير‬ ‫منفي دارد‪.‬ميزان پروژسترون خون در مرغهايي كه از جيره هاي‬ ‫حاوي روي مصرف كردهاند‪،‬پايين تراز حالت عادي است‪.‬از سوي ديگر‬ ‫روي سبب جلوگيري از توليد استروييد ها وگنادوتروپين ها شده واين‬ ‫خود سبب آتروفي فوليكولها ميگردد‪.‬منابع قابل استفاده حاوي روي‬ ‫عبارتند از‪:‬اكسيد روي‪،‬استات روي وسولفات روي‬ ‫مصرف ‪ ppm 20000‬روي به شكل اكسيد ‪،‬سبب قطع كامل توليد‬ ‫ظرف ‪ 5‬روز مي گردد‪.‬استفاده از اكسيد روي ويا استات روي به مقدار‬ ‫‪ppm 10000‬نيزسبب قطع توليد در طي ‪ 6‬روز مي شود‪.‬چنانچه‬ ‫از هيچ منبع تامين كننده كلسيم در جيره استفاده نشود‪،‬استفاده از‬ ‫‪ 2800ppm‬روي در جيره نيز سبب بروز عاليم مشابه مي گردد‪.‬‬ ‫پس از مصرف روي ‪،‬تراكم آن در بافتهاي نرم نظير لوزالمعده‪،‬كبد وكليه‬ ‫به سرعت باال ميرود ولي بعد از تعويض جيره ‪،‬مقدار روي به سرعت‬ ‫كاهش مي يابد‪.‬در بافتهاي سخت نظير استخوان ‪،‬پس از تغيير جيره‬ ‫مقدار روي همچنان باال مي ماند‪.‬همچنين استفاده از روي سبب طوالني‬ ‫ترشدن دوره بازگشت به توليد مي شود‪.‬‬ ‫بهترين منبع روي براي استفاده در برنامه هاي تولك ‪،‬اكسيد روي است‪.‬‬ ‫در آزمايشهاي به عمل آمده ‪،‬اختالف معني داري بين عملكرد سيكل‬ ‫دوم توليد در روش گرسنگي و استفاده از روي ديده نشده است‪ .‬الزم‬ ‫است منابع روي مورد استفاده عاري از تركيبات سرب باشند زيرا اين‬ ‫تركيبات سمي و خطرناك هستند‪.‬‬ ‫‪-3-1‬استفاده از غالت‪:‬اين روش در كشورهايي مانند استراليا كه‬ ‫قوانين حمايت از حيوانات بسيار قوي مي باشد متداول است‪.‬در اين‬ ‫روش به مدت ‪ 10‬الي ‪ 15‬روز از غالتي نظير جو ويا گندم بهميزان‬ ‫سرانه ‪ 100‬گرم براي هر روز استفاده مي شود‪ .‬كاهش وزن مرغها در‬ ‫اين حالت زياد نبوده وحداكثر ‪ 10‬الي ‪ 15‬درصد مي باشد‪.‬با توجه به‬ ‫اينكه ازنتايج استفاده از اين روش اطالعاتي منتشر نشده است وتجارب‬ ‫به عمل آمده در ايران نيز نتايج قابل استنادي نداشته است‪،‬لذا استفاده‬ ‫از اين روش ‪،‬به علت نياز به بررسي و مطالعه بيشتر توصيه نمي شود‪.‬‬ ‫‪-4-1‬ساير روشها‪:‬مي توان با كاهش ميزان سديم جيره ويا استفاده‬ ‫از داروهايي نظير ‪ Enheptin‬يد وپروژسترون ‪،‬گله ها راتولك برد‪.‬‬ ‫اين روشها مرسوم نبوده واز نظر اجرايي نيز عمال» مشكل ويا حتي‬ ‫بعضا»غير ممكن مي باشد‪.‬‬

‫‪-2‬حداقل استرس‪:‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪17‬‬

‫عملكردهاي مورد انتظار‪:‬‬

‫الزم است درروز شروع برنامه تولك ‪،‬گله را وزن كرده و حتي المقدور‬ ‫تعدادبيشتري پرنده را توزين نمود‪.‬عملكرد سيكل دوم بايد ‪ 24‬هفته‬ ‫قابل قبول باشد‪ .‬طي تجارب انجام شده در ايران تا ‪ %84‬ودر آمريكا‬ ‫حتي تا‪%88‬جوجه درآوري در گله هاي تولك برده شده مشاهده شده‬ ‫است‪.‬در عين حال ميانگين وزن جوجه هاي حاصل نيز ‪ 3‬تا‪ 5‬گرم‬ ‫سنگين تر از سيكل اول توليد مي باشد‪.‬سن گله نيز در زمان شروع‬ ‫تولك ودر عملكرد سيكل دوم دخالت دارد‪.‬درخصوص سن مناسب براي‬ ‫تولك بردن گله ‪،‬نظرات مختلفي اراﺋه شده است و تعيين مناسبترين‬ ‫سن براي اين كار نياز به كار وتحقيق بيشتري دارد‪،‬ولي اظهار شده‬ ‫است كه مناسب ترين سن براي تولك بردن گله هاي مادر گوشتي ‪55‬‬ ‫هفتگي مي باشد‪،‬اگر چه اين مرغها را تاسن ‪ 65‬هفتگي نيز مي توان‬ ‫تولك برد‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫تولك رفتن به خودي خود يك استرس كامل براي مرغ مي باشد‪.‬لذا بايد‬ ‫برنامه هاي تولك به گونه اي اجرا شوند كه مرغها تحت حداقل استرس‬ ‫ممكن قرار گيرند‪.‬متداولترين روش كه درقطع توليد نيز دخالت دارد‬ ‫كاهش شدت ومدت نور است‪.‬آرام نكه داشتن سالن‪،‬جلوگيري از ايجاد‬ ‫سروصداي اضافي و عدم انجام رفت وآمد هاي غيرضروري در سالن به‬ ‫آرامش مرغها كمك مي كند‪.‬نظرياتي نيز وجود دارد حاكي از اين كه‬ ‫مصرف ويتا مين‪ c‬خصوصا» درخروسها سبب كاهش استرس وافزايش‬ ‫قدرت ماندگاري پرنده مي گردد‪.‬استفاده از روي به جاي روش گرسنگي‬ ‫نيز سبب كاهش استرس مي گردد‪ .‬به نظر ميرسد كه استفاده از آمينو‬ ‫اسيدها به ميزان ‪ 50ppm‬سبب كاهش استرس مي گردد‪.‬‬ ‫در مواردي ديده شده است كه گله درزمان تولك دچار كاني‬ ‫باليسم(‪ )canibalism‬شده وبرخي اوقات تلفات قابل توجهي نيز‬ ‫بابت همين مساله متحمل شده اند‪.‬با استفاده از روشهاي معمول مقابله با‬ ‫كاني باليسم نظير كاهش شدت نور ‪،‬پاشيدن جو درداخل سالن واستفاده‬ ‫از اشياء قرمز رنگ ميتوان كاني باليسم رادر گله كاهش داد‪ .‬لذا براي‬ ‫انجام يك برنامه تولك موفق ‪،‬حصول اطمينان از سالمت گله قبل از‬ ‫شروع تولك نيز از مواردي است كه الزم است از قبل پيش بيني گردد‪.‬‬ ‫برنامه هاي نوري مختلفي وجود دارد كه دو نوع آن متداولتر است‪:‬‬ ‫‪-2-1‬روش اول‪:‬استفاده از ‪ 8‬ساعت نور به مدت ‪ 2‬هفته پيش از شروع‬ ‫برنامه تولك وادامه آن در طول برنامه ‪،‬عالوه براينكه استرس حاصله‬ ‫راكم مي كند‪،‬سبب توقف زودتر توليد تخم مرغ شده وميزان توليد در‬ ‫سيكل دوم را نيز افزايش مي دهد‪.‬‬ ‫‪-2-2‬روش دوم‪:‬مي توان پيش از شروع برنامه تولك‪،‬نوررا به مدت‬ ‫يك هفته به ‪ 24‬ساعت افزايش داده وهمزمان باشروع گرسنگي آن را‬ ‫به ‪ 10‬ساعت كاهش داد‪.‬زيرا اين مدت در زير آستانه تحريك هيپوفيز‬ ‫قرار داردو لذا سبب تحريك تخمگذاري نمي گردد‪.‬در عين حال به‬ ‫خاطر اينكه مدت زمان بيشتري را براي حركت وفعاليت مرغ فراهم‬ ‫مي آورد‪،‬سبب مصرف سريعتر ذخيره هاي چربي پرنده مي شود‪ .‬در‬ ‫عين حال اين برنامه سبب مي شود دوره بازگشت به توليد طوالني تر‬ ‫گردد‪ .‬اين برنامه بيشتر براي سالنهاي باز كه درآنها امكان كاهش نور‬ ‫تا ‪ 8‬ساعت وجود ندارد‪،‬سفارش مي شود‪.‬عالوه بر تغيير در مدت نور‬ ‫الزم است شدت آن نيز كاهش يابد‪.‬اين امر عالوه بر ايجاداسترس كمتر‬ ‫‪،‬سبب جلوگيري از بروز كاني باليسم نيز مي گردد‪ .‬براي افزايش ميزان نور‬ ‫نيز روشهاي مختلفي پيشنهاد شده است ‪.‬چنانچه بازگشت سريع به توليد‬ ‫مورد نظر باشد ميتوان بال فاصله پس از شروع مجدد دان ‪،‬ميزان نور را به‬ ‫‪ 16‬ساعت و شدت آن را به اندازه طبيعي بازگرداند‪.‬در غير اينصورت الزم‬ ‫است افزايش نور آرام آرام و در طي چند مرحله صورت پذيرد‪.‬‬ ‫‪-3‬بازگشت به توليد‪:‬‬ ‫كاهش بيش از ‪ %31‬از وزن موجب بروز لطماتي به گله ميگردد‪.‬افزايش‬ ‫تلفات تولك وكاهش عملكرد توليد درسيكل دوم شده است‪.‬لذا الزم‬ ‫است پس از ‪ %30‬كاهش وزن ‪،‬مجدا»مرغها تغذيه شوند‪.‬اين مرحله‬ ‫بسيار حساس بوده ونقش اصلي درتعيين طول مدت استراحت گله به‬ ‫عهده دارد‪.‬براي تغذيه مجددگله وبازگشت به مرحله دوم سيكلتوليد‬ ‫دوروش مختلف وجود دارد‪.‬‬ ‫‪-3-1‬بازگشت به توليد بلند مدت (دوره ترك توليد طوالني)‪:‬چنانچه‬ ‫پس از پايان گرسنگي ‪،‬گله با غذايي تغذيه گردد كه فقط تامين كننده‬ ‫نيازهاي متابوليكي بدن وترميم ضايعات باشد و افزايش ميزان دان نيز‬ ‫آرام باشد‪،‬طول مدت استراحت گله طوالني تر خواهد شد‪.‬آزمايشهاي‬ ‫مختلف نشان رارهان كه افزايش طول مدت استراحت سبب بهبود‬ ‫عملكرد درسيكل دوم توليد مي گردد وعالوه برآن كيفيت تخم مرغ‬ ‫حاصله نيز بهبود مي يابد‪.‬به نظر ميرسد استراحت بيشتر مرغ و‬

‫خصوصا»دستگاه تناسلي وي‪،‬سبب توليد بهتر درسيكل دوم مي گردد‪.‬‬ ‫‪ -3-2‬بازگشت به توليد كوتاه مدت (دوره ترك توليد كوتاه)‪ :‬چنانچه‬ ‫بخواهيم گله پس از كاهش وزن الزم ‪،‬سريعا»به توليدبازگردد‪،‬بهتر است‬ ‫تغذيه گله را با جيره مرغهاي تخمگذار شروع كنيم‪.‬عالوه براين ‪،‬چنانچه‬ ‫گله با مقدار كمي بيشتر از غذا تغذيه شودنيز شروع به توليد زودتر‬ ‫صورت خواهد پذيرفت‪.‬به عبارت ديگر كميتوكيفيت غذاي مصرفي در‬ ‫افزايش يا كاهش طول مدت استراحت نقش اساسي به عهده دارند‪.‬در‬ ‫دوره ترك توليد كوتاه‪،‬توليد سريعتر آغاز خواهد شد‪،‬ليكن عملكرد ها‬ ‫بسبت به حالت قبل كمي پايين تر خواهد بود‪.‬‬ ‫مي توان در زمان استراحت گله وبازگشت مجدد به توليد‪،‬از‪ 2‬ويا حتي‬ ‫‪ 3‬جيره مختلف استفاده نمود‪.‬دراين جيره ها توجه به ميزان اسيدهاي‬ ‫آمينه گوگرددار(به خاطر جانشيني پرهاي ريخته شده)ونيز درصدكلسيم‬ ‫حاﺋزاهميت بسيار است‪.‬وجود ‪ 15‬الي ‪ 16‬درصد پروتﺋين خام ‪2500،‬‬ ‫كيلوكالري انرژي و ‪ 0/7‬تا ‪ 0/8‬درصد اسيدهاي آمينه گوگردي را مي‬ ‫توان از خصوصيات الزم جيره مصرفي در مرحله بازگشت به توليد‬ ‫دانست‪.‬الزم است پس از شروع نشانه گذاري در داخل سالنها ‪،‬مقدار‬ ‫كلسيم جيره افزايش يابد‪.‬بهترين حالت زماني حاصل ميگردد كه گله‬ ‫‪ 8‬هفته پس از شروع برنامه گرسنگي به حد ‪ %5‬توليد رسيده ونيز‬ ‫كاهش وزن متحمل شده را جبران نمايد‪.‬تعيين روش بازگرداندن گله‬ ‫به توليدبيش از هر چيز بهعوامل اقتصادي وپس از آن مديريت گله‬ ‫بستگي دارد‪.‬‬ ‫نحوه برخورد با خروسها‪:‬‬ ‫در مورد خروسها مي توان به روشهاي ذيل عمل نمود ‪:‬‬ ‫‪-1‬چنانچه خروس جانشين به تعداد كافي در دسترس باشد‪،‬مي توان‬ ‫كليه خروسها را حذف نمود‪.‬‬ ‫‪-2‬چنانچه منابع خروس موجود محدود باشدمي توان خروسهاي وازده‬ ‫وضعيف را حذف نمودهو بقيه راتولك برد‪.‬پس از پايان برنامه تولك الزم‬ ‫است كمبود خروس گله با خروس جوان جانشين شود‪.‬‬ ‫‪-3‬خروسها را از مرغها جدا نموده وبه جاي تولك بردن انها جيره محدود‬ ‫با پروتيين وكلسيم پايين در اختيار آنها قرار داد تاكمي از وزن اضافي‬ ‫خود را از دست دهند(‪%15/5‬پروتيين خام‪%0/9،‬كلسيم)در اين حالت‬ ‫ضايعات خروس كمتر بوده ونيز توانايي توليد مثلي خود را حفظ مي‬ ‫نمايد‪.‬برنامه هاي نوري اجراشده بر روي مرغها ‪،‬در اينجا نيز قابل اجرا‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ -4‬خروسها را بدون هيچگونه تغييري در برنامه نگهداري وتغذيه آنها‬ ‫وارد سيكل دوم نماييم‪.‬در مورد نتايج حاصله ازاين روش اطالعات ويا‬ ‫تجربه عملي گزارش نشده است‪.‬در هر حالت الزم است در شروع سيكل‬ ‫دوم نسبت مرغ به خروس برابر ‪ 10‬به ‪ 1‬بوده ونيز تعدادي خروس جوان‬ ‫به گله اضافه شود‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫چهـــار رکن‬ ‫پیشرفت آفریقا در‬

‫‪18‬‬

‫صنعت غذایی‬

‫در خصوص تولیدات گوشت قرمز در مقیاس جهانی ‪« ،‬آفریقا» به اندازه چین ‪ ،‬بخش هایی از آسیا و حتی آمریکای‬ ‫التین توجه شما را جلب نمیکند‪ ،‬ولی تغییراتی در حال وقوع در این بخش است‪.‬‬ ‫از دیرباز آفریقا به عنوان تامین کنندۀ ‪ 14‬میلیون تن یا ‪ 5‬درصد گوشت قرمز (گاو ‪ ،‬گوسفند ‪ ،‬بز) و گوشت مرغ‬ ‫جهان یعنی شناخته می شود ‪ .‬آفریقای جنوبی با تامین ‪ 20‬درصد یعنی در حدود ‪ 2/6‬میلیون تن و پس از آن مصر‬ ‫با تولید ‪ 10‬درصدی قرار دارد‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که آفریقا برای دیگر محصوالت کشاورزی از جمله میوه و سبزیجات به عنوان یک تولیدکننده مطرح‬ ‫بین المللی شناخته می شود‪ .‬دلیل پایین بودن صادرات آفریقا ‪ ،‬سطح نسبتا پایین تولیدات گوشت داخلی بوده و‬ ‫موجب شده تا صادرات آفریصصقا سالیانه در حدود ‪ 125‬هزار تن باقی بماند‪.‬‬ ‫در مقابل ‪ ،‬واردات گوشت قرمز در این قاره قابل توجه بوده و در طی ‪ 10‬سال اخیر ‪ 300‬درصد یا حدود ‪1 / 8‬‬ ‫میلیون تن افزایش داشته است‪ .‬همین امر سبب شده تا آفریقا سریعترین رشد بازار وارداتی در منطقه را داشته باشد‪.‬‬ ‫چه چیزی به توسعه این امر کمک می کند؟ به طور زیربنایی به این امر در این مقاله اشاره شده است‪.‬‬

‫ثبات سیاسی‬

‫آفریقا هنوز به یک ثبات سیاسی نرسیده ولی به نسبت دهه های گذشته پیشرفت های قابل قبولی داشته و دلیل این امر جنگ های کمتر‬ ‫و ثبات سیاسی بیشتر در اغلب کشورهای این قاره بوده است‪.‬‬ ‫اغلب این پایداری همراه با اصالحات سیاسی بوده است که به ثبات طبقه ثروتمند کمک می کند‪ .‬گزارشات متعددی حاکی از وجود ‪100‬‬ ‫هزار آفریقایی بسیار ثروتمند در مرکز آمار وجود دارد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫طبقه مصرف کننده‪ ،‬مردمانی با درآمدهای حدود ‪ 14‬تا ‪ 20‬دالر در روز هستند این افراد شغلهای معمولی دارند و معموال غذاهای بسته‬ ‫بندی شده خریداری می نمایند‪.‬‬

‫در سال ‪ 2013‬میالدی ‪ ،‬بانک جهانی گزارشی منتشر کرد مبنی بر‬ ‫اینکه حدود ‪ 15‬میلیون مصرف کننده از طبقۀ «متوسط» در سراسر‬ ‫افریقا وجود دارد ‪ 18‬میلیون نفر دیگر طبقه پدید آورنده یا متوسط‬ ‫شناور را شامل می شوند‪.‬‬ ‫هرچند قراردادن این اخبار خوب به عنوان سر تیتر های پیش رو بسیار‬ ‫امید بخش است ولی این گزارش همچنین نشان داد که ‪ %60‬مردم‬ ‫افریقا هنوز زیر خط فقر ‪ 2‬دالر در روز زندگی می کنند‪.‬‬

‫رشد جمعیت‬

‫بسیاری از مردم هنوز رشد باالی جمعیت را در چین تصور می‬ ‫کنند در حالیکه این آفریقاست که تا سال ‪ 2040‬میالدی و پس از‬ ‫آن باالترین نرخ رشد در هر منطقه این قاره را تجربه خواهد کرد‪.‬‬ ‫پیش بینی اطالعات سازمان ملل نشان می دهد که افریقا حتی هم‬ ‫اکنون نیز بیشتر از ‪ 500‬نفر جمعیت دارد که در سن کار ‪ 16‬تا ‪64‬‬ ‫سال هستند ‪ ,‬و تا سال ‪ 2030‬میالدی این تعداد به یک میلیارد و صد‬ ‫میلیون نفر که بیشتر از هند و چین میباشد افزایش خواهد یافت ‪.‬‬

‫کاال‬

‫کشورهای افریقایی سالهای زیادی بخاطر کاالهایشان مثل نفت نیجریه‬ ‫و الماس آنگوال ‪,‬همیشه مشهور بودند ‪ ،‬اما قیمت کاالها طی دهه‬ ‫گذشته هزینه نوسازی شرکت ها و دولت را بسیار افزایش داده است ‪.‬‬ ‫قیمت های باالی جهانی از لحاظ مقدار و ارزش صادرات برای دامنه‬ ‫وسیعی از کاالهای افریقایی از جمله کاکائو تا روغن نخل افزایش چشم‬ ‫گیری را تجربه کرده است‪ .‬هرچند تردیدهایی در مورد افزایش این‬ ‫قیمتها برای فقیرتر کردن شهروند طبقه متوسط وجود دارد اما نهایتاً و‬ ‫مطمئنا آفریقا را ثروتمند تر کرده است‪.‬‬

‫ظرفیت های کشاورزی‬

‫با پیش بینی افزایش تقاضا برای غذا همچنان که جمعیت‬ ‫جهان بیشتر می شود و رژیم های غذایی غربی عمومیت می یابد‪،‬‬ ‫دسترسی به زمینهای کشاورزی و افزایش حاصلخیزی زمینهای‬ ‫کشاورزی موجود در دستور کار قرار می گیرد‪.‬سازمانهایی همچون‬ ‫بانک جهانی امروزه نشان می دهد که افریقا میتواند نقش کلیدی‬ ‫در تنظیم تقاضای جهانی برای غذا و تولید واقعی غذا ایفا کند‪.‬‬ ‫برآورد شده که افریقا حدود ‪ 60‬درصد زمینهای بایر جهان را در اختیار‬ ‫دارد و زمینهای حاصلخیز آن زیر میانگین جهانی است‪ .‬بسیاری از‬ ‫کشورهای افریقایی از لحاظ انقالب تولیدات کشاورزی مشابه شرایطی‬ ‫هستند که در طی دهه هفتاد میالدی در آسیا و دهه نود میالدی در‬

‫برزیل روی داد ‪.‬‬ ‫یکی از نشانگرهای بسیار معمول که ما برای ارزیابی تراز توسعه کشور‬ ‫به ویژه توسعه بازار غذایی استفاده می کنیم تعداد و نوع خرده فروشان‬ ‫غذایی کنونی است ‪.‬‬ ‫در سراسر افریقا خرده فروشی غذایی نوین در حال شکل گیری است به‬ ‫عنوان نمونه شش خرده فروش نیجری حدود ‪ 2‬درصد فروش کشور را‬ ‫تشکیل می دهند ‪ .‬در بازبینی سال ‪ 2013‬فرصت های بازاریابی خرده‬ ‫فروش در جهان که توسط سازمان مشاوره ای ‪ AT Kearney‬انجام‬ ‫شده ‪ ,‬تنها دو کشور افریقایی ‪ Botswana‬و ‪ Namibia‬توانستند‬ ‫به صدر جدول سی تایی ارتقا یابند؛ هرچند که این امار به سرعت در‬ ‫حال تغییر است ‪.‬‬ ‫خرده فروشان آفریقای جنوبی همچون ‪ Shoprite‬و ‪pick and‬‬ ‫‪ Pay‬و ‪ Choppis‬در سراسر چندین کشور در این منطقه ‪،‬‬ ‫شکوفایی دارند و احتماالً ‪ Shoprite‬گسترده ترین آنهاست که در‬ ‫‪ 13‬کشور شعبه دارد‪ .‬خرده فروشان منظقه ای دیگر نیز به طور فعاالنه‬ ‫در جستجوی فرصتهایی برای رشد هستند برای مثال ‪Odebrecht‬‬ ‫که یک خرده فروش برزیلی است چندین سوپرمارکت در آنگوال اداره‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫توجه ‪ :‬کم کم آفریقا مورد توجه خرده فروشان بین المللی بزرگ را‬ ‫نیز به خود جلب کرد ؛ ‪ spar‬بیش از صد فروشگاه نیز در شش کشور‬ ‫دارد ( به اسثناء آفریقای جنوبی ) ‪ ( Mart‬آفریقای جنوبی پمپ‬ ‫گذاری شده و بخشی از زنجیره ‪ Walmat‬است ) برنامه ریزی هایی‬ ‫برای فروشگاه های مواد غذایی در نیجیریه و آنگوال انجام داده است‪.‬‬ ‫در سال ‪ 2013‬میالدی ‪،‬خرده فروش فرانسوی ‪ Carrefour‬اعالم‬ ‫کرد که در نظر دارد فروشگاه هایی در هشت کشور آفریقایی در سال‬ ‫‪ 2015‬افتتاح کند و شروع آنها از کشور «ساحل عاج» خواهد بود‪.‬‬ ‫در کنار فروشگاههای زنچیره ای بین المللی شماری از فروشگاه‬ ‫های زنجیره ای محلی و برون شهری در حال شکل گیری هستند ‪,‬‬ ‫فروشگاه های زنچیره ای ‪ Nakumatt‬که نیجریه ای است بیش از‬ ‫‪ 40‬فروشگاه در ‪ 4‬کشور در شرق آفریقا دارد‪.‬‬ ‫‪ 33 Uchumi‬فروشگاه زنجیره ای در سه کشور دارد و ‪Tuskys‬‬ ‫فروشگاه هایی در کنیا و اوگاندا دارد‪.‬‬ ‫روند توسعه در قارۀ آفریقا این چنین ایفا می شود؛ ما بر این باوریم که‬ ‫سازمانها و بازارهای متعددی در جهان عالقمند به رویدادها و پیشرفت‬ ‫های این منطقه هستند ‪ ،‬بویژه در حوزه عرضه مواد غذایی به این‬ ‫منطقه به عنوان یک بازار و فرصتی برای سرمایه گذاری دیده می شود‪.‬‬ ‫بدین ترتیب حتی اگر مستقیماً در آفریقا کار نکنید ‪،‬تأثیراتی که در‬ ‫آنجا ایجاد شده را در سراسر جهان و در زنچیرۀ غذایی جهان احساس‬ ‫خواهید کرد‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫خشک نگهداشتن بستر طیور‬

‫و تاثیر آن بر‬

‫سود حاصل از پرورش طیور‬

‫یکی از عواملی که بر افزایش سود یک مرغداری در صنعت مرغ گوشتی‬ ‫امروزه تاثیر مستقیم دارد‪ ،‬کیفیت بستر طیور است‪ .‬دالیل بسیاری‬ ‫وجود دارد که موجب رطوبت بیش از حد بستر طیور می شود و ما در‬ ‫این مقاله توضیح خواهیم داد که چگونه خشکی بستر طیور حفظ شود‪.‬‬ ‫بعد از جوجه کشی‪ ،‬زمانی که جوجه ها در حال رشد هستند مهمترین‬ ‫مسئله برای رشد آنان بعد از دما‪ ،‬خوراک و آب‪ ،‬مدیریت بستر طیور‬ ‫و حتی االمکان خشک نگهداشتن آن است ‪ .‬در واقع یک مرغدار باید‬ ‫مرطوب بودن بستر را تشخیص دهد و همچنین درمورد بستر خیس‬ ‫اطالعات کافی داشته باشد‪.‬‬ ‫زمانی که در بستر طیور رطوبت بیش از حد وجود داشته باشد به این‬ ‫حالت بستر مرطوب گفته می شود‪ .‬رطوبت بین ‪ 20‬تا ‪ 25‬درصد به‬ ‫عنوان رطوبت نرمال شناخته می شود‪ .‬رطوبت ‪ 26‬تا ‪ 39‬درصد مشکل‬ ‫زا بوده و رطوبت بیش از ‪ 40‬درصد فاجعه است‪ .‬یکی از عالئم اولیه‬ ‫این موضوع‪ ،‬رطوبت زیر آب چکان آبخوری بوده و از آن جا گسترش‬ ‫پیدا می کند‪.‬‬ ‫حتی قبل از آن که رطوبت به سطح ‪ 20‬درصد برسد یک سطح لغزنده‬ ‫و مرطوب در باالی بستر قابل مشاهده بوده و پس از مدت کوتاهی‬ ‫پوسته تشکیل می دهند‪.‬‬ ‫البته تنها دلیل این موضوع سطح پایین مدیریت مرغدار است زیرا‬ ‫مرغدار می تواند با مدیریت عوامل دخیل در یک مرغداری از بروز این‬ ‫حالت جلوگیری کند‪.‬‬ ‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫چه کاری می توان انجام داد ؟‬

‫نوع بستر مورد استفاده بسیار مهم است‪ .‬در سطح جهانی بهترین بستر‬ ‫مورد استفاده از تراشه چوب نرم به رنگ سفید است‪ .‬چوب قرمز سخت‬ ‫تر یوده و نمی تواند به میزان کافی و به اندازۀ چوب سفید رطوبت‬ ‫جذب کند ‪ .‬با این حال در مقایسه با دیگر انواع چوب های مورد‬ ‫استفاده در بسترسازی‪ ،‬در برخی موارد چوب قرمز امتیاز بیشتری دارد‪.‬‬ ‫به هر حال هنگامی که برنامه ریزی جدیدی در مرغداری خود شروع‬

‫می کنید‪ ،‬از سرمایه گذاری در بخش بستر سازی نباید غافل شوید‬ ‫حتی اگر یک نوع بستر به عنوان بهترین بستر معرفی نشده باشد‪.‬‬

‫انواع دیگر بستر‬

‫پوستۀ دانۀ آفتابگردان که از کارخانجات تولید خوراک بدست می آید‬ ‫نیز می تواند در بستر سازی مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬این پوسته عمدتا‬ ‫به رنگ سیاه بوده و برای تاریک کردن مرغداری در کف استفاده می‬ ‫شود بنابراین در صورت استفاده بایستی از المپ های بیشتر یا بزرگتری‬ ‫برای روشن کردن مرغداری استفاده کنید‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که در بستر سازی از پوسته های آسیاب شدۀ بادام‬ ‫زمینی نیز می توانید استفاده کنید ولی باید توجه داشته باشید دانه‬ ‫بادام زمینی برای پاهای جوجه ها مناسب نبوده و در عین حال رطوبت‬ ‫را نمی توانند به خوبی حفظ کنند‪ .‬حتی اگر به طور نادرست ذخیره‬ ‫شده باشند جوجه ها در معرض بیماری های قارچی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫تنها وقتی چیز دیگری برای بستر سازی در اختیار نداشتید از آن‬ ‫استفاده کنید‪ .‬البته در زمان های اضطراری می توانید از نی خرد شده‬ ‫نیز استفاده کنید‪.‬‬

‫زمانی که رطوبت بستر به ‪ 40‬درصد برسد در زمرۀ بستر‬ ‫مرطوب بحساب می آید‪.‬‬

‫صرف نظر از نوع مواد مورد استفاده در بسترسازی مرغ‪ ،‬محیط های‬ ‫بسته‪ ،‬تهویه طبیعی و یا استفاده از سیستم های تهویۀ محیط‪ ،‬این‬ ‫موضوع تا حد زیادی به سیستم آبخوری حیوان بستگی دارد‪.‬‬ ‫مبحث مدیریت جوجه از جوجه های یک روزه آغاز می شود که به این‬ ‫مبحث بعدا خواهیم پرداخت‪.‬‬ ‫باید به این موضوع توجه داشته باشید که جوجه در طی چرخۀ رشد‬ ‫‪ 35‬روزه طبیعی خود دو برابر آنچه که میخورد آب می نوشد !‬ ‫مصرف آب‬ ‫تصور کنید که یک پرندۀ ‪ 35‬روزه با وزن ‪ 2 / 1‬کیلوگرم و ‪FCR‬‬ ‫(ضریب تبدیل خوراک) ‪ 1 / 55‬برابر با ‪ 3 / 255‬کیلوگرم خوراک‬ ‫(‪ 3255‬گرم) مصرف می کند و با احتساب اینکه میزان آب مصرفی‬

‫دیگر عوامل‬

‫‪21‬‬

‫این فرمول بیش از ده سال است که مورد استفاده مرغدار ها قرار گرفته‬ ‫است و این فرمول بر اساس وزن پرنده محاسبه می شود که در زمان‬ ‫های مورد نیاز تا ‪ 10‬درصد نیز می تواند افزایش پیدا کند‪ .‬فشار کم‬ ‫آب ممکن است سبب شود جوجه ها آب کمتری مصرف کنند و زمان‬ ‫بیشتری جهت نوشیدن آب صرف کنند ‪.‬‬ ‫در مرحلۀ نخست نظر تامین کنندگان نژاد جوجه ها ‪،‬در مورد منطقه و‬ ‫نوع مرغداری و تولید کنندگان تجهیزات آب آشامیدنی را جویا شوید ‪.‬‬

‫مدیریت تجهیزات‬

‫به منظور نگهداشتن طیور در شرایط محیطی مطلوب‪ ،‬شما به تجهیزات‬ ‫اضافی نیاز دارید ‪.‬‬ ‫کامپیوتر مرغداری باید همیشه آمار زیر را ارائه دهد‪:‬‬ ‫سطح آمونیاک‪ ،‬اندازه دی اکسید کربن‪ ،‬میزان رطوبت‪ ،‬میزان وزش باد‬ ‫در هر متر بر ثانیه‪.‬‬ ‫به منظور اندازه گیری درصد رطوبت بستر‪ ،‬به یک دماسنج دستی‬ ‫مادون قرمز نیاز داریم تا رطوبت سطح بستر را به دقت اندازه گیری‬ ‫کنیم حتی این امکان نیز وجود دارد که در صورت نیاز برای داشتن‬ ‫یک فضای بهتر‪ ،‬اقدام به حذف بستر کرده و از رطوبت موجود بکاهیم‪.‬‬ ‫بستر مرطوب در ‪ 35‬تا ‪ 40‬درصد رطوبت طبقه بندی می شود ولی با‬ ‫این حال رطوبت مرغداری نباید از ‪ 20‬درصد فراتر رود‪.‬‬ ‫بر اساس یک نظریۀ قدیمی برخی مرغدارها‪ ،‬قسمتی از بستر را در‬ ‫مشت گرفته و بفشارید اگر تودۀ بستر مانند یک توپ در دست شما‬ ‫باقی ماند نشانگر بستر مرطوب بوده و حال اگر بستر در مشت به ذرات‬ ‫بسیار ریز خورد شد نشان دهندۀ بستر بیش از حد خشک است‪.‬‬ ‫در این آزمایش بستر باید در ابتدا تودۀ سفتی بوده و سپس از هم‬ ‫گسسته شود که در این حالت رطوبت ‪ 20‬تا ‪ 25‬درصدی ایده آلی‬ ‫برخوردار است‪.‬‬ ‫اگر در مرغداری شما بیش از حد مرغ وجود دارد باید اقدام به کاهش‬ ‫تعداد طیور کنید‪ .‬به این امر توجه کنید ضرری که در اجرای این طرح‬ ‫به شما تحمیل می شود در برابر سود بدست آمده بسیار ناچیز است‪.‬‬ ‫ولی اگر از تجهیزات نامناسب استفاده کنید وضعیت را برای خود و‬ ‫کارکنان خود سخت می کنید‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫عوامل متعدد دیگری مانند تراکم طیور‪ ،‬نوع سیستم آبخوری مورد‬ ‫استفاده بر چکه کردن آب از آب چکان آبخوری تاثیرگذار است‪ .‬با این‬ ‫حال به شرکت و یا مرغدار بستگی دارد که کدام روش را انتخاب می‬ ‫کنند‪ .‬در ابتدا بدون این روش هم می توانید کار را شروع کرده و در‬ ‫صورت لزوم بعدا آن را بکار ببندید‪.‬‬ ‫فشار خط آب‪ -‬آیا دارای درجه هایی برای تنظیم میزان جریان آب‬ ‫مورد نیاز پرندگان است؟ پرندگان به زودی یاد می گیرند اگر آب به‬ ‫اندازه کافی در دسترس نباشد در مصرف خوراک زیاده روی نکرده و‬ ‫حتی اگر اصال آبی برای آشامیدن موجود نباشد آنها غذا خوردن را‬ ‫متوقف می کنند‪.‬‬ ‫مرغدارها باید زمان بیشتری را به منظور رسیدگی به طیور پرورشی‬ ‫اختصاص دهند‪ .‬متاسفانه در اکثر موارد آنها به راه رفتن در میان طیور‬ ‫و نگاهی سطحی به آنها اکتفا می کنند‪ .‬درحالی که باید با نشستن بر‬ ‫روی صندلی در سالن مرغداری تمام حرکات طیور را در نظر بگیرند‪.‬‬ ‫برای مثال؛ آنها چگونه رفتار می کنند ؟ آیا بستر آنها از راحتی مناسب‬ ‫برخوردار است ؟ آیا فضای کافی برای فعالیت دارند؟ تهویه هوا چگونه‬ ‫است ؟ میزان جریان هوا اندازه گیری شده و در حد استاندارد است ؟‬ ‫ارتفاع دستگاه تهویه در سقف مرغداری درست تعبیه شده است ؟ آیا‬ ‫از فن‌هاي نصب شده در سالن جهت به جریان انداختن هوای داخل‬ ‫استفاده می شود؟ جهت اين فن‌ها بايد از سقف به كف و از طرف ديوار‬ ‫به سمت وسط سالن باشد‪.‬‬ ‫البته باید به این امر نیز توجه داشته باشید که سیستم تهویه هوا و‬ ‫محل ورود و خروج هوا چک شده و میزان درجه حرارت با اشعه مادون‬ ‫قرمز قبال اندازه گیری شده باشد‪ .‬سطح ورودي هوا و قدرت مكش‬ ‫هواكش‌ها با سرعت مناسب جريان هوا تنظیم شده باشد‪.‬‬ ‫در هنگام تغییرات فصلی نیز میزان آمونیاک موجود در سالن و گاز دی‬ ‫اکسید کربن باید به طور منظم اندازه گیری شده و تنظیمات مربوطه‬ ‫اعمال شود‪.‬‬ ‫نکته مهم این است که بستر سفت به پای طیور فشار وارد کرده و عدم‬ ‫توجه به درجه هوای محیط اجازه فعالیت آزادانۀ طیور را از آنها سلب‬ ‫می کند‪ .‬آیا دمای هوای مناسب در باالی بستر در مرغداری های‬ ‫جوجه یکروزه ‪ 32‬درجه سانتی گراد است؟‬ ‫به پرنده ها توجه کنید‬ ‫در این صنعت رو به رشد که شما فقط ‪ 35‬روز وقت دارید اگر اشتباهی‬ ‫در روزهای اولیه رخ دهد جبران اشتباه غالبا به دشواری صورت می‬ ‫گیرد‪ .‬به ندای پرنده ها گوش فرا دهید!‬ ‫آیا هوا برای آنها بیش از حد گرم و یا بیش از حد سرد نیست؟ شرایط‬

‫اگر در مرغداری شما بیش از حد‬ ‫مرغ وجود دارد باید اقدام به کاهش‬ ‫تعداد طیور کنید‪ .‬به این امر توجه‬ ‫کنید ضرری که در اجرای این طرح‬ ‫به شما تحمیل می شود در برابر سود‬ ‫بدست آمده بسیار ناچیز است‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫بیشتر از خوراک است میزان آب = ‪ 5696‬سی سی یا ‪ 5 / 696‬لیتر به‬ ‫ازای هر پرنده مصرف می شود‪ .‬البته نتیجه ها نشانگر این است که در‬ ‫جوجه های ‪ 14‬روزه هنگامی که جوجه ها بین ‪ 480‬تا ‪ 500‬گرم وزن‬ ‫دارند مقدار خوراک دریافتی آنان ‪ 500‬گرم است و آب مصرفی آنها‬ ‫تقریبا ‪ 1‬لیتر یا ‪ 1000‬سی سی‪.‬‬ ‫چرا پدیدۀ بستر مرطوب در بسیاری از موارد در ‪ 14‬روزگی اتفاق می‬ ‫افتد؟ ضعف مدیریتی در بسیاری از مرغداری ها با افزایش تعداد طیور‬ ‫اجتناب ناپذیر به نظر می رسد ‪ .‬بسیاری از مرغداری ها که بیشتر از‬ ‫ده سال قدمت دارند ‪،‬با وجود پیشرفت های ژنتیکی بدست آمده هنوز‬ ‫از همان تعداد پرنده در مرغداری های خود استفاده می کنند‪ .‬در‬ ‫سیستم های جدید جوجه کشی برای حفظ سالمت دستگاه گوارش‬ ‫طیور‪ ،‬بعد از انجام واکسیناسیون‪ ،‬به طیور محلول هایی برای کاهش‬ ‫استرس خورانده می شود که در این مرحله جیرۀ آب و خوراک طیور‬ ‫تغییر خواهد کرد‪.‬‬

‫آب آشامیدنی آنها چگونه است؟ آب به اندازه کافی و در شرایط خوبی‬ ‫به آنها ارائه می شود؟ آبخوری های موجود در ابتدا و انتهای سالن را‬ ‫هر از چند گاهی چک کنید‪.‬‬ ‫بهتر است یک فشار سنج آب برای مرغداری در نظر گرفته و میزان‬ ‫سرعت آب را در هر دقیقه در طول مسیر آبخوری اندازه گیری کنید‪.‬‬ ‫این حرکت باید چهار بار در طی یک روز انجام شده تا میزان دقیق‬ ‫فشار آب مورد نیاز طیور بدست آید‪.‬‬ ‫فرمولی که برای مدت های طوالنی به آن عمل می شود ‪ 7 :‬میلی‬ ‫لیتر در هر دقیقه ضربدر سن طیور به عالوۀ ‪ 20‬میلی لیتر است‪x 7 .‬‬ ‫‪ml 41 = 20 + 21 = 3wks‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪22‬‬

‫کـاهش مصرف انرژی و‬ ‫مدیریت ماشین آالت‬

‫پر مصرف در کارخانجات‬ ‫تولید خـوراک‬

‫‪By Verena Böschen and Janine T.‬‬ ‫‪Bohlmann, IFF Forschungsinstitut‬‬ ‫‪Futtermitteltechnik, Germany‬‬

‫کاهش میزان مصرف انرژی الزمۀ تمامی کسب و کا ر ها است مخصوصا‬ ‫در قسمت آسیاب کردن خوراک در فرآیند پلت کردن که انرژی‬ ‫بسیاری مصرف می شود‪.‬‬ ‫در این مقاله به برخی از مسایل که باید در زمینه کاهش مصرف انرژی‬ ‫به خاطر بسپارید اشاره می کنیم‪.‬‬ ‫تهویه مطبوع برای مایعات و بخار آب تولید شده قبل از فرآیند پلت‬ ‫کردن مورد نیاز است‪ .‬هرچه بخار آب بیشتر باشد میزان انرژی الزم‬ ‫کاهش پیدا می کند ‪ ،‬بعالوه میزان درشتی ذرات نیز مستقیما با مقدار‬ ‫انرژی مصرفی ارتباط دارد‪.‬‬ ‫امروزه بهای مصرف انرژی به سرعت در حال افزایش است‪ .‬کمبود‬ ‫منابع‪ ،‬افزایش آگاهی در زمینه حفاظت از منابع طبیعی باعث شده‬ ‫تا تامین انرژی پایدار ‪ ،‬یکی از بزرگترین چالش ها در اروپا و دیگر‬ ‫کشورهای جهان گردد‪.‬‬ ‫پارلمان اروپا یک بستۀ رسیدگی به مشکالت آب و هوایی را در ژوئن‬ ‫‪ 2009‬تصویب کرد‪ .‬طبق این بسته تمام کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا‬ ‫با توجه به داده های سال ‪( 1990‬به عنوان سال مرجع) توافق کردند‪:‬‬ ‫گازهای گلخانه ای تا سال ‪ 2020‬میالدی ‪ 20‬درصد کاهش یابد و این‬‫میزان تا ‪ 30‬درصد در کشورهای صنعتی عنوان شد‪.‬‬ ‫باال بردن مصرف انرژی پایدار تا ‪ 20‬درصد از کل مصرف انرژی و ‪20‬‬‫درصد کاهش مصرف انرژی از طریق افزایش بهره وری ‪.‬‬

‫صنعت تولید خوراک انرژی بیشتری مصرف می کنند‬

‫از طریق پیاده سازی عوامل ذکر شده ‪ ،‬انرژی الکتریکی به عنوان‬ ‫منبعی سازگار با محیط زیست و مستقل تر از سوخت های فسیلی‬ ‫و قابل اعتماد و مقرون به صرفه بدست می آید‪ .‬گسترش انرژی های‬

‫تجدیدپذیر یکی از اصول بنیادین این طرح است‪ .‬برای رسیدن به این‬ ‫امر ‪ ،‬اجرای ابزارهای مختلف مانند «قانون انرژی تجدید پذیر» احتیاج‬ ‫است تا بدین ترتیب پشتوانه انرژی مورد نیاز در مقوله کسب و کارهایی‬ ‫با مصرف انرژی باال( بخصوص آلمان ) تامین شود‪.‬‬ ‫صنایع ‪ ،‬بخصوص صنعت تولید خوراک یکی از بزرگترین مصرف‬ ‫کنندگان انرژی الکتریکی است‪ .‬در آلمان بخش تولید خوراک مرکب به‬ ‫تنهایی سالیانه تقریبا حدود ‪ 1 / 15‬میلیارد کیلووات ‪ /‬ساعت برق در‬ ‫طول یک سال مصرف می کند‪ .‬بنابر این سیستم های مدیریت انرژی از‬ ‫جمله صرفه جویی در انرژی و افزایش فرآیند بهره وری بیشتر و بیشتر‬ ‫حائز اهمیت می شوند‪.‬‬ ‫برای صرفه جویی در بخش تجارت و یا صنعت تولید خوراک ترکیبی‪،‬‬ ‫اغلب ایده های صرفه جویی در مصرف انرژی مشابه هستند و معموالً‬ ‫با شناسایی فرآیندهایی که بیشترین مصرف انرژی را دارند‪ ،‬شروع می‬ ‫شود‪.‬‬

‫سیستم های مدیریت انرژی‬

‫در صنعت خوراک ترکیبی مراحل پلت‪ ،‬آسیاب کردن وفشرده سازی‬ ‫بیشترین مصرف انرژی را دارند‪.‬‬ ‫تشخیص این نکات در صرفه جویی مصرف انرژی و بهره وری فرآیند‬ ‫تولید در کارخانجات تولید خوراک کمک می کند‪.‬‬ ‫مدیریت کارخانجات تولید خوراک تنها با بکارگیری یکی از این تدابیر‬ ‫‪،‬در مورد صرفه جویی انرژی ‪ ،‬تصمیم می گیرد‪ .‬این اقدامات مصرف‬ ‫انرژی را به صورت انتخابی کاهش می دهد‪.‬‬ ‫از سوی دیگر بر طبق یک رویکرد سیستماتیک ‪DIN EN ISO‬‬ ‫‪ 50001‬به عنوان « سیستم های مدیریت انرژی « ممکن است به‬ ‫کاهش مصرف کل انرژی در کارخانه تولید خوراک کمک کند‪.‬‬

‫توجه به فرآیند پلت کردن‬

‫تولید محصول بر طبق اصول مشتری مداری با صنعت خوراک ترکیبی‬ ‫مرتبط است ؛ بدین معنی که خواسته های خاص و الزامات مشتریان‬ ‫در نظر گرفته می شود‪ .‬به عنوان مثال ‪ :‬درجۀ پاالیش‪ ،‬در دسترس‬ ‫بودن و اندازه بسته ها ‪.‬‬ ‫‪ 80‬درصد خوراک های ترکیبی از پلت تشکیل شده و این مرحله از‬ ‫جمله مراحل مهم در مبحث صرفه جویی انرژی است‪ .‬فرآیند پلت‬ ‫کردن به مراحل افزودن مایع نرم کننده و فشرده سازی مواد تقسیم‬ ‫می شود‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ داﻧﺴﯿﺘﻪ ‪ ،‬ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﮐﻤﺘﺮ ‪ ،‬بهداشت بیشتر ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺟﺰاي ﺧﻮراك ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺪر رﻓﺖ ﺧﻮراك‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ داﻧﺴﯿﺘﻪ‬ ‫ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮﺷﺨﻮراﮐﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي‬ ‫و ﮐﺎﻫﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮوﺑﯽ ﭘﺎﺳﺘﻮرﯾﺰاﺳﯿﻮن از مزایای استفاده از پلت‬ ‫نسبت به خوراک فراوری نشده هستند‪.‬‬ ‫تمامی سه مرحلۀ از فرآیند پلت کردن را می توان کنترل و بهینه سازی‬ ‫کرد‪ .‬با اصالح فرآیند آسیاب کردن کاهش بسیار زیادی در مصرف‬ ‫انرژی رخ می دهد‪.‬‬

‫تاثیر ویژگی های مواد‬

‫در مرحلۀ افزودن نرم کننده برای پلت سازی ‪ ،‬خوراك آسیاب شده‬ ‫در معرض بخار آب قرارداده می شود‪ .‬این امر عالوه بر مسألۀ بهداشت‬ ‫‪ ،‬موجب بهبود كیفیت مواد شده و قابلیت هضم را با افزایش اصالح‬ ‫نشاسته ای در پی دارد‪.‬‬ ‫با افزایش رطوبت‪ ،‬مقاومت در برابر فشار وارد شده کاهش پیدا کرده و‬ ‫این امر موجب کاهش انرژی الزمه می شود‪ .‬البته اثر مشابهی را می‬

‫مناسب ترین اندازه ذرات‬

‫تولید خوراک دام با ترکیب بسیار خوب‪ ،‬نیاز به مصرف انرژی باالیی‬ ‫دارد ‪ .‬در همان زمان‪ ،‬وجود ترکیبات عالی در فرآیند تراکم سازی‬ ‫سودمند است‪ .‬بنابراین اندازۀ مطلوب و مناسب ذرات باید مشخص‬ ‫شود‪ ،‬تا میزان انرژی مورد نیاز در فرآیند آسیاب و همچنین در فرآیند‬ ‫پلت سازی باید در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫مورد دیگر میزان حجم فیبر خام و نقش آن بر روی مقاومت و اعمال‬ ‫فشار بیشتر است‪ .‬محتوای فیبر باال اغلب برای خوراک نشخوار کنندگان‬ ‫مورد نیاز است‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬کمک های فنی مانند دستگاه هایی‬ ‫برای اعمال فشار بیشتر در دسترس هستند‪.‬‬ ‫آن ها بر اساس خواص مواد‪ ،‬ویژگی های دستگاه ها و کاهش مصرف‬ ‫برق در طی فرآیند پلت سازی توزیع شده اند‪ .‬آن ها تضمین کنندۀ‬ ‫کیفیت محصول با تقاضای انرژی بهینه سازی شده برای فرآیند تولید‬ ‫هستند‪ .‬با وجود این که مواد با منشاء طبیعی خواص متفاوتی دارند‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫این چهارچوب پشتیبانی سازمانی در همه بخش ها به استفاده موثرتر‬ ‫از انرژی و افزایش شرکت های عالقمند به این سیستم های مدیریت‬ ‫انرژی در سراسر جهان منجر می شود‪.‬‬ ‫‪ 50001 ISO‬از شرکت ها درخواست کرد تا با توجه به موضوعات‬ ‫زیر اظهارات خود را ارئه دهند‪ :‬سیاست های انرژی ‪ ،‬الزامات قانونی‬ ‫‪ ،‬حسابرسی داخلی سیستم مدیریت انرژی و ارزیابی سیستم مدیریت‬ ‫انرژی توسط مدیریت ارشد‪.‬‬ ‫یافتن ارتباط بین جنبه های مختلف انرژی با داده های دریافتی از‬ ‫نظارت بر چگونگی روند تولید‪ ،‬این امکان را فراهم می سازد تا « ‪hot‬‬ ‫‪ spot‬یا نقطه بحرانی» شناسایی شود‪ .‬این امر به بهینه سازی کل‬ ‫فرآیند تولید کمک می کند‪.‬‬

‫توان با اضافه کردن مواد چرب نیز بدست آورد‪.‬‬ ‫آنچه در اینجا اهمیت دارد دوبرابر شدن ورودی بخار ‪ 30‬درصد از‬ ‫انرژی مصرفی را کاهش می دهد‪ .‬با توجه به اینکه مواد اولیه خوراک‬ ‫به صورت درشت دانه حجم کمتری اشغال می کند‪ ،‬میزان انرژی مورد‬ ‫نیاز در فرآیند پلت به خواص مواد و پارامترهای فنی بستگی دارد‪.‬‬ ‫بسیاری از خواص مواد مانند تراکم فله و یا محتوای باقی مانده‪،‬که‬ ‫عمدتا از طریق کیفیت خوراک بدست می آید‪ ،‬در طیف های گسترده‬ ‫نمی تواند تنظیم شود‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫روش های جامع موردنیاز ‬

‫به طور خالصه آن چه در این مقاله عنوان شده ‪ ،‬بهره وری در صرفه‬ ‫جویی انرژی به آسانی بدست نمی آید‪ .‬برای دستیابی به این هدف باید‬ ‫انرژی مورد نیاز را در برخی مناطق ویژه تنظیم کرد‪.‬‬ ‫صرفه جویی انرژی در فرآیند آسیاب کردن با در نظر گرفتن تمام‬ ‫پارامترهای فرآیند مربوطه و اثر متقابل آن ها امکان پذیر است‪.‬‬ ‫یک سیستم مدیریت خوب انرژی مانند آنچه در‪DIN EN ISO‬‬ ‫‪ 500001‬ارائه شده‪ ،‬می تواند پتانسیل صرفه جویی در مصرف انرژی‬ ‫را نشان دهد‪ .‬ممکن است به عنوان یک ابزار خوب به دستگاه های‬ ‫آسیاب کننده یاری رسانده ‪ ،‬منجر به کاهش هزینه های عملیاتی شده‬ ‫و متعاقباً بهبود سودآوری آسیاب ها را به دنبال دارد‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫گزارش تولیدات در منطقه ؛‬

‫تولید مرغ گوشتی و تخم مرغ‬ ‫نطفه دار در کویت‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫کویت در منطقه خاورمیانه و در شمال خلیج فارس‬ ‫واقع شده و با عربستان و عراق دارای مرز زمینی‬ ‫است ‪ .‬جمعیت این کشور ‪ 2 / 82‬میلیون نفر در‬ ‫سال ‪ 2012‬گزارش شده که یک سوم ملیت کویتی‬ ‫داشته و دو سوم باقی مانده مهاجر هستند ‪ .‬تقریبا‬ ‫‪ 41‬درصد جمعیت این کشور زیر ‪ 15‬سال سن‬ ‫دارند ‪ .‬درآمد سرانه این کشور باالست و جمعیت‬ ‫این کشور در حال رشد بوده به طوری که در‬ ‫حدفاصل سال های ‪ 2002‬تا ‪ 2012‬حدود ‪26‬‬ ‫درصد افزایش پیدا کرده است ‪ .‬ارتقا سالمت غذایی‬ ‫جزء اهداف بلند مدت این کشور محسوب شده و‬ ‫این امر دولت را به سرمایه گذاری در بخش دام و‬ ‫طیور ترغیب کرده است ‪.‬‬ ‫هدف از تدوین این گزارش بررسی تغییرات‬ ‫ساختاری و توسعه صنعت مرغداری این کشور در‬ ‫سالیان اخیر است ‪ .‬تولید تخم مرغ دراین کشور‬ ‫از سال ‪ 2005‬روبه افزایش بوده و این تحقیق‬ ‫به دنبال پیدا کردن راهکارهای بهتر و ارزیابی‬ ‫مشکالت پیش روی این صنعت است ‪ .‬اطالعات این‬ ‫مقاله بر اساس جزئیات آماری ثبت شده و مصاحبه‬ ‫با مرغداران و مدیران کارخانه جات صنعتی بزرگ‬ ‫جمع آوری شده است و این مقاله در نظر دارد که‬ ‫اطالعات تحقیقات قبلی منتشره صنعت دام و طیور‬ ‫کویت در سال ‪ 2006‬را بروز رسانی کند ‪.‬‬ ‫تولیدات مواد غذایی و مصرف در کویت‬ ‫کویت با وجود وسعت کم یکی از بزرگترین‬ ‫کشورهای تولیدکننده نفت جهان است‪ .‬عایدات‬ ‫نفتی مهمترین مؤلفه درآمدی دولت کویت بشمار‬ ‫می‌رود‪ .‬بر طبق آمار منتشره بانک جهانی در سال‬ ‫‪ 2008‬دولت کویت فقط ‪ 0 / 1‬درصد از تولید‬ ‫ناخالص ملی را برای یارانه مواد غذایی در نظر گرفته‬ ‫است ‪ .‬کویت مساحتی در حدود ‪ 17820‬کیلومتر‬ ‫مربع دارد و به ازاء هر نفر فقط ‪ 53‬مترمربع زمین‬ ‫کشاورزی وجود دارد و از این رو فقط ‪ 0 / 5‬درصد‬ ‫این جمعیت در زمینه کشاورزی فعالیت می کنند‬ ‫‪ .‬دمای هوای این کشور بین ‪ 8‬تا ‪ 46‬درجه سانتی‬ ‫گراد متغیر است اما در فصول گرم سال یعنی در‬ ‫اوایل ماه می ( خرداد) تا اوسط سپتامبر (مهر )‬ ‫متوسط دمای هوا ‪ 40‬درجه سانتیگراد در روز است‬ ‫‪ .‬دمای هوای مطلوب برای پرورش دام و طیور‬

‫حدود ‪ 20‬درجه سانتی گراد است که این دما فقط در ماه های آگوست (شهریور ) و سپتامبر‬ ‫(مهر ) رخ میدهد زیرا امکان وزش باد جنوب غربی وجود دارد که به تعدیل دما کمک میکند ‪.‬‬ ‫تولید و مصرف گوشت مرغ‬ ‫جمعیت کویت بیشتر از ‪ 50‬درصد پروتئین مورد نیاز خود را از طریق پروتئین حیوانی تامین‬ ‫می کنند ‪ .‬بر اساس آمار منتشره سال ‪ 2009‬میالدی ‪،‬سرانه مصرف گوشت سالیانه هر نفر‬ ‫‪ 119 / 2‬کیلوگرم بوده که بیشتر از ‪ 80‬درصد آن شامل گوشت مرغ می شود یعنی ‪97 / 5‬‬ ‫کیلوگرم به ازاء هر نفر و این میزان ‪ 73‬درصد از سال ‪ 1995‬تا ‪ 2009‬رشد داشته و دلیل آن‬ ‫بیشتر تحت تاثیر رشد ‪ 164‬درصدی مصرف گوشت است ‪( .‬نمودار شماره یک)‬ ‫در بیست سال اخیر میزان مصرف گوشت مرغ بیشتر از گوشت قرمز رشد داشته است ‪ .‬امروزه‬ ‫گوشت مرغ منجمد به عنوان بخشی از برنامه یارانه دولتی با قیمت مناسب در اختیار مردم قرار‬ ‫می گیرد ‪ .‬قیمت گوشت مرغ با قیمت دیگر محصوالت کشاورزی و دامپروی رابطه مستقیم‬ ‫دارد (نمودار شماره ‪. )2‬بنا بر اعالم مجله ‪ Economist‬در سال ‪ 2012‬مردم کویت بیشترین‬ ‫سرانه مصرف گوشت مرغ را در مقایسه با دیگر ملیت ها دارند ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫تولید گوشت مرغ در مقایسه با سایر محصوالت کشاورزی کویت‬ ‫‪،‬باالترین میزان تولید را دارد ‪ 396,39 .‬تن گوشت مرغ تولیدی در‬ ‫سال ‪ 2011‬ارزشی برابر با ‪ 56 / 1‬میلیون دالر داشته است ‪.‬‬ ‫دولت کویت سعی در تشویق مرغداران کویتی برای تولید مرغ و ارتقاء‬ ‫سالمت غذایی در این بخش دارد که با این کار نظارت بر ذبح اسالمی‬ ‫گوشت های وارداتی به حداقل می رسد ‪ .‬افزایش تولیدات داخلی‬ ‫گوشت مرغ ‪،‬بازار را از نوسانات قیمت و قیمت باالی گوشت های‬ ‫وارداتی حفظ می کند ‪ .‬تولید مرغ در داخل کشور این امکان را برای‬ ‫دولت و مرغداران فراهم می کند تا بیشتر بر سالمت و کیفیت مواد‬ ‫غذایی توجه کنند ‪.‬‬ ‫مشکالت بسیار عدیده ای برای حفظ و بقا صنعت مرغداری وجود دارد‬ ‫‪ .‬سیستم توزیع این بخش در کویت بسیار محدود است ‪ .‬در میان ‪150‬‬ ‫کشور جهان ‪،‬کویت از لحاظ عملکرد در رتبه ‪ 70‬قرار دارد ‪.‬‬ ‫محدودیت زمین های قابل کشت ‪ ،‬موانع تجاری ‪ ،‬مشکالت دسترسی‬ ‫به پایتخت از جمله عوامل تاثیر گذار بر روی تثبیت جایگاه کویت است‬ ‫‪ .‬مرغداری های کویت قادر نیستند به طور قابل توجه ای گسترش پیدا‬ ‫کنند ‪ ،‬دلیل این امر نظارت مستقیم دولت بر روی ساخت و ساز جدید‬ ‫مرغداری ها عنوان میشود زیرا این کشور هم از نظر زمین های قابل‬ ‫کشت و هم از لحاظ تامین آب با بحران روبرو است ‪.‬‬ ‫وارد کردن گوشت مرغ حالل از برزیل جزء اولویت های اول به حساب‬ ‫می آید و ‪ 95‬درصد گوشت مرغ وارداتی این کشور در سال ‪2010‬‬ ‫از برزیل بوده که با توجه به آمار منتشره سال ‪ 2012‬میالدی امکان‬ ‫افزایش واردات از ایاالت متحده نیز وجود داشته البته از نقش عربستان‬ ‫سعودی و اندونزی نیز در این میان نمی توان چشم پوشی کرد ‪.‬‬ ‫بعضی از گوشتهای وارداتی از طریق این کشور دوباره به عراق صادر‬ ‫می شدند که امروزه به دلیل گسترش صنعت مرغداری عراق این امر‬ ‫دیگر رایج نیست ‪.‬‬ ‫گوشت های مرغ وارداتی به صورت منجمد به فروش می رسند در‬

‫حالیکه ‪ 50‬درصد گوشت مرغ تولید داخل به صورت غیرمنجمد توزیع‬ ‫شده و ‪ 15‬درصد از مرغ های تولید داخل به صورت زنده در بازارهای‬ ‫خرده فروشی به فروش می رسند ‪ .‬مشتریان مرغ های کوچک ‪ 35‬روزه‬ ‫که در حدود ‪ 1 / 3‬کیلوگرم وزن دارند را ترجیح می دهند ‪ 90 .‬درصد‬ ‫مرغ تولیدی داخل توسط دو مرغداری خصوصی تامین می شود ‪:‬‬ ‫اولین شرکت ‪:‬مرغداری ‪ Naif‬که در سال ‪ 1985‬تاسیس شده و ‪60‬‬ ‫درصد از تولید داخلی به عهده این شرکت می باشد و دومین ‪،‬شرکت‬ ‫مرغداری ‪ KUPCO‬است که در سال ‪ 1974‬تاسیس شده و یک سوم‬ ‫تولیدات داخلی را به عهده دارد ‪ .‬شرکت ‪ KUPCO‬عالوه بر تامین‬ ‫مرغ رستوران ها ‪ 20 ،‬درصد از مرغ های تولیدی خود را به صورت‬ ‫زنده ‪ 30 ،‬درصد به صورت گوشت مرغ تازه و بقیه به صورت منجمد‬ ‫به فروش می رساند ‪.‬‬ ‫هر دو کمپانی مرغداری دارای زنجیرۀ تولید مرغ یعنی پرورش مرغ‬ ‫گوشتی ‪ ،‬تولید خوراک دام و طیور ‪ ،‬کشتار و توزیع فراورده های خود‬ ‫هستند ‪ .‬تعدادی مرغداری کوچک و مستقل هنوز در این کشور فعالیت‬ ‫دارند ‪ .‬در حالی که سرانه مصرف داخلی گوشت مرغ افزایش داشته‬ ‫‪ ،‬افزایش واردات گوشت مرغ در این خصوص بی تاثیر نبوده است (‬ ‫نمودار شماره ‪.) 3‬‬ ‫در طی ‪ 20‬سال گذشته توسعه مرغداری های کویت روندی کند اما رو‬ ‫به جلو داشته است ‪ .‬از آنجایی که تمام خوراک مورد نیاز مرغداری ها‬ ‫از طریق واردات تامین می شود‪ ،‬افزایش واردات ذرت و کنجاله سویا ‪،‬‬ ‫افزایش تولید گوشت مرغ در داخل کشور را به همراه دارد ‪ ( .‬نمودار‬ ‫شماره چهار )‬ ‫کویت با اختصاص یارانه برای واردات ذرت و کنجاله سویا سعی در‬ ‫تشویق مرغداری ها برای افزایش تولید دارد ‪ .‬این امکان برای مرغداری‬ ‫ها فراهم شده که بتوانند خوراک مورد نیاز خود را کمتر از قیمت بین‬ ‫المللی تعیین شده تامین کنند ‪ .‬در سالهای اخیر هزینه خوراک نسبتا‬ ‫ثابت بوده است ‪(.‬نمودار شماره ‪)5‬‬

‫‪25‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫اقدامات دولت کویت در راستای کاهش یارانه واردات ذرت و کنجاله سویا ‪،‬به تغییرات قابل توجهی در قیمت خوراک دام و طیور منجر می شود ‪.‬‬ ‫کمبود زمین مناسب از دیگر عواملی است که بر عدم گسترش صنعت دام و طیور تاثیرگذار بوده است ‪ .‬دولت کویت اجازه تاسیس مرغداری های‬ ‫جدید و یا گسترش ساختمان مرغداری های موجود را نمی دهد ‪ ،‬دلیل این امر را هم کمبود زمین و بحران کم آبی ذکر می کند ‪ .‬اگرچه به تعداد‬ ‫مرغداری های موجود اضافه نمی شود ‪ ،‬صنعت دام و طیور این کشور سعی در بروز رسانی واحدهای موجود دارد ‪ .‬تا سال ‪ 2010‬حدود ‪ 7‬درصد‬ ‫به زیربنای مرغداری های موجود اضافه شده و این روند همچنان ادامه دارد ‪ ( .‬جدول شماره ‪) 1‬‬

‫‪26‬‬

‫تولید کنندگان مرغ مادر گوشتی و تخم مرغ نطفه دار‬ ‫تولید مرغ مادر گوشتی و تخم مرغ نطفه دار در سالهای اخیر در کویت‬ ‫از پیشرفت خوبی برخوردار بوده است ‪ .‬آب و هوای نامناسب کویت بر‬ ‫موضوع کمبود ساختمان های مناسب برای پرورش مرغ مادر گوشتی‬ ‫دامن زده است ‪ .‬در طول تاریخ نیز کمبود مرغدار با تجربه جهت‬ ‫مدیریت و سازماندهی دسته طیور از جمله عوامل عدم پیشرفت این‬ ‫صنعت بوده است ‪ .‬قبال تخم مرغ نطفه دار و یا جوجه یکروزه از هند و‬ ‫مصر وارد می شده است ‪.‬‬ ‫بعد از پیدا شدن نمونه ای از ویروس آنفوالنزای مرغی در کشورهای‬ ‫عربی در سال ‪ 2007‬وزارت کشاورزی کویت با اعمال محدودیت بر‬ ‫روی واردات گوشت مرغ و محصوالت جانبی آن تصمیم به حفاظت‬ ‫دسته طیور گرفت ‪ .‬این تصمیم موقت ‪ ،‬شامل ممنوعیت واردات تخم‬ ‫مرغ نطفه دار و جوجه یک روزه نیز می شد ‪.‬‬ ‫مرغداران کویتی در وهله اول دسته ای از مرغ های مادر را جهت‬ ‫اطمینان از توانایی تامین جوجه یک روزه برای هر واحد مرغداری در‬ ‫نظر گرفت و در حالیکه تا قبل از سال ‪ 2000‬تخم مرغ نطفه دار تولید‬ ‫نمی شد در سال ‪ 2006‬تقریبا ‪ 40‬درصد جوجه های یک روزه مورد‬ ‫نیاز خود را تامین کرد و تا سال ‪ 2012‬این میزان به ‪ 100‬درصد رسید ‪.‬‬ ‫هر دو مرغداری ‪ Naif‬و ‪ KUPCO‬از مرغ های مادر جهت تامین‬ ‫تخم مرغ نطفه دار مورد نیاز خود استفاده می کنند ‪KUPCO .‬‬ ‫تولید مرغ مادر گوشتی خود را در سال ‪ 2008‬شروع کرد و این شرکت‬ ‫تا سال ‪ 2012‬توانست ‪ 80‬درصد نیاز خود را تامین کند ‪ .‬شرکت‬ ‫‪ KUPCO‬کمبود تخم مرغ نطفه دار خود را از طریق شرکت ‪Naif‬‬ ‫جبران کرده ولی باز هم برای تامین نیازهای خود مجبور به واردات این‬ ‫تخم مرغ از عربستان سعودی ‪،‬عراق و اروپا هستند ‪ .‬ظرفیت مرغ مادر‬ ‫گوشتی شرکت ‪ 300 Naif‬هزار و شرکت ‪ 130 KUPCO‬هزار‬ ‫قطعه در سال ‪ 2012‬گزارش شده بود ‪.‬‬ ‫مرغ های مادر گوشتی در ساختمان های جداگانه ای نگهداری می‬ ‫شوند ‪.‬تمام ساختمان ها از سیستم تهویه هوا برخوردار بوده و عالوه بر‬ ‫آن در این ساختمان ها از عایق های حرارتی و سیستم خنک کننده با‬ ‫پوشال (‪ )pad cooling‬نیز استفاده می کنند ‪،‬سیستم خنک کننده‬ ‫با پوشال از اجزا اساسی ساختمان مرغداری هاست ‪.‬‬ ‫این امکان نیز وجود دارد که در پوشال های مصرفی از آبی با کیفیت‬ ‫پایین استفاده شود و به همین دلیل پوشال ها مکررا باید تعویض شوند‬ ‫‪.‬اغلب ساختمان های مرغداری ‪ 6000‬تا ‪ 7000‬مرغ مادر گوشتی را‬ ‫که اکثرا از نژاد ‪ Cobb‬و یا ‪ Ross‬هستند را در خود جای داده اند ‪.‬‬

‫دمای هوای باال و رطوبت باالی محیط به افزایش میزان مرگ و میر در‬ ‫میان مرغ ها منجر شده و ادامه داشتن این شرایط آب و هوایی بر میزان‬ ‫تخم مرغ نطفه دار تولید شده نیز تاثیر می گذارد ‪.‬مرغداری ها از روش‬ ‫های مختلفی استفاده می کنند تا شرایط آب و هوایی تابستانه را بهبود‬ ‫ببخشند ‪.‬در بخش تغذیه نیز با تغییر فرموالسیون خوراک سعی شده تا‬ ‫تراکم مواد تشکیل دهندۀ خوراک را افزایش دهد ‪ .‬برنامه ریزی طوالنی‬ ‫مدت در راستای کاهش مشکالت مرغداری ها در ماههای آگوست تا‬ ‫سپتامبر (مرداد و شهریور ) مرغ ها در ساعات اولیه صبح قبل از افزایش‬ ‫شدید دمای هوا تغدیه می شوند ‪.‬‬ ‫در ماههای گرم سال که مرغ ها دچار استرس ناشی از گرما می شوند‪،‬‬ ‫یکی از عوامل کاهش بازدهی در دستۀ مرغ های مادر ‪،‬خروس های‬ ‫دارای اضافه وزن هستند ‪ .‬به تجربه ثابت شده که اعمال تغییراتی در‬ ‫بخش تغذیه نظیر جداسازی غذاخوری مرغ و خروس ها بسیار مفید‬ ‫بوده ؛ چرا که وزن طیور نر (خروس ها) در طول دورۀ بهره وری قابل‬ ‫کنترل خواهد بود ‪.‬‬ ‫توسعه دسته مرغ مادر گوشتی ‪،‬کاهش هزینه تولید تخم مرغ نطفه دار‬ ‫را در پی دارد ‪.‬تخم مرغ نطفه دار را می توان از کشورهای همسایه وارد‬ ‫کرد اما هزینه تولید این گونه تخم مرغ ها به مراتب پایین تر از هزینه‬ ‫واردات این محصول است ‪ .‬هزینه تولید هر عدد تخم مرغ نطفه دار‬ ‫‪ 55،‬فلس کویتی برابر با ‪ 0 / 20‬دالر آمریکا در سال ‪ 2012‬گزارش شد‪.‬‬ ‫در پی مراقبت های بیشتر دولت کویت بر روی آنفوالنزای مرغی و‬ ‫دیگر بیماری های حاصل از محصوالت وارداتی ‪،‬دولت کویت تصمیم‬ ‫به قطع موقت محصوالت وارداتی گرفت ‪.‬از آنجایی که تخم مرغ نطفه‬ ‫دار در کارخانه های ایمن تر با رسیدگی بیشتر تولید میشوند پس در‬ ‫نتیجه خطر ابتال به بیماری ها کم می شود ‪ .‬تحقیقات اخیر شرکت‬ ‫‪ KUPCO‬حاکی از کنترل صحیح بر روی امنیت زیستی واحد های‬ ‫تولید مرغ مادر گوشتی و تولید تخم مرغ نطفه دار است ‪.‬‬ ‫با بهینه سازی تولید مرغ مادر گوشتی ‪،‬کیفیت جوجه های یک روزه‬ ‫مرغداری ها را نیز باال رفت ‪ .‬از معایب توسعه مرغ مادر گوشتی اشغال‬ ‫کل واحدهای مرغداری توسط این دسته است و باید خاطرنشان کرد‬ ‫که توسعه صنعت دام و طیور این کشور به دلیل نبود زمین های‬ ‫مناسب و کمبود آب با محدودیت مواجه بوده و شرایط بد آب و هوایی‬ ‫کویت در فصل تابستان به کاهش میزان تخم مرغ تولیدی منجر می‬ ‫شود ‪ .‬داده های سرشماری دولت کویت حاکی از آن است که با تامین‬ ‫کافی جوجه های یک روزه ‪ ،‬تخم مرغ نطفه دار در تمامی ماه های سال‬ ‫قابل بهره برداری است ‪( .‬نمودار ‪)6‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫قانون فعلی دولت کویت صادرات تخم مرغ نطفه دار از این‬ ‫کشور را ممنوع کرده است ‪ .‬گاهی تولید تخم مرغ نطفه دار‬ ‫‪،‬بیش از نیاز داخلی بوده و به همین دلیل دسته های طیور‬ ‫زودتر از موعد مقرر تحلیل می روند و این امر از بهره وری‬ ‫اقتصادی دسته می کاهد ‪.‬‬ ‫امروزه صنعت دام و طیور کویت در زمینه اداره مرغ مادر‬ ‫گوشتی به ظرفیت قابل قبولی رسیده است ‪ .‬درحالیکه‬ ‫افزایش تعداد مرغداری ها در کویت عمال غیرممکن به نظر‬ ‫می رسد با این حال چشم انداز آینده این صنعت می تواند‬ ‫توسعه و بهبود شرایط تولید تخم مرغ باشد ‪.‬‬ ‫از حوزه های مهم پژوهشی می توان به مدیریت و حفظ‬ ‫قدرت باروری خروس در طول دوره تنش گرمایی اشاره‬ ‫کرد البته از تاثیر این شرایط آب و هوایی بر دیگر بخش‬ ‫های این صنعت مانند خوراک ترکیبی ‪ ،‬پرورش و اصالح‬ ‫نژاد مناسب و مدیریت تغذیه ای دسته طیور نباید غافل‬ ‫شد ‪ .‬اثرات روشهای مختلف در زمینه حمل و نقل و ذخیره‬ ‫تخم مرغ در این دوره آب و هوایی احتیاج به تحقیقات‬ ‫بیشتری دارد ‪.‬‬ ‫تحقیقات اخیر نشان داده که با تغییرات دمایی در محیط دستگاههای جوجه کشی میتوان تحمل جوجه های گوشتی را نسبت به افزایش دمای‬ ‫هوا باال برد ‪ .‬این تغییرات گرمایی در کارخانه جوجه کشی ‪ Naif‬استفاده شده ولی ارزیابی و تصحیح رسمی این برنامه را باید وزارت صنعت دام‬ ‫و طیور کویت انجام دهد که مرکز علوم و تحقیقات کویت (‪ )KISR‬انجام این تحقیقات را عهده دار شده و انجام تحقیقات جدید بر روی مرغ‬ ‫مادر گوشتی را در دستور کار خود قرار داده است ‪.‬‬ ‫یکی از عواملی که صنعت مرغداری کویت را تهدید می کند کمبود نیروی کارآزموده در این صنعت است ‪ .‬مدیریت مرغ مادر گوشتی در این آب‬ ‫و هوای چالش برانگیز به کارکنانی باهوش ‪،‬ماهر و با انگیزه نیاز دارد ‪ .‬بسیاری از کارکنان مشغول به کار در این صنعت را افراد مهاجر تشکیل‬ ‫داده اند ‪ .‬این اواخر بر مشکالت استخدام نیرو های مورد نیاز افزوده شده است ‪ .‬پس این صنعت احتیاج به برنامه ریزی طوالنی مدت برای آموزش‬ ‫کارکنان فعلی شاغل در این رشته را دارد تا بتوانند در آینده مدیریت مجموعه های مرغ مادر گوشتی را بر عهده بگیرند ‪.‬از آنجاییکه تاکنون در‬ ‫این صنعت آموزش رسمی وجود نداشته ‪،‬مرکز علوم تحقیقات کویت (‪ )KISR‬می تواند نقشی را در آموزش عملی این کارکنان به عهده بگیرد ‪.‬‬ ‫نتیجه گیری‪:‬‬ ‫مصرف گوشت مرغ در کویت باال بوده در حالی که مرغداری های داخلی کویت فقط ‪ 20‬درصد آن را تامین می کنند و توسعه مرغداری ها به‬ ‫دلیل نبود زمین های کافی ناکام می ماند ‪ .‬کمپانی ها با فروش گوشت مرغ تازه سعی دارند تا درآمد خود را افزایش دهند ‪ .‬مرغداری های کویت‬ ‫در طی ‪ 10‬سال اخیر در زمینه تولید مرغ مادر گوشتی پیشرفت داشته و تقریبا تمام نیاز جوجه یک روزه گوشتی خود را تامین می کنند ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫واكسيناسيون‬

‫در طیور‬

‫‪28‬‬

‫نویسنده دکتر محمد امین مروتی‬ ‫مقدمه ‪:‬‬

‫عدم كارآيي مناسب عمليات واكسيناسيون‪ ،‬معضل هميشگي وثابت‬ ‫مرغداران كشورمان بوده است‪.‬عليرغم به كاربستن جداول وبرنامه هاي‬ ‫مختلف و متغير پيشنهادي كارشناسان و سازمانهاي مربوطه ‪ ،‬بيماري‬ ‫هايي كه جوجه عليه آنها واكسينه شده ‪ ،‬باز سر بر مي آورند و‬ ‫تلفات و خسارات سنگيني به مرغداران وارد مي كنند‪ .‬وقتي كه اين‬ ‫نتايج با نتايج واكسيناسيون انساني مقايسه شود‪،‬احتماالت مربوط به‬ ‫نواقص علمي وكارشناسانه درعرصه دامپزشكي‪ ،‬عليرغم ميل ما‪ ،‬بصورت‬ ‫جدي تر ی بيرحمانه رخ می نمایند‪.‬اين واقعيت كه مرغداران تمايلي‬ ‫به گردن نهادن و التزام به برنامه هاي مختلف پيشنهادي ندارند ‪،‬شاهد‬ ‫اين مدعاست كه اعتماد و اطمينان آنها را به اين برنامه ها‪ ،‬نتوانسته‬ ‫ايم جلب نمائيم‪ .‬لذا بررسي وجستجوي داليل اين عدم اقبال اولويت‬ ‫واهميت خاص دارد ‪.‬‬ ‫سعي كرده ام ضمن يك حصر فراگير منطقي‪،‬مجموعه عوامل احتمالي‬ ‫دخيل دربه شكست كشاندن عمليات واكسيناسيون را‪ ،‬درشش بند‬ ‫ذيل محصور نمايم ‪:‬‬

‫مسائل مربوط به زنجيره ي انتقال و نگهداري ‪:‬‬

‫يكي ازداليل ناموفق بودن عمليات آن است كه سويه عامل عفوني‬ ‫مربوط به واكسن‪ ،‬باسويه عامل بيماريزا و رايج در منطقه تطبيق ندارد‪.‬‬ ‫طبيعتا در این موارد چون واكسن ربطي به عامل بيماريزا ندارد لذا نمي‬ ‫تواند ايمني الزم را در مقابل آن ايجاد نمايد ‪ .‬گاهي مشكل از تنوع‬ ‫پادگني و سروتيپي عوامل بیماریزا و عدم امكان پوشش هم ُه سويه ها‬ ‫است‪.‬چرا كه عامل عفوني مرتبادرحال موتاسيون وتغييرچهر ُه ژنتيكي‬ ‫است‪ .‬اين مسئله درمورد ويروس آنفوالنزاصادق است‪.‬جهت تمهيد چاره‬ ‫دراين مورددست به ساختن واكسن هاي پلي واالن و چند سويه اي‬ ‫مي زنند كه صرفا نوعي گسترش نسبي دامن ُه پوشش عوامل عفوني‬ ‫است ‪ .‬بعضا مشكل در سياست گذاريهاي وارداتي است ‪ .‬مثال ديده‬ ‫شده كه عليرغم پاسخ نسبي يك نوع واكسن از شركت و كارخان ُه‬ ‫مشخص‪،‬ناگهان خريد آن قطع مي شودو واكسني كه مسبوق به‬ ‫هيچگونه تجربه وآزمايشي نيست جاي آنرا مي گيرد‪ ،‬بدون آنكه همان‬ ‫نتيجه نسبي قبلي هم عايد مرغدار شود‪ .‬دربسياري مواردواكسنهاي‬ ‫ساخت داخل‪ ،‬مؤثرتر از واكسن هاي مشابه خارجي‪ ،‬بوده اند ‪.‬‬

‫مسائل مربوط به زمان و مكان عمليات ‪:‬‬

‫مسائل مربوط به خود واكسن‪:‬‬

‫واكسن از تاريخ توليد تاوقتي كه بدست مصرف كننده برسد‪،‬‬ ‫مي تواندازعوامل نامساعد فيزيكي متاثر گرددوخاصيت خود راازدست‬ ‫بدهد‪ .‬واكسنهاي وارداتي‪ ،‬زنجيره طوالني تري را از توليد تامصرف طي‬ ‫ميكنند‪.‬علي القاعده بيشترين احتمال آسيب پذيري را بايد در حلقه‬ ‫هاي نهايي زنجيره جستجو كنيم هر چه به مراحل اوليه نزديكتر شويم‪،‬‬ ‫كيفيت نظارت جنبه كارشناسانه تري خواهد داشت‪ .‬مشكالت احتمالي‬ ‫رادرحمل واكسن به شهرستانهاو بخصوص درحمل از مراكز استان به‬ ‫شهرهاي كوچك وعلي الخصوص حمل ونگهداري واكسن پس ازتحويل‬ ‫به مرغدار بايد جست‪.‬خاصه كه قاطبه جمعيت و جماعت مرغدار ما‪،‬‬ ‫تصور ملموس و واضحي از ت ُاثير و تُاثرات عوامل فيزيكي در تخريب‬ ‫واكسن و بخصوص واكسنهاي زنده ندارند ‪.‬‬ ‫لذابايدازانتقال ونگهداري واكسنها بدورازتابش نور(ودرتاريكي)‬ ‫ونيزدرحرارت‪2-8‬درج ُه سانتيگراد مطمئن شد‪.‬در فصل گرم اجتناب‬ ‫از گرم شدن ودرفصل سرد دوري ازيخ زدن واكسنهااهميت مضاعف‬ ‫پيدا مي كند ‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫نحو ُه پراكندگي كانونهاي بيماري‪،‬دربرنامه ريزي عمليات اهميت خاص‬ ‫دارد‪.‬در مناطقي كه كانون بيماري خاصي وجود ندارد استفاده ازواكسن‬ ‫مربوط بدان بيماري نه تنها توجيه ندارد بلكه باعث وارد كردن عامل‬ ‫ضعيف شد ُه بيماري ميشودكه اين عامل خود مي تواند ضمن پاساژ‬ ‫يافتن‪ ،‬به حدت اصلي برسد ‪.‬‬ ‫حدت واگيريها نيز برشكل ونوع ودفعات واكسيناسيون اثرمي گذارد‪.‬‬ ‫طبيعتادرمناطق با ريسك باال(‪)high risk‬براي ايجادتيترايمني‬ ‫مناسب‪ ،‬ناچارازافزايش دفعات يا استفاده از اشكالي از واكسيناسيون‬ ‫هستيم كه نتايج دقيق تر ومطمئن تري به همراه دارند (مثال استفاده‬ ‫ازواكسن هاي تزريقي )‪.‬هرچه حدت بيماري بيشتر باشد‪،‬ازسد ايمني‬ ‫ايجاد شده توسط واكسنهاي ماليم تروكم حدت آسانتر خواهد گذشت‬ ‫و بقول معروف سد ايمني شكسته خواهد شد و ايمني حاصل شده ‪،‬قادر‬ ‫به رفع و دفع خطر بيماري نخواهد گشت ‪.‬‬ ‫حدت و شدت بيماري گاهي جنبه فصلي دارد و ارتباط دائمي با نوع‬

‫مسائل مربوط به تداخل واكسنها ‪:‬‬

‫بايدجداول زماني واكسيناسيون بنحوي تنظيم شودكه موجب تداخالت‬ ‫وكاهش تاثيرات واكسنها نگردد ‪:‬‬ ‫اگر هم واكسنهاي كشته (روغني ) و هم واكسنهاي زند ُه يك بيماري‬ ‫در اختيار ماست ‪،‬بايد مصرف واكسن زنده در اولويت زماني قرار گيرد‬ ‫تا واكسن كشته بتواند زمينه ساز تكثير عامل عفوني گردد ‪.‬‬ ‫بيشترين تاثير واكسنهاي يادآور (‪)Booster‬با فاصله زماني ‪3-2‬‬ ‫هفته ايجاد مي شود ‪.‬‬ ‫ايمني مادري جوجه تا ‪ 3‬روزگي به داليل عدم كامل جذب زرده كاهش‬ ‫نمي يابد ولي پس از آن به ازاي گذشت هر ‪ 3‬روز نصف مي شود ‪ .‬اين‬ ‫نيمه عمر‪ ،‬بستگي به سرعت رشد جوجه هم دارد‪ .‬بطوريكه در طيور‬ ‫گوشتي بدليل سرعت رشد‪ 3،‬روز ولي در پولتها ‪ 6‬روز است ‪.‬‬ ‫مهمترين تداخل‪،‬تداخل ايمني مادري با واكسن است‪.‬جوجه ازطريق‬ ‫عمودي و مادري تاحدود‪3‬هفتگي ايمني غير فعال (پاسيو)در مقابل‬ ‫بيماريهايي كه گله مادر در برابرآنها تيتر مناسب داشته است‪،‬دارد‪.‬‬ ‫ايمني غير فعال از طريق انتقال آنتي بادي مادري‪ ،‬از زرده به روده‬ ‫واز روده به جريان خون‪،‬حاصل مي شود لذا اين ايمني براجرام وارد‬ ‫شده ازطريق دستگاه تنفس(مثل ويروس نيوكاسل) مؤثر نيست‪.‬‬ ‫اگر پيش از امحاءاين تيتر غير فعال‪ ،‬واكسن زده شود‪ ،‬پادتن هاي‬ ‫مادري‪،‬پادگن هاي ويروسي را احاطه واز فعال(اكتيو)شدن سيستم‬ ‫ايمني خودجوجه ممانعت مي كنند‪.‬در واقع ايمني مادري برسر ويروس‬ ‫واكسن همان باليي را مي آورد كه با عامل بيماريزا ميكند‪ .‬لذا يا بايد‬ ‫واكسيناسيون راتا حدود‪20‬روزگي به تاخيرانداخت يااينكه پادتنهاي‬ ‫مادري رادر روزهاي اول تولدجوجه با يك واكسن خنثي (نوتراليزه)‬ ‫نموده و سپس در فاصله اي مناسب‪ ،‬به واكسيناسيون مجدد براي‬ ‫تحريك سيستم ايمني جوجه اقدام نمود‪ .‬بواسطه وجود تيتر مادري‪،‬‬ ‫واكسنهاي ماليم نمي توانندتاسه هفتگي سيستم ايمني جوجه رافعال‬ ‫سازند‪.‬ايمني مادري درگامبورو رئوويروس قوي‪ ،‬درنيو كاسل متوسط‬ ‫ولي دربرونشيت و الرنگوتراكئيت ناچيز است ‪.‬‬ ‫مصرف همزمان و حتي توام دو واكسن كشته با هم بالمانع است ولي‬ ‫استفاده همزمان واكسن كشته و زنده در يكروز‪ ،‬ممكن است پاسخ‬ ‫واكسن كشته راتحت الشعاع قرار دهد زیرا که سايت هاي سلولي در‬ ‫رقابتي نابرابر‪ ،‬به اشغال ويروس زنده درمی آيد‪.‬درمصرف دوواكسن‬ ‫زنده باهم نيز ممكن است پاسخ واكسن ضعيف تر به همان دليل‪،‬تحت‬ ‫الشعاع پاسخ واكسن قويتر‪ ،‬قرار گيرد‪ .‬واكسن هاي توام آنهايي هستند‬ ‫كه در يك تركيب همگن استفاده مي شونددرحاليكه واكسنهاي‬ ‫همزمان بطور جداگانه ولي در زمان واحد و روزواحد مورد استفاده‬ ‫قرار مي گيرد ‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫مكانيسم عمـــل واكسن‪:‬‬

‫در كلي ترين دسته بندي‪ ،‬ايمني «غير اختصاصي» توسط انترفرن‬ ‫و گرانولوسيتها و فاگوسيتها (ماكروفاژها) عليه هرنوع عامل خارجي‬ ‫سازمان داده مي شود‪ .‬در كنار ايمني غير اختصاصي‪ ،‬ايمني «‬ ‫اختصاصي» داريم كه به انواع سلولي و همورال تقسيم مي شود و دفاع‬ ‫عليه عفونتهاي خاص را سازمان مي دهد ‪.‬‬ ‫اندامهاي مسئول ايمني اختصاصي به دو دسته تقسيم مي شوند ‪:‬‬ ‫اندام هاي اوليه لمفاوي شامل تيموس و بورس فابريسيوس ‪.‬‬ ‫اندام هاي ثانويه لمفاوي شامل طحال ‪ ،‬مغز استخوان ‪،‬زوائد مكل و روده‬ ‫كور ‪ ،‬غده هاردرين ‪.‬‬ ‫بطور خالصه واكسن با تحريك سيستم ايمني باعث ايجاد ايمني فعال‬ ‫بجاي غير فعال مادري مي شود ‪.‬واكسنها يا ايمني سلولي را فعال مي‬ ‫كنند و يا ايمني هومورال را ‪.‬‬ ‫ايمني سلولی‪ ،‬وابسته به غده تيموس و لمفوسيت هاي آن (‪T‬‬ ‫لمفوسيت) و گلبولهاي سفيد است و بيشتر دربيماريهاي ويروسي‬ ‫و قارچي ايجاد ميشود‪».‬واكنش افزايش حساسيت»‪ ،‬حاصل عملكرد‬ ‫اين نوع ايمني است‪T.‬لمفوسيت ها درتيموس مستقرند و اسمشان را‬ ‫ازحرف اول تيموس مي گيرند و با ترشح»لمفوكين»ها ايمني الزم را‬ ‫ايجاد مي كنند‪.‬در آزمايشات سرولوژي‪ ،‬وضعيت و ميزان ايمني سلولي‬ ‫مشخص نمي شود و فقط ايمني هومورال سنجيده مي شود؛در حالي‬ ‫كه ايمني سلولي در بيماريهايي نظير آبله و مارك ‪،‬نقش اصلي تري‬ ‫نسبت به ايمني هومورال دارد و درسایر بيماريها‪ ،‬نظير نيوكاسل هم‬ ‫نقش دارند ‪.‬‬ ‫ايمني هومورال‪،‬غير وابسته به تيموس است واز طريق ايجاد پادتن‬ ‫ها(ايمونوگلوبولين ها)عمل ميكند وعمدتا در بيماريهاي ميكروبي‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫مسائل مربوط به مديريت گله ‪:‬‬

‫تغذيه تاثير قابل توجه درپاسخ ايمني جوجه نسبت به واكسن دارد‪.‬از‬ ‫آنجا كه ساختار پادتن ها‪،‬عمدتا پروتئيني است‪،‬عدم باالنس پروتئين‬ ‫جيره‪ ،‬به ضعف توان پادتن سازي منجر خواهد شد كه مي تواند برنامه‬ ‫واكسيناسيون را به شكست بكشاند ‪.‬‬ ‫افالتوكسين هاومايكوتوكسين ها باسركوب سيستم ايمني‪ ،‬بطور غير‬ ‫مستقيم پروژ ُه پادتن سازي را تحت ت ُاثير قرار مي دهند و از آن بدتر‬

‫مسائل مربوط به جوجه یکروزه‪:‬‬

‫ميزان تيتر مادري جوجه مي بايست در زمان بندي برنامه واكسيناسيون‪،‬‬ ‫لحاظ گردد تا از تداخل پادتن مادري و پادتن ويروسي جلوگيري شود ‪.‬‬ ‫جوجه هاي بيمار و وازده به هيجوجه نبايد واكسينه شوند و بهتر است‬ ‫در زمان واکسيناسيون كالحذف گردند‪.‬واكسيناسيون اين جوجه ها‬ ‫موجب حساسيت فزاينده و گسترش بيماري و عفونت هاي ثانويه در‬ ‫گله مي گردد‪.‬علت آن است كه در اين جوجه ها سيستم ايمني در گير‬ ‫بيماري است و نمي تواند معطوف واكسن شود ‪ .‬بطور كلي عوامل موثر‬ ‫در افزايش حساسيت به واكسن عبارتند از ‪:‬‬ ‫جوجه هاي درجه ‪ 2‬يا بيمار ‪.‬‬ ‫ناچيزبودن ايمني مادري كه باعث ميشودپاسخ ايمني نسبت به‬ ‫پادتن‪،‬تعديل نگردد‪.‬‬ ‫پراكندگي زيادتيترمادري که باعث ابتالءمتناوب وتدريجي‬ ‫جوجه هاي حساس و انتشار تدريجي بيماري مي شود ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫ويروس ندارد‪.‬كما اينكه واگيريها ي فصل پائيز حدت بيشتري دارند‬ ‫و به همين سبب ضرب المثل «جوجه را آخر پائيزمي شمارند»‪،‬رايج‬ ‫گشته است‪ .‬اولين ورود عوامل عفوني غير بومي نيز به واسطه عدم‬ ‫ايجاد ايمني محلي‪ ،‬از حدت باال بر خوردارندكه در اولين درگيريهاي‬ ‫آنفلوالنزايي در كشور شاهد آن بوديم ‪.‬‬

‫موجب افزايش حساسيت به واكسن و افزايش تلفات ناشي از عفونت‬ ‫هاي ثانوي ُه حاصل استرس ها خواهند شد ‪.‬‬ ‫مصرف ويتامين پيش و پس از عمليات‪ ،‬براي كاهش استرس وارد ُه‬ ‫ناشي از واكسيناسيون الزم است‪.‬درمواردي كه اين استرس شديد‬ ‫است استرسها با تضعيف سيستم ايمني زمينه ساز عفونت هاي‬ ‫ثانويه ميكربي اند و لذا در این موارد‪ ،‬استفاده ار آنتي بيوتيك هم‬ ‫پس از واكسيناسيون الزم است‪.‬در جوجه هاي ‪+MG‬هم مصرف‬ ‫آنتي بيوتيك توصيه مي شود ‪ .‬ولي در اين موارد بايد از مصرف‬ ‫آنتي بيوتيكهاي آنابوليزان(مثل تتراسيكلن‪،‬كلرامفنيكل وفورازوليدن)‬ ‫كه ايجاد پادتن رابلوكه ميكنند‪،‬جدا ُ اجتناب شود‪ .‬اما ماكروليدها و‬ ‫بخصوص اريترومايسين در تقويت ايمني واكسن مؤثرند ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪30‬‬

‫بوجود مي آيد‪ .‬پادتن ها يا ايمونو گلوبولين ها به انواع ‪E,A-M-G‬‬ ‫تقسيم مي شوند‪75‬درصد آنها از نوع ‪ G‬هستندكه ‪ 5-15‬روز پس از‬ ‫ورود عامل خارجي در خون ظاهر مي شوند ‪.‬‬ ‫اولين ايمونوگلوبين ظاهر شده درخون‪ ،‬ازنوع ‪ M‬است كه ‪ 2-3‬روز‬ ‫پس از ورود عامل خارجي‪ ،‬ظاهر ميشود‪.‬نوع‪ A‬مسئول ايمني مخاطات‬ ‫تنفس و گوارش است و از اين نواحي ترشح مي شود‪ .‬نوع‪ E‬در‬ ‫حساسيت ها ترشح ميگردد‪ .‬ايمني وابسته به سلولهاي ‪B (B‬لمفوسيت‬ ‫ياپالسموسيتها)است كه ساخت وسازايمونوگلوبولين هارافراهم مي‬ ‫سازد‪ B.‬لمفوسيت ها در بورس طيور يا مغز استخوان پستانداران ايجاد‬ ‫مي شوند ونام خودرا ازحرف اول كلمه بورس گرفته اند‪B .‬لمفوسيتها‪،‬‬ ‫مسئول پاسخ هاي یادآورند كه سريع تر و قوي تر از پاسخهاي بدن به‬ ‫اولين واكسن مي باشند‪ .‬سلولهاي آلوده به ويروس نيز مواد پروتئيني‬ ‫موسوم به «انترفرن» را ترشح مي كنند كه خاصيت ضد ويروسي دارند ‪.‬‬ ‫پاسخ اوليه و ثانويه ‪:‬‬ ‫پاسخ اوليه پاسخي است كه بدن به اولين واكسن نشان مي دهد اما در تزريق واكسن يادآور (‪)Booster‬‬ ‫لمفوسيتهائي به نام لمفوسيتهاي «خاطره اي» تحريك مي شوند كه خاطره واكسن اول را دارند و در نتيجه‬ ‫ايمني سريعتر و طوالنيتري ايجاد مي كنند‪.‬‬ ‫عوامل مضعف ايمني سلولي عبارتند از بيماري مارك –وجود افالتوكسين درجيره‬ ‫غذايي و نيز استرس گرمايي و سرمايي‪.‬عوامل مضعف ايمني هومورال نیز شامل بيماري‬ ‫لوكوز و گامبور و افالتوكسين ‪،‬استرس گرما و سرما وسوءتغذيه اند ‪.‬‬

‫نحوه تولید واكسن ها‪:‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫با پاساژ مكرر‪،‬عامل بيماريزا را در محيط هاي كشت يا بدن حيوانات آزمايشگاهي ‪،‬‬ ‫تخفيف حدت مي دهند واز اين موتانهاي ضعيف‪ ،‬واكسن هاي زنده را مي سازند ‪.‬دو‬ ‫راه براي اين كار وجود دارد ‪:‬‬ ‫‪-1‬كشت در جنين استريل حاصل از تخم مرغ ‪: SPF‬‬ ‫پس از كشت‪ ،‬به نسوج جنين ‪ ،‬تريپسين افزوده مي شود تا بافت ها به تك سلول‪،‬‬ ‫تجزيه شوند‪.‬اين سلولها درمحيط كشتهای مخصوص كاشته می شوند وسپس‬ ‫درانكوباتورن گهداري ميشوند‪ .‬در مرحله بعد به محیط کشت ها‪،‬ويروس تزريق و‬ ‫دوباره در انكوباتور گذاشته مي شود‪.‬پس ازمدتي سلولي استخراج وتیتر سنجی می‬ ‫شود و سپس لئوفيليزه و منجمد مي گردد‪.‬‬ ‫‪-2‬كشت در مايع االنتوييد تخم مرغ‪: SPF‬‬ ‫ابتدا باید با ایجاد سوراخ کوچکی ویروس در مایع االنتوئیک تزریق و کشت داده می‬ ‫شود‪ .‬پس از كشت‪،‬سوراخ ايجاد شده روي تخم مرغ بسته شده و به انكو باتور منتقل‬ ‫مي شود‪ .‬پس از مدتي مايع آالنتوئيك استخراج و تيتراسيون و منجمد مي شود‪.‬اما واكسنهاي كشته‪،‬اجرامي‬ ‫هستند كه باحرارت زياديا اشعه ماوراء بنفش یافنل يا فرمالين كشته شده اند (فرمله كردن)‪.‬ويا فرآورده هاي‬ ‫سمي عوامل عفوني توكسين زا هستند كه استخراج شده و براي افزايش تاثير‪ ،‬بدانها مواد كمكي(اجوان)‬ ‫اضافه شده كه بعضا همين مواد كمكي كه معموال از تركيبات آلومينيوم مي باشند‪،‬باعث واكنش موضعي‬ ‫درمحل تزريق مي شوند كه ناشي از واكنش ايمني معروف به «آرتوس»مي باشد ‪.‬‬ ‫واكسنهاي زنده‪،‬در بدن پرندگان تكثير و افزايش مي يابند و بنابراين از پرنده اي به پرنده ديگر قابل انتقالند‬ ‫يعني اگر در مواردي‪ ،‬پرنده اي هم واكسن نخورده باشد‪ ،‬با ویروسهای موجود درترشحات و فضوالت ساير‬ ‫پرندگان‪،‬مي تواند واكسينه شود‪ .‬مكانيسم عمل واكسن زنده‪ ،‬بر جذب و تكثير تدريجي و كند است تا بدن‬ ‫بتواند فرصت واكنش دفاعي داشته باشد در حاليكه در واگيري طبيعي با عوامل بيماريزا ‪،‬سير بيماري و‬ ‫سرعت تكثير آنان چنان زياد است كه مجالي براي تحريك و فعاليت سيستم ايمني و مقابله با آن بوجود‬ ‫نمي آيد ‪ .‬در واقع واكسن‪ ،‬نوعي بيماري خفيف و حساب شده با سير كند براي فعال کردن سيستم ايمني‬ ‫است ‪ .‬واكسن زنده به دليل زنده بودن‪،‬طول عمرو تاريخ مصرف محدودتري از واكسن كشته داردو بصورت‬ ‫خشك و منجمد(ليوفيلزه) نگهداري مي شود ‪ .‬ايمني حاصل از واكسن زنده‪ 2-8 ،‬روز بعد ايجاد مي شود‬ ‫ولي درخون پس از ‪10-15‬روز قابل سنجش است در حاليكه ايمني حاصل از واكسن كشته ‪ 2-3،‬هفته پس‬ ‫از تزريق بوجود مي آيد‪ .‬از آنجا که واكسن كشته‪ ،‬قابل تكثير نيست لذا ميزان پادگن آن را بيشتر می کنند‬ ‫و براي تاثير كافي‪ ،‬نيازمند تزريقات يادآور (‪)Booster‬است و نیزبا ماده حامل و كمكي (اجوان) همراه مي‬ ‫شود تا پاسخ ايمني را تقويت نمايند‪ .‬واكسن كشته‪،‬در دماي ‪1-4‬درجه سانتيگراد نگهداري و چون فاقدجرم‬ ‫زنده است‪،‬بايدپيش و پس از آن‪،‬واكسن زنده مصرف شده باشد‪.‬دراین صورت كه واكسن كشته بر ميزان‬ ‫پاسخ ايمني ایجاد شده می افزاید‪ .‬عالوه بر واكسن هاي كشته و تخفيف حدت يافته‪ ،‬واكسنهاي زنده اي‬

‫اصول مشترك و كلي واكسيناسيون‬

‫درهمه عمليات واكسيناسيون‪،‬افزايش‪2-3‬درجه سانتيگراد برحرارت‬ ‫سالن واستفاده از محلولهای ويتامين و بعضا آنتي بيوتيكها جهت مقابله‬ ‫بااسترسهاي حاصله الزم است ‪.‬‬ ‫ثبت تاريخ و مشخصات و بچ واكسن براي پي گيري نتايج حاصله از‬ ‫آن ضروري است ‪.‬‬ ‫وسايل پس از مصرف بايد سوزانده شود تا ويروس زنده در منطقه‬ ‫باقي نماند ‪.‬‬ ‫مصرف واكسن در مناطق غير آلوده‪ ،‬باعث ورود ويروس و عامل عفوني‬ ‫به آن منطقه مي شود و بنابراین هيچگونه توجيهي ندارد ‪.‬‬ ‫جوجه هاي وازده وبيمار‪،‬نبايد واكسينه شوند چون خطرحساسيت‬ ‫افزاينده‪،‬حدت يافتن ويروس در اثر پاساژهاي مكرر و ايجاد بيماري‬ ‫وجود دارد ‪.‬‬ ‫واكسن هاي مصرفي نبايد در معرض تابش نور قرار گيرند و بطور‬ ‫معمول باید در حرارت ‪ 2-8‬درجه سانتيگراد نگهداري شوند‪.‬‬

‫اصول ويژه درهر عمليات خاص (روشهاي مصرف واكسن )‬

‫روش اسپري ‪:‬‬ ‫در اين روش هر ‪1000‬دز واكسن را در ‪ 250-cc300‬آب مقطر (يا‬ ‫آب جوش سرد شده) حل وبا مه پاش درحالیکه جوجه ها ازکارتن‬ ‫حمل خارج نشده اند‪،‬از فاصله ‪ 80-100‬سانتي متري روي سر جوجه‬ ‫ها اسپري مي كنند بطوريكه جوجه ها كمي مرطوب شوند ولي خيس‬ ‫نگردند‪.‬ولی اگر جوجه درسالن باشدهر ‪1000‬دز واكسن ‪ 500 cc‬حل‬ ‫شود‪ .‬در مورد اولين واكسن برنشيت‪ ،‬مرجح است كه واكسن در همان‬ ‫روز اول و قبل از خارج كردن جوجه ها از كارتن هاي حمل جوجه‪،‬‬ ‫اسپري شود ‪.‬‬ ‫ميزان شدت نور بايد كاسته شودتا عمليات با استرس همراه نباشد ‪.‬‬ ‫بايد مراقب بود واكسن روي بستر ريخته نشود چون امكان بقاء وحدت‬ ‫يافتن ويروس زنده اي كه روي بستر ريخته مي شود ‪،‬وجود خواهد داشت‪.‬‬ ‫از ضد عفوني دستگاه مه پاش بايد اجتناب شود چراكه موادضدعفوني‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫كه از سويه وحشي و بيماريزاي ويروس تهيه شده اند هم وجود دارند‬ ‫كه به دليل حدت آنها بايستي ازطريق غير معمول مثل كلواك (مثال‬ ‫واكسن الرنگوتراكئيت) يا سنج بال (مثل واكسن آبله) مورد استفاده‬ ‫قرار گيرند ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫كننده‪ ،‬ويروس واكسن را مي كشند‪ .‬حرارت مناسب براي آب ‪15-18‬‬ ‫درجه سانتي گراد مي باشد ‪.‬‬ ‫هنگام اسپري‪،‬بايدتهويه هاراخاموش كرد و پنجره ها را بست تا موجب‬ ‫اتالف مقاديري از واكسن و كاهش دز مؤثر واكسن نشوند‪ 20.‬دقيقه بعد‬ ‫از اتمام عمليات مي توان تهويه ها را مجددا روشن كرد ‪.‬‬ ‫بايد از مه پاش قطره درشت استفاده نمود‪ ،‬چون قطرات بسيار ريز‬ ‫واكسن با عبور از مجاري باريك هوايي و نفوذ در عمق ريه‪ ،‬مي توانند‬ ‫موجب حساسيت و واكنش هاي حادو ناخواسته شوند‪.‬لذا نبايد از‬ ‫اتوميست هایی كه قطر قطرات آنها بسيار كم است استفاده شود‪.‬حجم‬ ‫مناسب قطره(‪ ./5 ) VD‬است‪)VD ./5(.‬‬ ‫روش چشمی‪:‬‬ ‫در اين روش هر ‪1000‬دز واكسن در ‪ 25-30‬آب مقطر(ياآبجوش سرد‬ ‫شده)حل ودر چشم يا بيني هر جوجه يك قطره چكانده مي شود‪.‬‬ ‫آلودگي آب يا وسايل مصرفي باعث كونژكينويت و عفونت يكطرفي‬ ‫چشم مي شود ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫پس از چكاندن‪2 ،‬ثانيه تاخير براي پخش و جذب واكسن در محاط‬ ‫چشم الزم است ‪.‬‬ ‫اگر جوجه چشمش را باز نكرد ‪ ،‬مي توان قطره را در بيني جوجه‬ ‫چكاند ‪.‬‬ ‫چون حجم قطره چكانها باهم فرق داردبهتر است اول قطره چكان را‬ ‫امتحان كردكه يك ‪ 1 cc‬آب به چند قطره تبديل مي كند ‪.‬‬ ‫روش آشاميدني ‪:‬‬ ‫در اين روش هر ‪ 1000‬دز واكسن در ميزاني از آب (به ليتر ) كه‬ ‫مساوي سن جوجه (به روز ) است‪،‬حل و درآبخوريها ريخته مي شود‬ ‫‪ .‬در حرارتهاي باالي ‪ 30‬درجه كه مصرف آب بيشتر است ‪،‬ميزان آب‬ ‫مصرفي باید‪ 1/5‬تا ‪ 2‬برابر شود ‪ .‬روش مناسب ديگري براي برآورد‬ ‫ميزان مورد نياز آب‪،‬يك پنجم آب مصرفي در ‪ 24‬ساعت گذشته است‬ ‫‪.‬مث ً‬ ‫الاگر گله در ‪ 24‬ساعت گذشته ‪ 100‬ليتر آب مصرف كرده‪،‬ميزان‬ ‫آب الزم براي تهيه واكسن ‪ 20‬ليتر خواهد بود ‪.‬‬ ‫آبخوريهابایدفقط باآبجوش شسته شوندچراکه مصرف هرنوع ضدعفوني‬ ‫به كشتن اجرام ضعيف شده واكسن مي انجامد ‪.‬درواكسن هاي مربوط‬ ‫به بيماري ميكربي ‪،‬از مصرف آنتي بيوتيك هم حين مصرف واكسن‬ ‫وهم بعدازآن‪،‬بايد اجتناب شود ‪.‬‬ ‫آب مصرفي معمولي حدود ‪ ./5-ppm1‬كلر دارد ولي براي واكسيناسيون‬ ‫بايد ازآب فاقد كلروفلوئور وسايرعوامل ضد عفوني كننده استفاده كرد‪.‬‬ ‫مرجحاًبايد از آب چاه وآب بدون كلر استفاده شود‪ .‬چنانچه چاره اي‬ ‫ازمصرف آب كلردار نيست‪ ،‬بايد اين آب به مدت ‪ 24‬ساعت درجايي‬ ‫ساكن بماند تا كلرزدايي شود‪.‬آب چاه نيز حاوي امالح مس و آهن است‬ ‫كه برای تاثیر بیشتر واکسنها‪ ،‬نوتراليزه كردن آنها هم مهم است ‪.‬‬ ‫براي كلر زدايي‪،‬از شيربدون چربي بميزان ‪33‬گرم در ليتر يا شير خشك‬ ‫كم چربي بميزان ‪ 2/5‬گرم در ليتر استفاده مي شود ‪ .‬شير‪ ،‬عالوه‬ ‫بر كلرزدايي‪ ،‬باعث محافظت اجرام زنده واكسن هم مي شود‪.‬كازئين‬ ‫وساير پروتئين هاي شير‪،‬امالح موجوددرآب راخنثي مي كنند‪،‬لذا بايد‬ ‫نيم ساعت قبل ازافزودن واكسن به محلول‪،‬شير به آب اضافه شده‬ ‫باشدتاامالح موجوددرآب راخنثي کرده باشد‪.‬‬ ‫چربي شير باعث نامحلول شدن واكسن واحتباس آن درذرات چربي‬ ‫ودرنتیجه اتالف آن ميشود لذااستفاده ازمواد شيميائي مصنوعي‬ ‫وسنتتیک شده مثل ‪ ،cevamune‬برمصرف شيرترجيح دارد‪.‬‬ ‫خاصيت اضافي اين مواد سنتتيك نسبت به شيرآن است كه با‬ ‫رنگي نمودن نوك و چينه دان‪،‬امكان ارزيابي ميزان پوشش عمليات‬ ‫واكسيناسيون را فراهم مي سازد‪.‬در صورتي ‪80-90‬درصد جوجه ها‬ ‫رنگي شده باشند واكسن خوب توزيع شده است‪ .‬رنگ ايجاد شده ‪1-2‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬

‫ساعت بعد از بين مي رودو ارزیابی باید قبل از آن صورت گیرد‪.‬‬ ‫آب مصرفي بايد غير از آب موجود در سيستم آبرساني مرغداري باشد‪.‬‬ ‫چراكه اين سيستم بواسطه عبور از تانكرها و لوله هاي فلزي حاوي‬ ‫رسوبات شيميايي و دارويي وامالح فلزي است‪.‬لذابهتراست آب مورد‬ ‫نظر براي واكسن‪،‬در بشكه هاي پالستيكي جداگانه ريخته شده و‬ ‫واكسن در آنها تهيه شود ‪.‬‬ ‫ميزان آب مصرفي براي واكسن بايد بميزاني باشد كه ظرف ‪ 2‬ساعت‬ ‫پس از ريخته شدن در آبخوريها بطور كل مصرف شود وگرنه واكسن‬ ‫به مرور زمان‪،‬دچار كاهش تيتر مي شود ‪ .‬لذا در زمستانها ‪ 3-4‬ساعت‬ ‫ودر تابستانها و فصول گرم‪ 1-2 ،‬ساعت قبل از مصرف واكسن به گله‬ ‫تشنگي داده مي شود تا آب حاوي واكسن به سرعت مصرف شود ‪ .‬بطور‬ ‫كلي ميزان تشنگي و ميزان آب مصرفي درنهايت امرمي بايست بنحوي‬ ‫تنظيم ومحاسبه شودكه محلول واكسن طي‪2‬ساعت مصرف گردد ‪.‬‬ ‫ازپركردن آبخوريها بايداجتناب كرد چرا كه هموم جوجه هاي تشنه به‬ ‫آنها باعث سر ريز شدن آب به بستروپرت واتالف واكسن ازطرفي وآلوده‬ ‫كردن بستربا ويروس زنده ازطرف ديگر مي شود ‪.‬‬ ‫ميزان آبخوريها پس از واكسيناسيون بايد به ‪ 2‬برابر حالت معمولي‬ ‫افزايش داده شود تا واكسن در اسرع وقت مصرف گردد‪ .‬كل مدت‬ ‫توزيع واكسن در آبخوریهای هر سالن‪ ،‬نبايد از ‪ ./5‬ساعت بيشتر شود‪.‬‬ ‫آبخوريها بايد از بخاري ومراكز حرارتي فاصله داشته باشندتاگرمای‬ ‫آنهاواكسن ها را تخريب نکنند ‪.‬‬ ‫پس ازعمليات واكسيناسيون‪،‬بايد باراه رفتن داخل سالنها‪،‬جوجه‬ ‫هاراتحريك به آشاميدن آب كرد ‪.‬‬ ‫قرار گرفتن مستقیم واكسن در معرض هوا‪،‬باعث تخريب آن مي شود‪.‬‬ ‫لذا بهتر است نيم ساعت قبل از تهيه واكسن‪ ،‬محلول شير و آب و‬ ‫يا محلول سواميون و آب را تهيه كرد و بعد از نوتراليزه شدن امالح‬ ‫آب‪2،‬سی سی از محلول بدست آمده‪،‬با سرنگ‪ ،‬در ويال حاوي واكسن‬ ‫تزريق و حل شود و بعد از ايجاد محلول جديد ‪،‬آنرا به بقيه محلول‬ ‫اضافه نمائیم ‪ .‬راه ديگر هم آن است كه درپوش ويال‪ ،‬در زير آب و در‬ ‫داخل محلول باز شود تا در معرض هوا قرار نگيرد ‪.‬‬ ‫بهترين زمان واكسيناسيون صبح زود است ‪.‬‬ ‫روش تزريق ‪:‬‬ ‫اين روش براي تزريق واكسنهاي غیر فعال و كشته استفاده مي شود ‪.‬‬ ‫براي جريان يافتن بهترواكسن درسرنگ‪،‬بهتر است حرارت شيشه حاوي‬ ‫واكسن به حدود ‪21‬درجه سانتيگراد رسانده شود‪.‬براي اين كارمي توان‬ ‫واكسن رابه مدت ‪12‬ساعت درهواي محيط نگهداري كرد‪.‬‬ ‫در جريان عملیات واكسيناسيون‪ ،‬مرتباً شيشه حاوي واكسن بهم زده‬ ‫شودتا ازرسوب امولوسیون واکسن‪ ،‬جلوگيري گردد‪ .‬پس از هر ‪500‬‬ ‫تزريق‪ ،‬سر سوزن سرنگها كه كند شده است‪،‬باید تعويض گردد‪.‬‬ ‫از سر سوزن ‪18‬و‪ 19‬و با طول ‪ 1/25‬سانتي متر براي تزريق استفاده شود ‪.‬‬ ‫باقيمانده مصرف نشده واكسن‪ ،‬نبايد جهت استفاده هاي بعدي‬ ‫نگهداري شود ‪.‬‬ ‫براي استفاده از واكسنهاي زنده به روش تزريقي‪ ،‬مي بايد هر ‪1000‬دز‬ ‫ازواكسن دريك ليتر آب مقطر حل گردد و يك سي سي در سينه هر‬ ‫جوجه تزريق شود ‪.‬‬ ‫ضدعفوني وسايل واكسيناسيون و سرنگها درواكسنهاي غير فعال‪،‬به‬ ‫دليل فقدان اجرام زنده ‪ ،‬نه تنها بالاشكال‪،‬بلكه ضروري است ‪.‬‬ ‫جهت كنترل دز تزريقي وميزان پرت واكسن‪،‬پس ازهر ‪1000‬تزريق‪،‬ميزان‬ ‫واكسن مصرفي با تعداد جوجه هاي واكسينه شده مطابقت داده شود‬ ‫‪.‬همين طور باید سرنگ را با حجم معيني از آب امتحان كرد و ديد آيا‬ ‫ميزان تزريق همانقدري است كه سرنگ را براي آن تنظيم كرده ايم ‪.‬‬

‫اهم واكسنهاي طيور‬ ‫واكسن برنشيت‬ ‫ اين واكسن تخفيف حدت يافته و زنده ‪،‬از سويه‪،‬ماساچوست ‪H‬‬‫‪120‬تهيه مي شود و به شكل اسپري يا قطره چشمی در روزهاي اول‬ ‫در گله هاي گوشتي استفاده و يادآورآن ‪ 3-4‬هفته بعد زده مي شود ‪.‬‬ ‫ واكسن ‪H 52‬هم از سويه‪،‬ماساچوست و بشكل زنده و تخفيف حدت‬‫يافته است ولي در مرغان تخمگذار در ‪ 2-4‬ماهگي مصرف می شود‪.‬‬ ‫اين مرغان قب ً‬ ‫ال مي بايست از واكسن ‪ 120 H‬استفاده كرده باشند ‪.‬‬ ‫عضو هدف در برنشيت ناي و تخمدان است ‪.‬‬ ‫واكسن برنشيت نيم عمر بسياركوتاهي دارد و پس از تهيه محلول‪،‬بايد‬ ‫بسرعت مصرف شود‪ .‬اين واكسن پس از يكساعت بي اثر مي گردد‪ .‬و در‬ ‫هواي گرم‪،‬كمتر از يك ساعت ‪ 50‬درصد قدرت خود را از دست مي دهد ‪.‬‬ ‫اين واكسن بصورت قطره چشمي و اسپري استفاده مي شود ‪.‬‬ ‫سازوكارعمل واكسن برنشيت‪،‬تحريك غده هاردرين و ترشح پادتن‬ ‫توسط اين غده دراشك است‪.‬لذا دراين واكسن ناحيه هدف‪،‬حلق ودهان‬ ‫است وپادتن هاي حاصله در خون ترشح نمي شوند‪.‬در روزهاي‪6-12‬‬ ‫حساسيت اين غده به واكسن زياد است و واكسيناسيون ممكن است‬ ‫به دژنراسیون غده بيانجامد‪.‬لذا طي اين روزها‪،‬مصرف واكسن خطرناک‬ ‫است‪.‬از آنجا كه در اين واكسن‪،‬تداخلي بين پادتن مادر ي و واكسن‬ ‫وجود ندارد‪،‬مرجح است واكسن در همان روز اول مصرف شود و اگر اين‬ ‫امكان وجود نداشته باشد‪،‬در ‪ 12-15‬روزگي استفاده و واكسن يادآور‬ ‫‪ 4-6‬هفته بعد مصرف شود ‪.‬‬ ‫در مناطق كم خطر‪،‬يك دزواكسن در‪ 14‬روزگي بصورت آشاميدني‬ ‫كافي است ولي در مناطق پر خطر‪،‬توصيه مي شود كه در روزهاي ‪ 1‬و‬ ‫‪ 14‬بصورت اسپري استفاده شود ‪.‬‬ ‫واكسن گامبورو ‪:‬‬ ‫اين واكسن هم‪،‬تخفيف حدت يافته است وپس از‪4‬ساعت ازتهيه‬ ‫محلول‪،‬بي اثر ميشود ‪.‬‬ ‫ايمني در گله ‪7‬ـ‪ 4‬روز بعد از مصرف واكسن ايجاد ميشود‪.‬‬ ‫در صورت فقدان ايمني مادري ‪،‬روز اول و روز ‪ 25‬براي واكسيناسيون‬ ‫مناسب است ‪.‬‬ ‫در صورت وجود تيتر مادري‪،‬روزهاي ‪23‬ـ‪ 17‬يك نوبت واكسيناسيون‬ ‫كافي است ‪.‬‬ ‫درمناطق وفصول باخطر باال ‪، high risk‬ازواكسن تزريقي نيزاستفاده‬ ‫شودو قبل از آن هم واكسن تخفيف حدت يافته بصورت قطره چشمي‬ ‫مورداستفاده قرار گيرد‬ ‫سه سويه از اين واكسن وجود دارد‪:‬سويه قوي‪ strong‬كه استفاده‬ ‫ازآن بدليل عوارض بيماريزايش محدود شده است‪ .‬سويه متوسط‬ ‫‪( intermediate‬كه درايران ‪ D75‬و ‪ Bursin‬راداريم)‬ ‫و سويه ماليم يا ‪(mild‬كه ‪ 706 Bur‬آن در كشورما كاربرددارد‬ ‫)‪.‬درزير‪7‬روزگي‪،‬فقط سويه ماليم قابل استفاده است وبا ُالخره سويه‬ ‫‪ plus intermediate‬كه ازسويه متوسط قويتر است‪.‬‬ ‫اگر وجود يا عدم يا ميزان تيتر مادري نامشخص بود‪،‬تيتر ‪20‬قطعه جوجه‬ ‫يك روزه را ميسنجندودرفرمول معروف به»كاوم هاون»ميگذارندتاسن‬ ‫مناسب واكسيناسيون بدست آيد‪.‬در اين فرمول ‪ 500‬در مورد واكسن‬ ‫هاي‪ Hot‬و قوي و ‪ 350‬در مورد واكسن ‪ intermediate‬استفاده‬ ‫مي شود ‪ 2/82 .‬نيمه عمر آنتي بادي بر حسب روز است ‪:‬‬ ‫ميزان يكنواختي ‪( cv‬ضريب پراكندگي =‪Coefficient of‬‬ ‫‪ ) variation‬درآزمایش اليزا‪ ،‬درتعيين زمان واكسيناسيون مؤثر‬ ‫است‪ cv.‬تا ‪50‬درصديكنواخت بين‪ 50-80‬كمي يكنواخت وباالي ‪80‬‬

‫واكسن نيوكاسل ‪:‬‬ ‫واكسن تخفيف حدت يافته آن ازسويه النتوژنيك تهيه مي شود‬ ‫كه شامل ‪(B1‬از سويه ‪)Hitchner‬والسوتا (ازسويه ‪)lasota‬‬ ‫مي باشد كه اولي بصورت قطره چشمي و دومي بصورت آشاميدني‬ ‫مصرف مي شود ‪.‬‬ ‫در سنين ‪ 35-40‬اگر تيتر ‪25‬درصد گله زير ‪ 4‬بود واكسيناسيون‬ ‫مجدد صورت گيرد ‪.‬‬ ‫عضو هدف در نيوكاسل دستگاه تنفسي و گوارشي است ‪.‬‬ ‫در نيوكاسل عليرغم وجود تيتر مادري مي توان واكسيناسيون را‬ ‫حتي در روز اول انجام داد‪ .‬علت آن است كه در اين بيماري عالوه‬ ‫بر ايمني هومورال‪،‬ايمني سلولي ويا خته اي هم داريم و واكسن‬ ‫ها عالوه بر ايمني موضعي در مخاطات تنفسي‪ ،‬ايمني جرياني و‬ ‫همورال هم مي دهند واكسيناسيون همزمان ‪B1‬و روغني باعث‬ ‫مي شود كه واكسن ‪ B1‬كه از طريق چشمي يا اسپري مصرف‬ ‫شده ‪،‬ايمني موضعي بدهد و بعد واكسن كشته ايمني هومورال را‬ ‫تقويت كند ‪.‬‬ ‫در استفاده از اشكال قطره و اسپري‪،‬بدليل آنكه مخاطات تنفسي‬ ‫تحريك مي شوند نوعي واكنش ضعيف بصورت افزايش عالئم تنفسي‬ ‫ديده مي شود كه اگر شديد باشد بايد داروی آنتی بیوتیک برای‬ ‫کنترل آن مصرف شود‪.‬شدت اين عوارض‪،‬بستگي به ميزان نفوذ‬ ‫قطرات ريز واكسن به مجاري ثانويه تنفسي و ريه ها دارد ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫واكسن پاستورلوز ‪:‬‬ ‫واكسن روغني غير فعال حاوي ‪ 3-5‬سروتيپ است كه تزريق اول در‬ ‫هفته ‪ 12‬و تزريق دوم سه هفته بعددر مرغان مادرو بالغ به میزان‬ ‫يك سي سي در سينه انجام می گیردكه ‪6‬ماه ايمني ايجاد مي كند‪.‬‬ ‫تزريق درفصول باراني (بهار و پائيز) مرجح است‪ .‬واكسن توليد شده‬ ‫در مؤسسه رازي حاوي سروتيپ پاستور المولتي سيدا‪،‬گونه ‪A 1‬‬ ‫است ‪.‬‬ ‫واكسن آبله ‪:‬‬ ‫واكسن زنده تخفيف حدت يافته كه بوسیله نوعي ازسوزن ‪2‬شاخه‬ ‫در داخل بال تزريق مي شود ‪ .‬واكسن در سن ‪ 8‬هفتگي و قبل از‬ ‫شروع تخمگذاري زده مي شود ‪.‬‬ ‫واكسن الرنگوتراكئيت ‪:‬‬ ‫واكسن زنده تخفيف حدت يافته در ‪ 8-12‬هفتگي و در صورت‬ ‫لزوم واكسن يادآور در ‪ 4‬هفته بعد بصورت قطره چشمي استفاده‬ ‫مي شود ‪.‬‬ ‫واكسن كوكسيديوز ‪:‬‬ ‫در سن ‪ 10‬روزگي بصورت آشاميدني مصرف مي شود ‪.‬‬ ‫واكسن كوريزا‪:‬‬ ‫واكسن غيرفعال تري واالن كه در ‪10-16‬هفتگي و واكسن دوم‬ ‫درسه هفته بعد تزريق مي شود‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی‬ ‫‪ 93‬آذر ‪93‬‬ ‫آبان و‬

‫غير يكنواخت است‪ .‬در گله با تيتر همگون‪،‬توصيه شده است واكسن‬ ‫ماليم يا متوسط در روز ‪ 7-9‬و واكسن متوسط در روز ‪14-16‬‬ ‫(هر دو بصورت آشاميدني)داده شود‪.‬درگله باتيتر ناهمگون و در‬ ‫مناطقي كه اشكال كالسيك و معمولي درگيري وجود دارد‪ 2،‬نوبت‬ ‫واكسيناسيون باسويه متوسط درروزهاي ‪10-14‬و‪16-20‬توصيه‬ ‫شده است‪.‬در گله باتيتر ناهمگون ودرمناطق پرخطركه اشكال فوق‬ ‫حادبيماري شايع است‪2،‬نوبت واكسيناسيون با سويه متوسط به‬ ‫باال(‪)intermediate plus‬درروزهاي ‪10-12‬و ‪ 16-18‬توصيه‬ ‫شده است ‪.‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫راهکارهای مدیریتی موثر در‬

‫کاهش وقوع سندرم آسیت در‬ ‫جوجه های گوشتی‬

‫‪34‬‬

‫مترجم‪ :‬مهندس احسان پوالدی‬ ‫کارشناس ارشد تغذیه طیور‬

‫چکیده‪:‬‬

‫جوجه¬های گوشتی شدیدا ً بر اساس صفات تولیدی اصالح نژاد‬ ‫شده¬اند‪ .‬مدیریت این حیوانات با تولید باال باید بهینه باشد تا به آنها‬ ‫اجازه ظهور پتانسیل ژنتیکی داده شود‪ .‬اگر این امر محقق نگردد‪،‬‬ ‫رشد ناکافی و چندین بیماری متابولیک از قبیل آسیت اتفاق می¬افتد‪.‬‬ ‫چندین عامل در بروز آسیت نقش دارند اما جیره و بویژه اثرات متقابل‬ ‫بین جیره و سایر فاکتورهای محیطی و ژنتیکی‪ ،‬نقش مهمی در این‬ ‫زمینه ایفا می‪-‬نمایند‪ .‬وراثت پذیری نسبتاً باالی صفات مرتبط با آسیت‬ ‫و اهمیت اثرات ژنتیک مادری بر بیشتر این صفات نشان می¬دهد که‬ ‫اثرات ژنتیکی مستقیم و مادری‪ ،‬نقش مهمی در ایجاد سندرم آسیت‬ ‫دارد‪ .‬در جوجه¬های گوشتی‪ ،‬عدم تعادل بین تأمین و نیاز اکسیژن‬ ‫برای میزان رشد باال و بازده باالی خوراک موجب آسیت می¬شود‪.‬‬ ‫به دلیل ارتباط بین آسیت و نیاز اکسیژن‪ ،‬این عارضه تحت تأثیر‬ ‫فاکتورهایی از قبیل سرعت رشد‪ ،‬ارتفاع و درجه حرارت محیط‪ ،‬استرس‬ ‫سرمایی و بیماری¬های تنفسی قرار می¬گیرد‪ .‬تراوش آب از کبد به‬ ‫محوطه بطنی‪ ،‬تنفس را مختل کرده و نهایتاً منجر به مرگ می¬شود‪.‬‬ ‫کاهش دادن میزان وقوع آسیت در گله¬های مرغ گوشتی‬ ‫‪-1‬اطمینان از میزان مناسب تهویه‬ ‫سرعت تهویه باید متناسب با میزان گازهای زیستی موجود در سالن‬ ‫بوده و ضمن خروج گازهای اضافی میزان کافی اکسیژن را فراهم نماید‪.‬‬ ‫فراهم نمودن اکسیژن کافی در مناطق مرتع حیاتی می¬باشد‪ .‬اکسیژن‬ ‫جزء ثابتی از هوا می¬باشد‪ ،‬اما در مناطق مرتفع فشار هوا کاهش یافته‬ ‫و سطوح ناکافی اکسیژن در این مناطق‪ ،‬بویژه زمانی که سایر فاکتورها‬ ‫نرخ متابولیسم را افزایش دهند‪ ،‬می¬تواند جوجه¬ها را مستعد ابتال به‬ ‫آسیت نماید‪.‬‬ ‫‪ -2‬حفظ کیفیت هوا‬ ‫کیفیت هوا مستقیماً به تهویه خوب و مدیریت مناسب بستر وابسته‬ ‫است‪ .‬سطوح باالی آلوده کننده¬های هوا (بعنوان مثال مونوکسید‬ ‫کربن‪ ،‬دی اکسید کربن و گرد و غبار) باعث آسیب دستگاه تنفس‬ ‫می¬گردد‪ .‬این مسئله‪ ،‬بازده تنفسی و سطوح اکسیژن خون را کاهش‬ ‫و خطر ابتال به آسیت را افزایش می¬دهد‪.‬‬

‫‪-3‬اجتناب از تنش سرمایی بخصوص در اوایل دوره پرورش‬ ‫مواجه شدن با تنش سرمایی‪ ،‬نرخ متابولیسم را افزایش می¬دهد (نیاز‬ ‫اکسیژن) و بعدا ً می¬تواند در دوره تولید منجر به آسیت گردد‪ .‬هنگام‬ ‫جوجه ریزی‪ ،‬دمای کف سالن باید ‪ 28-30‬درجه سانتی¬گراد‪ ،‬دمای‬ ‫هوا ‪ 30‬درجه سانتی¬گراد و رطوبت نسبی ‪ 60-70‬درصد باشد‪.‬‬ ‫‪-4‬برنامه¬های خوراک دهی جهت کنترل رشد ابتدایی‬ ‫برنامه¬های خوراک دهی با مدیریت صحیح (بعنوان مثال کاهش تراکم‬ ‫مواد مغذی جیره‪ ،‬تغییر شکل جیره) جهت کنترل رشد ابتدایی‪ ،‬ممکن‬ ‫است به کاهش آسیت کمک نماید‪ .‬این برنامه¬ها باید بعد از ‪ 7‬روزگی‬ ‫اجرا شوند تا از شروع خوب جوجه¬ها اطمینان حاصل نمود‪.‬‬ ‫‪-5‬برنامه¬های نوری‬ ‫یک تا دو ساعت تاریکی اضافه بر ‪ 4‬ساعت پیشنهاد شده برای وزن‬ ‫هدف زیر ‪ 2/5‬کیلوگرم (از ‪ 8‬روزگی تا کشتار) و ‪ 6‬ساعت برای وزن‬ ‫هدف باالی ‪ 2/5‬کیلوگرم (از ‪ 8‬روزگی تا کشتار) ممکن است به کاهش‬ ‫آسیت کمک نماید‪ .‬برنامه نوری را قبل از ‪ 7‬روزگی اجرا نکنید‪.‬‬ ‫‪-6‬جوجه کشی و آسیت‬ ‫از میزان کافی تهویه در مراحل پایانی جوجه کشی‪ ،‬بخصوص اگر جوجه‬ ‫کشی در مناطق مرتفع انجام می‪-‬شود‪ ،‬اطمینان حاصل نمایید‪.‬‬

‫مقدمه‬

‫آسیت یا شکم آبی یا سندرم فشار خون باالی ریوی‪ ،‬یک بیماری شایع‬ ‫است که در تمام نقاط جهان بویژه در مناطق مرتفع می¬تواند رخ دهد‪.‬‬ ‫وقوع آن در یک گله جوجه گوشتی‪ ،‬اثر قابل توجهی بر عملکرد گله‬ ‫خواهد داشت‪ .‬آسیت یک سندرم چند وجهی است که توسط اثرات‬ ‫متقابل فاکتورهای فیزیولوژیکی (بعنوان مثال نیاز اکسیژن)‪ ،‬محیطی‬ ‫(بعنوان مثال ارتفاع) و مدیریتی (بعنوان مثال تهویه‪ ،‬وضعیت بیماری)‬ ‫ایجاد می¬گردد‪ .‬اگرچه آسیت در مناطق مرتفع شایع¬تر است اما‬ ‫جوجه¬های گوشتی پرورش یافته در مناطق کم ارتفاع با شرایط‬ ‫محیطی غیر استاندارد و درجه حرارت¬های پایین در ابتدای دوره‬ ‫پرورش نیز می¬توانند تلفات و افت کیفیت الشه ناشی از افزایش وقوع‬ ‫آسیت را نشان دهند‪.‬‬

‫آسیت چیست؟‬

‫فاکتورهای ژنتیکی‬

‫احتمال ابتالی جوجه¬های گوشتی با رشد سریع¬تر به آسیت به دلیل‬ ‫افزایش نیازها و فشار ناشی از این رشد سریع بر قلب‪ ،‬بیشتر می¬باشد‪.‬‬ ‫اگرچه‪ ،‬با اتخاذ استراتژی¬های صحیح جهت انتخاب ژنتیکی‪ ،‬استعداد‬ ‫جوجه¬های گوشتی با رشد سریع برای ابتال به آسیت کاهش یافته‬ ‫است‪ .‬پرندگان با سطوح اشباع اکسیژن باالتر در خون (‪،)SaO2‬‬ ‫استعداد کمتری برای ابتال به آسیت و سندرم مرگ ناگهانی دارند‪ .‬با‬ ‫حذف افراد با میانگین پایین سطوح ‪ SaO2‬از شجره می¬توان در‬ ‫طول زمان از طریق اصالح نژاد این مشکل را کاهش داد (شکل ‪)1‬‬

‫تهویه و آسیت‬

‫مهمترین فاکتور محیطی مؤثر بر آسیت در جوجه¬های گوشتی‪ ،‬میزان‬ ‫اکسیژن هوای موجود در سالن می‪-‬باشد‪ .‬پرورش در مناطق مرتفع¬تر‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫شناختن آسیت اولین گام در جلوگیری و یا کاهش وقوع آن در‬ ‫گله¬های مرغ گوشتی می¬باشد‪ .‬هر عاملی که حجم کاری قلب را‬ ‫توسط افزایش نیاز اکسیژن بیشتر کند (بعنوان مثال رشد سریع‪،‬‬ ‫کاهش درجه حرارت محیط‪ ،‬کاهش فشار اکسیژن یا بیماری¬های‬ ‫تنفسی) می¬تواند منجر به آسیت شود‪ .‬هنگامی که حجم کاری قلب و‬ ‫ریه¬ها افزایش می¬یابد‪ ،‬زنجیره¬ای از وقایع آغاز می¬گردد که باعث‬ ‫کاهش سطوح اکسیژن خون می¬گردد‪ .‬در مراحل ابتدایی‪ ،‬این موضوع‬ ‫می¬تواند توسط تیرگی مالیم تاج و غبغب تشخیص داده شود‪ .‬با‬ ‫پیشرفت بیماری‪ ،‬مایع (از کبد تراوش می¬شود) در حفره بطنی تجمع‬ ‫می¬یابد‪ .‬سرانجام این موضوع تنفس را محدود کرده (در این مرحله‬ ‫تاج و غبغب به رنگ آبی تیره در می¬آید) و نهایتاً این محدودیت‬ ‫تنفس منجر به مرگ می¬شود‪.‬‬ ‫کاهش دادن میزان وقوع آسیت در گله¬های مرغ گوشتی‬

‫(‪ 1000‬متر یا باالتر) در بسیاری از مناطق دنیا رایج است‪ .‬عالئم آسیت‬ ‫در مناطق مرتفع به دلیل فشار کمتر اکسیژن در این مناطق نسبت به‬ ‫سطح دریا‪ ،‬حادتر می¬باشد‪ .‬مواجه بودن با فشار اکسیژن پایین¬تر منجر‬ ‫به افزایش حجم کار قلب خواهد شد‪ .‬در این شرایط انجام تهویه صحیح و‬ ‫فراهم آوری حداکثر اکسیژن ممکن برای گله ضروری می¬باشد‪.‬‬ ‫تهویه کمتر از حد مطلوب در سالن¬های پرورش جوجه گوشتی باعث‬ ‫اکسیژن محیطی پایین و سطوح باالتر گازهای سمی نظیر مونوکسید‬ ‫کربن‪ ،‬دی اکسید کربن و آمونیاک می¬گردد‪ .‬این مسئله باعث فشار‬ ‫اضافی بر سیستم قلبی‪ -‬عروقی شده و بنابراین ظرفیت آن را برای حمل‬ ‫اکسیژن کاهش داده و ابتال به آسیت را افزایش می¬دهد‪ .‬میزان تهویه‬ ‫باید به گونه¬ای باشد که اکسیژن کافی جهت جایگزینی اکسیژن مصرف‬ ‫شده را فراهم آورده و از خروج کافی گازهای اضافی مطمئن بود‪ .‬یک‬ ‫روش مناسب جهت مدیریت برنامه تهویه‪ ،‬استفاده از زمان سنج چرخه‬ ‫فن می¬باشد که همزمان با افزایش سن گله‪ ،‬زمان روشن بودن فن¬ها‬ ‫را افزایش می¬دهند‪ .‬فن¬ها باید بطور منظم بررسی شده و برنامه تهویه‬ ‫مطابق با آن تنظیم گردد‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫کیفیت هوا و آسیت‬

‫مدیریت صحیح بستر به همراه تهویه مناسب به حفظ کیفیت هوا کمک‬ ‫می¬کند‪ .‬تهویه نامطلوب و عدم مدیریت صحیح بستر منجر به رطوبت‬ ‫باالی بستر و افزایش سطوح آمونیاک می¬گردد‪ .‬گرد و غبار موجود در‬ ‫هوا نیز باعث ناراحتی تنفسی و کاهش بازده تنفسی می¬شود‪.‬‬ ‫کیفیت پایین هوا و بیماری¬های تنفسی با آسیب رساندن به دستگاه‬ ‫تنفس و در نتیجه کاهش بازدهی تنفس و سطوح اکسیژن خون‪،‬‬ ‫پرنده¬ها را مستعد ابتال به آسیت می¬نمایند‪ .‬بنابراین الزم است بستر‬ ‫در زمان جوجه ریزی عاری از کپک یا عوامل آلوده کننده باشد‪ .‬جدول‬ ‫‪ ،1‬آلوده کننده¬های رایج در هوای سالن¬های پرورش طیور و اثرات‬ ‫آنها بر سالمتی پرنده را نشان می¬دهد‪ .‬تمام این آلوده کننده¬ها‬ ‫مستقیماً در ایجاد آسیت دخالت دارند‪.‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫درجه حرارت و آسیت‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪36‬‬

‫سندرمآسیتبهدلیلاثراتمتقابل‬ ‫فاکتورهایفیزیولیوژیکی‪،‬محیطی‬ ‫و مدیریتی ایجاد می¬گردد‪.‬‬ ‫شناخت بهتر آسیت و دالیل ایجاد‬ ‫آن و اجرای روش¬های مدیریتی‬ ‫جهت کاهش فاکتورهای مستعد‬ ‫کننده این عارضه می¬تواند به‬ ‫کنترل وقوع آن در گله¬های‬ ‫جوجهگوشتیکمکنماید‪.‬‬

‫حفظ درجه حرارت کافی در ابتدای دوره جهت پیشگیری از آسیت بسیار اهمیت دارد‪ .‬مواجه شدن‬ ‫جوجه¬ها با دماهای پایین خارج از محدوده دمایی خنثی‪ ،‬آنها را وادار می¬کند جهت گرم کردن بدن‬ ‫انرژی بیشتری مصرف کنند و از این طریق نیاز به اکسیژن را افزایش می¬دهد‪ .‬این افزایش در سرعت‬ ‫متابولیسم می¬تواند بعدا ً در طول دوره تولید منجر به آسیت گردد‪ .‬درجه¬ حرارت محیط باید با توجه‬ ‫به رطوبت نسبی تنظیم شود‪ .‬مدت زمان تنش سرمایی بسیار مهم¬تر از خود درجه حرارت می¬باشد‪.‬‬ ‫تنش متابولیکی و خطر ابتال به آسیت با افزایش مدت زمان تنش سرمایی بیشتر می¬گردد‪ .‬بنابراین‬ ‫زمانی که تنش سرمایی اتفاق می¬افتد‪ ،‬بسیار مهم است که هرچه سریعتر آن را برطرف نمود‪.‬‬

‫تأثیر سرعت رشد بر آسیت‬

‫ارتباط مستقیمی بین سطوح نرخ متابولیکی و آسیت وجود دارد‪ .‬سرعت رشد باال نیاز به اکسیژن و در‬ ‫نتیجه حجم کاری قلب را افزایش می¬دهد‪ .‬کنترل نرخ رشد ابتدایی می¬تواند برای پرورش دهندگانی‬ ‫که بصورت دوره¬ای با آسیت مواجه هستند مفید باشد‪ 3 .‬هفته اول زندگی پرنده¬ها از نظر متابولیکی‬ ‫تنش زا بوده و بیشترین رشد ماهیچه و استخوان در این زمان اتفاق می¬افتد‪ .‬اگر رشد در این دوره‬ ‫کاهش یابد‪ ،‬میزان نیاز به اکسیژن نیز کاهش می¬یابد‪ .‬جوجه¬هایی که در آنها رشد اولیه کنترل‬ ‫شده‪ ،‬دارای سیستم قلبی‪ -‬عروقی قوی تری در دوره پایانی می¬باشند‪ .‬رشد کافی در طول ‪ 7‬روز اول‬ ‫بسیار حیاتی بوده و از اینرو هرگونه برنامه کنترل رشد باید بعد از سن ‪ 7‬روزگی اجرا گردد‪ .‬کنترل‬ ‫موثر سرعت رشد بعد از سن ‪ 7‬روزگی می¬تواند توسط کاهش مصرف مواد مغذی و یا کاهش تراکم‬ ‫مواد مغذی جیره و نیز از طریق تغییر شکل جیره از پلت به آردی امکان پذیر می¬باشد‪ .‬شایان ذکر‬ ‫است که برنامه¬های مدیریتی با هدف کاهش سرعت رشد تنها زمانی از نظر اقتصادی ارزشمند هستند‬ ‫که به درستی انجام شده و نیز میزان وقوع آسیت در گله شدید باشد‪.‬‬

‫برنامه نوری و آسیت‬

‫بسیاری از پرورش دهندگان در مناطق مرتفع از برنامه¬های نوری جهت کاهش سرعت رشد اولیه و‬ ‫در نتیجه کاهش وقوع آسیت استفاده می¬نمایند‪ .‬در مناطق کم ارتفاع استفاده از برنامه نوری جهت‬ ‫کاهش آسیت ضروری نیست زیرا این برنامه¬ها اثر منفی بر سرعت رشد و بازده ماهیچه سینه دارند‪.‬‬ ‫جهت اطمینان از نمو مناسب قلب و ریه در پرندگان در حال رشد الزم است که آنها به وزن هدف ‪7‬‬ ‫روزگی رسیده باشند و برنامه¬های نوری قبل از ‪ 7‬روزگی اجرا نگردد‪.‬‬

‫جوجه کشی و آسیت‬

‫جوجه کشی در مناطق مرتفع به دلیل فشار پایین اکسیژن در این مناطق ممکن است آنها را مستعد‬ ‫ابتال به آسیت نماید‪ .‬بنابر این الزم است که تهویه کافی در ماشین جوجه کشی انجام شود‪ .‬دستیابی‬ ‫به تهویه کافی ممکن است موضوع ویژه¬ای در ماشین¬های تک مرحله¬ای ¬باشد‪ .‬در ماشین جوجه‬ ‫کشی جهت اطمینان از میزان تهویه کافی و تأمین مطلوب اکسیژن‪ ،‬دریچه¬های هوا در مرحله ستر‬ ‫(‪ )setter‬باید بطور کامل در ‪ 3‬روز آخر باز باشند‪.‬‬

‫نتیجه گیری‬

‫سندرم آسیت به دلیل اثرات متقابل فاکتورهای فیزیولیوژیکی‪ ،‬محیطی و مدیریتی ایجاد‬ ‫می¬گردد‪ .‬شناخت بهتر آسیت و دالیل ایجاد آن و اجرای روش¬های مدیریتی جهت کاهش‬ ‫فاکتورهای مستعد کننده این عارضه می¬تواند به کنترل وقوع آن در گله¬های جوجه‬ ‫گوشتی کمک نماید‪.‬‬

‫همراه با گنجیدگی(‪)IBH‬‬

‫در پرندگان‬

‫ساق پا و سینه دارای نقاط خون ریزی است‪ .‬اغلب در درون بدن‪ ،‬خون‬ ‫ریزی روی عضالت اسکلتی و زیر غشا سروزی وجود دارد‪.‬‬ ‫کبد متورم‪ ،‬زرد تا قهوه ای مایل به زرد است و ممکن است نقطه نقطه‬ ‫بوده و دارای نواحی کانونی نرم باشد‪ .‬نقاط خون ریزی کوچک و بزرگ در‬ ‫زیر کپسول و در بافت پارانشیم کبد وجود دارد‪.‬‬ ‫کلیه ها اغلب متورم و رنگ پریده هستند و ممکن است دارای خون ریزی‬ ‫در ناحیه قشری باشند‪.‬‬ ‫مغز استخوان اغلب زرد کم رنگ و خون‪ ،‬رقیق و آبکی است‪ .‬بورس‬ ‫فابرسیوس و طحال معموال کوچک است‪ .‬مایع پریکارد اغلب زیاد شده‬ ‫و ممکن است لکه های سفید تا خاکستری روی قلب مشاهده می شود‪.‬‬ ‫از نظر میکروسکوپی نکروز وسیع در کبد دیده می شود و ممکن است‬ ‫گنجیدگی های درون هسته ای در یاخته های پارانشیم بافت کبدی در‬ ‫مراحل اولیه بیماری مشاهده می شود‪ .‬در مغز استخوان هیپوپالزی وجود‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫تشخیص‬ ‫در گله های جوان در حال رشد‪ ،‬افزایش ناگهانی تلفات همراه با واگیری‬ ‫کم نشان گر هپاتیت همراه با گنجیدگی است‪.‬‬ ‫از نظر میکروسکوپی وجود گنجیدگی های درون هسته ای اغلب به عنوان‬ ‫پایه و اساس تشخیص مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬آدنوویروس را اغلب‬ ‫می توان از دستگاه تنفسی و گوارشی جدا کرد‪.‬‬ ‫جداسازی آدنوویروس یا افزایش تیتر سرمی در برابر آنتی ژن گروهی‬ ‫آدنوویروس ها عفونت را در یک گله اثبات نمی کند‪ ،‬زیرا آدنوویروس‬ ‫ها و آنتی بادی ضد آن ها به طور گسترده ای در پرندگان اهلی پراکنده‬ ‫هستند‪ .‬با این وجود‪ ،‬آزمایش رسوب در ژل آگار به طور وسیعی برای‬ ‫نشان دادن آنتی بادی به کار می رود و اگر تیتر سرمی پرنده واکنش‬ ‫دهنده در فاصله زمانی آغاز بیماری تا دوره نقاهت افزایش یابد‪ ،‬این‬ ‫آزمایش ممکن است یاری دهنده باشد‪.‬‬ ‫کنترل‬ ‫از آن جایی که ویروس عامل بیماری از طریق تخم مرغ هم منتقل می‬ ‫شود‪ ،‬نباید از تخم مرغ گله های مادری که جوجه های آن ها به طور‬ ‫پیوسته به هپاتیت همراه با گنجیدگی مبتال شده اند‪ ،‬برای جوجه کشی‬ ‫استفاده کرد‪.‬‬ ‫رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه بهترین دفاع در برابر عفونت است‪.‬‬ ‫بایستی از ورود پرندگان وحشی به سالن مرغداری ممانعت نمود‪.‬‬ ‫واکسنی در دسترس نیست‪ .‬در آینده برای تهیه واکسن باید از واکسن‬ ‫های پلی واالن استفاده نمود زیرا حداقل سه سروتیپ آدنوویروسی از‬ ‫پرندگان مبتال به هپاتیت دارای گنجیدگی جدا شده است‪.‬‬ ‫مهم ترین راه پیش گیری از هپاتیت همراه با گنجیدگی‪ ،‬واکسیناسیون‬ ‫گله های مادر علیه بیماری بورس عفونی است‪.‬‬ ‫درمان‬ ‫درمان موثری وجود ندارد‪ .‬پرورش خوب و مراقبت‪ ،‬معموال سبب کاهش‬ ‫تلفات می شود‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫تعریف‬ ‫هپاتیت همراه با گنجیدگی(‪ )IBH‬یک عفونت آدنوویروسی ماکیان جوان‬ ‫است که با شیوع ناگهانی‪ ،‬افزایش سریع تلفات‪ ،‬دوره کوتاه بیماری‪ ،‬کم‬ ‫خونی و هپاتیت اغلب همراه با گنجیدگی درون هسته ای مشخص می شود‪.‬‬ ‫رخداد‬ ‫هپاتیت همرا با گنجیدگی در ماکیان ‪ 3‬تا ‪ 15‬هفته و اغلب در سن ‪ 4‬تا ‪8‬‬ ‫هفتگی بروز می کند‪ .‬هنگامی که سرکوب ایمنی به وسیله دیگر بیماری‬ ‫ها(بیماری بورس عفونی یا کم خونی عفونی پرندگان) وجود دارد‪ ،‬هپاتیت‬ ‫همراه با گنجیدگی یک مهاجم ثانویه به نظر می رسد‪ .‬اکثر گله های‬ ‫ماکیان مسن تر دارای ایمنی بادوامی هستند و آزمایش های سرمی نشان‬ ‫می دهند که آن ها دارای آنتی بادی علیه این بیماری هستند‪ .‬هپاتیت‬ ‫دارای گنجیدگی‪ ،‬در کانادا‪ ،‬ایاالت متحده‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬عراق و استرالیا‬ ‫گزارش شده است‪ .‬به دنبال انجام واکسیناسیون گله های مادر بر علیه‬ ‫بیماری بورس عفونی(گامبورو) شیوع هپاتیت دارای گنجیدگی به طور‬ ‫قابل توجهی کاهش یافته است‪.‬‬ ‫تاریخچه‬ ‫در سال ‪ 1963‬یک مورد هپاتیت دارای گنجیدگی در ماکیان گزارش شد‬ ‫اما عامل آن مشخص نگردید‪ .‬در اوایل دهه ‪ 1970‬بیماری مشابهی در‬ ‫بسیاری از گله های پرندگان اهلی در کانادا و ایاالت متحده رخ داد‪ .‬در‬ ‫دهه ‪ 1950‬سندرم خون ریزی دهنده تشخیص داده شد‪ .‬اکنون حدس‬ ‫زده می شود که به وسیله عفونت آدنوویروسی ایجاد شده است‪.‬‬ ‫سبب شناسی‬ ‫حداقل سه سروتیپ آدنوویروس از ماکیان مبتال به هپاتیت همراه با‬ ‫گنجیدگی جدا شده است‪ .‬در بسیاری از موارد جداسازی آدنوویروس‬ ‫با پاروویروس همراه بوده است‪ .‬پژوهشگران معتقدند که بیماری طبیعی‬ ‫بدون وجود سرکوب ایمنی ناشی از درگیری اولیه با بیماری گامبورو رخ‬ ‫نمی دهد‪.‬‬ ‫اپیدمیولوژی‬ ‫ماکیان مبتال‪ ،‬دست کم چند هفته آدنوویروس را از راه مدفوع دفع می‬ ‫کنند و بدین ترتیب عفونت به آرامی در بین گله منتشر می شود‪ .‬ویروس‬ ‫نسبت به بسیاری از عوامل محیطی مقاوم است‪ .‬بنابراین می تواند به‬ ‫سرعت به وسیله ابزار و وسایل مرغداری و یا به طور مکانیکی پخش شود‪.‬‬ ‫انتقال آدنوویروس عامل هپاتیت همراه با گنجیدگی از طریق تخم مرغ‬ ‫هم صورت می گیرد‪ .‬انتقال جانبی از مبتالیان به ماکیان حساس به وسیله‬ ‫آب‪ ،‬دان و محیط آلوده روی می دهد‪.‬‬ ‫نشانه های بالینی‬ ‫در اغلب موارد افزایش قابل توجه تلفات‪ ،‬نخستین نشانه بیماری است‪.‬‬ ‫تلفات برای مدت ‪ 3‬تا ‪ 5‬روز افزایش می یابد‪ .‬سپس به مدت ‪ 3‬تا ‪ 5‬روز‬ ‫ثابت مانده و سرانجام در عرض ‪ 3‬تا ‪ 5‬روز به میزان طبیعی بر می گردد‪.‬‬ ‫کل تلفات ممکن است به ‪ 10‬درصد برسد‪ ،‬ولی معموال کمتر از این مقدار‬ ‫است‪ .‬طیور مبتال فقط برای چند ساعت نشانه های بالینی را نشان داده‬ ‫و سپس تلف می شوند‪.‬‬ ‫نشانه های اختصاصی کمی وجود دارد‪ ،‬ممکن است بی رنگی در تاج‪،‬‬ ‫ریش و پوست ناحیه صورت وجود داشته باشد‪ .‬پرندگان مبتال‪ ،‬اغلب‬ ‫افسرده و بی حال هستند‪.‬‬ ‫جراحات‬ ‫پوست رنگ پریده است و ممکن است زرد رنگ باشد‪ ،‬به ویژه در ناحیه‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫هپاتیت‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪38‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫‪39‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪40‬‬

www.ITPNews.com

www.ITPNews.com 41

93 ‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪42‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫‪43‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬ ‫‪44‬‬

‫اطالعات مرغداری و دامپروری دی ‪93‬‬

‫‪45‬‬

‫‪www.ITPNews.com‬‬