11 minute read
Wrak Endurance ontdekt
De Endurance zit vast in het ijs en helt over naar bakboord.
Het wrak van de Endurance ontdekt
Advertisement
Onderzoekers hebben de Endurance, een in 1915 gezonken schip, gevonden voor de kust van Antarctica.
De Endurance is het legendarische schip van de al even legendarische poolreiziger Ernest Shackleton. Deze avonturier werd uit Engelse ouders geboren in Ierland op 15 februari 1874.
De schoolbanken waren aan hem niet besteed en op zijn zestiende besloot hij om te gaan varen in de koopvaardij. Onderaan de ladder begonnen, behaalde hij 8 jaar later in 1898 zijn kapiteinsbrevet.
Discovery-expeditie
Shackleton maakte kennis met mensen uit de wereld van de expedities, waardoor hij kon deelnemen aan de Discovery-expeditie van Robert Falcon Scott begin 1900. Dit werd meteen zijn eerste kennismaking met het continent Antarctica.
Nimrod-expeditie
Op 1 januari 1908 vertrok hij met zijn schip de Nimrod uit Nieuw-Zeeland om op 29 oktober van dat jaar in McMurdo op Antarctica aan land te gaan. Vandaar vertrok hij te samen met drie metgezellen te voet naar de pool. Voedselrantsoenen noopten hem echter om op 156 km van de Zuidpool rechtsomkeer te maken en op het nippertje nog zijn rendez-vous te halen met de Nimrod.
Endurance-expeditie
In 1914 vatte Shackleton een nieuwe expeditie naar Antarctica aan, met als doel het continent dwars over te steken. Twee schepen werden hiervoor ingezet: zijn eigen Endurance en de Aurora, een walvisvaarder die hij inschakelde om voorraaddepots op te zetten langs zijn route.
Het vertrek van de Aurora liep vertraging op door organisatorische en financiële problemen, zodat het schip pas vrij laat in het seizoen de nodige voorraden kon deponeren. Tot overmaat van ramp liep het schip in mei 1915 vast in het driftijs en dreef het bijna een jaar stuurloos rond in zee, gevangen in het ijs. Een deel van de bemanning die een depot aan het opzetten was, bleef hierbij achter. De Aurora ontsnapte in februari 1916 aan de greep van het ijs en slaagde erin om Nieuw-Zeeland opnieuw te bereiken in april van dat jaar.
Shackleton zelf vertrok met zijn Endurance uit Londen op 1 augustus 1914, de dag dat Duitsland de oorlog verklaarde aan Rusland. Op 30 december stak het schip de Zuidpoolcirkel over, na een lange en moeizame tocht door het pakijs van Antarctica. Half januari 1915 kwam eindelijk land in zicht. De expeditie bevond zich dan dicht tegen de Vahselbaai in de Weddellzee, waar ze van plan waren aan te meren. Op 21 februari 1915 bereikten ze hun meest zuidelijke punt. Vanaf dat moment voer het ijs de Endurance langzaam noordwaarts, terwijl de ijslaag steeds dikker werd. In mei brak de winter aan en dat betekende dat de expeditieleden de zon vier maanden niet meer boven de horizon zouden zien verschijnen. In die periode
Een schaalmodel van de Endurance.
bracht de bemanning haar tijd door met fitnessoefeningen en sledehondentrainingen. In juli vertoonde het ijs de eerste barsten, maar het schip werd steeds meer samengeperst door de nimmer aflatende druk van het pakijs, tot het op 24 oktober uiteindelijk begon te versplinteren. Noodgedwongen gaf Shackleton op 27 oktober 1915 om 5 uur in de namiddag het order om het schip te verlaten. Men slaagde er in de daaropvolgende weken in het meeste materiaal uit het schip halen en op 21 november verdween de Endurance definitief onder de zeespiegel, op weg naar zijn laatste rustplaats op 3 kilometer diepte.
Nu ze gestrand waren, berekende Shackleton aan de hand van zijn geschatte positie, dat hun kans op redding het grootste was als ze Pauleteiland konden bereiken. De weersomstandigheden waren echter zo slecht dat het plan werd afgeblazen en 'Ocean Camp' werd opgeslagen op een vlak stuk driftijs. Omdat ze nog steeds noordwaarts dreven en de zon steeds warmer werd, smolt het ijs steeds sneller. 'Ocean Camp' werd noodgedwongen in december ingeruild voor 'Patience Camp', amper 12 kilometer verderop. Voedselvoorraden werden schaars en ze overleefden op zeehondenvlees. De sledehonden kostten te veel vlees en werden afgemaakt. We schrijven al maart 1916 als de expeditie zich op 160 kilometer van Elephanteiland bevindt. Gezien de omstandigheden zag Shackleton dit als de beste kans om aan land te gaan. De drie reddingssloepen die de Endurance aan boord had en gerecupereerd waren, werden hiervoor ingezet en op 15 april 1916 slaagden ze erin Elephanteiland te bereiken en er 'Camp Wild' op te slaan. Het bergachtige en grotendeels met ijs bedekte eiland was onbewoond en werd slechts zelden door walvisvaarders aangedaan.
Hun enige kans op redding was een trip van 1.300 kilometer naar Zuid-Georgia. Shackleton en vijf andere bemanningsleden gebruikten de sterkste reddingssloep van bijna zeven meter, de James Caird genaamd,
Ernest Shackleton.
Kaart van de Shackleton-expeditie op Antarctica aan boord van de Endurance.
Kaart: Dimitrios Karamitros/Shutterstock.
Foto: Frank Hurley/Scott Polar Research Institute, Universiteit van Cambridge/Getty Images.
De Endurance in de wurgende greep van het ijs.
Op 24 april 1916 vertrok een kleine reddingsboot, de James Caird, voor een bijna onmogelijke reis van 800 mijl over 's werelds meest verraderlijke zeeën in het hart van de winter.
Foto's (2): Frank Hurley/Scott Polar Research Institute, Universiteit van Cambridge/Getty Images.
Frank Wild, de onderbevelhebber van Shackleton, naast de Endurance, nadat het schip volledig verpletterd werd door het ijs.
Foto: Frank Hurley/Scott Polar Research Institute, Universiteit van Cambridge/Getty Images.
Tewaterlating van de James Caird vanaf de kust van Elephanteiland.
Foto: Frank Hurley/Scott Polar Research Institute, Universiteit van Cambridge/Getty Images. om de reis te ondernemen. Ze vertrokken op 24 april om na veel moeilijkheden 27 dagen later de walvishaven Stromness in Zuid-Georgia en vervolgens de bewoonde wereld te bereiken.
Restte nog de moeilijk opdracht om de achtergebleven bemanning op Elephanteiland te redden. Pas drie maanden nadat Shackleton met de Jaimes Card vertrok en na drie reddingspogingen met verschillende schepen die allemaal vastliepen in het ijs, slaagde onze ontdekkingsreiziger er met het Chileense schip de Yelcho in om op 30 augustus alle 22 overige bemanningsleden veilig terug thuis te brengen.
Toen Shackleton in december 1916 uiteindelijk terug in Nieuw-Zeeland arriveerde, was de gehavende Aurora – die in april van dat jaar daar was binnengelopen – op initiatief van de Australische, Nieuw-Zeelandse en Britse overheden terug opgekalfaterd en stond ze op punt om de achtergebleven bemanning van de Aurora te gaan oppikken. Shackleton, wiens expeditiebudget volledig uitgeput is, kreeg het voor elkaar om mee te gaan, weliswaar niet als gezagvoerder, maar onder leiding van kapitein John King Davis. Op 17 januari 1917 slaagden ze erin de zeven nog in leven zijnde bemanningsleden van de Aurora op te pikken.
De Aurora was echter geen lang leven meer beschoren. Begin 1918 werd ze als vermist opgegeven door Lloyd's of Londen, op weg naar Chili met een lading kolen. Zes maan-
Shackleton, links, met Wild, in hun kamp op een ijsschots nadat de Endurance was gezonken. De 28 leden van de expeditie leefden zes maanden op het ijs.
den later werd één van haar reddingsvesten gevonden in de Tasmaanse Zee, vermoedelijk is het schip op een Duitse oorlogsmijn gelopen.
een laatste rustplaats
Ernest Shackleton ondernam in 1921 zijn laatste expeditie, een stoutmoedige onderneming om het Antarctische continent rond te zeilen. Aan boord kreeg hij twee hartaanvallen, waarvan de laatste hem fataal werd. Hij werd op 47-jarige leeftijd naar wens van zijn vrouw begraven op Zuid-Georgia, waarna de expeditie rechtsomkeer maakte.
Ook de Endurance rust nog altijd op de Antarctische zeebodem en alhoewel de locatie van het schip wel min of meer gekend was, heeft het toch 107 jaar geduurd vooraleer het wrak gevonden werd.
Verschillende pogingen om het wrak te lokaliseren liepen op niets uit. Dit jaar echter maakte de 'Falklands Maritime Heritage Trust' bekend dat het de 'Endurance 22 expeditie' op poten had gezet, met als doel het lokaliseren, onderzoeken en op video vastleggen van het wrak van de Endurance. De ijsbreker SA Agulhas II, eigendom van de Zuid-Afrikaanse overheid, werd hiervoor ingezet. De expeditie stond onder leiding van doctor John Shears, een polaire geograaf en onderzoeker, bijgestaan door de uit de Falklands afkomstige Mensun Bound, als 'Director of Exploration'. Aangezien het wrak van de Endurance onder de 'Antarctic Treaty' valt, is het beschermd als historisch monument en mag het op geen enkele wijze verstoord worden. Om hieraan te voldoen, maakte het team gebruik van state-of-the-arttechnologie onder de vorm van onderwaterdrones zoals de 'SAAB Sabertooth hybrid underwater search vehicle'. Deze toestellen kunnen ingezet worden als autonome units, de zogenaamde AUV's ('autonomous underwater vehicles') of verbonden blijven met het moederschip door middel van een glasvezelkabel, oftewel de ROV's ('remote operating vehicles'). In dit geval bleven de Sabertooth's altijd met een communicatiekabel verbonden, omdat de kans op verlies onder het ijs te groot was. Een bijkomend voordeel hiervan was dat er live beelden werden verkregen van de actie op diepte. En als het nodig was, konden de drones ook met één van de twee helikopters aan boord getransporteerd worden naar een uitvalsbasis op een geschikte ijsschots.
Dit alles zorgde ervoor dat een team van filmmakers, ervaren in het werken in extreme omstandigheden, live verslag kon uitbrengen van de gebeurtenissen op diverse digitale kanalen en op sociale media. De kostprijs van dit alles overschreed de 10 miljoen dollar, geschonken door een mecenas die anoniem wenst te blijven.
Het project verliep voorspoedig en de zeebodem in het zoekgebied van 160 vierkante mijl werd tweemaal per dag uitgekamd door de ROV's in sessies van telkens 6 uur. Een sonar werd gebruikt om elk uitsteeksel boven de vlakke zeebodem te registreren. Het was dan ook maar een kwestie van tijd om het wrak te vinden. Na twee weken van vechten tegen ijs, sneeuwstormen en temperaturen tot 18 graden onder nul, was het dan eindelijk prijs, het wrak van de Endurance werd gevonden, 100 jaar na de dood van zijn kapitein. Op dat moment werd er overgeschakeld naar hogeresolutiecamera's en lasers om een nauwkeurig 3D-model op te bouwen van het wrak.
De beelden, die al snel de wereld rondgingen, zijn van een adembenemende schoonheid. De Endurance, een houten driemaster van 144 voet lengte, staat trots rechtop op de zeebodem en is zo goed bewaard dat het moeilijk te bevatten is dat het 107 jaar geleden gezonken is. Onvergetelijk is het beeld van de achtersteven met de iconische letters van het schip duidelijk leesbaar. Daaronder een vijfpuntige ster, Polaris, de naam van het schip voordat Shackleton het kocht. De videobeelden onthullen nog meer: de masten die neerliggen, het touwwerk in een kluwen, het stuurwiel, de patrijspoort van
De 'Antarctic Treaty' is een overeenkomst die in 1959 in Washington werd ondertekend door 12 landen die met wetenschappers actief waren in en rondom Antarctica.
Enkele van de belangrijkste punten in de overeenkomst zijn onder andere: Antarctica zal enkel voor vreedzame doeleinden gebruikt worden, vrijheid van wetenschappelijk onderzoek in het gebied en samenwerking vanuit dat oogpunt, wetenschappelijke observaties en resultaten van Antarctica zullen uitgewisseld worden en vrij verkrijgbaar worden gemaakt. Hiertoe zullen alle gebieden, stations, installaties en uitrustingen te allen tijde openstaan voor inspectie.
Shackleton's kajuit, de ankers, de laarzen, het servieswerk…
De houten romp is grotendeels intact. De boeg vertoont schade, vermoedelijk door als eerste de zeebodem te raken. Het schip oogt nog grotendeels zoals op de laatste foto's, in 1915 geschoten door Frank Hurley, de fotograaf van de toenmalige expeditie, wiens fotocollectie integraal gered werd.
Het wrak is prachtig begroeid en wordt bewoond, maar niet door destructieve organismen. De houtconsumerende dieren die we overal in onze oceanen tegenkomen, zoals de paalworm, komen schijnbaar niet voor in de Antarctische woestenij. Het zijn anemonen, sponzen, crinoiden, brokkelsterren en aanverwanten die profiteren van de nutriëntenrijke koude wateren van de Weddellzee.
Misschien stel je je de vraag waarom het zolang geduurd heeft om dit beroemde wrak terug te vinden en waarom men het zo graag wilde terugvinden? Het verhaal achter de schipbreuk, dat je hierboven kon lezen, spreekt tot ieders verbeelding. Het doel de Antarctische landmassa over te steken, je schip te verliezen, hulp te gaan halen om je gestrande bemanning te redden en daar dan bovendien nog in slagen zonder ook maar iemand te verliezen, dat is al reden genoeg om op zoek te gaan.
Daarnaast heb je nog de uitdaging van Antarctica zelf. De Weddellzee is nagenoeg het hele jaar door bedekt met een dichte ijslaag. Enkel al in de buurt van het wrak komen is extreem moeilijk, laat staan een zoektocht organiseren. Misschien komt daar dan ook de kaart van de klimaatverstoring om de hoek kijken. Dit jaar is de ijsmassa van Antarctica volgens de satellietbeelden het geringst sinds de metingen begin jaren 70, wat voor gunstige condities zorgde.
Laat ons hopen dat we net als Antarctica ook het klimaat kunnen beschermen tegen onze menselijke invloed, zodat de Endurance voor onze toekomstige generaties bewaard blijft.
STEF VAN UFFEL
