Als je de smaak van ijs te pakken hebt Duiken in artische gebieden Dolfijnen en andere oorlogsslachtoffers in de

De duikteamleider Michael Green met Kiki Vleeschouwers.

Het is bijna middernacht en er is nog volop zon.

Als je de smaak van ijs te pakken hebt...

Duiken in arctische gebieden

Met de schitterende (duik)reis naar Antarctica nog vers in het geheugen, kriebelt het om het ijsleven in de noordelijkste streken van onze wereldbol onder en boven water te gaan exploreren. Onder een stralende zon in Longyearbyen (Svalbard ofwel Spitsbergen) gaan we met ons duikgezelschap van vijf terug aan boord van een oude bekende: de Plancius. Vier van de vijf waren al Antarctica-explorers, nummer vijf is een neofiet wat betreft het ruwe ijsleven.

Ny-Alesund was vroeger een mijnstadje.

Instructies over het gebruik van het wapen.

Het is echt thuiskomen op de Plancius. Vorige keer – tijdens de reis naar Antarctica – kajuit nummer 428, dit keer kajuit nummer 429 – eveneens vlakbij de uitgang naar het dek waar de RIB's liggen en het duikmateriaal opgetuigd moet worden. Dezelfde ervaren kapitein Evgeny Levakov, dezelfde expeditieleider Beau, dezelfde duikteamleider Michael Green en een paar dezelfde wetenschappers.

dag 1

We zitten al ver boven de poolcirkel (op 66°NB), immers Longyearbyen ligt op 78°NB: de zon gaat niet meer onder. Het is middernacht, volle zon, vlakke poolzee. Echt te gek! Ambiance genoeg in de bar aan boord. De voetbalfans onder de opvarenden kunnen genieten van het Wereldkampioenschap voetbal. België stuurt in de kwartfinales Brazilië naar huis met 2-1. De niet-voetbalfans (waaronder ondergetekende) genieten van het arctisch gevoel op het buitendek. Frisjes? Valt mee: 6°C.

In Ny-Alesund loop je niet ongewapend rond: dit is ijsberengebied.

De ankermast waar de zeppelin aanmeerde.

dag 2

Schitterende papegaaienduikertjes (Atlantische papegaaiduiker – Fratercula arctica) vliegen af en aan op de rotsige kust. We worden even aan land gezet op de meest noordelijke nederzetting ter wereld: Ny-Alesund in King's Bay. Dit was vroeger een mijnstadje. Steenkool werd gedolven en marmer geoogst. Nu wordt Ny-Alesund uitsluitend door wetenschappers uit alle uithoeken van de wereld bevolkt. Ook Chinese wetenschappers zitten daar voor glestjeronderzoek en ze brachten twee grote stenen leeuwenbeelden mee om de ingang van hun onderzoeksgebouw te sieren. Ny-Alesund was ook de vertrekbasis van Amundsen en zijn 'vriend' Nobile om met onder andere zeppelins de echte Noordpool te onderzoeken. Onze macho Italiaan Nobile stortte neer met zijn zeppelin tijdens zo'n reis, maar werd gered door moedige poolreizigers. In Ny-Alesund loop je trouwens niet ongewapend rond: dit is ijsberengebied. IJsberen zijn uiteraard beschermde dieren.

Een gedenkplaat over de Noordpoolexpeditie van de Noor Roald Amundsen.

IJsbeer op wandel over de ijsschotsen.

IJsberen zijn beschermde dieren

Het gewicht van een ijsbeer varieert van 200 tot 800 kilo. Eén enkele klap kan al voldoende zijn om een mens te doden. De populatie van ijsberen op Spitsbergen wordt geschat op ongeveer 3.000 dieren. Aangezien dit een aanzienlijk aantal is, zijn er regelmatig confrontaties met mensen. Deze indrukwekkende wezens worden sinds 1973 beschermd. Je mag ze enkele doden als het echt niet anders meer kan. Alleen op pad gaan op de eilanden wordt dan ook ten stelligste afgeraden wanneer je niet in het bezit bent van een vuurwapen en schietervaring hebt. IJsberen zien mensen niet als voedselbron, maar komen vaak uit nieuwsgierigheid of vanwege honger toch op dorpen of mensen af op zoek naar voedsel. Hoewel vervelende confrontaties niet bijzonder vaak voorkomen, gaan de meeste bewoners van Spitsbergen uit voorzorg wel gewapend op pad. Wanneer je echt een confrontatie met een ijsbeer hebt die op je afkomt, maak jezelf dan goed zichtbaar en maak ook geluid. Schreeuwen en klappen met de handen helpt. Het starten van een motor van een sneeuwscooter of buitenboordmotor is vaak al voldoende om de ijsbeer af te schrikken. Er zijn de voorbij 50 jaar maar zes mensen gedood door een ijsbeer. De laatste keer was in augustus 2020, daarvoor was er een geval in 2011 en dat was toen sinds 1971 geleden. Er is een strikt protocol hoe je te gedragen en welke stappen je dient te ondernemen als je een ijsbeer ontmoet. Je wandelt steeds in groep rond en er zijn te allen tijde minimaal twee gewapende begeleiders mee die continu de omgeving afspeuren, zodat een echte confrontatie met een ijsbeer kan vermeden worden. Is er ondanks alles toch een ontmoeting met een ijsbeer, dan wordt hij met alle mogelijke middelen die de begeleiders bij zich hebben afgeschrikt. Als er ondanks alles toch een mensenleven in concreet gevaar is, dan pas mag de beer neergeschoten worden. Er volgt steeds een streng onderzoek naar de omstandigheden en mochten er regels overtreden zijn, zijn de sancties en boetes zwaar. Geloof me: de regels worden strikt nageleefd.

Foto: Britta Siegers.

Atlantische papegaaiduiker (Fratercula arctica).

Te slecht zicht om te duiken rond de ijsberg? Dan maar even op de ijsberg klauteren en het woord 'ICE' vormen.

We varen verder noordwaarts op zoek naar ijsberen op het pakijs.

Foto: Ortwin Khan.

Tijd voor de eerste duik, eerder een 'checkdive'. Ik ga te water met mijn favo-duikbuddy, Loïc, mijn oudste zoon. We zijn een prima buddypaar: we kennen elkaars sterktes en zwaktes. Best belangrijk als je gaat duiken in uiterst barre omstandigheden: koud, ruw en met weinig (lees: geen) hulpdiensten in de omgeving. Onze duikuitrusting hebben we netjes in de zodiac geplaatst op het achterdek. Met een kraan worden de zodiacs vanop het dek in de poolzee gedropt en de duikers stappen via een trap langs de zijkant van de Plancius in de wachtende zodiacs. Het avontuur kan beginnen op duikstek Redingerpynten. Het zicht is slecht door het smeltwater van de gletsjer in de baai, maar de watertemperatuur valt met 5°C wel mee. Het water krioelt van de mysisgarnaaltjes. Tussen het wiegende kelp zijn er naaktslakjes, en hoogzwangere reuzenspookkreeftjes. We genieten. Na een half uur (dat is de maximaal toegestane duiktijd met een maximaal toegestane diepte van twintig meter) komen we boven. We hijsen ons in de zodiac en genieten van een zalig boottripje langs de rotsen, waar de papegaaienduikers druk in de weer zijn. De natuur is zowel onder als boven water prachtig. 's Avonds genieten we van een welkome maaltijd. De chefs aan boord zijn een Michelinster waard, evenals hun wijntjes trouwens. Een goede Merlot is een mooie afsluiter van een schitterende, gevarieerde

Een drachtig spookkreeftje. en vermoeiende dag. Er wordt op lichamelijk vlak veel geëist in arctische gebieden. Ik moet dat wijntje nog in mijn Vivinobibliotheek zetten, maar dat is voor later, want vanaf nu is er geen internetverbinding meer, wat een zaligheid is!

dag 3

Een prachtige zon begeleidt onze volgende duik aan de Bock Fjord ter hoogte van Jotunkjeldene. Maar duiken blijft in deze gebieden toch improviseren en aanpassen. Afhankelijk van de wind, de zichtbaarheid in het water en de golfslag moet er een geschikte plek gevonden worden. In dit geval betekent het in volle uitrusting toch maar weer een half uur verder varen dan oorspronkelijk gepland. Vergeet niet dat die zichtbaarheid

Alkefjellet, de plek met steile rotsen waar de kortbekzeekoeten (Uria lomvia) en de zwarte zeekoeten (Cepphus grylle) nestelen.

Een klokkwalletje.

Foto: Ortwin Khan. Foto: Ortwin Khan.

De kortbekzeekoet (Uria lomvia).

onder water echt erg belangrijk is als je in ijsberengebied gaat duiken… Maar we worden beloond met een heerlijke verscheidenheid aan leven tussen het wiegende kelp. Een kleine pieterman (Echiichtys vipera) zet verstoord zijn rugvin hoog op met zijn doornige stekels. We zijn erg voorzichtig, want deze stekels zijn voorzien van gifklieren. Dit visje behoort tot de meest giftige dieren van Europa. Zeenaalden kronkelen voorbij. Zeedruifjes, meloenkwallen, Amerikaanse ribkwallen en een prachtige grote knalgele kwal zweven tussen het kelp. Een mooi naaktslakje (Coryphella verrucosa) deint mee op een kelpblad. De ster van de dag is een zee-engelslak of gewone vlerkslak (Clione limacina). Dit is een prachtig pelagisch slakje dat zich op vlinderachtige wijze mee in het plankton beweegt. Deze mooie verschijning is een graadmeter voor de oceaanverzuring. Hij wordt goed gemonitord in verband met verandering van zuurtegraad in oceanen, omdat zijn uiterst dun huisje

zeer gevoelig is voor verzuring. Een tweede duik zit er niet in vandaag. De golven zijn te hoog geworden. De Een heel speciaal klokkwalletje. Zodiacs redden het niet om duikers te vervoeren, maar ook niet om rond te cruisen langs de kusten, laat staan om de wandelaars (hikers) aan land af te zetten. We varen verder richting Moffen Island. Een bezoekje op de brug leert me dat we al op 79°39 NB zitten. De vaartijd wordt aangenaam gevuld met twee wetenschappelijke lezingen over geologie en arctische flora. Moffen Island: gelukkig zijn de golven hier kalm genoeg, zodat de zodiacs ons aan land kunnen brengen. Daar kunnen we vol

Zee-engelslak of gewone vlerkslak (Clione limacina).

Een spinkrab op het kelp.

De zeenaaktslak Dendronotus robusta gaat volledig op in haar omgeving. Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi).

ongeloof een grote kolonie walrussen (Odobenus rosmarus) observeren. We kunnen de kudde verbazingwekkend dicht benaderen als we ons keurig houden aan de regels: in blok naderen en in blok achteruit gaan. En dat doen we braaf. Je wil echt geen walrusstier van een slordige duizendvijfhonderd kilo achter je aan krijgen, want die dieren zijn aan land verrassend beweeglijk. Verrassing aan boord: een glaasje cava, want we zijn de 80° NB overgestoken.

dag 4

Lichte regen en milde zuidenwind kunnen onze duik niet verstoren. Het water wordt kouder: 3°C. De duikstek Phippsoya Isla Bucta vergast ons met een zalige snuffelduik in het kelp. Naaktslakjes (Dendonotus frondosus), zeedonderpadden met tientallen legsels, mooi gekleurde anemonen, … Moeten we nou echt uit het water na een half uur? Eens we ons hoofd boven water steken heerst er een gespannen drukte: "Opschieten, kom in de zodiac, treuzel niet zo …". Wat blijkt, er is net een ijsbeer gespot op de oever. Zolang het dier aan land blijft is het nog veilig, maar eens hij het water in gaat is het vooral niet de bedoeling dat er nog duikers in het water vertoeven. We varen voorzichtig met de zodiac dichterbij. De ijsbeer is niet direct van plan in het water te

De schelp van de wulk is

hier veel puntiger. springen op zoek naar een smakelijke duiker. Hij doet zich onverstoord te goed aan een aangespoeld walviskarkas. Hoe waanzinnig is dit: een ijsbeer kunnen observeren in zijn eigen habitat. Alle opvarenden zijn stil en erg onder de indruk. Het is dan ook een uniek schouwspel. Eens aan boord is het dubbel feest. Ten eerste is dit de meest noordelijke duik ooit die de Plancius heeft kunnen laten doorgaan, namelijk op 81°NB. Verder noordwaarts beginnen immers de ijsplaten, de echte Noordpool dus. Het hoeft geen betoog dat

IJsbeer (Polar bear) spotten vanop een veilige afstand.

De ijsbeer die hier aan een dode walvis zit te peuzelen.

Foto: Michael Green. Foto's (4): Ivo Madder.

Een kolonie walrussen.

Foto: Ivo Madder.

je daar niet meer kan duiken in veilige omstandigheden. Ten tweede: onze eerste ijsbeer van de reis. Dit is wel erg leuk in ons duikboekje. Loïc en ik noteren de meest noordelijke duik die we ooit zullen maken. Er stond al een ander record in: onze meest zuidelijke duik op Antarctica op 65°ZB. Ja, grenzen verleggen… Tijdens ons dubbelfeest-aperitiefje zien we in de verte walvissen blazen. Hoe blij kan een mens zijn?

Het is ondertussen één uur 's nachts, volle zon en we zien glinsterend pakijs. Dit is prachtig, waarom zou je gaan slapen? We blijven dus nog enkele uren doorfeesten.

dag 5

We worden wakker door het overweldigend geluid van krakend ijs dat langs de romp van de Plancius schuurt en knarst. De boot breekt doorheen de ijsplaten. Dit is de echte Noordpool. Het is bewolkt en 1°C warm.

Ons ontbijt wordt ruw verstoord. Er zijn twee ijsberen op de ijsvlakte. Iedereen stormt naar het dek, het personeel van de ontbijtruimte beteuterd achterlatend. De koude deert niemand, dankzij het grandioze schouwspel van de Ursus maritimus. Het jongste ijsbeerexemplaar komt zelfs nieuwsgierig heel dicht naar het schip toe, aangetrokken door de heerlijke kombuisgeuren. Wat een schouwspel!

Na het uitgesteld ontbijt krijgen we weer enkele leuk gebrachte lezingen: over de ijsbeer en over het pakijs. We komen sowieso slimmer terug van deze reis. Nadien gaan we lekker warm gekleed het dek op.

De Plancius ploegt verder doorheen de ijsplaten en brengt de oogst op vijf ijsberen, zo dichtbij, zo mooi om te zien. Op 81°58 NB maakt de Plancius rechtsomkeer: het hoogst noordelijkste punt van onze reis.

De avond verloopt geanimeerd. De voetbalwedstrijd België-Frankrijk is bezig. We worden op de hoogte gehouden door Edwin, de scheepsarts, die met zijn satelliettelefoon de wedstrijd volgt. Arm België verliest de halve finale van het Wereldkampioenschap met 0-1 van Frankrijk.

dag 6

We zitten alweer een pak zuidelijker, op 79°NB, op een rustige zee onder een prachtige zon. We bereiden ons voor op de meest spectaculaire duik aan de Noordpool, namelijk bij Alkefjellet. Het is een plek met steile rotsen waar de kortbekzeekoeten (Uria lomvia) en de zwarte zeekoeten (Cepphus grylle) nestelen. Kuikens vallen geregeld uit de hoge nesten wat dan weer de poolvos (Alopex lagopus) lokt. Wat meer is: de zeekoeten duiken als torpedo's het water in op zoek naar hun voedsel. Als duiker word je dus vergast op tientallen vogels die naast je als een speer naar de diepte duiken. En het is nog niet gedaan: walrussen vertoeven hier ook graag.

Onder een stralende zon duiken we het water van 4°C in. Wat een grandioze duik. Och ja, we zien ook wel zee-engelen, allerhande kwallen en een soort schorpioenvissen. Maar het ballet van de duikende zeekoeten is een

De ijsbeer die aan een walvis zat te peuzelen, zagen we enkele dagen later terug, doodgeschoten. Een toerist die de richtlijnen niet volgde, kwam oog in oog te staan met het dier en … het enige dat nog gedaan kon worden door de begeleiders, die ook in de fout gegaan waren, was de ijsbeer doden. Gevolg: einde van de cruise voor alle gasten, want het schip van die expeditie lag aan de ketting zolang het onderzoek naar de ware toedracht duurde en de schuldigen aangeduid konden worden. In Svalbard gaat men er in eerste instantie vanuit dat de mens schuldig is, tot het tegendeel bewezen is.

Foto's maken van de walrussen op een veilige afstand. De 'Staff' kijkt naar de andere kant om te zien of er geen ijsbeer afkomt.

onvergetelijk schouwspel. We duiken met hen mee (wat erg leuke foto's oplevert) en komen net zo vaak terug aan de oppervlakte, omdat de zeekoetenactiviteiten zowel onder als boven water grandioos zijn. Wat ben ik blij dat Loïc en ik oren hebben die dat gejojo moeiteloos aanvaarden. Adembenemende granieten, basalten en zandsteenrotsen vol met duizenden zeekoeten. Gekwetter, vleugelslagen, duikende vogels op een halve armlengte van je verwijderd… We komen compleet euforisch op de zodiac terug die als toemaatje langs een majestueuze gletsjer vaart, langs walrussen, langs poolvosjes in hun bruine zomervacht, … Worden we verwend?

De poolvos (Alopex lagopus). dag 7

Bewolkt en winderig. Wat erger is: erg ruwe zee enn dat betekent bootarrest! Geen duikjes, geen zodiactrips. Tja, de natuur laat zich niet dwingen, maar er valt genoeg te beleven. Vanop het dek spotten we twee ijsberen en de endemische Svalbard rendieren (Rangifer tarandus platyrhynchus) met hun grappige korte pootjes.

We krijgen weer enkele wetenschappelijke lezingen. Ach weet je, als je kan rondvaren in zo'n machtige natuur, ben je al erg gelukkig. Het blijft uniek en overweldigend.

dag 8

Dit wordt de 'ijsbergduik'. De perfecte 'ijsberg' wordt gevonden en we duiken lekker het water in. De zichtbaarheid onder water is helaas beneden alle peil. Er valt gewoonweg geen centimeter ver te zien. Geen nood. We gooien onze flessen af en als een stel uitgelaten jonge honden zwemmen en spelen we rond de ijsschotsen, klauteren op de ijsberg en vormen met onze vier lichamen het woord 'ICE', gewoonweg kinderlijk plezier in arctische gebieden. We krijgen het wel erg koud en kruipen terug de zodiac in voor een al even koude, maar leuke cruise langs de gletsjer, die ons vergast op een symfonie van krakende smeltgeluidjes. We worden vergezeld door tientallen kittiwakes of Rissa's (Rissa tridactyla), een wel heel acrobatische meeuwensoort.

De tweede duik doen Loïc en ik niet mee om te kunnen 'hiken' op het vasteland. Loïc doet de meest veeleisende 'hike', ik doe de mediumhike. Best veeleisend, maar met een mooie meditatiestop in de 'grand canyon'. Zo mooi, zo puur!

De andere duikers van onze groep doen wel een duikje. Ze zien tijdens hun duik meerdere spinkrabben, heremietkreeften en een soort wulken met spitse schelp.

Deze dag was er eentje van behoorlijke lichamelijke uitputting. Een uitgebreide BBQ op het achterdek van de Plancius zorgt

Meteen na de duik gaan we aan land om ook van de natuur boven water te genieten.

ervoor dat het lichaam haar broodnodige brandstof aangevuld krijgt.

dag 9

De laatste duik. Iedereen in de startblokken. Maar helaas steekt moedertje natuur stokken in de wielen. Door gekke stromingen, wind en wervelingen is de zichtbaarheid beperkt tot zowat nul centimeter en dus is het compleet onverantwoord om te duiken. Niet getreurd, de zodiacs kunnen wel uitvaren en zo kunnen we twee mooie natuurwandelingen op ons palmares schrijven.

De 'hikes' gebeuren onder gewapende escorte: ijsberenland, weet je wel. Eén van de 'hikes' is best apart, we trekken naar de trappershut Bansebu. Hier werden vroeger beloega's (Delphinapterus leuca) (af) geslacht, waarvan ontelbare skeletten getuigen. De omgeving is wel erg mooi in de zomer. Prachtige bloemen, paarse en knikkende steenbreek (Saxifraga cernua), bloeien overvloedig op de toendra. Hoe anders moet het hier zijn in de winter met ijzige koude, ijs overal en een bijna vierentwintig uur durende duisternis? De laatste avond op de Plancius kondigt zich aan, uiteraard in volle zon en licht. We zijn bijna terug in de bewoonde wereld en (helaas) ook weer bereikbaar voor de ganse wereld. Dat doet erg vreemd aan. Het leven op de Plancius met een handjevol mensen zonder contact met de buitenwereld geeft een apart warm, gezellig, beschut en samenhorig gevoel. Het lijkt wel alsof je een warme jas hebt uitgedaan.

dag 10

Longyearbyen onder een stralende zon. We nemen uitgebreid afscheid van de medereizigers waarmee we zulke leuke gesprekken hebben gevoerd en van de Planciuscrew die enorm zijn best heeft gedaan op alle manieren om van deze Noordpoolexpeditie een onvergetelijke reis te maken, wat hen uitstekend gelukt is. Vooral de enorme flexibiliteit om met de grillige weers- en natuuromstandigheden virtuoos om te gaan, zodat we telkens weer konden genieten, afwijkend van de oorspronkelijke plannen, is ronduit schitterend en uiterst professioneel. Er was niet alleen Plan B, maar ook C, D, E, ... Z.

Voor ons zit de reis er nog niet op, we breien er nog een paar dagen Svalbard aan. Het is hier ook aan land zo uniek. De dagen zijn hier heel lang, ze duren zowat twintig uur en het is langer licht en daar maken we heerlijk gebruik van. We gaan van de wereldzaadbank, die zich door de opwarming van de aarde niet meer in een bevroren permafrostlaag bevindt, naar de steenkoolmijnen en naar de universiteitsgebouwen voor arctisch onderzoek. Ondertussen struikelend over Svalbardrendieren. We spotten poolvosjes en sneeuwhoenders en aanschouwen speelse zeehonden en beloega's, om maar te zwijgen over de ontelbare verschillende vogelsoorten. Dan ook naar fossielen zoeken (en vinden!) hoog boven een gletsjer, met de sledehonden spelen en met hen rennen, de Pyramiden bezoeken – een verlaten Russisch spookstadje. En als culinaire

Advertentie

afsluiter eten in de Huset, een schitterend restaurant, wel drie Michelinsterren waard. Nooit een saai moment.

epiloog

Duiken in het Arctisch gebied is heel wat meer dan alleen maar duiken. Het is een totaalervaring, boven en onder water. En het is wel met die ingesteldheid dat je zo'n reis moet ondernemen. Je moet er immers rekening mee houden dat klimatologische omstandigheden en dieren roet in het eten kunnen gooien, zodat je niet kan duiken, zodat je niet met de zodiac kan 'cruisen', zodat je niet aan land kan 'hiken', … Je moet de flexibiliteit bezitten om je aan te passen aan de steeds veranderende omstandigheden. Men noemt het niet voor niets een expeditie! Maar de natuur is daar zo apart, zo overweldigend, zo puur, zo speciaal en zo ver van de bewoonde hectische wereld, dat je niet anders kan dan genieten van het eerste tot het laatste moment. 

KIKI VLEESCHOUWERS

Een endemisch Svalbardrendier.

Foto: Ivo Madder.

Advertentie