GM444 GIDA AMBALAJLAMA İLKELERİ MERSİN ÜNİVERSİTESİ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 2013 YRD.DOÇ.DR. SALİH AKSAY
Gıda ambalajı olarak kullanılan metal kutular, ana materyali (çelik, aluminyum) veya kaplaması farklı levhalardan yapılırlar. Bunlar: Kalay kaplı teneke levhalar, Lak kaplı teneke levhalar, Kalaysız teneke levhalar, Aluminyum kaplı teneke levhalar, Aluminyum levhalar, Polipropilen kaplı teneke ve aluminyum levhalar, 2 Diğer teneke levhalar…
TENEKE AMBALAJLAR Teneke yapımında kullanılan çelik saçlar bileşiminde yer alan iz elementlere göre (Mn, C, P, S, Si, Cu, Ni, Cr, Mo, Al)
L, MS, MR, MC-tipi, Çelik tipleri: Tip A, Tip B olarak
L-tipi, korozyona en dayanıklı, MR- tipi, korozyona orta dirençte (kutu, kapak ) MC-tipi, Az korozif gıdalara uygun Tip A, elektrik kaynaklı kutu yapımında (Mn ve C Tip B’den daha az)
3
TEMPER
Kullanılan çelik sacın gerilim sınırı, uzama verimi, toplam uzama, sertlik, eğiliğ bükülme direnci gibi mekaniksel özelliklerinin toplu tanımıdır.
Kısaca şekil verilebilme özelliklerinin ölçüsüdür. Çeliğin bileşimi, tavlama ve valsten geçirme gibi üretim işlemlerine göre değişiklik gösterir.
4
T harfi ile simgelenmiş temper numarasıyla ifade edilir. T50 T52 T57 T61 T65 T70
Derin çekme kutular Derin çekme kutular Standart kutu gövde ve kapağı Büyük kutuların gövde ve kapağı Bira kutuları Sprey kutuları 5
Metal veya alaşımların yüzeyini korozyona dayanıklı hale getirme için kaplama işlemi yapılır.
Metal kaplamalar: Soy kaplamalar Aktif kaplamalar 6
Metal kaplama yöntemleri:
“Elektrolitik Kaplama”: En yaygın kullanılanları; kalay, krom, nikel, çinko ve kadmiyumdur. Ör: Kalay kaplama kalınlığı 0.25 m düzeyindedir.
“Sıcak Daldırma”: Ergime sıcaklığı düşük olan çinko, kalay, kurşun ve aluminyum kullanılır. Ör: Kalay kaplama kalınlığı 1.5-4.5 m düzeyindedir.
“Difüzyon Kaplama”
“Püskürtme ile Kaplama”
7
KALAYLI TENEKE: Kalınlığı 0.5 mm den daha az olan, düşük karbonlu (% 0.1 den az C) yumuşak çelik levhaların her iki yüzeyinin belli oranda kalayla kaplanmasıyla elde edilen ambalaj materyalidir.
Konserve sanayinde kullanılan tenekeler genellikle çelik levhanın niteliğine bağlı olarak 0.10-0.30 mm kalınlığındadır. Kalaylı tenekelerin %90dan fazlası elektrolitik yöntemle kaplanmaktadır. Bu tür tenekelere “elektrolitik teneke” denir. 8
KALAY KAPLAMA: Kalınlık olarak değil, 1 m2 tenekenin içerdiği kalay miktarı (gram) olarak verilir. “1 m2 teneke” dendiği zaman her bir yüzü 1 m2 olmak üzere iki yüzü bulunan bir teneke parçası anlaşılır. Elektronik tenekelerin çift yüzdeki kalay miktarı: 1 m2 lik tenekede en az 5.6 g, en çok 22.4 g kalay bulunur. E 2.8/2.8 (5.6 g/m2) E 5.6/5.6 (11.2 g/m2) E 8.4/8.4 (16.8 g/m2) E 11.2/11.2 (22.4 g/m2)
D 5.6/2.8 D 8.4/2.8-5.6 D 11.2/2.8-5.6-8.4 9
KALAY KAPLI TENEKE KESİTİ Kalaylanmış teneke levhanın kalınlığına kesiti incelenirse:
ÇELİK GÖVDE (200 ) DEMİR KALAY ALAŞIMI (FeSn2,0.08 ) KALAY (Sn, 0.3-0.7 ) KALAY OKSİT FİLMİ (0.002 ) YAĞ FİLMİ (0.002 )
10
GÖVDE (200 ): Tenekenin ana bölümüdür. Malzemeye direnç ve şekillendirilebilme özelliği sağlar. ÇELİK
KALAY ALAŞIMI (FeSn2,0.08 ) Demirin kalayla kimyasal bir tepkimeye girmesi sonucu oluşur. Sert ve kırılgandır, bu nedenle kalınlığının fazla olması istenmez, değilse kalay tabakasının kapatamayacağı büyüklükte çatlaklar meydana gelir. Bu tabaka çeşitli etkilere karşı en 11 dayanıklı tabakadır. DEMİR
OKSİT FİLMİ (0.002 ): Kalay kaplandıktan sonra kalayın hava ile temas etmesi sonucu oluşur. Alt tabakaları dış etkenlere karşı korur. Laklama ve baskıyı izleyen fırınlama işleminde teneke yüzeyinde leke oluşumunu önler. KALAY
FİLMİ (0.002 ): Levhayı paslanma, çizilme ve darbelere karşı korur. İnce zerrecikler halinde püskürtülerek 12 uygulanır. Pamuk çiğidi yağı gibi yenebilen cinsten yağlardır. YAĞ
TENEKELERE KALAY KAPLANMASI SICAK DALDIRMA yönteminde levha, içinde ergimiş kalay bulunan banyodan geçirilir. ELEKTROLİTİK KAPLAMA Çelik bant (elektrolit içinden geçirilirken) katot, saf kalay (aynı elektrolite daldırılmış halde bulunan) çubuklar ise anot olacak şekilde elektrikle yüklenmekte ve bu yolla çelik levha üzerine ince bir kalay filmi yerleşebilmektedir. 13
Sıcak daldırma yöntemiyle kaplama uygulaması çok azalmıştır. Bu yöntemle tenekeler fazla miktarda kalayla kaplanmakta, yüzeydeki kalay miktarı oldukça tek düzelik göstermekte ve kaplama tabakası daha az gözenek içermektedir. Bu nedenlerle üretilen tenekeler daha pahalı ve değerlidirler. 14
Elektrolitik daldırma yöntemiyle kaplama uygulaması seri olarak yapılabilmektedir. Levhaya istenilen miktarda ve daha az kalay tatbik edilebildiğinden maliyeti düşüktür. Anodik olay (Kalay: Anot) (Sn→Sn2+ +2e-) Katodik Olay (Çelik: Katot (Sn2+ +2e- → Sn) (2H+ + 2e- → H2)
15
Çelik levha yüzeyi temizleme ünitesinde demir oksit, yağ artıkları, kirlerden arındırılır. Kaplama işleminin yapılacağı ünitede; çözelti içerisindeki Sn2+ iyonları elektroliz yoluyla metalik Sn şeklinde çelik levha üzerine yapışır. 16
Kalay iyonları (Sn2+), kaplama tanklarına asılan kalay anotlarına belirli miktarda akım verilmesiyle, çözeltiye geçerler. Çözelti içerisinde iletkenliği sağlamak ve Sn2+ iyonlarının Sn4+ iyonlarına yükseltgenmesini önlemek için kullanılır.
17
Levha yüzeyi sıcak hava ile kurutulur. Mat olarak kaplanmış kalay ergime sıcaklığının (232˚C) biraz üzerine (250˚C ye) ısıtılarak ani soğutma (50˚C) yapılır ve parlak bir teneke yüzeyi elde edilir. Ayrıca “demir-kalay” ara alaşım tabakası oluşturularak korozyon direnci artırılır. 18
Son Aşamada Passivasyon ünitesinde, Na dikromat çözeltisi ile malzeme yüzeyinde koruyucu bir film tabakası oluşturularak oksitlenme önlenir. Ayrıca depolama, baskı ve laklama özellikleri iyileştirilir. Yağlama ünitesinde, durulama ve kurutma işleminden sonra levha yüzeyi, atomize edilmiş “DOS (teneke koruyucu yağ) yağı” ile m2 ye birkaç mg olacak şekilde yağlanır. 19
Çelik levha üzerindeki kalay tabakası stabil değildir.Bu nedenle üzerinde bir koruyucu oksit tabakası oluşturulmalıdır. Sıcak daldırma yöntemiyle kalaylanan tenekelerde bu oksit tabakası, daldırma işleminden sonra tenekenin hava ile teması sonucu hemen oluşur. Elektrolitik tenekelerde ise elektrokimyasal ve kimyasal işlemlerle gerçekleştirilir. Elektrolitik tenekelerde yüzeyde ince bir 20 oksit filmi oluşturulması işlemi PASSİVASYON olarak bilinir.
PASSİVASYON yapılmayan tenekelerin yüzeyinde kontrolsüz ve gereğinden fazla bir oksit tabakası oluşur ve renk bozulur. Tenekenin lehimlenebilme özelliği olumsuz etkilenir. kimyasal passivasyon işleminde elektrolitik teneke uygun bir çözeltiden (“kromik asit”, “katodik sodyum dikromat” ve “katodikanodik kromat fosfat” gibi) geçirilir. elektrokimyasal passivasyon çözeltiden geçirilirken ayrıca akım verilir. Tip 300 kimyasal pasivasyon, Tip 311 elektrolit esaslı passivasyon 21 (311 konserve ve özellikle sülfürlü gıdalarda kullanılır.)
LAKLI TENEKE LEVHALAR
Kiraz, vişne, çilek, kırmızı erik, pancar ve benzeri renkli meyve ve sebzeler, kalaylı adi teneke içinde konserve edildiğinde kalay, renk maddelerini indirgeyerek bir süre sonra meyve ve sebzenin rengi solar. Adi teneke kutularda et, balık, bezelye konservelerinde sterilizasyon sırasında gıdalardaki kükürt tenekenin demiri ile birleşip FeS oluşarak konservenin rengi siyahlaşır. Daldırma yöntemiyle kalay kaplanmış tenekelerin korozyona karşı dirençleri yüksektir. Ama pahalı olduğu için pek kullanılmamaktadır. Bu tür tenekelerin korozyon dirençlerini artırmak için 22 yüzeyi “lak” denilen sentetik veya doğal reçinelerden hazırlanmış kalama malzemeleriyle kaplanır.
LAK: Teneke levha ve kutuya uygulanan kuruduktan sonra meydana getirdiği ince film tabakasıyla kutu ve içine konulan gıda maddesinin karşılıklı etkileşimlerine engel olan, kalay kaplama kalınlığı ince olan tenekelerin ve kalaysız teneke levhaların kullanımına olanak sağlayan toksik etkisi bulunmayan sıvı sır maddesidir. Genelde laklar, monomerler, çözgenler, yağlayıcılar, hızlandırıcılar, pigmentler ve dolgu maddelerinin uygun 23 oranda karıştırılmasıyla elde edilir.
LAK tabakası, kutu yüzeyindeki metalleri gıda maddesinin bileşim öğelerinin etkisiyle oluşan korozyondan korumakla kalmaz, gıdaya metal bulaşmasını da önler. Metal bulaşmaları, kutudaki gıdanın renk, aroma ve lezzetinin bozulmasına neden olur. Demir, kalay veya aluminyum ile temas eden kırmızı pigmentlerin rengi açılır, bozulur. Ayrıca, bazı gıdaların sterilizasyonunda oluşan kükürtlü bileşikler, kalay ve demirle birleşerek siyah renkli bileşikler ortaya çıkar. 24
KONSERVE KUTULARıNDA KULLANıLAN LAKLARDA ARANAN ÖZELLIKLER: Sağlığa zararlı herhangi bir öğe içermemelidir, toksik olmamalıdır. Gıdanın renk, lezzet ve diğer niteliklerine olumsuz etki yapmamalı ve kendisi de gıdadan etkilenmemelidir. Ör: yağlı gıdaların konservelerinde kullanılan tenekelerin kaplanmasında yararlanılan laklar yağ etkisiyle çözülmemelidir. Sterilizasyon sıcaklığına dayanmalı, yumuşamamalıdır. Teneke yüzeyine iyi yapışabilmeli, sonradan dökülmemelidir. Esnek ve çizilmeye karşı dayanıklı olmalı; tenekenin kutuya işlenmesi sırasında metalle birlikte esneyebilmelidir. Kutu yan kenedinin lehimlenmesi sırasında kavrulmaya karşı 25 dirençli olmalıdır.
KONSERVE KUTULARıNDA KULLANıLAN LAKLAR:
Yağlı reçineler (oleo-resinous) Doğal reçinelerdir. Keten tohumu yağı, tung yağı (china wood oil) Meyve sebze konserve kutularında iç lak olarak kullanılmışlardır Yapışma özellikleri iyidir. Mısır lakı kükürde dayanıklıdır.
Sentetik reçineler Fenolik laklar ve Epoksi fenolik laklar Epoksi aminler ve Epoksi esterler Alkidler Polyesterler Akrilikler ve Epoksi alkilatlar Viniller ve Vinil Alkidler Organosollar
26
Reçine
Kullanım alanı
Yapışma
Sterilze olma
Yağlı reçine
Meyve sebzeler: ZnO katıldığında antisülfür
iyi
orta
Fenolik
Meyve-sebze, et ürünleri: Bariyer zayıf özellikleri iyi
Çok iyi
Epoksi fenolik
Meyve-sebze, et ürünleri: Al, ZnO, ZnCO3 ile pigmentlenebilir
iyi
İyi
Epoksi amin
İçecekler, balık ve süt ürünleri
iyi
Orta (aşınmaya daynıklı)
Epoksi ester
Kapaklar, derin çekme kutular
iyi
İyi
Alkid
Renklendirilmiş laklar, dekoratif dold lak
iyi
Zayıf
Polyester
TiO2 ile renklendirilebilir
İyi
iyi 27
Polyester-fenolik
TFS dip ve kapak
iyi
İyi
PLASTIK KAPLı ÇELIKLER
Çelik bobininiki yüzeyine polimer film yapışkan yardımıyla yapıştırılmaaktadır. Ektrüzyon tekniğinde ön ısıtılmış çelik bantın yzeylerine ekstrüzyonla elde edilen polimer filmler kaplanır Ektrüzyon tekniğinde kullanılan polimerler PP/PP (andrafol), PET/PP (ferrolite) veya PET/PET (androfol) Çelik ile polmer arasında yapıştırıcı veya renkli yapıştırıcıvernik varsa (handyskin) Polimer kaplı çeliklerin sürtünme, çizilme ve korozyon dirençleri yükselmektedir. Şekil vermek kolaydır. 28 Sterilizasyona uygundur.
KALAYSIZ TENEKE LEVHALAR (TFS: TIN FREE STEEL) Kalayın pahalı oluşu ve kaynakların azalışı, “kalaysız teneke” adı verilen malzemenin geliştirilmesine neden olmuştur. Genelde 0.10 mm den 0.60 mm ye kadar kalınlıkta ve yüzeyleri değişik oranlarda metalik krom ve krom oksit kaplanmış bu yassı çelik ürünü, ilk 29 kez 1965 yılında Japonya’ da üretilmiştir.
KALAYSIZ TENEKE LEVHALAR Hem parlak hem mat üretilebilrler Lakı iyi tutarlar Korozyon direnci zayıftır Derin çekme kutularına uygundur Lehimlenemezler
30
TENEKE SIPARIŞINDE DIKKAT EDILECEK HUSUSLAR
Bobin eni (W) Kalay kaplama (762 (W) x645 mmE5.6/5.6 veya D 5.6/2.8) Temper (belrtilmezse T57 olarak imal edilir) Passivasyon (belirtilmezse 311) Yağ miktarı (tenekeye baskı veya lak uygulanıp uygulanmayacağı belirtilmeli) Tenekenin nerede kullanılacağı otomatik dikiş kaynaklı hatta üretilecek 5 kg’lık salça kutu gövdesi) Ne tip çelik kullanılacağı: L, MS, MR, MC gibi) 31
TENEKE KUTULAR
Üç parçalı kutular (dip-kapak, kapak, yan yüzey) Lehimli kutular Dikiş kaynaklı kutular Gövde kenetinde lehim olmadığı için lehimden kurşun bulaşması olmaz Kaynak bölgesi daha dardır, baskı kolaylaşır Malzeme tasarrufu sağlanır Dip kapak kenedi daha düzgündür, güvenlidir Kaynak lehime göre daha dayanıklıdır Krom kaplı teneke lehimlenemez ama kaynak yapılabilir Yan kenedi contalı kutular (sıvı yağ kutlarında kullanılır, sızdırmazlık mükemmeldir.) Yapıştırma kutlar (dikiş kaynaklı kutular gibidir) 32
33
34
İki parçalı kutular (sıvama-çekme-derin çekilmiş) Hem çelik hem de alüminyumdan üretilmektedirler. Presle basılarak taban ve gövdenin tek parça halinde
oluşturulduğu kutulardır
• İki parçalı kutular üç farklı yöntemle elde edilir • Çekme yöntemi
Kutu laklama ve baskı işlemleri kutu üretiminden önce yapılır • Çekme ve tekrar çekme Levha-Çanak-1.çekme-2.çekme-dip formu-Etek/kordon • Çekme ve yan yüzeyin ütülenmesi Levha-Çanak-2.çekme-ilk ütüleme-duvar inceltme-dip 35 formu-üst kesme-boğma etek açma
36
METALİK KOROZYON Elektrolit çözelti içine daldırılan iki farklı metal (demir ve Bakır gibi) anot ve katot olarak görev yaparak GALVANİK PİL oluştururlar. İki elektrot arasında bir EMK oluştururlar.
Anot metal çözünerek çözelti içine geçerken aşınmaya uğrar ve katot olan elektrot korunur. Konserve kutu lak tabakasında ve kalay tabakasında oluşabilen gözenekler nedeniyle demir ve kalay, gıda ve dolgu sıvısının elektrolit olarak görev yaptığı 37 galvanik hücre oluşumuna neden olurlar.
METALİK KOROZYON Anodik Olay: Anoda ait metal atomlarının elektron vererek pozitif yüklü meal iyonları halinde çözeltiye geçişidir. Meo iyonları Me+ ‘e dönüşür.
Katodik Olay: Anodik olayda üretilmiş bulunan elektronlar harcanır. Katot öevresinde elektron yüklenebilen (indirgenebilen madde) iyon ve moleküller katoda gelen elektronların burda yığılmasını ve kutuplaşmanın sona ermesini önler. Katodik reaksiyonda genellikle aşağıdaki gibi hidrojen iyonlarının hidrojene indirgenmesi şeklinde olur. 38 + H iyonları varsa bunlar H2 gazına dönüşür.
39
KONSERVEDE METALİK KOROZYON Genellikle Kalay anot, Demir katot olarak davranır. Kalay çözünerek ortama geçerken demir üzrindeki (gözeneklerde) hidrojen iyonları H2 gazına döner. Bu durumda genelde kalay aşınır ve korozyon sonucu oluşan gaz kutuda vakumun azalmasına ve ileri aşamada basınç oluşturarak “H2 bombajına” neden olur. 40
KONSERVEDE METALİK KOROZYON Ancak ortamda Oksijen, antosiyanin vb. maddelerin bulunması bu durumun tam tersine dönüşmesinde neden olur. Oksijenin bulunduğu ortamda Kalay katot, Demir anot olarak davranır. Bu durumda ise demir çözünür ve demirdeki gözenek giderek derinleşir, ileri aşamada kutu delinir. Buna “delik korozyonu” denir. Yukardaki nedenle konserve üretiminde delik korozyonunu önlemek için hava çıkarma işlemi (ekzost) çok önemli bir işlemdir.
41
42
KOROZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Kutunun yapıldığı tenekenin özellikleri • Çelik levha bileşimi: S ve P miktarı yüksek çeliklerde
korozyon daha hızlı olur. • Demir-Kalay alaşımı: Konserve gıda işlenirken dolum ve ısıl işlem sırasında yüzeydeki yağ ve oksit tabakası kaybolacağından gıda doğrudan kalayla temasa geçer. Gözenek varsa bu durumda korozyon hızlanır. • Kalaylama tekniği: Daldırma tekniğiyle kaplamada elektrolit yönteme göre kaplamaya göre daha az gözenek bulunur. • Laklama yöntemi: Püskürtme yöntemine göre kaplamada sıvama yöntemine göre daha az gözenek bulunur. 43
KOROZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Kutulanan gıdanın özellikleri • Gıdanın asitliği ve pH’sı: Korozyon pH 4-5 arasında hızlı
• • •
• •
gelişir ve pH düştükçe korozyon artar, pH 52in üzerine yükseldikçe başka etken yoksa yavaşlar. Oksijen: Oksijenin ortamda varlığı ve yokluğu korozyonun yönünü değiştirmektedir. Kükürtlü bileşikler: Bazı ürünlerin işlenmesinde kullanılan SO2 kalıntı bırakırsa korozyonu hızlandırır. Nitrat: Nitrat veya nitrit iyonları katodik tepkimeyi hızlandırmakta, özellikle düşük pH derecelerinde kalay çözünürlüğünü artırmaktadır. Ortamda fosforik asit varlığında korozyon daha da artmaktadır. Tuz, karamel, hidrosiyanik asit ve trimetilamin Doğal pigmentler
• Depolama koşulları
44
KOROZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Tuz, karamel, hidrosiyanik asit ve trimetilamin:
• Tuz genelde koroziftir ancak asitli koşullarda
kalay korozyonunu yavaşlattığı, demir korozyonunu artırdığı bilinmektedir. • Karamelin korozif etkisinin yüksek fruktozlu ve glukozlu gıdaların ısıtılmasındna oluşan HMF’den kaynaklandığı söylenmektedir. • Trimetil amin balık konservelerinde kalay korozyonuna neden olmaktadır. • Doğal pigmentler: Antosiyanince zengin ürünlerin
konservelerinde demir korozyonu hızlanmaktadır. 45 Karotenin korozyona ekisi olamamaktadır.
KOROZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Depolama koşulları:
• Depolama sıcaklığındaki her 10 C yükselme
korozyonu 2 kat artırmaktadır.
• Depolama sürasine bağlı olarak Fe ve Sn iyonlarında
artış olmaktadır.
46
KOROZYONU ÖNLEME İÇİN ÖNLEMLER Uygun kalay kaplama ve lak seçimi Kutu yüzeyinin zedelenmesinin önlenmesi Kutuya konan ürün ve dolgu sıvısının sıcak dolum
yapılması ve ilk vakumun yüksek olması Dolgu sıvısında fazla nitrat bulunmamamsı, nitratlı su kullanılmamamsı Asit ve tuz gibi korozif maddelerin olabildiğince az kullanılması Tepe boşluğunun yeterli bırakılması Tepe boşluğundaki oksijenin uzaklaştırılması Isıl işlem sonrası hızlı soğutma Ürünün serin ve kuru yerde saklanması 47
KUTU İÇİ SÜLFÜR KARARMASI (HARELENME) • Et, Balık, bezelye, bakla gibi gıdalarda, kükrtlü amino asitlerin
(metiyonin, sistein gibi) serbest –SH grubu içeren ürünlere parçalanması sonucu oluşan kutu iç yüzeyindeki esmer-siyah ve koyu mavi lekelerin oluşumudur. Elektrolit içindeki demir iyonları da H2S ile reaksiyona girerek Demir Sülfür oluşumuna ve siyah noktalara neden olur.
• Kükürtlü bileşikler genellikle kalayla reaksiyona girerek SnS ve
SnO siyah, Sn2S3 pembe/kırmızı renkli lekeler oluşturur.
• Bu renk değişimlerinin görünüşden başka bir sakıncası yoktur. • Menevişlenmenin ileri aşamasında ısı etkisiyle (70 Cden sonra,
sterilizasyon aşamasında) H2S gazının oluşumudur.
• Genellikle bu olay pH 5.5’in üzerindeki değerlerde gözlenmekte
ve 6.15’den sonra daha da hızlanmaktadır.
48
KUTU İÇİ SÜLFÜR KARARMASININ ÖNLENMESİ Çinko katkılı lak kullanımı: Çinko oksit gibi bir akseptörün
lak içine eklenmesi ile beyaz renkli Çinkü sülfür oluşur. Ancak Çinkonun gıdaya geçişi sakınca doğurabilir. Alüminize gold lak kullanımı: İçine Al katılmış Gold Lak
(Alüminize) laklar teneke üzerine ilk kat olarak uygulanır. Sülfür iyonları kalay katmanına ulaşmadan lak tabakasındaki Al ile tepkimeye girerek saı/gri alüminyum sülfür oluşturur ama görünüş kusuru olamaz Pigmentli lak kullanımı Dayanıklı oksit tabakasının oluşturma: teneke yüzeyinin
kromat-fosfat banyosundan geçirilerek dayanıklı oksit tabakası oluşturulması (passivasyon)
49
KONSERVELERDE UYGUN LAK SEÇİMİ Asitli Gıdalar: Domates salçası ve domates suyu:
Kalay D 2.8/5.6 epoksi fenolik lak (gold lak) + modifiye epoksi lak Soyulmuş domates: Kalay D 2.8/11.2 (kapak 2.8/2.8) Epoksi fenolik lak Turşular: Kalay E 5.6/5.6 Gold lak veya çift kat modifiye epoksi fenolik lak Beyaz meyveler (elma, armut, kayısı, şeftali..) Kalay D 2.8/5.6 (kapak D 2.8/11.2) 50 Tek kat Epoksi fenolik lak (turunçgil suları için çift kat modifiye oleoresinli lak)
KONSERVELERDE UYGUN LAK SEÇİMİ Asitli Gıdalar:
Renkli meyveler (kiraz vişne, çilek, renkli erik ..)
Kalay D 2.8/5.6 (kapak E 5.6) Çift kat Epoksi fenolik lak Meyve suları: Elde edildikleri meyveye uygun tip kutular olmalı Meyve nektarları ve pulpları: Elde edildiği meyveye göre çift kat laklı Marmelat, şurup ve reçeller: Kalay D 2.8/5.6 Tek epoksi fenolik lak 51
KONSERVELERDE UYGUN LAK SEÇİMİ Düşük Asitli Gıdalar: Bezelye, barbunya, bakla, nohut..
Kalay E2.8/2.8 (Kapak TFS) Çift kat modifiye epoksi lak, gold lak Bamya, yeşil fasulye Kalay D 2.8/5.6 Çift kat epoksi fenolik lak Türlü, Enginar Kalay D 2.8/5.6 Tek kat epoksi fenolik lak Mantar, Kuşkonmaz Kalay D 2.8/11.2 (kapak E 2.8/2.8) Laksız (dış yüzey tek kat epoksi fenolik) Ispanak Kalay D 2.8/11.2 Modifiye epoksi ve epoksi fenolik lak
52
KONSERVELERDE UYGUN LAK SEÇİMİ Düşük Asitli Gıdalar: Katı et
Tek kat Al ilaveli epoksi fenolik lak veya polyester fenolik lak Sııvı içinde et (etli sebze konserveleri) Kalay E 2.8/2.8 Al içeren epoksi fenolik +epoksi fenolik lak Balık konserveleri Soslu ve yağl konserveler: TFS veya derin çekmeli Al kutular epoksi fenolik laklar Sos ve yağsız konserve: Al pigmentli laklar Süt ürünleri 53 Tek kat epoksi laklar
KUTU DIŞI KOROZYON (yüzey paslanması) Kutu dış yüzey kalay kaplama tabakasının
çizilmesi ve kalay tabakasının zarar görmesi Kutu kapaklarındaki kenet yüksekliklerinin fazla olması ve sıkıştırmanın fazla olması Kutu dışında tuzlu ve asitli kalıntılar Paslanmış Otoklav sepeti ile temas Kaynar su içinde ısıl işlemde su içinde oksijenin fazla olması Soğutma sıcaklığının ve süresinin uzun tutulması ve kutu yüzeyindeki suyun yoğuşması Soğutma suyunun kimyasal bileşimi (Fazla kalsiyum ve klor) Depolamada neminin yüksek olması, sıcaklık 54 dalgalanması Kutu etiketlerinin nem çekici olması