Probna Cyfrowa Polska

Dwumiesi´cznik

Nr 2(2)/2010

TECHNOLOGIE

grudzieƒ 2010

egzemplarz bezp∏atny

ROZWIÑZANIA

ISSN 2082-3738

BEZPIECZE¡STWO

ADMINISTRACJA ■ ADMINISTRACJA

Za unijne Êrodki samorzàdy budujà regionalne i lokalne sieci szerokopasmowe, których zadaniem jest powszechnoÊç dost´pu do Internetu

EDUKACJA ZDROWIA ■ EDUKACJA

Wy˝sze Uczelnie coraz cz´Êciej si´gajà po systemy wspomagajàce zarzàdzanie uczelnià

■ S¸U˚BA

ZDROWIA

Cyfrowy szpital w praktyce, czyli jak sobie radzà w Krakowie

■ ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Blaski i cienie licytacji elektronicznych

PIOTR CA¸BECKI Marsza∏ek Województwa Kujawsko-Pomorskiego

CA¸BECK

Bez nowych technologii nie b´dziemy si´ rozwijaç

W NUMERZE

Administracja Czterolatka – po wyborach samorzàdowych . . . .3 Musimy walczyç z mitami . . . . . . . . . . . . . . .4

Technologie w s∏u˝bie publicznej

Rozmowa z Jackiem Murawskim, prezesem polskiego oddzia∏u Microsoftu.

Badanie polskich sieci bezprzewodowych (woj. Êlàskie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Od koncepcji do technologii . . . . . . . . . . . . .6

Âciàganie nale˝noÊci . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Rozmowa z Ma∏gorzatà Gawrysiak, dyrektorem handlowym Grupy Produktowej Conact Center i Aplikacji Biznesowych w NextiraOne

Parkowanie bez bilonu . . . . . . . . . . . . . . . .48

Szerokopasmowa sieç za unijne pieniàdze . . .8 Mniejsze projekty, du˝e problemy Dobry dostawca jest partnerem

. . . . . . .12 . . . . . . . . .14

Bezpieczeƒstwo IT – raport

. . . . . . . . . . . .50

Kadry i p∏ace – najcz´stsze problemy . . . .52 Ekonomia bezpieczeƒstwa informacyjnego, a ryzyko szpiegostwa gospodarczego . . . .54

Rozmowa z Wojciechem G∏a˝ewskim country managerem D-Link

Ma∏˝eƒstwo z rozsàdku . . . . . . . . . . . . . . . .55

Tajemnice udanego projektu . . . . . . . . . . . .16

Druk: koszt (nie)kontrolowany . . . . . . . . . .58

Komórkowa wojna o centra uzdrowisk . . . .20 Co oferuje leasing operacyjny IT

. . . . . . . .22

Bez nowych technologii nie b´dziemy si´ rozwijaç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Rozmowa z Piotrem Ca∏beckim Marsza∏kiem Województwa Kujawsko – Pomorskiego.

Telekomunikacja WiMAX – czas na przyÊpieszenie . . . . . . . .61 Urzàd bez kabli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Zamówienia publiczne

Edukacja

Eksperci

Wizualizery idà do szko∏y . . . . . . . . . . . . . .26 Projekty wielkie i ca∏kiem ma∏e, czyli informatyka na uczelni . . . . . . . . . . . .28 Polskie piÊmiennictwo w sieci

. . . . . . . . . .32

Ma∏a cena, du˝e mo˝liwoÊci . . . . . . . . . . . .34

Kiedy i jak mo˝na pos∏u˝yç si´ zasobami innych podmiotów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Licytacja elektroniczna . . . . . . . . . . . . . . . .70

Felieton

Ochrona Zdrowia Jak dzia∏aç, to profesjonalnie . . . . . . . . . . .36

Osiem owocnych godzin . . . . . . . . . . . . . . .72

Chore przetargi w s∏u˝bie zdrowia . . . . . . .41

Patronat nad wydaniem obj´∏a Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji REDAKTOR NACZELNY Jaros∏aw Molga tel. (22) 390 91 14, j.molga@cyfrowa-polska.pl REDAKCJA 04–205 Warszawa, ul. Naddnieprzaƒska 26 lok. 2B tel. (22) 390 91 14 redakcja@cyfrowa-polska.pl WYDAWCA

ul. Tytoniowa 20, 04–228 Warszawa Beata Tallar-Zakrzewska, prezes zarzàdu Lech Maciejewski, wiceprezes zarzàdu

ZESPÓ¸ Andrzej Fedorowicz, a.fedorowicz@cyfrowa-polska.pl Krzysztof Jakubik, k.jakubik@cyfrowa-polska.pl Micha∏ Tomaszkiewicz, m.tomaszkiewicz@cyfrowa-polska.pl Wojciech Urbanek, w.urbanek@cyfrowa-polska.pl Wies∏aw Waliszewski, w.waliszewski@cyfrowa-polska.pl SK¸AD I ¸AMANIE Ryszard ¸empicki FOTOREPORTER Andrzej Smoliƒski, tel. 501 096 453 KOREKTA Ma∏gorzata WiÊniewska

REKLAMA, MARKETING, PRENUMERATA Beata S∏owikowska, dyr. ds. marketingu i prenumeraty tel. (22) 390 91 14, tel. kom. 695 988 994 b.slowikowska@cyfrowa-polska.pl Anna Jeliƒska – dyrektor biura reklamy tel. (22) 390 91 10, tel. kom. 502 707 699 a.jelinska@cyfrowa-polska.pl El˝bieta Lewicka-Duch – reklama tel. (22) 390 91 11, tel. kom. 502 707 724 e.lewicka@cyfrowa-polska.pl DRUK

Kengraf Nak∏ad – 5000 egzemplarzy

1

CYFROWA POLSKA

Drodzy Czytelnicy!

OkreÊlanie stopnia rozwoju statystykami liczby komputerów ma sens tylko wtedy, kiedy te komputery pracujà w sieci. Stare has∏o mówi, ˝e sieç to dopiero komputer i nigdy wczeÊniej nie by∏o tak prawdziwe, jak dziÊ.

Dlatego przewodnim tematem drugiego numeru „Cyfrowej Polski” sà w∏aÊnie sieci. Przede wszystkim te, które pozwalajà na dost´p do szerokopasmowego Internetu.

StaraliÊmy si´ pokazaç, jak wielki wysi∏ek podejmujà samorzàdy realizujàce projekty budowy infrastruktury. Jak Polska d∏uga i szeroka powstajà sieci regionalne i lokalne. O tej rewolucji infrastrukturalnej nie da si´ przeczytaç na pierwszych stronach gazet, czy zobaczyç w czo∏ówkach telewizyjnych dzienników.

A to ona mo˝e zdecydowaç, czy b´dziemy mieç podstawy stabilnego rozwoju na kolejne dekady. Choç, jak zwykle, diabe∏ tkwi w szczegó∏ach i nie brakuje znaków zapytania. Choçby takich, czy po zbudowaniu sieci b´dzie mia∏ kto z niej korzystaç? Czy nie grozi nam, ˝e mimo istnienia sieci zabraknie dostawców Internetu? Na przyk∏adzie Âwi´tokrzyskiego pokazujemy, ˝e takie zagro˝enia mo˝na pokonaç.

Sieci to tak˝e system nerwowy instytucji i firm. Coraz cz´Êciej sà to sieci bezprzewodowe i, niestety, bez odpowiednich zabezpieczeƒ. Dlatego, wspólnie z firmà Kaspersky, „Cyfrowa Polska” b´dzie badaç region po regionie, jak zabezpieczone sà bezprzewodowe sieci w Polsce.

Rozpocz´liÊmy od Âlàska, regionu najbardziej zurbanizowanego, gdzie istnieje du˝a liczba takich sieci. Wyniki nie nastrajajà optymistycznie, ale o katastrofie tak˝e nie ma mowy.

Optymizmem napawa za to fakt, ˝e praktycznie wszystkie szko∏y wy˝sze wykorzystujà w swojej codziennej pracy systemy wspomagania zarzàdzaniem. Dzieje si´ to na razie w ró˝nej skali

2

i ró˝nie jest z jakoÊcià i mo˝liwoÊciami tych systemów. Ma si´ to zmieniaç na lepsze. Oznacza to, ˝e nasze uczelnie b´dà lepiej zarzàdzane, sprawniejsze i podnoszàce jakoÊç kszta∏cenia. Warto przeczytaç, czym dziÊ dysponujà szko∏y wy˝sze i na co zwracaç uwag´ decydujàc si´ na wykorzystanie systemów informatycznych na uczelni.

Gdy o edukacji mowa, nie mo˝na pominàç wydarzenia, jakim by∏o rozstrzygni´cie przetargu na zakup tablic multimedialnych (ale nie tylko, bo np. tak˝e wizualizerów) w województwie kujawsko-pomorskim. Rozmawiamy o tym z marsza∏kiem województwa. I nie tylko o tym, bo Kujawsko-Pomorskie realizuje szereg projektów na wyjàtkowà skal´.

Rozmów „Cyfrowej Polski” jest w numerze wi´cej i szczerze je polecam, poniewa˝ pokazujà zarówno punkt widzenia specjalistów bran˝y IT na proces zwany informatyzacjà, jak i problemy, które za pomocà technologii mo˝na rozwiàzaç w urz´dzie.

Przyk∏ad, to obs∏uga obywatela i systemy contact center.

Gdy o problemach mowa, warto przeÊledziç materia∏ o sposobach, jakich u˝ywajà dostawcy dla szpitali. Tak naprawd´, problem mo˝e dotyczyç tak˝e urz´du, czy szko∏y. W syntetyczny sposób pokazujemy, jakie problemy najcz´Êciej spotykajà dzia∏y kadr i p∏ac z programami wspomagajàcymi ich prac´. W kolejnym raporcie o bezpieczeƒstwie IT opisujemy, jak jeden pendrive zagrozi∏ OECD. Z rodzimych problemów, piszemy o sprawie stawiania w uzdrowiskach nadajników telefonii komórkowej.

S∏owem, staraliÊmy si´, by nie mogli si´ Paƒstwo nudziç czytajàc ten numer „Cyfrowej Polski”.

W ten zimowy czas goràco zach´cam do lektury.

Jaros∏aw Molga

Wybory samorzàdowe a IT

Czterolatka JACEK ROZTOCKI

Wybory to Êwi´to demokracji.

Jak to przy Êwi´cie, wiele spraw widaç z innej perspektywy i ostrzej. Jakie wi´c miejsce technologii teleinformatycznych w naszym ˝yciu pokaza∏y tegoroczne wybory? Ca∏kiem przyzwoite.

Na internetowych stronach Cyfrowej Polski mo˝na by∏o przeczytaç, dlaczego jeden z burmistrzów i kandydat na burmistrza w jednym nie chcia∏ z IT zrobiç flagowego okr´tu swojej kampanii. Wola∏ rozkopaç wszystkie ulice pokazujàc, jak to remontuje i zalewa asfaltem dziury w jezdniach. JednoczeÊnie jednak ów burmistrz doskonale zdawa∏ sobie spraw´ z tego, ˝e bez IT, bez przynajmniej mówienia o Internecie ci´˝ko by∏oby funkcjonowaç na stanowisku w∏odarza miasta. I choç to dla jednych ma∏o, to patrzàc na to z perspektywy dekady, to ogromny post´p.

Przyglàdajàc si´ wyborom, rzeczywiÊcie, niewiele by∏o przypadków, gdy rozwój nowych technologii stanowi∏by oÊ przekazu kandydatów. Niemniej nie ma ju˝ sytuacji, w których w walce wyborczej padajà argumenty: „po co nam Internet, jeÊli nie ma dróg?”. Nie ma ju˝ sytuacji przeciwstawiania infrastrukturze teleinformatycznej, tej klasycznej – drogowej, czy kolejowej. Jeszcze w poprzednich wyborach takie sytuacje w mniejszych miejscowoÊciach mia∏y miejsce.

O tym, ˝e warto chwaliç si´ projektami z obszaru IT Êwiadczy liczba konferencji prasowych, na których samorzàdowcy, od marsza∏ków po wójtów, og∏aszali w przeddzieƒ wyborów podpisanie porozumieƒ na przyznanie Êrodków unijnych na projekty IT, rozpocz´cie projektu czy rozstrzygni´cie przetargu. To nie przypadek, ˝e zbieg∏o si´ to z kampanià wyborczà. Chwalenie si´ tym sta∏o si´ jej integralnà cz´Êcià. Oznacza to, ˝e samorzàdowcy ró˝nych szczebli mo˝e nie do koƒca wiedzà „jak to dzia∏a”, ale zdajà ju˝ sobie spraw´, ˝e „bez tego ani rusz”. I nie oczekujmy wi´cej, bo od dok∏adnych analiz sà specjaliÊci, doradcy, media i to ich zadaniem jest dostarcza-

nie samorzàdowcom jak najwi´cej wiedzy. Rolà tych ostatnich jest te˝ chwaliç i ganiç za udane i nieudane przedsi´wzi´cia.

Narz´dzia cyfrowe sta∏y si´ tak˝e powszechne w walce wyborczej. Od mejlingu, przez powiadomienia sms, po bazy danych o bilansie kadencji.

Trzeba jednak powiedzieç jasno, ˝e w tym zakresie nadal nie jest najlepiej. Wynika to cz´sto z niewiedzy, ale przede wszystkim z kosztów specjalizowanych narz´dzi wyborczych, jak np. wirtualny rzecznik prasowy, czy stworzenie automatu do obecnoÊci na wielu portalach spo∏ecznoÊciowych jednoczeÊnie w sposób aktywny (pozwalajàcy na odpowiadanie, a nie jedynie zasypywanie skrzynek u˝ytkowników jednym przekazem). Lokalne fora dyskusyjne sta∏y si´ ju˝ miejscem, gdzie mo˝e walczyç opozycja i gdzie mo˝liwe staje si´ dotarcie z przekazem w sytuacji, gdy lokalne media sà uzale˝nione od w∏adz. Wiele w tym wszystkim chaosu, a czasem te˝ dzia∏aƒ niezgodnych z prawem, jak choçby rozsy∏anie przez asystenta prezydenta Wroc∏awia e-maili w czasie ciszy wyborczej, z wykorzystaniem bazy danych, do której asystent nie powinien mieç dost´pu.

Wszystko to jednak Êwiadczy o tym, ˝e technologie teleinformatyczne na dobre zadomowi∏y si´ w Êwiecie samorzàdów. Zarówno w obszarze programowym, jak i marketingu wyborczego.

Na koniec warto zwróciç uwag´ na aspekt tych wyborów, który dotyczy nie tylko IT. Nie wdajàc si´ w polityczne oceny, trzeba podkreÊliç, ˝e obecna kadencja b´dzie mia∏a kluczowe znaczenie dla rozwoju spo∏eczeƒstwa informacyjnego w Polsce. Cztery lata, które przed nami, zdecydujà, czy wybudujemy fundamenty, o które mo˝emy oprzeç swój rozwój nawet wówczas, gdy pomoc ze strony Unii b´dzie wyraênie mniejsza, lub gdy zmieni swój charakter. W tej sytuacji fakt, ˝e druga tura wyborów mia∏a miejsce w 738 miejscowoÊciach z ponad dwóch tysi´cy gmin nie jest z∏à informacjà. Oznacza bowiem, ˝e b´dziemy mieli ciàg∏oÊç w∏adzy w wi´kszoÊci samorzàdów, a co za tym idzie, w tym newralgicznym czasie przynajmniej w cz´Êci unikniemy rewolucji personalnych, powodowanych przes∏ankami politycznymi, w urz´dach, szko∏ach, czy szpitalach. Mamy cztery lata stabilizacji na szczeblu samorzàdowym i to dobrze, bo jest czas na plany i ich realizacj´. W gospodarce rynkowej troch´ planowania nie zaszkodzi, a w tej czterolatce jest ono potrzebne bardziej ni˝ dotàd.

Obecna kadencja b´dzie mia∏a kluczowe znaczenie dla rozwoju spo∏eczeƒstwa informacyjnego w Polsce. Cztery lata, które przed nami, zdecydujà, czy wybudujemy fundamenty, o które mo˝emy oprzeç swój rozwój nawet wówczas, gdy pomoc ze strony Unii b´dzie wyraênie mniejsza, lub gdy zmieni swój charakter.

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

Musimy walczyç z mitami Z JACKIEM MURAWSKIM, prezesem polskiego oddzia∏u Microsoftu, rozmawia Krzysztof Jakubik.

4

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

– Jakà pozycj´ na rynku globalnym zajmuje Polska w dziedzinie rozwiàzaƒ teleinformatycznych?

– Makroekonomicznie bogactwo narodów bierze si´ ze wzrostów wydajnoÊci, zale˝nych od wykszta∏cenia obywateli, ale te˝ technologii, które u˝ywamy. Skoro mamy budowaç spo∏eczeƒstwo oparte na wiedzy, to nie mo˝emy konkurowaç z krajami azjatyckimi, np. w monta˝u urzàdzeƒ, musimy iÊç do przodu. I w sektorze firm prywatnych tak si´ dzieje, tam poczta elektroniczna dziÊ to ju˝ niemal˝e prze˝ytek, coraz cz´Êciej pojawiajà si´ wideokonferencje, wspó∏dzielone systemy pracy grupowej itp.

Bardzo szybko gonimy Europ´ Zachodnià, a w wielu obszarach, np. bankowoÊci, nawet jà przeganiamy. Takie dzia∏anie to podstawa naszego wzrostu gospodarczego, bo zatrudnienie nam nie roÊnie i liczba pracowników jest mniej wi´cej sta∏a.

– Czy polski sektor publiczny wpisuje si´ w ten trend?

– Nasze paƒstwo ma wielkie ambicje, ale my wobec tego paƒstwa powinniÊmy te˝ mieç du˝e oczekiwania. Poniewa˝ nie bardzo mo˝emy zwi´kszaç liczby urz´dników, powinniÊmy – tak samo, jak w przypadku prywatnych firm – zwi´kszaç ich wydajnoÊç poprzez optymalizacj´ realizowanych przez nich procesów, u∏atwianie podejmowania decyzji, itd. Dlatego nieuniknione jest, abyÊmy w kontekÊcie rozwiàzaƒ teleinformatycznych traktowali urz´dy administracji publicznej podobnie jak zwyk∏e firmy, poniewa˝ ma to swoje uzasadnienie makroekonomiczne.

– Mo˝na jednak odnieÊç wra˝enie, ˝e w sektorze publicznym rozwiàzania IT sà u˝ywane tylko jako narz´dzie o wi´kszej wydajnoÊci (edytor tekstu zamiast maszyny do pisania czy arkusz kalkulacyjny zamiast liczyd∏a), a poprzez brak kreatywnych wizji nie przyczyniajà si´ do rozwoju...

– To jest efekt braku nacisku konkurencyjnego, który powinien byç tak˝e wÊród administracji publicznej czy szpitali lub szkó∏ i uczelni. Ale ten brak konkurencji jest w∏aÊciwie pozorny – wewnàtrz Unii Europejskiej poszczególne kraje i miasta w pewnym sensie konkurujà ze sobà.

Przecie˝ wielu Polaków zdecydowa∏o si´ na wyjazd z kraju nie tylko z powodów finansowych, ale tak˝e ze wzgl´du na inne warunki ˝ycia, ∏atwiejszy dost´p do us∏ug publicznych itd. Na razie, dzi´ki IT najbardziej konkurencyjne wzgl´dem siebie zaczynajà byç szko∏y i uczelnie, to ju˝ nie jest tylko kwestia posiadania laboratorium komputerowego, ale wykorzystania komputerów w procesie edukacyjnym przy innych przedmiotach ni˝ informatyka. Ciekawym przyk∏adem mo˝e byç tu

szko∏a, która uczy dzieci polskich obywateli zamieszka∏ych za granicà. Dla niej, na bazie naszych rozwiàzaƒ kolaboracyjnych, stworzyliÊmy platform´, dzi´ki której nauczyciele siedzàcy w Polsce mogà dostarczaç lekcji uczniom rozsianym po ca∏ym Êwiecie. Dzi´ki temu mamy polskich uczniów nawet w Wenezueli czy na wyspach na Oceanie Spokojnym.

– Ale na przyk∏ad w s∏u˝bie zdrowia jest chyba skrajnie odmienna sytuacja?

– Niestety, w zakresie informatyzacji to jest obszar niezwykle bolesny dla naszego kraju. Rozwiàzania IT mog∏yby znacznie przyspieszyç i u∏atwiç prac´ placówek s∏u˝by zdrowia – nie tylko w ramach ich wewn´trznego funkcjonowania, ale np. umo˝liwiajàc rejestracj´ wizyt przez Internet. Przy wcià˝ obecnych problemach proceduralnych i finansowych s∏u˝by zdrowia oraz wysokich kosztach wdro˝enia systemu IT z prawdziwego zdarzenia, pomocne mog∏yby byç us∏ugi IT dost´pne w modelu chmury obliczeniowej, czyli cloud computingu. Dzi´ki nim nie musimy ju˝ tworzyç w∏asnej infrastruktury, dbaç o nià i martwiç si´, gdy zepsuje si´ jakiÊ serwer...

– Tego typu us∏ugi dajà mnóstwo korzyÊci pod wzgl´dem technologicznym, ale pojawia si´ tutaj bariera prawna – przedstawiciele w∏adz mówià, ˝e nie ma miejsca dla us∏ug cloud computing w sektorze publicznym ze wzgl´du na poufnoÊç przetwarzanych tam bardzo wra˝liwych danych...

– W tym zakresie polskie prawo jest bardzo zachowawcze, a my musimy walczyç z mitami, które naros∏y wokó∏ tego tematu.

Spróbujmy si´ zastanowiç, kto b´dzie mia∏ lepiej zabezpieczone centrum danych – powiatowy szpital czy firma oferujàca profesjonalne us∏ugi przechowywania i przetwarzania danych? Mówi´ tu, oczywiÊcie, zarówno o bezpieczeƒstwie fizycznym, jak te˝ ochronie przed nieuprawnionym dost´pem do danych, tak˝e w sposób zdalny. Na razie oszukujemy samych siebie, ˝e poufnoÊç danych jest zapewniona przez fakt, ˝e mamy fizyczny dost´p do serwerów czy pami´ci masowych. Tutaj przypominajà mi si´ podobne dyskusje z koƒca lat 90. na temat mo˝liwoÊci przeprowadzania rozmów telefonicznych przez Internet, a nie tradycyjnà sieç telefonicznà. Wówczas wszyscy mówili, ˝e to nigdy nie przyjmie si´ w zastosowaniach komercyjnych ze wzgl´du na z∏à jakoÊç po∏àczeƒ i ich niewystarczajàce bezpieczeƒstwo. Dzisiaj z technologii VoIP korzystajà niemal wszyscy, co wi´cej, rozszerzajà jà o po∏àczenia wideo. Podsumowujàc, uwa˝am, ˝e potrzeba jeszcze troch´ czasu, aby ta ÊwiadomoÊç i zaufanie wróci∏y na w∏aÊciwe tory.

Nasze paƒstwo ma wielkie ambicje, ale my wobec tego paƒstwa powinniÊmy te˝ mieç du˝e oczekiwania.

Poniewa˝ nie bardzo mo˝emy zwi´kszaç liczby urz´dników, powinniÊmy – tak samo, jak w przypadku prywatnych firm – zwi´kszaç ich wydajnoÊç poprzez optymalizacj´ realizowanych przez nich procesów, u∏atwianie podejmowania decyzji 5

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

Od koncepcji do technologii O jakoÊci obs∏ugi obywateli i contact center z MA¸GORZATÑ GAWRYSIAK, dyrektorem handlowym Grupy Produktowej Contact Center i Aplikacji Biznesowych w NextiraOne Polska, rozmawia Jaros∏aw Molga.

6

– JakoÊç obs∏ugi obywateli w urz´dach nadal pozostawia wiele do ˝yczenia. W biznesie ju˝ jakiÊ czas temu zrozumiano, ˝e kontakt z klientem staje si´ podstawà sukcesu firmy. Na ile ta ÊwiadomoÊç pojawi∏a si´ tak˝e w obszarze publicznym?

– Cieszy fakt, ˝e praktycznie we wszystkich urz´dach miast, sàdach, a tak˝e w spó∏kach Êwiadczàcych us∏ugi publiczne istnieje ÊwiadomoÊç, jak istotna jest relacja z obywatelami. Mimo to trudno mówiç o powszechnoÊci systemów contact center w sektorze publicznym. Coraz wi´cej samorzàdowców czy szefów

spó∏ek komunalnych zdaje sobie jednak spraw´, ˝e to musi ulec zmianie. Bioràc pod uwag´ fakt, ˝e rosnà nasze potrzeby i oczekiwania, a rynki komercyjne spe∏niajà je w coraz lepszy sposób, wszyscy wymagamy coraz wi´cej tak˝e od administracji.

Nie chcemy byç petentami zmuszanymi do biegania od okienka do okienka. Faktem jest równie˝ to, ˝e chocia˝ z roku na rok zmienia si´ sposób obs∏ugi klienta i jesteÊmy obs∏ugiwani coraz bardziej kompleksowo, to jednak zarówno w obszarze komercyjnym, jak i publicznym jakoÊç obs∏ugi klienta w Polsce pozostawia wiele do ˝yczenia i, w porów-

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

naniu do bardziej rozwini´tych gospodarek, jesteÊmy pod tym wzgl´dem ciàgle w tyle.

– Czym jest contact center i dlaczego to w∏aÊnie takie centrum pozwala uzyskaç ten wy˝szy poziom obs∏ugi?

– Contact center to, przede wszystkim, filozofia obs∏ugi klienta czy obywatela, która poparta jest technologià. Systemy teleinformatyczne stanowià element ca∏oÊci. Mówiàc inaczej, jest to zbiór procedur wynikajàcych z nich zachowaƒ i praktyk, wspieranych technologià, który pozwala na to, by cz∏owiek stykajàcy si´ z instytucjà w sprawny, przyjazny i optymalny dla obu stron sposób rozwiàza∏ problem lub za∏atwi∏ spraw´. Dzi´ki platformie kompleksowej obs∏ugi obywatela instytucje mogà czyniç to w sposób uporzàdkowany, bezpieczny i gwarantujàcy dobre postrzeganie u obywateli.

– Jak si´ zabraç do tworzenia takiego systemu? Od czego trzeba zaczàç i wreszcie, na ile kszta∏t takiego systemu jest zale˝ny od technologii?

– Przede wszystkim, musimy zadaç sobie pytanie: po co chcemy to zrobiç? A tak˝e: jak chcemy funkcjonowaç, jakie cele osiàgaç np. za pi´ç lat? To w∏aÊnie odpowiedê na te pytania, a nie dobór takiej czy innej technologii, jest decydujàca. Stworzenie w∏aÊciwego systemu obs∏ugi jest przede wszystkim kwestià wizji, a nie narz´dzi.

Te ostatnie muszà byç po prostu wynikiem przyj´tej koncepcji. JeÊli zrobi si´ to rzetelnie, z czasem dobierze si´ odpowiednie technologie, a tak˝e b´dzie si´ gotowym na zmiany, jakie pojawià si´ np. za par´ lat.

Pos∏u˝´ si´ tu przyk∏adem jednej z najwi´kszych firm paliwowych w naszym kraju, która, jak pokazuje doÊwiadczenie, jest firmà wizjonerskà i przewidujàcà. W firmie tej zdano sobie spraw´ z faktu, ˝e wraz z wchodzeniem na rynek nowych graczy, konkurencja b´dzie stawaç si´ coraz ostrzejsza, a jednoczeÊnie w segmencie, w którym dzia∏a jako hurtowy dostawca paliw liczba stacji benzynowych dla indywidualnych odbiorców nie tworzy przewagi na rynku.

Majàc to na uwadze jakiÊ czas temu postanowiono stworzyç system contact center dla sprzeda˝y hurtowej, wdro˝ono wysoki poziom kompleksowej obs∏ugi i uczyniono to w sposób pozwalajàcy tak˝e w przysz∏oÊci wykorzystywaç narz´dzia, które jeszcze si´ nie pojawi∏y. Przyj´ta koncepcja zak∏ada∏a jak najbli˝sze relacje z odbiorcami. To za∏o˝enie zdeterminowa∏o organizacj´ firmy i sposoby post´powania z klientami, a kwestie doboru technologii pozosta∏y otwarte. Dla przyk∏adu, kiedy przyjmowano te za∏o˝enia nie by∏o jeszcze praktyki masowego wykorzystywania sms-ów do informowania klientów, jednak gdy tylko taka mo˝liwoÊç si´ pojawi∏a, po prostu u˝yto tego narz´dzia do proklienckich akcji kampanijnych.

Przyk∏ad tej firmy pokazuje, ˝e to wizja, a nie technologia stanowi o powodzeniu procesu podnoszenia jakoÊci obs∏ugi. Brak takiego czy innego narz´dzia mo˝e byç jedynie wymówkà,

a nie przyczynà. Choçby w przypadku spó∏ek energetycznych. Do dnia dzisiejszego osoba majàca np. dwa mieszkania dostaje dwie odr´bne faktury za pràd. Tymczasem wykorzystujàc posiadane narz´dzia, spó∏ka mog∏aby wystawiaç jednà faktur´ – czyli wyjÊç naprzeciw oczekiwaniom odbiorców i optymalizacji w∏asnych kosztów.

Reasumujàc: nawet s∏abo technologicznie wyposa˝ony urzàd mo˝e zaczàç budow´ contact center i odwrotnie, dobrze wyposa˝ona jednostka mo˝e nie chcieç podnosiç jakoÊci obs∏ugi, t∏umaczàc to brakiem jakiejÊ technologii.

– Czy w takim razie technologia nie ma znaczenia?

– OczywiÊcie, ˝e ma, jednak narz´dzia muszà byç odpowiednio dobrane, by pomaga∏y zrealizowaç przyj´tà koncepcj´. Takich narz´dzi jest wiele: od telefonu, systemów komunikacji g∏osowej, call center, przez sms, po Biuro Obs∏ugi Klienta, systemy informatyczne zintegrowane ze stronami www i wiele innych.

Wa˝ne jest, by dobierajàc narz´dzia, wybraç te technologie, które sà „otwarte” i pozwalajà integrowaç kolejne systemy bez perturbacji dla urz´du i bez koniecznoÊci ca∏kowitej przebudowy ju˝ funkcjonujàcych technologii. Dlatego budujàc nowy poziom obs∏ugi obywatela – contact center – lepiej korzystaç z us∏ug dostawcy majàcego wiele rozwiàzaƒ i potrafiàcego integrowaç ró˝ne technologie. DoÊwiadczony integrator doradzi, które rozwiàzania sà porównywalne, jakie modu∏y z nich wykorzystaç, a których nie kupowaç, aby nie duplikowaç funkcjonalnoÊci.

Moim zdaniem, b∏´dne jest wybieranie systemów tzw. rip off, poniewa˝ ich filozofia polega na eliminowaniu wszystkich dotychczas funkcjonujàcych platform i budowaniu wszystkiego od nowa.

– Tworzàc taki system obs∏ugi warto wiedzieç, na co my, obywatele, klienci, zwracamy szczególnà uwag´ i co nas denerwuje. Wreszcie, na ile rzeczywiÊcie jakoÊç obs∏ugi jest istotna.

– Bardzo istotna dla nas jest wygoda, a wi´c np. miejsce, gdzie musimy za∏atwiç danà spraw´.

Uwag´ zwracamy równie˝ na sposób, w jaki mo˝emy to zrobiç, np. przez telefon czy on-line, bez koniecznoÊci wizyty w urz´dzie. Kolejnà sprawà jest personalizacja, a wi´c oczekiwanie, ˝e b´dziemy traktowani indywidualnie. Oczekujemy tak˝e kompetencji od tych, z którymi za∏atwiamy nasze sprawy. Denerwuje nas, gdy rozmawiamy z kimÊ, kto nie wie, o co nam chodzi lub nie potrafi wskazaç, u kogo lub jak nale˝y rozwiàzaç dany problem.

Nie akceptujemy odsy∏ania nas od okienka do okienka czy zmuszania do wykonywania kolejnych telefonów, na ró˝ne numery w tej samej instytucji. Na tego rodzaju procedury godzimy si´ raz i pod warunkiem, ˝e zostaniemy odes∏ani na adres, gdzie rzeczywiÊcie za∏atwimy spraw´ i, co wi´cej, ˝e tam b´dà ju˝ wiedzieç, o co nam chodzi i co uda∏o si´ ustaliç dotychczas.

– Mitem jest koniecznoÊç zatrudniania w urz´dach armii ludzi dedykowanych tylko do obs∏ugi obywatela.

Nie tylko administracja, ale tak˝e firma nie ma takiej mo˝liwoÊci.

Zawsze istnieje zaplecze, którego klient czy obywatel nie widzi, czyli tak zwany back office. I to w∏aÊnie tam nale˝y szukaç zasobów mo˝liwych do skierowania w stron´ obywatela. Ca∏y urzàd musi byç nastawiony na kontakt, a nie wy∏àcznie grupa pracowników pracujàcych w biurze obs∏ugi czy call center.

W∏aÊnie to jest kluczem do dobrze funkcjonujàcego systemu contact center. A co wi´cej, stanowi o poprawnie dzia∏ajàcej obs∏udze klienta, którym jesteÊmy my – obywatele.

7

ADMINISTRACJA Samorzàd buduje

Szerokopasmowa sieç za unijne pieniàdze

fot. THETA

WIES¸AW WALISZEWSKI

Minister Micha∏ Boni skandalem nazwa∏ wykorzystanie przez Polsk´, w po∏owie okresu wydatkowania, zaledwie 8 proc. Êrodków dost´pnych na budow´ internetowych sieci szerokopasmowych.

Zdanie to pad∏o w po∏owie wrzeÊnia. Na szcz´Êcie, sytuacja si´ zmienia. Coraz cz´Êciej pojawiajà si´ informacje o uruchamianiu kolejnych projektów.

8

W po∏owie listopada podpisana zosta∏a pierwsza umowa o dofinansowanie w projekcie „Sieç Szerokopasmowa Polski Wschodniej”. Porozumienie dotyczy województwa warmiƒsko-mazurskiego.

Jest to cz´Êç bardzo du˝ego projektu, obejmujàcego pi´ç województw: podlaskie, warmiƒsko-mazurskie, lubelskie, podkarpackie i Êwi´tokrzyskie. Ca∏oÊç b´dzie kosztowaç 300 mln euro (255 mln euro to Êrodki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, reszta – krajowe). Równie˝ w listopadzie o konsultowaniu w Brukseli swojej cz´Êci projektu poinformowa∏o Podlasie. Urzàd Marsza∏kowski tego województwa zapowiedzia∏, ˝e wkrótce og∏osi przetargi na konsultanta i in˝yniera kontraktu.

ADMINISTRACJA W tym samym miesiàcu Zarzàd Województwa ¸ódzkiego przyjà∏ uchwa∏´ o dofinansowaniu ¸ódzkiej Regionalnej Sieci Teleinformatycznej ze Êrodków Regionalnego Programu Operacyjnego. WartoÊç pierwszego etapu ¸RST to 71 mln z∏, z czego dofinansowanie z Programu Operacyjnego wyniesie ponad 50 mln z∏. Pilota˝owa instalacja dzia∏a ju˝ w gminach Parz´czew i Zgierz. To tylko przyk∏ady, bo przed wyborami pojawi∏y si´ równie˝ informacje o mniejszych projektach, realizowanych lub zrealizowanych na poziomie gmin czy zwiàzków gmin.

MAREK OGONOWSKI zast´pca kierownika Dzia∏u Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego w Agencji Rozwoju Mazowsza:

Szkielet za unijne pieniàdze Motorem nap´dzajàcym budow´ przez samorzàdy sieci szerokopasmowej sà pieniàdze z Unii Europejskiej. W latach 2007-13 funkcjonujà trzy êród∏a, z których mo˝na finansowaç budow´ infrastruktury szerokopasmowej. To Regionalne Programy Operacyjne (579 mln euro) i Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej oraz Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Jest te˝ Program Operacyjny Kapita∏ Ludzki, z którego mo˝na zdobyç pieniàdze m.in. na szkolenia.

Wed∏ug obliczeƒ Klary Maleckiej z Fundacji Wspomagania Wsi podanych podczas listopadowej konferencji Krajowego Forum Szerokopasmowego, w sumie na same sieci szerokopasmowe Polska mo˝e w perspektywie finansowej 2007-13 otrzymaç 868,24 mln euro. Zatwierdzono ju˝ 253 wnioski obejmujàce budow´ sieci, warte ok. 722,36 mln z∏.

Schemat tych dzia∏aƒ wyglàda na prosty.

Z sieci szkieletowych i dystrybucyjnych zbudowanych przez samorzàdy w ramach RPO i PO RPW b´dà mogli korzystaç operatorzy, którzy dostarczà Internet odbiorcom koƒcowym. Tych z kolei wspierajà Êrodki przewidziane w Dzia∏aniu 8.4 PO Innowacyjna Gospodarka, które ma umo˝liwiç zapewnienie dost´pu do Internetu na etapie „ostatniej mili”. Mogà z niego skorzystaç mikro-, mali i Êredni przedsi´biorcy czy organizacje pozarzàdowe, którzy dostarczà Internet do odbiorcy koƒcowego, czyli mieszkaƒca danego regionu.

Budowa sieci z wykorzystaniem unijnych pieni´dzy wià˝e si´ jednak z ograniczeniami.

Przede wszystkim, chodzi o nie zak∏ócanie rynku. Telekomunikacja to biznes. WejÊcie w ten obszar inwestora, który nie musi si´ troszczyç o zwrot wszystkich poniesionych nak∏adów, to naruszenie zasad rynku. Stàd szczegó∏owe regulacje, mówiàce, gdzie i na jakie cele mo˝na wykorzystaç unijne pieniàdze przy budowie infrastruktury szerokopasmowej oraz – przy du˝ych projektach – doÊç d∏ugotrwa∏e negocjacje przed ich zatwierdzeniem.

– Notyfikacja projektu w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji w Brukseli to jeden z naj-

Tak du˝e projekty, jak Internet dla Mazowsza wymagajà odpowiednich procedur zarzàdczych, podobnych jak w biznesie. Na Mazowszu wykorzystujemy metodyk´ zarzàdzania projektami PRINCE2.

Megaustawa 17 lipca 2010 r. wesz∏a w ˝ycie ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju us∏ug i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. Nr 106, poz. 675). Zgodnie z nià jednostki samorzàdu terytorialnego mogà prowadziç dzia∏alnoÊç telekomunikacyjnà, a tak˝e budowaç sieci jako zadanie w∏asne o charakterze u˝ytecznoÊci publicznej. Samorzàdy powinny budowaç przede wszystkim infrastruktur´ telekomunikacyjnà, g∏ównie jej elementy pasywne (kanalizacja kablowa, pomieszczenia kolokacyjne, s∏upy, maszty, kable).

W ustawie przyj´to, ˝e miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nie mogà uniemo˝liwiaç lokalizowania inwestycji celu publicznego z zakresu ∏àcznoÊci, je˝eli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odr´bnymi.

Wed∏ug ustawy, tzw. prawo drogi obejmuje równie˝ jednostki samorzàdu terytorialnego, którym prawo to jest niezb´dne dla prowadzenia dzia∏alnoÊci w telekomunikacji.

Ustawa nak∏ada te˝ obowiàzek lokalizowania kana∏ów technologicznych w pasie drogowym przy okazji budowy i przebudowy dróg publicznych.

9

ADMINISTRACJA wi´kszych problemów w jego przeprowadzaniu – mówi Marek Ogonowski, zast´pca kierownika Dzia∏u Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego w Agencji Rozwoju Mazowsza. Przygotowuje ona projekt „Internet dla Mazowsza”. Ma to byç sieç szkieletowa i dystrybucyjna o d∏ugoÊci 3640 km, majàca 269 w´z∏ów. Dzi´ki niej 90 proc. mieszkaƒców województwa i 100 proc. firm, urz´dów oraz szkó∏ b´dzie mog∏o korzystaç z szerokopasmowego Internetu. WartoÊç inwestycji to 500 mln z∏. Wed∏ug planów Mazowsza, w pierwszym kwartale 2011 r. ma zostaç og∏oszony przetarg na projekt techniczny sieci. B´dzie ona powstawaç etapami, po oko∏o 30 w´z∏ów rocznie.

Jak wynika z doÊwiadczeƒ przy tego typu projektach, czas ich notyfikacji mo˝e trwaç do 18 miesi´cy. Równie˝ inne elementy przygotowawcze sà czasoch∏onne. Na przyk∏ad, na Mazowszu ponad rok trwa∏a inwentaryzacja zasobów. By∏a ona potrzeba nie tylko dla tego projektu. OkreÊlenie, czy dany obszar jest bia∏y, szary czy czarny umo˝liwia staranie si´ o unijne dofinansowanie w ramach Dzia∏ania 8.4 PO IG operatorom, którzy dostarczà Internet klientom koƒcowym.

TOMASZ WÑTOR kierownik Dzia∏u Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego w Agencji Rozwoju Mazowsza: Coraz cz´Êciej m∏odzi, aktywni ludzie wybierajàc miejsce osiedlenia patrzà, jaka jest tam infrastruktura teleinformatyczna.

Dost´p do Internetu jest wi´c jednym z elementów, wed∏ug których atrakcyjnoÊç terenu oceniajà nie tylko przedsi´biorcy, ale te˝ potencjalni mieszkaƒcy.

fot. THETA

Du˝e projekty, du˝e problemy

Bia∏e, szare i czarne Obszar bia∏y: ca∏kowity brak infrastruktury szkieletowo-dystrybucyjnej niezb´dnej do zapewnienia us∏ug szerokopasmowego dost´pu do Internetu.

Obszar szary: istnieje infrastruktura szkieletowo-dystrybucyjna tylko jednego operatora.

Obszar czarny: istnieje infrastruktura szkieletowo-dystrybucyjna co najmniej dwóch operatorów telekomunikacyjnych.

10

Wielkie projekty, jak ponadregionalna Sieç Szerokopasmowa Polski Wschodniej, czy wojewódzkie: Kujawsko-Pomorska Sieç Informacyjna, ¸ódzka Regionalna Sieç Teleinformatyczna, Wielkopolska Sieç Szerokopasmowa, Ma∏opolska Sieç Szerokopasmowa, DolnoÊlàska Sieç Szkieletowa, kosztujà po kilkaset milionów z∏otych. Kluczowà sprawà jest tu zdobycie wk∏adu w∏asnego uzupe∏niajàcego finansowanie unijne. Mogà to byç pieniàdze z bud˝etu samorzàdu, ale sà i inne rozwiàzania. Na przyk∏ad, województwo wielkopolskie powo∏a∏o spó∏k´ handlowà, której jednym z celów jest pozyskanie Êrodków z zewn´trznych êróde∏ na pokrycie wk∏adu w∏asnego. Pod koniec paêdziernika zacz´∏y si´ rozmowy z 6 firmami, które dopuszczono do negocjacji o obj´cie udzia∏ów. Podobny model wybra∏a Ma∏opolska. Tu wk∏adem województwa sà pieniàdze z jego bud˝etu oraz umo˝liwienie pozyskania Êrodków z Ma∏opolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Partner prywatny wniesie kapita∏, infrastruktur´, sprz´t, know-how (zarzàdzanie, wykonywanie cz´Êci prac planistycznych, projektowych lub budowlanych).

Kolejna sprawa to utrzymanie sieci po jej wybudowaniu i 5-letnim okresie obligatoryjnego jej finansowania. – MusieliÊmy zrobiç szczegó∏owe analizy finansowe, by ustaliç, czy to si´ uda – mówi Tomasz Wàtor, kierownik Dzia∏u Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego w Agencji Rozwoju Mazowsza. Obszary, do których ma dotrzeç mazowiecka sieç

PIOTR DZIUBAK rzecznik prasowy Urz´du Komunikacji Elektronicznej: G∏ówne problemy zg∏aszane przez samorzàdy Urz´dowi Komunikacji Elektronicznej dotyczà m.in. zagadnieƒ zwiàzanych z inwestycjami szerokopasmowymi, modelami biznesowymi realizacji inwestycji szerokopasmowych, sposobu wy∏onienia partnera prywatnego w danym modelu biznesowym oraz ich wieloÊci, np. w partnerstwie publiczno-prywatnym. Samorzàdy pytajà te˝, kiedy jednostka samorzàdu terytorialnego powinna zg∏osiç dzia∏alnoÊç w zakresie telekomunikacji do rejestru jednostek samorzàdu terytorialnego prowadzonego przez UKE i jakie obowiàzki wià˝à si´ z prowadzeniem takiej dzia∏alnoÊci.

nieprzypadkowo nie interesujà komercyjnych operatorów. – Mamy 4345 miejscowoÊci, w których mieszka mniej ni˝ 200 osób. Czy podciàganie tam sieci si´ op∏aci? Dla firmy telekomunikacyjnej to nie sà teraz miejsca warte inwestycji – dodaje Tomasz Wàtor. – Co innego, gdy w pobli˝u znajdzie si´ nasz w´ze∏ dystrybucyjny. Jako jedyni z przygotowujàcych du˝y projekt wojewódzki zapytaliÊmy operatorów komercyjnych, jakie warunki – z ich punktu widzenia – musi spe∏niaç nasza sieç, by pod∏àczyli si´ do niej i zacz´li dzia∏aç na danym terenie.

Efektem rozmów z potencjalnymi klientami – poÊredniczàcymi w dostarczeniu Internetu mieszkaƒcom – jest du˝e zainteresowanie operatorów projektem.

Mazowiecka sieç b´dzie w∏asnoÊcià województwa, ale zarzàdzaç nià b´dzie wy∏oniony w przetargu operator, p∏acàcy samorzàdowi op∏at´ dzier˝awczà. Po siedmiu latach województwo b´dzie mog∏o sprzedaç sieç.

ADMINISTRACJA

Samorzàdowe sieci lokalne

Mniejsze projekty, du˝e problemy WIES¸AW WALISZEWSKI

Sieci szerokopasmowe budujà nie tylko regiony. Takie projekty wdra˝ajà gminy, zwiàzki gmin, powiaty, a czasem nieformalne zwiàzki samorzàdowe.

I choç skala takich przedsi´wzi´ç jest mniejsza ni˝ tych JeÊli wierzyç ekspertom, jednym z najlepo zasi´gu szych projektów budowy sieci szerokoparegionalnym, smowej w Polsce jest „Subregionalna sieç IT dla obszaru Zwiàzku Gmin Zag∏´bia Miedzioproblemy wego”. Zwiàzek obejmuje gminy: Gaworzyce, Przemków, Radwanice, Jerzmanowa, Gr´botowarzyszàce cice, P´c∏aw, Chocianów, Polkowice. tym projektom KGHM i szerokie pasmo wcale nie sà Dzi´ki sàsiedztwu KGHM, gminy te do biedmniejsze. nych nie nale˝à. Trzy lata temu, m.in. pod wp∏ywem namów ówczesnego marsza∏ka województwa dolnoÊlàskiego, postanowi∏y one wspólnie – z pomocà pieni´dzy unijnych – zbudowaç sieç szerokopasmowà, obejmujàcà 100 miejscowoÊci, które nie interesowa∏y operatorów komercyjnych. Plan zak∏ada wybudowanie sieci szkieletowej w typologii wielu p´tli fizycznych. Sieç dystrybucyjna budo-

12

fot. THETA

wana b´dzie w typologii gwiazdy. Minimum jedna para w∏ókien Êwiat∏owodowych o bardzo du˝ej przepustowoÊci ma byç doprowadzona do ka˝dej miejscowoÊci. Dalej – do mieszkaƒców – Internet majà doprowadziç komercyjni operatorzy lokalni.

Poczàtkowo szacowano koszty projektu na ok. 80 mln z∏. Zak∏adano, ˝e dofinansowanie z UE wyniesie 85 proc. Zdobycie tak du˝ej sumy by∏o jednak nierealne. WyjÊciem okaza∏o si´ zawieszenie Êwiat∏owodów poza terenami zabudowanymi na s∏upach linii Êredniego napi´cia. Zwiàzek dogada∏ si´ z w∏aÊcicielem infrastruktury energetycznej, spó∏kà EnergiaPro. Dzi´ki temu koszt inwestycji spad∏ do 20 mln z∏. Tak du˝e obni˝enie kosztów spowodowa∏o, ˝e projekt zwyci´˝y∏ w konkursie „Wygrajmy razem euro”, organizowanym przez „Gazet´ Wyborczà”, portal Wyborcza.biz i firm´ doradczà Accreo Ta-

xand. Z pomys∏ów Zwiàzku Gmin Zag∏´bia Miedziowego korzystajà teraz inne samorzàdy. Wygrana da∏a zwiàzkowi m.in. opiek´ doradczà. Ale na Dolnym Âlàsku w 2008 roku zmieni∏ si´ marsza∏ek województwa. I do tej pory decyzji o przyznaniu dofinansowania z RPO nie ma. A to oznacza nie tylko, ˝e dokumentacja wniosku si´ dezaktualizuje (zmieniajà si´ ceny i technologie). W pewnym momencie mo˝e si´ okazaç, ˝e sieci nie uda si´ zbudowaç w takim terminie, by projekt rozliczyç do koƒca 2015 r.

Nie tylko zwiàzek gmin z zag∏´bia miedziowego ma takie wàtpliwoÊci. Obawy przed skutkami spi´trzenia si´ projektów realizowanych tu˝ przed zakoƒczeniem perspektywy finansowej majà te˝ inni. Kumulacja projektów mo˝e bowiem spowodowaç wzrost cen, brak wystarczajàcej liczby projektantów i wykonawców.

Szkielet i co dalej Realizowane i planowane dotàd projekty budowy sieci przez samorzàdy nie dotyczà doprowadzania jej do domów mieszkaƒców (z wyjàtkiem 8.3 PO IG, gdzie chodzi o dost´p dla Internetu dla najubo˝szych i niepe∏nosprawnych). Dostarczaniem Internetu do klienta koƒcowego majà si´ zajàç operatorzy komercyjni. Wspiera ich wspomniane ju˝ Dzia∏anie 8.4 PO IG, dla realizacji którego zarezerwowano 200 mln euro. Lista problemów, z jakimi spotykajà si´ te, cz´sto bardzo ma∏e, przedsi´biorstwa si´gajàce po fundusze unijne jest bardzo du˝a, ale wychodzi poza ramy tego tekstu. Warto jednak wspomnieç o jednym niebezpiecznym zjawisku. Jak powiedzia∏a podczas konferencji Krajowego Forum Szerokopasmowego Joanna Antczak z Departamentu Rozwoju Infrastruktury UKE, trzy firmy zg∏osi∏y zamiar budowy sieci w a˝ 12 tys. miejscowoÊciach, czyli w ponad po∏owie wszystkich lokalizacji, na które sk∏adano wnioski o dofinansowanie z 8.4 POIG. A gdy ktoÊ „zarezerwowa∏” jakiÊ obszar, inny operator nie dostanie ju˝ dofinansowania, gdyby planowa∏ tam inwestycje. Czy trzem tak aktywnym firmom chodzi o zablokowanie innym operatorom dost´pu do unijnego finansowania budowy sieci w miejscowoÊciach klasyfikowanych jako bia∏e plamy? UKE, MSWiA oraz WWPE (W∏adza Wdra˝ajàca Programy Europejskie) zapowiadajà „przeciwdzia∏anie dostrze˝onym negatywnym zjawiskom”.

W sierpniu br. sekretariat Komitetu Koordynujàcego Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-13 przedstawi∏ zaktualizowanà wersj´ dokumentu pn. Linia Demarkacyjna. – Zmiana umo˝liwia dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego projektów, w ramach których budowane lub rozbudowywane sà sieci dost´powe (w tym „ostatnia mila”), o ile ∏àcznie z nimi projekt

obejmuje budow´ lub rozbudow´ sieci dystrybucyjnych lub szkieletowych – wyjaÊnia Piotr Dziubak, rzecznik prasowy Urz´du Komunikacji Elektronicznej. – JednoczeÊnie Linia Demarkacyjna ustanawia ograniczenie zwiàzane z dzia∏aniem 8.4 POIG – sieç dost´powa w zakresie finansowanym z RPO nie mo˝e byç planowana na obszarze obj´tym siecià, dla której z∏o˝ono lub zatwierdzono wniosek o dofinansowanie z dzia∏ania 8.4 POIG, przy czym obszar mo˝e byç rozumiany tak˝e jako cz´Êç miejscowoÊci. W wykazie publikowanym przed og∏oszeniem konkursu z Regionalnych Programów Operacyjnych nie uwzgl´dnia si´ obszarów, na których ma byç realizowana sieç dost´powa zgodnie z wnioskami o dofinansowanie z 8.4 POIG zatwierdzonymi lub b´dàcymi w trakcie oceny (decydujàca jest data publikacji wykazu). JednoczeÊnie dopuszcza si´ budow´ z RPO sieci dost´powej w bia∏ej plamie (np. ulica, osiedle) b´dàcej w obr´bie obszaru obj´tego projektem z 8.4 POIG. Obszary obj´te budowà sieci dost´powych z 8.4 POIG ustala si´ z mo˝liwà dok∏adnoÊcià do poziomu osiedla, ulicy, etc. – dodaje Piotr Dziubak.

Linia determinacji UE Pod koniec listopada nie by∏o jeszcze ˝adnych informacji o pomys∏ach polskich samorzàdów na wykorzystanie tej zmiany podejÊcia unijnych w∏adz do projektów regionalnych. A nowa interpretacja Linii Demarkacyjnej to przyk∏ad determinacji UE w budowie spo∏eczeƒstwa informacyjnego. Rozbudowa infrastruktury spo∏eczeƒstwa opartego na wiedzy (czyli m.in. sieci szerokopasmowej) jest od lat jednym z priorytetów Unii Europejskiej. Nacisk k∏adziony na ten cel ma mocne uzasadnienie. Wed∏ug informacji Komisji Europejskiej, po∏owa wzrostu produkcyjnoÊci odnotowanego w Europie w ciàgu ostatnich 15 lat to efekt wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Tendencja ta b´dzie si´ prawdopodobnie nasilaç. W opublikowanej w maju br. Agendzie Cyfrowej za∏o˝ono, ˝e celem UE b´dzie zapewnienie do 2020 r. wszystkim obywatelom Unii Internetu o szybkoÊci 30 Mb/s lub wi´kszej, przy czym po∏owa europejskich gospodarstw domowych powinna mieç dost´p do szybkoÊci co najmniej 100 Mb/s. W Brukseli wiedzà jednak, ˝e komercyjni operatorzy nie sà w stanie sfinansowaç tak du˝ej infrastruktury. Nie b´dà tym te˝ zainteresowani z przyczyn biznesowych. Szacuje si´, ˝e z 300 mld euro, które trzeba wydaç na realizacj´ Cyfrowej Agendy, tylko 10 proc. zapewnià inwestycje komercyjne. To sprawia, ˝e pomoc publiczna w tym obszarze b´dzie tolerowana, a nawet popierana przez unijne w∏adze jeszcze latami. Jest to dobra wiadomoÊç dla nas.

fot. THETA

ADMINISTRACJA

Celem UE b´dzie zapewnienie do 2020 r. wszystkim obywatelom Unii Internetu o szybkoÊci 30 Mb/s lub wi´kszej, przy czym po∏owa europejskich gospodarstw domowych powinna mieç dost´p do szybkoÊci co najmniej 100 Mb/s.

13

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

Dobry dostawca jest partnerem Z WOJCIECHEM G¸A˚EWSKIM Country managerem firmy D-Link, rozmawia Jaros∏aw Molga.

– Podstawà dobrej informatyzacji jest sieç.

Na ile sektor publiczny w Polsce mo˝na uznaç za zaawansowany w obszarach budowania i wykorzystywania rozwiàzaƒ sieciowych?

– Z sieciami w sektorze publicznym jest podobnie, jak z autostradami. Wiele si´ o nich mówi, ciàgle si´ buduje, a realnie wcià˝ na dobrà spraw´ ich nie ma. Mo˝na mówiç o cz´Êci sektora publicznego, gdzie dobrze zbudowano sieç i w pe∏ni wykorzystuje si´ jej mo˝liwoÊci. Na ogó∏ jednak mamy do czynienia z sytuacjà, kiedy inwestuje si´ w rozwiàzania nie tyle ze wzgl´du na faktyczne potrzeby urz´du, szpitala czy obywateli, ale dlatego, ˝e wypada podjàç jakieÊ dzia∏anie. Przeprowadziç inwestycj´. Ta rozbie˝noÊç mi´dzy umiej´tnoÊcià oceny potrzeb a sposobami, skalà i standardami budowanych sieci jest i b´dzie przyczynà wielu problemów dla nas wszystkich. Trzeba w tym miejscu zaznaczyç, ˝e obecnie ta rozbie˝noÊç jest o wiele mniejsza ni˝ jeszcze kilka lat temu i mo˝na mieç nadziej´, ˝e b∏´dów pope∏nianych przy takich inwestycjach b´dzie coraz mniej.

– Generalnie zapanowa∏a moda na budow´ sieci. Zarówno tych na potrzeby jednostek publicznych, jak i tych, które majà zapewniç dost´p do Internetu obywatelom. Czy sieciowy deficyt mogà uzupe∏niç takie in-

14

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

westycje, w tym o takiej skali, jak regionalne sieci szerokopasmowe finansowane przez samorzàdy?

– RzeczywiÊcie, mamy sytuacj´, w której co moment ktoÊ og∏asza, ˝e b´dzie budowa∏ lub w∏aÊnie buduje sieç. Sà to dobre wiadomoÊci, ale nie do koƒca. Istnieje szereg niebezpieczeƒstw, które niesie ze sobà takie spontaniczne budowanie sieci.

Tym bardziej ˝e cz´sto plany tych inwestycji powstawa∏y latami i niejednokrotnie studia wykonalnoÊci projektów uwzgl´dniajà przestarza∏à technologi´, która ma si´ nijak do fragmentów przygotowywanych obecnie, opierajàcych si´ na zupe∏nie innych standardach.

W efekcie mo˝emy mieç mozaik´ bardzo ró˝nych rozwiàzaƒ, które b´dà trudne do zintegrowania nawet na poziomie lokalnym, nie mówiàc o regionalnym lub ogólnokrajowym. Te problemy mia∏a niwelowaç megaustawa, narzucajàc minimalne standardy i ramy budowy sieci. Urzàd Komunikacji Elektronicznej stara si´ pomagaç samorzàdom, m.in. przez publikowanie poradników, które dostarczajà niezb´dnej wiedzy. Jest to jednak leczenie choroby, a nie profilaktyka. Bie˝àce projekty sà ju˝ w wi´kszoÊci zrealizowane lub sà w stadium dopinania ostatnich szczegó∏ów. Grozi nam wi´c mnogoÊç rozwiàzaƒ, które nie b´dà spe∏nia∏y swojej roli.

– Co w praktyce mo˝e oznaczaç dla nas, obywateli, taka sytuacja?

– Mo˝e si´ okazaç, ˝e nie bardzo jest jak korzystaç z wybudowanej infrastruktury, lub nie ma po co z niej korzystaç. Chodzi bowiem o to, ˝e nie jest sztukà wybudowanie samej infrastruktury. Trzeba jà zaprojektowaç tak, by móg∏ do niej pod∏àczyç si´ podmiot obs∏ugujàcy mieszkaƒców, dostarczajàcy us∏ugi, np. dost´p do Internetu, itp. Problem pojawia si´ wtedy, kiedy twórcy projektów zak∏adajà, ˝e pod∏àczyç mo˝na si´ tylko i wy∏àcznie korzystajàc z okreÊlonych technologii i rozwiàzaƒ. To ogranicza mo˝liwoÊç szybkiego wykorzystania infrastruktury i konkurencj´ wÊród podmiotów majàcych Êwiadczyç us∏ugi.

Wreszcie, nieustannym problemem jest niewielka iloÊç us∏ug publicznych, z których obywatel mo˝e korzystaç za poÊrednictwem sieci. W efekcie nawet doprowadzenie mu pod nos dost´pu do Internetu nie przekona go do tego, by z niego korzystaç, bo obywatel nie widzi, dlaczego mia∏by to robiç. To jest powa˝ny problem, który spoczywa na sektorze publicznym: stworzenie takiego wachlarza us∏ug on-line, który sprawi, ˝e korzystanie z sieci b´dzie si´ op∏aca∏o tak˝e tym, którzy teraz nie czujà potrzeby aktywnoÊci w wirtualnym Êwiecie.

– Ograniczenie technologii, które mogà byç wykorzystywane ju˝ po wybudowaniu sieci, ma przyczyn´ w dà˝eniu dostawców do uzale˝nienia odbiorcy od swoich rozwiàzaƒ. Z drugiej strony, trudno, by samorzàdowcy sami, bez rozmowy z dostawcà czy wykonawcà, tworzyli szczegó∏y projektów. Czy odbiorca mo˝e wi´c liczyç na pomoc dostawcy?

– Takie post´powanie charakteryzuje tych, którzy z regu∏y majà s∏abe produkty i z tego powodu nie sà w stanie normalnie rywalizowaç na rynku. Dlatego warto zawsze sprawdziç kompetencje i doÊwiadczenie dostawcy, zweryfikowaç jego zapewnienia. Dobry dostawca jest partnerem. Wska˝e nie tylko dobre strony projektu, ale tak˝e zagro˝enia, które z niego wynikajà i b´dzie stara∏ si´ im zaradziç.

Choçby we w∏asnym interesie, by dalej korzystano z jego rozwiàzaƒ lub produktów, które powinny byç gwarantem jakoÊci i niezawodnoÊci.

W firmie, którà kieruj´ uwa˝amy, ˝e partnerstwo jest optymalnym sposobem w kontaktach nie tylko ze swoimi klientami, ale tak˝e podmiotami wspó∏pracujàcymi z nami. Obecnie technologie, a tak˝e potrzeby zmieniajà si´ bardzo szybko. Nie ma wi´c sensu jednostronnie ustanawiaç sztywnych ram, a trzeba staraç si´ je tworzyç wspólnie, w∏aÊnie na zasadach partnerskich. Dotyczy to tak˝e takich inwestycji, jak budowa czy eksploatacja sieci informatycznych.

Problem pojawia si´ wtedy, kiedy twórcy projektów zak∏adajà, ˝e pod∏àczyç mo˝na si´ tylko i wy∏àcznie korzystajàc z okreÊlonych technologii i rozwiàzaƒ. To ogranicza mo˝liwoÊç szybkiego wykorzystania infrastruktury i konkurencj´ wÊród podmiotów majàcych Êwiadczyç us∏ugi.

15

ADMINISTRACJA

Projekt e-Êwi´tokrzyskie

Tajemnice udanego projektu ANDRZEJ MACIEJ SKRZECZKOWSKI

Niedostateczna i stara infrastruktura dost´powa ∏àczàca sieci szkieletowe operatorów telekomunikacyjnych z urzàdzeniami odbiorców koƒcowych – „ostatnia” i „przedostatnia mila” – to g∏ówna bolàczka naszej infrastruktury telekomunikacyjnej. Mo˝liwoÊç dofinansowania ze strony UE pozwoli∏a realnie myÊleç o jej rozwoju.

Pytanie tylko, jak to robiç? Oto jedna z mo˝liwych odpowiedzi.

W naszej opinii, najprostszym rozwiàzaniem by∏a budowa infrastruktury pozwalajàcej na realizacj´ pod∏àczeƒ najpierw szybko i tanio na znacznym terenie, a nast´pnie – w miar´ rozwoju – umo˝liwiajàcej ∏agodne przejÊcie do rozwiàzaƒ dro˝szych, zwiàzanych z wi´kszym popytem. Takà w∏aÊnie infrastrukturà jest radiowa sieç e-Êwi´tokrzyskie. Obejmuje ona zasi´giem znaczny obszar województwa Êwi´tokrzyskiego, zapewniajàc dost´p u˝ytkowników do Internetu oraz innych us∏ug telekomunikacyjnych i teleinformatycznych (telefonia, sieci prywatne itp.).

Dlaczego Êwi´tokrzyskie?

SpotkaliÊmy osoby, które wykaza∏y ogromnà inicjatyw´ i zach´ci∏y nas do zainteresowania si´ tym regionem. Zdecydowa∏ jednak nie tylko przypadek – województwo to plasuje si´ na ostatnich miejscach statystyk dotyczàcych rozwoju, teren jest trudny (góry, lasy, du˝e odleg∏oÊci), a przeci´tny dochód na mieszkaƒca stosunkowo niski. WyszliÊmy wi´c z za∏o˝enia, ˝e jeÊli tam si´ nam uda, to uda si´ wsz´dzie. Ten tekst Êwiadczy poÊrednio o tym, ˝e si´ uda∏o.

Projekt „e-Êwi´tokrzyskie – budowa sieci radiowej”, dofinansowany z Funduszy Europejskich ZPORR, Dzia∏anie 1.5, realizowany by∏ przez Naukowà i Akademickà Sieç Komputerowà –

16

NASK – instytut badawczy (do 1.X.2010 roku – jednostk´ badawczo-rozwojowà).

Utworzony w 1991 r. przy Uniwersytecie Warszawskim, NASK dzia∏a∏ jako jednostka badawczo-rozwojowa od 1994 roku. Z mocy ustawy z 1.X.2010 roku NASK zosta∏ instytutem badawczym. Pierwszym zadaniem NASK by∏o przy∏àczenie Polski do Internetu, a nast´pnie rozwój nowoczesnej telekomunikacji – poczàtkowo dla Êrodowiska naukowo-akademickiego, a nast´pnie dla wszystkich odbiorców. Jako operator wdra˝amy nowoczesne rozwiàzania i realizujemy przedsi´wzi´cia s∏u˝àce rozwojowi Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego. JednoczeÊnie prowadzimy dzia∏ania zwiàzane z bezpieczeƒstwem Internetu (CERT Polska) oraz wykonujemy badania naukowe dotyczàce sieci komputerowych. e-Êwi´tokrzyskie to kolejny projekt wytyczajàcy kierunki rozwoju i badajàcy nowe mo˝liwoÊci.

Historia projektu „e-Êwi´tokrzyskie” Prace nad projektem zosta∏y rozpocz´te w 2002 r. przez grup´ inicjatywnà, sk∏adajàcà si´ z NASK, Politechniki Âwi´tokrzyskiej oraz Âwi´tokrzyskiego Centrum Innowacji i Transferu Technologii. Do grupy tej wkrótce do∏àczyli przedstawiciele Âwi´tokrzyskiego Urz´du Wo-

ADMINISTRACJA jewódzkiego, Urz´du Marsza∏kowskiego, Urz´du Miasta Kielce, Starostwa Powiatowego, Âwi´tokrzyskiego Centrum Onkologii, Policji oraz przedstawiciele jednostek samorzàdowych ró˝nych szczebli.

W kwietniu 2004 r. podpisana zosta∏a „Umowa o wspó∏pracy” pomi´dzy 17 instytucjami dzia∏ajàcymi na terenie województwa Êwi´tokrzyskiego. By∏y to: Urzàd Marsza∏kowski, Urzàd Wojewódzki, starostwa: koneckie, kieleckie, urz´dy miast: Kielce, Staszów, Koƒskie, Ostrowiec, Sandomierz, J´drzejów, gminy: O˝arów, Ruda Maleniecka, Âwi´tokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii, Politechnika Âwi´tokrzyska, NASK, Centrum Onkologii, Wojewódzka Komenda Policji.

Instytucje te podj´∏y prace majàce na celu przygotowanie wniosku w ramach konkursu z funduszy Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) do Dzia∏ania 1.5: „Infrastruktura spo∏eczeƒstwa informacyjnego”.

Do zrealizowania zosta∏y wskazane – w sposób has∏owy – nast´pujàce zagadnienia: ● infrastruktura telekomunikacyjna, ● serwer informacyjny, ● dost´p do zasobów, ● aplikacje elektronicznego urz´du, ● bezpieczeƒstwo i niezawodnoÊç, ● po∏àczenia z innymi sieciami.

We wrzeÊniu 2004 r. w Urz´dzie Marsza∏kowskim zosta∏y z∏o˝one trzy uzupe∏niajàce si´ wnioski pod wspólnà nazwà „e-Êwi´tokrzyskie”. Decyzjà Zarzàdu Województwa w grudniu 2004 r. wnioski te zosta∏y zakwalifikowane do realizacji jako projekt „e-Êwi´tokrzyskie”, sk∏adajàcy si´ z trzech uzupe∏niajàcych si´ cz´Êci: 1. „e-Êwi´tokrzyskie – budowa sieci radiowej” (beneficjentem jest NASK), 2. „e-Êwi´tokrzyskie – rozbudowa infrastruktury informatycznej” (beneficjentem jest Urzàd Marsza∏kowski Województwa Âwi´tokrzyskiego), 3. „e-Êwi´tokrzyskie – rozbudowa Miejskiej Sieci Komputerowej KIELMAN dla potrzeb integracji z miejskimi sieciami Êwiat∏owodowymi” (beneficjentem jest Politechnika Âwi´tokrzyska).

Ze wzgl´du na minimalne Êrodki finansowe przeznaczone w ramach województwa na realizacj´ z funduszy Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) Dzia∏ania 1.5 (2,4 mln euro) realizowane w latach 2004-07, projekty obejmowa∏y tylko cz´Êç województwa Êwi´tokrzyskiego.

mieszkaƒców. Us∏uga jest dost´pna dla jednostek samorzàdu terytorialnego i innych instytucji publicznych, edukacyjnych, firm komercyjnych oraz – za poÊrednictwem lokalnych dostawców us∏ug – dla indywidualnych odbiorców. Cechà zaproponowanego rozwiàzania jest jego dost´pnoÊç.

W 2006 r. uruchomionych zosta∏o pi´ç z szeÊciu planowanych radiowych stacji bazowych: w Kielcach, Ostrowcu Âwi´tokrzyskim, Staszowie/Grzybowie, J´drzejowie oraz w Koƒskich.

W kwietniu 2007 roku uruchomiona zosta∏a ostatnia radiowa stacja bazowa w Sandomierzu, gdzie ze wzgl´du na protesty oraz konsultacje z mieszkaƒcami przed∏u˝y∏y si´ procedury zwiàzane z pozyskaniem niezb´dnych decyzji administracyjnych, które umo˝liwia∏y uruchomienie radiolinii ∏àczàcej Sandomierz ze szkieletem sieci. Zgodnie z podpisanà umowà, projekt budowy sieci radiowej zosta∏ zakoƒczony w kwietniu 2007 r.

Efekty projektu Po ukoƒczeniu instalacji stacji bazowych nastàpi∏a faza pod∏àczania pierwszych klientów.

Pozytywnie zostaliÊmy zaskoczeni wielkim zainteresowaniem wÊród ma∏ych, lokalnych operatorów, którym projekt da∏ mo˝liwoÊç zaoferowania us∏ug na nowych terenach – gdzie nie istnieje konkurencja. Na terenach tych brak konkurencji zwiàzany by∏, oczywiÊcie, z brakiem infrastruktury, a zatem dotarcie do tych terenów by∏o jednym z podstawowych celów projektu.

W efekcie tu˝ po pierwszej fali pod∏àczeƒ operatorów lokalnych (w po∏owie 2007 roku) zaobserwowaliÊmy efekty oddzia∏ywania projektu w skali regionu. W serwisie ranking.pl mo˝na zaobserwowaç w tym okresie bezprecedensowy wzrost aktywnoÊci internautów z województwa Êwi´tokrzyskiego:

Wzrost aktywnoÊci internautów z województwa Êwi´tokrzyskiego

Przede wszystkim dost´pnoÊç Celem projektu „e-Êwi´tokrzyskie – budowa sieci radiowej” by∏o uruchomienie szerokopasmowej sieci teleinformatycznej umo˝liwiajàcej dost´p do Internetu na terenie województwa Êwi´tokrzyskiego. Zgodnie z za∏o˝eniami, projekt obejmuje swoim zasi´giem 64 proc. powierzchni województwa oraz ok. 75 proc. jego

èród∏o: Gemius SA, gemiusTraffic, 21/10/08 – 27/10/08 http://www.ranking.pl

17

ADMINISTRACJA Z wyliczeƒ wynika∏o, ˝e ok. 20 abonentów wprawdzie nie jest w stanie zwróciç poczynionych inwestycji, ale ju˝ wystarcza na pokrycie kosztów bie˝àcych operatora lokalnego – takich obszarów znaleêliÊmy ju˝ du˝o wi´cej.

Stàd wniosek, ˝e bardzo istotne jest dofinansowanie dla infrastruktury „ostatniej mili” dla lokalnych operatorów – Êrodki na tego rodzaju inwestycje dost´pne sà obecnie w ramach PO IG, Dzia∏anie 8.4.

Jak dzia∏aç na terenach s∏abiej rozwini´tych?

Obserwujemy dwie podstawowe i powiàzane ze sobà przeszkody w rozwoju teleinformatyki na tego typu terenach. Pierwsza z nich, to bariera popytu. W rejonach s∏abiej zurbanizowanych i biednych mieszkaƒcy nie czujà potrzeby dost´pu do nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, a jeÊli nawet, to sà w stanie na niego przeznaczyç niewielkie Êrodki. Je˝eli w regionach bogatszych cena akceptowalna jest na poziomie 60, a nawet 100 z∏otych, to w rejonach biedniejszych mieszkaƒcy sà sk∏onni wydaç na ten cel 30-40 z∏otych.

Drugà powa˝nà przeszkodà jest niech´ç operatorów telekomunikacyjnych do inwestowania w takich regionach. Budowa infrastruktury jest droga, a spodziewane wp∏ywy – niskie. W takich warunkach nie jest mo˝liwe opracowanie op∏acalnego projektu i jedynym wyjÊciem jest zewn´trzne dofinansowanie nak∏adów inwestycyjnych ze Êrodków publicznych.

Do przeszkód praktycznych mo˝na zaliczyç ogromne k∏opoty z budowà infrastruktury telekomunikacyjnej razem z innymi inwestycjami liniowymi – w szczególnoÊci drogami. Powoduje to koniecznoÊç realizacji rurociàgów kablowych przez setki i tysiàce prywatnych, ma∏ych dzia∏ek, których w∏aÊciciele z ró˝nych powodów mogà takà inwestycj´ skutecznie blokowaç. Do tego dochodzi strach przed technologiami radiowymi, bardzo pomocnymi w budowie szerokopasmowej infrastruktury telekomunikacyjnej na s∏abo zaludnionych terenach. Ten, najcz´Êciej irracjonalny, strach mo˝e zak∏óciç proces inwestycyjny zwiàzany z budowà masztów telekomunikacyjnych.

wacyjna Gospodarka (PO IG). Przedsi´biorcy mogà tak˝e w tych dzia∏aniach uczestniczyç – albo we wspó∏pracy z samorzàdami (na zasadach zbli˝onych do partnerstwa publiczno-prywatnego), albo bezpoÊrednio aplikujàc do takich Êrodków. W tym przypadku szczególnie nale˝y zwróciç uwag´ na PO IG – oÊ priorytetowà 8, gdzie dost´pne sà Êrodki na budow´ „ostatniej mili” w rejonach wykluczonych cyfrowo, a tak˝e Êrodki pobudzajàce popyt – finansujàce dost´p do Internetu dla osób o niskich dochodach. Ârodki dla MÂP na wst´pne inwestycje i szkolenia zaplanowane sà tak˝e w RPO oraz w PO Kapita∏ Ludzki.

Zamiast podsumowania W trakcie jednego z paneli dyskusyjnych zapytano mnie, czy projekt by∏ dla NASK op∏acalny?

Uczciwa odpowiedê brzmi: i tak, i nie. Jak to mo˝liwe?

Projekt z za∏o˝enia nie mia∏ przynieÊç zysku, jego efektem mia∏o byç jedynie uzyskanie w d∏u˝szej perspektywie niepe∏nego zwrotu inwestycji. Takie za∏o˝enie jest jednym z warunków dofinansowania i takie faktycznie obserwujemy efekty. A jednak projekt jest, tak˝e dla NASK, op∏acalny ekonomicznie. W jego wyniku dost´p do sieci zosta∏ zaoferowany na nowych terenach. Pobudzi∏o to popyt – powoli zaczynajà si´ stawaç op∏acalne inwestycje czysto komercyjne. Inwestycje takie prowadzi zarówno NASK, jak i inni operatorzy, którzy tak˝e odczuli wzrost zainteresowania us∏ugami Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego. Taki by∏ podstawowy cel projektu, Dzia∏ania 1.5 ZPORR oraz w∏adz województwa przyznajàcych Êrodki na projekt. I cel ten zosta∏ osiàgni´ty.

Finansowanie teleinformatyzacji regionów niezurbanizowanych Model takiego finansowania wynika bezpoÊrednio z artyku∏owanych przez mieszkaƒców potrzeb. W regionach takich w zasadzie nie mo˝na liczyç na samodzielnà budow´ infrastruktury przez przedsi´biorców czy operatorów telekomunikacyjnych. Wyraênie widaç natomiast, ˝e po ujawnieniu takiej potrzeby gospodarze regionu sà sk∏onni dofinansowywaç rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej ze Êrodków w∏asnych samorzàdu.

Dofinansowanie ze Êrodków UE bardzo intensyfikuje ten proces. W szczególnoÊci samorzàdy znajdà znaczne Êrodki w Regionalnych Programach Operacyjnych (RPO), Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) czy te˝ w Programie Operacyjnym Inno-

ANDRZEJ MACIEJ SKRZECZKOWSKI, absolwent PW, kierownik Dzia∏u In˝ynierii Sieci NASK, kieruje technicznie i wdra˝a projekty NASK, poczynajàc od budowy szkieletu sieci WARMAN, poprzez realizacj´ pierwszego naziemnego, szerokopasmowego, internetowego po∏àczenia Polski ze Êwiatem, a˝ do koncepcji i realizacji projektu „e-Êwi´tokrzyskie – budowa sieci radiowej”.

Zaprojektowa∏ i wdro˝y∏ model podzia∏u kosztów sieci transmisji danych. Aktywnie uczestniczy w tworzeniu programów operacyjnych dotyczàcych Spo∏eczeƒstwa Informacyjnego. Konsultant, ekspert i wyk∏adowca.

19

ADMINISTRACJA

Komórkowa wojna o centra uzdrowisk

fot. THETA

ANDRZEJ FEDOROWICZ

„G∏uchy telefon w uzdrowiskach”,„Uzdrowiska skazane na cyfrowe wykluczenie”, „Uzdrowiska czy skanseny”, „Polsce grozi telekomunikacyjny blama˝”.

Takie tytu∏y w prasie towarzyszy∏y uchwalaniu zmian w tzw. ustawie uzdrowiskowej.

Chodzi∏o o wprowadzony w 2005 roku zakaz budowy nowych stacji bazowych telefonii komórkowej w Êcis∏ych centrach kurortów, czyli tzw. strefie A i w promieniu 500 metrów od niej.

20

Do likwidacji tego zakazu dà˝yli operatorzy telefonii komórkowej oraz m.in. przedstawiciele GOPR i stowarzyszeƒ gospodarczych.

Tymczasem w∏adze samorzàdowe wielu uzdrowisk zachowywa∏y wobec takiego pomys∏u daleko idàcà wstrzemi´êliwoÊç. Dlaczego?

Ju˝ na wiosn´ operatorzy telefonii komórkowej zrzeszeni w Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji wytoczyli ci´˝kie dzia∏a. Opublikowany wówczas raport informowa∏, ˝e 44 gminy i miejscowoÊci uzdrowiskowe w Polsce skazane sà na post´pujàcà degradacj´ us∏ug telekomunikacyjnych, a w przysz∏oÊci, byç mo˝e, ca∏kowity ich brak.

Obecnie zapewniajà je stacje bazowe dzia∏ajàce w technologii GSM-900 MHz, postawione przed 2005 rokiem. Umo˝liwiajà one prowadzenie rozmów, przesy∏anie sms-ów i dost´p do powolnego Internetu.

Jednak – jak prognozuje PIIT – stacje bazowe GSM-900 powinny zostaç wkrótce wymienione na nowoczeÊniejsze, dzia∏ajàce w technologiach GSM-1800 i UMTS-2100, a w przysz∏oÊci tak˝e na LTE-2600.

Nowsze technologie zapewniajà m.in. przesy∏anie wiadomoÊci graficznych (MMS), dost´p do szybkiego Internetu oraz us∏ugi video/TV. Problem z nimi jest taki, ˝e o ile stary maszt GSM-900 jest w stanie obs∏u˝yç obszar nawet kilkudziesi´ciu hektarów, to stacja bazowa UMTS-2100 mo˝e pokryç zaledwie kilka hektarów. Oznacza to, ˝e stacje trzeba b´dzie budowaç g´Êciej i wed∏ug okreÊlonego algorytmu, tak by rzeczywiÊcie tworzy∏y one sieç. KorzyÊç ma byç taka, ˝e moc nowych stacji b´dzie o wiele mniej-

sza ni˝ starych, a ich niewielkie rozmiary umo˝liwià praktycznie niewidoczne wkomponowanie ich w zabytkowà zabudow´ uzdrowisk.

Po∏owiczny sukces czy po∏owiczna pora˝ka?

Te dwa argumenty – mniejsza moc i mo˝liwoÊç ukrycia stacji – mia∏y przekonaç pos∏ów z komisji zdrowia i samorzàdu terytorialnego pracujàcych nad nowelizacjà. Oznacza∏y bowiem mniejsze oddzia∏ywanie nadajników na zdrowie ludzi oraz brak szpecàcych okolic´ masztów. A w∏aÊnie skutki zdrowotne i krajobrazowe stacji GSM leg∏y u podstaw wprowadzenia zakazu ich budowy w strefach A uzdrowisk po 2005 roku.

Jednak argumenty zaproszonych na posiedzenie komisji ekspertów: prof. Marka Dàbrowskiego i prof. Marka ZmyÊlonego, o braku negatywnych skutków dzia∏ania stacji telefonii komórkowej na zdrowie ludzi, przekona∏y pos∏ów tylko cz´Êciowo. Dokonana przez komisje nowelizacja znosi zakaz stawiania stacji w strefie B w promieniu 500 metrów od strefy A, ale w samej strefie A – ju˝ nie.

Rozwiàzanie takie nie satysfakcjonuje operatorów, którzy nadal propagujà czarne wizje spacerów po uzdrowiskach w poszukiwaniu zasi´gu komórki. Jednak wiele wskazuje na to, ˝e ustawa w takim w∏aÊnie kszta∏cie zostanie uchwalona przez Sejm jeszcze w tym roku, a po przejÊciu przez procedury senackie i prezydenckie mog∏aby wejÊç w ˝ycie w okolicach kwietnia 2011 roku.

ADMINISTRACJA Uzdrowisko uzdrowisku nierówne Z przeprowadzonych rozmów wynika, ˝e operatorzy oraz wspierajàce ich organizacje gospodarcze zbyt pochopnie wrzucili do jednego worka wszystkie 44 polskie uzdrowiska, straszàc ich wykluczeniem cyfrowym w ca∏oÊci. Co bowiem w tej kwestii ∏àczy np. Konstancin-Jeziornà, Sopot czy Krynic´-Zdrój? Okazuje si´, ˝e bardzo niewiele.

Na przyk∏ad, strefa A w Konstancinie ma powierzchni´ zaledwie 2 hektarów. To obszar na tyle ma∏y, ˝e mogà pokryç go nawet ma∏e stacje bazowe ulokowane w strefie B. Z kolei Sopot ma dwie strefy A: jedna z nich to wàski pas nadmorski z pla˝à, zajmujàcy obszar 114 hektarów, druga to teren sanatoryjny o powierzchni 26 ha. Obie strefy sàsiadujà z terenem zabudowy miejskiej, gdzie nadajniki b´dà mog∏y byç lokowane. Trudno si´ wi´c dziwiç, ˝e przedstawiciele urz´dów miejskich obu tych kurortów nie widzà ˝adnych problemów z zapewnieniem odpowiedniej jakoÊci us∏ug telekomunikacyjnych zarówno swoim mieszkaƒcom, jak i odwiedzajàcym je turystom.

Zupe∏nie inna sytuacja jest w Krynicy-Zdroju, gdzie strefa A ma powierzchni´ 260 hektarów, z czego 80 proc. stanowià tereny zielone. Problemy z ∏àcznoÊcià objawi∏y si´ tam ju˝ w trakcie tegorocznego Forum Ekonomicznego, kiedy to na przyczepkach trzeba by∏o dowoziç przenoÊne stacje telefonii komórkowej, de facto naruszajàc obowiàzujàcà ustaw´. Inna sprawa, ˝e by∏y to stacje zbudowane w technologii LTE, czyli takie, jakich na terenie Krynicy i tak jeszcze nie ma.

Wniosek? Problemy wynikajàce z zakazu budowy stacji w strefie A mogà dotknàç kilkanaÊcie miejscowoÊci uzdrowiskowych w górach, z racji specyficznego ukszta∏towania terenu (doliny), du˝ych obszarów zielonych oraz koniecznoÊci zapewnienia odpowiedniej ∏àcznoÊci z organizacjami zajmujàcymi si´ ratownictwem górskim (GOPR). Jednak nawet tam poparcie dla pomys∏u likwidacji zakazu stawiania nadajników w strefie A by∏o mocno umiarkowane. Dlaczego?

Problemy z magaustawà W lipcu br. wesz∏a w ˝ycie ustawa o wspieraniu us∏ug i sieci telekomunikacyjnych, która narobi∏a samorzàdom (nie tylko uzdrowisk) tyle k∏opotów, ˝e inne kwestie zwiàzane z telekomunikacjà zesz∏y na dalszy plan. Jest to bowiem typowa specustawa, która – jak wi´kszoÊç tego typu aktów prawnych – koliduje z kilkoma innymi ustawami, a przede wszystkim z ustawà o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

W momencie wejÊcia w ˝ycie megaustawy, w∏adze Konstancina stan´∏y przed dylematem: kontynuowaç prace nad obj´ciem planem pozosta∏ej cz´Êci terenów, czy przeznaczyç pieniàdze na zmian´ planów ju˝ sporzàdzonych? JeÊli pierwsze – to samorzàd wchodzi w kolizj´ z ustawà o wspieraniu us∏ug i sieci telekomunikacyjnych, która nak∏ada na niego obowiàzek przeprowadzenia takich zmian w ciàgu 12 miesi´cy od wej-

Êcia megaustawy w ˝ycie, czyli do lipca 2011 roku. JeÊli drugie – narusza ustaw´ uzdrowiskowà, która nak∏ada na miejscowoÊci o takim statusie obowiàzek sporzàdzenia pe∏nych planów miejscowych.

Jakikolwiek b´dzie wybór, skutki b´dà podobne – zawieszenie wydawania warunków zabufot. THETA dowy i w efekcie wstrzymanie jakiegokolwiek ruchu inwestycyjnego na danym terenie. A wszystko to dzieje si´ przy uchwalonych ju˝ wczeÊniej bud˝etach na sporzàdzanie takich planów i w roku wyborów samorzàdowych.

Trudno wi´c si´ dziwiç, ˝e dla w∏adz lokalnych prognozowane problemy z ∏àcznoÊcià komórkowà w przysz∏oÊci to dziÊ „trzecia kolejnoÊç odÊnie˝ania”. A co by by∏o, gdyby dosz∏o do tego jeszcze zniesienie zakazu budowy stacji bazowych w uzdrowiskowych strefach A?

W lipcu br. wesz∏a w ˝ycie ustawa o wspieraniu us∏ug i sieci telekomunikacyjnych, która narobi∏a

Modernizacyjne rozterki

samorzàdom

Modernizacyjne przyspieszenie zawsze rodzi kolizje. W przypadku ustawy uzdrowiskowej, próbowano pogodziç ochron´ zdrowia i walorów krajobrazowych z potrzebà zapewnienia ludziom odpowiedniej jakoÊci us∏ug telekomunikacyjnych. Wyszed∏ kompromis, który nikogo nie satysfakcjonuje, poniewa˝, likwidujàc stare bariery, tworzy nowe. Jednak prawdziwy klucz do rozwiàzania problemu tkwi gdzie indziej.

Nowoczesnà ∏àcznoÊç komórkowà trudno by∏oby wprowadziç w uzdrowiskach, nawet gdyby pos∏owie znieÊli zakaz budowy stacji w strefie A. Skoro bowiem du˝à cz´Êç tej strefy stanowiç majà tereny zielone, to jak instalowaç w nich nadajniki UMTS czy LTE nie wchodzàc w kolizj´ np. z ustawà o ochronie gruntów rolnych i leÊnych czy ustawà o lasach?

Zasi´g sieci komórkowych zale˝y od mocy i zasi´gu stacji bazowych, a te okreÊla rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Polskie normy sà tu nawet 100-krotnie ostrzejsze od tych wymaganych przez zalecenia Unii Europejskiej. Wystarczy∏oby je z∏agodziç i podwy˝szyç moc stacji bazowych, by cz´Êç z nich sta∏a si´ zb´dna. Trudno jednak przypuszczaç, by rzàd wzià∏ na siebie spo∏eczne odium takiej decyzji.

(nie tylko uzdrowisk) tyle k∏opotów, ˝e inne kwestie zwiàzane z telekomunikacjà zesz∏y na dalszy plan.

21

ADMINISTRACJA

Co oferuje leasing operacyjny IT? WÊród osób kierujàcych jednostkami publicznymi w Polsce panuje przekonanie, ˝e jedynym sposobem wyposa˝enia firmy w sprz´t teleinformatyczny jest jego zakup. Tymczasem od kilku lat rozwija si´ na naszym rynku alternatywne

fot. THETA

rozwiàzanie – leasing operacyjny sprz´tu IT.

22

Przed podj´ciem decyzji o zakupie lub leasingu wyposa˝enia teleinformatycznego zarzàdzajàcy ka˝dà jednostkà powinni przeanalizowaç ca∏kowite koszty zakupu, u˝ytkowania i utylizacji planowanej inwestycji, w tym wydatków na: ● zakup sprz´tu i licencji na oprogramowanie, ● wsparcie techniczne, ● wdro˝enie i integracj´ z istniejàcym systemem, ● wynagrodzenie pracowników odpowiedzialnych za bie˝àce prace zwiàzane z utrzymaniem i konserwacjà sprz´tu.

Do wy˝ej wymienionych ˝elaznych pozycji nale˝y dodaç koszty, z istnienia których rzadko zdajemy sobie spraw´ w momencie zakupu. Sà to m.in. koszty rozszerzonej gwarancji i obs∏ugi pogwarancyjnej, cz´Êci zapasowe, energii elektrycznej, przestojów i zwiàzanej z tym utraty produktywnoÊci, magazynowania starego sprz´tu i koszty jego utylizacji.

Wed∏ug wszystkich opracowaƒ bran˝owych, zakup sprz´tu i oprogramowania to jedynie 20-25 proc. kosztów ca∏kowitych. Z tych danych wynika, ˝e wydatki zwiàzane z u˝ytkowaniem sprz´tu wynoszà 75-80 proc. i to jest obszar, w którym warto poszukaç êróde∏ oszcz´dnoÊci.

Leasing operacyjny IT, w odró˝nieniu od leasingu finansowego, oferuje wi´kszà elastycznoÊç zarzàdzania sprz´tem, zarówno w trakcie trwania umowy, jak i po jej zakoƒczeniu. Przyk∏adowo, leasingobiorca mo˝e podjàç decyzj´ o przed∏u˝eniu umowy tylko na cz´Êç sprz´tu, a pozosta∏y uznaç za przestarza∏y lub bezwartoÊciowy i zwróciç do leasingodawcy bez poniesienia kosztów utylizacji. Finansowanie sprz´tu w leasingu operacyjnym umo˝liwia równie˝ modernizacj´ technologii w trakcie trwania umowy, tej opcji nie oferuje leasing finansowy.

Dlatego w sektorze biznesowym przedsi´biorcy coraz ch´tniej decydujà si´ na leasing operacyjny. Taka forma finansowania sprz´tu IT

ADMINISTRACJA pozwala uniknàç tzw. pu∏apki amortyzacyjnej, w którà doÊç cz´sto wpadajà organizacje kupujàce sprz´t za gotówk´ czy na kredyt, a tak˝e korzystajàce z leasingu finansowego. Chodzi tu o sytuacj´, w której od zakupionego sprz´tu dokonywane sà odpisy amortyzacyjne, a po kilku latach jest potrzeba wymiany urzàdzenia na nowszy technologicznie.

Powstaje wówczas pytanie, co zrobiç z przestarza∏ymi czy uszkodzonymi komputerami, serwerami czy drukarkami? Wià˝e si´ to cz´sto z wykazaniem strat, które wynikajà ze sprzeda˝y sprz´tu na rynku wtórnym. Alternatywnym rozwiàzaniem jest odstawienie nieu˝ywanego sprz´tu do magazynu i kontynuacja odpisów amortyzacyjnych do koƒca za∏o˝onego okresu. Nie tylko kierownicy urz´dów, ale tak˝e mened˝erowie firm postawieni przed takim wyborem najcz´Êciej decydujà si´ na dalsze korzystanie z przestarza∏ego sprz´tu, do koƒca okresu amortyzacji, co mo˝e byç przyczynà spadku wydajnoÊci i niezadowolenia u˝ytkowników. Wniosek z opisanej sytuacji jest nast´pujàcy: w przypadku wyposa˝enia organizacji (firmy, szko∏y, urz´du) w sprz´t IT, który jest jej w∏asnoÊcià, decyzje w sprawie modernizacji podejmowane sà w oparciu o wymogi ksi´gowe, a nie rzeczywiste potrzeby dotyczàce wykorzystania zasobów IT. Leasing technologii umo˝liwia osiàgni´cie maksymalnych korzyÊci dla organizacji w ramach posiadanego bud˝etu i jednoczeÊnie zmniejsza koszty utrzymania sprz´tu. KorzyÊci finansowe tak˝e dla jednostki publicznej p∏ynàce z tego rozwiàzania sà ogromne: ● mo˝liwoÊç korzystania z lepszego sprz´tu w ramach tego samego bud˝etu; ● zmniejszenie ogólnych kosztów utrzymania, takich jak serwis pogwarancyjny, rozszerzenie gwarancji, cz´Êci zapasowe, energia elektryczna, utylizacja sprz´tu, magazynowanie; ● lepsza kontrola wydatków oraz u∏atwienie zarzàdzania Êrodkami trwa∏ymi.

Decydujàc si´ na takà form´ finansowania, leasingobiorca, co do zasady, po zakoƒczeniu okresu leasingu nie przejmuje urzàdzeƒ na w∏asnoÊç, choç takà opcj´ mo˝na uwzgl´dniç w warunkach umowy.

Po zakoƒczeniu okresu leasingowego mo˝na tak˝e zwróciç sprz´t lub przed∏u˝yç umow´. Obowiàzkiem leasingodawcy jest odbiór od klienta sprz´tu poleasingowego, lub jego bezpieczna utylizacja, zgodnie z regulacjami prawnymi. Ten sposób dzia∏alnoÊci firm leasingowych zwi´ksza bezpieczeƒstwo danych zapisanych na dyskach (przenoszenie lub usuwanie danych odbywa si´ w obecnoÊci klienta).

MARTIN KARDOS dyrektor zarzàdzajàcy na region centralnej i wschodniej Europy, CSI Leasing Leasing operacyjny IT staje si´ jednà z popularnych na Êwiecie metod finansowania zakupów sprz´tu.

W Europie stanowi on oko∏o 14 proc. rynku operacji leasingowych.

W Polsce szacuje si´, ˝e jest to zaledwie 2 proc., co mo˝e wynikaç z faktu, i˝ na tym rynku jest to nowy, wcià˝ jeszcze ma∏o znany produkt.

Naszym g∏ównym celem jest, przede wszystkim, uÊwiadomienie mened˝erom i osobom odpowiedzialnym w jednostkach organizacyjnych za zarzàdzanie sprz´tem IT kosztów, jakie ponoszà w zwiàzku z jego u˝ytkowaniem. Nasza dzia∏alnoÊç na polskim rynku to uczciwe i elastyczne oferty leasingu. Podchodzimy indywidualnie do ka˝dego klienta, zapewniajàc najwy˝szej jakoÊci obs∏ug´. Proponujemy ró˝ne rozwiàzania, w zale˝noÊci od indywidualnych potrzeb. Dzi´ki wspó∏pracy z wieloma partnerami – dostawcami i producentami, mamy mo˝liwoÊç konsolidacji wszystkich zasobów IT, niezale˝nie od producenta, w jednym programie leasingowym. Wdro˝yliÊmy tak˝e system MyCSI, oferujàcy sta∏y dost´p on-line do informacji o leasingowanym i ju˝ zwróconym sprz´cie oraz o bie˝àcych umowach. Nasi klienci korzystajà tak˝e z elastycznego sposobu zakoƒczenia leasingu: mogà sprz´t zakupiç, przed∏u˝yç umow´ na ca∏oÊç sprz´tu albo na jego cz´Êç, a tak˝e zwróciç poleasingowe urzàdzenia do CSI. Naszà ofert´ wyró˝nia ca∏kowicie bezpieczna i zgodna z regulacjami prawnymi utylizacja sprz´tu, co jest powa˝nym argumentem przy podj´ciu decyzji o wyborze leasingu operacyjnego w CSI. Mo˝na do nas zwróciç tak˝e sprz´t, który nie by∏ obj´ty umowà. Chc´ podkreÊliç, ˝e nasza dzia∏alnoÊç w Polsce ma przede wszystkim pomóc organizacjom wykorzystaç gotówk´ w sposób wydajniejszy i tym samym dajàcy wi´kszà elastycznoÊç ich operacyjnoÊci w sytuacji, gdy technologia oraz potrzeby rynku i biznesu ulegajà drastycznej zmianie.

23

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

Bez nowych technologii nie b´dziemy si´ rozwijaç Z PIOTREM CA¸BECKIM, Marsza∏kiem Województwa KujawskoPomorskiego, rozmawia Wies∏aw Waliszewski

– Województwo kujawsko-pomorskie kupi∏o a˝ 2346 zestawów sk∏adajàcych si´ z tablicy interaktywnej z oprogramowaniem, projektora o krótkiej ogniskowej oraz notebooka. Koszt zakupu sprz´tu to 28,98 mln z∏. Dlaczego zdecydowaliÊcie si´ na tak du˝à, najwi´kszà w Polsce, inwestycj´ w tablice interaktywne?

24

– Tablica interaktywna to fantastyczne narz´dzie dla uczniów i nauczycieli. Daje dzieciom mo˝liwoÊç pos∏ugiwania si´ nowà technologià od najm∏odszych lat. Projekt jest tak du˝y, bo chcieliÊmy wyrównaç szanse rozwojowe dzieci z ró˝nych Êrodowisk i miejscowoÊci, umo˝liwiç korzystanie z najnowszej techniki nie tylko mieszkaƒcom wielkich miast. Tablice trafià do

ROZMOWY CYFROWEJ POLSKI

627 placówek i znajdà si´ w niemal ka˝dej klasie pierwszej, drugiej i trzeciej szko∏y podstawowej w regionie. W∏aÊnie na tym etapie – poczàtkowej edukacji – wa˝ne jest oswojenie dzieci z nowoczesnoÊcià. Chcemy, by komputer nie kojarzy∏ si´ im tylko z grami, ˝eby przyzwyczai∏y si´, ˝e to u˝yteczne narz´dzie w wielu aspektach ˝ycia.

MyÊl´, ˝e dla osób pos∏ugujàcych si´ od najm∏odszych lat tego typu sprz´tem nie b´dà zaskoczeniem, na przyk∏ad, infomaty czy automaty biletowe na dworcach i lotniskach Europy.

JeÊli chodzi o samà dydaktyk´ – zakup tablic to cz´Êç projektu e-Edukacja, w ramach którego budujemy m.in. wspólnà platform´ internetowà dla wszystkich placówek oÊwiatowych w naszym województwie, Wojewódzkiego Kuratorium OÊwiaty, centrów kszta∏cenia nauczycieli. Umo˝liwi przep∏yw informacji pomi´dzy tysiàcami ludzi zajmujàcymi si´ kszta∏ceniem. U∏atwi te˝ zarzàdzanie edukacjà, dzi´ki komunikacji on-line mi´dzy szko∏ami a ich jednostkami prowadzàcymi.

– By prowadziç zaj´cia z u˝yciem tablic interaktywnych, nauczyciele muszà byç odpowiednio przeszkoleni. Potrzebne sà te˝ materia∏y dydaktyczne, które umo˝liwià im przygotowanie interesujàcych lekcji wykorzystujàcych mo˝liwoÊci sprz´tu.

– Pracujemy nad internetowà platformà wymiany pomys∏ów, scenariuszy zaj´ç i çwiczeƒ. Na naszej stronie www b´dzie dost´pny podr´cznik dla nauczycieli korzystajàcych z tablic interaktywnych. Szkolenia w tym zakresie sà prowadzone równie˝ w ramach projektu realizowanego obecnie przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli w Toruniu.

– Województwo kujawsko-pomorskie prowadzi wiele projektów wykorzystujàcych nowe technologie. Które uwa˝a Pan za najwa˝niejsze?

– Tworzymy cyfrowe Wrota Pomorza i Kujaw.

W jego ramach ogromnym przedsi´wzi´ciem jest budowa e-administracji. To system, który po∏àczy on-line urz´dy ró˝nych szczebli. Koordynujemy jego budow´, wspó∏pracujàc z samorzàdami z ca∏ego regionu. Chcemy doprowadziç do sytuacji, w której administrowanie naszymi urz´dami, archiwizowanie dokumentów i udost´pnianie ich na zewnàtrz b´dzie mo˝liwe w sieci w sposób jak najprostszy. Obywatel nie musi wiedzieç, jakiej administracji dotyczy problem, który chce za∏atwiç. Wa˝ne, ˝eby na jednym portalu móg∏ za∏atwiç wszystkie sprawy urz´dowe. Oboj´tnie, czy le˝à one w gestii urz´dów podleg∏ych wojewodzie, czy samorzàdowej administracji wojewódzkiej, powiatowej lub gminnej.

System e-administracji ma u∏atwiç ˝ycie mieszkaƒcom, ale te˝ udoskonaliç zarzàdzanie regionem dzi´ki sprawnej wymianie informacji mi´dzy urz´dami. Liczymy, ˝e b´dzie narz´dziem przydatnym w konsultowaniu decyzji, uzgadnianiu np. planów zagospodarowania przestrzennego, zarzàdzania województwem. Efektywna wspó∏praca administracji to jeden z warunków zrównowa˝onego rozwoju regionu. Chcemy wprowa-

dziç do tego systemu wskaêniki s∏u˝àce monitorowaniu rozwoju województwa. By je uzyskaç, potrzebujemy tysi´cy informacji pochodzàcych z ró˝nego typu urz´dów. Nie pozyskamy ich bez systemu informatycznego.

Najwa˝niejszym jednak dla mnie projektem jest e-Zdrowie. Inwestujemy bardzo du˝e pieniàdze w powiatowà i wojewódzkà s∏u˝b´ zdrowia, w ciàgu najbli˝szych dwóch lat wydamy na jej modernizacj´ pó∏ miliarda z∏otych. Dzi´ki temu w diagnostyce i terapii nied∏ugo osiàgniemy standard europejski. Do zarzàdzania ochronà zdrowia, tak by w pe∏ni wykorzystaç jej potencja∏, konieczna jest informatyzacja. Nie wystarczy tylko poprawa infrastruktury teleinformatycznej wewnàtrz szpitali, chcemy tak˝e zapewniç jednostkom ochrony zdrowia mo˝liwoÊci komunikowania si´ z placówkami zewn´trznymi. Program e-Zdrowie umo˝liwi lekarzom konsultowanie trudnych przypadków chorobowych na odleg∏oÊç dzi´ki szerokopasmowym ∏àczom internetowym i po∏àczonym z nimi urzàdzeniom diagnostycznym oraz komputerom archiwizujàcym dane medyczne. W szpitalach wdra˝any jest system informacyjny „HIS”, w którym ka˝dy z pacjentów b´dzie mia∏ elektroniczny rekord. Znajdà si´ w nim, mi´dzy innymi, uporzàdkowane dane medyczne, protoko∏y zabiegów, operacji oraz opisy choroby.

Innowacyjne w tym projekcie jest wprowadzenie elektronicznej karty pacjenta. Dzi´ki tej karcie – zak∏adanej, oczywiÊcie, za zgodà pacjenta i odpowiednio zabezpieczonej – lekarze b´dà mogli zapoznaç si´ z danymi medycznymi jej w∏aÊciciela. Pacjenci nie b´dà wi´c musieli gromadziç przed wizytà u specjalisty wyników badaƒ, historii leczenia itd.

– Wymiana informacji medycznych, np. zdj´ç rentgenowskich, wymaga sieci o du˝ej przepustowoÊci...

– Do tego chcemy m.in. wykorzystaç inny nasz projekt – sieç WiMax. Do jej szkieletu b´dà pod∏àczone tak˝e placówki ochrony zdrowia. Nasz WiMax jest projektem innowacyjnym w skali kraju. To pó∏ setki wie˝ telekomunikacyjnych. B´dzie mog∏o z niego korzystaç 20 tysi´cy abonentów, mi´dzy innymi szko∏y wyposa˝ane w tablice multimedialne. Na platformie edukacyjnej b´dzie przecie˝ bardzo du˝o „ci´˝kich” materia∏ów edukacyjnych. Do ich przesy∏ania potrzebne sà du˝e przepustowoÊci. Poza ochronà zdrowia i edukacjà, sieç ta ma du˝e znaczenie tak˝e dla bezpieczeƒstwa mieszkaƒców. S∏u˝yç bowiem b´dzie policji, stra˝y po˝arnej i wszystkim s∏u˝bom ratowniczym.

Z przyczyn prawnych – obowiàzujà nas twarde regulacje unijne – nie mo˝emy wykorzystywaç tej sieci komercyjnie, ale planujemy skorzystaç z niej w regionalnym programie walki z wykluczeniem cyfrowym. W jego ramach najubo˝szym i niepe∏nosprawnym udost´pnimy 2 tysiàce komputerów i 3,5 tysiàca dost´pów do Internetu. Wsz´dzie tam, gdzie nie wejdà komercyjni dostawcy Internetu lub nasza Kujawsko-Pomorska Sieç Informacyjna, wejdzie WiMax.

Przeci´tny mieszkaniec regionu ma prawo nie wiedzieç, jakie znaczenie dla rozwoju regionu ma infrastruktura informatyczna.

Drogi i stadiony sà bardziej widoczne ni˝ szerokopasmow a sieç ukryta w ziemi czy WiMax. Ale bez sieci nie b´dziemy si´ rozwijaç.

25

EDUKACJA

W efekcie przetargu na wyposa˝enie szkó∏ w województwie kujawsko-pomorskim zosta∏o zakupionych 635 wizualizerów Qomo QD3100. W polskich realiach to pierwsze tak du˝e, jednorazowe zamówienie tych urzàdzeƒ. Tym samym pierwszy raz na takà skal´ w naszych szko∏ach wizualizery b´dà wykorzystywane na lekcjach. Warto poznaç te urzàdzenia i wiedzieç, do czego s∏u˝à oraz jakie majà mo˝liwoÊci.

Wizualizery idà do szko∏y

Wizualizer bywa nazywany kamerà dokumentowà poniewa˝ jego najwa˝niejszà cz´Êcià jest w∏aÊnie cyfrowa kamera, którà kierujemy na jakiÊ obiekt. ˚eby korzystaç z wizualizera, musimy mieç mo˝liwoÊç pod∏àczenia go do projektora, monitora albo telewizora – tylko w ten sposób b´dziemy mogli obejrzeç to, na co skierowana jest kamera. Jego zadaniem jest pokazanie przedmiotu w du˝ym powi´kszeniu wielu osobom w tym samym czasie.

Widzi i rejestruje Oglàdaç mo˝na wszystko – poczynajàc od ˝aby w formalinie, przez stare mapy, koƒczàc na ˝ywych stworzeniach. Wszystko widaç w znakomitej jakoÊci i powi´kszeniu pozwalajàcym dostrzec najdrobniejsze szczegó∏y. Majàc np. wydrukowany test, mo˝na wyÊwietliç go na tablicy i kolejno prosiç uczniów o rozwiàzywanie zadaƒ. Sprawnie, szybko, bez koniecznoÊci kopiowania, przepisywania czy dyktowania ka˝dego z pytaƒ.

Wizualizer – w zale˝noÊci od modelu – mo˝e nagrywaç obraz, co stwarza ogromne mo˝liwoÊci.

26

Raz wykonane doÊwiadczenie mo˝na pokazaç innej grupie uczniów, mo˝na je umieÊciç w Internecie czy przes∏aç e-mailem. Mo˝na nagraç wystàpienie ucznia i szczegó∏owo je omówiç, mo˝na te˝ skierowaç kamer´ na klas´, gdy nauczyciel musi na chwil´ wyjÊç.

Wizualizery, podobnie jak systemy do g∏osowania czy tablety, stanowià element systemu interaktywnego i wspó∏pracujà z tablicami interaktywnymi. Daje to mo˝liwoÊç skorzystania z funkcjonalnoÊci tablicy w odniesieniu do obrazu z wizualizera – nanoszenia notatek, zapisania w pami´ci komputera i wielokrotnego wykorzystywania. Podobnie jak ca∏a gama innych narz´dzi dla szkó∏, tak˝e i wizualizery majà za zadanie motywowaç do skupienia uwagi i zapewniç efektywniejsze dotarcie do uczniów.

Jak to jest zrobione Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e kluczowym elementem wizualizera jest cyfrowa kamera. W zale˝noÊci od modelu, mo˝e byç ona zamocowana na elastycznym ramieniu, tzw. g´siej szyji, albo sztywnym. Wizualizer z „g´sià szyjà” odrobin´

EDUKACJA przypomina wyglàdem nocnà lampk´ i nale˝y do taƒszych modeli (ok. 1500 z∏ brutto) Przyk∏adem jest tutaj Lumens DC120. Wizualizer ze sztywnym ramieniem, gdzie tylko g∏owica kamery jest obrotowa, to urzàdzenie wyposa˝one w pulpit i boczne oÊwietlenie, np. Qomo QD3100 (ok. 3498 z∏ brutto). W dro˝szych modelach kamera jest obracana elektrycznie, np. Qomo QD3700 (ok. 6498 z∏ brutto). Dzi´ki tej funkcji mo˝na przewijaç dowolny dokument od góry do do∏u za pomocà jednego przycisku, bez koniecznoÊci fizycznego przesuwania kartki. Wykorzystujàc pilota zdalnego sterowania znajdujàcego si´ w zestawie, mo˝na wykonaç t´ czynnoÊç równie˝ nie podchodzàc do wizualizera.

Dobre zbli˝enie pokazywanego przedmiotu zapewnia nam parametr, którym jest zoom optyczny (3x do 22x). Zoom cyfrowy oznacza sztuczne powi´kszenie obrazu – bez faktycznego zbli˝enia – co zawsze odbywa si´ kosztem jakoÊci.

Podstawowa rozdzielczoÊç uzyskiwanego obrazu to, zale˝nie od modelu: XGA (1024x768), SXGA (1280x1024), WXGA (1280x800) lub UXGA (1600x1200), a tak˝e rozdzielczoÊci HD (720p oraz 1080p). Wizualizery mogà byç wyposa˝one w podÊwietlane pulpity. Sprawdzajà si´ one przy korzystaniu z folii i zdj´ç RTG. Dobra jakoÊç obrazu bezwzgl´dnie ∏àczy si´ z oÊwietleniem. Bardziej zaawansowane modele majà regulowane lampy, które mo˝na skierowaç bezpoÊrednio na oglàdany przedmiot lub dokument.

Wizualizer z mikroskopem Po∏àczenie wizualizera z mikroskopem to, przede wszystkim, znaczne oszcz´dnoÊci – nie tylko te bud˝etowe, ale te˝ czasowe. Praca z mikroskopami to koniecznoÊç wydania uczniom sprz´tu i próbek, dostosowania urzàdzeƒ do pracy, ustawienia i zadbania o to, aby ka˝dy zobaczy∏ to samo. Nie zawsze ta operacja jest uwieƒczona sukcesem. Po∏àczenie wizualizera z mikroskopem wymaga specjalnego adaptera, który pozwala na umieszczenie g∏owicy wizualizera w okularze mikroskopu. Uzasadnienie ekonomiczne tego rozwiàzanie nie budzi wàtpliwoÊci – potrzebny jest jeden sprawny mikroskop, jedna próbka, a wszyscy uczniowie widzà dok∏adnie to samo, w tym samym czasie.

Przyk∏adowe zastosowanie wizualizera Na lekcji... ...biologii Wizualizer nakierowujemy na trójwymiarowy model mózgu cz∏owieka. Nie ma koniecznoÊci podchodzenia do prowadzàcego w celu dok∏adnego obejrzenia obiektu. ...geografii Wszyscy uczniowie mogà oglàdaç cenne eksponaty geologiczne lub nietypowy atlas. Eksponaty nie podlegajà zu˝yciu (nie przechodzà z ràk do ràk), a nauczyciel mo˝e si´ skupiç na konkretnych tematach, które chce omówiç. ...chemii Z bliska mo˝na pokazaç nawet „wybuchowe” doÊwiadczenie bez nara˝ania dzieci na niebezpieczeƒstwo. ...matematyki Wykresy, funkcje, bry∏y – nauczyciel rysuje je wszystkie na zwyk∏ej kartce. Ca∏a klasa obserwuje czynnoÊç na ekranie w du˝ym powi´kszeniu. Rysunki mogà byç kolorowe, a obraz pokazywany jest na ˝ywo. ...plastyki Nauk´ rysunku, wyklejania, lepienia z plasteliny lub jakiejkolwiek innej czynnoÊci przeprowadza si´ w nowy sposób – kamera wizualizera skierowana jest na r´ce nauczyciela, który pokazuje np. nowà technik´ rysowania.

Kamera nagrywa ka˝dà czynnoÊç, a uczniowie obserwujà jà w zbli˝eniu na du˝ym ekranie. Dobrym pomys∏em mo˝e byç zmotywowanie bardziej utalentowanych uczniów do pokazania swoich umiej´tnoÊci. ...muzyki Tekst piosenki dla ca∏ej klasy wystarczy umieÊciç obok wizualizera i skierowaç na niego kamer´. Wszyscy uczniowie zobaczà go na ekranie. Nauczyciel mo˝e u˝ywaç stale tych samych stron z piosenkami, bez koniecznoÊci kopiowania ich dla uczniów.

Wizualizer i tablica interaktywna Wspó∏praca wizualizera z tablicà interaktywnà oznacza po∏àczenie z komputerem. Dzieje si´ to za poÊrednictwem portu USB i daje mo˝liwoÊç sterowania urzàdzeniem za poÊrednictwem komputera (np. Lumens DC265). To, oczywiÊcie, êród∏o nowych mo˝liwoÊci – takich jak zapisywanie obrazów i filmów na dysku, tworzenie notatek bezpoÊrednio na obrazie z wizualizera po to, aby zachowaç je w formie np. prezentacji i wykorzystaç na zaj´ciach z innà grupà czy udost´pniç nieobecnym uczniom.

Tak pod∏àczone urzàdzenie mo˝e równie˝ pe∏niç rol´ kamery internetowej.

635 wizualizerów Qomo QD3100 b´dzie pracowaç w szko∏ach w województwie kujawsko-pomorskim – to wysokiej klasy urzàdzenia o rozdzielczoÊci XGA (1024x768), z 5x zoomem optycznym. Ich parametry gwarantujà mo˝liwoÊç dok∏adnej analizy najdrobniejszych szczegó∏ów oglàdanego obiektu. Te modele wyposa˝one sà w podÊwietlane pulpity, co dodatkowo umo˝liwia wykorzystywanie tradycyjnych folii do rzutników.

27

EDUKACJA

Szko∏y wy˝sze

Projekty wielkie i ca∏kiem ma∏e, czyli informatyka na uczelni BARBARA MEJSSNER

Stopieƒ informatyzacji uczelni wy˝szych w Polsce jest mocno zró˝nicowany. Nie ma, co prawda, uczelni bez strony komputerowej czy aplikacji finansowo-ksi´gowych, ale w niewielkim stopniu wdra˝ane sà wspomagajàce zarzàdzanie zintegrowane systemy informatyczne klasy ERP. Na polskich uczelniach sà ju˝ jednak tak˝e ogromne wdro˝enia, nie ust´pujàce skalà spotykanà w wielkich korporacjach.

28

Badanie przeprowadzone w 2010 r. przez Akademickie Centrum Informacyjne z Poznania, we wspó∏pracy z portalem Edunews.pl, w zwiàzku z edycjà konkursu na „Najbardziej innowacyjnà i kreatywnà uczelni´ w Polsce” pokaza∏o, ˝e polskie szko∏y wy˝sze nie wypadajà êle pod wzgl´dem stosowania nowoczesnych technologii. Na uczelniach coraz cz´Êciej wykorzystuje si´ Internet jako narz´dzie kontaktu, wi´kszoÊç badanych szkó∏ (a˝ 68 proc.) stosuje tak˝e internetowy system rejestracji kandydatów i jest on jedynym dost´pnym systemem umo˝liwiajàcym zapisanie si´ na studia. Elektroniczny Dziekanat, stanowiàcy podstawowà form´ kontaktu stu-

EDUKACJA denta z uczelnià w sprawach administracyjnych (dotyczàcych organizacji i przebiegu studiów, zapisów na zaj´cia), prowadzi 35 proc. uczelni. Zastosowanie elektronicznych indeksów nie jest powszechnà praktykà szkó∏ wy˝szych, jedynie 13 proc. szkó∏ deklaruje ich stosowanie. Stosujà je m.in.: Wy˝sza Szko∏a Gospodarki w Bydgoszczy, Gdaƒski Uniwersytet Medyczny, Wy˝sze Szko∏y Bankowe, Warszawska Wy˝sza Szko∏a Informatyki, Wy˝sza Szko∏a Biznesu – National-Louis University, Uczelnia ¸azarskiego. Ponad 80 proc. uczelni wykorzystuje w kszta∏ceniu studentów e-learning i wiele z nich prowadzi w tej formie nawet po kilkaset kursów. Niektóre uczelnie majà ponadto zinformatyzowany system stypendialny.

Dzia∏a on m.in. w Wy˝szej Szkole Biznesu – National-Louis University z Nowego Sàcza, Gnieênieƒskiej Wy˝szej Szkole Humanistyczno-Mened˝erskiej.

Wed∏ug badania, najlepiej zinformatyzowane uczelnie w kraju w roku 2010 to Szko∏a G∏ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc∏awiu oraz Uniwersytet w Bia∏ymstoku. W kategorii szkó∏ niepublicznych: Uczelnia ¸azarskiego w Warszawie, Wy˝sza Szko∏a Informatyki i Zarzàdzania w Rzeszowie i Wy˝sza Szko∏a Biznesu – National-Louis University z Nowego Sàcza.

SAP czy ma∏a aplikacja Dynamiczne zmiany zachodzàce w szkolnictwie wy˝szym oraz ogromne wolumeny danych o studentach i posiadanych zasobach, jakie gromadzà i przetwarzajà uczelnie, powodujà, ˝e nie jest ju˝ mo˝liwe sprawne zarzàdzanie uczelnià bez pomocy narz´dzi informatycznych. Im wi´ksza i bardziej zdecentralizowana uczelnia, tym bardziej potrzebuje zintegrowanego systemu, który obejmie wszystkie najwa˝niejsze procesy. – Efektywne zarzàdzanie nie jest mo˝liwe przez zastosowanie w szko∏ach wy˝szych wielu autonomicznych i niezintegrowanych aplikacji. Takie „wyspy danych” prowadzà cz´sto do chaosu informacyjnego. Dlatego uczelnie si´gajà po rozwiàzania klasy ERP i budujà zintegrowane systemy informatyczne. Dzi´ki tym systemom uczelnie uzyskujà „jednà wersj´ prawdy” o procesach zachodzàcych w organizacji – mówi Piotr Kuêniarski, konsultant Comarch APUS. Jednak wdro˝enia ERP sà trudniejsze w sektorze edukacji ni˝ w sektorze biznesowym.

Problemem jest koniecznoÊç ka˝dorazowego przystosowania systemu do procesów przebiegajàcych na uczelni,

Prof. ROBERT TOMANEK prorektor ds. organizacyjnych Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Rozwiàzania wdro˝one w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach wspierajà dydaktyk´ i zarzàdzanie uczelnià. Prze∏o˝y∏y si´, przede wszystkim, na usprawnienie obiegu dokumentów zwiàzanych z obs∏ugà studenta, umo˝liwienie studentom realizacji indywidualnego programu studiów, centralne planowanie zaj´ç umo˝liwiajàce sprawne wykorzystanie zasobów dydaktycznych oraz zwi´kszenie oferty dydaktycznej, w szczególnoÊci dla studenta studiów niestacjonarnych.

Korzystamy tak˝e z oprogramowania wspomagajàcego kalkulacje i symulacje kosztów oraz nowoczesne i sprawne zarzàdzanie majàtkiem. Od roku 1999 pracujemy na Systemie Administracyjnym HMS firm Kalasoft/Softkom. System HMS zastàpi∏ szereg wczeÊniej eksploatowanych systemów, rozwiàzujàc problem wymiany i synchronizacji danych. W ramach zintegrowanego systemu zarzàdzania uczelnià wdro˝ono podsystem administracyjny oraz podsystem obs∏ugi studenta.

W dydaktyce wykorzystujemy pakiety: Statistica Data Miner, SPSS, SAS, pakiet sztucznej inteligencji Sphinx, Matlak, Oracle, IDRISI ANDES, MapInfo, GS+, LEX, MS Office, F-Secure, Progress, Adobe i inne (np. badania operacyjne z komputerem, oprogramowanie do zarzàdzania przedsi´biorstwem, aplikacje wykorzystywane w ksi´gowoÊci, sprawozdawczoÊci itp.).

Przed nami dokonanie zmian w portalu uczelnianym, wraz z uruchomieniem modu∏ów dla pracowników. Czeka nas tak˝e opracowanie systemu elektronicznego obiegu dokumentów i zarzàdzania pracami, systemu analizy jakoÊci dydaktyki, modu∏u informowania kierownictwa uczelni w oparciu o hurtowni´ zasilanà poprzez dane z innych systemów oraz modu∏u wspomagajàcego przygotowanie planu rzeczowo-finansowego.

ChcielibyÊmy tak˝e scentralizowaç zakupy oprogramowania, by realizowaç strategi´ minimalizacji kosztu pojedynczej licencji.

Przechodzimy jednoczeÊnie na model instalacji specjalistycznego oprogramowania na serwerach, co umo˝liwia udost´pnienie go najszerszej grupie odbiorców.

Wybrane prace z zakresu informatyzacji uczelni finansujemy ze Êrodków Unii Europejskiej. W chwili obecnej sà to zakupy licencji oprogramowania i tworzenie nowych rozwiàzaƒ informatycznych.

W najbli˝szej przysz∏oÊci nowym obszarem pilota˝owym stanie si´ budowa Centrum Nowoczesnych Technologii Informatycznych. B´dzie to budynek, do którego zamierzamy przenieÊç wi´kszoÊç istniejàcych laboratoriów komputerowych i w którym stworzymy baz´ dla korzystania z nowych narz´dzi informatycznych w dydaktyce, biznesie i nauce.

29

EDUKACJA

ADAM POÂPIECH dyrektor sprzeda˝y do sektorów edukacji i s∏u˝by zdrowia w Oracle Polska Uczelnie mo˝na podzieliç na kilka grup, w których stopieƒ informatyzacji jest bardzo ró˝ny.

Liderzy to kilka najwi´kszych w kraju uczelni, które zainwestowa∏y kilka lat temu w systemy informatyczne z „najwy˝szej pó∏ki”. Te projekty albo w∏aÊnie si´ zakoƒczy∏y, albo zbli˝ajà si´ do fina∏u. Takie systemy po prawid∏owym sparametryzowaniu sà w stanie zaspokoiç wi´kszoÊç potrzeb tych instytucji, zarówno zaplecza, jak i dzia∏alnoÊci podstawowej.

Na drugim biegunie znajduje si´ bardzo du˝o ma∏ych i Êrednich, cz´sto prywatnych uczelni, w których jest bardzo ma∏a iloÊç jakiegokolwiek oprogramowania. Cz´sto sà to gotowe aplikacje „z pó∏ki”, kierowane przez producentów na rynek MÂP. Aplikacje takie potrafià obs∏u˝yç podstawowe obszary dzia∏alnoÊci uczelni, np. kadry i p∏ace czy finanse dla jej pracowników. Do obs∏ugi spraw zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià edukacyjnà czy spraw studenckich potrzebne sà jednak dziedzinowe, specjalizowane aplikacje, które w wielu przypadkach zosta∏y napisane przez samych pracowników albo studentów, np. w ramach prac magisterskich. Cz´sto wykorzystywane jest w tych obszarach oprogramowanie pisane na zamówienie przez ma∏e firmy typu ISV (independent software vendor), zwykle w technologiach Open Source.

PoÊrodku jest wi´kszoÊç uczelni paƒstwowych i Êrednich szkó∏ prywatnych, w których podstawowe procesy sà zinformatyzowane za pomocà aplikacji tworzonych przez renomowane polskie firmy IT. Programy te opierajà si´ na sprawdzonych technologiach, bazach relacyjnych i majà pe∏ne wsparcie serwisowe producenta. Wadà takich systemów jest to, ˝e poszczególne aplikacje sà rozproszone i zwykle nie potrafià sprawnie wymieniaç informacji pomi´dzy sobà.

Wi´kszoÊç systemów IT zainstalowanych na uczelniach nie daje ich w∏adzom pe∏nej i aktualnej informacji zarzàdczej, co sprawia, ˝e utrudnione jest prawid∏owe planowanie dzia∏alnoÊci. Rozproszone architektury systemowe powodujà, ˝e jakiekolwiek powa˝niejsze analizy muszà wykonywaç doÊwiadczeni informatycy i trwa to niekiedy wiele tygodni.

Prawie nie ma w tym sektorze profesjonalnych instalacji klasy hurtowni danych, które podawa∏yby aktualne dane i wykonywa∏y odpowiednie raporty w trybie on-line, lub przynajmniej raz na dob´.

30

poniewa˝ sà one trudne do ujednolicenia i standaryzacji. Ka˝da szko∏a rzàdzi si´ nieco innymi prawami. Dotyczy to zw∏aszcza szkó∏ publicznych, których w Polsce jest oko∏o 130 i cechuje je ogromna autonomia. Ka˝da z nich ma swoje indywidualne standardy dzia∏ania i prowadzenia dokumentacji w ramach obowiàzujàcych przepisów. Czasem w ramach jednej uczelni na poszczególnych wydzia∏ach zarzàdzanie dokumentacjà mo˝e byç prowadzone w ró˝ny sposób. Specyficznà cechà uczelni jest te˝ to, ˝e obowiàzujà jà dodatkowe przepisy, które nie dotyczà zwyk∏ych przedsi´biorstw oraz spó∏ek prawa handlowego. W sferze biznesowej systemy dedykowane np. uczelni, prócz funkcji sprawozdawczych i kontrolingowych, skupione sà g∏ównie na wspomaganiu pracy dziekanatów w zakresie obs∏ugi studentów, co mo˝na zaliczyç do funkcji CRM. W przypadku uczelni niepublicznych, które utrzymujà si´ ze Êrodków prywatnych, bardzo wa˝ne sà takie funkcje, jak bud˝etowanie, kontrola wykonania planów.

Aplikacje do zarzàdzania stosowane w szko∏ach wy˝szych bywajà bardzo ró˝ne. Sà to zarówno rozwiàzania du˝ych firm mi´dzynarodowych, jak i producentów krajowych. Wi´kszoÊç producentów zintegrowanego oprogramowania do zarzàdzania firmà (ERP – Enterprise Resource Planning) przystosowuje swojà ofert´ do potrzeb uczelni.

Na uczelniach wdra˝ane sà takie systemy, jak SAP, TETA Constellation, systemy Oracle, Microsoft (np. Akademia Rolnicza w Lublinie), ISOF produkcji HEUTHES, Comarch CDN Egeria, Comarch Egeria Edukacja, Comarch OPT!MA czy SIMPLE.ERP. Ponadto, do obs∏ugi ksi´gowo-finansowej u˝ywa si´ tak˝e systemów Insertu czy BPSC. TETA Constellation obejmuje swà funkcjonalnoÊcià dziedziny finansów, majàtku trwa∏ego, CRM, zarzàdzania zasobami ludzkimi i controllingu. Z rozwiàzaƒ TETY korzysta m.in. Uniwersytet Toruƒski im. Miko∏aja Kopernika, Comarch CDN Egeria – Uniwersytet Gdaƒski. To pierwsze tak kompleksowe wdro˝enie systemu CDN Egeria w uczelni wy˝szej.

SAP zosta∏ wdro˝ony m.in. na UMSC, Politechnice Warszawskiej, Uniwersytecie Jagielloƒskim, Uniwersytecie Marii Curie-Sk∏odowskiej i Uniwersytecie Âlàskim, Comarch CDN XL na SGGW. Wiele firm przygotowa∏o oprogramowanie specjalnie pod potrzeby szkó∏ wy˝szych. WÊród nich sà takie rozwiàzania, jak Bazus. To zintegrowany system klasy ERP dla Uczelni Wy˝szych firmy Highcom (wdro˝ony m. in. na Akademii

EDUKACJA Muzycznej w Katowicach, w Paƒstwowej Szkole Wy˝szej w Bia∏ej Podlaskiej, Paƒstwowej Wy˝szej Szkole Informatyki i Przedsi´biorczoÊci w ¸om˝y, Wy˝szej Szkole Przedsi´biorczoÊci i Administracji w Lublinie) czy te˝ HMS Solution produkcji Kalasoft. Systemu HMS u˝ywa ponad 40 uczelni w Polsce (m.in. Politechnika Lubelska, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Akademia Wychowania Fizycznego im. Józefa Pi∏sudskiego w Warszawie, Polsko-Japoƒska Wy˝sza Szko∏a Technik Komputerowych w Warszawie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. Miko∏aja Kopernika w Toruniu). Do tej grupy aplikacji mo˝na zaliczyç tak˝e Uczelnia.XP, oprogramowanie Partners in Progress. Z kolei OPTeam S.A. specjalizuje si´ w rozwiàzaniach informatycznych wspomagajàcych zarzàdzanie uczelnià, oferuje System Elektronicznej Legitymacji Studenckiej. Jest jeszcze inna strona medalu. Na uczelniach dzia∏ajà tak˝e aplikacje wykonane przez ma∏e firmy lokalne na zamówienie, tzw. ISV (independent software vendor) lub te˝ wykonane przez studentów w ramach prac magisterskich, cz´sto w oparciu o narz´dzia Open Source. To rozwiàzania prowizoryczne i zdecydowanie ekonomicznie niewydajne.

Unia finansuje najwi´ksze projekty Budowa kompleksowego systemu informatycznego do zarzàdzania wy˝szà uczelnià jest przedsi´wzi´ciem bardzo z∏o˝onym, czasoch∏onnym i kosztownym. Wynika to g∏ównie z szerokiego zakresu funkcjonalnego systemu. JeÊli dodatkowo konkretnà uczelni´ cechuje rozproszenie geograficzne, np. jednostki dydaktyczno-naukowe sà zlokalizowane w wielu budynkach, w ró˝nych cz´Êciach miasta, integracja informacyjna u˝ytkowników systemu wymaga kompleksowego rozwiàzania w postaci rozproszonego, zintegrowanego systemu informatycznego. Kompleksowy system informatyczny wy˝szej uczelni powinien obejmowaç co najmniej nast´pujàce obszary dzia∏alnoÊci: kszta∏cenie studentów, badania naukowe, wspó∏praca z zagranicà, dzia∏alnoÊç poligraficzna, obs∏uga bibliotek, finanse, ksi´gowoÊç, zarzàdzanie majàtkiem, kadry, p∏ace, zaopatrzenie oraz zarzàdzanie na poziomie kierownictwa uczelni. Klasyczne systemy ERP integrowane sà cz´sto z systemami CMS, czyli Content Management System (Wirtualny Dziekanat), z systemami

wspierajàcymi obieg dokumentów (workflow), narz´dziami zapewniajàcymi obs∏ug´ elektronicznej skrzynki podawczej (ESP, ePUAP), systemami Elektronicznych Legitymacji Studenckich (SELS), a tak˝e z narz´dziami typu Business Intelligence, pozwalajàcymi na zaawansowanà analityk´ biznesowà (OLAP, data miting – bazy danych, eksploracja danych). Wykorzystanie technik informacyjnych ma niebagatelne znaczenie w zarzàdzaniu szko∏à. Pozwala zracjonalizowaç wydatki poprzez usprawnienie procesu planowania oraz kontroli bud˝etu, jak równie˝ procesu obs∏ugi spraw. Wykorzystanie Internetu jako medium komunikacji dostarcza z kolei nowych mo˝liwoÊci przekazywania wiedzy oraz wymiany informacji.

Uczelnie u˝ywajà rozwiàzaƒ informatycznych o bardzo ró˝nym zakresie funkcjonalnym oraz wielkoÊci. Najpopularniejsze i najcz´stsze sà wdro˝enia Êrednie, obejmujàce kilkanaÊcie stanowisk. Zdarzajà si´ tu wdro˝enia ma∏e, ale te˝ takie, których koszt przekracza kilkanaÊcie, czy nawet kilkadziesiàt milionów z∏otych. Tak drogie wdro˝enia by∏yby niemo˝liwe bez dofinansowania z programów Unii Europejskiej. – Znaczna liczba wdro˝eƒ zintegrowanych systemów informatycznych na polskich uczelniach finansowana jest ze Êrodków unijnych. Âredni koszt wdro˝enia takiego systemu si´ga cz´sto nawet kilku milionów z∏otych i bez wsparcia z funduszy europejskich wiele uczelni nie mog∏oby podjàç si´ realizacji takich inwestycji – mówi Piotr Kuêniarki z Comarch.

Oto kilka przyk∏adów obrazujàcych, jak drogie sà to wdro˝enia. Politechnika Warszawska, Uniwersytet Jagielloƒski, Uniwersytet Marii Curie-Sk∏odowskiej i Uniwersytet Âlàski u˝ywajà systemu SAP for Higher Education and Research (mySAP ERP i Campus Management) dostarczonego przez konsorcjum Prokom Software, Siemens Business Services i SAP Polska. WartoÊç tego kontraktu wynios∏a 55 mln z∏otych.

Politechnika Bia∏ostocka realizuje projekt, dzi´ki któremu 22 tys. studentów b´dzie mia∏o zapewniony dost´p do Internetu. B´dzie to kosztowaç prawie 2 mln z∏, z czego 75 proc. pokryje dotacja ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Projekt e-Uczelnia na Uniwersytecie Gdaƒskim, obejmujàcy 58 ró˝nych us∏ug elektronicznych, Unia Europejska dofinansuje kwotà 8 644 125 z∏, co stanowi 75 proc. wartoÊci ca∏ego przedsi´wzi´cia.

Znaczna liczba wdro˝eƒ zintegrowanych systemów informatycznych na polskich uczelniach finansowana jest ze Êrodków unijnych. Âredni koszt wdro˝enia takiego systemu si´ga cz´sto nawet kilku milionów z∏otych i bez wsparcia z funduszy europejskich wiele uczelni nie mog∏oby podjàç si´ realizacji takich inwestycji

31

EDUKACJA

Polskie piÊmiennictwo w sieci

fot. THETA

W¸ODZIMIERZ WYPYCH

Proces digitalizacji polskiego piÊmiennictwa niewàtpliwie przyspiesza, zasoby bibliotek cyfrowych rosnà, a ten wzrost jest znaczny.

Czy jednak dostrzegamy jego skutki? Chyba jeszcze nie.

32

Niewiele odsy∏aczy kieruje do zasobów bibliotek (np. z Wikipedii), znacznie mniej ni˝ by mog∏o. Brakuje wiedzy o tym, co i gdzie jest dost´pne. Nie utar∏ si´ jeszcze zwyczaj sprawdzania, czy wspomniana praca jest dost´pna w sieci. Proces digitalizacji nie skupia jeszcze uwagi opinii publicznej. Same biblioteki nie wiedzà do koƒca, czym chcà byç – czy otwartymi bez przerwy czytelniami, czy te˝ raczej hurtowniami danych, z których mo˝na Êciàgnàç publikacje do odczytania u siebie w domu. W potocznym wyobra˝eniu zasoby e-biblioteki stanowià kolekcje e-booków. Te zaÊ uto˝samia si´ z lekturami szkolnymi lub materia∏ami szkoleniowymi. Wychodzi na to, ˝e digitalizacja to produkcja e-booków.

Jest to, oczywiÊcie, wyobra˝enie naiwne.

Digitalizacja to nie tylko skanowanie publikacji. Skanowanie jest tylko poczàtkiem digitalizacji rozumianej szerzej, jako rozciàgni´ty na wiele lat, mo˝e nawet dziesi´ciolecia, proces „cyfryzacji” polskiego piÊmiennictwa i przenoszenia go do sieci – proces, w toku którego powstanà Êrodki niezb´dne do korzystania z tych cyfrowych zasobów, a tak˝e, i przede wszystkim, wykszta∏cone zostanà nowe potrzeby i umiej´tnoÊci, no-

wa wyobraênia i nawyki na miejsce tych, które wykszta∏ci∏o piÊmiennictwo w formie papierowej.

Z procesem digitalizacji wià˝e si´ mnóstwo kwestii edytorskich, prawnych, informatycznych. Tylko niektóre, jako ÊciÊle techniczne, mo˝na pozostawiç do rozstrzygni´cia fachowcom w bibliotekach. Inne dotyczà nas wszystkich, a ich rozstrzygni´cie decydowaç b´dzie o tym, co i jak b´dziemy mogli czytaç, rozumieç, wiedzieç.

Potrzebny jest monitoring procesu digitalizacji polskiego piÊmiennictwa z punktu widzenia potrzeb samych czytelników – monitoring podobny do tego, jakim obj´ty jest rynek ksià˝ek i dzia∏anie oficyn wydawniczych. Biblioteki cyfrowe pe∏nià faktycznie rol´ wydawnictw – te˝ publikujà, tyle ˝e dzie∏a ju˝ raz wydane, które wysz∏y w druku, trudno dost´pne. Nie wystarcza odnotowywanie antykwarycznych ciekawostek pojawiajàcych si´ w zasobach bibliotek cyfrowych. Potrzebna jest krytyka recenzujàca nowoÊci i przygotowujàca do ich recepcji, ustalajàca historycznà donios∏oÊç nowych dokumentów przez konfrontacj´ z innymi, z dost´pnymi ju˝ w sieci. Potrzebna jest analiza planów digitalizacji og∏aszanych

EDUKACJA przez biblioteki FBC (Federacja Bibliotek Cyfrowych) i wskazywanie najbardziej dotkliwych luk, których wype∏nienia wymaga spójnoÊç i kompletnoÊç digitalizowanych zasobów.

SpoÊród wielu kwestii, które powinny skupiç uwag´, mo˝emy tu zasygnalizowaç tylko najwa˝niejsze.

Co digitalizowaç?

Decydowanie o tym nale˝y pozostawiç wy∏àcznie bibliotekarzom, gdy˝ majà najlepsze rozeznanie w potrzebach i najbardziej obiektywny w tej sprawie poglàd. Niepokój budzi wtràcanie si´ urz´dników, ch´tnych do „wychowywania narodu”, którzy dziÊ szermujà has∏em „wyrównania szans w dost´pie do kultury”, sprowadzajàc z∏o˝onà problematyk´ digitalizacji polskiego piÊmiennictwa do udost´pnienia beletrystyki i lektur szkolnych w Bibliotece Narodowej (por. opracowanie MKiDN pt. „Biblioteki cyfrowe i ksià˝ka elektroniczna”, marzec 2010).

Nikt nie udowodni∏, ˝e udost´pnienie w sieci powieÊci Rodziewiczówny zwi´kszy ich popularnoÊç. Co wi´cej, w ogóle jest wàtpliwe, czy ekran monitora dobrze s∏u˝y lekturze powieÊci. Przekonanie takie podzielajà chyba tylko ci, którzy, nie majàc w∏asnych doÊwiadczeƒ w tym zakresie, nie zdajà sobie sprawy, co w∏aÊciwe postulujà. Gdyby rzeczywiÊcie chodzi∏o o udost´pnienie polskiego piÊmiennictwa, to nale˝a∏oby raczej rozszerzyç dzia∏ania, jakie w ramach projektu Wolne Lektury prowadzi Fundacja Nowoczesna Polska, opracowujàc pieczo∏owicie publikacje (w tym powieÊci), aby mog∏y byç nie tylko odczytane na ekranie, ale tak˝e wydrukowane na domowej drukarce.

Zamiast dzie∏ wydumanego literackiego kanonu, które ludzie powinni czytaç, w sieci potrzebne sà dzie∏a wspomagajàce rozumienie tego, co ludzie faktyczne czytajà, a wi´c s∏owniki, encyklopedie, bibliografie i rozmaite inne kompendia, stanowiàce klucze do polskiego piÊmiennictwa. W tradycyjnych bibliotekach dzie∏a takie gromadzone sà w tzw. ksi´gozbiorze podr´cznym. Potrzebny jest sieciowy odpowiednik takiego „informatorium”.

Jego elementem móg∏by byç te˝ prosty skorowidz, który pozwoli∏yby trafiç od razu na odpowiednià stron´ w s∏owniku Lindego, bez koniecznoÊci kartkowania go, jak to jest obecnie. By∏oby to znaczene u∏atwienie dla wszystkich, którzy korzystajà z tego s∏ownika i podobnych dzie∏, tracàc czas i generujàc ja∏owy ruch w sieci.

Nieprzyjazne Êrodowisko prawne Sprecyzowania wymaga ustawa o prawie autorskim. Wedle obecnie obowiàzujàcych przepisów, do domeny publicznej przechodzà dzie∏a dopiero wówczas, gdy od Êmierci ich autora min´∏o lat siedemdziesiàt. Wskutek tego nowsze piÊmiennictwo, z wielu wzgl´dów najbardziej nas interesujàce, jest w sieci stosunkowo najrzadsze, najtrudniej dost´pne. Ustawa mia∏a na oku g∏ównie interesy twórców „wiecznie ˝ywych” utworów literackich, a nie autorów prac nauko-

wych czy technicznych, które post´p technologiczny szybko dezaktualizuje, tak ˝e cz´sto ju˝ po paru latach tracà szans´ na nowe wydanie.

Udost´pnienie takich prac w uczelnianych bibliotekach cyfrowych nie narusza∏oby materialnych interesów ich autorów lub spadkobierców, ale by∏oby tylko potwierdzeniem ich statusu jako dzie∏ klasycznych, których znajomoÊç jest niezb´dna dla orientacji w ramach pewnej naukowej czy technicznej dyscypliny. Obecna ustawa nie uwzgl´dnia swoistoÊci piÊmiennictwa naukowo-technicznego, a mechaniczne stosowanie przepisów nie chroni wcale interesów autorów, tylko nas samych... przed poznaniem naszej naukowo-technicznej tradycji.

Katalog „cyfrowy” pilnie potrzebny Katalogi bibliotek (serwisy wyszukiwawcze FBC, Google Books) ewidencjonujà te obiekty w magazynach bibliotecznych, które zosta∏y zeskanowane. Prace, które nie zosta∏y wydane osobno, np. artyku∏y opublikowane w czasopiÊmie, nie sà ewidencjonowane i w katalogach bibliotecznych nie wyst´pujà. W rezultacie znaczna cz´Êç piÊmiennictwa, zw∏aszcza prace naukowe i techniczne, nie sà dost´pne wprost, poprzez katalog, ale stanowià „ciemnà materi´” w zasobach bibliotek cyfrowych.

OczywiÊcie, mo˝na te prace odszukaç, ale wskazanie, jak do nich trafiç, wymaga ca∏kiem innego rodzaju katalogu ni˝ tradycyjny, w którym rejestrowane sà jedynie obiekty fizyczne. Tu chodzi bowiem o obiekty logiczne, którym jest zarówna ksià˝ka, pojedynczy artyku∏ lub has∏o z encyklopedii – s∏owem ka˝dy godny uwagi dokument polskiego piÊmiennictwa, niezale˝nie od tego, jak zosta∏ wydany i oprawiony. Chodzi wi´c o swoisty przewodnik bibliograficzny, który wskazywa∏by, gdzie w sieci sà dost´pne cyfrowe kopie danego dokumentu, w jakiej postaci (tylko obraz, czy tak˝e przeszukiwalny i edytowalny tekst), informowa∏ o mo˝liwych wersjach, ró˝nych wydaniach i podawa∏ inne informacje przydatne do wprowadzania mniej lub bardziej zaawansowanych kwerend (spisy treÊci, streszczenia, cytaty, odsy∏acze do recenzji itd.).

Do budowy takiego przewodnika mo˝na wykorzystaç gotowy materia∏ w postaci wielu ju˝ opracowanych bibliografii przedmiotowych, ale konieczne jest rozstrzygni´cie wielu kwestii, a przede wszystkim dok∏adne rozpoznanie potrzeb, którym mia∏by taki przewodnik s∏u˝yç, a wi´c i sposobów korzystania z zasobów bibliotek i archiwów cyfrowych. Rozpoznanie w tym zakresie powinno byç celem postulowanego monitoringu, obejmujàcego proces digitalizacji polskiego piÊmiennictwa.

Ile zasobów i gdzie ● w ciàgu ostatniego roku liczba publikacji uleg∏a co najmniej podwojeniu ● oko∏o 70 proc. wszystkich tytu∏ów znajduje si´ w polskich bibliotekach tworzàcych Federacj´ Bibliotek Cyfrowych (FBC) – rok temu – 60 proc. ● mniej ni˝ 15 proc. dost´pnych jest w Google Books – rok temu – ok. 30 proc. ● wi´cej ni˝ 15 proc. w archiwach ró˝nych instytucji i osób prywatnych – rok temu – ok. 10 proc.

Do polskiego piÊmiennictwa w sieci prowadzi wiele bram i furtek. Bramy g∏ówne to: http://fbc.pionier.net.pl/owoc – strona g∏ówna katalogu Federacji Bibliotek Cyfrowych http://www.europeana.eu – strona g∏ówna katalogu Europeana, w którym mo˝na odszukaç tak˝e publikacje znajdujàce si´ zasobach Federacji Bibliotek Cyfrowych

Autor prowadzi pod adresem hint.org.pl „Katalog HINT (Historia Nauka Technika)”, w którym odnotowywane sà dokumenty êród∏owe do historii nauki i techniki w Polsce wyszukane w sieci. Katalog dost´pny jest na licencji Creative Commons (BY-NC-SA).

33

EDUKACJA Monitory sieciowe

Ma∏a cena, du˝e mo˝liwoÊci MICHA¸ TOMASZKIEWICZ

W poprzednim numerze „Cyfrowej Polski” prezentowaliÊmy mo˝liwoÊci monitorów sieciowych LG. Teraz sprawdzamy, jak mogà zostaç wykorzystane w praktyce.

W Szkole Podstawowej nr 46 w Warszawie instalacja monitorów sieciowych LG nastàpi∏a na poczàtku wrzeÊnia. Monitory zosta∏y kupione w zwiàzku z potrzebà rozbudowy pracowni informatycznej i funkcjonujà teraz obok tradycyjnych komputerów PC, nabytych przez szko∏´ wczeÊniej.

Op∏acalny zakup Przy poszukiwaniach rozwiàzania, które zmieÊci∏oby si´ w za∏o˝onym bud˝ecie,

uwag´ szko∏y przyciàgn´∏y monitory sieciowe LG, zaprezentowane przez Ogólnopolskà Fundacj´ Edukacji Komputerowej.

Pierwszà dostrzegalnà zaletà monitorów jest ich cena, pozwalajàca na zbudowanie w pe∏ni funkcjonalnej pracowni za jednà trzecià dotychczasowego kosztu. Jak to jest mo˝liwe?

Podczas zwyk∏ej pracy z komputerem – przy u˝ywaniu edytora tekstu, arkusza kalkulacyjnego czy innego prostego programu – u˝ytkownik wykorzystuje tylko 10-15 proc. mo˝liwoÊci sprz´tu. Dzi´ki monitorom sieciowym LG mo˝na zdecydowanie poprawiç efektywnoÊç sprz´tu – do jednego komputera mo˝na pod∏àczyç nawet 31 specjalnych ekranów z klawiaturami i myszkami.

Ka˝dy z nich umo˝liwia indywidualnà i niezale˝nà prac´ – w praktyce nie widaç ˝adnej ró˝nicy mi´dzy u˝ywaniem monitora sieciowego, a tradycyjnego komputera PC.

Lista korzyÊci Niska cena zakupu to nie jedyna wy˝szoÊç monitorów sieciowych. Zdecydowanie zwi´ksza si´ komfort pracy nauczyciela, który musi administrowaç tylko jednym komputerem, do którego podpi´te sà monitory. Uczniowie – mimo ca∏ej ich pomys∏owoÊci i kreatywnoÊci – nie b´dà w stanie zmieniç konfiguracji czy spowodowaç b∏´dów w ustawieniach, iloÊç pracy zwiàzanej z zarzàdzeniem zdecydowanie spada.

34

EDUKACJA Monitor sieciowy od razu po w∏àczeniu jest gotowy do pracy – u˝ytkownik musi tylko zalogowaç si´ do systemu, aby mieç natychmiastowy dost´p do Êrodowiska pracy przewidzianego na dane zaj´cia. Pozwala to na wykorzystanie wi´kszej cz´Êci czasu lekcyjnego, na przekazywanie wiedzy i ogranicza sytuacje, gdy problem z komputerem jednego ucznia uniemo˝liwia prowadzenie lekcji dla innych.

Mocno podkreÊlanà zaletà monitorów sieciowych jest ich niewielki rozmiar: mo˝na je rozlokowaç praktycznie na zwyk∏ych ∏awkach, które zajmujà zdecydowanie mniej miejsca ni˝ biurka, na których instalowane sà tradycyjne komputery. Pozwala to na swobodniejszà aran˝acj´ pracowni czy klasy i umo˝liwia zainstalowanie wi´kszej liczby stanowisk na ograniczonym miejscu.

Docenianà cechà monitorów sieciowych jest tak˝e ich cicha praca – zamiast szumu wiatraczków ch∏odzàcych kilkunastu komputerów, w pracowni panuje prawdziwa cisza, chwalona przede wszystkim przez nauczycieli, sp´dzajàcych w klasie kilka lekcji pod rzàd.

ROBERT MA¸KI¡SKI dyrektor handlowy Ogólnopolska Fundacja Edukacji Komputerowej Szko∏y, które majà ju˝ monitory sieciowe LG, sà bardzo zadowolone. Powodów jest wiele: prostsza administracja, jako ˝e skonfigurowaç trzeba tylko jeden komputer; cicha, nies∏yszalna praca monitorów sieciowych oraz szybko widoczne oszcz´dnoÊci. Przeci´tny komputer pobiera 150-200 W energii, podczas gdy monitor sieciowy LG zadowala si´ pràdem dziesi´ciokrotnie mniejszym. ¸atwo wi´c wyliczyç, ˝e dzi´ki mniejszemu zu˝yciu energii inwestycja mo˝e przynieÊç znaczàce oszcz´dnoÊci.

MA¸GORZATA KO¸TUNIAK, nauczycielka, Szko∏a Podstawowa nr 46 w Warszawie

Nie tylko informatyka Dzi´ki ni˝szej cenie rozwiàzaƒ zbudowanych z wykorzystaniem monitorów sieciowych LG, szko∏y mogà pokusiç si´ o zastosowanie nowoczesnych technologii nie tylko w pracowniach informatycznych. Prosta instalacja i mo˝liwoÊç wydzielenia na monitory ma∏ej iloÊci miejsca w poszczególnych klasach, otwiera drog´ do wprowadzenia w szkole tematycznych lekcji multimedialnych. Monitory sieciowe bez problemu wspó∏pracujà z oprogramowaniem edukacyjnym, lekcja mo˝e wi´c byç zamieniona w prawdziwie multimedialny spektakl, podczas którego informacje przekazywane sà za pomocà filmów, prezentacji i zagadek do rozwiàzania na ekranie.

W pracowni monitory sieciowe pojawi∏y si´ we wrzeÊniu – i bardzo je sobie chwal´.

Uda∏o si´ stworzyç nowe stanowiska naprawd´ ma∏ym kosztem, bez nadwyr´˝ania bud˝etu szko∏y. Monitory od razu po zalogowaniu si´ ucznia, sà gotowe do pracy, nie trzeba poÊwi´caç cennego czasu lekcyjnego na uruchomienie Êrodowiska pracy i rozwiàzania problemów, które potrafià si´ pojawiç. Dzi´ki ma∏ym wymiarom i potrzebie doprowadzenia ma∏ej liczby przewodów mam te˝ zdecydowanie wi´cej swobody przy urzàdzaniu pracowni. Zamiast du˝ych biurek mog´ korzystaç ze stolików, co przek∏ada si´ na mo˝liwoÊç uruchomienia wi´kszej liczby stanowisk.

B¸A˚EJ WOJCIECHOWSKI koordynator ds. realizacji kontraktów Ogólnopolska Fundacja Edukacji Komputerowej Monitory sieciowe to nie tylko sposób na zmniejszenie kosztów zakupu i u∏atwienie korzystania z mo˝liwoÊci komputerów – to tak˝e sposób na wykorzystanie nowoczesnych technologii w ramach procesu nauczania tak˝e w klasach tematycznych. Klasa oparta o Network Monitory poza oczywistymi korzyÊciami wydziela mniej ha∏asu i ciep∏a, a tak˝e eliminuje problem z rozlokowaniem jednostek centralnych komputerów. Wszyscy przecie˝ spotkali si´ z problemem braku miejsca na stolikach szkolnych czy pod nimi, monitory sieciowe rozwiàzujà ten problem.

Te pozorne drobnostki w znacznym stopniu poprawiajà komfort prowadzenia zaj´ç, a co za tym idzie, efektywnoÊç uczniów i nauczycieli.

35

OCHRONA ZDROWIA Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw∏a II

Jak dzia∏aç, to profesjonalnie Szpital to instytucja, jak ka˝da inna firma – mo˝na us∏yszeç coraz cz´Êciej, przede wszystkim od tych, którzy rozpocz´li lub zrealizowali wdro˝enia profesjonalnych systemów informatycznych w swoich placówkach. Podstawowà, oferowanà przez nie korzyÊcià, jest znaczna poprawa jakoÊci us∏ug Êwiadczonych pacjentom, ale niewykluczone sà te˝ oszcz´dnoÊci.

KRZYSZTOF JAKUBIK

Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw∏a II ju˝ od ponad dziesi´ciu lat bardzo konsekwentnie realizuje ustalonà strategi´ informatyzacji placówki w celu utrzymania statusu tzw. cyfrowego szpitala. Finalnym etapem tych przekszta∏ceƒ ma byç wdro˝enie systemu obiegu elektronicznej dokumentacji medycznej. Jest to spore wyzwanie, szczególnie dla placówki rozproszonej geograficzne w wielu budynkach. Skal´ dzia∏ania szpitala mo˝e zobrazowaç fakt, ˝e w 17 budynkach funkcjonuje 14 oddzia∏ów opieki ca∏odobowej, w tym 6 oddzia∏ów klinicznych. OdpowiedzialnoÊcià szpitala jest obj´tych ok. 530 ∏ó˝ek, a rocznie z us∏ug szpitala korzysta ok.

70 tys. pacjentów (odbywajà wizyt´ w poradni lub rozpoczynajà pobyt).

KilkanaÊcie lat doÊwiadczeƒ Poczàtki informatyzacji Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Paw∏a II si´gajà pierwszej po∏owy lat 90., kiedy w jego cz´Êci administracyjnej wdro˝ono pierwsze modu∏y oprogramowania obejmujàcego swoim zasi´giem kadry, p∏ace i systemy magazynowe.

Ju˝ wtedy zauwa˝ono korzyÊci p∏ynàce z usystematyzowania niektórych procesów biznesowych w szpitalu.

Jednak pierwszy prze∏om nastàpi∏ w drugiej po∏owie lat 90., gdy dla cz´Êci medycznej pla-

36

OCHRONA ZDROWIA cówek s∏u˝by zdrowia dost´pne sta∏y si´ Êrodki Banku Âwiatowego, poprzez ogromny projekt Ministerstwa Zdrowia (mia∏ on objàç ok. 100 szpitali w Polsce). Beneficjentami tych Êrodków, a przez to nowoczesnych systemów medycznych, dzi´ki przetargom sta∏y si´ te placówki, które wówczas nie zniech´ci∏y si´ koniecznoÊcià podejmowania doÊç pracoch∏onnych kroków udzia∏u w projekcie. Pozyskane fundusze z Banku Âwiatowego pozwoli∏y na kupno pierwszych modu∏ów oprogramowania medycznego – Apteka i Oddzia∏.

Rozproszenie oddzia∏ów szpitala na 17 budynków (na przestrzeni ok. 10 ha) spowodowa∏o te˝ koniecznoÊç po∏àczenia ich w sieç kampusowà za pomocà technologii ATM. Jak podkreÊla Ma∏gorzata Rusin, kierownik Dzia∏u Systemów Informatycznych, a jednoczeÊnie pe∏nomocnik dyrektora ds. rozwoju projektów e-zdrowie, nie brakowa∏o wytrwa∏oÊci, determinacji i konsekwencji w dzia∏aniu dyrekcji szpitala, dzi´ki czemu uda∏o si´ pozyskaç narz´dzia informatyczne u∏atwiajàce i optymalizujàce dost´p do informacji.

– Jakikolwiek projekt zwiàzany z IT w szpitalu nie mo˝e byç realizowany bez ÊwiadomoÊci i wsparcia dyrekcji – mówi Ma∏gorzata Rusin. – To zarzàd musi okreÊliç kluczowe parametry, jak czasy reakcji czy sposób post´powania w procedurach awaryjnych. On te˝ jest w stanie wymusiç zastosowanie si´ do obowiàzujàcych procedur wszystkich pracowników szpitala, u których wyst´puje naturalny opór zwiàzany z wprowadzanà zmianà i koniecznoÊcià nauki obs∏ugi nowego systemu.

Centrum przetwarzania danych Aby zapewniç sobie mo˝liwoÊç przetwarzania i bezpiecznego przechowywania du˝ych iloÊci informacji, potrzebne jest centrum danych z prawdziwego zdarzenia – profesjonalna serwerownia z zapewnionà infrastrukturà zasilania i klimatyzacjà.

Jednak najwa˝niejsze w niej sà urzàdzenia do przetwarzania danych i ich przechowywania.

Szpital, g∏ównie na bazie Êrodków finansowych pozyskanych z projektów unijnych, realizuje obecnie kilka interesujàcych przedsi´wzi´ç, w tym projekt migracji tradycyjnych serwerów do serwerów kasetowych firmy HP, u∏atwiajàcych zarzàdzanie ca∏à infrastrukturà i umo˝liwiajàcych wprowadzenie oszcz´dnoÊci m.in. w obszarze kosztów zakupu i utrzymania platformy sprz´towej (uproszczone i ograniczone okablowanie serwerowni, taƒsze komponenty, skalowalnoÊç, elastycznoÊç rozbudowy, konsolidacja zasilania i ch∏o-

MA¸GORZATA RUSIN pe∏nomocnik dyrektora, kierownik Dzia∏u Systemów Informatycznych w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw∏a II Dzi´ki ogromnej determinacji dyrekcji szpitala, obecnie ponad 90 proc. wszystkich procesów biznesowych jest wspieranych przez systemy informatyczne, co stawia nas w Êcis∏ej czo∏ówce w Polsce. U nas nikt nie zadaje pytaƒ, dlaczego nale˝y wdra˝aç i rozbudowywaç systemy informatyczne, ale zastanawiamy si´, skàd pozyskaç na to kolejne Êrodki. G∏ównym celem naszej dyrekcji jest optymalizowanie procesów pracy, unikanie papierów, a obecnie – poprzez kolejne wdro˝enia informatyczne – finalizujemy realizacj´ za∏o˝eƒ projektu rozporzàdzenia o dokumentacji medycznej, które zak∏ada nakazanie prowadzenia dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej wkrótce, ju˝ za nieca∏e cztery lata, czyli od 31 lipca 2014 r. dzenia, prostota rekonfiguracji, kontrola i automatyzacja sterowania). Prawie wszystkie serwery sà poddane wirtualizacji za pomocà oprogramowania firmy VMware.

Czarnym koniem w szpitalnej serwerowni sà jednak pami´ci masowe, odpowiedzialne za przechowywanie danych (zakup finansowany z Ma∏opolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego – Zintegrowane Centrum Specjalistycznej Medycyny Ratunkowej). System ten oparto na dwóch du˝ych macierzach dyskowych firmy EMC, umiejscowionych, ze wzgl´dów bezpieczeƒstwa, w dwóch ró˝nych budynkach szpitala i po∏àczonych Êwiat∏owodem. Obie macierze sà po∏àczone w tzw. lustro, dzi´ki czemu te same dane sà zapisywane synchronicznie na obu urzàdzeniach w tym samym czasie, bez ˝adnego opóênienia. To na tych macierzach przechowywane sà najcenniejsze dane pacjentów, w tym obrazowe dane diagnostyczne z najnowoczeÊniejszej cyfrowej aparatury radiologicznej funkcjonujàcej w szpitalu, takiej jak rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, mammografia i radiografia cyfrowa, ultrasonografia.

Sieciowy uk∏ad krwionoÊny Ostatnio w szpitalu zosta∏ zakoƒczony du˝y projekt modernizacji jego sieciowej

37

EDUKACJA

ANNA PROKOP-STASZECKA dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Paw∏a II Dyskutowanie o sensie wdro˝eƒ informatycznych jest bezcelowe: w dzisiejszych czasach nie ma mo˝liwoÊci zainstalowania aparatury medycznej bez istnienia niezawodnej infrastruktury teleinformatycznej, nie ma mo˝liwoÊci korzystania z systemu medycznego bez jego integracji z aplikacjami szpitalnymi, nie ma szans na sprawne Êwiadczenie us∏ug pacjentom bez funkcjonujàcego systemu medycznego. JednoczeÊnie nie ma mo˝liwoÊci sprawnego zarzàdzania i podejmowania decyzji bez szybkiego dost´pu do pewnych danych w syntetycznym, oczekiwanym formacie.

38

infrastruktury sprzed 10 lat (finansowany z Ma∏opolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego – Rozwój Krakowskiego Centrum Badaƒ i Technologii Medycznych). W nowej instalacji, wykonanej w topologii podwójnej gwiazdy, wykorzystano aktywny osprz´t sieciowy firmy Cisco.

Ma∏gorzata Rusin ch´tnie przyrównuje zainstalowanà w szpitalu kampusowà sieç transmisji danych do krwiobiegu cz∏owieka. A tà infrastrukturà mog∏aby pochwaliç si´ niejedna komercyjna firma. W Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw∏a II w Krakowie funkcjonuje najszybszy obecnie system transmisji danych Ethernet 10 Gb/s, spinajàcy wszystkie szpitalne budynki w sieç kampusowà. ¸àcznie w sieci jest ponad tysiàc portów, 900 czynnych kont u˝ytkowników i ponad 600 pod∏àczonych do sieci komputerów. JednoczeÊnie na wszystkich oddzia∏ach i w budynkach administracji zosta∏ uruchomiony bezprzewodowy, szyfrowany dost´p do sieci.

Nowy system sieciowy oferuje wiele korzyÊci, z których – obok wydajnoÊci – dla szpitala najwa˝niejsza jest wysoka dost´pnoÊç i du˝a niezawodnoÊç, zwiàzane z nieprzerwanà pracà sieci i niezauwa˝alnym czasem przywrócenia sieci do prawid∏owego dzia∏ania po wystàpieniu awarii. Sieç zosta∏a wykonana w taki sposób, aby uwzgl´dniç nadmiarowe elementy we wszystkich mo˝liwych obszarach, zarówno na poziomie ∏àczy fizycznych (redundancja geograficzna), urzàdzeƒ aktywnych, jak i punktów pod∏àczenia do serwerów. Zapewniono te˝ mo˝liwoÊç przysz∏ego rozwoju sieci ze wzgl´du na rosnàcà iloÊç u˝ytkowników i aplikacji oraz mo˝liwoÊç do∏àczania dodatkowych lokalizacji i zewn´trznych po∏àczeƒ sieciowych. Szpital planuje te˝ rezygnacj´ z tradycyjnych telefonów i migracj´ do us∏ug telefonii internetowej (VoIP).

Jak podkreÊla Ma∏gorzata Rusin, dzi´ki umiej´tnoÊci zarzàdzania projektami i w∏aÊciwej koordynacji prac nikt z u˝ytkowników szpitalnego systemu praktycznie nie zauwa˝y∏ przerwy w pracy: – W tym czasie wymieniliÊmy wszystkie Êwiat∏owody i urzàdzenia sieciowe w szkielecie sieci. Ca∏oÊç dzia∏aƒ by∏a ÊciÊle zaplanowana i obj´ta harmonogramem prac. Co prawda, uprzedziliÊmy u˝ytkowników o mo˝liwoÊci wystàpienia pewnych problemów i przestojów w pracy systemów, ale wszystko przesz∏o bardzo g∏adko, brak dost´pu do systemów by∏ faktyczne niezauwa˝alny.

Bezpieczeƒstwo danych Z prawnego punktu widzenia, szpital ma obowiàzek przechowywania dokumentacji medycznej przez 20 lat, a dla pacjentów, którzy zmarli – przez 30 lat.

Poniewa˝ w krakowskim szpitalu dokumentacja ta jest przechowywana jeszcze w papierowej postaci, na razie nie ma koniecznoÊci zagwarantowania dost´pu do danych elektronicznych przez tak d∏ugi okres.

Niemniej jednak prowadzone jest cyfrowe archiwum. Baza ze wszystkimi danymi pacjentów jest archiwizowana raz na dob´, a kilka razy dziennie sà tworzone tzw. migawkowe kopie przyrostowe, aby zagwarantowaç, ˝e w przypadku awarii podstawowego systemu nie dosz∏o do utraty danych.

Dane kopiowane sà tak˝e na noÊniki zewn´trzne – taÊmy i p∏yty DVD. Ca∏y ten proces jest opisany w dokumencie polityki bezpieczeƒstwa, sà te˝ prowadzone wyrywkowe kontrole. Dodatkowo, EMC, jako dostawca sprz´tu i firma realizujàca opiek´ posprzeda˝nà, na bie˝àco monitoruje stan pracy systemów pami´ci masowych.

O sercu przy kominku...

Od 2005 r. w na Oddziale Klinicznym Chirurgii Serca, Naczyƒ i Transplantologii krakowskiego szpitala sà prowadzone telekonsultacje badaƒ koronarograficznych z trzynastu szpitali w Polsce Po∏udniowej (liczba ta stale roÊnie). Na podstawie cyfrowo przekazanych badaƒ z zastosowaniem systemu TeleDICOM pacjenci sà kwalifikowani do leczenia operacyjnego choroby wieƒcowej. Przeprowadzone przez szpital badania dowiod∏y, ˝e telekonsultacje nie ust´pujà jakoÊcià kwalifikacjom dokonywanym metodà tradycyjnà, a jednoczeÊnie system upraszcza i przyspiesza dost´p pacjentów do leczenia operacyjnego, z zachowaniem poufnoÊci danych medycznych.

Dzi´ki systemowi TeleDICOM mo˝liwe sta∏o si´ prowadzenie telekonsultacji interaktywnych, podczas których lekarze, znajdujàcy si´ setki, a nawet tysiàce kilometrów od siebie, mogà prowadziç swobodnà rozmow´ o pacjentach, oglàdajàc synchronicznie obrazy z badaƒ diagnostycznych z mo˝liwoÊcià dokonywania dowolnych pomiarów i umieszczania w∏asnych unikalnych wskaêników przez wszystkich uczestników zdalnej sesji. TeleDICOM zapewnia w∏asny kana∏ komunikacji g∏osowej oraz tekstowej (chat). System ten jest w dalszym ciàgu rozwijany i testowany w ramach tzw. kominków

OCHRONA ZDROWIA echokardiograficznych, podczas których konsultowane sà wyniki badaƒ nawet z kilkunastoma lekarzami jednoczeÊnie. Ponadto, podczas konferencji medycznych publiczne prezentacje by∏y prowadzone za poÊrednictwem systemu TeleDICOM przez wyk∏adowców znajdujàcych si´ w bardzo du˝ej odleg∏oÊci.

Ten obszar dzia∏alnoÊci szpitala wybieg∏ daleko ponad obowiàzujàce przepisy zwiàzane z finansowaniem us∏ug medycznych. Temat jest doÊç skomplikowany: zgodnie z obowiàzujàcym prawem, konsultacja telemedyczna nie jest Êwiadczeniem medycznym, a wi´c NFZ za nià nie zap∏aci. – Dlatego Êwiadczymy te us∏ugi... za darmo – mówi Ma∏gorzata Rusin. – To jest wy∏àcznie nasza dobra wola, gdy˝ czujemy si´ odpowiedzialni za pacjentów i zale˝y nam na optymalizacji procesów diagnostyki i leczenia. Szpital w ca∏oÊci ponosi koszty obs∏ugi systemu, a ˝e jesteÊmy te˝ doÊç przychylnie traktowani przez AGH, która sprawuje nadzór autorskim na tym systemem, na ten moment koszty sà do udêwigni´cia przez szpital. Ale trzeba przyznaç, ˝e dopóki ten problem nie zostanie rozwiàzany formalnie, dopóty ci´˝ko spodziewaç si´, ˝e telemedycyna szybko rozwinie si´ w naszym kraju...

W Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im.

Jana Paw∏a II od 2005 r. funkcjonuje te˝ system telemonitoringu EKG wykorzystujàcy rejestratory typu event-holter. Pacjenci otrzymujà przenoÊne, zminiaturyzowane aparaty EKG zintegrowane z telefonami komórkowymi.

W 2010 r., dzi´ki udzia∏owi szpitala w mi´dzynarodowym projekcie „Technology Cares – Tcares”, w ramach projektu PEOPLE wspó∏finansowanego z funduszy Unii Europejskiej, system Tele-EKG zosta∏ zmodernizowany i poszerzony o nowe zestawy do rejestracji oraz przesy∏u sygna∏u EKG, niewymagajàce pod∏àczania zewn´trznego telefonu komórkowego. Ogólnym celem projektu jest zach´cenie do stosowania opieki telemedycznej oraz optymalizacja istniejàcych systemów teleopieki z punktu widzenia u˝ytkowników i nabywców.

KorzyÊci dla wszystkich Dzi´ki realizowanym od wielu lat wdro˝eniom informatycznym, pojawiajàcy si´ w szpitalu pacjent – czy to w ramach lecznictwa tzw. zamkni´tego (w szpitalu), czy to w ramach leczenia otwartego (w poradni) – jest rejestrowany tylko jeden raz. Jego dane personalne, medyczne, wyniki laboratoryjne i diagnostyczne sà dost´pne dla uprawnionych odbiorców (lekarze, piel´gniarki, rejestratorki) w ka˝dym miejscu w szpitalu i o ka˝dej porze. Pacjent nie musi te˝ kilkakrotnie legitymowaç si´ na terenie szpitala, bez wzgl´du na czas i lokalizacj´, jest identyfikowany jedynie poprzez nr PESEL lub unikalny numer nadany w aplikacji. Dost´pne sà te˝ mo˝liwoÊci zdalnego diagnozowania

Podstawowe aplikacje, które – zintegrowane ze sobà – funkcjonujà w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw∏a II 1. InfoMedica – cz´Êç medyczna: ● Rejestracja pacjentów ● Laboratorium ● Diagnostyka (dane obrazowe) ● Zaopatrzenie i gospodarka lekami ● Blok operacyjny ● Dokumentacja medyczna, administracyjna, wypisy ● Statystyka medyczna ● Rozliczenia jednorodnych grup pacjentów, generowanie raportów do NFZ ● Listy oczekujàcych ● Zarzàdzanie i obs∏uga ruchu chorych 2. InfoMedica – cz´Êç administracyjna: ● Ksi´gowoÊç ● Kadry ● P∏ace ● Zaopatrzenie i gospodarka materia∏owa ● Koszty ● Raportowanie i sprawozdawczoÊç 3. NetRAAD – system archiwizacji i dystrybucji obrazów i danych medycznych (ang. RIS i PACS) w formacie DICOM 3.0 z urzàdzeƒ radiologicznych 4. ComPACKS – system dystrybucji i archiwizacji obrazów i danych medycznych w formacie DICOM 3.0 dla echokardiografii i postprocesingu obrazu 5. TeraRecon – kompletne rozwiàzanie sprz´towe i programowe do dystrybucji i przetwarzania w trybie dwu- i trójwymiarowym medycznych diagnostycznych danych obrazowych. Po autoryzacji oprogramowanie umo˝liwia postprocessing obrazów diagnostycznych na komputerze u˝ytkownika, dajàc takie mo˝liwoÊci, jak dedykowana stacja robocza (postrpocessing, rekonstruowanie obrazów i modeli 3D wykonywane jest na serwerze TeraRecon, a ich wynik prezentowany jest na aplikacji klienckiej uruchomionej przez u˝ytkownika na lokalnym komputerze PC) 6. TeleDICOM – zdalne konsultacje medyczne, obrazy radiologiczne pacjentów sà przesy∏ane w formacie DICOM z obszarów oddalonych do specjalistów w szpitalu w celu uzyskania diagnozy i ewentualnego zakwalifikowania pacjenta na zabieg (ponad 100 konsultacji miesi´cznie, ponad 3 tys. konsultacji w ciàgu 3 lat)

39

EDUKACJA kach opaskach, elektroniczne zlecanie leków i zabiegów, rejestracj´ zdarzeƒ medycznych, a przez to – na aktualizacj´ stanu pacjenta w systemie na ˝ywo, przy ∏ó˝ku, a jednoczeÊnie minimalizacj´ papierowego obiegu dokumentów.

Szpital zaÊ uzyska∏ znaczny wzrost efektywnoÊci pracy placówki, m.in. dzi´ki prostszemu i szybkiemu dost´powi do informacji o zasobach szpitala, takich jak sale zabiegowe, operacyjne, ∏ó˝ka, specjaliÊci w poradniach, leki i inne materia∏y oraz sprz´t medyczny. Zoptymalizowano proces monitorowania kosztów (uzyskano wi´kszà precyzj´ rozliczania pacjentów, lekarzy i oddzia∏ów), uproszczono procesy pracy i zwi´kszono kontrol´ nad rozliczeniami z NFZ. Wzros∏a te˝ konkurencyjnoÊç szpitala na rynku us∏ug medycznych.

Plany na przysz∏oÊç

KRZYSZTOF BEDERSKI zast´pca dyrektora ds. lecznictwa Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Paw∏a II Przysz∏oÊç rozwoju medycyny wià˝e si´, oczywiÊcie, ze zintegrowanymi systemami informatycznymi. Mówiàc o integracji, trzeba mieç na myÊli spojrzenie globalne i rozwijaç systemy zintegrowane w skali centralnej, na poziomie regionu i ca∏ego kraju.

W tym zakresie oczekiwane by∏oby wi´ksze zaanga˝owanie organów samorzàdowych i Ministerstwa Zdrowia. Taka koordynacja by∏aby niezb´dna, w celu zoptymalizowania wszelkiego typu zasobów (finansów, ekspertów, infrastruktury...) i uspójnienia podejmowanych przez jednostki medyczne dzia∏aƒ.

40

i monitoringu pacjenta. Dzi´ki powy˝szym rozwiàzaniom uzyskano wiele korzyÊci: ● znacznie skrócono czas obs∏ugi pacjenta, ● dzi´ki elektronicznej autoryzacji zwi´kszono bezpieczeƒstwo leczenia, dane pacjenta sà jednoznaczne i eliminuje si´ pomy∏ki podczas r´cznego zapisywania danych, ● zwi´kszono i uproszczono dost´p do specjalistów i us∏ug medycznych, ● zwi´kszono liczb´ pacjentów obj´tych diagnozowaniem, terapià i monitoringiem, ● skrócono czas powrotu pacjenta do zdrowia, ● dzi´ki telediagnostyce zmniejszono koszty transportu pacjentów, zarówno w kontekÊcie finansowym, jak i zdrowotnym.

Mo˝na wymieniç tak˝e wiele korzyÊci dla lekarzy i szpitala jako instytucji. Lekarze majà dost´p do wszystkich danych pacjenta: administracyjnych, medycznych i obrazowych, w ka˝dym miejscu w szpitalu i o ka˝dym czasie.

Wykorzystywane obecnie rozwiàzania pozwalajà równie˝ na zdalnà prac´, np. radiologów, którzy mogà opisywaç wyniki przechowywane w szpitalu. Po zakoƒczeniu wdra˝ania sieci bezprzewodowej na terenie szpitala lekarzom zostanà udost´pnione bezprzewodowe tablety dotykowe, które pozwolà na identyfikacj´ pacjentów poprzez kody paskowe na znajdujàcych si´ na r´-

Mimo ˝e wdro˝enie zrealizowane w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw∏a II mo˝na zaliczyç do kategorii wzorcowych, szpital nadal zamierza si´ rozwijaç w tym obszarze. Najwi´kszy post´p ma nastàpiç w dziedzinie telemedycyny, gdzie ma zostaç powi´kszony wachlarz us∏ug medycznych Êwiadczonych drogà elektronicznà, przede wszystkim o system do zdalnego monitorowania pracy serca i naczyƒ. Zwi´kszy si´ te˝ liczba zdalnych konsultacji, planowany jest rozwój liczby obs∏ugiwanych modalnoÊci, a tak˝e prezentacji szkoleniowych podczas operacji pacjentów. Planowane jest tak˝e usprawnienie obszaru zwiàzanego z zarzàdzaniem relacjami z pacjentem (ang. Patient Relationship Management, PRM), w tym wprowadzenie mo˝liwoÊci rejestracji przez Internet, rozszerzenie us∏ug obs∏ugi pacjenta i d∏ugoterminowy nadzór nad jego zdrowiem.

W zakresie technologii informatycznych i teleinformatycznych szpital planuje, przede wszystkim, uruchomienie telefonii internetowej oraz wdro˝enie kolejnych rozwiàzaƒ zwi´kszajàcych bezpieczeƒstwo systemów oraz sieci wewn´trznej i zewn´trznej (rozwój us∏ug wià˝e si´ z koniecznoÊcià zwi´kszenia zakresu wykorzystywania dost´pu do Internetu). Planuje si´ tak˝e przeprowadzenie optymalizacji systemu przechowywania danych oraz wdro˝enie kolejnych modu∏ów aplikacyjnych, w celu uruchomienia systemu elektronicznej dokumentacji medycznej.

OCHRONA ZDROWIA

Chore przetargi w s∏u˝bie zdrowia KRZYSZTOF JAKUBIK

Kondycja finansowa sektora ochrony zdrowia jest powszechnie znana – podczas procesu przetargowego liczy si´ ka˝da z∏otówka. Fakt ten bywa wykorzystywany przez dostawców, którzy nie zawsze w uczciwy i godny naÊladowania sposób chcà – paradoksalnie – zarobiç dodatkowe pieniàdze lub odzyskaç te niew∏aÊciwie fot. THETA

zainwestowane. Szpitale najcz´Êciej orientujà si´, gdy jest ju˝ za póêno.

Przypadki stosowania nieuczciwych praktyk przy procesie przetargowym, dostawach i podczas póêniejszego serwisowania zg∏osi∏o nam par´ szpitali. Z przekazanych przez nie informacji wynika, ˝e zjawisko to nie jest nagminne, ale przez ca∏y czas trzeba mieç oczy dooko∏a g∏owy – jedno niedopatrzenie w specyfikacji istotnych warunków zamówienia podczas przetargu mo˝e kosztowaç nas nie tylko pieniàdze, które b´dzie trzeba wydaç póêniej, ale te˝ mnóstwo czasu.

Cz´Êç zapytanych przez nas szpitali jednak nie zg∏osi∏o tego typu przypadków. Czy ich dostawcy nie próbowali wykorzystaç niefrasobliwoÊci potencjalnego klienta?

– Albo nie chcà si´ przyznaç, albo po prostu jeszcze si´ nie zorientowali – odpowiadajà ci, którzy majà ju˝ doÊwiadczenie w walce z nieuczciwymi dostawcami.

Dyrektorzy dzia∏ów IT w szpitalach wymieniajà si´ mi´dzy sobà doÊwiadczeniami i bez cienia wàtpliwoÊci twierdzà, ˝e ró˝ne tego typu naganne praktyki sà stosowane w ca∏ym kraju. Ich napi´tnowanie jest wa˝ne, jednak ˝aden z naszych informatorów nie zdecydowa∏ si´ wypowiedzieç publicznie, zastrzegajàc sobie anonimowoÊç. Jak podkreÊlajà, cz´sto sà skazani na wspó∏prac´ z tymi firmami, walczàc z patologicznymi zjawiskami we w∏asnym zakresie.

41

fot. THETA

OCHRONA ZDROWIA

˚aden z naszych informatorów nie zdecydowa∏ si´ wypowiedzieç publicznie, zastrzegajàc sobie anonimowoÊç.

Jak podkreÊlajà, cz´sto sà skazani na wspó∏prac´ z tymi firmami, walczàc z patologicznymi zjawiskami we w∏asnym zakresie.

42

Problemy z serwisem Najcz´Êciej wyst´pujàcym punktem zapalnym pomi´dzy dostawcami i odbiorcami systemów komputerowych dla s∏u˝by zdrowia sà kwestie serwisowania kupionego rozwiàzania. JeÊli sprawy te nie zosta∏y w∏aÊciwie okreÊlone podczas procesu przetargowego, w póêniejszym czasie mo˝na spodziewaç si´ przykrych niespodzianek i zb´dnych wydatków.

Przedstawiciel jednego ze szpitali wspomina sytuacj´, w której konieczne by∏o wprowadzenie zmian w ustawieniach wszystkich urzàdzeƒ do∏àczonych do sieci komputerowej. Po wykonaniu wszystkich prac do przekonfigurowania zosta∏a jedynie drukarka do klisz rentgenowskich, serwisowana przez firm´ zewn´trznà. ProÊba o przyznanie dost´pu do panelu administracyjnego spe∏z∏a na niczym: – DowiedzieliÊmy si´, ˝e konieczna jest wizyta serwisanta. Przyjecha∏ dopiero po trzech dniach, wykona∏ prac´, która trwa∏a kilka minut i mieliÊmy wiedz´, ˝eby spokojnie wykonaç jà sami, po czym wystawi∏ faktur´ na...

500 z∏. W mi´dzyczasie, ˝eby móc korzystaç ze sprz´tu, musieliÊmy przywróciç stare ustawienia sieciowe w ca∏ym szpitalu.

Kolejny przyk∏ad z tego szpitala jest zwiàzany z wymianà uszkodzonej nagrywarki w stacji diagnostycznej, do∏àczonej do tomografu komputerowego – ca∏y zestaw ju˝ po okresie gwarancyjnym. Tu problem by∏ zwiàzany z nieprecyzyjnym okreÊleniem, gdzie koƒczà si´ kompetencje dzia∏u IT, a gdzie zaczynajà kompetencje firmy serwisujàcej sprz´t: – Stacja diagnostyczna to zwyk∏y komputer z tradycyjnymi komponentami, ale nietypowym oprogramowaniem. Wraz ze zmianà jednego z komponentów musi iÊç odpowiednia adnotacja w tym oprogramowaniu.

W naszym przypadku chcieliÊmy sami kupiç nowà nagrywark´, zainstalowaç jà i poprosiç serwisanta o pomoc we wprowadzeniu odpowiednich zmian. Niestety, odmówiono nam, poinformowano, ˝e nagrywarka musi byç kupiona w serwisie i przez nich zainstalowana. Cena – 900 z∏ za kil-

ka minut pracy i urzàdzenie warte ok. 100 z∏. Co wi´cej, firma zastrzeg∏a sobie prawo do zabrania niedzia∏ajàcego sprz´tu, zainstalowania nam sprz´tu, który mo˝e byç u˝ywany i udzieli∏a na niego tylko trzymiesi´cznej gwarancji. Oferta bez mo˝liwoÊci negocjacji i tak˝e tutaj nie mieliÊmy jak si´ broniç.

Jak podkreÊlajà przedstawiciele szpitali, na szcz´Êcie taka sytuacja to nie norma. Wspó∏praca z wieloma firmami informatycznymi uk∏ada si´ wzorowo, a wiele drobnych prac jest wykonywanych nieodp∏atnie, szczególnie tam, gdzie prac´ takà mo˝na wykonaç zdalnie, bez koniecznoÊci wizyty serwisanta u klienta. Cz´sto te˝ firmy wyra˝ajà zgod´ na wykonanie drobnych napraw stacji komputerowych przez szpitalnych informatyków, czasem zgod´ t´ wystawiajà nawet na piÊmie.

Kupiç taniej, sprzedaç dro˝ej...

Sprzeda˝ z zyskiem to podstawa dzia∏ania ka˝dej firmy handlowej. Jednak i tutaj ∏atwo jest przesadziç. Jeden z dostawców sprzedawa∏ nowoczesne holtery z modemami, przez które wyniki badania sà wysy∏ane do centralnej stacji w szpitalu. Po okresie gwarancyjnym jeden z modemów uleg∏ uszkodzeniu. Próby poszukiwania takiego modemu (konieczne by∏o kupno identycznego modelu) na wolnym rynku nie powiod∏y si´. Okaza∏o si´, ˝e taki modem mo˝na kupiç tylko od wspomnianego dostawcy (za 700 z∏) lub w serwisie aukcyjnym za... 100 z∏.

Firmy czasem próbujà te˝ wykorzystaç niewiedz´ osób decydujàcych o zakupach sprz´towych. Jeden z dostawców, poinformowany przez klienta o potrzebie kupna monitora do stacji diagnostycznej przy tomografie komputerowym, zaproponowa∏ specjalistyczny monitor diagnostyczny za 40 tys. z∏. Do transakcji dosz∏oby, gdyby nie pewne podejrzenia dzia∏u ksi´gowoÊci i wiedza informatyków, którzy wskazali, ˝e do tomografu – zgodnie z odpowiednim rozporzàdzeniem Ministerstwa Zdrowia – wystarczy tradycyjny monitor LCD o podwy˝szonych parametrach, kosztujàcy... ok. 2 tys. z∏. Taki te˝ by∏ tam zainstalowany wczeÊniej.

Jak si´ broniç?

Na pytanie o sposób obrony przed tego typu praktykami, przedstawiciele szpitali odpowiadajà jednoznacznie – w ka˝dej komisji przetargowej, gdzie przedmiotem post´powania jest cokolwiek, co b´dzie mia∏o zwiàzek z komputerami, powinien byç informatyk. Jego zadaniem powinny byç konsultacje na etapie przygotowywania Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) oraz póêniejsza skrupulatna lektura z∏o˝onych ofert. Konieczne jest szczegó∏owe ustalenie podzia∏u zakresu obowiàzków pomi´dzy wewn´trznym dzia∏em IT szpitala i firmà zajmujàcà si´ póêniejszym serwisowaniem sprz´tu.

Warto te˝ porozumiewaç si´ z kolegami z innych szpitali i korzystaç z ich doÊwiadczenia. Jak przy-

OCHRONA ZDROWIA znajà informatycy, szpitale coraz cz´Êciej nawzajem podglàdajà zapisy swoich SIWZ-ów, przez co coraz rzadziej mo˝na spotkaç si´ z protestami oferentów w przegranych przetargach, jako ˝e bardzo szczegó∏owe klauzule i restrykcyjne warunki stajà si´ coraz cz´stszà praktykà. Podczas negocjacji warto te˝ podkreÊliç swoje wyczulenie na punkcie mo˝liwoÊci wystàpienia nieuczciwych praktyk ze strony sprzedawcy.

Opisane powy˝ej praktyki nie noszà znamion przest´pstwa, nie ma wi´c podstaw do zg∏oszenia ich prokuraturze. Ale, jak si´ okazuje, niewiele pomo˝e te˝ Urzàd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jak poinformowa∏ nas Maciej Chmielowski, specjalista w UOKIK, instytucja ta mo˝e reagowaç w ustalenia pomi´dzy podmiotami gospodarczymi jedynie w przypadkach, gdy mamy do czynienia z niedozwolonym porozumieniem (np. zmowà cenowà) przedsi´biorców lub nadu˝ywaniem pozycji dominujàcej przez spó∏k´ ze znacznym udzia∏em rynkowym. To zaÊ oznacza, ˝e urzàd nie jest organem w∏aÊciwym do zaj´cia si´ opisanymi praktykami, a ewentualne spory powinny byç rozstrzygane na drodze sàdowej, na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Selekcja i weryfikacja dostawców Dla szpitali by∏oby idealnie, gdyby dostawcy mogli potwierdziç odpowiednimi certyfikatami swojà gotowoÊç i odpowiedzialnoÊç do wdra˝ania systemów IT w jednostkach s∏u˝by zdrowia. Jednak ich zdobycie cz´sto kosztuje fortun´ i czasem trudno oczekiwaç tak du˝ego zaanga˝owania w szczegó∏owy proces szkoleniowy, gdy niektóre systemy sprzedaje si´ raz na dwa lata. Niemniej jednak tacy dostawcy i tak powinni uczestniczyç w prostszych szkoleniach organizowanych przez producentów i dystrybutorów rozwiàzaƒ. Do nich warto te˝ si´ zg∏osiç, gdy chcemy potwierdziç doÊwiadczenie w zakresie dostaw do s∏u˝by zdrowia i wiarygodnoÊç partnera, z którym chcemy podpisaç np. d∏ugoterminowà umow´ serwisowà.

Jednak, jak wspomina przedstawiciel jednego z dostawców, czasami mo˝na spotkaç si´ z nietypowymi zachowaniami tak˝e po stronie klientów. W zachodniej cz´Êci Polski jest szpital, który ma podpisanà umow´ na gwarancj´ 24-godzinej naprawy po zg∏oszeniu awarii.

Dziwne jest jednak to, ˝e do tej pory wszystkie takie przypadki by∏y zg∏aszane w piàtek, o godzinie 16.45. Wówczas – zgodnie z warunkami podpisanej umowy – przedstawiciel dostawcy wraz z dystrybutorem dysponujàcym zapasowym magazynem muszà uruchomiç procedur´ awaryjnà, aby do sobotniego popo∏udnia u klienta odtworzyç stan sprzed awarii. Czy˝by to reakcja na bycie ofiarà podobnego do powy˝ej opisanych przypadków?

Na co zwróciç uwag´ w procesie przetargowym?

1. JeÊli prowadzisz zakupy sprz´tu zwiàzanego w jakikolwiek sposób z IT lub oprogramowania, upewnij si´, ˝e w komisji przetargowej zasiada informatyk i jest on dost´pny na ka˝dym etapie przetargu – od tworzenia SIWZ, po finalny odbiór systemu.

2. Opracowujàc specyfikacj´ warunków zamówienia postaraj si´ przewidzieç, w jaki sposób b´dzie rozwijany dany system i upewnij si´, ˝e b´dzie na taki rozwój gotowy. W przeciwnym wypadku rozwój funkcjonalnoÊci mo˝e s∏ono kosztowaç – zap∏acimy nie tylko za komponenty do rozbudowy urzàdzeƒ, ale te˝ za samà us∏ug´, a, byç mo˝e, tak˝e za rozbudow´ innych systemów, ˝eby uczyniç je kompatybilnymi z naszym rozwiàzaniem. Za takà gotowoÊç zrealizowanà zap∏acimy wi´cej w momencie zakupu, ale sumarycznie wyjdzie taniej.

3. W warunkach przetargu uwzgl´dnij szkolenie z obs∏ugi kupowanego rozwiàzania. Nawet jeÊli dzia∏ IT nie odpowiada za serwis kupionego przez szpital rozwiàzania, skieruj informatyka na takie szkolenie (obok osób odpowiedzialnych za jego u˝ytkowanie). Ta wiedza mo˝e okazaç si´ bezcenna, gdy wystàpi awaria i b´dzie potrzebne szybkie podj´cie decyzji w sprawie modelu naprawy.

4. Pami´taj, ˝e w rozporzàdzeniach Ministerstwa Zdrowia dotyczàcych zakupów rozwiàzaƒ IT do szpitali podane sà minimalne parametry tych rozwiàzaƒ. JeÊli uwa˝asz, ˝e dla szpitala potrzebny jest system o lepszych parametrach, mo˝esz ich za˝àdaç w przetargu, bez koniecznoÊci uzasadniania tej decyzji. Dotyczy to zw∏aszcza tych przypadków, gdy planowana b´dzie rozbudowa danego systemu w przysz∏oÊci.

5. Upewnij si´, ˝e kupowane rozwiàzania sà zgodne z obowiàzujàcymi standardami, przede wszystkim DICOM i HL7. Zwróç przy tym uwag´ na pisowni´ i wielkoÊç liter – zdarzajà si´ systemy opisane jako „Dicom”, niezgodne z oficjalnymi wytycznymi standardu DICOM. 6. Postaraj si´ o mo˝liwoÊç przetestowania kupowanego rozwiàzania, bo marketingowe opisy na ulotkach produktowych mogà czasem wprowadzaç w b∏àd, a kupowany system mo˝e nie oferowaç konkretnej funkcjonalnoÊci w taki sposób, w jaki jest ona oczekiwana.

7. JeÊli to mo˝liwe, warto postaraç si´ o mo˝liwoÊç porównania kilku rozwiàzaƒ (od ró˝nych dostawców), które planuje si´ kupiç. Sprawdê, czy testowane rozwiàzania spe∏niajà wymogi szpitala, a ich parametry sà zgodne z deklarowanymi.

8. Upewnij si´, ˝e kupowane przez szpital systemy bez problemu uruchomià si´ same (lub b´dà mogli je uruchomiç pracownicy szpitala) po awarii zasilania.

9. Staraj si´ doprowadziç do sytuacji, w której to informatycy zatrudnieni przez szpital sà w stanie serwisowaç jak najwi´cej systemów. Wychodzi znacznie taniej.

10. Nie warto rozstrzygaç przetargów tylko wzgl´dem ceny. Czasem oszcz´dnoÊç kilku tysi´cy w przetargu o wartoÊci si´gajàcej milionów mo˝e spowodowaç, ˝e utracimy wa˝nà funkcjonalnoÊç lub komfort pracy.

11. Uwa˝aj na gratisy do∏àczane do oferowanych rozwiàzaƒ. Te dodatki (najcz´Êciej oprogramowanie) w rzeczywistoÊci nigdy nie sà za darmo, tylko sà wliczone w cen´ sprz´tu. Tymczasem cz´sto takie „prezenty” oferujà ograniczonà funkcjonalnoÊç, wi´c konieczne staje si´ kupienie pe∏nowartoÊciowego produktu. W takiej sytuacji nalegaj, aby zaoferowano w∏aÊciwe oprogramowanie z wliczonym rabatem za rezygnacj´ z „gratisu”.

12. Upewnij si´, ˝e infrastruktura sieciowa w szpitalu jest gotowa na przyj´cie wi´kszej iloÊci danych generowanych przez nowoczesny system obrazowania cyfrowego.

43

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Badanie polskich sieci bezprzewodowych województwo Êlàskie (listopad 2010) Sieci bezprzewodowe w Polsce stajà si´ coraz bardziej popularne. Korzystne oferty i niewielkie ceny sprz´tu przekonujà u˝ytkowników do przesiadki z tradycyjnego ∏àczenia si´ z Internetem za pomocà kabla. Nie bez znaczenia pozostaje tu wygoda i mo˝liwoÊci, jakie stwarza Wi-Fi. Niestety, wiele osób zapomina o tym, ˝e poza wi´kszà wygodà, sieci bezprzewodowe sà te˝ mniej bezpieczne i wymagajà odpowiedniej konfiguracji przed oddaniem si´ w wir surfowania.

Raport ten dotyczyç b´dzie w∏aÊnie bezpieczeƒstwa sieci bezprzewodowych. Postaram si´ wyt∏umaczyç ró˝nice mi´dzy metodami zabezpieczania. Tekst b´dzie dodatkowo wzbogacony o wyniki skanowania sieci bezprzewodowych na terenie województwa Êlàskiego, przeprowadzonego w listopadzie bie˝àcego roku. Poka˝à one stan faktyczny sieci Wi-Fi w Polsce.

Opis trasy Trasa zosta∏a u∏o˝ona w taki sposób, by obejmowa∏a najwi´ksze i najwa˝niejsze miejscowoÊci w województwie Êlàskim. Nie bez powodu wybraliÊmy ten obszar. Âlàsk rozwija si´ bardzo dynamicznie i jest miejscem atrakcyjnym dla inwestorów. W∏aÊnie na takich obszarach liczba sieci bezprzewodowych roÊnie najszybciej.

Skanowanie odbywa∏o si´ podczas jazdy samochodem, przy u˝yciu odpowiedniego sprz´tu i oprogramowania. Jak wiadomo, sygna∏ sieci Wi-Fi mo˝na wykryç poza budynkiem, w którym si´ ona znajduje. W ten w∏aÊnie sposób zbieraliÊmy informacje o sieciach.

Podczas przeprowadzania badania nie zosta∏y z∏amane zabezpieczenia ˝adnej sieci. Nazwy sieci i ich dok∏adna lokalizacja nie zosta∏y nigdzie ujawnione, ˝adne dane nie zosta∏y zgromadzone ani te˝ nie by∏y przetwarzane. ¸àczna d∏ugoÊç trasy wynios∏a oko∏o 360 km, a liczba wykrytych sieci to 13 600. Badanie by∏o rozpoczynane zazwyczaj w centrum miasta oraz na wi´kszych osiedlach. Poni˝sza mapa pokazuje dok∏adnie tras´ przejazdu oraz przeskanowane miejscowoÊci.

44

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Cz´stochowa Lubliniec Tarnowskie Góry Gliwice Zabrze Bytom Chorzów Ruda Âlàska Rybnik Pszczyna Tychy Katowice Sosnowiec Dàbrowa Górnicza Zawiercie

Ârednia dla ca∏ego województwa Êlàskiego WPA/WPA2 52,07%

WEP 23,78%

Brak szyfrowania 24,15%

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ Rodzaje zabezpieczeƒ sieci

sk∏ada si´ z ma∏ych i du˝ych liter, cyfr oraz znaków specjalnych.

Zanim przejd´ do opisu wyników skanowania, chcia∏bym wyt∏umaczyç ró˝nice mi´dzy stosowanymi metodami zabezpieczania oraz mo˝liwoÊciami, jakie niosà.

Jest to o tyle wa˝ne, ˝e cz´Êç sieci ma ochron´, jednak jest ona przestarza∏a i niewystarczajàca. Na poczàtek warto zdaç pytanie, jakie sà ró˝nice w kwestii zabezpieczeƒ mi´dzy siecià przewodowà a bezprzewodowà?

Jest to ró˝nica ogromna. W∏amanie si´ do sieci przewodowej lub kradzie˝ danych mo˝e si´ odbyç wy∏àcznie poprzez fizyczny kontakt z siecià. Nale˝a∏oby si´ podpiàç do niej w taki sposób, by nie uszkodziç okablowania. Jest to trudne do wykonania, ma∏o praktyczne i prawie zawsze nie warte zachodu. Co innego sieç bezprzewodowa. W tym przypadku komputery i telefony ∏àczà si´ na odleg∏oÊç, zatem musi istnieç metoda uwierzytelnienia. Je˝eli zabezpieczenia sà s∏abe lub sieç nieodpowiednio skonfigurowana, to inni tak˝e mogà si´ do niej pod∏àczyç. Jakie zatem rodzaje zabezpieczeƒ sieci Wi-Fi sà obecnie wykorzystywane w routerach?

WEP (Wired Equivalent Privacy) – jest to stary standard szyfrowania, wprowadzony w roku 1997.

Zosta∏ on jednak bardzo szybko z∏amany. Do dnia dzisiejszego wykryto wiele luk i niedoskona∏oÊci, które czynià go podatnym na ataki. Obecnie jego z∏amanie zajmuje kilka minut i to przy u˝yciu darmowych programów!

WPA/WPA2 (Wi-Fi Protected Access) – oba standardy zapewniajà niebywale wi´kszy ni˝ WEP poziom bezpieczeƒstwa (zw∏aszcza WPA2). Jego z∏amanie zajmuje du˝o wi´cej czasu i jest kosztowne. Przy wyborze rodzaju szyfrowania, w pierwszej kolejnoÊci powinniÊmy wybraç WPA2, je˝eli z jakiegoÊ powodu nie jest to mo˝liwe, WPA tak˝e b´dzie wystarczajàcym zabezpieczeniem sieci przed intruzami.

Nie bez znaczenia pozostaje tak˝e d∏ugoÊç has∏a. Im jest ono d∏u˝sze i trudniejsze, tym d∏u˝ej trwaç b´dzie przeprowadzanie potencjalnego ataku. Dobre has∏o

Konsekwencje braku i nieprawid∏owych zabezpieczeƒ Wiemy ju˝, jakie typy zabezpieczeƒ sà najcz´Êciej spotykane w domowych routerach. Co jednak w przypadku sieci otwartych lub zabezpieczonych przez przestarza∏y WEP? Jakie mogà byç tego konsekwencje dla u˝ytkowników danej sieci? Mo˝na napisaç kilka scenariuszy i ka˝dy z nich by∏by tak samo prawdopodobny.

Po pierwsze, wszystkie informacje przesy∏ane mi´dzy routerem a komputerem w sieci otwartej (czyli bez ˝adnego uwierzytelniania) sà jawne. Ka˝da wiadomoÊç, jakà piszemy za pomocà komunikatora, e-mail wysy∏any do kolegi lub kole˝anki, odwiedzane strony internetowe, a, co za tym idzie, loginy i has∏a – wszystko to i wi´cej zostaje podane atakujàcemu jak na tacy. OczywiÊcie, cz´Êç stron, zw∏aszcza opierajàcych si´ na bankowoÊci internetowej, stosuje szyfrowanie, jednak nale˝y pami´taç, ˝e korzystanie z Internetu nie ogranicza si´ do przelewów elektronicznych. Istnieje wiele witryn nie stosujàcych ˝adnych zabezpieczeƒ, a wówczas wszystkie dane nara˝one sà na kradzie˝.

Po drugie, w przypadku sieci niepoprawnie zabezpieczonych istnieje doÊç du˝a szansa na kradzie˝ ∏àcza internetowego.

Wystarczy, by kilka osób jednoczeÊnie pobiera∏o filmy i muzyk´, a nasza sieç widocznie straci na wydajnoÊci.

Po trzecie, nigdy nie wiadomo, co tak naprawd´ Êciàgajà na swój komputer osoby trzecie, które korzystajà z naszego ∏àcza niczym z darmowego hotspota. Mogà to byç treÊci w Polsce nielegalne, a z∏apanie sprawcy graniczy z cudem. Niestety, sieç, za pomocà której pobrano konkretne pliki, b´dzie mo˝na zlokalizowaç bez najmniejszego problemu...

Gliwice WPA/WPA2 67,94%

WEP 19,05%

Brak szyfrowania 13,01%

Cz´stochowa WPA/WPA2 35,47%

WEP 31,35%

Brak szyfrowania 33,18%

Ârednia dla Polski WPA/WPA2 49,40%

WEP 22,12%

Brak szyfrowania 28,48%

Wyniki badaƒ SpoÊród wszystkich przebadanych miast, pozytywnie wypad∏y Gliwice, gdzie liczba sieci najlepiej zabezpieczonych

45

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ Sieci bezprzewodowe mo˝na zabezpieczyç na wiele sposobów.

W∏àczenie szyfrowania jest pierwszà i najwa˝niejszà linià obrony, od której powinno si´ rozpoczàç swojà przygod´ z Internetem bez kabli. Je˝eli komuÊ wyda si´ to niewystarczajàce, zawsze mo˝e wzmocniç bezpieczeƒstwo przez dodanie kolejnych metod uwierzytelniania. Jednà z nich jest filtrowanie urzàdzeƒ po adresach MAC. MAC (Media Access Control) jest to unikatowy numer karty sieciowej, w którà wyposa˝one jest ka˝de urzàdzenie zdolne do pod∏àczenia si´ do sieci. Znajàc adresy MAC komputerów ∏àczàcych si´ w domu z Internetem, mo˝na dodaç je do zaufanych, konfigurujàc w odpowiedni sposób router. W ten sposób komputer nie znajdujàcy si´ na liÊcie nie zostanie autoryzowany. Minusem tej metody jest fakt, ˝e wraz z pojawianiem si´ nowych urzàdzeƒ, które chcielibyÊmy pod∏àczyç do sieci (smartfony, tablety, netbooki czy sprz´t znajomych) trzeba je dodawaç do listy przed podj´ciem próby pod∏àczenia.

Innym sposobem jest ukrycie SSID (Service Set IDentifier). Ka˝da sieç swoim zasi´giem wykracza daleko poza obszary domu. W zwiàzku z tym osoby trzecie równie˝ majà mo˝liwoÊç wykrycia jej obecnoÊci na liÊcie dost´pnych sieci. Ukrycie nazwy sieci sprawia, ˝e jej nazwa nie b´dzie widnia∏a na liÊcie. Obie metody zwi´kszajà bezpieczeƒstwo, ale nie zast´pujà szyfrowania. Mo˝na to porównaç do samochodu. Pasy bezpieczeƒstwa i poduszki powietrzne zwi´kszajà bezpieczeƒstwo pasa˝erów, ale nic nie zastàpi sprawnych hamulców, bez których kolizja b´dzie kwestià czasu, a wówczas nawet najdro˝sze auto stanie si´ bezu˝yteczne.

46

wynios∏a blisko 70 proc. Cieszy równie˝ fakt, ˝e otwarte sieci stanowià jedynie 13 proc. wyniku. Ca∏kowicie odwrotna sytuacja mia∏a miejsce w przypadku Cz´stochowy. Tutaj wszystkie wyniki zosta∏y podzielone niemal idealnie na trzy cz´Êci, mi´dzy sieci zabezpieczone WPA/WPA2, WEP oraz niezabezpieczone sieci Wi-Fi. Ogólny wynik nie jest najgorszy i utrzymuje si´ na podobnym poziomie, co reszta Polski. Ârednia dla ca∏ego kraju wynios∏a w roku 2009 oko∏o 50 proc. sieci najlepiej zabezpieczonych, w stosunku do 30 proc. sieci niezabezpieczonych.

Jakie zatem sieci znajdujà si´ wÊród tych niezabezpieczonych? Najliczniejszà grup´ stanowià sieci otwarte, niezabezpieczone w ˝aden sposób. Pewna liczba urzàdzeƒ pracuje jako hotspoty, a wi´c punkty z darmowym dost´pem do Internetu (jest to jednak wartoÊç poni˝ej 1 proc.). Tak˝e niewielka cz´Êç z wykrytych sieci mo˝e mieç filtrowanie urzàdzeƒ po adresach MAC. MAC nie daje nale˝ytej ochrony. Jest to dobry dodatek w przypadku uruchomionego szyfrowania, ale nie zmienia to faktu, ˝e wszystkie dane i informacje mogà byç odczytane bez najmniejszego problemu.

Podsumowanie Mimo dobrego tempa rozwoju, województwo Êlàskie nie wyró˝ni∏o si´ specjalnie na tle Polski. IloÊç sieci niezabezpieczonych w praktyczny sposób mo˝na prze∏o˝yç na liczb´ u˝ytkowników Internetu, którzy nie sà Êwiadomi zagro˝eƒ. Do tej grupy nie zaliczam osób stosujàcych WEP, poniewa˝ sam fakt dokonania wyboru szyfrowania, mimo ˝e niezbyt trafny, Êwiadczy o potrzebie i ch´ci zabezpieczenia swojej sieci. Istnieje du˝e prawdopodobieƒstwo, ˝e w pozosta∏ych województwach wynik ten by∏by zbli˝ony. Problem nie le˝y bowiem w zamo˝noÊci danego regionu, lecz ogólnokrajowym niedoinformowaniu spo∏eczeƒstwa o zasadach bezpiecznego Internetu. Mam zatem nadziej´, ˝e ten raport zwróci uwag´ chocia˝ cz´Êci czytelników na kwestie zabezpieczania sieci bezprzewodowych i sk∏oni do przemyÊleƒ na temat sensu poÊwi´cenia 5 minut na konfiguracj´ sprz´tu, a tyle w∏aÊnie trzeba, by cieszyç si´ Internetem bez obaw o pods∏uch ze strony obcych nam osób.

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

fot. THETA

Praktycznie wszyscy majà problemy z klientami, którzy opóêniajà bàdê w ogóle nie regulujà swoich zobowiàzaƒ. O ile urz´dy sà w lepszej sytuacji ze wzgl´du na przepisy i aparat karno-skarbowy, o tyle ju˝ spó∏ki komunalne muszà walczyç z d∏u˝nikami, jak inne firmy na rynku.

Pojawi∏o si´ rozwiàzanie, które w tej walce mo˝e bardzo pomóc.

Ksi´gowoÊç

Âciàganie nale˝noÊci PC D∏u˝nik to aplikacja wspó∏pracujàca z oprogramowaniem Symfonia oraz Forte firmy Sage. Pozwala importowaç dane o zobowiàzaniach z powy˝szych programów ksi´gowych i przekazywaç je do Rejestru D∏u˝ników BIG InfoMonitor. Dzi´ki niej przedsi´biorcy mogà w ∏atwiejszy sposób odzyskiwaç nale˝noÊci. Mogà te˝ pobieraç raporty o zad∏u˝eniu kontrahentów.

Program na d∏u˝ników Oznacza to, ˝e mamy do dyspozycji narz´dzie, który poinformuje nas, ˝e dany klient figuruje w rejestrze d∏u˝ników, a tak˝e ilu z naszych klientów figuruje w takim rejestrze. Pozwala to wi´c zorientowaç si´, z kim mo˝emy mieç problemy oraz jak du˝a cz´Êç przychodów mo˝e byç zagro˝ona i próbowaç od samego poczàtku jakoÊ si´ przed tym zabezpieczyç.

Masowe wprowadzanie danych z systemów ksi´gowych firmy Sage do Rejestru D∏u˝ników BIG InfoMonitor oraz pobieranie raportów o zad∏u˝eniu przedsi´biorców i konsumentów, to tylko niektóre z jego funkcji.

Aplikacja czuwa równie˝ nad aktualizacjà danych, pozwala generowaç wezwania do zap∏aty oraz powiadomienia o zaleganiu z p∏atnoÊciami.

Rozwiàzanie to przypomina te˝ o zbyt d∏ugim przechowywaniu informacji i danych gospodarczych, aby mo˝na je by∏o usuwaç zgodnie z obowiàzujàcymi przepisami.

Wspó∏praca programu finansowo-ksi´gowego, aplikacji PC D∏u˝nik i us∏ugi BIG InfoMonitor daje nie tylko wygod´ u˝ytkowania, usprawnia prac´, ale przede wszystkim zwi´ksza bezpieczeƒstwo finansowe wierzyciela.

Wsparcie windykacji Aplikacja ma m.in. pomóc przedsi´biorcom odzyskiwaç nale˝noÊci.

Wysy∏anie d∏u˝nikom wezwaƒ do zap∏aty, czy wprowadzenie danych do Rejestru D∏u˝ników BIG to narz´dzia „mi´kkiej windykacji”. ObecnoÊç w Rejestrze D∏u˝ników BIG InfoMonitor mo˝e przysporzyç sporo k∏opotów niesolidnemu p∏atnikowi, a tylko ca∏kowite uregulowanie zad∏u˝enia pozwala ich uniknàç. Z BIG InfoMonitor raporty pobierajà m.in. banki, firmy leasingowe, telekomunikacyjne czy dostawcy Internetu i telewizji kablowej. ObecnoÊç d∏u˝nika w BIG oznacza cz´sto brak dost´pu do us∏ug i produktów powy˝szych podmiotów.

BIG InfoMonitor jest jedynym biurem informacji gospodarczej, które ÊciÊle wspó∏pracuje z Biurem Informacji Kredytowej i ze Zwiàzkiem Banków Polskich.

Dzi´ki temu wszystkie banki w Polsce w ∏atwy sposób mogà pobraç z jego Rejestru D∏u˝ników informacje o zaleg∏ych zobowiàzaniach. Poza tym, dzi´ki wspó∏pracy z sektorem bankowym, raporty z BIG InfoMonitor mogà zawieraç dane z BIK i ZBP.

JeÊli nabywamy Symfoni´ lub Forte, za PC D∏u˝nika zap∏acimy jedynie 1 z∏ netto (zamiast ceny rynkowej 110 z∏) i przez pierwsze 3 miesiàce za jego poÊrednictwem b´dziemy mogli korzystaç z us∏ug BIG InfoMonitor bez p∏acenia abonamentu, a przez kolejne 9 miesi´cy z 25-procentowym rabatem.

47

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Parkowanie bez bilonu MIECZYS¸AW T. STARKOWSKI

Op∏aty za parkowanie stanowià cz´Êç polityki transportowej miasta. Obejmuje ona wiele elementów. Do najwa˝niejszych nale˝à: osiàgni´cie okreÊlonych standardów parkowania w mieÊcie, zapewnienie ∏adu przestrzennego, w tym kszta∏towanie racjonalnych warunków dost´pu i wykorzystania przestrzeni, ochrona Êrodowiska przyrodniczego i kulturowego, a tak˝e (choç zwykle w mniejszym stopniu) wspomniane ju˝ pozyskiwanie Êrodków finansowych.

Zniech´ciç kierowc´

W ostatnich latach liczba samochodów w Polsce roÊnie bardzo szybko.

Nasze miasta sà coraz bardziej zat∏oczone. JakiÊ czas temu w wielu z nich zaparkowanie pojazdu w ciàgu dnia graniczy∏o z cudem. Dlatego koniecznoÊcià sta∏o si´ wprowadzenie stref p∏atnego parkowania.

Du˝ym u∏atwieniem sà nowoczesne metody pobierania op∏at za pomocà telefonu komórkowego.

48

Przed takimi problemami stoimy dziÊ wszyscy. OkreÊlajàc polityk´ transportowà, miasto musi wybieraç (w najwi´kszym skrócie) mi´dzy nieograniczonym dost´pem do samochodu dla wszystkich a politykà zrównowa˝onego rozwoju. Rozsàdek podpowiada t´ drugà mo˝liwoÊç. Zasada zrównowa˝onego rozwoju w przypadku transportu oznacza myÊlenie nowego typu.

Nale˝y na tyle utrudniç poruszanie si´ samochodem, aby zracjonalizowaç jego u˝ywanie.

Najprostszym rozwiàzaniem jest w∏aÊnie wprowadzenie p∏atnego parkowania. Nie powinno to dziwiç, gdy weêmie si´ pod uwag´, ˝e w centrum Warszawy grunt, na którym stoi samochód, ma wy˝szà wartoÊç ni˝ ten pojazd. Dlatego w Kopenhadze istniejà parkomaty (urzàdzenia do przyjmowania op∏at za parkowanie), które mo˝na ustawiç najwy˝ej na godzin´. Aby parkowaç d∏u˝ej, trzeba do nich wracaç.

– Mówiàc wprost, chodzi o to, by zniech´caç do d∏ugiego parkowania – podkreÊla Urszula Nelken, rzecznik prasowy Zarzàdu Dróg Miejskich w Warszawie. – Tak dzieje si´ w wielu

miastach europejskich. Ale korzyÊci odnoszà te˝ sami kierowcy. W naszym mieÊcie ca∏y dochód z dzia∏ania strefy przeznaczamy na napraw´ ulic.

W stolicy sà to ju˝ niewàtpliwie kwoty zauwa˝alne. Parkomaty wpisa∏y si´ bowiem na trwa∏e w krajobraz miasta.

Do sierpnia 2008 r. strefa liczy∏a oko∏o 22 tys. miejsc parkingowych. Ârednio miesi´cznie przynosi∏y one 3 mln z∏, czyli w ciàgu roku – 36 mln. We wrzeÊniu ub.r. strefa zosta∏a poszerzona do 28 tys. miejsc. Domagali si´ tego podobno mieszkaƒcy ulic b´dàcych jej granicami.

W tym roku (do koƒca paêdziernika) Warszawa uzyska∏a za parkowanie ∏àcznie 50,6 mln z∏. Koszty wynios∏y 7 mln, czyli dochód przekroczy∏ 43 mln z∏. W pierwszym pó∏roczu br. sprzedawano Êrednio prawie 1,1 mln biletów miesi´cznie. Przeci´tny czas postoju wynosi godzin´ i 14 minut.

Nie ma odwrotu Naturalnie, nie wszyscy kierowcy przepadajà za p∏atnym parkowaniem. Traktujà je jako dodatkowe – ucià˝liwe – obcià˝enie fiskalne. Ale zdaniem fachowców, od takiego rozwiàzania nie ma odwrotu.

– Coraz wi´cej miast decyduje si´ na wprowadzenie stref p∏atnego parkowania lub na ich rozszerzenie – zwraca uwag´ Konrad ¸uczak, prezes firmy mPay. – Powinno si´ je wyznaczaç zw∏aszcza w du˝ych miastach. W polskich warunkach – powy˝ej 50 tys. mieszkaƒców. Ale nie ma na to regu∏y.

Podobno nikt nie prowadzi takich statystyk, jednak przyjmuje si´, ˝e nawet setki miejscowoÊci majà strefy p∏atnego parkowania. Ich wielkoÊç jest nie-

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ zwykle zró˝nicowana. Je˝eli chodzi o du˝e miasta, w ubieg∏ym roku najwi´ksza znajdowa∏a si´ w Warszawie: 28 tys. miejsc parkingowych.

W Krakowie by∏o oko∏o 11 tys., Szczecinie – 8,5 tys., Poznaniu – 6 tys., Wroc∏awiu – 2,8 tys., ¸odzi – 1,8 tys.

PrzemyÊlana musi byç wysokoÊç pobieranych op∏at. Nadmierny wzrost stawek mo˝e bowiem powodowaç niewykorzystanie p∏atnych miejsc parkingowych. Zach´ca do parkowania na gap´ lub w miejscach niedozwolonych. Z drugiej strony, zbyt niskie op∏aty mogà prowadziç do tego, ˝e strefa nie b´dzie spe∏niaç swoich funkcji.

Przede wszystkim, nie ograniczy ruchu ko∏owego w centrum. Ponadto, przychody nie pokryjà kosztów utrzymania strefy.

Niezale˝nie od sposobu jej poboru, cz´Êç op∏aty s∏u˝y pokryciu kosztów systemu oraz utrzymania strefy (kolekcja bilonu, kontrola, oznakowanie, sprzàtanie, odÊnie˝anie itd). Udzia∏ kosztów w ca∏ej op∏acie jest ró˝ny. Zwykle stanowi od kilkunastu do niemal 100 procent pobranej op∏aty.

Analizujàc rozwiàzania stosowane w ró˝nych miastach przyjmuje si´, ˝e koszt utrzymania strefy powinien si´ zawieraç w przedziale od 30 do 60 proc. pobranych op∏at. Wysoki udzia∏ kosztów mo˝e Êwiadczyç o b∏´dach w systemie. Powinien byç sygna∏em dla w∏adz miasta do weryfikacji przyj´tego modelu. Wed∏ug Urszuli Nelken, w Warszawie wskaênik ten utrzymuje si´ na poziomie oko∏o 40 proc.

Przez komórk´ wygodniej Kilka lat temu pojawi∏y si´ nowoczesne, efektywniejsze metody pobierania op∏at: z wykorzystaniem telefonów komórkowych. Firmy oferujàce takà us∏ug´ stosujà ró˝ne technologie. Chodzi g∏ównie o sposób komunikowania si´ z systemem centralnym, w którym rejestrowane sà wnoszone op∏aty. Komunikacja ta realizowana jest za poÊrednictwem mobilnego Internetu (moBILET), z zastosowaniem krótkich wiadomoÊci tekstowych SMS (SMS Parking) lub po∏àczenia g∏osowego, albo w drodze bezpoÊredniego po∏àczenia telefonicznego (mPay). W Warszawie dzia∏ajà wszystkie trzy systemy.

– P∏atnoÊci mobilne sà nies∏ychanie proste – mówi Andrzej Arendt, project manager w firmie moBILET. – Ich istota (i przewaga) polega nie tylko na szybkoÊci i wygodzie dzia∏ania, ale równie˝ na mo˝liwoÊci rozliczenia rzeczywistego czasu postoju, co daje kierowcy realne oszcz´dnoÊci.

Nie trzeba szukaç parkomatu i odpowiedniej iloÊci bilonu. U˝ytkownik zdalnie (przez telefon) zaczyna i koƒczy parkowanie. Nie jest przy tym konieczne precyzyjne przewidywanie d∏ugoÊci postoju. P∏aci si´ dok∏adnie za czas parkowania, wed∏ug stawek obowiàzujàcych w danym mieÊcie.

Korzystanie z us∏ugi nie wymaga instalowania dodatkowych aplikacji. Aby zostaç u˝ytkownikiem systemu p∏atnoÊci, wystarczy aktywowaç i zasiliç konto (tak zwanà elektronicznà portmonetk´). Istnieje te˝ rozwiàzanie pozwalajàce na

dokonywanie p∏atnoÊci bezpoÊrednio z osobistego konta bankowego wskazanego przez osob´ op∏acajàcà parkowanie.

Przy wyborze systemu nale˝y si´ kierowaç szybkoÊcià dokonywania op∏aty, wymaganiami technicznymi w odniesieniu do aparatów telefonicznych oraz dodatkowymi kosztami ponoszonymi przez osoby wnoszàce op∏aty. Istotny jest równie˝ sposób przeprowadzania kontroli, mo˝liwoÊç analizowania pracy kontrolerów oraz ich rzetelnoÊci. Nie bez znaczenia sà równie˝ sprawy zwiàzane z bezpieczeƒstwem przekazywanych Êrodków, ochronà danych osobowych, a tak˝e mo˝liwoÊcià wycofania Êrodków z elektronicznej portmonetki.

– Firma oferujàca p∏atnoÊci z zastosowaniem telefonu komórkowego musi spe∏niaç wymagania stawiane przez ustawodawc´ – przypomina Konrad ¸uczak. – Chodzi o ustawy o elektronicznych instrumentach p∏atniczych, Êwiadczeniu us∏ug drogà elektronicznà, ostatecznoÊci rozrachunku itd.

Operator us∏ugi powinien mieç status agenta rozliczeniowego. Oznacza to spe∏nienie kilku warunków. Przedsi´biorstwo poddaje si´ kontroli Narodowego Banku Polskiego, ma odpowiedni status prawny (spó∏ka akcyjna), wysoki kapita∏ za∏o˝ycielski, a stosowane rozwiàzania zapewniajà bezpieczeƒstwo Êrodków przekazywanych mi´dzy stronami rozliczenia w systemie p∏atnoÊci.

Niestety, na razie brakuje przyj´tego powszechnie standardu, co utrudnia osiàgni´cie wi´kszej skali wdro˝eƒ. TrudnoÊç polega te˝ na tym, ˝e dostawca systemu (operator rozliczeƒ) musi si´ porozumieç z kilkoma podmiotami: najpierw z operatorem komórkowym i bankiem, a dopiero potem mo˝e podpisaç umow´ z miastem.

Us∏ugi te sà dost´pne na razie w kilkudziesi´ciu polskich miastach. Korzysta z nich prawdopodobnie nie wi´cej ni˝ trzysta tysi´cy u˝ytkowników. W Warszawie udzia∏ p∏atnoÊci mobilnych w ca∏oÊci op∏at za parkowanie nie przekracza trzech procent. Ale poczàtek zosta∏ zrobiony. Fachowcy z bran˝y nie majà wàtpliwoÊci: przysz∏oÊç nale˝y do takich rozwiàzaƒ.

49

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Bezpieczeƒstwo IT Raport paêdziernik/listopad 2010 r.

W ostatnim wydaniu „Cyfrowej Polski” pisaliÊmy o zagro˝eniach dla urzàdzeƒ mobilnych – szkodliwym oprogramowaniu i fa∏szywych aplikacjach, które po instalacji wysy∏ajà bez wiedzy u˝ytkownika SMS-y na numery o podwy˝szonej op∏acie. Okazuje si´, ˝e nie sà to jedyne przykroÊci, jakie mogà spotkaç posiadaczy coraz bardziej popularnych smartfonów...

Po up∏ywie kolejnych miesi´cy od wykrycia pierwszego konia trojaƒskiego dla systemu Android, los nie jest dla niego wcale ∏askawszy. Na poczàtku listopada ekspert do spraw bezpieczeƒstwa z firmy Alert Logic poinformowa∏ o stworzeniu testowego programu umo˝liwiajàcego uruchomienie tzw. backdoora, a wi´c „tylnego wejÊcia” w systemie Android.

Twój telefon pod cudzà kontrolà

fot. THETA

Cyberprzest´pcy mogà wykorzystaç go do przej´cia kontroli nad telefonem oraz instalacji koni trojaƒskich. Mimo ˝e by∏a to tylko demonstracja majàca uÊwiadomiç twórcom systemu oraz jego odbiorcom gro˝àce niebezpieczeƒstwo, nic nie stoi na przeszkodzie, by w niedalekiej przysz∏oÊci ktoÊ w niecnych celach zmodyfikowa∏ ten kod tak, ˝eby po infekcji czerpaç zyski z zara˝enia telefonu. Aby stworzyç takie „tylne wejÊcie”, wystarczy wejÊç na odpowiednio zmodyfikowanà stron´ internetowà. Jak widaç, ryzyko padni´cia ofiarà takiego ataku jest doÊç spore, tym bardziej ˝e luka zosta∏a naprawiona dopiero w systemach Android 2.2, a u˝ywa go jedynie 37 proc. u˝ytkowników.

50

MACIEJ ZIAREK

Pozostajàc przy tematyce dziur w oprogramowaniu telefonów komórkowych, z podobnym problemem, co Google ze swoim Androidem, zmierzyç si´ musia∏ w paêdzierniku Apple, producent iPhone’a w którym wykryto luk´. Wi´kszoÊç wspó∏czesnych telefonów ma opcj´ odblokowania ekranu po podaniu odpowiedniego has∏a, na przyk∏ad cyfr, s∏owa lub po narysowaniu ustalonego wczeÊniej symbolu.

Jest to pierwsza linia obrony, chroniàca telefon przed fizycznym dost´pem osób trzecich do danych zapisanych w urzàdzeniu. Luka, o której mowa, pozwala na odblokowanie ekranu bez znajomoÊci has∏a. Wystarczy wcisnàç odpowiednià kombinacj´ klawiszy w telefonie, by mieç dost´p do listy kontaktów, dzwonienia czy wysy∏ania e-maili. Firma Apple przygotowa∏a ju˝ stosownà poprawk´ i do∏àczy∏a jà do nowej wersji systemu iOS – 4.2. Nale˝y jednak zaznaczyç, ˝e Apple jest w o wiele lepszej sytuacji ni˝ Google. Nie tylko dlatego, ˝e ataku nie mo˝na przeprowadziç zdalnie, lecz po fizycznym przej´ciu telefonu, ale tak˝e dlatego, ˝e po pojawieniu si´ nowej wersji systemu praktycznie wszystkie telefony pozb´dà si´ luki. W przypadku Androida problemem jest fakt, ˝e

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ czynnik ludzki. OECD to mi´dzynarodowa organizacja z siedzibà w Pary˝u, skupiajàca 33 rozwini´te i demokratyczne kraje. Organizacja ta zajmuje si´, mi´dzy innymi, gromadzeniem informacji ekonomicznych i prowadzeniem mi´dzyrzàdowych rozmów na najwy˝szym szczeblu na tematy obejmujàce korupcj´, pranie brudnych pieni´dzy czy te˝ oszustwa podatkowe. Dane te mogà staç si´ ∏akomym kàskiem, dlatego wymagajà wysokiej klasy zabezpieczeƒ. Jak si´ okazuje, mimo stosowania procedur bezpieczeƒstwa najwy˝szej klasy, komuÊ uda∏o si´ spenetrowaç sieç.

Tak komentuje zajÊcie rzecznik OECD, Stephen Di Biasio: „By∏ to wyrafinowany atak. Mamy protoko∏y bezpieczeƒstwa wysokich standardów, mimo to atakujàcy omin´li je. Atak, który widzieliÊmy, nie mia∏ mieç charakteru destrukcyjnego. Oczywistym jest jednak, ˝e szukano informacji”. Jak w takim razie szkodliwe oprogramowanie obesz∏o bardzo drogie systemy zabezpieczeƒ? Rozwiàzanie tej zagadki ukryte jest w drugiej wypowiedzi rzecznika OECD: „Podejrzewamy, ˝e zara˝enie pochodzi z przenoÊnej pami´ci USB. Nasi agenci je˝d˝à po Êwiecie, a na konferencjach wymieniajà si´ informacjami za pomocà kluczy USB”. Jak pokazuje ten przypadek, nawet najdro˝sze i najlepsze zabezpieczenia nie pomogà, je˝eli nie uwzgl´dni si´ czynnika ludzkiego.

spora liczba urzàdzeƒ pracuje na ró˝nych wersjach systemu, a ograniczenia sprz´towe nie pozwalajà na aktualizacj´ do nowszej wersji. Z tego powodu cz´Êç telefonów pracuje wcià˝ na starych Androidach 1.5.

Fa∏szywe allegro W po∏owie paêdziernika mia∏ miejsce atak phishingowy, w którym cyberprzest´pcy wzorowali si´ na serwisie aukcyjnym Allegro. Phishing to metoda ataku polegajàca na przekonaniu u˝ytkownika o wiarygodnoÊci strony internetowej, na której podaje si´ takie informacje, jak login i has∏o do wybranych us∏ug.

Witryny takie zazwyczaj sà ∏udzàco podobne do oryginalnych stron, przez co ci´˝ko zorientowaç si´, ˝e jest si´ ofiarà ataku cyberprzest´pcy. Sam atak zaczyna si´ od wys∏ania e-maila do du˝ej liczby osób z proÊbà o zalogowanie na konkretnej stronie, w celu dokonania niezb´dnych modyfikacji. Tak te˝ by∏o w przypadku ataku na u˝ytkowników Allegro.

W wiadomoÊci widnia∏a informacja pochodzàca rzekomo od administratora, który prosi∏ o zalogowanie si´ pod wskazanym odnoÊnikiem na konto w Allegro, w celu dokonania niezb´dnej konserwacji. W przypadku klikni´cia odnoÊnika, u˝ytkownik by∏ natychmiast przenoszony na sfa∏szowanà stron´ logowania do Allegro – nie do odró˝nienia od oryginalnej pod wzgl´dem zawartej tam grafiki. Zalogowanie si´ by∏o równoznaczne z przes∏aniem danych do cyberprzest´pcy. Informacje o koncie mogà pos∏u˝yç do wystawiania na aukcj´ fikcyjnych przedmiotów, za które przest´pca otrzyma pieniàdze, lecz, oczywiÊcie, nie wyÊle towaru.

Szcz´Êliwie dla u˝ytkowników serwisu Allegro, cyberprzest´pcy musieli pochodziç spoza Polski, gdy˝ e-mail zosta∏ przet∏umaczony najprawdopodobniej przy u˝yciu translatora, przez co sk∏adnia, szyk zdaƒ i gramatyka tam zawarte by∏y na tyle okaleczone, ˝e ci´˝ko by∏o uznaç wiadomoÊç za wiarygodnà. Niemniej jednak zawsze nale˝y mieç si´ na bacznoÊci i nie klikaç odnoÊników w tego typu e-mailach.

OczywiÊcie, za cel cz´sto brane sà tak˝e witryny banków internetowych oraz portali spo∏ecznoÊciowych. Te ostatnie prze˝ywajà obecnie swój renesans, przez co prawdopodobieƒstwo ataku wzrasta. Pozostaje mieç nadziej´, ˝e za przygotowanie podobnego ataku nie weêmie si´ Polak, wówczas bowiem nieÊwiadomi u˝ytkownicy nie b´dà widzieli niczego podejrzanego ani w treÊci poprawnie napisanego e-maila, ani w samej stronie, na którà zostanà przeniesieni.

Na zakoƒczenie raportu chcia∏bym na przyk∏adzie listopadowego ataku na OECD pokazaç, jak wa˝ny w systemach bezpieczeƒstwa jest

fot. THETA

Pendrive zagrozi∏ OECD

51

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Kadry i P∏ace

Najcz´stsze problemy W ka˝dym urz´dzie, szpitalu czy szkole prowadzenie kadr czy p∏ac bywa skomplikowanym procesem. Z regu∏y pracownicy sà wspierani przez programy kadrowo-p∏acowe, a te potrafià sprawiaç trudnoÊci w obs∏udze, lub nie zawsze odpowiadajà potrzebom danej jednostki.

„Cyfrowa Polska” poprosi∏a specjalistów z firmy Sage, by wskazali, z czym najcz´Êciej borykajà si´ odbiorcy takich programów, a tak˝e na co nale˝y zwracaç uwag´ przy doborze oprogramowania kadrowo-p∏acowego.

fot. THETA

Skomplikowany system wynagrodzeƒ

52

Zagadnieniem, z którym borykajà si´ praktycznie wszyscy jest skomplikowana budowa systemu wynagrodzeƒ. Szczególnie w jednostkach bud˝etowych i sprywatyzowanych spó∏kach postpaƒstwowych funkcjonujà znacznie rozbudowane systemy wynagrodzeƒ. Zawierajà du˝o zmiennych tzw. sk∏adników – elementów sk∏adajàcych si´ na wynagrodzenie pracownika (np. dodatek sta˝owy, czyli za wys∏ug´ lat, emerytalny, bran˝owy, nadgodziny, dy˝ury, prac´ w niebezpiecznych warunkach, dodatek jako procent z innego sk∏adnika, itd., itp.).

W przypadku wdra˝ania systemu komputerowego, wszystkie te sk∏adniki nale˝y bardzo dobrze zdefiniowaç w programie ju˝ na etapie wdro˝enia. Niektóre syste-

my kadrowo-p∏acowe sà „sztywne” i oferujà wy∏àcznie predefiniowane elementy. Zaletà rozwiàzaƒ Sage jest dowolna definicja sk∏adników, jak i mo˝liwoÊç swobodnego ich dodawania oraz automatyczne wyliczanie po odpowiednim sparametryzowaniu.

Ewidencja informacji kadrowych i kalendarz pracy Kolejny problem to potrzeba ewidencji wielu dodatkowych informacji kadrowych, poza podstawowymi lub wymaganymi przez przepisy. Wiele programów przyjmuje tylko podstawowe dane osobowe (np. imi´, nazwisko, dane adresowe, wiek). Systemy Sage pozwalajà na znacznà dowolnoÊç. Chodzi m.in. o niezb´dne dla niektórych praco-

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ dawców informacje, jak np. badania okresowe, uprawnienia zawodowe, szkolenia, zaÊwiadczenia, historia zatrudnienia. JeÊli wykorzystywany program nie daje takich mo˝liwoÊci, praca z nim jest ucià˝liwa i zwi´ksza ryzyko pomy∏ek. Okazuje si´, ˝e w systemie znajduje si´ cz´Êç danych pracownika, a inne dane znajdujà si´ poza nim. Takie przydatne w praktyce informacje to chocia˝by dane dotyczàce zu˝ywajàcych si´ elementów niezb´dnych w pracy (do wymiany co jakiÊ czas), jak odzie˝ robocza, obuwie ochronne, itp. Informacje o tzw. rozmiarówce pracowników sà w praktyce niezb´dne w firmach produkcyjnych, budowlanych i zak∏adach komunalnych.

Osobnym problemem jest przygotowanie kalendarza pracy dla zespo∏ów i grup pracowników. Grupy nie muszà pokrywaç si´ z jednostkami organizacyjnymi, dzia∏ami czy zespo∏ami, mogà rozk∏adaç si´ na placówki w ró˝nych lokalizacjach. Jest to przydatne m.in. w organizacjach wielooddzia∏owych.

Kalendarz powinien byç dopasowywany indywidualnie do grup i jednostek, uwzgl´dniaç zarówno lokalne ró˝nice, np. terminy ferii zimowych w ró˝nych regionach kraju, jak i zmienne warunki czasu pracy lub pory dnia, np. dy˝ury dozorców, s∏u˝b´ w Êwi´ta i weekendy, w nocy, etc.

Dobry kalendarz pracy powinien byç elastyczny i oferowaç mo˝liwoÊç tworzenia dodatkowych grup pracowników wewnàtrz, poza i „w poprzek” sta∏ych jednostek organizacyjnych.

Wype∏nianie zbiorcze i schematy ksi´gowe Zbiorcze wprowadzanie danych do Kadr i P∏ac to kwestia techniczna – w dobrych rozwiàzaniach nie trzeba edytowaç danych dla ka˝dego pracownika osobno. Mo˝na to robiç automatycznie, zbiorczo na grupach zdefiniowanych lub zbiorach grupowanych ad-hoc.

Dobre rozwiàzanie kadrowo-p∏acowe powinno zawieraç gotowe schematy, np. czasu pracy, projektów, jak i przewidywaç mo˝liwoÊç dodawania nowych, indywidualnych schematów. Powinny one uwzgl´dniaç nie tylko ró˝ne metody prowadzenia ewidencji kadrowej (zgodne te˝ z polskimi, jak i zagranicznymi normami, przydatnymi w prywatyzowanych przedsi´biorstwach), ale tak˝e dawaç mo˝liwoÊç rozliczania dodatkowych Êwiadczeƒ. Sà to, dla przyk∏adu: Êwiadczenia urlopowe, socjalne, deputaty (np. w´glowy, energetyczny, a dodatkowo od razu system powinien wyliczaç od tego nale˝ny podatek) i inne zmienne elementy wynagrodzeƒ.

fot. THETA

zawieraç automat upraszczajàcy indywidualne ustalanie wymiaru i prawa do urlopu wed∏ug sta˝u i danych z poprzednich miejsc pracy. Oto przyjmujàc nowego pracownika, do systemu wprowadza si´ tylko raz daty wed∏ug Êwiadectw pracy, a program sam okreÊla przys∏ugujàcy wymiar urlopu, corocznie wymiaruje go bez ponownego wprowadzania danych, wylicza ekwiwalenty i pilnuje – przypomina o zaleg∏ym urlopie.

Istotne jest dysponowanie w∏asnymi wzorami dokumentów: gotowymi oraz definiowalnymi szablonami umów, wydruków czy dokumentów, jak np. umowa o prac´, zlecenie czy o dzie∏o, wzory zaÊwiadczeƒ, etc. To praktyczna funkcjonalnoÊç programu kadrowego, u∏atwiajàca generowanie i wydruk takich dokumentów przez wskazanie danego pracownika, jak i grup pracowników – system sam zape∏nia danymi wskazany formularz.

Przydatnym elementem dobrego programu jest tak˝e mo˝liwoÊç rejestrowania i monitorowania po˝yczek dla pracowników (zak∏adowych/mieszkaniowych). Zapewnia to wbudowany mechanizm pilnowania po˝yczek pracowniczych z harmonogramem sp∏at, wraz z automatycznà obs∏ugà potràceƒ.

Sp∏ata po˝yczki oznacza kwot´ do potràcenia z wynagrodzenia. To kolejna opcja, w którà program kadrowo-p∏acowy powinien byç wyposa˝ony. Niezb´dny jest automat do wyliczania ich zgodnie z przepisami.

Urlopy, po˝yczki i potràcenia Wymiar urlopu pracownika mo˝e si´ zmieniaç ka˝dego roku. Dobre rozwiàzanie powinno

Opracowa∏ Stanis∏aw Wetliƒski

53

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Ekonomia bezpieczeƒstwa informacyjnego, a ryzyko szpiegostwa gospodarczego ADRIAN ACCORDI KRAWIEC aaccordi@wp.pl

Zarówno w Polsce, jak i na Êwiecie rokrocznie obserwuje si´ obecnie istotny, kilkunastoprocentowy wzrost wydatków na bezpieczeƒstwo informacyjne, w tym informatyczne i techniczne.

Jest to spowodowane zarówno wzrostem ÊwiadomoÊci klientów instytucjonalnych, a tak˝e nasyceniem rynku typowymi produktami informatycznymi.

JednoczeÊnie niewiele firm prowadzi analiz´: ile wynoszà koszty zwiàzane z utrzymaniem bezpieczeƒstwa oraz czy utrzymanie bezpieczeƒstwa przynosi wymierne rezultaty.

54

szpiegostwo gospodarcze realizowane przez konkurencj´), ni˝ w przypadku dzia∏aƒ amatorskich.

Koszt utrzymania poziomu zabezpieczeƒ powinien byç wi´c wprost proporcjonalny do wartoÊci niematerialnej w firmie oraz profesjonalnego dzia∏ania czynników zewn´trznych. Te ostatnie sà najcz´Êciej motywowane przez konkurencj´ ich skala i sposoby dzia∏ania sà pochodnà jej mo˝liwoÊci organizacyjnych, prawnych oraz finansowych.

System ochrony informacyjnej powinien byç równie˝ zale˝ny od systemu organizacji wewn´trznej firmy/jednostki. Musi wi´c uwzgl´dniaç czynniki takie jak: liczba pracowników, kontrahentów, podwykonawców, etc., a tak˝e musi uwzgl´dniaç krytyczne procesy w firmie np. negocjacja du˝ego kontraktu, zmiany w∏aÊcicielskie, wprowadzanie nowych produktów, itp.

Jako nie uzasadnione nale˝y uznaç koszty inwestycji w takie systemy bezpieczeƒstwa, które nie odpowiadajà poziomowi i rodzajom zagro˝eƒ. Planujàc, lub analizujàc system bezpieczeƒstwa informacyjnego warto zwracaç uwag´ na pojawiajàce si´ symptomy nieprawid∏owoÊci w momencie analizy ryzyka lub podejmowania decyzji o inwestycji majàce te ryzyka eliminowaç. W szczególnoÊci w jednostkach administracji paƒstwowej jak i du˝ych korporacjach w∏aÊnie wówczas mo˝na dostrzec nieformalNale˝y stwierdziç, i˝ im wartoÊç ne grupy interesów firmy jest wi´ksza ze wzgl´du zainteresowane na kapita∏ ludzki i informacyjny, dezorganizacjà systemu bezpietym wy˝szego zagro˝enia w firmie, bezpieczeƒstwa informacyjnego czeƒstwa by w przysz∏oÊci nale˝y si´ spodziewaç. odnieÊç z tego tytu∏u korzyÊci. Takie nieformalne grupy ujawniajà si´ WartoÊç straty jest wy˝sza w przyw∏aÊnie sabotujàc proces analizy, padku dzia∏ania czynników zewyboru i wdro˝enia systemu bezwn´trznych, majàcych profesjonalpieczeƒstwa informacyjnego. ny charakter (w tym Êwiadome Rozmiar strat, wynikajàcych z braków w systemach ochrony systemów informacyjnych, cz´sto nie daje si´ prze∏o˝yç w prosty sposób na utrat´ zysków lub straty finansowe.

Bierze si´ to z faktu, i˝ cz´sto strata ma charakter niematerialny, np. utrata reputacji, utrata klientów, czy te˝ utrata zaufania. Jednak w∏aÊnie takie czynniki mogà mieç krytyczny wp∏yw na funkcjonowanie firmy, czy instytucji.

Na wielkoÊç potencjalnej straty istotny wp∏yw ma model prowadzonego biznesu. W przedsi´biorstwach tradycyjnych skala potencjalnych strat poniesionych ze wzgl´dów na niskie bezpieczeƒstwo informacyjne jest znaczenie ni˝sza, ni˝ w przedsi´biorstwach opartych na wiedzy (np. portale internetowe, serwisy spo∏ecznoÊciowe, systemy ebankingu).

Drugim istotnym elementem jest typ organizacji. Dotychczas przyjmowa∏o si´, i˝ straty wynikajàce z utraty danych lub informacji z przedsi´biorstw, sà relatywnie wy˝sze ni˝ straty organizacji publicznych. Stereotyp ten prze∏ama∏y ostatnie incydenty zwiàzane z portalem Wikileaks. Po publikacji setek tysi´cy depesz dyplomatycznych, wymiaru strat materialnych, jak i niematerialnych nie mo˝na porównaç do ˝adnego wycieku z firm lub korporacji, jaki mia∏ miejsce dotychczas.

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ Administracja i technologie

Ma∏˝eƒstwo z rozsàdku W ca∏ym kraju powstajà wa˝ne z punktu widzenia mieszkaƒców obiekty – to tysiàce placów budowy. Liczba inwestycji jest niewàtpliwie jednym z mierników sprawnoÊci administracji, natomiast o ich przydatnoÊci zdecyduje standard wykonania.

I wcale nie chodzi tylko o solidnà budowlank´, o tym standardzie w istotnym stopniu przesàdzà nowe technologie.

Nowoczesne budynki sà naszpikowane elektronikà – wyposa˝one nie tylko w sprawne sieci telekomunikacyjne, ale przede wszystkim w rozbudowane systemy komputerowego nadzoru, zapewniajàce monitoring i zarzàdzanie wszystkimi systemami bezpieczeƒstwa i systemami technicznymi budynku.

Automatyka na stra˝y bezpieczeƒstwa i kosztów Zwykle stosuje si´ kilka równolegle pracujàcych systemów bezpieczeƒstwa. Czujki optyczne i temperatury majà za zadanie wykrywanie zagro˝enia po˝arowego na ca∏ej powierzchni, a o wykrytym zagro˝eniu informujà sygnalizatory. Systemy kontroli, wykorzystujàce karty i czytniki optyczne, obejmujà nie tylko dost´p do wytypowanych pomieszczeƒ, ale tak˝e mo˝liwoÊç wyboru pi´ter w dêwigach osobowych. Powierzchnia budynku i jego otoczenie na ogó∏ obejmowane sà kolejnym systemem bezpieczeƒstwa – nadzorem wizyjnym.

To krótkie omówienie brzmi zrozumiale, ale realizacja takich systemów nie jest zadaniem banalnym. – Modu∏y wejÊciowo-wyjÊciowe, jako elementy sterowania i/lub monitoringu, zastosowaliÊmy m.in. do sterowania central wentylacyjnych oraz zamykania klap ppo˝. w kana∏ach wentylacyjnych, zwalniania elektrorygli w systemie kontroli dost´pu, monitoringu systemu tryskaczowego, monitoringu czterech niezale˝nych systemów suchego gaszenia, sterowania i monitoringu klap oddymiania grawitacyjnego oraz do wspó∏pracy z trzema dêwigami osobowymi – mówi o roz-

wiàzaniu zastosowanym w kilku budynkach Kraków Business Park Marek Mazur, dyrektor handlowy Pionu Automatyki Budynków i Data Center w Asseco Systems.

Z punktu widzenia administratorów budynków, najistotniejszy jest komfort u˝ytkowników i mo˝liwoÊç zarzàdzania wszystkimi systemami technicznymi budynku. Rozwiàzania zastosowane w budynkach Kraków Business Park umo˝liwiajà sterowanie wentylacjà centralnà obiektu, klimatyzacjà pomieszczeƒ oraz monitoring pozosta∏ych systemów technicznych: w´z∏ów ciep∏a, instalacji elektrycznych, agregatów wody lodowej, itp.

SpecjaliÊci Asseco Systems zak∏adajà obecnie instalacj´ automatyki, wentylacji i klimatyzacji systemu BMS w Galerii S∏onecznej w Radomiu.

55

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Szpital Medicover w Warszawie to pierwszy w Polsce obiekt szpitalny o tak zaawansowanej technologii.

Na zapleczu hali sportowo-widowiskowej na granicy Gdaƒska i Sopotu ulokowano 5 gigantycznych maszynowi, mieszczàcych 61 wielkich central wentylacyjnych i kilometry ogromnych kana∏ów wentylacyjnych.

56

Klimatyzatory mo˝na ∏àczyç dowolnie w grupy, przy jednoczesnym wyodr´bnieniu zu˝ycia energii grzewczej i ch∏odniczej z dok∏adnoÊcià do pojedynczego urzàdzenia. Operator systemu ma mo˝liwoÊç dowolnego definiowania najemców i przydzielania im klimatyzatorów i obwodów elektrycznych. System, po wprowadzeniu miesi´cznych kosztów zu˝ytej energii, generuje faktury dla ka˝dego z najemców wraz z za∏àcznikami w postaci szczegó∏owych zestawieƒ.

Zyski z implementacji rozwiàzaƒ sk∏adajàcych si´ na inteligencj´ budynku rosnà wraz ze skalà inwestycji.

cyjnych. Zastosowano równie˝ kaskad´ ciÊnieƒ w pomieszczeniach wymagajàcych aseptyki (blok operacyjny, OJOM, neonatologia). NadciÊnienie w nich panujàce uniemo˝liwia przedostawanie si´ zanieczyszczeƒ i bakterii z innych pomieszczeƒ.

– Wi´kszoÊç kaskad ciÊnieniowych bazuje na zadanych wydatkach dla nawiewu i wyciàgu, szpital Medicover zdecydowa∏ si´ na najnowoczeÊniejszy system kaskadowy ze sta∏ym odczytem ciÊnieƒ. Zadana ró˝nica ciÊnieƒ jest utrzymywana w sposób optymalny, niezale˝nie od ciÊnienia panujàcego na zewnàtrz budynku – wyjaÊnia Andrzej Janczy z firmy Asseco Systems, szef zespo∏u implementujàcego systemy teletechniczne, automatyki i BMS w szpitalu Medicover.

Budynki szpitalne pod specjalnym nadzorem

Hale sportowe – inteligencja do kwadratu

Szpital musi spe∏niaç rygorystyczne wymogi, dotyczàce zarówno zasilania we wszystkie media, jak i utrzymania aseptyki, a jednoczeÊnie z regu∏y ma ambicj´ zapewnienia maksimum komfortu swoim pacjentom i personelowi. Jak to pogodziç z optymalizacjà kosztów eksploatacji?

Wystarczy zainstalowaç wspó∏czesnà odmian´ dyspozytorni, bo tym sà w istocie systemy zarzàdzania budynkami (BMS – Building Management Systems).

Dawne wielkie pulpity operatorskie zastàpi∏y komputery z odpowiednim oprogramowaniem.

Czuwajàc nad sterownikami poszczególnych instalacji po∏àczonymi w sieç, nie tylko pozwalajà na uzyskanie b∏yskawicznego dost´pu do szczegó∏owych danych o pracy poszczególnych instalacji, ale tak˝e – na ich parametryzacj´. Nowo powsta∏y szpital Medicover w Warszawie zainwestowa∏ w takie w∏aÊnie nowoczesne zaplecze szpitalne.

System BMS zainstalowany w szpitalu Medicover integruje, monitoruje i kontroluje systemy klimatyzacji i wentylacji, instalacje elektryczne oraz wspó∏pracuje z systemem ppo˝. Szpital ma w∏asnà rozdzielni´ pràdu i system dwustronnego zasilania, dysponuje równie˝ awaryjnym agregatem pràdotwórczym wraz ze zbiornikami paliwa.

System wentylacji i klimatyzacji zapewnia rozdzia∏ strumieni powietrza nawiewanego i wywiewanego. W salach o wysokich wymaganiach czystoÊci powietrza dzia∏ajà specjalizowane rozwiàzania technologiczne – systemy klimatyzacji z wielokrotnà wymianà powietrza oraz odpowiedni poziom wilgotnoÊci zmniejszajà ryzyko zaka˝eƒ i sprzyjajà szybkiemu gojeniu ran poopera-

WielkoÊç takich obiektów i idàca w tysiàce liczba widzów stawiajà przed systemami automatyki spore wyzwania, zwiàzane zarówno ze skalowaniem standardowych rozwiàzaƒ, jak i wymaganym stopniem ich integracji. W hali widowiskowo-sportowej na granicy Gdaƒska i Sopotu dane o stanie instalacji oÊwietleniowej, energetycznej, grzewczej i ch∏odniczej zbierane sà z ponad 1800 punktów. Na uk∏ad automatyki sk∏ada si´ ponad 100 szaf zasilajàco-sterujàcych i m.in. setki sterowników oraz przetwornic w∏àczonych w sieç. Schematy interaktywne odwzorowujà bie˝àcy stan wszystkich urzàdzeƒ, operator systemu BMS widzi je na ekranie i mo˝e nimi sterowaç. System zarzàdzania budynkiem BMS pozwala nie tylko sprawowaç piecz´ nad dzia∏aniem systemów teletechnicznych, ale i ograniczaç niebagatelne koszty mediów – mo˝na wy∏àczaç ich dostaw´ lub korygowaç parametry w obszarach aktualnie nieeksploatowanych. – Naszym zadaniem by∏o sprawienie, ˝eby ten kolos, o kubaturze niemal 400 tys. metrów szeÊciennych, zapewnia∏ widzom komfort i bezpieczeƒstwo, a administratorom hali – pe∏nà sterownoÊç obiektu – mówi Tadeusz Kij, wiceprezes Asseco Systems, spó∏ki, która podj´∏a si´ zadania wyposa˝enia hali.

Z powodu ogromnych kosztów utrzymania du˝ych obiektów sportowych, niezwykle wa˝na jest ich wielofunkcyjnoÊç i za nià równie˝ odpowiada zaawansowana technologia. Hala sopocka ma multisportowà p∏yt´, a usytuowany na zewnàtrz agregat do lodu umo˝liwia równie˝ wylanie lodowiska. Jednà trzecià trybun mo˝na sk∏adaç, a znakomite systemy nag∏oÊnienia i oÊwietlenia oraz najnowoczeÊniejszy w Polsce kosz centralny pozwalajà na sprawnà organizacj´ koncertów.

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

3 pytania do TADEUSZA KIJA, wiceprezesa Asseco Systems i szefa Pionu Automatyki Budynków i Data Center

Jak Pan ocenia dost´pnoÊç w Polsce Êwiatowych rozwiàzaƒ w zakresie automatyki budynków?

Podobnie jak w przypadku szerzej poj´tej informatyki, od lat nie ma problemów z dost´pem do technologii, choç, oczywiÊcie, nie wszyscy wykonawcy z takà samà determinacjà inwestujà w rozwój swoich kompetencji.

Mój zespó∏ od 15 lat projektuje i wdra˝a rozwiàzania z zakresu automatyki budynków w ró˝nych typach obiektów. W pewnych obszarach w Polsce powsta∏a luka, niezawiniona przez dostawców rozwiàzaƒ – przyk∏adowo, od lat nikt u nas nie budowa∏ szpitali. Âredni wiek szpitala w Polsce to – bagatela – 42 lata. W technologii to ca∏a era, dlatego jestem niezwykle dumny, ˝e w szpitalu Medicover byliÊmy w stanie stworzyç instalacj´ Êwiatowej klasy, mamy z pewnoÊcià unikatowe kompetencje.

Czy administracja i samorzàdy sà sk∏onne do inwestowania w takie rozwiàzania?

Na ogó∏ tak. ÂwiadomoÊç potencjalnych zysków z zastosowania takich technologii ro-

Ênie, ale efekt psuje kulawe Prawo Zamówieƒ Publicznych. Przyj´cie jedynego kryterium w postaci ceny uruchamia chory proces. Dostawca po wygraniu przetargu nie skupia si´ na tym, jak dobrze zrealizowaç projekt, tylko co w nim podmieniç, ˝eby wyjÊç na swoje.

Projektanci projektujà za darmo furtki do podmiany dla wykonawców, z tego wr´cz ˝yjà.

Klient w efekcie cz´sto dostaje substytut.

Musimy zmieniç mechanizmy rzàdzàce zamówieniami publicznymi.

Jakie Pan widzi wyjÊcie z tego zakl´tego kr´gu?

Musimy zmieniç mechanizmy rzàdzàce zamówieniami publicznymi. Pos∏u˝´ si´ przyk∏adem. Nasz stadion narodowy buduje niemiecka firma, polska przegra∏a przetarg 2-procentowà ró˝nicà ceny. Nie umieliÊmy dostrzec wymiaru spo∏ecznego takiej decyzji, w pogoni za iluzorycznymi oszcz´dnoÊciami straciliÊmy z oczu: wp∏ywy z podatków, o˝ywienie gospodarcze zwiàzane z takim projektem, wreszcie presti˝. Nie bójmy sobie zadaç pytania, czy polska firma mia∏aby szans´ wygraç z niemieckim wykonawcà na niemiecki stadion narodowy?

57

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ

Druk: koszt (nie) kontrolowany MICHA¸ TOMASZKIEWICZ

Urzàd to przede wszystkim dokumenty. Dlatego drukarki pracujà pe∏nà parà w ka˝dej gminie czy starostwie. JednoczeÊnie niewiele jest tych urz´dów, które potrafià dok∏adnie wskazaç, ile rzeczywiÊcie kosztuje je druk. Nie ma co si´ dziwiç – jak wynika z badaƒ, takà wiedz´ majà tylko najwi´ksze korporacje.

Dlaczego druk wymyka si´ spod kontroli?

Fakt, ˝e tak trudno okreÊliç, ile w skali urz´du kosztuje druk wynika z tego, ˝e brakuje spojrzenia na ca∏oÊç procesu drukowania dokumentów. Regu∏à jest, ˝e kto inny odpowiada za eksploatacj´ urzàdzeƒ, kto inny za zamówienia papieru, tonerów, itd. W efekcie ka˝dy widzi wycinek procesu i nie jest w stanie oceniç ekonomicznych skutków ca∏oÊci.

Kolejny problem to b∏´dna ocena parametrów przy zakupie urzàdzeƒ, koncentrowanie si´ na ich jak najni˝szej cenie, przy jednoczesnym braku wiedzy na temat skutków kupna tanich urzàdzeƒ.

Taki model zakupów prowadzi

zwykle do bardzo drogiej eksploatacji urzàdzeƒ.

Koszta przeÊwietlone Dlaczego si´ tak dzieje? Jak wynika z badaƒ, koszt zakupu drukarek to tylko jedna piàta kosztu druku: znacznie wi´cej (po∏owa bud˝etu) poch∏aniajà materia∏y eksploatacyjne. Wynika to bezpoÊrednio z przyj´tej przez producentów drukarek strategii sprzeda˝y: sam sprz´t oferowany jest w atrakcyjnych, niskich cenach – bywa, ˝e poni˝ej kosztów produkcji – za to mar˝a osiàgana na tuszach i tonerach si´ga zazwyczaj

Droga do obni˝enia kosztów druku TOMASZ ZI¢DALSKI, CEE product marketing manager

Droga do obni˝enia kosztów druku dla wielu firm oraz urz´dów wydaje si´ byç tylko jedna: zmniejszyç liczb´ drukowanych dokumentów. Jest to, co prawda, najprostszy i istotny sposób, ale nie jedyny.

Zacznijmy zatem od samego poczàtku, czyli podejmujemy decyzj´ o zakupie nowego sprz´tu. Na wst´pie musimy przeprowadziç kalkulacj´ naszych potrzeb, czyli uwzgl´dniç orientacyjnà iloÊç wydruków w skali miesiàca, w tym w kolorze, zapotrzebowanie na wydruki jedno- (simpleks) lub dwustronne (dupleks) oraz wielkoÊç grupy roboczej korzystajàcej z danego sprz´tu, itd. Gdy ju˝ jesteÊmy Êwiadomi swoich potrzeb, drugim kluczowym argumentem przemawiajàcym za zakupem konkretnego modelu powinien byç ca∏kowity koszt posiadania urzàdzenia, czyli Total Cost of Ownership. Na TCO sk∏ada si´ na nie tylko sama cena zakupu urzàdzenia, ale, przede wszystkim, koszty eksploatacyjne, takie jak zakup materia∏ów eksploatacyjnych, serwis, energoch∏onnoÊç czy gwarancja.

58

Istotnym czynnikiem generujàcym koszty sà materia∏y eksploatacyjne. Warto pami´taç, ˝e cena nie jest najwa˝niejszym czynnikiem. Choç nieoryginalne zamienniki wydajà si´ taƒsze przy zakupie, zwykle obni˝ajà wydajnoÊci i jakoÊç wydruków, powodujà zacinanie si´ papieru, co zwi´ksza prawdopodobieƒstwo uszkodzenia cz´Êci drukarki oraz utrat´ gwarancji producenta.

Kolejnà rzeczà, na którà powinniÊmy zwróciç uwag´, jest energooszcz´dnoÊç urzàdzeƒ, zarówno podczas pracy, jak i w trybie uÊpienia. OKI w tej kwestii idzie o krok dalej. Najnowsze drukarki OKI z serii C500 zosta∏y dodatkowo wyposa˝one w inteligentny tryb ECO, który automatycznie wykrywa i zmniejsza pr´dkoÊç drukowania niewielkich zadaƒ, co z kolei redukuje zu˝ycie energii. Bardzo wa˝nà zaletà wspomnianych drukarek jest automatyczny druk dwustronny, który znacznie zmniejsza zu˝ycie papieru.

Bardzo prostym sposobem na oszcz´dnoÊç jest odpowiednie skonfigurowanie drukarek

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ kilkuset procent. Od u˝ywania oryginalnych – i drogich – materia∏ów eksploatacyjnych uzale˝niona jest zazwyczaj wa˝noÊç gwarancji, urz´dy sà wi´c niemal skazane na wysokie koszta u˝ytkowania drukarek.

Sprz´t i materia∏y eksploatacyjne to nie jedyne wydatki ponoszone na utrzymanie infrastruktury drukujàcej. U˝ytkownicy potrzebujà szkolenia, jak nale˝ycie wykorzystywaç drukarki. W trakcie eksploatacji zdarzajà si´ awarie i inne problemy, które mogà byç usuni´te tylko przez wyspecjalizowany serwis. Nale˝y tak˝e dokonywaç okresowych przeglàdów.

Wydatki na pomoc technicznà – czyli, na przyk∏ad, aktualizacja sterowników, telefoniczna pomoc dla u˝ytkowników, usuwanie problemów – szacowane sà na oko∏o 15 proc. ogó∏u kosztu druku. Niemal tyle samo nale˝y doliczyç jako narzut administracyjny – monitorowanie u˝ycia i zu˝ycia sprz´tu, sk∏adanie zamówieƒ na materia∏y czy dokonywanie p∏atnoÊci.

Bardzo cz´sto zdarza si´, ˝e za poszczególne sk∏adowe ca∏oÊciowego kosztu druku odpowiadajà inne dzia∏y, stàd dodatkowy problem przy dok∏adnym ich wyliczeniu.

Przepis na taƒszy druk Pierwszy krok na drodze do kontrolowania kosztu druku jest prosty – nale˝y przeprowadziç inwentaryzacj´ wszystkich drukarek znajdujàcych si´ w siedzibie placówki. Przy ka˝-

w sieci oraz korzystanie z dost´pnych programów do kontroli kosztów druku. Jest to zarówno dla ma∏ych firm, jak i rozbudowanych korporacji najprostsza forma oszcz´dnoÊci. OKI Printing Solutions daje bezp∏atnie wszystkim u˝ytkownikom drukarek aplikacje OKI Print Control i Colour Access Policy Manager (CAPM). Te ∏atwe w u˝yciu narz´dzia pozwalajà na bie˝àco kontrolowaç prac´ drukarki, iloÊç wydruków i koszty druku.

Print Control umo˝liwia tworzenie raportów i statystyk dotyczàcych eksploatacji urzàdzenia przez poszczególnych u˝ytkowników. Dzi´ki Print Control administrator systemu otrzymuje pe∏nà informacj´ o wykorzystaniu drukarek przez ca∏à grup´ roboczà, niezale˝nie od jej wielkoÊci, jak i kompletny raport podsumowujàcy wydruki zlecane przez konkretnych u˝ytkowników.

Dzi´ki temu jest w stanie zarzàdzaç dost´pnym sprz´tem, regulowaç obcià˝enie poszczególnych urzà-

dej pozycji nale˝y zaznaczyç, czy jest to drukarka lokalna, podpi´ta bezpoÊrednio tylko do jednego komputera, czy te˝ urzàdzenie sieciowe, z którego korzystaç mogà wszyscy.

Gdy wszystkie urzàdzenia zostanà ju˝ opisane, nale˝y dok∏adnie przyjrzeç si´ zu˝yciu materia∏ów, analizujàc faktyczne u˝ycie poszczególnych drukarek. Uzyskane dane nale˝y porównaç z ocenionymi potrzebami poszczególnych dzia∏ów czy pracowników – mo˝e si´ okazaç, ˝e istnieje nieproporcjonalne du˝e u˝ycie na niektórych stanowiskach.

Nale˝y te˝ zastanowiç si´, czy drukarek nie jest wr´cz za du˝o – im wi´cej urzàdzeƒ, tym wi´ksze zu˝ycie materia∏ów eksploatacyjnych i wi´ksza sk∏onnoÊç pracowników do drukowania dokumentów.

JeÊli to mo˝liwe, nale˝y sprawdziç awaryjnoÊç poszczególnych modeli, analizujàc zlecenia serwisowe. JeÊli urzàdzenie jest naprawiane szczególnie cz´sto, warto zastanowiç si´ nad jego wymianà lub ca∏kowitym wy∏àczeniem. Warto tak˝e sprawdziç, czy posiadane urzàdzenia sà w dalszym ciàgu wspierane przez producenta – jeÊli majà wi´cej ni˝ kilka lat, mo˝na spodziewaç si´ ograniczonego dost´pu do materia∏ów eksploatacyjnych, a co za tym idzie, wy˝szych cen.

Wa˝ne jest sprawdzenie rodzaju drukarki – czy jest atramentowa, czy laserowa, czy drukuje w kolorze, czy monochromatycznie.

Druk kolorowy jest zdecydowanie dro˝szy ni˝ czarno-bia∏y, nale˝y wi´c sprawdziç, czy

dzeƒ zgodnie z ich mo˝liwoÊciami technicznymi i optymalizowaç koszty druku. Takie proste narz´dzie mo˝e szybko wykazaç, ˝e np. ma∏e drukarki nabiurkowe, których koszt druku jest wi´kszy ni˝ w przypadku du˝ych urzàdzeƒ, sà eksploatowane ponad miar´, gdy du˝e, profesjonalne urzàdzenie wielofunkcyjnie jest wykorzystywane w stopniu znikomym. Z kolei najwi´kszà zaletà oprogramowania CAPM jest mo˝liwoÊç ograniczania druku dla poszczególnych aplikacji czy typów plików, np. jpeg. Administrator mo˝e decydowaç, czy tego typu wydruki b´dà drukowane normalnie, w trybie monochromatycznym, czy te˝ nie b´dà drukowane w ogóle.

Firmy coraz cz´Êciej zwracajà uwag´ na koszty druku. Niekiedy prosty audyt przeprowadzony przez pracownika, odpowiednie ustawienia sprz´tu oraz nadawanie odpowiednich praw u˝ytkownikom jest w stanie znaczàco zmniejszyç koszt druku.

59

TECHNOLOGIE W S¸U˚BIE PUBLICZNEJ Producenci podpowiadajà cz´sto, ˝e dobrym pomys∏em na obni˝enie kosztów druku jest decydowanie si´ na zakup drukarek tej samej marki. Urzàdzenia obs∏ugiwane sà w bardzo podobny sposób, dzi´ki czemu unika si´ koniecznoÊci przeprowadzenia szkoleƒ dla pracowników; przy zakupie wi´kszej iloÊci materia∏ów eksploatacyjnych mo˝na liczyç na zni˝k´, oraz – co byç mo˝e najwa˝niejsze – wszystkie u˝ywajà tego samego oprogramowania zarzàdzajàcego, co znakomicie usprawnia prac´ osoby odpowiadajàcej za utrzymanie infrastruktury druku.

Pe∏ny profesjonalizm

Najcz´Êciej pope∏niane b∏´dy przy planowaniu procesu druku: ● wybór urzàdzeƒ tylko ze wzgl´du na cen´ ● brak wiedzy o kosztach materia∏ów eksploatacyjnych ● rozproszenie procesu druku: du˝a liczba drukarek atramentowych pracujàcych z jednym komputerem ● wielu dostawców urzàdzeƒ, co komplikuje proces zamówieƒ materia∏ów eksploatacyjnych oraz serwis urzàdzeƒ

60

drukowane w kolorze dokumenty naprawd´ potrzebujà tego rodzaju prezentacji. W wi´kszoÊci przypadków druk atramentowy jest dro˝szy ni˝ laserowy, nale˝y wi´c upewniç si´, ˝e najcz´Êciej u˝ywane urzàdzenia to w∏aÊnie drukarki laserowe. JeÊli stopieƒ wykorzystania ró˝ni si´ na rzecz urzàdzeƒ atramentowych, wystarczy po prostu zamieniç lokalizacj´ drukarek. Chodzi o to, by drukarki laserowe zosta∏y rozmieszczone w miejscach, gdzie rzeczywiÊcie drukuje si´ bardzo du˝o dokumentów, a atramentowe tam, gdzie liczba drukowanych arkuszy jest niewielka.

Krok dalej Uporzàdkowanie infrastruktury, mimo ˝e mo˝e od razu przynieÊç widoczne rezultaty, to dopiero poczàtek procesu zmniejszania kosztów druku. Gdy dysponuje si´ ju˝ dok∏adnà wiedzà o liczbie urzàdzeƒ i ich wykorzystaniu, mo˝na zaprojektowaç lepszà struktur´.

Na pewno warto zastanowiç si´ nad zamianà lokalnych drukarek, pod∏àczonych do tylko jednego komputera, na drukark´ sieciowà dost´pnà dla wielu osób. Wp∏ywa to na zmniejszenie kosztów druku w dwojaki sposób: po pierwsze, utrzymanie jednego urzàdzenia jest taƒsze ni˝ kilku, a po drugie, korzystanie ze wspólnej drukarki ogranicza tak˝e sk∏onnoÊci pracowników do drukowania wi´kszej liczby dokumentów, szczególnie tych nie zwiàzanych z wykonywaniem obowiàzków s∏u˝bowych.

JeÊli drukarki sà ju˝ stare i wys∏u˝one, warto rozwa˝yç inwestycj´ w nowy, wydajniejszy i oszcz´dniejszy sprz´t. Mniejsza awaryjnoÊç, wi´ksza oszcz´dnoÊç materia∏ów eksploatacyjnych i ∏atwiejsze zarzàdzanie – wi´kszoÊç wspó∏czesnych modeli drukarek sieciowych mo˝na obs∏ugiwaç zdalnie – pozwolà na zwrócenie kosztów zakupu w postaci oszcz´dnoÊci utrzymania w dajàcym si´ przewidzieç terminie. W zale˝noÊci od wielkoÊci placówki i nat´˝enia wykorzystania drukarek, mo˝e to byç kwestia roku, dwóch.

Najbardziej zaawansowanym i przynoszàcym najwi´ksze korzyÊci sposobem na kontrolowanie kosztów jest zastosowanie scentralizowanego systemu zarzàdzania. Dzi´ki niemu administrator mo˝e w ka˝dej chwili sprawdziç, kto i ile wykona∏ wydruków i w jakich ustawieniach jakoÊciowych. Ka˝dy z pracowników, który ma mieç mo˝liwoÊç drukowania, otrzymuje specjalny kod PIN, który musi wprowadziç na panelu kontrolnym przed fizycznym wydrukowaniem zakolejkowanych dokumentów. Administrator mo˝e, na przyk∏ad, ograniczyç liczb´ wydruków dla danego u˝ytkownika w okresie dziennym, tygodniowym czy miesi´cznym, ustawiç profil drukowania – na przyk∏ad, zawsze drukowanie dwustronne w czerni i bieli – oraz na bie˝àco Êledziç ca∏kowite zu˝ycie materia∏ów eksploatacyjnych, co pozwala na dokonanie zamówienia i otrzymanie zamiennika przed wyczerpaniem si´ zapasów, eliminujàc przestoje w pracy. ÂwiadomoÊç, ˝e wszystkie wydruki sà zapisywane, zmniejsza problem z wykonywaniem nieprzemyÊlanych wydruków – pracownicy uwa˝niej oceniajà, czy dany dokument musi byç dost´pny w wersji papierowej.

Administrator mo˝e te˝ w ∏atwy sposób identyfikowaç wszelkie usterki, aktualizowaç oprogramowanie drukarek i planowaç przeglàdy techniczne. Cz´Êç systemów umo˝liwia nawet bezpoÊrednie wzywanie serwisanta – na przyk∏ad, przez wys∏anie wiadomoÊci e-mail bàdê SMS – w celu zminimalizowania czasu przestoju z powodu awarii.

Inne podejÊcie Coraz wi´ksza liczba producentów zaczyna proponowaç nie tyle sam sprz´t, co zapewnienie us∏ugi druku. Zamiast kupowaç drukarki i materia∏y eksploatacyjne i samemu doglàdaç ich dzia∏ania, mo˝na teraz zamówiç liczb´ stron, jakà chce si´ drukowaç w ciàgu miesiàca. Producent wraz z partnerami wstawi do placówki urzàdzenia i b´dzie dba∏ o ich sprawnoÊç i ciàg∏oÊç dzia∏ania. Z punktu widzenia pracowników, nie zmienia si´ nic, z punktu widzenia wydatków oraz kosztów druku – zmian na korzyÊç jest du˝o.

TELEKOMUNIKACJA

WiMAX – czas na przyspieszenie WOJCIECH URBANEK

Technologia WiMAX mia∏a byç panaceum na dost´p do Internetu na obszarach s∏abo zurbanizowanych.

To w∏aÊnie WiMAX mia∏ zapewniç bezp∏atny dost´p do sieci w miastach. Okaza∏o si´ jednak, ˝e wieÊci o bezapelacyjnym sukcesie tej technologii sà mocno przesadzone.

Nie oznacza to jednak, ˝e tego sukcesu w koƒcu nie b´dzie. Równie˝ w Polsce, choç nie b´dzie to ∏atwe zadanie.

Paul Otellini, prezes Intela, dwa lata temu, podczas swojego pobytu w Warszawie zapowiedzia∏ nadejÊcie ery kieszonkowego Internetu.

Dost´p do mobilnego broadbandu mia∏y zapewniç dwie technologie – WiMAX oraz WLAN. Prognozy Otelliniego po cz´Êci si´ sprawdzi∏y.

Operatorzy telefonii ruchomej z miesiàca na miesiàc odnotowujà wzrost danych przesy∏anych w sieciach. Jednak Otellini myli∏ si´ co do jednego, rola technologii WiMAX w rozwoju mobilnego Internetu jest marginalna. Z danych firmy Maravedis wynika, ˝e na koniec drugiego kwarta∏u bie˝àcego roku globalna liczba u˝ytkowników WiMAX nieznacznie przekroczy∏a 9 milionów, a do koƒca roku wzroÊnie do 13 milionów. Wi´kszoÊç abonentów – 57 proc. – korzysta z mobilnej wersji WiMAX, natomiast ze stacjonarnego standardu – 25 procent. Maravedis przewiduje, ˝e w najbli˝szych latach liczba u˝ytkowników mobilnego standardu b´dzie rosnàç, natomiast

w przypadku rozwiàzaƒ stacjonarnych wystàpi odwrotna tendencja.

Dla porównania, globalna liczba u˝ytkowników technologii HSDPA, oferowanej m.in. przez wszystkich operatorów telefonii komórkowej, przekroczy∏a 360 milionów. Powy˝sze dane nie pozostawiajà z∏udzeƒ – WiMAX to technologia niszowa.

Ale chyba jest zbyt wczeÊnie, ˝eby stawiaç na niej krzy˝yk. Trzeba mieç na uwadze, ˝e w ponad 149 paƒstwach dzia∏a 600 sieci WiMAX, w zasi´gu sieci jest ponad 800 milionów ludzi. Ponadto, WiMAX Forum oraz wiodàcy producenci bran˝y IT (m.in. Intel, Samsung, Motorola, ZTE, Alvarion) zawiàzali porozumienie WiMAX2 Collaboration Initiative – WCI. Jego celem jest opracowanie nowego standardu WiMAX2.

WiMAX od „a” do „m” WiMAX powsta∏, aby zapewniç realizacj´ szerokopasmowej transmisji bezprzewodowej w obszarach

61

TELEKOMUNIKACJA

WIKTOR S¢GA dyrektor Departamentu Zarzàdzania Zasobami Cz´stotliwoÊci UKE Decyzje Komisji Europejskiej regulujàce wykorzystywanie zakresów cz´stotliwoÊci przewidzianych dla nowoczesnych systemów komunikacji elektronicznej sà wydawane w oparciu o zasad´ neutralnoÊci technologicznej, tzn. nie narzucajà w ˝aden sposób standardów czy rodzajów systemów, które w tych pasmach mogà byç wykorzystywane. Decyzje te mogà natomiast okreÊlaç warunki techniczne, których zachowanie jest niezb´dne dla w∏aÊciwego wspó∏istnienia ró˝nych systemów pracujàcych w tym samym zakresie cz´stotliwoÊci.

Przyk∏adowo, Decyzja Komisji 2009/766/WE z dnia 16 paêdziernika 2009 r. w sprawie harmonizacji pasm cz´stotliwoÊci 900 MHz i 1800 MHz na potrzeby systemów naziemnych umo˝liwiajàcych dostarczanie paneuropejskich us∏ug ∏àcznoÊci elektronicznej we Wspólnocie w swoim aktualnym brzmieniu, oprócz systemu GSM, dopuszcza mo˝liwoÊç wykorzystywania tych pasm równie˝ przez systemy zgodne ze standardem UMTS. Finalizowane sà prace nad zmianà tej decyzji w celu umo˝liwienia wdra˝ania w tych pasmach innych systemów, w szczególnoÊci LTE oraz WiMAX. Zatem WiMAX jest takim samym kandydatem do wdro˝enia na terenie Unii Europejskiej, a wi´c tak˝e w Polsce, jak LTE czy UMTS. Trudno w tej chwili powiedzieç, czy w pasmach obecnie wykorzystywanych przez systemy komórkowe (np. GSM) b´dzie wdro˝ony WiMAX czy LTE. Wydaje si´, ˝e LTE ma tutaj przewag´.

62

o promieniu od kilku do kilkunastu kilometrów od stacji bazowej. Technologia s∏u˝y g∏ównie do Êwiadczenia bezprzewodowego dost´pu do Internetu. Jej najwi´ksze atuty to szybkoÊç przesy∏u danych oraz du˝y zasi´g dzia∏ania stacji bazowych systemu, uniezale˝niony od warunków atmosferycznych oraz niewielkich przeszkód w postaci budynków czy drzew. Najwi´cej korzyÊci z technologii WiMAX zyskujà mieszkaƒcy obszarów s∏abo zurbanizowanych.

Na tego typu tereny ci´˝ko dotrzeç z odpowiednià infrastrukturà kablowà, bowiem jej budowa nie znajduje ekonomicznego uzasadnienia ze wzgl´du na ma∏à g´stoÊç zaludnienia i ograniczony popyt. WiMAX pozwala operatorom na bezpoÊredni dost´p ze swoimi us∏ugami do u˝ytkowników zarówno stacjonarnych, jak i mobilnych, a tak˝e do lokalnych sieci przewodowych i bezprzewodowych.

Poczàtki technologii si´gajà roku 2001, wówczas opracowano pierwszy standard 802.16, majàcy kilka powa˝nych mankamentów, m.in. k∏opoty z przesy∏aniem sygna∏u w terenie. Kolejnym by∏ 802.16a, jego zaletà by∏o to, ˝e nie by∏a ju˝ wymagana bezpoÊrednia widocznoÊç. Nast´pnie przyj´to rozszerzenia tego standardu opublikowane jako 802.16b i 802.16c. Ale WiMAX na dobre zaistnia∏ w roku 2004, kiedy ratyfikowano standard 802.16d, nazywany bardzo cz´sto stacjonarnym, ze wzgl´du na brak mo˝liwoÊci Êwiadczenia us∏ug dost´pu mobilnego. W specyfikacji dotyczàcej 802.16d w pozycji maksymalna przepustowoÊç figuruje wartoÊç 70 Mbits. Jednak w praktyce pr´dkoÊci sà dwukrotnie ni˝sze, nawet przy optymalnych warunkach, tzn. oko∏o 5 kilometrów od stacji bazowej, modulacji 64QAM i przy za∏o˝eniu, ˝e pasmo nie jest dzielone przez wielu u˝ytkowników. Stacjonarny WiMAX jest idealnà alternatywà na terenach s∏abo zurbanizowanych dla DSL bàdê modemów telewizji kablowych. W 2007 roku na rynku zadebiutowa∏y rozwiàzania bazujàce na standardzie 802.16e, pozwalajàcym na realizacj´ dost´pu mobilnego. Ta wersja nazywana jest potocznie Mobile-WiMAX. Jego parametry pozwalajà przesy∏aç dane z pr´dkoÊcià 15 Mbits. Niemniej takà przepustowoÊç mo˝na uzyskaç w optymalnych warunkach, tzn.

3 kilometry od nadajnika, podczas poruszania si´ z maksymalnà pr´dkoÊcià do 60 km/h. 802.16e to ostatni z ratyfikowanych standardów z rodziny WiMAX. Jego mo˝liwoÊci na obecnà chwil´ sà wystarczajàce dla przeci´tnych u˝ytkowników. Niemniej szybko rozwijajàcy si´ rynek stawia nowe, znacznie wi´ksze wymagania. Dlatego te˝ powstaje kolejny standard – 802.16m WiMAX2, b´dàcy odpowiedzià na technologi´ LTE. Nowy WiMAX b´dzie zgodny wstecz ze standardem 802.16e oraz znacznie od niego szybszy.

W przysz∏ym roku planowane jest testowanie sieci WiMAX2, zaÊ w 2012 roku majà si´ ju˝ pojawiç na rynku pierwsze rozwiàzania

TELEKOMUNIKACJA komercyjne pracujàce w tej technologii. Standard 802.16m ma umo˝liwiaç przesy∏anie danych do u˝ytkownika z pr´dkoÊcià do 160 Mb/s i wysy∏anie danych z pr´dkoÊcià do 56 Mb/s. Mo˝liwe nawet ma byç osiàgni´cie pr´dkoÊci 300 Mb/s.

Zaletà tego standardu ma byç mo˝liwoÊç korzystania z transmisji danych podczas jazdy z pr´dkoÊcià do 350 km/h. Ma si´ równie˝ charakteryzowaç du˝ym zasi´giem oraz ma∏ymi opóênieniami, co w po∏àczeniu z du˝ymi przepustowoÊciami pozwoli operatorom na Êwiadczenie wysokiej jakoÊci us∏ug na du˝ym obszarze oraz w miejscach trudno dost´pnych.

WiMAX i polskie drogi Mog∏oby si´ wydawaç, ˝e WiMAX jest technologià idealnà dla takich krajów, jak Polska, gdzie dotarcie z szerokopasmowym Internetem do terenów s∏abo zaludnionych stanowi nie lada wyzwanie. Poczàtkowo ze standardem wiàzano wielkie nadzieje, a WiMAX mia∏ byç cudownym lekiem ma jednà z najwi´kszych bolàczek operatorów stacjonarnych, jakim jest problem tzw. ostatniej mili. By∏y to tylko pobo˝ne ˝yczenia, a WiMAX zawiód∏ niemal na ca∏ej linii. OczywiÊcie, to nie wina technologii, lecz polityki telekomów i decydentów odpowiedzialnych za rozwój nowoczesnych technologii. W latach 2004-05 przyznano ogólnopolskie licencje na pasmo 3,6-3,8 GHz. Niestety, ich w∏aÊciciele, poza Netià i NASK, nie zrobili nic, aby z nich skorzystaç.

Poza tym, podj´to niezbyt fortunnà decyzj´, ˝eby w Polsce korzystaç z pasma 3,6-3,8 GHz. Tymczasem Êwiatowi producenci sprz´tu, kierujàc si´ analizami rynkowymi, w pierwszej kolejnoÊci opracowali infrastruktur´ WiMAX pracujàcà w paÊmie 3,5 GHz. To ograniczy∏o iloÊç podmiotów mogàcych dostarczaç rozwiàzania, a co za tym idzie, równie˝ ceny urzàdzeƒ.

Pierwszy przetarg na cz´stotliwoÊci 3,6-3,8 GHz w powiatach zakoƒczy∏ si´ fiaskiem. Zosta∏ on uniewa˝niony przez UKE, który dopatrzy∏ si´ szeregu uchybieƒ. Wprawdzie regulator rozpisa∏ nowy przetarg, eliminujàc b∏´dy swoich poprzedników, ale zamieszanie nie sprzyja∏o rozwojowi technologii nad Wis∏à.

– W zakresie 3,6-3,8 GHz wydano ju˝ ponad 900 pozwoleƒ radiowych

na prac´ urzàdzeƒ w tym standardzie. G∏ównà przeszkodà w szerszej popularyzacji technologii WiMAX sà stosunkowo wysokie ca∏kowite koszty implementacji i u˝ytkowania systemu w porównaniu do innych technologii, m.in. z uwagi na stosunkowo wysokà cen´ terminali abonenckich – podsumowuje obecny stan Wiktor S´ga z UKE.

Netia i Inea dajà przyk∏ad W Polsce niekwestionowanym liderem wÊród operatorów oferujàcych us∏ugi w oparciu o WiMAX stacjonarny jest Netia. Operator ma uruchomionych ponad 100 stacji WiMAX, w zasi´gu których znajduje si´ 25 procent obszaru Polski.

Netia w standardzie 802.16d Êwiadczy us∏ugi zarówno g∏osowe, jak i internetowe. W przypadku tych pierwszych, operator ma 20 tys. klientów, a z us∏ug dost´powych korzysta 18 tys. osób. Telekom wykorzystuje równie˝ technologi´ WiMAX do przesy∏ania sygna∏u do hotspotów Wi-Fi. Na tej zasadzie funkcjonuje 10 hotspotów na terenie ˚yrardowa oraz 15 w Grodzisku Mazowieckim. Byç mo˝e, Êladami Netii podà˝à mniejsi providerzy. Bardzo obiecujàca jest inicjatywa trzech operatorów. INEA wraz z Asta-Net i Promax, jako pierwsi operatorzy telekomunikacyjni w kraju, Êwiadczà komercyjnie us∏ugi dost´pu do Internetu oraz telefonii stacjonarnej w oparciu o standard 802.16e. Sieç budowana jest przy wsparciu Êrodków finansowych pochodzàcych z bud˝etu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013.

Obecnie w jej zasi´gu znajduje si´ 40 procent ludnoÊci województwa wielkopolskiego, a do 2013 roku ma ona obejmowaç 70 procent.

W przysz∏oÊci operatorzy chcà m.in. Êwiadczyç us∏ugi w technologii Wi-Bro (Wireless Broadband) – technologii opartej na rozwiàzaniach WiMAX, które dzi´ki miniaturyzacji urzàdzenia koƒcowego pozwalajà na zapewnienie dost´pu do Internetu w urzàdzeniach typu laptop, tablet czy smartfon. Kto wie, byç mo˝e prognoza Otelliniego sprawdzi si´ w stu procentach.

Hotspoty w Grodzisku Mazowieckim Netia SA wygra∏a przetarg dotyczàcy wielopoziomowej wspó∏pracy z samorzàdem lokalnym – gminà Grodzisk Mazowiecki. Na mocy porozumienia operator wybudowa∏ i uruchomi∏ 15 hotspotów Wi-Fi zasilonych transmisjà w technologii WiMAX, przez które gmina zapewni bezp∏atny ograniczony dost´p do Internetu dla mieszkaƒców i turystów w centrum miasta oraz na terenach s∏abo zurbanizowanych, obejmujàc swoim zasi´giem mi´dzy innymi wiejskie placówki kulturalne.

Grodzisk Mazowiecki, poza op∏atami miesi´cznymi, które b´dzie ponosiç, przewidzia∏ udost´pnienie miejsc i Êrodków przekazu na reklam´ us∏ug Netii oraz wsparcia spó∏ki w technicznej realizacji dost´pu do us∏ug telekomunikacyjnych na swoim terenie, w celu zwi´kszenia konkurencyjnoÊci na terenie gminy. Ponadto Urzàd Gminy b´dzie korzysta∏ z us∏ug telekomunikacyjnych Netii zrealizowanych w oparciu o rozwiàzanie IntegralNet.

63

TELEKOMUNIKACJA Sieci bezprzewodowe

Urzàd bez kabli WOJCIECH URBANEK

fot. THETA

Technologie bezprzewodowe szybko zdobywajà popularnoÊç. Sieci bez kabli coraz cz´Êciej wykorzystywane sà w urz´dach, szko∏ach i szpitalach.

Czy WLAN, czyli sieç bezprzewodowa mo˝e zastàpiç t´ tradycyjnà i czy dost´p do danych bez poÊrednictwa przewodów jest bezpieczny?

64

Laptopy oraz telefony komórkowe wypierajà z rynku urzàdzenia stacjonarne. Gospodarstwa domowe zaczynajà pozbywaç si´ desktopów i telefonów stacjonarnych. Niemniej w firmach i instytucjach ten proces post´puje du˝o wolniej. Dlatego te˝ bezprzewodowe biuro czy instytucja to wcià˝ rzadkoÊç. Nie dzieje si´ tak bez przyczyny. Bartosz Kiziukiewicz z D-Link zwraca uwag´ na mankamenty sieci WLAN. Sà mniej wydajne ni˝ sieci przewodowe, majà du˝o mniejszà skalowalnoÊç, charakteryzujà si´ wi´kszà podatnoÊcià na w∏amania ni˝ sieci kablowe.

– Dlatego te˝ WLAN powinien byç tylko i wy∏àcznie rozszerzeniem sieci przewodowej tam, gdzie jest to konieczne z biznesowego punktu widzenia – dodaje Kiziukiewicz.

OczywiÊcie, Wi-Fi oprócz s∏abych stron ma wiele zalet.

Najwa˝niejsze z nich to wygoda, elastycznoÊç, ∏atwoÊç wdro˝enia konfiguracji, mobilnoÊç infrastruktury. Sebastian Reluga z Alcatel-Lucent zwraca uwag´ na przypadki, gdzie WLAN jednak wygrywa z siecià przewodowà. Zdarzajà si´ sytuacj´, ˝e nie op∏aca si´ k∏aÊç kabli, bàdê pojawiajà si´ bariery natury prawno-administracyjnej. Sieç Wi-Fi b´dzie te˝ rozwiàzaniem bardziej ekonomicznym, kiedy trzeba zapewniç dost´p do sieci z dowolnego punktu.

– Jednak w wi´kszoÊci przypadków klienci decydujà si´ na równoczesnà eksploatacj´ sieci przewodowej i Wi-Fi, kierujàc si´ lokalnymi wymaganiami funkcjonalnymi – przyznaje Sebastian Reluga.

Warto zwróciç uwag´ na fakt, i˝ WLAN mo˝e równie˝ wspó∏pracowaç z sieciami telefonii komórkowej. W zale˝noÊci od miejsca pobytu, telefon komórkowy mo˝e

TELEKOMUNIKACJA korzystaç z sieci operatora komórkowego lub sieci firmowej WLAN. Prze∏àczenie pomi´dzy sieciami nast´puje automatycznie, bez ingerencji u˝ytkownika i wp∏ywu na prowadzonà rozmow´. Niemniej nie jest to rozwiàzanie ogólnodost´pne, us∏ug´ realizujà tylko niektóre systemy telefoniczne oraz modele telefonów.

Jak budowaç WLAN Standardowe komponenty sieci bezprzewodowej WLAN tworzà terminale z kartà sieciowà oraz punkty dost´powe. Terminal mo˝e stanowiç dowolne urzàdzenie wyposa˝one w modu∏ WLAN – komputer, smartfon bàdê tablet. Podstawowym elementem sieci jest punkt dost´powy, jego rol´ mo˝na porównaç do roli stacji bazowej w telefonii komórkowej. Urzàdzenie obejmuje swoim zasi´giem okreÊlony obszar, zapewniajàc na nim dost´p bez u˝ywania kabli. Architektura WLAN pozwala tworzyç dwa rodzaje sieci – tymczasowe, cz´sto okreÊlane jako ad-hoc, oraz infrastrukturalne. Te pierwsze nie wymagajà zastosowania punktów dost´powych, informacje sà wymieniane pomi´dzy kilkoma komputerami. To tanie rozwiàzanie, ale ma dwa mankamenty.

U˝ytkownicy nie majà dost´pu do innej sieci bezprzewodowej oraz do zasobów udost´pnianych przez serwer. Tego typu sieci tworzone sà zazwyczaj na krótkà sesj´, np. konferencj´. Du˝o wi´ksze mo˝liwoÊci majà u˝ytkownicy infrastrukturalnych sieci WLAN. Podczas pracy w trybie infrastrukturalnym musi wyst´powaç przynajmniej jeden punkt dost´pu komunikujàcy si´ z siecià przewodowà. Punkty dost´powe sà po∏àczone i ich zastosowanie umo˝liwia korzystanie z zasobów sieci przewodowej. Taka konfiguracja znajduje zastosowanie w sieciach firmowych.

Zazwyczaj wyst´puje wiele bezprzewodowych terminali, po∏àczonych w grupy komunikujàce si´ z ró˝nymi punktami dost´pu. Wa˝nà rol´ pe∏ni równie˝ kontroler WLAN, odpowiedzialny za zarzàdzanie punktami dost´powymi.

– W zale˝noÊci od wielkoÊci instalacji, nale˝y wybraç odpowiednio wydajny prze∏àcznik. JeÊli zale˝y nam na niezawodnoÊci rozwiàzania, powinniÊmy zainstalowaç przynajmniej dwa kontrolery, które w razie awarii b´dà si´ wzajemnie zast´powa∏y – doradza Wojciech Krypiak z Motorola Enterprise Mobility.

Odpowiedni wybór urzàdzeƒ do budowy sieci zale˝y od kilku czynników. Po pierwsze, nale˝y okreÊliç ro-

dzaj i liczb´ u˝ytkowników sieci.

W przypadku urz´du trzeba ustaliç, czy dost´p b´dà mieli urz´dnicy, czy udost´pniç WLAN równie˝ klientom, z kolei na uczelni z bezprzewodowej sieci mo˝e korzystaç zarówno kadra naukowa, jak i studenci. Kolejna wa˝na kwestia to okreÊlenie miejsca, w którym pracowaç b´dzie Wi-Fi. Zupe∏nie inaczej buduje si´ sieç w parku czy na stadionie sportowym, ani˝eli w pomieszczeniu zamkni´tym.

W przestrzeni otwartej potencjalny u˝ytkownik powinien zwróciç uwag´ na moc nadajnika, a tak˝e rozwa˝yç mo˝liwoÊç pod∏àczenia anten zewn´trznych. Natomiast organizacja planujàca uruchomienie wewn´trznej sieci bezprzewodowej powinna zwróciç uwag´ na takie czynniki, jak ∏atwoÊç konfiguracji i zarzàdzania, pokrycie budynku sygna∏em czy metody zabezpieczenia WLAN. Wa˝ne jest równie˝, jakie aplikacje b´dzie obs∏ugiwaç sieç.

– W dobie rosnàcego zainteresowania multimediami ci´˝ko jest mi sobie wyobraziç sytuacj´, w której infrastruktura sieciowa nie wspiera mechanizmów gwarancji poziomu jakoÊci us∏ug dla obs∏ugi transmisji g∏osu czy wideo – t∏umaczy Sebastian Reluga.

Projektujàc WLAN nale˝y myÊleç z wyprzedzeniem, uwzgl´dniajàc potrzeby organizacji w obr´bie najbli˝szych 2-5 lat. Najgorsza metoda to kopiowanie rozwiàzaƒ. Pomocne przy planowaniu i bud˝etowaniu sieci mogà si´ okazaç takie programy, jak np. Online Wi-Fi Planner. Narz´dzie umo˝liwia stworzenie planu pomieszczeƒ, rozmieszczenie punktów dost´powych oraz wizualizacj´ prognozowanego zasi´gu sieci.

Na co zwróciç uwag´ podczas budowania sieci Wi-Fi:

(Nie)bezpieczny WLAN

– zak∏ócenia od urzàdzeƒ RTV, AGD (np. kuchenki mikrofalowe).

Przez d∏ugi czas pi´tà achillesowà technologii WLAN by∏o bezpieczeƒstwo. DziÊ sieci bezprzewodowe sà du˝o bezpieczniejsze ani˝eli kilka lat temu. Brak zaufania to w du˝ej mierze z∏a s∏awa protoko∏u WEP. Kiedy hakerzy obna˝yli s∏aboÊç WEP, producenci rozpocz´li badania i prac´ nad nowym rozwiàzaniem; najpierw powsta∏ WPA, a nast´pnie WPA2. Drugi z protoko∏ów ma zaimplementowany standard 802.1x – standard kontroli dost´pu do sieci przewodowych i bezprzewodowych, oraz CCMP – protokó∏ szyfrujàcy, oparty na bardzo silnym algorytmie AES. Co wa˝ne, WPA2 ma równie˝ poprawione wszystkie z∏amane

– zak∏adany zasi´g sieci, – zak∏adana wydajnoÊç sieci, – nadmiarowoÊç w przypadku awarii AP lub kontrolerów, – pojemnoÊç ka˝dego z urzàdzeƒ w stosunku do liczby klientów, którzy majà byç przy∏àczeni, – charakterystyka generowanego ruchu, – wszelkiego rodzaju przeszkody terenowe dla transmisji sygna∏u (Êciany, sufity, szafy metalowe itp.), które mogà blokowaç sygna∏ radiowy, – zak∏ócenia od innych sieci bezprzewodowych, – zak∏ócenia od innych urzàdzeƒ radiowych,

èród∏o: D-LINK

65

TELEKOMUNIKACJA

ADAM BORGU¡SKI, kierownik Centrum Zarzàdzania Uczelnianà Siecià Komputerowà, Uniwersytet Szczeciƒski JesteÊmy u˝ytkownikami rozwiàzania WLAN Alcatel-Lucent, sk∏adajàcego si´ z kontrolera sieci bezprzewodowej OAW-4504 oraz Access Pointów OAW-AP70. Wybór produktów poprzedzi∏y liczne testy, podczas których sprawdzaliÊmy ró˝ne rozwiàzania, zarówno niskobud˝etowe, jak i te z wy˝szej pó∏ki. Wymagania by∏y doÊç du˝e, m.in. ze wzgl´du na specyfik´ poniemieckiego budynku, majàcego bardzo grube Êciany. Poza tym, zale˝a∏o nam na systemie, którym mo˝na ∏atwo zarzàdzaç i monitorowaç z jednego miejsca. Pozwala to, mi´dzy innymi, na okreÊlenie, w którym miejscu uczelni ma byç zasi´g, a gdzie go ograniczyç. Nie mniej istotne czynniki to odpornoÊç na zak∏ócenia i bezpieczeƒstwo, które w takim Êrodowisku, jak uczelnia ma bardzo du˝e znaczenie.

Nasza sieç zosta∏a przystosowana dla ró˝nych grup odbiorców. Pierwszà stanowià osoby odwiedzajàce uczelnie, tutaj nie ma ograniczeƒ, jest to dost´p powszechny. Studenci sà autoryzowani danymi przechowywanymi w uczelnianej bazie danych.

Z kolei pracownicy naukowi majà dost´p autoryzowany. W naszym rozwiàzaniu zastosowaliÊmy równie˝ anteny zewn´trzne, choç w tym przypadku korzystaliÊmy z produktów innych firm. Takie rozwiàzanie pozwala odbieraç sygna∏ na zewnàtrz budynku w obszarze przeznaczonym dla spacerów lub spotkaƒ studentów.

Powoli przymierzamy si´ do podniesienia niezawodnoÊci sieci poprzez wprowadzenie drugiego kontrolera WLAN. Na dzieƒ dzisiejszy mamy jeden kontroler WLAN, ale rozwiàzanie z dwoma, umieszczonym w ró˝nych budynkach, wydaje si´ bezpieczniejsze. W przypadku, gdyby nastàpi∏a awaria jednego z urzàdzeƒ, drugie natychmiast mog∏oby przejàç zadania zarówno swoje, jak i drugiego kontrolera.

Planujemy integracj´ sieci WLAN w strukturach Uniwersytetu Szczeciƒskiego, co pozwoli w przysz∏oÊci na pe∏ny dost´p dla wszystkich studentów i pracowników, bez wzgl´du na budynek, w którym aktualnie si´ znajdà.

zabezpieczenia WEP. W dzisiejszych sieciach WLAN dost´pnych jest wiele dodatkowych mechanizmów bezpieczeƒstwa, takich jak np.

IDS/IPS, czyli systemy wykrywania wtargni´ç lub systemy zapobiegania wtargni´ciom. Aplikacje te monitorujà zdarzenia w sieci i porównujà je ze zdefiniowanà politykà bezpieczeƒstwa. IDS alarmuje administratora sieci o ka˝dej niepo˝àdanej aktywnoÊci, podczas gdy IPS idzie krok dalej i samodzielnie inicjuje dzia∏ania naprawcze. Piotr Chomczyk z Cisco zaleca, aby procesy zwiàzane z zabezpieczeniem sieci rozpoczàç od zdefiniowania obszarów ochrony, a nast´pnie dobraç odpowiednie mechanizmy autoryzacyjne i kryptograficzne w∏aÊciwe dla danego segmentu.

– Hotspoty mo˝na pozostawiç otwarte, stref´ dla goÊci zabezpieczyç poprzez autoryzacj´ WWW, a segment wewn´trzny chroniç silnymi mechanizmami, jak np. WPA2-Enterprise – t∏umaczy Piotr Chomczyk.

WLAN przyspiesza Impulsem do wzrostu zainteresowania WLAN by∏a ubieg∏oroczna ratyfikacja standardu 802.11n. To krok milowy w rozwoju sieci bez-

66

przewodowych. Poprzedni standard 802.11g oferowa∏ maksymalnà przep∏ywnoÊç 54 Mbit/s, ponad dziesi´ciokrotnie mniejszà ni˝ 802.11n.

Wprawdzie przep∏ywnoÊç rz´du 600 Mbit/s to, jak na razie, teoria, ale powszechnie dost´pna pr´dkoÊç 300 Mbit/s z pewnoÊcià robi wra˝enie.

Tym bardziej ˝e inne mobilne technologie, takie jak HSPA czy LTE, nie pozwalajà przesy∏aç danych z tak du˝à pr´dkoÊcià, jak 802.11n. Dzi´ki 802.11n u˝ytkownicy uzyskajà wi´kszà wydajnoÊç sieci, przeznaczajàc mniej Êrodków na jej wdro˝enie bàdê rozbudow´ – im wi´kszy zasi´g punktu dost´powego, tym mniej punktów jest potrzebnych do pokrycia danego obszaru. Atutem nowego standardu jest tak˝e mo˝liwoÊç pracy w cz´stotliwoÊci 5 GHz, odporniejszej na zak∏ócenia.

Ale potrzeby organizacji nie ograniczajà si´ wy∏àcznie do szybkiego przesy∏ania danych.

Przyrost danych w sieciach sprawia, ˝e oczekiwania wobec WLAN sà coraz wi´ksze. Sieç musi byç przygotowana na najgorsze scenariusze, dlatego nie mniej wa˝ne od pr´dkoÊci jest odpowiednie wsparcie dla u˝ytkowników korzystajàcych z aplikacji absorbujàcych du˝e zasoby.

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Kiedy i jak mo˝na pos∏u˝yç si´ zasobami innych podmiotów Zwi´kszenie konkurencyjnoÊci, umo˝liwienie wi´kszej liczbie wykonawców udzia∏u w rynku zamówieƒ publicznych to g∏ówne powody niektórych zmian w Prawie o zamówieniach publicznych.

Tym celom ma s∏u˝yç przede wszystkim wprowadzenie w nowelizacji ustawy1 art. 26 ust. 2b w brzmieniu: Wykonawca mo˝e polegaç na wiedzy i doÊwiadczeniu, potencjale technicznym, osobach zdolnych do wykonania zamówienia lub zdolnoÊciach finansowych innych podmiotów, niezale˝nie od charakteru prawnego ∏àczàcych go z nimi stosunków. Wykonawca w takiej sytuacji zobowiàzany jest udowodniç zamawiajàcemu, i˝ b´dzie dysponowa∏ zasobami niezb´dnymi do realizacji zamówienia, w szczególnoÊci przedstawiajàc w tym celu pisemne zobowiàzanie tych podmiotów do oddania mu do dyspozycji niezb´dnych zasobów na okres korzystania z nich przy wykonaniu zamówienia.

Nowelizacja, trzeba to te˝ przyznaç, by∏a niejako „wymuszona” koniecznoÊcià uwzgl´dnienia

przepisów prawa europejskiego i stanowi implementacj´ do prawa krajowego przepisów art. 48 ust. 3 (w zakresie wiedzy i doÊwiadczenia, potencja∏u technicznego i osób zdolnych do wykonania zamówienia) oraz art. 47 ust. 2 (w zakresie warunków dotyczàcych sytuacji finansowej) dyrektywy 2004/18/WE z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówieƒ publicznych na roboty budowlane, dostawy i us∏ugi.

Wszystko by∏oby w porzàdku i zgodnie z intencjami ustawodawcy, gdyby nie fakt, i˝ – mimo krótkiego czasu od wprowadzenia nowelizacji – jest ona w wielu przypadkach wadliwie rozumiana i stosowana. Spraw´ komplikuje ponadto niejednolicie kszta∏tujàce si´ orzecznictwo Krajowej Izby Odwo∏awczej, a wyjaÊnienia i opinie Urz´du Zamówieƒ Publicznych wcale nie pomagajà w wyjaÊnianiu wàtpliwoÊci.

Dr JANUSZ DOLECKI

WIEDZA ● KOMPETENCJA ● JAKOÂå ZAMÓWIENIA PUBLICZNE ● Profesjonalna obs∏uga post´powaƒ o zamówienia publiczne, ze szczególnym uwzgl´dnieniem bran˝y IT oraz

projektów wspó∏finansowanych ze Êrodków unijnych ● Doradztwo, analiza i sporzàdzanie dokumentacji, monitoring post´powania, audyt ● Reprezentacja zamawiajàcych i wykonawców

FUNDUSZE UNIJNE ● Doradztwo w zakresie gospodarowania Êrodkami publicznymi pochodzàcymi z funduszy UE ● Opiniowanie na∏o˝enia korekt finansowych za naruszenia w prawie zamówieƒ publicznych ● Pomoc w zakresie aplikowania, realizacji, rozliczania projektów wspó∏finansowanych ze Êrodków UE

CENTRUM EDUKACYJNE ● Szkolenia, warsztaty, seminaria i konferencje prowadzone przez najlepszych ekspertów problematyki zamówieƒ

i finansów publicznych oraz funduszy unijnych www.wkj.waw.pl 01-402 Warszawa, ul. E. Cio∏ka 12, lok. 314, tel.: 22 46 36 308, tel./fax: 22 46 36 319 e-mail: biuro@wkj.waw.pl

67

fot. THETA

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Charakter prawny stosunków ∏àczàcych wykonawc´ z podmiotem udost´pniajàcym swe zasoby to kolejna kwestia budzàca wàtpliwoÊci i nieporozumienia.

68

Podstawowym problemem jest to, jak sporzàdziç specyfikacj´ istotnych warunków zamówienia, by zamawiajàcy mia∏ pewnoÊç, i˝ zamówienie b´dzie faktycznie wykonane przez wykonawc´ posiadajàcego wymagany potencja∏, wiedz´ i doÊwiadczenie, choçby by∏y one „zapo˝yczone” od innego podmiotu.

W licznych rozstrzygni´ciach odwo∏aƒ i uzasadnieniach KIO uznaje, co do zasady s∏usznie, i˝ z brzmienia przepisów ustawy oraz rozporzàdzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie dokumentów, jakich mo˝e ˝àdaç zamawiajàcy od wykonawców...2, nie wynika obowiàzek, by podmiot oddajàcy wykonawcy do dyspozycji swoje zasoby mia∏ obowiàzek uczestniczenia w realizacji zamówienia jako podwykonawca.

A wi´c w sytuacji, gdy podmiot udost´pniajàcy wykonawcy swe zasoby nie b´dzie bra∏ udzia∏u we post´powaniu, zamawiajàcy nie ma prawa ˝àdaç okreÊlonych dokumentów dotyczàcych tego podmiotu.

Poj´cie „braç udzia∏” jest faktycznie i znaczeniowo szersze ani˝eli poj´cie „podwykonawstwo”.

O ile w ka˝dym przypadku, gdy wykonanie cz´Êci lub ca∏oÊci zamówienia wykonawca powierza podwykonawcy, bezspornym jest, i˝ taki podmiot jako podwykonawca, „bierze udzia∏ w realizacji zamówienia”, o tyle nie zawsze podmiot trzeci „bioràc udzia∏ w realizacji zamówienia” jest podwykonawcà. Ustawa nie zawiera definicji „podwykonawcy” i to powoduje, i˝ kwestia kwalifikacji osób fizycznych i/lub prawnych uczestniczàcych w realizacji zamówienia budzi niekiedy wàtpliwoÊci. Nie rozwiewa ich opinia UZP, zamieszczona na stronie internetowej urz´du, pt. „Warunki udzia∏u w post´powaniu o udzielenie zamówienia publicznego” stwierdzajàca, i˝ w przypadku korzystania z wiedzy i doÊwiadczenia innego podmiotu, niezb´dny mo˝e byç jego udzia∏ w wykonywaniu choçby cz´Êci zamówienia, czyli pe∏nienie de facto roli podwykonawcy.

Mo˝na tu pos∏u˝yç si´ prostymi przyk∏adami.

Podmiot trzeci udost´pnia wykonawcy swoje zasoby finansowe lub sprz´t, co nie powoduje, i˝ bierze on udzia∏ w realizacji zamówienia. Inaczej przedstawiaç si´ b´dzie sytuacja takiego podmiotu w przypadku, gdy udost´pnia on osoby b´dàce jego pracownikami lub np. okreÊlony sprz´t wraz z operatorami tego sprz´tu – oddajàc je do dyspozycji (poddajàc zarzàdowi, kierownictwu) wykonawcy. Nie jest przecie˝ wówczas podwykonawcà, jako ˝e nie odpowiada on za sposób wykorzystania tych zasobów przez wykonawc´, ale nie ma te˝ chyba wàtpliwoÊci, ˝e w taki sposób podmiot ten uczestniczy w realizacji zamówienia.

Charakter prawny stosunków ∏àczàcych wykonawc´ z podmiotem udost´pniajàcym swe zasoby to kolejna kwestia budzàca wàtpliwoÊci i nieporozumienia. Przyjmuje si´ niekiedy, i˝ ca∏kowicie wystarczajàcym dla wykazania faktycznego wykorzystania zasobów innego podmiotu jest przed∏o˝enie ich pisemnego zobowiàzania do oddania ich do dyspozycji wykonawcy i zupe∏nie nieistotny jest charakter prawny stosun-

ków ∏àczàcych wykonawc´ z takim podmiotem.

W skrajnych przypadkach przyjmuje si´, i˝ ca∏kowicie wystarczajàcym jest jednostronne oÊwiadczenie podmiotu trzeciego do oddania swoich zasobów do dyspozycji wykonawcy ubiegajàcemu si´ o uzyskanie zamówienia.

Warto wyraênie uwypukliç ró˝nic´ w treÊci regulacji prawnych w tym zakresie, jakà widaç w prawie krajowym i europejskim, co tak˝e zapewne spowodowa∏o wadliwe w licznych przypadkach stosowanie prawa krajowego. O ile dyrektywa, np. w treÊci art. 48 ust. 3, odnoszàc si´ do relacji ∏àczàcych strony wskazuje, i˝ uprawnienie takie wynika „niezale˝nie od charakteru prawnego ∏àczàcych go z nimi [wykonawc´ i podmioty trzecie] powiàzaƒ”, wyraênie nawiàzujàc do sytuacji podmiotów dominujàcych i zale˝nych, o tyle w prawie krajowym, w art. 26 ust. 2b wskazuje si´, i˝ mo˝e to dotyczyç relacji wykonawcy i podmiotów trzecich „niezale˝nie od charakteru prawnego ∏àczàcych go z nimi stosunków”. Powoduje to, i˝ niekiedy wywodzi si´, z literalnego brzmienia tego przepisu, bez uwzgl´dnienia prawa europejskiego, i˝ praktycznie nie musi wiàzaç wykonawcy i podmiotu trzeciego ˝aden inny stosunek poza jednostronnym zobowiàzaniem podmiotu trzeciego.

Jest to równie wadliwe interpretowanie prawa.

A potwierdzeniem tego mo˝e byç chocia˝by poni˝sza teza innego wyroku ETS odnoszàcego si´ do przedmiotowej kwestii: 12. (...) Trybuna∏ orzek∏, ˝e jeÊli spó∏ka przedstawia dokumentacj´ dotyczàcà jej zale˝nych spó∏ek, w celu udowodnienia swojej dobrej sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz wiedzy technicznej, musi ona dowieÊç, ˝e bez wzgl´du na istot´ prawnych powiàzaƒ z tymi spó∏kami zale˝nymi, rzeczywiÊcie dysponuje zasobami tych ostatnich, niezb´dnymi do wykonania prac.

Do sàdu krajowego nale˝y orzeczenie, w Êwietle faktycznych i prawnych okolicznoÊci, czy taki dowód zosta∏ przeprowadzony w post´powaniu (...)3.

Nale˝y tu wyraênie podkreÊliç, ˝e przepisy art.

26 ust. 2b kwesti´ rozstrzygni´cia, czy dowód taki zosta∏ przeprowadzony, przypisa∏y zamawiajàcemu, wskazujàc w treÊci zdania drugiego, i˝: „Wykonawca w takiej sytuacji zobowiàzany jest udowodniç zamawiajàcemu, i˝ b´dzie dysponowa∏ zasobami niezb´dnymi do realizacji zamówienia, (...)” a „pisemne zobowiàzanie” wskazano tylko jako jeden z przyk∏adowych dokumentów, jakich mo˝e ˝àdaç zamawiajàcy4.

Przyjmowanie, i˝ dostatecznym dla prawid∏owej oceny spe∏nienia warunków udzia∏u i zagwarantowania w∏aÊciwego wykonywania zamówienia jest tylko za∏àczenie jednostronnego oÊwiadczenia podmiotu trzeciego o oddaniu do dyspozycji wykonawcy swoich zasobów (swoich umiej´tnoÊci), prowadzi w licznych przypadkach do tego, ˝e zamawiajàcy nie ma ˝adnej gwarancji, i˝ zamówienie wykonywane b´dzie przez podmiot posiadajàcy wymagane, nabyte wczeÊniej umie-

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE j´tnoÊci (doÊwiadczenie, rozumiane jako wiedza praktyczna).

Przepis art. 26 ust. 2b nie przesàdza o tym, ˝e pomi´dzy wykonawcà a innym podmiotem oferujàcym swoje zasoby musi istnieç wi´ê o okreÊlonym charakterze prawnym i w ˝adnym przypadku nie mo˝e byç on rozumiany jako zwolnienie z jej istnienia, a tylko wskazuje, i˝ rodzaj tej wi´zi – z punktu widzenia dopuszczalnoÊci wykorzystania cudzych zdolnoÊci – jest oboj´tny.

Wi´ê prawna ∏àczàca strony (wykonawc´ i podmiot trzeci) powinna okreÊlaç warunki i zasady, na jakich dojdzie w przysz∏oÊci do udost´pnienia zasobów niezb´dnych dla w∏aÊciwej realizacji zamówienia publicznego, stanowiàc tym samym gwarancj´ dla zamawiajàcego, ˝e faktycznie podczas realizacji zamówienia wybrany wykonawca, dysponujàc wymaganym doÊwiadczeniem (zasobem podmiotu trzeciego), zapewni wykonywanie zamówienia zgodnie z wymogami zamawiajàcego.

Odmienne rozumienie i stosowanie przepisu art.

26 ust. 2b prowadziç mo˝e do tego, i˝ stawianie przez zamawiajàcego konkretnych wymagaƒ wykonawcom (warunków udzia∏u) staje si´ zupe∏nie bezprzedmiotowe, a egzekwowanie ich spe∏nienia zupe∏nie iluzoryczne. Problem ten dostrzega równie˝ KIO5: Izba ma ÊwiadomoÊç ewentualnych zagro˝eƒ wynikajàcych z przyj´cia wprost za przepisem prawa, ˝e wykonawcy mogà korzystaç z doÊwiadczenia i wiedzy podmiotów trzecich nawet bez koniecznoÊci faktycznego wykonywania zamówienia na zasadzie podwykonawstwa przez te podmioty. Ustawodawca zapewne równie˝ mia∏ takà ÊwiadomoÊç, niemniej jednak uzna∏ za optymalne i zasadne wprowadzenie w tym zakresie stosownej regulacji, pozwalajàcej na wykazywanie si´ zasobami podmiotu trzeciego w ramach spe∏niania warunków podmiotowych przez wykonawc´, niezale˝nie od ∏àczàcego te podmioty stosunku faktycznego czy prawnego.

Próba wyjaÊniania tego wyraênie dostrzegalnego braku spójnoÊci pomi´dzy przyjmowanà wyk∏adnià literalnà a wyk∏adnià systemowà i wyk∏adnià celowoÊciowà6, poprzez odwo∏ywanie si´ do racjonalnoÊci ustawodawcy nie jest chyba w∏aÊciwa. èród∏em b∏´du sà, zdaniem autora: ● wadliwie dokonana i przyjmowana w wielu wyrokach Krajowej Izby Odwo∏awczej wyk∏adnia literalna. Bo przecie˝ „poleganie za zasobach doÊwiadczenia innego podmiotu” jest znaczeniowo to˝same ze „zdaniem si´ na praktyczne umiej´tnoÊci innego podmiotu”; ● przyjmowana w sposób nieuprawniony, rozszerzajàca wyk∏adnia treÊci §1 ust. 2 rozporzàdzenia w sprawie dokumentów..., który nie reguluje kwestii uczestnictwa innego podmiotu w wykonywaniu zamówienia (to nie cel tej regulacji!), a precyzuje jedynie uprawnienia zamawiajàcego co do mo˝liwoÊci ˝àdania okreÊlonych dokumentów, je˝eli podmiot trzeci bierze udzia∏ w realizacji zamówienia.

fot. THETA

Podsumowujàc: ● Mo˝liwoÊç potwierdzania spe∏nienia warunku udzia∏u w post´powaniu dotyczàcego wymaganego doÊwiadczenia, wprowadzona przepisem art. 26 ust. 2b, nie mo˝e ograniczaç si´ do formalnego badania dokumentów, sk∏adanych wraz z wnioskiem o dopuszczenie do udzia∏u w post´powaniu lub ofertà, potwierdzajàcych, i˝ wskazany podmiot trzeci posiada okreÊlone doÊwiadczenie. ● Zamawiajàcy musi mieç pewnoÊç, i˝ wskazane zasoby tych podmiotów b´dà nie tylko realnie dost´pne wykonawcy w trakcie wykonywania zamówienia, ale tak˝e musi wiedzieç, w jaki sposób, kiedy i w jakim zakresie b´dà wykorzystane, tak aby cel, jakim jest stawianie warunku dotyczàcego wiedzy i doÊwiadczenia, zosta∏ osiàgni´ty – zamówienie wykonywaç b´dzie podmiot posiadajàcy okreÊlone umiej´tnoÊci praktyczne. ● Zamawiajàcy ma pe∏ne prawo wymagaç, aby wykonawca udowodni∏ mu, i˝ realizacja zamówienia nast´powaç b´dzie w sposób wymagany przez zamawiajàcego.

To, w jaki sposób, jakimi dokumentami, jakimi informacjami wykonawca ma tego dowieÊç, pozostawiono do uznania zamawiajàcemu. W tym zakresie ci´˝ar dowodowy spoczywa na wykonawcy, ocena przeprowadzonego dowodu jest kompetencjà zamawiajàcego.

Autor jest ekspertem ds. zamówieƒ publicznych w Kancelarii Prawnej WKJ

1 Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówieƒ publicznych oraz ustawy o kosztach sàdowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2009.206.1591), która wesz∏a w ˝ycie z dniem 22 grudnia 2009 r.

2 Rozporzàdzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich mo˝e ˝àdaç zamawiajàcy od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogà byç sk∏adane (Dz.U.2009.226.1817).

3 Orzeczenie Trybuna∏u z dnia 18 grudnia 1997 r. w sprawie C-5/97 („BALLAST”).

PodkreÊlenia w∏asne.

4 U˝ycie w treÊci tego przepisu zwrotu „w szczególnoÊci” oznacza wskazanie tylko jednego, przyk∏adowego dokumentu, pozostawiajàc kwesti´ otwartà, zgodnie z potrzebami i wymaganiami zamawiajàcego.

5 Wyrok z dnia 9 lipca 2010 r., sygn. akt: KIO/1265/10.

6 Tatiana Chauvin, Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek. Wst´p do prawodawstwa. Wydanie C.H.Beck, Warszawa 2009.

69

Licytacja elektroniczna GRZEGORZ KARWATOWICZ

Licytacja elektroniczna jest jednym z trybów udzielania zamówieƒ publicznych ustanowionych w ustawie Prawo zamówieƒ publicznych i powinna byç przeprowadzana zgodnie z przedmiotowo w∏aÊciwymi przepisami ustawy. Nie nale˝y myliç tak rozumianej licytacji z innymi, prowadzonymi przy u˝yciu Êrodków elektronicznych, ale wed∏ug innych zasad ni˝ prawo zamówieƒ publicznych.

70

PodkreÊliç nale˝y, ˝e wedle przepisu art.

10 ust. 1 ustawy Prawo zamówieƒ publicznych (dalej: ustawie Pzp) licytacja elektroniczna, w odró˝nieniu od przetargu nieograniczonego oraz przetargu ograniczonego, nie zosta∏a zakwalifikowana jako tryb podstawowy. Powy˝sze ma swoje odzwierciedlenie w praktyce udzielania zamówieƒ.

Otó˝, w trybie licytacji elektronicznej zamawiajàcy mo˝e udzieliç zamówienia jedynie w tych przypadkach, które wskazane zosta∏y w regulacji (przepisie) ustawowej. Wskazaç nale˝y, ˝e w przypadku udzielania przez zamawiajàcego zamówieƒ w trybach podstawowych, mo˝e on stosowaç je powszechnie.

Przes∏anki zastosowania licytacji elektronicznej Nawiàzujàc do powy˝szych ustaleƒ, zamawiajàcy mo˝e udzieliç zamówienia publicznego w trybie licytacji elektronicznej jedynie w przypadku, w którym b´dzie mia∏ uzasadnienie dokonania takiej czynnoÊci w przepisie ustawy Pzp. Zakres przedmiotowy przes∏anek zastosowania licytacji elektronicznej jako trybu udzielenia zamówienia publicznego reguluje art.

74 ust. 2 ustawy Pzp. Zgodnie z jego dyspozycjà, zamawiajàcy mo˝e udzieliç zamówienia publicznego w trybie licytacji elektronicznej je˝eli wartoÊç zamówienia jest mniejsza ni˝ kwoty okreÊlone w przepisach wydawanych na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy Pzp. Delegacja do przepisów wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy Pzp oznacza, ˝e zamawiajàcy mo˝e przeprowadzaç procedur´ udzielenia zamówienia publicznego w przypadku, gdy jego wartoÊç jest mniejsza ni˝ tzw. progi unijne, które prawodawca okreÊli∏ w ramach rozporzàdzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie kwot wartoÊci zamówieƒ oraz konkursów, od

których jest uzale˝niony obowiàzek przekazywania og∏oszeƒ Urz´dowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich.

Wynika wi´c z powy˝szego, ˝e je˝eli po dokonaniu z nale˝ytà starannoÊcià ustalenia szacunkowej wartoÊci zamówienia publicznego oka˝e si´, ˝e wartoÊç ta przekracza odpowiednie kwoty wskazane w treÊci rozporzàdzenia ustanawiajàcego tzw. progi unijne, to zamawiajàcy, udzielajàc zamówienia publicznego w trybie licytacji elektronicznej, naruszy liter´ ustawy, co Êwiadczyç b´dzie o wadzie prawnej przeprowadzonej procedury, która b´dzie mia∏a wp∏yw na rozmaite sankcje.

Przyk∏adowo, je˝eli wykonanie przedmiotu udzielanego zamówienia b´dzie finansowane (lub wspó∏finansowane) ze Êrodków pochodzàcych z UE, wówczas jako sankcja na zamawiajàcego (beneficjenta) zostanie na∏o˝ona korekta finansowa za naruszenia w prawie zamówieƒ publicznych, która w przypadku udzielenia zamówienia publicznego w nieprawid∏owym trybie wynosi 100 proc. wartoÊci dofinansowania.

Wszcz´cie post´powania Zamawiajàcy post´powanie w trybie licytacji elektronicznej wszczyna poprzez zamieszczenie og∏oszenia o zamówieniu w Biuletynie Zamówieƒ Publicznych oraz na w∏asnej stronie internetowej, a tak˝e na stronie, na której prowadzona b´dzie licytacja. Wymóg zamieszczenia og∏oszenia o zamówieniu publicznym w Biuletynie Zamówieƒ Publicznych oraz na w∏asnej stronie internetowej jest standardowym wymogiem nie budzàcym ˝adnych wàtpliwoÊci.

Szerzej natomiast nale˝y odnieÊç si´ do wymogu opublikowania og∏oszenia o zamówieniu na stronie internetowej, na której prowadzona b´dzie licytacja. Otó˝, licytacja elektroniczna nie mo˝e odbyç si´ na oboj´tnie jakiej stronie internetowej.

fot. THETA

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Wymagane jest, aby licytacje elektroniczne, o których mowa w ustawie Pzp, przeprowadzane by∏y na stronach internetowych umo˝liwiajàcych opatrzenie ofert bezpiecznym podpisem elektronicznym, który weryfikowany jest za pomocà wa˝nego kwalifikowanego certyfikatu.

Wskazaç nale˝y, ˝e w praktyce licytacje elektroniczne przeprowadzane sà na specjalnie przygotowanych do tego typu funkcji platformach.

Jednà z tego typu platform prowadzi Urzàd Zamówieƒ Publicznych. Na rynku dost´pne sà równie˝ inne (komercyjne) platformy.

Wniosek o udzia∏ w licytacji elektronicznej Zamawiajàcy w treÊci og∏oszenia wyznacza termin sk∏adania wniosków o dopuszczenie do udzia∏u w licytacji elektronicznej, przy czym termin ten nie mo˝e byç krótszy ni˝ 7 dni – liczone od dnia og∏oszenia.

Do udzia∏u w licytacji elektronicznej zamawiajàcy dopuszcza oraz, w nast´pstwie, zaprasza do sk∏adania ofert jedynie tych wykonawców, którzy spe∏nili warunki udzia∏u w przedmiotowym post´powaniu.

Sama licytacja elektroniczna natomiast zostaje otworzona w terminie, który pierwotnie wskaza∏ zamawiajàcy w og∏oszeniu, jednak termin ten nie mo˝e byç terminem krótszym ni˝ 5 dni liczone od dnia przekazania wykonawcom zaproszenia do sk∏adania ofert.

Oferta w licytacji elektronicznej PodkreÊliç nale˝y, ˝e w toku przeprowadzania licytacji elektronicznej sensu stricte, tj. od momentu otwarcia do momentu zamkni´cia licytacji, zarówno zamawiajàcy, jak i wykonawcy przekazujà wnioski, oÊwiadczenia oraz inne istotne informacje drogà elektronicznà. OczywiÊcie, oferty w prowadzonym post´powaniu wykonawcy równie˝ sk∏adajà w postaci elektronicznej.

Oferty, które sk∏adajà poszczególni wykonawcy podlegajà automatycznej klasyfikacji wedle kryterium ceny. Oferta przestaje wiàzaç wówczas, gdy inny wykonawca z∏o˝y ofert´ korzystniejszà.

WieloetapowoÊç licytacji elektronicznej Zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy Pzp, licytacja elektroniczna nie musi sk∏adaç si´ wy∏àcznie z jednego etapu. Wskazana powy˝ej dyspozycja pozwala (o ile wczeÊniej tego typu rozwiàzanie zamawiajàcy zastrzeg∏ w og∏oszeniu) na przeprowadzenie licytacji wieloetapowej.

Je˝eli przeprowadzana przez zamawiajàcego licytacja elektroniczna b´dzie mia∏a charakter licytacji wieloetapowej, to po zakoƒczeniu ka˝dego etapu licytacji zamawiajàcy nie b´dzie kwalifikowa∏ do nast´pnego etapu tych wykonawców, którzy w poprzednim etapie nie z∏o˝yli nowych postàpieƒ. W przypadku wystàpienia przedmiotowego wykluczenia, na zamawiajàcym cià˝y

obowiàzek niezw∏ocznego poinformowania o tym fakcie wykluczonego wykonawcy.

Podczas prowadzania ka˝dego z etapów licytacji elektronicznej zamawiajàcy na bie˝àco przekazuje wykonawcom informacje o pozycji, na której znajduje si´ z∏o˝ona przez nich oferta oraz liczbie wykonawców bioràcych udzia∏ w ka˝dym etapie licytacji elektronicznej.

Co w praktyce wa˝ne, do momentu zamkni´cia licytacji elektronicznej zamawiajàcy nie ujawnia informacji umo˝liwiajàcych identyfikacj´ wykonawców. Ujawnienie wskazanych informacji przed zamkni´ciem licytacji pozwala∏oby wchodziç wykonawcom w zmowy, co prowadzi∏oby do niekorzystnych skutków (w tym skutków finansowych) dla zamawiajàcego.

Zamkni´cie licytacji elektronicznej W terminie wskazanym w og∏oszeniu zamawiajàcy zamyka licytacj´ elektronicznà. Zamawiajàcy zamknie prowadzonà licytacj´ elektronicznà równie˝ wówczas, gdy w ustalonym w og∏oszeniu terminie nie zostanie zg∏oszone nowe postàpienie, lub po zakoƒczeniu ostatniego przewidywanego w licytacji etapu.

BezpoÊrednio po zamkni´ciu przez zamawiajàcego prowadzonej licytacji elektronicznej podaje on na stronie internetowej (wskazanej w og∏oszeniu) nazw´ (firm´) oraz adres wykonawcy, którego ofert´ wybrano.

Wybór najkorzystniejszej oferty w trybie licytacji elektronicznej odbywa si´ wedle kryterium ceny, to znaczy zamawiajàcy udzieli zamówienia temu wykonawcy, który zaoferowa∏ cen´ najni˝szà.

Blaski i cienie licytacji elektronicznej Z za∏o˝enia licytacja elektroniczna jest najlepszà metodà na zmniejszenie „papierowego” formalizmu i przyspieszenie procedur udzielania zamówieƒ publicznych. Dostrzec nale˝y jednak w jej regulacji kilka aspektów, które spowalniajà osiàgni´cie powy˝szych celów.

Pami´taç nale˝y, ˝e warunkiem wzi´cia udzia∏u w licytacji elektronicznej jest pos∏ugiwanie si´ podpisem elektronicznym, który jest weryfikowany za pomocà wa˝nego certyfikatu. Tak wi´c wykonawcy powinni posiadaç podpis elektroniczny, jednak wpierw zamawiajàcy powinien mieç wa˝ny certyfikat do weryfikowania tych˝e podpisów.

Je˝eli powy˝szego zamawiajàcy nie ma, mo˝e skorzystaç z zewn´trznych platform do prowadzenia licytacji elektronicznych, które (te komercyjne) sà, oczywiÊcie, p∏atne, co w mniejszy lub wi´kszy sposób zniech´ca zamawiajàcych.

Nale˝y dostrzec równie˝ plusy licytacji elektronicznej jako trybu udzielenia zamówienia publicznego. Majàc dost´p do odpowiedniego zaplecza technicznego i organizacyjnego, licytacja elektroniczna mo˝e okazaç si´ naprawd´ efektywnym instrumentem udzielania zamówieƒ publicznych.

Przepisy prawa o zamówieniach publicznych nie stosowane przy licytacji elektronicznej Na niwie art. 81 ustawy Pzp, do licytacji elektronicznej nie stosuje si´ przepisów art. 36-38 i 82-92.

Oznacza to, ˝e zamawiajàcy nie jest zobowiàzany do przygotowania specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz nie obowiàzujà przepisy ustawy Pzp regulujàce wybór najkorzystniejszej oferty.

Uzupe∏niajàc powy˝sze, w licytacji elektronicznej nie stosuje si´ równie˝ tych przepisów, które stanowià o odrzuceniu ofert.

Powy˝sze wynika ze specyfiki licytacji elektronicznej jako trybu udzielenia zamówienia publicznego, gdzie zw∏aszcza specyfika licytacji w sposób znaczny wp∏yn´∏a na form´ ustanowienia kryterium wyboru najkorzystniejszej oferty.

Autor jest ekspertem ds. zamówieƒ publicznych w Kancelarii Prawnej WKJ

71

FELIETON

Osiem owocnych godzin

JAROS¸AW MOLGA 29 listopada 2010 r. drogowcy zaskoczyli Zim´.

Zima myÊla∏a, ˝e jeÊli si´ o niej tràbi od dwóch tygodni, to drogowcy chocia˝ jezdnie posypià solà zanim Zima zrobi swoje. Tymczasem drogowcy unikn´li pierwszego starcia, czym wprawili Zim´ w os∏upienie. Mnie tak˝e, poniewa˝ efektem tego uniku, by∏a oÊmiogodzinna podró˝ na dystansie 35 km. Mia∏em wi´c chwil´, by pomyÊleç i powiàzaç ze sobà kilka zupe∏nie przypadkowych spraw.

Czy˝ nie przypadkiem Ênieg wchodzi∏ bez oporu na te terytoria, gdzie o wyniku wyborów rozstrzygn´∏a ju˝ pierwsza tura? Tam gdzie by∏a II tura, coÊ próbowano robiç. Jak choçby w Krakowie, gdzie prezydent og∏osi∏ bezp∏atne przejazdy komunikacjà miejskà. W Warszawie nawet o tym nie pomyÊlano, a rzecznik pani prezydent oÊwiadczy∏, ˝e przecie˝ nie da∏o rady odÊnie˝aç, bo na ulicach by∏y samochody.

Powiedzia∏ prawd´ najprawdziwszà. Rzec mo˝na szerszà, uniwersalnà. Otó˝ ca∏y kraj mamy w etapie rozwoju, który mo˝na nazwaç warunkowym.

Drogi by∏yby Êwietnie utrzymane w zimie, ale pod warunkiem, ˝e po drogach nie jeêdzi∏yby samochody. Koleje by∏yby czyste, punktualne i nawet op∏acalne. Warunkiem jest brak pasa˝erów. S∏u˝ba zdrowia si´ga∏aby wy˝yn opieki i medycyny, pod warunkiem braku pacjentów. ZUS by∏by sprawnà instytucjà finansowà, gdyby nie musia∏ p∏aciç emerytur. Dlatego siedzàc te 8 godzin w aucie wstydzi∏em si´ coraz bardziej. Za siebie, bo lubi´ jeêdziç samochodem, te˝ korzystam

72

z kolei. Na emerytur´ nie licz´, bo jeszcze par´ takich zim i nie doczekam.

Mijajàc cudownie nie odÊnie˝ony Pruszków pomyÊla∏em, ˝e problemy z komunikacjà to nie wy∏àcznie zimowa atrakcja. Mamy problemy tak˝e z komunikacjà werbalnà. Widaç to wyraênie na przyk∏adzie operatorów telefonii komórkowej. Niby warto rozmawiaç, a nie rozmawiamy. Dlatego operatorom na prze˝ycie ju˝ nie starcza abonament, jaki im co miesiàc p∏acà odbiorcy. Operatorzy ratujà si´, wysy∏ajàc abonentom niechciane sms-y, a to o jakimÊ konkursie, a to o tym, czy chcà wiedzieç, jak tam w ich zwiàzkach, itd. Najwyraêniej operatorzy nie potrafià nam powiedzieç wprost: p∏aç tyle i tyle i nie b´dziesz dostawa∏ tych irytujàcych, zajmujàcych czas i pami´ç telefonu, sms-ów.

Ale niektórzy potrafià w∏aÊnie tak. Prosto z mostu.

W szóstej godzinie swojej podró˝y, z bilboardu uÊmiecha∏ si´ do mnie kandydat na burmistrza z ujmujàcym has∏em: „g∏osuj na mnie!” Wygra∏ wybory, bo prosta komunikacja nie zawodzi. Gorzej, jeÊli jest szczera. Na przyk∏ad w reklamie.

Jeden z banków emituje spoty, w których jakaÊ pani z rozbrajajàcà szczeroÊcià wyznaje, ˝e nie ma czasu na sex, bo tylko Êpiewa i Êpiewa. JakoÊ w racjonalnoÊç wyborów tej pani nie wierz´, wi´c i konta w tym banku nie za∏o˝´. Podobnie, jak nie przymuszany nie zjem twarogu z Chojnic. Nie za bardzo do mnie trafia has∏o producenta: „Od twarogu z Chojnic jeszcze nikt nie umar∏!”.

W siódmej godzinie podró˝y przypomnia∏em sobie, ˝e widzia∏em og∏oszenie reklamujàce przedszkole i ˝e w pierwszym zdaniu zach´cano rodziców: „w naszym przedszkolu mówimy j´zykiem ˝yrafy”. I nagle mnie olÊni∏o! Godzin´, czyli dwa kilometry od domu, zrozumia∏em ten przekaz.

Nie ma sensu komunikowaç si´ po ludzku, bo szereg rzeczy, a nawet wi´kszoÊç, nie da si´ po ludzku wyartyku∏owaç. Bo jak wyt∏umaczyç po ludzku, ˝e w centrum Europy, 20 kilometrów od stolicy, ci´˝arówki utkn´∏y na 24 godziny w pierwszym Êniegu tej jesieni? Nie da si´. Podobnie, jak odpowiedzieç na pytanie: dlaczego na jednej z konferencji o budowie sieci, firma zach´ca∏a polskich inwestorów przyk∏adami swoich realizacji w Mozambiku i Libii?

I tak po oÊmiu godzinach, dojechawszy do domu ju˝ wiedzia∏em, ˝e jeÊli idzie o problemy z komunikacjà, Ênieg to pikuÊ. Pan PikuÊ.

24 godziny

na dob´

www.cyfrowa-polska.pl