NELOS-cursus vrijduiken 'Onderwater op één ademteug' (teaser) by Hippocampus

ONDERWATER OP ÉÉN ADEMTEUG CMAS Belgium

NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT

VZW

Cursus

Versie: 22/03/21

Voor elk niveau bestaat een specifiek pakket dat je bij het begin van de opleiding vrijduiken aankoopt. Het pakket vervalt nooit en omvat de volledige cursus vrijduiken. De pdf die je nu aan het bekijken bent is een 'teaser' zodat je weet wat er zoal aan bod komt in de cursus vrijduiken.

Deze cursus kwam tot stand dankzij de medewerking van verschillende NELOS-leden. Om te vermijden dat we iemand zouden vergeten hebben we ons beperkt tot de mensen die hun schouders onder dit project gezet hebben. Die vormen slechts het topje van de ijsberg van de vele medewerkers aan deze cursus. We dragen deze cursus graag op aan allen die belangeloos hun kennis, middelen en enthousiasme ingezet hebben om deze vernieuwde versie mogelijk te maken. De redactieraad bestaat uit: Coordinator

Laurent Schmitz

Verantwoordelijke uitgever

Ronny Margodt (voorzitter NELOS)

Hoofdredactie

Walter Mellaerts (Sportcomissie NELOS)

Origineel ontwerp

Herwig Van Cotthem

Redactieteam

François Vissers, Pieter Vandenwyngaert, Dr. Stefan De Smet

NELOS-huisstijl

Ivo Madder

Eindredactie

Greetje Buysse

Certified ISO/EN

Heb je opmerkingen over de cursus, of beschik je over beelden of teksten die we kunnen opnemen, mail ons dan op vrijduiken@NELOS.be.

Coverfoto: Caine Delacy. Materiaalfoto's: credit van de resp. merken. © Dit is een uitgave van NELOS vzw. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar worden gemaakt zonder toestemming van NELOS vzw. NELOS vzw is niet aansprakelijk voor schade of letsel dat het gevolg is van het gebruik van de informatie in deze handleiding. NELOS vzw behoudt zich het recht voor wijzigingen aan te brengen zonder voorafgaand bericht. Versie: 22/03/21

Inhoudstafel

Inhoudstafel 1. Van de redactie ��7 1.1. Onze aanpak ��8 1.2. Onze certificaten ��8

2. Ontdek de wondere wereld onder water ��9 2.1. Wat is vrijduiken ��10 2.1.1. Static Apnea (STA) �� 10 2.1.2. Dynamic Apnea with fins (DYN) �� 10 2.1.3. Dynamic Apnea without fins (DNF) �� 10 2.1.4. Free immersion (FIM) �� 10 2.1.5. Constant Weight (CWT) �� 10 2.1.6. Constant Weight No Fins (CNF) �� 10 2.1.7. Variable Weight (VWT) �� 10 2.1.8. No limits (NLT) �� 11 2.1.9. The cube / Jump Blue (JB) �� 11 2.1.10. Snorkeling / skin diving �� 11 2.1.11. Spearfishing (SF) �� 11 2.1.12. Andere �� 11

2.2. Kennismaking met je materiaal ��12 2.3. De afspraken voor je eerste (zwembad) training ��19 2.4. Communiceren onder water ��22 2.5. Communicatie aan de oppervlakte ��23

3. De opleiding in het zwembad ��24 3.1. Basisoefeningen in het zwembad ��24 3.1.1. Ademen op snorkel �� 24 3.1.2. Eendenduik �� 25

3.2. Permanente evaluatie ��26 3.3. Reanimatie of CPR ��26

4. Vrijduiken in openwater ��29 4.1. Afspraken vooraf ��29 4.2. Welke zijn de meest aangewezen vrijduikplaatsen voor je eerste duiksessie? ��29 4.3. Je doopduik ��30 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 4.3.5. 4.3.6.

De afspraken met je boeileider �� 30 Te water gaan �� 30 De debriefing �� 30 Het klaren of equilibreren van je oren �� 35 Het klaren van je duikbril �� 37 Tandpijn tijdens het vrijduiken �� 37

4.4. Tijdens de opstijging ��37 4.5. Na de duik ��38 4.6. Chronische klachten ��38 4.7. Dehydratatie ��41 4.8. Duikersoorirritatie (zwemmersoor) ��41 4.9. Vrijduiken in zee ��42 4.9.1. Weersomstandigheden �� 42 4.9.2. Getijden en stromingen �� 43

NELOS - cursus vrijduiken

Over deze cursus

5. Theoretische basiskennis voor een Discovery Vrijduiker ��44 5.1. De voorbereiding ��44 5.2. De briefing ��44 5.3. De nazorg ��44 5.4. De redding ��45 5.5. Basisademhalingstechniek ��45 5.6. LMC en Black-Out ��45

6. Theoretische basiskennis voor een Adventure Vrijduiker ��47 6.1. Fysica ��47 6.1.1. Samenstelling van lucht, luchtdruk, hydrostatische druk en absolute druk �� 47 6.1.2. Druk en volumeverhoudingen �� 47

6.2. Druk in een gasmengsel – Wet van Dalton ��48

7. Anatomie en fysiologie ��49 7.1. Borstkas, ribbenkast of thorax ��49 7.2. Longen, bronchiënboom en longalveolen ��50 7.3. Samenstelling van lucht op zeeniveau ��50 7.4. Ademhalingsmechanisme ��51 7.5. Longvolumina ��51 7.6. Regulatie van de ademhaling ��52 7.6.1. 7.6.2. 7.6.3. 7.6.4.

De bloedsomloop �� 53 De 'luchtkamers' in het menselijk lichaam �� 54 Afdalen of verhogen van de druk in de 'luchtkamers' �� 54 Opstijgen of verlagen van de druk in de 'luchtkamers' �� 55

8. Ademhalingstechnieken voor het vrijduiken ��56 8.1. Hoe moeten we ademen vóór een vrijduik? ��56 8.1.1. Middenrif (buik-) ademhaling �� 56 8.1.2. Borstademhaling �� 56 8.1.3. Drieledige ademhaling (Dirgha Pranayama of 'Three-part breath') �� 57 8.1.4. De laatste adem (Last Breath) �� 57 8.1.5. Herstelademhaling (Recover – recovery breathing) �� 57 8.1.6. De 'breathe-up' of de voorbereiding van de vrijduik �� 58

9. Veilig vrijduiken ��60 9.1. Wat gebeurt er als we onze adem te lang inhouden? ��60 9.1.1. Verlies van Motorische Controle (LMC Loss of Motor Control) �� 61

9.2. Hyperventilatie ��61 9.2.1. Het effect van hyperventilatie op een vrijduiker �� 62

9.3. De ademprikkel is je beste vriend ��63 9.4. De duikreflex (MDR – 'Mammalian Dive Reflex') ��65 9.4.1. Bradycardie �� 65 9.4.2. Perifere vasoconstrictie �� 66 9.4.3. Het milteffect ('Spleen effect') �� 66 9.4.4. Bloodshift �� 66 9.4.5. Duikdiurese �� 66

9.5. Zwembad black-out ��67 9.6. De syncopale afspraak op 7 meter ('Le rendez-vous syncopal') ��67 9.7. De gouden regels van de vrijduiker ��68 9.7.1. Veiligheidsplan �� 68 9.7.2. Briefing �� 68

Inhoudstafel

9.7.3. Zwembad �� 68 9.7.4. Buitenwater �� 70

9.8. De 'safety diver', zijn cruciale rol en hoe snel ingrijpen bij incidenten ��71 9.8.1. De duiktijd inschatten �� 72

9.9. De 'Rope Rescue' ��72

10. Algemene richtlijnen voor vrijduiken ��74 11. Leerstofoverzicht - Adventure Apnea Diver ��76 12. Theoretische basiskennis voor een Advanced Vrijduiker ��78 12.1. Meer lucht inademen ��78 12.1.1. Oefeningen om de totale long capaciteit (TLC) te vergroten �� 79 12.1.2. Oefeningen om het residueel volume (RV) te verkleinen �� 81 12.1.3. Uddiyana bandha �� 82 12.1.4. De ochtendroutine �� 83

12.2. Spierverzuring ��86 12.3. Oefeningen om langer je adem in te houden ��86 12.4. Belangrijke effecten bij vrijduiken op diepte ��87 12.4.1. Klaren op grote diepte: 'dieptefalen' �� 87 12.4.2. Bloodshift �� 88 12.4.3. Gevolgen van dehydratatie �� 88

12.5. Het onder water bewegen ��89 12.5.1. De dolfijnslag met of zonder monovin �� 89 12.5.2. Drijfvermogen en de 'freefall' �� 90

12.6. Anatomie van het klaren ��91 12.6.1. Controle van het zachte gehemelte ('Soft Palate') �� 92 12.6.2. De positie van de tong �� 92 12.6.3. De volledige Frenzelbeweging �� 92 12.6.4. Veelgemaakte fouten �� 92

12.7. Veilig vrijduiken op grote diepte ��93 12.7.1. Gassen lossen op in vloeistoffen: de Wet van Henry �� 93 12.7.2. Onstaan van barotrauma's van de ademhaling �� 93 12.7.3. De longsqueeze �� 94 12.7.4. De tracheasqueeze �� 94 12.7.5. Behandeling van een squeeze �� 95 12.7.6. Vermijden van een squeeze �� 95

12.8. Taravana ��96

13. Leerstofoverzicht - Advanced Apnea Diver ��98

NELOS - cursus vrijduiken

Over deze cursus

Voorwoord In 2015 verzette Herwig Van Cotthem als voorzitter van de NELOS Sportcommissie bergen werk om het vrijduiken binnen onze federatie terug op de rails te krijgen. Hij had het leeuwendeel in het schrijven van de eerste versies van deze cursus. Graag laten we hem aan het woord: Welkom in de onderwaterwereld op één ademteug. Je zal niet gewoon onder water duiken, maar gewoon één worden met het onderwaterleven. Je zal de nodige technieken aanleren om langer, dieper of verder onder water te gaan door je terug in contact te brengen met je basisreflexen die je gemeen hebt met alle andere zoogdieren. Zo kan je je zowel recreatief als competitief in het vrijduiken verdiepen. Ik ben heel trots op deze nieuwe opleiding vrijduiken. Onze ambitie is om een opleiding vrijduiken op topniveau te brengen, opdat zowel beginnende als ervaren vrijduikers op een veilige manier kunnen genieten van de adembenemende onderwaterwereld op één ademteug. Deze cursus wil vooral een inspiratiebron zijn bij het vrijduiken. We hebben de kennis en ervaring van gepassioneerde vrijduikers (jij dus?) gebundeld tot een boeiend en wetenschappelijk onderlegd geheel. Tegelijkertijd is het een ervaringsgericht document met veel duidelijke illustraties. In naam van NELOS bedank ik hartelijk alle enthousiaste medewerkers die, totaal onbezoldigd, vele uren gespendeerd hebben om een opleidingsprogramma van wereldklasse te realiseren dat velen zal motiveren om zich te verdiepen in de wondere onderwaterwereld van de NELOS-vrijduiker.

Herwig Van Cotthem

LEGENDE Opgelet/belangrijk Test/verruim je kennis Weblink/URL Tip/wetenswaardig Formule Informatie

Als we in deze cursus 'hij' zeggen, dan bedoelen we evengoed 'zij'. De mannelijke vorm wordt gewoon uit praktische overwegingen gebruikt, om niet telkens 'hij/zij' te moeten schrijven. Trouwens, wist je dat een derde van de NELOS-vrijduikers vrouwen zijn?

Van de redactie

Foto: François Vissers

Algemene info

Freediving is fun! Vrijduiken is een sport voor iedereen. Een groot longvolume of gespierd lichaam is geen vereiste en de sport kan beoefend worden op alle leeftijden. Daarmee is vrijduiken toegankelijk voor nieuwelingen, ervaren (vrij-) duikers als competitieve atleten. Bedenk het! Geloof het! Beleef het!

Het hele doel is zo diep of zo lang mogelijk op één ademteug te duiken. Het is een sport waarbij men een specifieke gemoedstoestand tracht te bereiken. En je hoeft helemaal niet diep te gaan want één centimeter is al voldoende. Het gaat over het gebruik van de juiste techniek, in de juiste mentale toestand, in plaats van fysieke kracht, en dit alles in veilige omstandigheden. Vrijduiken was ooit een manier om voedsel te verzamelen. Het is nu een recreatieve sport waarbij de mens zichzelf motiveert om op één ademteug een grote diepte te bereiken. Je neemt een laatste ademteug en glijdt onder de oppervlakte. Je kan de drukverandering voelen, hoort de geluiden van het leven om je heen en concentreert je op je bewegingen om een ontspannen en toch heel bewuste gemoedstoestand te bereiken. De technieken die we aanleren brengen je alle nodige hulpmiddelen om veilig en ontspannen te vrijduiken. De opleiding bestaat uit lespakketten en lesmateriaal voor alle niveaus: • Discovery Apnea Diver (10 m - CMAS FDDA) is een kennismakingsbrevet voor het vrijduiken. Het laat toe in een beperkte Foto: Laurent Schmitz tijd de vrijduiktechnieken aan te leren. Het is de ideale kennismaking voor mensen die graag snorkelen tijdens hun vakantie en dit veilig willen doen. Deze opleiding voldoet aan de ISO-13970 standaard voor 'Gids Recreatief Snorkelen'. • Adventure Apnea Diver (20 m – CMAS 1*FDA) is een basisbrevet voor de gedreven vrijduiker. Het laat toe in een beperkte tijd zelfstandig te vrijduiken in een buddysysteem. Het is het ideale startersbrevet voor de gepassioneerde vrijduiker. Alle gebrevetteerde persluchtduikers en iedereen die voldoende watervastheid heeft kunnen meteen deelnemen aan deze opleiding. • Advanced Apnea Diver (30 m – CMAS 2*FDA) is een gevorderd brevet voor enthousaste vrijduikers die hun kennis en ervaring willen verdiepen. Daarmee mag je opleiding geven aan Discovery en Adventure als je ook het brevet van Assistent-Instructeur (VTS) behaald hebt. • Master Apnea Diver (40 m – CMAS 3*FDA) staat voor meesterschap in vrijduiken! Het is het meest doorgedreven vrijduikbrevet. Daarmee mag je opleiding geven aan Discovery, Adventure en Advanced op voorwaarde dat je ook het brevet Assistent-Instructeur (VTS) behaald hebt. Meer details over de verschillende brevetten vind je in de NELOS-Infomap vrijduiken. Dit document bevat ook een gedetailleerde beschrijving van alle proeven en protocollen.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

1.1. Onze aanpak Deze cursus bestaat uit volgende hoofdstukken, telkens aangeduid door een kleur in de marge: • Recreatief vrijduiken: een ervaringsgericht deel, waar we je uitleggen wat je allemaal te wachten staat als beginnende vrijduiker. We nemen je mee van je eerste dag bij de club, tot het ogenblik dat je je brevet haalt. Dit deel bevat bovendien belangrijke materie voor alle vrijduikers, ongeacht hun brevet. • Theoretische basiskennis voor de Adventure Apnea Diver (CMAS 1*FDA): een overzicht van de theoretische kennis voor de Adventure Vrijduiker. Dit deel bevat alles wat je moet weten over vrijduiken op dit niveau. • Theoretische basiskennis voor de Advanced Apnea Diver (CMAS 2*FDA: dit hoofdstuk omvat de specifieke leerstof voor de Advanced vrijduiker. Het is uiteraard zo dat een Advanced vrijduiker ook alle andere basiskennis moet kennen.

Een cursus is meer dan een mooi boek. Onze doelstelling is de opleiding zo toegankelijk mogelijk te maken voor iedereen. We hebben ons heel bewust beperkt, zowel in breedte als in diepte van de leerstof. Als je over bepaalde onderwerpen meer wilt weten, kan je terecht bij één van onze gespecialiseerde afdelingen van NELOS. Je vindt een volledige lijst van mogelijkheden op de NELOS-website.

Als je opmerkingen hebt over deze cursus kan je deze mailen naar vrijduiken@NELOS.be, zo kunnen we met zijn allen de kwaliteit van deze cursus verbeteren.

1.2. Onze certificaten Het certificaat dat je krijgt aan het einde van je opleiding is erkend door verschillende internationale organisaties: • CMAS: is de oudste wereldfederatie voor vrijduikers die de diverse nationale duikfederaties groepeert. • ISO: onze certificaten zijn conform de ISO standaarden en onze organisatie wordt geregeld doorgelicht door de EUF (European Underwater Federation) om te zorgen dat onze opleidingen conform zijn. Onze instructeurs beschikken allemaal over een wettelijk erkend diploma. We zijn dan ook de enige vrijduikorganisatie in België met door Sport.Vlaanderen erkende en VTS (Vlaamse Trainerschool) gevormde instructeurs. We wensen je veel plezier en succes bij deze opleiding, waar je dingen gaat doen die je nooit voor mogelijk achtte. Bedenk het! Geloof het! Beleef het!

De redactie

Recreatief vrijduiken

2. Ontdek de wondere wereld onder water Ofwel ben je geïnspireerd door de mooie beelden van vrijduikers, ofwel is 'Le grand bleu' je gewoon altijd bijgebleven, ofwel ken je een vrijduiker van een NELOS-club die je maar al te graag meesleept naar zijn zwembad, ofwel vind je via de website de juiste contactpersoon met info over de introductie-avonden. Hoe het ook zij, het vertrouwde zwembadgebeuren waarbij je waarschijnlijk leerde zwemmen, krijgt plots een andere dimensie. Een mens kan alleen maar een langere tijd onder water verblijven als hij heeft leren vrijduiken. Deze voor iedereen ongewone wereld gaat vandaag voor je open. Het enthousiasme van de aanwezige vrijduikers valt onmiddellijk op. Ze gaan verder dan een sport beoefenen, ze hebben een gemeenschappelijke passie. Graag word je meegenomen, stap voor stap, naar de wonderen van de zee. Natuurlijk is het zwembad geen zee. Het zwembad is wél de ideale springplank om de eerste stappen te zetten en om in een heel veilige en gecontroleerde omgeving de nieuwe technieken aan te leren. Bij de eerste kennismaking wordt onmiddellijk de toon gezet. Vrijduikers horen vrienden te zijn, want ze gaan elkaar onvoorwaardelijk vertrouwen onder water. Veiligheid primeert altijd boven de persoonlijke wensen. En je zal je altijd moeten aanpassen aan de wetten van het water en niet omgekeerd. De eerste wetten krijg je direct mee:

Je duikt nooit alleen! Want je zorgt steeds dat je een buddy hebt voor je veiligheid.

Je klaart altijd je oren! Je stopt onmiddellijk als je pijn hebt in je oren (en gaat terug naar de oppervlakte).

Je ademt nooit uit onder water! Ook niet als je opstijgt! Want je wilt zoveel mogelijk zuurstofhoudende lucht in je longen houden én je moet absoluut je drijfvermogen behouden!

Duik nooit in hyperstrekking! Want zo verhoog je het risico op een duikongeval! Je kijkt dus nooit omlaag tijdens het dalen of omhoog tijdens het stijgen. Je blijft steeds met je 'kin tegen je borst'.

Respecteer je grenzen! Ga nooit voorbij je maximale diepte, nooit voorbij je maximale tijd, en duik nooit als je je niet fit voelt. Het doel is van sierlijk en ontspannen te genieten van de onderwaterwereld.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.1. Wat is vrijduiken Vrijduiken is een vorm van duiken met ingehouden adem en wordt beoefend in open zee, in zoetwatermeren en zwembaden. Als vrijduiker kan je de onderwaterwereld zelf van dichtbij beleven, en dit zonder hulp van ademapparatuur. Sommigen leren vrijduiken omdat het hen in staat stelt om op een natuurlijke wijze deel te nemen aan het leven in zee en met vissen, schildpadden, dolfijnen, haaien te zwemmen terwijl anderen verslaafd geraken aan de sensatie. Er bestaan verschillende vormen en disciplines in het vrijduiken. Hier zijn de bij ons meest bekende (disciplines waarvoor competities bestaan worden aangeduid met een afkorting):

2.1.1. Static Apnea (STA) Een discipline met als doel zo lang mogelijk onder water te blijven. De vrijduiker ligt aan de oppervlakte, met zijn aangezicht in het water en houdt zijn adem in. Deze vorm van vrijduiken beoefenen we in het zwembad.

2.1.2. Dynamic Apnea with fins (DYN) Afstandzwemmen onder water met zwemvliezen of monovin. Het doel is een zo groot mogelijke afstand onder water af te leggen. Ook deze vorm van vrijduiken gebeurt in het zwembad.

Foto: CMAS

2.1.3. Dynamic Apnea without fins (DNF) Afstandzwemmen onder water zonder vinnen of monovin. Het doel is een zo groot mogelijke afstand onder water af te leggen. Ook voor deze vorm van vrijduiken kunnen we in het zwembad terecht.

2.1.4. Free immersion (FIM) Zonder vinnen trekt de vrijduiker zich op eigen kracht langs een touw omlaag. Bij het keerpunt draait hij zich om en trekt zich weer op eigen kracht naar boven. De maximale diepte moet van tevoren opgegeven worden.

2.1.5. Constant Weight (CWT) Langs een lijn daalt de vrijduiker af en zwemt op eigen kracht naar beneden. Hij draait om en zwemt op eigen kracht weer naar boven. Hij mag de lijn niet gebruiken om zich aan voort te trekken, behalve bij het keerpunt. Doel is zo diep mogelijk te duiken en weer veilig en ontspannen boven te komen. De maximale diepte moet van tevoren worden opgegeven. Deze discipline staat ook bekend als 'constant ballast' en 'fixed weights'.

2.1.6. Constant Weight No Fins (CNF) Zoals CWT maar dan in schoolslag en zonder vinnen.

2.1.7. Variable Weight (VWT) De vrijduiker maakt gebruik van een gewicht van max. 30 kg om af te dalen (gewicht of slee). De vrijduiker komt op eigen kracht weer boven, zwemmend of gebruik makend van het touw.

Zie hier de volledige lijst van door CMAS ondersteunde disciplines.

Foto: François Vissers

2.1.8. No limits (NLT)

2.1.9. The cube / Jump Blue (JB) De duiker daalt af naar ongeveer 15 meter en zwemt daar een zo groot mogelijke afstand langs een op diepte aangelegd groot vierkant en stijgt dan weer op. Het lijkt enigszins op een combinatie van 'Constant weight' en 'Dynamic with fins'.

2.1.10. Snorkeling / skin diving Dit is geen 'sportdiscipline' van het vrijduiken. De bedoeling is hier om de onderwaterwereld te bewonderen vanaf de oppervlakte (snorkeling) of tijdens een onderwaterparcours (skin diving).

2.1.11. Spearfishing (SF)

Recreatief vrijduiken

Deze discipline komt het meest in het nieuws omdat de duiker er spectaculaire dieptes mee bereikt. Hij maakt gebruik van een gewicht naar keuze, meestal een slee. De duiker komt boven met behulp van een hefballon, lier, ander drijfmiddel of toestel. Let op: zowel CMAS als NELOS ondersteunen deze discipline niet.

Foto: Laurent Schmitz

Spearfishing is onderwatervissen met behulp van een harpoen of speer. NELOS geeft geen opleiding en ondersteunt harpoenvissen niet , maar CMAS doet dat wel. Een groeiend aantal NELOS vrijduikers verdiept zich in het speervissen via vrijduiktrainingen in het zwembad en openwatersessies in het buitenland. Harpoenvissen is momenteel immers niet toegestaan in België en Nederland.

2.1.12. Andere Vrijduiken is nooit zo populair geweest. Meer en meer mensen willen proeven van deze tegelijkertijd oeroude en hypermoderne sport. Nieuwe varianten van de klassieke disciplines worden geregeld uitgevonden. Bijvoorbeeld zijn er meer en meer mensen die de onderwaterwereld in apneu fotograferen. Anderen combineren yoga en vrijduiken. En, jawel, onderwater kun je zelfs meerminnen en -mannen vinden!

Foto: Laurent Schmitz

Om je een idee te geven van waar mensen toe in staat zijn vind je hier een overzicht van wereld records zowel voor mannen als voor vrouwen: https://en.wikipedia.org/wiki/Freediving#CMAS_recognized_world_records

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.2. Kennismaking met je materiaal Ja, voor we onze eerste plons maken in het zwembad gaan we het eerst eens hebben over het benodigde materiaal! Hoe goed en ervaren je als vrijduiker ook bent, de eerste de beste bescheiden vis zal je zo voorbij zwemmen. Hij zal je er telkens aan herinneren dat je in zijn wereld nooit dat niveau zal halen. Gelukkig zijn er hulpmiddelen en technieken die ons hier enigszins kunnen helpen. De goede raad van je begeleidende lesgever/instructeur is letterlijk goud waard. Een verkeerde aankoop is vaak weggegooid geld. Tijdens de initiatie en bij de eerste lessen zal je vaak materiaal van de club mogen lenen. Later wordt verwacht dat je er zelf over beschikt. VINNEN Het gebruik van vrijduikvinnen zorgt voor een gemakkelijke voortbeweging in het water. Vinnen geven je de nodige stabiliteit en wendbaarheid. Voor vrijduiken gebruik je altijd vinnen met gesloten voet. Belangrijk bij de keuze van de vinnen is dat je op volgende punten let: • Voor vrijduiken gebruiken we vinnen met extra lange 'blades' omdat we langzame vinbewegingen maken, om zo, met zo weinig mogelijk bewegingen, een zo efficiënt mogelijke slag te ontwikkelen. • De 'foot pockets' van vrijduikvinnen moeten comfortabel zitten en toch een stevige verbinding met de voeten vormen. De maten houden rekening met het dragen van dunne neopreensokken. • Vrijduikvinnen moeten de juiste stijfheid hebben in overeenstemming met onze beenspieren (te stijve vinnen kunnen krampen veroorzaken). • Hoe lichter, hoe beter! Met lichte vinnen heb je minder neklood nodig. Je verliest ook minder kracht bij elke beweging. Carbonvezel- en glasvezelblades zijn meestal lichter maar ook kwetsbaarder dan plastic blades. • Voor extra veiligheid kun je boven de 'foot pockets' best 'fin holders' dragen. Die maken het verliezen van een vin zo goed als onmogelijk.

Een monovin is uiterst efficiënt maar niet geschikt voor beginnende vrijduikers. Bovendien is niet iedereen even comfortabel met een monovin. Vooral het gebrek aan stabiliteit aan de oppervlakte is even wennen. Maak de voet van de zwemvinnen nat door deze in het zwembad te soppen zodat je er makkelijker in glijdt.

Aan de waterkant zullen we, met onze vinnen aan, steeds achteruit stappen om niet te struikelen. Voor langere afstanden of als we extra lange vinnen aan hebben, doen we de vinnen beter uit. Foto: Laurent Schmitz

Recreatief vrijduiken

JE VRIJDUIKPAK Je hebt een vrijduikpak nodig (liefst van compressed neopreen) om onderkoeling te vermijden en om je te beschermen tegen zonnebrand of netelende dieren. Je pak moet echt als gegoten zitten. Te strak geeft een te beperkte bewegingsruimte. In een te ruim pak daarentegen zal voortdurend water in en uit lopen, waardoor je snel afkoelt. In 'onze' wateren dragen we klassiek een 5 mm tot 7mm vrijduikpak. Een degelijk pak sluit goed af, zodat er slechts weinig water binnenkomt. Al het water dat binnenkomt en terug het pak kan verlaten, gaat met (te-)veel warmte lopen. In warmere streken kan 3 mm volstaan. Over het algemeen zijn triatlonpakken erg geschikt voor zwembad en warm water. Ze isoleren goed en zijn heel flexibel onder de arm. Een slecht passend pak isoleert niet! Kies dus eerder voor een dun pak dat perfect aansluit (omdat het zo flexibel is past het beter) dan voor een stijver dik pak. De warmte van het pak wordt in de eerste plaats bepaald door de hoeveelheid circulerend water, dan pas door de dikte. Na de duik spoel je je duikpak met zuiver zoet water. Drogen doe je best in de schaduw. Dus niet in de volle zon of in de droogkast! Bij je vrijduikpak horen ook aangepaste handschoenen. In de zomer volstaan bij ons dunne handschoenen of zelfs helemaal geen. In de winter moeten ze je handen beschermen tegen te grote afkoeling. Je kunt dan opteren voor dikke handschoenen. Je kunt dan wel iets minder gemakkelijk fijne handelingen in het water uitvoeren. Deze keuze dien je na een tijdje vrijduiken zelf te maken. Naast handschoenen heb je ook neopreensokken nodig om je voeten en tenen te beschermen tegen de kou en/of schuurwonden.

Onderkoeling Water geleidt veel beter warmte dan lucht (en heeft ook een grote warmteopslagcapaciteit). De centrale verwarming in de huiskamer steunt op deze eigenschap van water. Dit betekent ook dat je de beschikbare warmte onder water snel kan verliezen, als je je niet voldoende beschermt of te lang onder water blijft. Zeker in onze contreien kan het water flink afkoelen. Het is van groot belang om te weten wat koude met je lichaam doet. Vooreerst zal het lichaam zich verzetten tegen deze afkoeling en door meer energie te produceren trachten het verlies aan warmte te compenseren. Als dat niet lukt, zullen de spieren extra bewegen, zoals het typische rillen. Als dat niet voldoende warmte genereert, komen de spieren in een stadium dat ze minder kunnen bewegen en zullen verstijven. De gevoeligheid voor koude is erg verschillend van persoon tot persoon en ook uiterst afhankelijk van de doeltreffendheid van de isolatie van het gebruikte duikpak. De ene persoon kan meer warmte genereren en de andere kan meer koude verdragen. Toch is het van het grootste belang om tijdig je buddy op de hoogte te brengen van je ongemak bij kou. Het is uit den boze om het zover te laten komen dat je spieren verstijven en je zelfs niet meer helder kunt denken. Extreme onderkoeling kan leiden tot bewustzijnsverlies.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

LOODGORDEL Omdat neopreen drijft, dragen vrijduikers meestal een loodgordel. Voor het vrijduiken maken we gebruik van een klassieke rubberen riem met een normale, weliswaar grotere gesp. De meeste vrijduikers hebben tussen de 2 en 4 kg lood nodig om een neutraal drijfvermogen (zie kadertje 'Wet van Archimedes') te hebben in het zwembad. Dit neutrale drijfvermogen is van belang om enerzijds je hele lichaam onder water te houden, om je met de minste inspanning voort te bewegen (zie snorkel) en anderzijds om oefeningen in het zwembad mogelijk te maken, zonder dat je automatisch naar de oppervlakte komt. Tijdens de eerste zwembadsessies zal je lesgever/instructeur bepalen welke hoeveelheid lood je best op je loodgordel schuift. De loodblokken zijn netjes overtrokken met een plastic coating. Onbeschermde loodblokken kunnen immers vegen op de zwembadvloer achterlaten of zelfs de tegels beschadigen. DUIKBRIL Met de duikbril breng je een klein luchtkamertje voor je ogen aan, opdat deze normaal zouden functioneren onder water. Het duikmasker moet zowel de ogen als de neus omsluiten, maar via de buitenzijde van je bril moet je wel in je neus kunnen knijpen om je oren te kunnen klaren (zie verder). Belangrijke punten waar we op moeten letten zijn: • Voor het vrijduiken moet het volume van je duikbril zo klein mogelijk zijn, er bestaan ook modellen die speciaal samendrukbaar zijn zodat je er slechts weinig extra lucht in hoeft te blazen tijdens het dalen. • De afdichtingsrand dient goed af te sluiten en is daarom dubbel uitgevoerd. Het is natuurlijk bijzonder ongemakkelijk als er onder water continu water in je duikbril sijpelt. Vooraleer je een voor jou onbekende duikbril opzet, ga je best na of deze wel past. Je kan dit eenvoudig testen door hem op te zetten zonder de hoofdband te gebruiken en dan door de neus in te ademen. Als hij niet valt als je hem loslaat en stopt met inademen maar nog niet uitademt, past hij. • Duikbrillen met een gebogen acrylaatglas hebben een kleiner volume maar vervormen het zicht onderwater. Als je last hebt van zeeziekte moet je dit type vermijden. • Doorzichtig silicone is een goede keuze als je gaat snorkelen, maar een ondoorzichtig model laat je toe om je beter te concentreren aan de daallijn, zonder externe afleiding. • Spiegelende of gekleurde glazen zijn uit den boze omdat je buddy dan je ogen niet kan zien. Indien je een bril draagt in het dagelijkse leven is het mogelijk om een duikmasker te bestellen met corrigerende glazen. Verzorg je bril goed, daar het één van de cruciale onderdelen van je materiaal is dat relatief gemakkelijk stuk kan gaan. Een beschermdoos en reservehoofdbandje zijn geen overbodige luxe. Voorkom aandampen! Bij een nieuwe duikbril schrob je best het glas en ook het 'frame' aan de binnenzijde met tandpasta om de dunne siliconenfilm te verwijderen waardoor je bril heel snel aandampt. Voor elk gebruik wrijf je – alvorens de duikbril nat te maken – de binnenkant van het glas in met een beetje spuug of een speciaal daarvoor bestemd product. Duiken met contactlenzen kan maar vraagt speciale aandacht. Bij oefeningen zoals het masker ledigen kunnen de lenzen weggespoeld worden, dus steeds je ogen dicht houden.

De neusklem houd je aan tijdens de hele duik, anders riskeer je water in te ademen als je onderwater een 'blackout' zou hebben. De luchtoverdruk bij de opstijging kan je terug inhaleren. Oefenen is de boodschap! SNORKEL Om te ademen moeten we telkens lucht komen happen aan de oppervlakte. Bij zeezoogdieren – zoals een dolfijn of walvis – is de in- en uitademopening bovenaan het hoofd gesitueerd, zodat hun kop niet helemaal uit het water hoeft te komen om lucht te happen. Bij ons is dat niet zo. Een snorkel (of tuba) is nu net een verlengstuk van je mond tot boven je hoofd zodat je, met je hoofd geheel in het water, kunt ademhalen. Onder water haal je de voorwaartse kracht niet uit het afduwen van de bodem, zoals boven water, maar uit het wegduwen van water. Je wordt het minst moe bij je voortbeweging als je zoveel mogelijk water kan verplaatsen. Dit is natuurlijk het geval als je lichaam volledig ondergedompeld is en je niet telkens je hoofd boven water uit moet steken.

Recreatief vrijduiken

NEUSKLEM Sommige gevorderde vrijduikers gebruiken een neusklem om de oren te klaren zonder dat ze hun neus met de hand moeten dichtknijpen. Dan duik je wel zonder bril en meestal met de ogen dicht. Of je kunt een speciale vrijduikbril kopen, van het type 'Hektometer' of 'Fluid'. Deze zijn wel veel duurder dan een gewone vrijduikbril. Een neusbrilletje voor het zwemmen is niet geschikt omdat het een onderdruk veroorzaakt tegen de ogen ('squeeze').

De optimale snorkel is circa 40 cm lang en heeft een diameter van ongeveer 2 cm. Met een te nauwe snorkel zullen je longen nooit het gevraagde luchtdebiet bij een inspanning kunnen leveren. Het is gevaarlijk om je snorkel in de mond te houden tijdens een duik, o.a. omdat je dan niet meteen kunt ademen eens terug aan de oppervlakte. Meer nog, bij het bovenkomen zal je eerst de snorkel willen klaren door een krachtige uitademing, wat de kans op een black-out verhoogt. Ook als je onderwater een 'black-out' zou hebben is de kans groter dat je verdrinkt als de snorkel in je mond steekt. Dus: onderwater, snorkel uit de mond! Voor vrijduiken kan je best een drijvende snorkel zonder flexibele stukken aanschaffen. Er bestaan ook frontale snorkels, maar die zijn vooral bedoeld voor vinzwemmers. DUIKBOEI & LOODZAK Als je gaat vrijduiken heb je een speciale boei met een daallijn en loodzak of ballast nodig. Dit is ook het soort boei dat we tijdens de opleiding gaan gebruiken. Ook als je samen gaat snorkelen heb je een signalisatie nodig boven water zodat vanop een boot te zien is dat er vrijduikers in het water liggen.

Bevestig een fluitje aan je duikboei, zo kan je gemakkelijk de aandacht trekken als er iets gebeurt.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Voor de veiligheid gebruik je best een zinkende daallijn want een drijvende lijn veroorzaakt een gigantisch kluwen aan de oppervlakte. De daallijn mag niet rekken, anders kan je geen efficiënte FIM doen en zijn de diepte-aanduidingen niet betrouwbaar. VEILIGHEIDSKATROL De veiligheidskatrol wordt onderaan de boei gemonteerd zodat de daallijn gemakkelijk opgehaald kan worden. Door de ingebouwde rem kan de loodzak niet terug zakken, ook als je de daallijn loslaat. LANYARD De lanyard is één van onze belangrijkste veiligheidsmiddelen. Met een musketon klikt je hem aan de daallijn vast en aan de andere kant met een speciale sluiting rond je arm, been of loodgordel. Zo blijf je steeds verbonden met de daallijn en hou je contact met je buddy boven. In uiterste nood kan je buddy de daallijn ophalen en je zo terug bovenbrengen. Let er op dat jouw lanyard voorzien is van een ‘quick release’ systeem zodat je de lanyard steeds kan afgooien in het geval dat hij ergens vast komt te zitten.

VRIJDUIKCOMPUTER Tegenwoordig bestaan er, naast de mechanische dieptemeters, talloze handige vrijduikcomputers. De eenvoudigste en goedkoopste modellen meten de diepte en de duur van je duik en geven je de oppervlaktetijd aan. Meestal kun je een of meerdere diepte-alarmen instellen. De duiken van je sessie worden opgeslagen zodat je achteraf de data kunt raadplegen. Vrijwel alle modellen bieden ook de traditionele uurwerkfuncties aan: (wereld-)tijd, dagalarm, chrono, timer,... Recentelijk zijn er ook vrijduikcomputers op de markt gekomen die gevorderde functies aanbieden, zoals het berekenen van de verplichte intervaltijden of zelfs de decompressie. Als je ook graag gaat persluchtduiken, kan je kiezen voor een model dat geschikt is voor beide sporten, maar let op dat dit niet te groot en hinderlijk is om te vrijduiken. NEKLOOD Omdat onze benen en de lange vrijduikvinnen redelijk zwaar zijn, verstoren ze ons evenwicht onderwater. Als we horizontaal zwemmen of recupereren aan de oppervlakte, zakken de benen onder ons. Om ons evenwicht te corrigeren kunnen we (eventueel zelfgemaakt) neklood dragen of een zgn. 'Lobster'.

Recreatief vrijduiken

Foto: Laurent Schmitz

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Wet van Archimedes Als je twee voorwerpen op elkaar legt, draagt het ene voorwerp het andere en er gebeurt ogenschijnlijk niets. De zwaartekracht waarmee de aarde alle voorwerpen aantrekt zorgt ervoor dat het bovenste voorwerp weegt op het onderste. Het onderste voorwerp is zo sterk dat het het bovenste voorwerp kan dragen en er ontstaat een reactiekracht (een opwaartse stuwkracht) die net zo groot is als de aantrekkingskracht van het bovenste voorwerp. Water is wel vervormbaar. Je weet dat een voorwerp ofwel drijft, dit wil eigenlijk zeggen gedeeltelijk in het water ligt, zweeft of naar de bodem zinkt. Ook hier zijn twee krachten aan het werk. Enerzijds het gewicht van een voorwerp en anderzijds de hoeveelheid water die het voorwerp kan verplaatsen. Deze hoeveelheid water dat verplaatst wordt door de onderdompeling van F een voorwerp wordt bepaald door het volume van het F voorwerp en bepaalt de mate van opwaartse kracht die een voorwerp in het water ondervindt. Als de open onderwaartF se krachten gelijk zijn, dan zweeft een voorwerp. Is de zwaartekracht groter dan de opwaartse kracht, dan zinkt het voorwerp. Als de zwaartekracht kleiner is, dan drijft het voorwerp. G G G Een voorwerp, dus ook een vrijduiker, heeft in het water schijnbaar een kleiner gewicht. Dit kan op eenvoudige ZINKEN ZWEVEN STIJGEN manier met een proef aangetoond worden, door een voorwerp op te hangen aan een hangweegschaal. Als men het voorwerp onderdompelt kan men op de hangweegschaal duidelijk aflezen dat het voorwerp schijnbaar lichter weegt. F<G

F=G

F>G

Als vrijduiker streven we een neutraal drijfvermogen of schijnbare gewichtloosheid na. Deze gewichtloosheid is net één van de speciale ervaringen die het duiken zo leuk maakt. Zweven in het water, zoals een vogel in de lucht, is echt een fijn gevoel. Het is ook zo dat astronauten gewichtloosheidoefeningen doen in het water tijdens de voorbereiding op hun verblijf in de ruimte. Volume van de verplaatste vloeistof = volume van de steen Een mens bestaat hoofdzakelijk uit weefsels die een neutraal drijfvermogen hebben ten opzichte van water. Natuurlijk hebben we ook beenderen die zinken in het water en een zekere vetmassa, die op het water drijft. Bovendien zijn er ook een aantal plaatsen in ons lichaam waar er zich lucht bevindt, zoals in onze longen. Lucht heeft een heel klein gewicht, namelijk 1,3 gram per liter. Het drijfvermogen van lucht is dus erg groot. De grootte van deze twee elementen varieert van persoon tot persoon en dat bepaalt hoofdzakelijk hoeveel extra gewicht je aan je loodgordel dient te hangen om een neutraal drijfvermogen te hebben. 0.23

Wet van Archimedes Een lichaam, ondergedompeld in een vloeistof, ondergaat een opwaartse stuwkracht gelijk aan het gewicht van de verplaatste vloeistof.

Voor we echt in het water springen moeten we toch wel wat afspraken maken om alles veilig en probleemloos te laten verlopen. HET BUDDYSYSTEEM Na de al uitgebreide uitleg over het materiaal krijg je eindelijk je vrijduikpartner of 'buddy' toegewezen voor je eerste zwembadtraining. Er zijn heel wat zaken waarvoor je hulp nodig hebt in de vrijduiksport. Daarom heb je een buddy. Je buddy zorgt steeds voor je veiligheid boven en onder water. Ook tijdens de zwembadsessies passen we dit toe.

Als er iets mis gaat, is je buddy steeds binnen handbereik! Je lesgever/instructeur begrijpt maar al te goed met hoeveel vragen en onduidelijkheden je zit. Bij de voorstelling en de geruststellende intro Foto: Roeland Maes ervaar je al hoe enthousiast hij je de eerste kneepjes van deze intrigerende sport wil bijbrengen. Vooreerst krijg je de boodschap dat jij als beginner het uiteindelijke beslissingsrecht hebt of een bepaalde actie al of niet doorgaat. Nooit of nooit mag je je als vrijduiker in een situatie laten brengen waar je je niet op je gemak voelt. Mettertijd ga je verschillende barrières overschrijden en grenzen verleggen, maar dit mag nooit tegen jouw zin zijn. Veiligheid is hét sleutelwoord, waarrond we een heleboel afspraken maken.

Recreatief vrijduiken

2.3. De afspraken voor je eerste (zwembad) training

Het is je nu al duidelijk dat met een buddy vrijduiken een must is; niet alleen tijdens de opleidingsfase of om je te helpen in geval van nood, maar ook omdat je met z'n tweeën meer ervaart en die ervaringen dan kan delen.

Bij een statische apneu zal de vrijduiker zijn gezicht zo lang mogelijk ondergedompeld in het water proberen te houden, terwijl zijn buddy de tijd opneemt en de veiligheid waarborgt.

Foto: François Vissers

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

HET KLAREN VAN JE OREN EN JE MASKER Tijdens de afdaling onder water treedt er een grote drukverandering op, die veel groter is dan we gewoon zijn op het land. In het weerbericht horen we spreken over hoge- en lagedrukgebieden, maar die verschillen hooguit enkele tientallen millibar. Onder water ondervind je een toename van 10 mbar al door 10 cm af te dalen. Bij het afdalen naar 10 meter is de toename al 100 x groter. Op 10 meter diepte heb je een verdubbeling van de druk t.o.v. de druk aan de oppervlakte. Om de druk in je oren en je masker (duikbril) gelijk te maken met de omgevingsdruk, moet je klaren. Je duikbril kan je klaren door er een beetje lucht in te blazen via je neus. Je oren kan je klaren door je neus dicht te knijpen en voorzichtig lucht uit je mond in de eustachiusbuizen te persen. Dit noemen we de 'Frenzel'.

Het menselijk oor Deze tekening toont op een vereenvoudigde wijze de anatomie van het oor en haar verbinding met de luchtwegen. Het buitenoor loopt van de oorschelp tot aan het trommelvlies. Het vangt de geluidsgolven op en leidt deze naar het trommelvlies, dat onder invloed van de geluidsgolven zal trillen. Het middenoor is de ruimte waarin de gehoorbeentjes gelegen zijn. In deze holte bevindt zich lucht. De gehoorbeentjes zijn op hun beurt verbonden met het eigenlijke gehoororgaan, het binnenoor. Hier worden de trillingen omgezet in zenuwimpulsen die onze hersenen ervaren als geluiden. Het middenoor is verbonden met de keel via de buis van Eustachius. Het is via dit kanaaltje dat je zorgt dat de extra waterdruk in ons buitenoor op het trommelvlies gecompenseerd kan worden door extra lucht uit je luchtwegen.

Stijgbeugel

Ovale venster

Zenuw

Aambeeld

Hamer

Slakkenhuis Externe gehoorgang Trommelvlies

Buis van Eustachius

Buitenoor

Middenoor

Ronde venster

Binnenoor

Als je in het dagelijks leven iets vasthoudt, voel je dat het gewicht op je handen duwt. Je hebt daar twee aspecten bij. Enerzijds het eigenlijke gewicht of de massa en anderzijds de oppervlakte waarmee je in contact komt met het voorwerp. Naarmate het raakoppervlak kleiner wordt, is het moeilijker om een voorwerp te dragen. In een extreme situatie, waarbij het gewicht te groot of het raakoppervlak te klein is, kan je het voorwerp zelfs niet meer dragen of beschadig je je lichaam (bijv. snijden of prikken). Als je een nagel in een plank wenst te hameren, gaat dit heel gemakkelijk met een scherpe punt en helemaal niet als je de nagel omdraait en je met dezelfde kracht op de punt slaat. Het verband tussen kracht (gewicht) en oppervlakte noemen we druk. Als je nu onder water gaat, is al het water boven je lichaam te 'dragen' en is ons hele lichaam het raakoppervlak. Deze druk valt best mee onder water omdat je het gewicht van het water boven je doorgeeft aan het water onder je. Je kan profiteren van de tegendruk en je ondervindt schijnbaar niets. Onze oren zijn daar echter een uitzondering op.

Recreatief vrijduiken

Druk onder water

Foto: Coolshots.be.

Het oor is een erg fijngevoelig orgaan. Zie ook in het blok 'Het menselijk oor'. Het water drukt aan de buitenkant op je trommelvlies (buitenoor) terwijl er zich geen water bevindt aan de andere kant van dat trommelvlies (middenoor) en die druk kan niet zomaar doorgegeven worden. Je dient dus zelf de tegendruk te creëren aan de andere kant van je trommelvlies. “Een eenvoudige handeling”, garandeert je lesgever/instructeur. Boven water doet hij het netjes voor; knijpen in het neusstuk van de duikbril en tegelijkertijd zachtjes druk opbouwen door een beweging in de mond. Je doet dit na en je voelt een raar 'klikken' achter in je oor. Dat heet 'je oren klaren'. Het geeft wel een raar gevoel, maar je weet best hoe je het moet doen. Ofwel voel je zelf op kleine diepte al het drukverschil tussen midden- en buitenoor en tracht je onmiddellijk te klaren, ofwel geeft je instructeur/lesgever aan, door zelf duidelijk zijn eigen oren te klaren, om deze beweging preventief uit te voeren. Hetzelfde principe doet zich ook voor in je duikbril. Het water duwt op je bril en de lucht tussen de glazen en je ogen wordt samengedrukt. Als dit persen zich doorzet, kan je vervelende reacties verwachten in de omgeving van je ogen. Om dit te vermijden kan je heel eenvoudig wat lucht uitademen via je neus. Je uitgeademde lucht heeft de omgevingsdruk en compenseert de druk van het omgevende water. Als er teveel lucht zou komen in je bril, ontsnapt die eenvoudig langs de zijkanten zonder dat er water binnenkomt.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.4. Communiceren onder water Einde duik of einde oefening.

Onder water kan je niet spreken. Vrijduikers en persluchtduikers gebruiken een beperkte gebarentaal. Met een paar handsignalen kan je de belangrijkste elementen om je vrijduik veilig te laten verlopen melden en begrijpen. Deze 'taal' is bovendien internationaal.

• OK: een OK-teken is zowel een vraag "Is alles OK met je?", als een antwoord "Alles is OK met mij". Dit duikteken wordt het meest gecommuniceerd. Het is een belangrijk gegeven voor je boeileider of instructeur. Hij gaat voort op deze informatie. Dus nooit dit duikteken bevestigend beantwoorden, als het niet effectief zo is. In de vrijduiksport heeft het geen zin je beter voor te doen dan je je eigenlijk voelt. Het OK-teken wordt ook vaak aan de oppervlakte gebruikt. Het vormt een belangrijk deel van ons oppervlakteprotocol. • Niet-OK: dit is de tegenhanger van het OK-teken. Meestal wijs je na dit teken naar het probleem, bijv. last van je oren omdat je niet kan klaren. Komt er geen bijkomende informatie dan wijst dit op een ernstig probleem en zal je safety de redding inzetten. • Dalen: het daalteken staat voor zowel "Gaan we nog dieper?" als "We gaan nu dieper!" • Stijgen: dit teken kan zowel een vraag "Wil je / mag ik stijgen?" als een opdracht zijn: "Stijg!". • Versnellen: "Zwem sneller!". • Vertragen: "Zwem trager!". • Einde duik of oefening: "De duik of oefening is ten einde" of "Ik wil stoppen".

Foto: Frenzel - shutterstock.

Het OK-teken.

Recreatief vrijduiken

2.5. Communicatie aan de oppervlakte Noodsignaal oppervlakte.

Foto’s (2): Coolshots.be.

OK-teken aan de oppervlakte.

Door een grote O met je armen te vormen, kan je aan de oppervlakte naar personen op de waterkant duidelijk maken dat alles OK is.

Als je hulp nodig hebt, gebruik je aan de oppervlakte het noodsignaal: met een gestrekte arm op het wateroppervlak slaan.

Foto: Laurent Schmitz

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

3. De opleiding in het zwembad De opleiding tot vrijduiker geschiedt voor een groot gedeelte in het zwembad, omdat je daar in een beschermde omgeving bent die toelaat om verschillende handelingen – die nodig zijn om een goede vrijduiker te worden – op een veilige en aangename manier aan te leren. Het water is er warm (meestal toch), helder en je bent beschut tegen wind, regen, stroming en andere natuurelementen. Bovendien zijn de zwembadsessies ook een moment van ontmoeting met je clubgenoten en dit creëert de zo belangrijke clubsfeer. Vrijduiken doe je niet alleen bij NELOS, je hebt er ook een heleboel vrienden en kameraden bij. Elke lesgever heeft een heel arsenaal aan verschillende oefeningen. De bedoeling is om jouw niveau te verbeteren in functie van een gesteld doel: watergewenning, vrijduiktechniek of conditie. Na een tijdje zal je specifiek trainen op bepaalde oefeningen die nodig zijn om een bepaald brevet te behalen.

3.1. Basisoefeningen in het zwembad 3.1.1. Ademen op snorkel Als je goed wilt zwemmen met vinnen aan de oppervlakte is het juiste gebruik van je snorkel noodzakelijk. Vooreerst dient hij juist gestoken te worden. De snorkel komt mooi naast je oor recht omhoog uit het water. Het eenvoudigste is om hem mee onder de hoofdband van je duikbril te steken. Links of rechts heeft geen belang. Indien er een grote golf over je heen spoelt of je hebt je hoofd te laag gehouden, loopt je snorkel vol met water. Dit voel je onmiddellijk. De eerste reactie is om je horizontale houding te verlaten en krampachtig je hoofd zo ver mogelijk uit het water te brengen, zodat je je snorkel uit je mond kunt nemen om hem leeg te laten lopen. Dit is bijzonder onpraktisch en vermoeiend. Daarom leren we je een andere manier om je snorkel watervrij te maken. Je hoofd blijft onder water en zonder je hoofd achterover te buigen geef je een korte, krachtige ademstoot waardoor die kleine hoeveelheid water vanzelf uit je snorkel vliegt. Soms is een tweede ademstoot nodig om enkele achtergebleven druppels weg te blazen en klaar is kees. Je zult deze techniek snel onder de knie hebben. Ademen via een snorkel is kinderspel!

Foto: Ivo Madder

Het ledigen van de snorkel is een belangrijke oefening voor je veiligheid; het komt in het begin immers voor dat je je hoofd te diep houdt tijdens het zwemmen met vinnen en je plots water in je snorkel krijgt. Je moet je snorkel vlot en efficiënt kunnen leegblazen zonder je te verslikken. Het moet echt een automatisme worden.

Zwemmen met vinnen

Recreatief vrijduiken

Je voortbewegen in het zwembad is een techniek, die bij de ene vrijduiker als een tweede natuur ingebakken zit, terwijl bij iemand anders er flink aan gesleuteld dient te worden. Zwemmen met vinnen (of in de 'duikersvolksmond' ook wel 'palmen' genoemd) is een basisvaardigheid van het vrijduiken. Zwemmen op je buik: dit is de meest voorkomende manier van zwemmen met vinnen. Je lichaam dient zo weinig mogelijk weerstand te ondervinden van het water en de geleverde inspanning moet een zo groot mogelijke efficiëntie opleveren. Je lesgever/instructeur zal hierbij de nodige specifieke tips geven. Een goede zwemtechniek herken je aan een soepele beweging uit de heup, niet vanuit de knieën. Dit is een vaak voorkomende, verkeerde zwembeweging, die resulteert in een beperkte voortbeweging, daar een groot gedeelte van de stuwkracht ongedaan gemaakt wordt door de terugkomende knieën. Een ander kenmerk van een goede vinslag is de voldoende grote amplitude (ongeveer 90°) bij het op en neer gaan van de vinnen. Te korte vinbewegingen maken je vlugger moe. Je mag je armen aan de oppervlakte als zwemhulp gebruiken maar onder water blijven ze onbeweeglijk voor of naast het lichaam.

3.1.2. Eendenduik We spreken van een 'eendenduik' per analogie met de manier waarop eenden duiken. Eigenlijk bestaan er drie manieren om een vrijduik naar diepte te starten: voor-, zij- of achterwaarts. De voorwaartse eendenduik is de basistechniek en wordt vanaf het begin van de opleiding aangeleerd. Eendenduik, een techniek om gemakkelijker naar beneden te gaan.

Je neemt de laatste diepe ademhaling van je 'Breathe-Up' en klaart meteen je oren. De snorkel haal je uit de mond. Met enkele vinslagen creëer je een zachte voorwaartse stuwkracht. Je zwemt voorbij de eventuele vrijduikboei. Je plaatst vervolgens de armen gestrekt in verticale positie naar onder. Onmiddellijk hierop aansluitend buig je je middel in een hoek van 90°, waardoor je hoofd en bovenlichaam naar beneden zakken. Bijna tegelijkertijd gooi je één of beide benen mooi in de lucht, zodat deze opnieuw een rechte lijn vormen met je hoofd en bovenlichaam. Zorg ervoor dat de benen niet voorbij 180° in de lucht komen en je op een soepele, geruisloze manier het water inglijdt. Het gewicht van je benen zorgt er dan voor dat je netjes naar beneden geduwd wordt, zodat je relatief snel naar de bodem zakt. Nog even je oren klaren en je kan afdalen. Vergeet niet je snorkel uit de mond te nemen!

NELOS - cursus vrijduiken

Bij de opleiding vrijduiken gebruiken we een soort permanente evaluatie om op te volgen of je de verschillende basisvaardigheden voldoende onder de knie hebt. Deze evaluatie wordt netjes bijgehouden op je opleidingsfiche. Er is dus geen praktijkexamen zoals bij andere sporten of op school. Naarmate je vordert, raakt ook je fiche meer en meer ingevuld. Het bijwonen van de theorielessen en de CPR workshop worden eveneens op de fiche ingevuld. Voor de theorie bestaat er wel een examen, vanaf kandidaat 'Adventure'.

3.3. Reanimatie of CPR Misschien heb je het nooit nodig, maar toch is het is zinvol om een cursus CPR te volgen.

Foto: Ivo Madder.

Onder water op één ademteug

3.2. Permanente evaluatie

CPR staat voor cardiopulmonaire resuscitatie en dat is een ander woord voor het behouden of terug op gang brengen van de levensbelangrijke functies; ademhaling en hartwerking. Bij NELOS staan we erop om duikers (vrijduikers maar ook persluchtduikers, vinzwemmers of onderwaterhockeyspelers) voor te bereiden op de ernstigste situaties, zonder dat dit je af hoeft te schrikken. Omdat bij NELOS de veiligheid primeert, hebben wij ervoor gekozen dat er voor het behalen van een brevet telkens een workshop CPR gevolgd moet worden. Een heel goede aanvulling bij je inzicht in CPR en behandeling van vrijduikongevallen, is de opleiding tot Duiker-Hulpverlener, die elk jaar bij NELOS georganiseerd wordt. Meer informatie vind je binnen je duikschool en op de NELOS-website.

Absorptie Een lichtstraal is een bundeling van verschillende kleuren. Je kan die duidelijk waarnemen wanneer het zonlicht breekt op regen (prisma) en er een mooie regenboog te voorschijn komt. De verschillende kleuren licht zijn stralen met een andere golflengte en een verschillende energie-inhoud. In lucht behoudt een lichtstraal zo goed als volledig zijn energie-inhoud. Onder water daarentegen worden de stralen van het zonnespectrum progressief geabsorbeerd in volgorde van lange golflengten (infrarood, rood, enz.) naar korte golflengten (blauw, groen, enz.).

Rood Oranje Geel Groen Blauw Indigo Violet

Als een rode lichtstraal een weg van drie meter in water afgelegd heeft, zien we haar niet meer rood maar groen. We zien dus op drie meter diepte een rode zeester niet meer rood, maar ook op 1 meter diep zal een rode vis, die op drie meter afstand voorbij zwemt, groenig lijken. Bij een afstand van 10 meter zien we geen oranje meer. Vanaf 30 meter volgt het gele licht. Groen en blauw houden het langste stand. Op een diepte van 400 meter heerst er volledige duisternis. Het is dan ook duidelijk dat, als je een lichtbron of duiklamp meeneemt onder water, je de echte kleuren opnieuw kan waarnemen. Op dertig meter diepte zie je het rode koraal in het licht van je duiklamp mooi rood.

absolute druk = hydrostatische druk + 1 bar

Op zeeniveau = 1 bar 1 bar

Vanuit deze wetenschap kunnen we een belangrijk fenomeen verklaren in de vrijduiksport. Als we stijgen van 30 meter naar 20 meter, daalt de absolute druk van 4 bar naar 3 bar, dit is 1/4 van de druk. Als we stijgen van 10 meter naar de oppervlakte, dan daalt de druk van 2 bar naar 1 bar; een halvering van de druk. Dus dezelfde veranderingen in diepte (10 meter) geven relatief een veel groter drukverschil op ondiepte dan op grotere diepte.

10 m

2 bar

20 m

3 bar

30 m

4 bar

40 m

5 bar

1 bar 2 bar

Waterdruk (Hydrostatische druk) 10 meter = 1 bar

Absolute druk = Atmosferische druk + Hydrostatische druk

Luchtdruk (Atmosferische druk)

In de vrijduiksport kunnen we stellen dat de atmosferische druk gelijk is aan 1 bar, ondanks dat de luchtdruk een beetje schommelt met het weer. Bovendien moeten we ook rekening houden met de hydrostatische druk (de druk van het water). Hoe dieper we duiken, hoe meer water (gewicht) boven ons is en hoe groter de druk. Om die druk te berekenen op een bepaalde diepte, bijv. 10 meter, berekenen we het gewicht van een waterkolom met een basisoppervlak van 1 m² en een hoogte van 10 meter. Als we op 30 meter diepte zijn, ondervinden we een hydrostatische druk van 3 bar en als we ook met de atmosferische druk rekening houden, hebben we een totale of absolute druk van 4 bar.

Recreatief vrijduiken

Hydrostatische druk

Dieptebeperking Als vrijduiker ben je beperkt in diepte. De dieptebeperking komt voornamelijk uit het feit dat je als kandidaat nog eerst de ervaring en kennis dient op te doen om die diepte op een veilige manier te kunnen bereiken. Er zijn ook enkele belangrijke fysiologische verschillen die maken dat je langzaam diepte moet opbouwen (dus voorzichtig en over een bepaalde periode dieper en dieper gaan).

Flexibiliteit van het lichaam We hebben al gezien dat je de oren moet klaren. Tijdens de afdaling verkleint ook het volume van de longen. Zo worden onze borst en buik door de hydrostatische druk samengedrukt. De mate waarin dat mogelijk is dienen we langzaam op te bouwen om geen kneuzingen krijgen als gevolg van deze snel toegenomen druk. Daarom: als je ergens pijn voelt ga dan nooit dieper, breek de duik af en keer gewoon terug naar de oppervlakte.

Dieptedronkenschap Het stikstofgas aanwezig in de lucht geeft op diepte sterke narcotische effecten, zoals concentratieverlies en ernstige coördinatiestoornissen Dieptedronkenschap is vergelijkbaar met alcoholische intoxicatie, maar dan onder water.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Waarvoor staat NELOS ? CMAS Belgium

NELOS vzw is de grootste Vlaamse duikfederatie. NELOS staat voor NEderlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport. Samen met de Waalse LIFRAS vormt NELOS de Belgische federatie BEFOS: de BElgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport. BEFOS is NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT VZW stichtend lid van de wereldduikbond CMAS (Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques), mede opgericht door Commandant Cousteau. Omdat jouw vrijduikschool of -club ook lid is van NELOS, heb je ook automatisch een verzekering voor alle duiksessies en clubactiviteiten die met de vrijduiksport te maken hebben, als je tenminste geslaagd bent voor je geneeskundig onderzoek. De clubsecretaris zal je daar de nodige medische fiche voor bezorgen. Hij zal je aanbevelen om zo spoedig mogelijk contact op te nemen met een arts van jou keuze om het medisch onderzoek uit te voeren. De secretaris kan je een aantal in de duiksport gespecialiseerde dokters aanwijzen indien je dat wenst. Als je aangesloten bent bij een NELOS-club, beschik je over een wereldwijde erkenning van je duikbrevet. NELOSbrevetten zijn immers erkende CMAS-brevetten, die bovendien EUF-gecertificeerd zijn (een soort ISO-normering van de European Underwater Federation). De Sportcommissie van NELOS bepaalt de normen waaraan elke vrijduiker dient te voldoen om een bepaald brevet of titel te halen. Zo zijn de minimumbekwaamheden van elke gekwalificeerde NELOS vrijduiker duidelijk vastgelegd, zodat een veilige ploegindeling en sessieplanning opgesteld kunnen worden, zonder dat de vrijduikers elkaar persoonlijk hoeven te kennen. Je ontvangt tevens 5 x per jaar het NELOS-bondsblad Hippocampus, met informatie over de Sportcommissie, interessante duikreisbeschrijvingen, onderwaterbiologie en allerhande wetenschappelijke artikels die je extra achtergrondinformatie over de (vrij-)duiksport bezorgen. De Hippocampus is één van de kanalen om de nieuwe tendensen en inzichten bij onze leden te brengen. Daarnaast heb je ook de website www.NELOS.be NELOS kent 4 brevetten vrijduiken: Discovery, Adventure, Advanced, Master en daarnaast nog de titel van Assistent-Instructeur en 3 instructeurtitels vrijduiken. Uiteraard biedt NELOS ook de klassieke persluchtbrevetten (recreatief duiken en sportduiken), vinzwemmen, onderwaterhockey en nog een hele waaier aan opleidingen en brevetten aan: • • • • • • • • • •

instructeursopleidingen; Duiker-Hulpverlener Duiker-Redder(*); jeugdduiken(*); brevetten voor duikers met een handicap(*); onderwaterfotografie en -videografie(*); opleidingen onderwaterbiologie; opleidingen nitroxduiken(*); technische opleidingen: extended range en trimixduiken(*); diverse specialisatiebrevetten(*);

(*) enkel persluchtduikers

Vrijduiken leer je vooral uit theoretisch onderbouwde praktijk. In deze cursus kunnen we werken aan de theoretische inzichten. Het meeste zal je echter bijleren door de praktische raadgevingen van je instructeurs of van andere ervaren vrijduikers bij je openwaterduiken. Waar kan je zoal vrijduiken in Vlaanderen? Hoe zal een sessie verlopen? Met wie mag je vrijduiken? Hieronder zetten we alles even op een rijtje. We beschrijven enkele fictieve sessies waarin we verschillende ervaringen en inzichten doorgeven. In de praktijk zal je merken dat je met elke vrijduik watervaster wordt en bijleert. Een aantal basistechnieken zal je systematisch inoefenen tot het bijna een automatisme wordt. De hierna beschreven vrijduiksessies zijn samenbundelingen van de verschillende stappen die je zal zetten tijdens je vrijduikopleiding. De chronologie zal misschien niet altijd overeenkomen met jouw ervaringen. Er blijft een groot verschil tussen de praktijk van het vrijduiken en de theoretische benadering ervan.

Verken

duikplaats, zichtbaarheid, mogelijkheden, meteo, ...

Voorbereiding

Inschrijven

Veiligheidplan

De duiksessie

Algemene Briefing

Briefing Duiksessie

Nagenieten

Debriefing

Nagenieten Story time :-)

Thuis Aangekomen bij de duikplaats

plaats, tijd, aankondiging, ...

bij de ADV Kom op tijd

Voor de duiksessie

Recreatief vrijduiken

4. Vrijduiken in openwater

Checkup

materiaal, meteo, deelnemers

Checkup

Materiaal, veiligheid, daallijn, meteo, ...

Having fun Freediving!

4.1. Afspraken vooraf Binnen NELOS staan we erop om zoveel mogelijk ervaring door te geven. Het spreekt dan ook voor zich dat de meer ervaren vrijduiker met de minder ervaren vrijduiker ingedeeld wordt onder toezicht van een gekwalificeerd lesgever/instructeur. De eerste duiksessie is toch wel heel speciaal. We bouwen langzaam de diepte op en maken je op een veilige manier vertrouwd met het water. Een eerste en belangrijke vraag is: "Waar gaan we vrijduiken?".

4.2. Welke zijn de meest aangewezen vrijduikplaatsen voor je eerste duiksessie? De omstandigheden waarin de eerste vrijduiken gebeuren zijn belangrijk. Hiermee bedoelen we: • • • • • •

geen tijdsdruk bij het omkleden; neem rustig de tijd; eenvoudig in en uit het water kunnen gaan; goede zichtbaarheid; aangename temperatuur; uitrusting die goed zit en waarmee je vertrouwd bent; geen stroming.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

In België zijn er heel wat duikplassen om je eerste vrijduiken te maken. Het zijn voornamelijk diepe zwembaden, meren en steengroeves. Vaak zijn er beperkende voorwaarden om op deze plaatsen te mogen vrijduiken; ofwel dien je aangesloten te zijn bij bepaalde duikclubs of moet je over een vergunning beschikken. Wat wij steengroeve of 'carrière' noemen zijn ondergelopen putten die ontstaan zijn door arduin-, marmer- of zandwinning. Ze bevinden zich voornamelijk in het Franstalige landsgedeelte. Het zicht kan variëren en hangt vooral af van de samenstelling van de bodem en de aanwezigheid van waterplanten. Voor een eerste duiksessie wordt meestal een diep zwembad aangeraden, zoals de Nemo33 in Brussel, de duiktank Transfo in Zwevegem, de Fosse Loïc Leferme in Duinkerke of Todi in Beringen. In de zomer is de 'put van Ekeren' (domein Muisbroek) ook een uitstekende locatie om te beginnen.

4.3. Je doopduik Voor de eerste openwatersessie is een ontspannen sfeer en een geruststellende begeleider heel belangrijk. Je club of de Sportcommissie organiseren regelmatig openwaterduiken, waar zij voor het juiste opleidingskader, de nodige veiligheid en de extra ambiance zorgen. Meestal worden de openwatersessies op de WhatsApp of via e-mail aangekondigd. Vaak moet je je inschrijven via een Doodle omdat het aantal plaatsen beperkt is. Je instructeurs zullen je uitleggen hoe het allemaal in de praktijk werkt. Het is zover! Je hebt je laten informeren over de reisroute naar de duikplaats en je hebt het transport geregeld. Je bent er klaar voor… Op de duikplaats aangekomen meld je je bij de ADV (Algemene DuikVerantwoordelijke). Het is zijn taak om iedereen zo veilig en optimaal mogelijk aan zijn trekken te laten komen. Hij is ook de persoon die op voorhand een veiligheidsplan en een boei-indeling opgesteld heeft. Op het afgesproken tijdstip geeft hij een algemene briefing waarin hij de duikplaats uitvoerig beschrijft. Ook komen alle veiligheidsaspecten aan bod: veiligheid aan de kant, beschikbaarheid van zuurstof, vrijduikregels,… Tot slot roept hij de namen van de boeileiders en de duikers die ze begeleiden af. De kans is groot dat je bij die eerste sessie één van je vertrouwde instructeurs als boeileider krijgt.

4.3.1. De afspraken met je boeileider Je krijgt ook nog een briefing van je boeileider. Omdat je maar half weet wat je te wachten staat, doet het goed dat een vertrouwd iemand je de laatste afspraken meegeeft, vóór je sprong in het onbekende. Je slingert heen en weer tussen nieuwsgierigheid en angst voor het onbekende. Je instructeur wijst je op de gelijkenissen met een zwembadtraining. Maar hij legt vooral de nadruk op de verschilpunten. Samen overloop je de hele sessie. Hoe maak je je klaar? Hoe ga je te water? Waar dien je zeker goed op te letten? – op tijd je oren klaren – lucht in je bril blazen – en vooral genieten van je vrijduiken!

4.3.2. Te water gaan Het water is niet overal even warm als in de Nemo33 (33 m diep en 33°C warm!). Je voelt het langs verschillende kanten langzaam in je neopreenpak sijpelen en vooral de kou in je gezicht is even wennen. Na een korte tijd heeft je lichaam zich aan de temperatuur aangepast. Je instructeur controleert of je correct uitgelood bent.

4.3.3. De debriefing Je trekt je neopreenpak uit en kruipt weer in je vertrouwde kleren. Je voelt nog wel dat je lichaam zich moet acclimatiseren. Een heerlijke douche en/of een warm soepje doen wonderen! Dan ga je terug naar je boeileider en overloop je samen de duiksessie nog eens. Wat ging goed, wat ging minder, wat heb je geleerd, ... Daarna is het tijd om de mooie verhalen te delen: story time! Je kan meteen een volgende sessie plannen.

Tijdens je eerste vrijduiken zal je boeileider waarschijnlijk vragen hoeveel lood je de vorige keer aan had en hoeveel je nu aan hebt, want een correcte uitloding is belangrijk bij het vrijduiken. Op aanraden van je instructeur krijg je meer of minder lood mee. Bij de eerste sessies is er steeds een extra voorraad lood voorzien (in de oppervlakteboei). Zeker tijdens de eerste duiksessies, indien je niet telkens over hetzelfde duikpak beschikt, moet je steeds je hoeveelheid lood aanpassen. Als je teveel lood meeneemt, dan zal je niet genoeg drijven in de laatste meters van je opstijging. Dit is niet enkel vermoeiend, het kan levensgevaarlijk zijn! Aan de oppervlakte zal je je ook niet comfortabel kunnen voorbereiden. Met te weinig lood zal je teveel inspanning moeten leveren om naar beneden te zwemmen, waardoor je prestaties minder zullen zijn. Als vrijduiker ben je correct uitgelood als je op 1/3 van de max. duikdiepte met volle longen stabiel blijft hangen. Dit is echter een minimum. Bij twijfel is een kilo minder altijd veiliger dan een kilo teveel... Als uitzondering op de regel ga je tijdens 'skin diving' bij een (ondiep) onderwaterparcours proberen om 'neutraal' ongeveer één meter boven de bodem te zweven. Dit is ook het geval als je op een wrak gaat vrijduiken. Tijdens zo'n sessie ga je dus regelmatig je uitloding moeten aanpassen aan de bodemdiepte.

Recreatief vrijduiken

Correct uitloden in open water

Gebruik in de eerste plaats een handige loodgordel waar je makkelijk lood kan afnemen of toevoegen en die je ademhaling niet belemmert (dus niet gespannen op de onderbuik maar lager zodat je onderbuik voldoende bewegingsvrijheid krijgt). De beste manier om je goed uit te loden is tijdens een proefduik. Spreek even af met je buddy dat je je uitloding gaat uittesten, vervolgens doe je een korte 'breathe-up' en ga je naar beneden tot op de gewenste diepte van uitloding. Daar moet je stabiel blijven hangen zonder te zakken of te stijgen. Indien je daar nog steeds zakt moet je wat lood wegnemen, en omgekeerd als je daar stijgt moet je wat extra lood aangorden. Vergeet niet dat de optimale hoeveelheid lood die je mee dient te nemen niet enkel afhangt van de dikte van je duikpak, maar ook van je vrijduikdiepte. Naargelang je dieper duikt, ga je minder lood meenemen. Er is nog een factor waarmee je rekening moet houden bij de uitloding in open water: namelijk het water zelf. Ja, water kan verschillen! Zo heeft water een groter gewicht als het zout bevat. Het water van de Noordzee weegt ongeveer 1,025 kg per liter, terwijl zoet water 1 kg per liter weegt. Stel dat je als vrijduiker een volume hebt van ongeveer 80 liter, je zal in zee een vergrote opwaartse stuwkracht ondervinden van 2 kg. Je dient er dus rekening mee te houden dat je in zout water meer lood meeneemt dan in zoet water en omgekeerd. Vergeet niet om je uitloding aan te passen als je van zout naar zoet water gaat, en omgekeerd.

Waarom horen we anders onder water? Onze oren zetten de geluidstrillingen om in een signaal naar de hersenen. Daar boven water het ene oor elke geluidsgolf met een heel klein, maar registreerbaar tijdsverschil hoort ten opzichte van het andere oor, kunnen onze hersenen afleiden waar die trilling vandaan komt. Geluidstrillingen zijn anders in water dan in lucht. Omdat het water een grotere dichtheid heeft, is er meer energie nodig om het water aan het 'trillen' te krijgen. Dit verklaart de 'stilte' onder water. Maar de geluidsgolf verplaatst zich wel veel sneller in water (ongeveer 5 keer zo snel) dan in lucht. Hierdoor zijn de tijdsverschillen niet meer registreerbaar door onze hersenen en is het veel moeilijker om de richting vanwaar het geluid komt te bepalen.

NELOS - cursus vrijduiken

Duik afspraak

Breathe-up

Eendenduik

Herstelademhaling

Oppervlakte Protocol

Glide

‘Fin - down’ - Oren klaren

Onder water op één ademteug

Je zorgt voor de veiligheid van je buddy terwijl je ontspannen ademt

Ontmoet je safety/buddy 10 m

‘Fin-up’

Freefall - Oren klaren

Keerpunt Grijp de daallijn om te keren Je buddy voelt de ruk en weet dat hij je tegemoet moet duiken

Een vrijduiksessie doe je meestal in een kleine groep. Je eerste sessies gebeuren onder begeleiding van een ervaren lesgever/instructeur. Je lesgever zal het nodige materiaal meenemen om te kunnen vrijduiken: • een boei waar je aan kan uitrusten, en waar de daallijn aan bevestigd is; • een daallijn, een dik touw dat je kan gebruiken als referentie tijdens je duik, waar je de lanyard aan kan vastmaken en dat je kan gebruiken om je voort te bewegen voor Free Immersion (FIM); • een gewicht van 6 à 12 kg dat gebruikt wordt als bodemlood; • in competities wordt er een bodemplaat aan de daallijn vastgemaakt met daarboven een 'stopper' (tennisbal) zodat je kan voelen dat je er bijna bent. Op de bodemplaat wordt dan de tag bevestigd die bewijst dat je je aangekondigde diepte bereikt hebt en die je naar de oppervlakte moet meebrengen. OPSTELLEN Bij het begin van de sessie stelt de boeileider de daallijn op, en laat het bodemlood zakken tot een afgesproken diepte (maximaal de diepte die de duikploeg mag bereiken, dus de maximumdiepte van de minst gebrevetteerde).

Recreatief vrijduiken

De duiksessie

INDUIKEN Als de daallijn veilig opgesteld is, dan begint de boeileider met een paar herhalingsoefeningen en opwarmingsoefeningen zoals: • een controleduik om te zien of je correct uitgelood bent en geen klaarproblemen hebt; • een oefenredding om ervoor te zorgen dat iedereen de reddingstechnieken begrepen heeft, en op dezelfde manier toepast; • een opwarmingsduik (zoals een 'hang' op een bepaalde diepte, d.w.z op een bepaalde diepte aan de daallijn hangen, net onder het punt waar je neutraal uitgelood bent). VRIJDUIKEN Na het induiken kan de sessie beginnen. Vermits we in groep vrijduiken zullen we één voor één een duik doen. Enkel de vrijduiker en zijn buddy hangen aan de boei. De anderen wachten op afstand. Als de vrijduiker terug is en zijn oppervlakteprotocol heeft beëindigd, is het volgende buddypaar aan de beurt. Op deze manier is de oppervlaktetijd optimaal tussen twee duiken, met een zo lang mogelijke recuperatieperiode. Indien er meer dan vier vrijduikers zijn wordt de volgorde van de buddyparen door de boeileider bepaald. DE VRIJDUIK De vrijduik bestaat uit de volgende fases: • De duikafspraak, waarbij je vertelt wat je gaat doen (FIM - Free Immersion, CWT - Constant Weight, ...), hoe diep, hoe lang, eventuele proeven, waar je de safety diver verwacht, enz. • Dan volgt je 'breathe-up'. • Dan je laatste adem - the 'last breath'. • Dan ga je onder (met een eendenduik). • 'Fin-down': de eerste meters zul je dan je drijfvermogen moeten overwinnen, je zal dus krachtig naar beneden moeten zwemmen of je naar beneden trekken aan de koord. Tijdens deze periode ben je zo zuinig mogelijk met je energie en zorg je dus voor een rustige maar efficiënte vinslag. Het belangrijkste is dat je goed je oren klaart en ervoor zorgt dat je te allen tijde ontspannen bent. • 'Freefall': enkele meters onder het punt waar je correct uitgelood bent (meestal 10-15 meter – niet voor

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

• •

•

• •

een Discovery en Adventure) begint dan je freefall of je vrije val omdat je nu zwaarder bent door het verminderde volume van je neopreenpak en je longen. Je zal merken dat dit één van de aangenaamste momenten is van de vrijduik. Het belangrijkste is weer dat je goed je oren klaart en ervoor zorgt dat je op elk moment ontspannen bent. Tijdens deze fase verzorg je de houding van je lichaam. Je zwemt niet, je laat je gewoon naar beneden 'vallen' in 'freefall'. Keerpunt: als je terug wenst te keren neem je het touw vast en keer je om. Fin-Up: nu moet je met een rustige maar efficiënte vinslag terug naar boven. Zorg ervoor dat je ontspannen blijft, je hebt alle tijd. Als je onrustig en snel zwemt dan verbruik je teveel zuurstof. Tijdens deze fase zal je safety diver je ontmoeten, je bent dus in veiligheid. Glide: als je terug in de 10 meter zone komt zal je volume terug toegenomen zijn, je bent dan terug lichter en je zweeft (glide) naar de oppervlakte. Tijdens deze fase gebruik je zo weinig mogelijk energie en je verzorgt je houding (en zwemt uiteraard niet). Tijdens deze fase ben je oog in oog met je 'safety diver' (veiligheidsduiker) die samen met je stijgt. Vlak vóór de oppervlakte concentreer je je op je komende herstelademhaling, zodat je die correct uitvoert als je bovenkomt, je kan je handen uit het water steken en de boei eerst vastnemen voor je bovenkomt. Je komt boven en doet de herstelademhaling gedurende 20 seconden, het veiligste is om naar je buddy te kijken zodat die kan zien of alles goed met je is. Ten slotte doe je het oppervlakteprotocol: je kijkt naar je buddy en geeft met één hand het OK-teken.

Daarna heb je even de tijd om de ervaring te bespreken, want freediving is fun! Zo heb je genoeg tijd om op adem te komen. Als jouw buddypaar terug aan de beurt is ben jij veiligheidsduiker (of 'safety diver') voor je buddy. (Tijdens je eerste duiken zal de instructeur die rol van je overnemen zodat je de tijd hebt om nog wat na te genieten aan de oppervlakte). Tijdens de hele vrijduik hou je je 'kin op de borst'. Je kijkt nooit waar je naartoe zwemt! Kijk op snorkel hoe je buddy's duiken en luister naar de debriefing van hun safety. Zo leer je ook uit de fouten van de anderen.

Foto: René Depraetere.

Spierkramp

Als de spieren vermoeid of afgekoeld raken kunnen ze onvrijwillig gaan samentrekken en spreekt men van spierkramp. Meestal gaat het om een spiergroep die samentrekt op krampachtige wijze met pijn als gevolg. Normale beweeglijkheid is dan niet meer mogelijk. De behandeling bestaat uit het langzaam uitrekken van de spier ('stretchen'). Je buddy kan je daarbij helpen. Na enkele seconden voel je de pijn wegtrekken in de spier. Nadien kan men de spier zachtjes masseren en opwarmen, door te wrijven en te knijpen.

Je weet al van in het zwembad dat je de waterdruk die op je trommelvliezen komt, dient te compenseren door je oren te 'klaren'. Als we buiten duiken gaan we meestal dieper dan in het zwembad en is het tijdig klaren van de oren een must.

4.3.4. Het klaren of equilibreren van je oren Met klaren of equilibreren bedoelen we het gelijkstellen van de druk in het middenoor aan de druk van de omgeving. De omgevingsdruk stijgt onder water heel snel met de diepte. Een afdaling naar 10 meter is al een verdubbeling van de omgevingsdruk! Als we afdalen neemt de omgevingsdruk toe en wordt het trommelvlies naar binnen gedrukt. Gelukkig is het trommelvlies wat elastisch en kan het een meter waterdruk probleemloos verdragen. Meerdere meters worden echter pijnlijk. Daarom moeten we 'tijdig klaren', zo ongeveer elke meter die we afdalen (dieper dan 10 m moeten we niet meer elke meter klaren). Bij het stijgen moet je niet klaren, ons lichaam doet dat automatisch.

Recreatief vrijduiken

Tijdens de afdaling

Er zijn verschillende klaartechnieken: VALSALVA Het Valsalvamaneuver wordt nog altijd veel gebruikt in de klassieke duiksport (met perslucht). Voor vrijduikers is Valsalva af te raden omdat we bij dit maneuver teveel druk op de oren kunnen brengen en zo schade toebrengen aan de gevoelige delen van het binnenoor. Valsalva wordt hier beschreven, vooral opdat je het verschil met de Frenzel zou herkennen: • Neus dichtknijpen, mond toe en zachtjes met de longen blazen. Probeer zo het het topje van je neus op te blazen. Je zal een druk in de oren voelen en een vreemd 'pop'-geluid horen. • Nooit hevig blazen, want dat kan het binnenoor blijvend beschadigen! FRENZEL Dit is de belangrijkste methode van klaren voor vrijduikers en je moet deze techniek echt goed beheersen. Je kan deze techniek best regelmatig inoefenen bijvoorbeeld door elke keer je voor een rood verkeerslicht staat een klaarbeweging te doen. Het verschil met Valsalva is dat we het topje van onze neus niet opblazen met onze longen maar met de lucht in onze mondholte. Vermits we daar veel minder luchtvolume hebben kunnen we de druk die we op onze oren zetten veel beter doseren. • sluit de glottis, m.a.w. zorg ervoor dat er geen lucht van en naar de longen kan gaan. Dit is hetzelfde mechanisme dat je even toepast als je een zwaar voorwerp optilt; • knijp je neus dicht; • plaats je tong tegen je tanden en sluit de lucht af met je tong zodat je druk kan zetten met je tong tegen het gehemelte. Het is erg vergelijkbaar met de positie van de tong als je de letters 'T', 'G' of 'K' uitspreekt; • blaas dan het topje van je neus op door de tong naar omhoog te brengen en zodoende het luchtvolume te verkleinen en druk te zetten op je oren; • oefen wat door je tong naar boven en naar beneden te verplaatsen en observeer het effect op je oren en op je neus. Met de Valsalvamethode kan je niet klaren met lege longen. Dit is een van de manieren om zeker te zijn dat je effectief aan het 'frenzelen' bent: adem volledig uit en probeer dan je oren te klaren.

NELOS - cursus vrijduiken

Ik kan mijn oren niet klaren.

Foto’s (3): Coolshots.be.

Onder water op één ademteug

KLAREN DOE JE VÓÓR JE DRUK VOELT IN JE OREN De beste manier om te klaren is vóór je druk in je oren voelt, en zelfs vóór je onder water gaat. Je eerste klaarbeweging is dus vlak na je laatste inademing en vóór je eendenduik. Bij vrijduiken klaar je heel veel en liefst elke meter. Niet alle oren zijn dezelfde en het is dan ook normaal dat het ene oor gemakkelijker klaart dan het andere. Bij de ene persoon gaat het ook moeilijker of gemakkelijker dan bij de andere. Bij een beginnende duiker gaat het ook steeds moeilijker dan bij een geoefend duiker. Je oren raken als het ware 'geoefend' in het klaren. Terwijl de ene vrijduiker heel bewust verscheidene perfecte klaarbewegingen moet maken vooraleer hij op diepte kan komen, kan het zijn dat een andere vrijduiker niet eens beseft dat hij aan het klaren is. Van groot belang is dat elke duiker de nodige aandacht aan het klaren besteedt. Je hoeft zeker niet te wachten tot het pijnlijk wordt voor je tot bijkomende actie overgaat. Er zijn al teveel trommelvliezen onnodig beschadigd.

Bij een verkoudheid kan je moeilijk of helemaal niet klaren. Forceren zal enkel je trommelvliezen en/of midden- en binnenoor beschadigen. Pijn is nooit normaal! Als je pijn voelt, stop onmiddellijk met vrijduiken. Stress en spanning hebben ook een negatieve invloed, alsook naar beneden kijken tijdens de afdaling. Een verkoudheid kan er ook de oorzaak van zijn dat de slijmvliezen in je neus opzwellen. Niet alleen je buis van Eustachius, de verbinding tussen neus en middenoor, kan dan verstopt geraken, maar ook de doorgangen naar je sinussen. Door het drukverschil ontstaat er een onderdruk in de holtes boven en achter je ogen en/ of achter je neus en dit kan een stekende pijn met zich meebrengen.

Met een verkoudheid of hooikoorts ga je niet duiken!

Hier bestaan géén trucjes tegen. Enkel je vrijduik beëindigen en je verkoudheid of sinusitis laten genezen helpt. Foto: Shutterstock

Tijdens het dalen plakt ons duikmasker steeds harder op ons gezicht door de toenemende druk van het water. Er ontstaat een onderdruk in het masker. Het is alsof ons gezicht naar het glas van het masker wordt gezogen om zo de Wet van Boyle-Mariotte te kunnen handhaven. We spreken van een 'brilsqueeze'. Door de onderdruk zwellen de slijmvliezen in de neusholte en gaan de bloedvaten in de huid van het gezicht opzwellen. Deze kunnen barsten met bloeduitstorting in de huid als gevolg. Vooral de bloedvaten van de oogbol zwellen en barsten gemakkelijk. Dit ziet er spectaculair uit en is vervelend maar meestal ongevaarlijk. Brilsqueeze voorkomen is eenvoudig. Een beetje lucht via je neus in je masker blazen is voldoende. Een brilsqueeze durft al eens bij beginnende vrijduikers voor te komen. Je komt immers in een wereld waar zoveel te beleven is en waar je op zoveel moet letten, dat sommigen vergeten wat lucht in hun bril te blazen én de toenemende druk van hun duikbril negeren. Je instructeur zal tijdens je eerste duiken je er steeds attent opmaken om wat lucht in je bril te blazen. Na enkele duiken wordt dit jouw verantwoordelijkheid. Klaar je bril na 3x frenzelen in de eerste 10 m van de afdaling. Foto: prilfish.

Onderdruk in je duikbril kan bloeduitstortingen in en rond je ogen veroorzaken. Regelmatig een beetje lucht door je neus uitblazen voorkomt dit.

Recreatief vrijduiken

4.3.5. Het klaren van je duikbril

4.3.6. Tandpijn tijdens het vrijduiken

Foto: Ivo Madder.

Tandimplosie t.g.v. onderdruk in je tand. Laat regelmatig nazien door je tandarts!

Een andere soms pijnlijke ervaring kan je overkomen als je cariës hebt. Je tanden hebben een heel sterke buitenlaag, het tandglazuur. Daaronder zit het veel zachtere tandbeen. Bij beginnend tandbederf komt er een gaatje in het glazuur en gaan er bacteriën het tandbeen aantasten. Zo kan er achter een relatief klein gaatje in het glazuur, toch een flinke holte in je tand ontstaan. Als er tijdens het dalen of opstijgen geen lucht in of uit dat gaatje kan, ontstaat er een onderdruk of overdruk in je tand, waarbij je tandzenuw flink zal protesteren. De enige oplossing voor dit probleem is de duik afbreken en naar de tandarts gaan. Dus niet alleen je luchtwegen maar ook je tanden dien je als vrijduiker met zorg te behandelen. Een goede tandhygiëne en op tijd (om de 6 maand) een preventief tandartsbezoek, zijn aangewezen.

4.4. Tijdens de opstijging Terwijl je tijdens het dalen de onderdruk diende te vermijden, is het bij het stijgen de overdruk, die je parten kan spelen op verschillende delen van je lichaam. Opnieuw kunnen je oren lastig doen. De met je Frenzel opgebouwde tegendruk in je middenoor verdwijnt vanzelf via je buis van Eustachius. Soms hoor je zelfs de overtollige lucht ontsnappen. Indien je oren toch niet spontaan zouden 'ontluchten', kan je trager stijgen of enkele seconden stoppen tijdens het stijgen. Als dit niet helpt kan je het zogenaamde 'Toynbee-maneuver' (methode van Toynbee) uitvoeren. Je brengt je onderkaak zo ver mogelijk naar voor en beweegt het traag heen en weer. Zo help je je buis van Eustachius optimaal te ontluchten.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Wat je ook al eens kan overkomen, is het onevenwichtig ontsnappen van het teveel aan lucht in je middenoor. Er heerst dan een hogere druk in het ene oor dan in het andere. De hersenen kunnen de signalen die ze zo van de evenwichtsorgaantjes ontvangen niet verwerken en je kan hierdoor duizelig worden. Meestal duurt dit maar even. Een geleerde naam voor dit fenomeen is 'alternobar vertigo' (duizeligheid door verschillende druk). Als zich volgende symptomen zouden voordoen na een duiksessie: acute oorpijn, doofheid of verminderd gehoor, bloedend oor of pijn bij Frenzel aan de oppervlakte, dan kan je best zo snel mogelijk contact opnemen met een neus-keel-oorarts (NKO-arts). Je mag dan tijdelijk niet meer vrijduiken. Soms kan er tijdens het afdalen voldoende lucht in je sinussen gekomen zijn, maar door een verhoogde irritatie van de slijmvliezen in je neus tijdens je duik, kan er een aantal doorgangen geblokkeerd geraken. De lucht zet uit bij verminderde druk en de sinussen kunnen niet meerekken. Dit is wederom pijnlijk en er bestaat onder water geen afdoend hulpmiddel tegen. Een goede gezondheid is een uitgangspunt voor elke duiker. Laat je niet verleiden tot het innemen van onaangepaste 'slijmvliesontzwellers'. Vaak werken ze heel kort en hebben ze achteraf een verhoogde zwelling tot gevolg.

4.5. Na de duik Als je na de duik boven komt, voer je de herstelademhaling uit, dan geef je het OK teken. Daar je je een hele tijd in een vreemde wereld bevonden hebt, dien je er van uit te gaan dat elk symptoom aan de duik gerelateerd is, of het tegendeel moest overduidelijk zijn (bijv. voet verzwikt bij het uit het water komen). Te vaak worden symptomen genegeerd of ten onrechte aan andere problemen geweten. Voel je iets abnormaals bespreek het zeker met je instructeur of met anderen die goed op de hoogte zijn van het vrijduiken. Bij ernstige problemen aarzel niet en verwittig : • Algemeen noodnummer (in Europa): 112. Zorg dat je over alle gegevens van je duiksessie beschikt. Men kan de specifieke duikgegevens uit de meeste vrijduikcomputers achterhalen. Zorg dat je die bij je hebt. • AIG-ASSISTANCE: +32 3 253 69 16. In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een vrijduikongeval in het buitenland. Het polisnummer van je verzekering bij NELOS is: ARENA 2.009.718/010. In geval je een beroep dient te doen op gespecialiseerde medische hulp, dien je steeds een attest aan te vragen dat maximaal 48 uur na het ongeval opgemaakt wordt. Je moet dan binnen de veertien dagen een ongevalsaangifte bij NELOS afleveren. Je kan een ongevalsaangifte eenvoudig downloaden op de NELOS website.

4.6. Chronische klachten Ook op langere termijn kunnen zich klachten ontwikkelen bij fervente vrijduikers. Verminderd gehoor, tinnitus (oorsuizen), chronische rhinitis, huidaandoeningen, longoedeem,... Het is dus belangrijk dat je regelmatig op controle gaat, liefst bij een arts die vertrouwd is met de duikproblematiek.

Wat gebeurt er als de druk verandert en het volume zich kan aanpassen onder water; bijv. een ballon (een trimvest) of een omgekeerde emmer in water? PROEF: We dompelen een omgekeerde emmer met een inhoud van 10 liter onder in het Diepte Druk Volume pxV water. Aan de oppervlakte is de emmer vol met lucht. Hier is nog geen hydrostatische druk en Lucht 10 l de druk bedraagt daar 1 bar als gevolg van de 0m 1 bar 1 bar x 10 l = 10 barl atmosferische druk. We weten dat op 10 meter de absolute druk 2 bar bedraagt en zien dat het 1/2 =5 l volume lucht in de emmer verminderd is tot 5 10 m 2 bar 2 bar x 5 l = 10 barl liter of nog maar de helft van het oorspronkelijke volume. Op 30 meter neemt de lucht nog maar 1/4 van het oorspronkelijke volume in. 1/3 = 3,3 l 20 m 3 bar We zien dat het volume van het gas afneemt 3 bar x 3,3 l = 10 barl wanneer de druk erop toeneemt en omgekeerd, als de druk afneemt, vergroot het volume van het gas. Bovendien heeft het groter (kleiner) 1/4 = 2,5 l 30 m 4 bar 4 bar x 2,5 l = 10 barl worden van het volume een evenveel maal kleiner (groter) worden van de druk als gevolg en omgekeerd heeft het groter (kleiner) worden 40 m 5 bar 5 bar x 2 l = 10 barl 1/5 = 2 l van de druk een evenveel maal kleiner (groter) worden van het volume als gevolg. Als wetmatigheden zich zo verhouden zijn ze omgekeerd evenredig. 50 m 6 bar 6 bar x 1,66 l = 10 barl We kunnen dit fenomeen ook goed verklaren met de 'botsingentheorie'. We stellen de temperatuur en het aantal gasmoleculen constant in. Als het volume toeneemt dan zijn er in verhouding minder botsingen tegen de wand en daalt dus de druk. Als het volume afneemt, zijn er meer botsingen en vergroot de druk. Als de druk toeneemt, moeten er meer botsingen komen. Daar de snelheid van de moleculen constant is, moet de af te leggen weg verkleinen en dus het volume verminderen. Omgekeerd, als de druk afneemt, moet het volume vergroten om minder botsingen op de wand te krijgen. Dit fenomeen is een fysische wetmatigheid (Wet van Boyle-Mariotte): bij constante temperatuur (T) is het volume (V) van een bepaalde hoeveelheid gas omgekeerd evenredig met de druk (p). Uitgedrukt in fysische grootheden wordt dit:

Recreatief vrijduiken

Verband tussen volume en druk

p x V = constante We zien tevens dat de druk op verschillende dieptes telkens per 10 meter met 1 bar toeneemt, terwijl het volume evenredig verkleint. Als we van 40 meter naar 30 meter stijgen, verlaagt de druk met 1 bar van 5 bar naar 4 bar en stijgt het volume met 0,5 liter van 2 liter naar 2,5 liter. Als we van 10 meter naar de oppervlakte stijgen, daalt de druk opnieuw met 1 bar van 2 bar naar 1 bar, maar stijgt het volume met 5 liter van 5 liter naar 10 liter.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Waarom heb je zuurstof nodig? De spieren en organen hebben energie nodig om te kunnen werken. Die energie wordt in normale omstandigheden geleverd door de verbranding van voedingsstoffen (meer bepaald suikers en vetten) met zuurstof. Dit noemen we de stofwisseling of de verbranding die in de cellen van de spieren en andere organen gebeurt, inclusief de hersenen.

Afvalstoffen

Voedingsstoffen ENERGIE Zuurstof (O2)

Koolstofdioxide (C02) Water (H20)

De brandstof of voedingsstoffen (suikers, eiwitten en vetten) komen via ons spijsverteringsstelsel in ons bloed terecht en worden over ons hele lichaam verdeeld. De nodige zuurstof wordt uit de lucht gehaald via de longen en via dezelfde bloedsomloop naar de spieren en organen gebracht. Bovendien heeft ons lichaam ook een bepaalde optimale temperatuur van 36 à 37°C (de gemiddelde lichaamstemperatuur ligt tussen de 35,5 °C en 37,8 °C). We halen de energie om die te bereiken en te behouden ook uit de stofwisseling. Naast de verkregen energie produceert dit verbrandingssysteem koolstofdioxide en water. De CO2 verlaat het lichaam via de bloedsomloop en daarna via de longen. Het is ook hoofdzakelijk de hoeveelheid aan CO2 in ons bloed die de ademhalingsfrequentie bepaalt en eigenlijk niet het mogelijk tekort aan zuurstof. De behoefte aan zuurstof neemt toe bij de vraag naar een grotere inspanning, maar automatisch zal dan ook de productie van koolstofdioxide stijgen. Het (afval)water verlaat hoofdzakelijk ons lichaam via het urinestelsel, de uitademingslucht en transpiratie.

Ambassadeur van het onderwaterleven Vrijduikers kunnen genieten van een schoonheid die velen niet kunnen zien, waardoor ze er ook weinig aandacht aan besteden. Hier is een ambassadeurstaak weggelegd voor de vrijduiker en ook een grote verantwoordelijkheid, zeker op reis. • Op een exotische locatie betekent een vinslag op het koraal vaak de dood voor talloze koraalpoliepen. Controleer daarom steeds je uitloding om nergens tegen te botsen. • Informeer anderen over de kwetsbaarheid van het koraal en over de gevolgen van onze Foto: Laurent Schmitz aanwezigheid. Houd samen het rif schoon. Laat niets achter behalve je schaduw... • Respecteer de fauna. Raak geen dieren aan. Het aanraken van vissen kan hun slijmlaag rondom de schubben, die hen beschermt tegen allerlei infecties en schimmels, beschadigen zodat ze kwetsbaar worden. • Neem niets mee, behalve mooie herinneringen of onderwaterfoto's. • Koop geen rijkdommen van de zee aangeboden in zogenaamde souvenirswinkeltjes.

4.7. Dehydratatie

Foto: Ivo Madder.

Recreatief vrijduiken

Het is belangrijk om voor en na de duik voldoende water te drinken.

Dehydratatie betekent uitdroging. Je lichaam voelt een nood aan water en stuurt het signaal 'dorst'. Vaak komt dit signaal veel te laat. Als vrijduiker verlies je immers meer vocht dan je eigenlijk zou verwachten. Hitte, zon, een strak neopreenpak, een lange autorit, reizigersdiarree,... veroorzaken vochtverlies. Daarenboven is er tijdens een onderdompeling een verschuiving van je bloed uit de periferie (de buitenkant) naar het centrum van je lichaam. Je nieren interpreteren dit alsof je lichaam een toegenomen bloedhoeveelheid heeft en zorgen voor een verhoogde vochtafscheiding richting urineblaas: de 'duikdiurese'. De enige echt afdoende remedie is het drinken van voldoende water. Dus geen alcoholische of cafeïnehoudende dranken, want die zorgen voor nog grotere vochtafscheiding en/of vochtbinding. Water en fruitsap zijn goed. Isotonische dranken zijn ideaal. Je drinkt best preventief vóór de duiksessie en eveneens daarna. Zorg ook voor een goede spreiding van de vochtinname: begin ruim voor de aanvang van de vrijduiksessie want een grote hoeveelheid drinken net voor het vrijduiken heeft minder effect. Sommige vrijduikers verminderen bewust het drinken om tijdens de duik niet in hun duikpak te urineren. Het nadeel van een ruikend duikpak weegt echter helemaal niet op tegen de mogelijke gevolgen van een uitgedroogd lichaam. Bovendien zorgt een voldoende hydratatie voor goede vrijduikprestaties en het werkt preventief tegen sommige vrijduikongevallen. Neem een drinkbus mee in de boei en bescherm je tegen de zon door een hoofddeksel (kap, muts of 'buff') te dragen.

4.8. Duikersoorirritatie (zwemmersoor) Daar je buitenoor de kans niet krijgt om volledig op te drogen en je in 'levend' water vrijduikt, bestaat er een kans dat er zich een irritatie of schimmelvorming voordoet in je gehoorgang. Sommige vrijduikers zijn hier gevoelig voor en dit veroorzaakt dan een flinke jeuk. Best preventief je oren na elke sessie goed spoelen met mineraalwater en eventueel zure oordruppels. Heb je ondanks deze voorzorgen toch hevige jeuk? Dan bestaan er bij je apotheker doeltreffende zalf en druppels.

Foto: Wikipedia

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

4.9. Vrijduiken in zee Niet zo heel ver van hier, in de Nederlandse provincie Zeeland, vind je de mooiste vrijduikplaatsen van de Benelux. De Oosterschelde en het Grevelingenmeer zijn beide druk bezochte duikwateren. Ook in het buitenland kun je vrijduiken op zee. Bretagne, de Middellandse zee of tropische zeeën zoals Egypte of Indonesië zijn heel populair bij vrijduikers. Voor het vrijduiken in zee zijn er echter een aantal bijkomende zaken waarmee je rekening dient te houden. Je kan er niet zomaar in het water springen. We overlopen hieronder enkele aandachtspunten. • • • • • • • • •

laat je begeleiden door een ervaren buddy, een gids of een lokale vrijduiker hou afstand van vissers en hun materiaal vermijd snijwonden door schelpen of koraal niet aan te raken zorg voor een aangepaste uitrusting. Lanyard en boei mogen zeker niet ontbreken kies steeds het tijdstip van de minste stroming "Plan your dive and dive your plan!" verstoor de dieren niet, raak ze niet aan, voed ze niet hou de duikplaatsen schoon let op met waardevolle voorwerpen in de auto

4.9.1. Weersomstandigheden Hou rekening met de windrichting bij de keuze van je duikplaats. Aflandige wind kan het effect van de stroming zo versterken dat je de kant niet meer kunt bereiken. Het weer heeft een rechtstreekse invloed op het wateroppervlak. Harde wind zal het wateroppervlak woelig maken, wat een nadelige invloed op het zicht onder water heeft. Ook wordt in en uit het water gaan moeilijk en zelfs gevaarlijk. Bij hevige wind is het dus aangeraden om niet te gaan vrijduiken. Weet dat de weersomstandigheden nog aanzienlijk kunnen verslechteren tijdens je vrijduiksessie waardoor het verlaten van de duikplaats wel eens een acrobatische krachttoer kan wordt. Het best ga je duiken wanneer er al een paar dagen goed weer voorspeld is. Het water is dan kalm en het zicht een stuk beter. Duikschool Orca Bree publiceert superhandige getijdentabellen voor de meeste duiklocaties in Zeeland. Deze tabellen geven het tijdstip van de kentering aan en zijn gebaseerd op vele jaren sportduikervaring. https://www.orca-bree.be/getijden

Foto: Laurent Schmitz